UNIVERZITET U NOVOM SADU

FAKULTET TEHNIČKIH NAUKA

*ISPITNA PITANjA IZ OSNOVA SAOBRAĆAJA*

(materijal sa predavanja)

JELENA MANOJLOVIĆ
ST 9/2016
Pitanja:
1) Kako je nastala saobraćajna struka, kako se stvara i razvija saobraćajna nauka?
2) Na koje naučne discipline se grana saobraćajna nauka i kako još mogu biti usmjerene
naučne discipline u saobraćajnoj nauci?
3) Šta je kooperacija, specijalizacija i društvena podjela rada?
4) Koji su elementi saobraćajne proizvodnje (objasni ih) i kakva saobraćajna proizvodnja
može biti?
5) Koje su dodatne osobine saobraćajne proizvodnje (ima ih 3)?
6) Koje trajno važeće zakonitosti u razvoju saobraćaja možemo utvrditi kroz istoriju
društva?
7) Postoje tri osnova za razvoj potreba u prevozu u antičkom društvu – nabroj i opiši ih.
8) Navedi osnovne karakteristike prevoznih potreba u antičkom periodu.
9) Navedi saobraćajna sredstva u antičkom periodu.
10) Navedi nove potrebe u prevozu u vremenu rađanja modernog svijeta i objasni ih.
11) Navedi osobine industrijske proizvodnje značajne za saobraćaj (ima ih 7).
12) Koji su uzroci rasta u prevozu putnika tokom industrijske proizvodnje (ima ih 4)?
13) Koje su promjene u organizaciji saobraćaja usljed industrijske proizvodnje?
14) Navedi koje etape postoje kada su u pitanju potrebe u prevozu naših vijekova (ima ih 4).
15) Koji su osnovni pravci razvoja saobraćajnih sredstava (koncentrovani i disperzivni
prevozi)?
16) Nabroj sedam osnovnih elemenata saobraćajnog sistema.
17) Šta znače pojmovi „razvijen saobraćaj“ i „sistematski organizovan saobraćaj“?
18) Nabroj karakteristike funkcije saobraćajnog sistema i pojasni ih.
19) Nabroj karakteristike strukture saobraćajnog sistema i pojasni ih.
20)Na koje podsisteme može da se podijeli saobraćajni sistem?
21) Nabroj izvorne i izvedene osobine šinskog saobraćaja.
22) Šta smanjuje troškove u šinskom saobraćaju?
23) Šta je osnovni nedostatak šinskog saobraćaja i šta donosi najveće troškove u šinskom
saobraćaju? Objasni.
24) Nabroj izvorne i izvedene osobine vodnog saobraćaja.
25) Kada je opravdana izgradnja vještačkih plovnih puteva?
26) U opštoj ocjeni mjesta vodnog saobraćaja u zadovoljavanju potreba u prevoza moraju se
razlikovati dva rješenja. Koja su to rješenja i zašto?
27) Nabroj izvorne i izvedene osobine drumskog saobraćaja.
28) Na izbor drumskih prevoznih sredstava mogu uticati i druge osobine. Koje su to osobine i
opiši ih?
29) Mjesto drumskog saobraćaja u saobraćajnom sistemu – objasni.
30) Navedi eksploataciono-tehničke izvorne osobine vazdušnog saobraćaja (ukratko ih opiši).
31) Navedi eksploataciono-tehničke izvedene osobine vazdušnog saobraćaja (ukratko ih
opiši).
32) Navedi druge osobine vazdušnog saobraćaja (ukratko ih opiši).
33) Navedi sve što karakteriše mjesto vazdušnog saobraćaja u saobraćajnom sistemu (ukratko
opiši).
34) Navedi izvorne i izvedene osobije cijevnog prenosa.
 35) Navedi druge osobine cijevnog prenosa i opiši ih.
36) Gdje cijevni prenos ima široku primjenu kada je u pitanju njegovo mjesto u saobraćajnom
sistemu?
37) Postoje tri dimenzije razvoja u prenosu poruka, nabroj i ukratko opiši.
38) Nabroj probleme koji usporavaju proces obrazovanja saobraćajnog sistema.
39) Problem koji nastaje kod podjele rada je da postoji određena masa potreba u prevozu date
strukture po karakteristikama zahtjeva za prevozom- nabroj te potrebe.
40) Problem koji nastaje kod podjele rada je da postoje različita prevozna sredstva po svojoj
eksploataciono tehničkim osobinama predodređena za određene zadatke- nabroj neke od njih.
41) Šta je saobraćajna politika?
42) Šta je koordinacija saobraćaja?
43) Navedi modele koordinacije saobraćaja.
44) Navedi pretpostavke za primjenu modela slobodnog tržišta.
45) Šta je suština modela normativne podjele tržišta?
46) Model integracije saobraćaja ima tri osnovna dijela- navedi ih.
47) Navedi tri nova tehnička rješenja i detaljno opiši tehničko rješenje unaprijeđenje pretovarne
mehanizacije.
48) Navedi tri nova tehnička rješenja i detaljno opiši tehničko rješenje koncentracija
pretovarnog rada.
49) Navedi tri nova tehnička rješenja i detaljno opiši tehničko rješenje prolagođavanje tereta
savremenom načinu rada u prevozu i pretovaru.
50) Prilagođavanje pakovanja tereta zahtjevima prevoza ostvaruje se kroz 3 pravca- navedi ih i
objasni
51) Integrisani saobraćajni sistem zahtjeva obrazovanje saobraćajnih preduzeća sposobnih da
prihvate prevozni zadatak u cjelini i umjesto vrste puta uvode se druga mjerila- navedi ih i
objasni.
Odgovori:

1)
Tehničkom podjelom rada nastaju struke. Saobraćajna struka počela je nastajati u trenutku u
kome je saobraćaj počeo da koristi takva sredstva i rješenja kojima su mogli rukovati samo ljudi
sa posebnim znanjima i umijećima-stručnjaci za sve poslove.
Saobraćajna nauka stvara se i razvija, takođe, kroz proces rasta ukupne sume svih ljudskih
znanja o saobraćaju i uzajamnosti dejstva saobraćaja i sredine u kojoj se on odvija.

2)
Grana se u naučne discipline koje proučavaju: tehnologije, planiranja, projektovanja, organizacije
i ekonomike prevoza, prenosa i prometa; eksploatacije i održavanja saobraćajnih sredstava;
upravljanje saobraćajnim procesima; bezbjednosti saobraćaja; saobraćajne istorije, geografije,
prava i psihologije...
Razvijaju se saobraćajne discipline koje sa određenog stanovišta proučavaju saobraćaj kao
cjelinu i discipline usmjerene na proučavanje saobraćaja koji se odvija samo na određenim
vrstama puteva, samo na određenom prostoru, samo sa određenim korisnicima..

3)
Prosta kooperacija je takav oblik podjele zadataka među saradnicima na nekom poslu koji ne
sadrži trajnu specijalizaciju.
Specijalizacija za određene poslove može biti zasnovana na urođenim sposobnostima, ali i na
sposobnostima stečenim radom ili učenjem.
Društvena podjela rada jeste podjela zadataka između ekonomskih cjelina. U današnjim
uslovima podrazumijeva podjelu poslova između preduzeća od kojih svako proizvodi druge
proizvode, tj obavlja druge poslove.

4)
Saobraćajna proizvodnja je takva vrsta proizvodnje u kojoj se upotrebne vrijednosti dobijaju
promjenom mjesta.
Prvi element je sam rad, odnosno ljudi sa svojim proizvodnim iskustvom i sa svojim radnim
navikama. To je rad ljudi koji obavljaju saobraćajnu djelatnost.
Drugi element su sredstva za rad kojima seljudi služe u obavljanju saobraćajne djelatnosti. To
su prije svega razna prevozna i prenosna sredstva, zatim saobraćajna mreža.
Treći element su predmeti rada odnosno ono čemu se mijenja mjesto, tj. ono to se prevozi ili
prenosi. Predmeti rada saobraćajne proizvodnje mogu biti i ljudi, poruke, vijesti, saopštenja..
Saobraćajna proizvodnja može biti naturalna i robna.

5)
a) Mjesto proizvodnje saobraćaja ne može se odvojiti od mjesta potrošnje
b) Vrijeme proizvodnje saobraćaja ne može se odvojiti od vremena potrošnje
c) Razvoj saobraćajne proizvodnje je uslovljen opštim privrednim razvojem
6)
-metod analize međuzavisnosti saobraćaja i privrede
-način uočavanja i definisanja potreba u prevozu na osnovu prethodno izvršene analize
-metod izbora saobraćajnog rješenja koje odgovara definisanim potrebama u prevozu
-metod određivanja društvenih okvira u kojima se izabrana saobraćajna rješenja mogu optimalno
primijeniti

7)
Tek sa pojavom prvih naseobina, sa početkom zadržavanja ljudi na jednom mjestu u toku nešto
dužeg vremena, pojavila se i prva potreba za prenošenjem dobara. Pojava zemljoradnje je
doprinjela razvoju potrebe za prenošenjem dobara i to dvojako. Nastanak prve potrebe za
prevozom vezuje se za nastanjivanje čovjeka na jednom mjestu i pojave zemljoradnje zato što se
tada prvi put odvojilo mjesto potrošnje i mjesto proizvodnje.

8)
-količine su mogle biti veoma male, niska produktivnost rada prvobitnih ljudi ograničavala je
obim proizvodnje.
-relacije prevoženja su takođe bile ograničene na kratka rastojanja-od njiva ili lovišta do mjesta
stanovanja, a najdalje onoliko koliko se pješice moglo preći od svanuća do noći.

9)
Osnovno prevozno sredstvo i dalje je tovarna životinja. U ovom periodu dolazi do razvoja
brodarstva za potrebe vojske i trgovine. U pogledu infrastrukture za kretanje pješaka, za potrebe
vojske, trgovine i prenos poruka-pošta grade se putevi sa tvrdom podlogom upotrebljivi tokom
cijele godine.

10)
Obim prevoza se znatno povećava. Rast obima zanatske, manufakturne i poljoprivredne
proizvodnje, te porast učešća robne u ukupnoj proizvodnji zbog uvođenja novčane rente podstiču
razvoj trgovine i rast obima proizvodnje. Veći uticaj na trgovinu i prevoz imala su i geografska
otkrića te otkriće razlika u bogtstvima i u mogućnostima različitih dijelova svijeta. Povećavaju se
i dužine puta prevoženja. Razvijena trgovina posebno sa udaljenim tržištima, zahtjevala je i
odgovarajuća putovanja a i uspostavljanje veza – razmjenu poruka - o stanjima na pojedinim
tržištima.

11)
 Industrijska proizvodnja je obavezno masovna proizvodnja
 Industrijska proizvodnja je po pravilu serijska proizvodnja
 Industrijska proizvodnja je specijalizovana proizvodnja
 Industrijska proizvodnja je obavezno robna proizvodnja
 Industrijska proizvodnja znatno proširuje krug dobara
 Industrijska proizvodnja doprinosi daljem podruštvljvanju
 Masovna serijska industrijska proizvodnja i značajan porast produktivnosti rada do koga
je dovela uticali su na osjetno snižavanje cijena proizvoda.

12)
Prvo, tu su putovanja za obavljanje trgovačkih poslova.
Drugo, putovanja nastala kontaktima među ljudima kao posljedice velikih migracija.
Treće, prevoženje vojnih jedinica potrebnih za vođenje osvajačkih operacija u kolonijama
radi suzbijanja otpora starosjedioca.
Četvrto, prevoženje unutar gradova. Uslovi života u gradovima svakako traže drugačiju
organizaciju kretanja ljudi pri obavljanju svakodnevnih poslova od one koja je moguća na selu.

13)
 Obim prevoza dobara povećava se prije svega zbog porasta obima proizvodnje i naglog
razvoja trgovine
 Povećava se obim prevoza ljudi zbog obavljanja trgovačkih poslova, prevoženja vojnih
jedinica i prevoženja unutar gradova
 Povećava se obim potreba u prenosu poruka jer industrijska revolucija, razvoj trgovine i
migracija stanovništva utiču na uspostavljanje mnogih novih veza poslovnog, političkog,
vojnog, privatnog i drugog karaktera, što je osnov za rast potreba u prenosu poruka
 Porast dužina puta prevoženja posljedica je prostornog širenja tržišta industrijskih
sirovina i gotovih proizvoda industrije i poljoprivrede; prostorno širenje gradova,
naseljavanje udaljenih kolonija ..

14)
Početna (nulta) etapa. Posmatrane po obimu – količini, potrebe u prevozu povećavaju se
srazmjerno opštoj stopi privrednog razvoja.
Prva etapa. Rast proizvodnje. Struktura potreba u prevozu tereta takođe se mijenja jer ubrzano
rastu zahtjevi za koncentrovanim masovnim prevozima. Kretanja imaju karakter koncentrovanih
putovanja.
Druga etapa. Dalji rast proizvodnje i potrošnje u ovoj etapi znači novi podsticaj rasta potreba u
prevozu po količini. Disperzivni prevoz – prevoz kod kojeg se manje količine robe ili manji broj
putnika kreću u različita vremena i na različite strane.
Treća etapa. Sve veća raznovrsnost potreba u prevozu.

15)
Razvoj postiže vodni saobraćaj na unutrašnjim, a naročito prekomorskim linijama. Dolazi do
ubrzanog razvoja šinskog saobraćaja, kako u međumjesnom željezničkom teretnom i putničkom
prevozu, tako i u gradskom upotrebom tramvaja. Porastu potreba u disperzivnim prevozima u
drugoj etapi industralizacije saobraćaj je odgovorio ubrzanim razvojem prevoznih sredstava
sposobnih za efikasnije zadovoljenje ovakvih potreba: razvojem drumskog motornog saobraćaja.
Osnovni pravac razvoja saobraćajnih sredstava, dakle, u periodu naučno-tehničke revolucije jeste
specijalizacija prevoznih sredstava za zadovoljenje specifičnih potreba.

16)
 Saobrćajnice i drugi stabilni objekti
 Plovna i vozna sredstva
 Pretovarni i drugi uređaji za manipulisanje teretom
 Radnici i preuzeća
 Saobraćajne škole
 Državne uprave
 Razna udruženja i komore u saobraćaju
  Nematerijalni elementi

17)
Ako neka zemlja ima puno elemenata saobraćajnog sistema kaže se da ima razvijen saobraćaj.
Ali, tek ako su ovi elementi međusobno povezani u funkcionalno jedinstvenu cjelinu može se reći
da ta zemlja ima sistemski organizovan saobraćaj.

18)
Karakteristike zahtjeva za prevozom razlikuju se i prostorno i vremenski. Zbog svega toga
funkcija saobraćajnog sistema se stalno mijenja. Zadaci saobraćaja, u istom vremenskom
presjeku, nisu isti u svim područjima, zemljama ili regionima. Razlike u potrebama za prevozom
nastaju zbog razlika u broju i strukturi stanovništva, gustini naseljenosti, u navikama i potrebama
ljudi za putovanjima i potrošnjom dobara. Zbog svih ovih razlika u okruženju saobraćajnog
sistema funkcija saobraćajnog sistema različita je u različitim područjima. Struktura sistema se
mora stalno prilagođavati potrebnoj fnkciji. Na strukturu sistema utiču i mnogi drugi činioci zbog
čega se struktura, dijelom, obrazuje nezavisno od njegove funkcije. A kako su struktura i funkcija
u interakciji, to će prostorne i vremenske razlike u strukturi uticati na razlike u funkciji sistema.
Zbog toga funkcija saobraćajnog sistema zavisi i od njegove strukture.

19)
 Međusobna usklađenost redova vožnje dva ili više preduzeća jedan je od primjera
povezivanja njihovih funkcija. Ako su redovi vožnje usklađeni, putnik koji je prevoznim
sredstvom jednog preduzeća stigao u stanicu u kojoj se područja djelovanja ovih
preduzeća dodiruju može da nastavi put prevoznim sredstvom drugog prevoznika bez
čekanja i gubitka vremena.
 Propusna moć putne mreže nekog područja usklađena je sa obimom kretanja drumskih
motornih vozila u ovom području. U tom slučaju putevi i vozila, kao cjelina, izvršavaju
svoj zajednički zadatak: omogućavaju udobno i bezbijedno stizanje putnika i tereta na
njihove ciljeve.
 Međusobno su usklađeni kapaciteti svih karika u lancu: utovar robe u kamion u fabričkom
krugu – prevoz kamionom do željezničke stanice- pretovar u vagon- prevoz vozom do
pomorske luke- pretovar u brod- prevoz brodom do luke na ostrvu- pretovar u kamion-
prevoz do prodavnice u gradu- istovar iz kamiona.
 Broj vozača kamiona koji rade u nekom regionu usklađen je sa brojem vozila ove vrste.
Svi vozači rade posao za koji su se spremali, a sva vozila su snabdjevena stručnjacima
koji osiguravaju najbolji rad vozila.
 Saobraćajno školstvo usklađeno je sa zadacima saobraćajnih stručnjaka u saobraćajnoj
proizvodnji.
 Struktura saobraćajnog sistema jednog područja može se razlikovati od strukture sistema
drugih područja i zbog razlike u prirodnim uslovima uspostavljanja saobraćaja.
 Na strukturu saobraćajnog sistema utiče i okruženje tog sistema. Kao i svaki drugi sistem
i saobraćajni sistem je u stalnoj interakciji sa svojim okruženjem. Da bi izvršio zadatke,
saobraćaj mora da prilagodi strukturu svog sistema njegovim funkcijama. Time okruženje
posredno utiče na strukturu sistema. Međutim, okruženje saobraćajnog sistema može i
neposredno da utiče na njegovu strukturu, na način izvršenja funkcije saobraćajnog
sistema.
  Na strukturu saobraćajnog sistema utiču i istorijski uslovi razvoja saobraćaja u ranijim
etapama.

20)
 Podjela prema teritoriji na kojoj podsistemi djeluju – to je geografska podjela
saobraćajnog sistema u podsisteme (saobraćajni sistem kontinenata, država, regiona,
kantona...)
 Podjela prema vrstama djelatnosti, odnosno prema vrstama potreba – to je funkcionalna
podjela (prevoz ljudi, robe, prenos saopštenja)
 Podjela prema organizaciji saobraćaja – to je podjela prema izvršenoj društvenoj
podjeli rada u saobraćaju
 Podjela prema vrsti saobraćajnog puta – to je granska podjela (željeznički, drumski,
pomorski, riječni i jezerski, vazdušni, cijevni saobraćaj).

21)
Izvorne osobine
 Mali otpori trenja
 Usmjereno kretanje
Izvedene osobine
 Velika brzina
 Niska cijena
 Masovnost
 Neelastičnost
 Najmanje osjetljiv na vremenske prilike

22)
Mali otpori trenja omogućavaju postizanje većih brzina, posebno voznih brzina na otvorenoj
pruzi. Osim toga, mali otpori utiču i na manju potrošnju energije, te time i na manje troškove
kretanja.

23)
Rastavljanje i sastavljanje železničke kompozicije – ranžiranje vozova – čak i kod
najsavremenije organizacije i automatizacije rada, jeste najsloženiji dio posla u ovoj vrsti prevoza
koji zahtijeva i najviše rada i izaziva najviše troškova. A obim ranžiranog rada je, objektivno
utoliko veći ukoliko je broj pravaca iz kojih potiču ili u koje odlaze pojedine pošiljke veći. Zato
je osnovni nedostatak šinskog saobraćaja njegova neelastičnost odnosno neprilagođenost
zahtjevima malih prevoza. Šinski saobraćaj nije podesan za disperzivne prevoze.

24)
Izvorne osobine
 Mali otpori trenja između plovnog sredstva i vode
 Veliki otpori sredine
 Sila potiska koja održava brod na vodi srazmjerna je zapremini dijela broda uronjenog u
vodu
Izvedene osobine
 Troškovi prevoza mali
  Brzine u vodnom saobraćaju su izuzetno male
 Nije podesan za velike brzine
 Pogodan za masovne prevoze
 Vezanost za prirodne plovne puteve
 Osjetljivost na vremenske prilike

25)
Izgradnja vještačkih plovnih puteva je tehnički moguća ali su takvi putevi izuzetno skupi, pa je
izgradnja opravdana samo ako se time: znatno skraćuje plovidba, ako se kratkim kanalom stvara
duga prirodno vještačka saobraćajnica, ili ako je u pitanju višenamjenski kanal građen za potrebe
navpdnjavanja-odvodnjavanja i osposobljen- djelimično ili u cjelini i za plovidbu.

26)
U opštoj ocjeni mjesta vodnog saobraćaja u zadovoljavanju potreba u prevozu moraju se
razlikovati: prevozi pri kojima se vodni saobraćaj koristi kao jedino moguće rješenje i prevozi pri
kojima se vodni saobraćaj koristi kao rješenje bolje od drugih mogućih rješenja. Za prevoze
preko velikih vodenih površina vodni saobraćaj je do skora bio jedino moguće rješenje. Mjesto
vodnog saobraćaja u saobraćajnom sistemu bilo je određeno više ukupnim potrebama u kretanju
dobara, ljudi i poruka na ovim relacijama neko prednostima broda kao prevoznog sredstva.
Vazdušni saobraćaj preuzima sve one prevoze kod kojih je brzina putovanja važnija od cijene
prevoza, dok pomorski saobraćaj obavlja one prevoze kod kojih je nisma cijena prevoza važnija
od brzine. Postoji još uvijek određen broj mjesta kojima se može prići samo vodnim putem i
relacija kod kojih se vodom znatno skraćuju put i vrijeme prevoza. Ukoliko su gradske
saobraćajnice zagušene pa objektivno veće brzine drumskog i šinskog prevoza ne mogu da dođu
do izražaja vodom se može stići brže, udobnije i bezbijednije.

27)
Izvorne osobine
 Veliki otpori trenja izazvan hrapavošću površine kolovoza i točkova prevozog sredstva
 Međusobna nezavisnost kretanja pojedinih voznih jedinica
Izvedene osobine
 Elastičan
 Veći troškovi kretanja i manje brzine kretanja u odnosu na šinski i vazdušni saobraćaj
 Jednostavna organizacija prevoza
 Složena organizacija saobraćaja
 Manja bezbijednost

28)
 Kraće vrijeme putovanja. Zbog manjih gubitaka u vremenu usljed čekanja na
kompletiranje kompozicije, ranžiranje vozova, uklapanje u red vožnje itd. drumska vozila
mogu da postignu kraće ukupno vrijeme putovanja a time i veće komercijalne brzine.
 Niža cijena prevoza. Na kraćim relacijama pri prevozu manjih količina tereta jedinične
cijene prevoza drumskim vozilima mogu biti niže od željezničkih cijena jer nisu
opterećene visokim početno-završnim troškovima.
  Tehnička elastičnost. Iz međusobne nezavisnosti voznih jedinica izvedena je,
funkcionalna elastičnost drumskog saobraćaja, odnosno njegova višeznačna
prilagodljivost raznovrsnim zahtjevima za prevozom.

29)
Drumski saobraćaj pogodan je prije svega za disperzivne prevoze tereta i putnika, odnosno one
prevoze kod kojih se ukupni prevozni zadatak sastoji od pojedinačno malih zahtjeva za prevozom
manjih količina tereta i putnika na različitim relacijama i u različita vremena. Svojom
elastičnošću može se prilagoditi svakom zahtjevu za prevozom.

30)
 Najmanji otpori kretanju. Vazduhoplov se lreće kroz najrjeđu sredinu te su otpori sredine
najmanji.
 Izloženost sili gravitacije. Sila gravitacije djeluje na sva prevozna sredstva vezujući ih za
saobraćajnice. Vazduhoplov se ne može oduprijeti ovoj sili jednostavnim oslanjanjem na
saobraćajnicu nego snagom svojih motora.
 Nezavisnost od konfiguracije terena. Vazduhoplovi se kreću najkraćim putem –
vazdušnom linijom.

31)
Mali otpori kretanja traže malo energije za njihovo savlađivanje iz čega slijedi i da su troškovi
kretanja mali. Kretanje kroz vazduh je najjeftinije kretanje. Mali otpori kretanja omogućavaju
postizanje velikih brzina.
Vazdušni saobraćaj ostvaruje i kraće vrijeme putovanja što je pogodno na dužim relacijama.
Troškovi uspostavljanja vazdušnog saobraćaja su mali i nezavisni od dužine relacije. Osim
energije potrebne za kretanje avion troši energiju za održavanje u vazduhu, za stvaranje sile
uzgona koja će se suprostaviti sili gravitacije. Troškovi savlađivanja sile gravitacije su srazmjerni
masi aviona i vremenu trajanja leta.

32)
Bezbjednost. Udesi u vazdušnom saobraćaju vrlo često nemaju preživjelih. Ta činjenica stvara
utisak da vazdušni saobraćaj nije bezbijedan. Apsolutnu bezbjednost saobraćaja sigurno nije
moguće postići.
Duže vrijeme putovanja na kraćim relacijama. Aerodromi se ne mogu nalaziti u centru grada.
Ušteda u troškovima zbog kraćeg vremena putovanja. Posmatrane u nominalnim uslovima
cijene avionskih karata nisu male. Ako se cijene posmatraju u funkciji korisnog učinka onda je
zaključak drugačiji jer je dnevni učinak vazdušnog saobraćaja 14 puta veći od automobilskog

33)
Osobine vazdušnog saobraćaja odgovaraju prevozima kod kojih je kraće vrijeme putovanja
važnije od više prevozne cijene. Takvi su prevozi putnika u razvijenim zemljama, naročito na
dužim relacijama. Primjena vazdušnog saobraćaja značajna je i u prevozu tereta u razvijenim
zemljama na duge relacije. Cijena zavisi od specifične vrijednosti tereta koji se prevozi.
Primjena aviona je opravdana ako je vrijednost ušteđenog vremena veća od razlike u cijeni
prevoza. Značajno područje djelovanja vazdušnog saobraćaja su i prevozi u prostranim
nerazvijenim područjima.
34)
Izvorne osobine
 Veoma mali otpori pri kretanju fluida
 Kreće se samo neto masa tereta
 Visoki troškovi izgradnje koji zavise od dužine cjevovoda
 Koristi se samo za jednu vrstu materijala
Izvedene osobine
 Troškovi kretanja mali
 Cjevovod je sredstvo masovnog prevoza
 Kraće vrijeme putovanja
 Isplativ samo kod masovnog prevoza istovrsnog tereta

35)
Dodatne osobine
 Kontinuitet – protok materije kroz cijevi je neprekidan.
 Pouzdanost cijevnog prevoza je visoka i može biti ugrožena samo otkazom napajanja
električnom energijom.
 Nezauzimanje nadzemnog prostora

36)
Veoma široku primjenu cijevni saobraćaj ima u premještanju fluida iz odjeljenja u odjeljenje,
skaldišta, punionice i sl. u hemijskoj, prehrambenoj i drugim granama industrije, na razdaljinama
od nekoliko desetina metara do više kilometara.

37)
Načini i motivi uspostavljanja veza između prostorno udaljenih ljudi nisu se bitno izmijenili u
toku istorije čovječanstva. Međutim, broj ovih veza je stalno sve veći. Dolazi do svakodnevnog
uspostavljanja novih veza između prostorno udaljenih ljudi te se povećava i broj poruka koje
treba prenijeti. Povećava se potreban obim prenosa poruka.
Vremena aktuelnosti mijenjaju se kroz vrijeme. Dolazi do ubrzanja tempa života. Poruke se
moraju prenijeti u toku njihove aktuelnosti. Poslije tog određenog vremena prenos saopštenja
nema svrhe. Potrebna brzina prenosa poruka stalno se povećava.
Stalno sve veće podruštljavanje života, dovodi do stalnog povećanja potreba u prenosu
masovnih informacija čime se povećava masovnost u prenosu poruka.

38)
- Nedostatak finansijskih sredstava neophodnih za izgradnju i nabavku potrebnih uređaja ili
objekata.
-Subjektivne i objektivne okolnosti koje proističu iz istorijskog naslijeđa saobraćajnog sistema.
-Problem podjele rada, podjele zadataka između različitih saobraćajnih sredstava.

39)
Postoji određena masa potreba u prevozu date strukture po karakteristikama zahtjeva za
prevozom: masovne i disperzivne pošiljke, potrebe za prevozima na kratke i duge relacije,
potrebe za brzim prevozima, potrebe za jeftinim prevozima, potrebe za bezbijednim prevozima.
40)
Različita prevozna sredstva po svojim eksploataciono tehničkim odlikama predodređena za
masovne odnosno disperzivne prevoze, za kratke ili duge relacije, za veće brzine, za niže
troškove, za veću bezbjednost..

41)
Sve mjere, akcije i aktivnosti koje se preduzimaju radi obezbjeđenja funkcionisanja saobraćaja
koje će omogućiti optimalno zadovoljavanje potreba neke sredine sa rezultatima saobraćajne
proizvodnje, sa jedne strane, uz istovremeno obezbjeđenje optimalnih uslova rada i reprodukcije
kapitala u saobraćajnoj proizvodnji, sa druge strane, obuhvata se opštim pojmom saobraćajna
politika.

42)
Pod koordinacijom saobraćaja se podrazumijevaju sve one mjere saobraćajne politike kojima
se omogućava takav razvoj i poslovanje pojedinih dijelova saobraćaja koji će obezbijediti da
saobraćaj kao cjelina funkcioniše optimalno. Ove mjere mogu biti ekonomske, političke,
organizacione ili tehničke.

43)
Model slobodnog tržišta, model normativne podjele zadataka i model integracije saobraćaja.

44)
1. Na startu konkurentske trke svi učesnici moraju biti ravnopravni tj. svako saobraćajno
sredstvo mora raspolagati onolikim mogućnostima kolike su potrebe za prevozima iz
njegovog domena.
2. Promjene u potražnji prevoza moraju biti dovoljno spore.
3. Neželjene prateće posljedice funkcionisanja saobraćaja u njegovom okruženju nisu
značajne, pa se mogu zanemariti.

45)
Suštinski model polazi od granske podjele saobraćajnog tržišta na kome više nema međugranske
konkurencije jer svaka saobraćajna grana ima svoje tržište. Unutar tako podijeljenih tržišta
postoji samo konkurencija između preduzeća iste saobraćajne grane. Podjelu prevoza na pojedina
saobraćajna sredstva vrši društvo koje može biti predstavljeno parlamentom, ministrom
saobraćaja itd. Kada su zadaci podijeljeni uvode se odgovarajući sistem mjera za poštovanje
sprovedenog razgraničenja.

46)
a) Saobraćajno tržište je jedinstveno
b) Na jedinstveno saobraćajno tržište istupa jedinstveni saobraćajni sistem
c) Proširenje asortimana potreba traži, a specijalizacija prevoznih sredstava omogućava sve
veći stepen podjele rada između saobraćajnih sredstava

47)
Unapređenje pretovarne mehanizacije, koncentracija pretovarnog rada, prilagođavanje
tereta savremenom načinu rada u prevozu i pretovaru.
Unapređenje pretovarne mehanizacije. Povećava se nosivost, brzina i ekonomičnost rada
pretovarnih uređaja, pretovarne operacije se sve više automatizuju, čime se postiže veća
preciznost utovara, odnosno slaganja tereta itd. Pretovarni uređaji se sve više specijalizuju za rad
sa određenim vrstama tereta.

48)
Unapređenje pretovarne mehanizacije, koncentracija pretovarnog rada, prilagođavanje
tereta savremenom načinu rada u prevozu i pretovaru.
Koncentracija pretovarnog rada. U ranijim vremenima saobraćajna preduzeća su se trudila da
budu što dostupnija širem krugu korisnika prevoza i u tom cilju su nastojala da povećaju broj
mjesta na kojima se vrši prihvat odnosno dostava tereta. Smanjivanjem broja pretovarnih mjesta,
kako u željezničkom tako i u vodnom saobraćaju, pa i u drumskom saobraćaju za pretovar tereta
iz teških u manja distributivna vozila, pretovarni rad se koncentriše na manji broj mjesta koja se
mogu opremiti moćnom pretovarnom mehanizacijom specijalizovanom za terete sa kojima takav
pretovarni centar radi.

49)
Unapređenje pretovarne mehanizacije, koncentracija pretovarnog rada, prilagođavanje
tereta savremenom načinu rada u prevozu i pretovaru.
Prilagođavanje tereta savremenom načinu rada u prevozu i pretovaru. Pakovanje, ambalažiranje
robe ima višestruku ulogu. Najznačajnije je svakako zaštita od oštećenja pri rukovanju u toku
puta od proizvođača do krajnjeg potrošača. Estetski izgled, dizajn ambalaže i izgled robe
povećava konkurentsku sposobnost, odnosno prodaje proizvod. Pri projektovanju oblika
proizvoda i pakovanja, sve više se vodi računa i o tome da oblik proizvoda bude pogodan za
pretovar i prevoz.

50)
Ukrupnjavanje pretovarnih i prevoznih jedinica, što se postiže pakovanjem više manjih jedinica
u veće jedinice. Time se omogućava mnogo brži pretovar, jer se jednim zahvatom pretovarnog
uređaja pretovari više osnovnih jedinica.
Standardizacija kako oblika tako i dimenzija ambalaže: tetra-pak ili brik-pak kutije za tečnost
slažu se u krupnije pakete mnogo bolje i bez praznog prostora nego klasična staklena ambalaža;
skraćivanjem grlića pivske boce na evropski standard smanjena je visina sanduka za pivo.
Prepoznavanje odnosno označavanje proizvoda. Kod standardizovanih, ujednačenih oblika i
dimenzija pakovanja raznovrsnih tereta, neophodno je da se obezbijedi lako prepoznavanje svake
pošiljke da bi se ona dopremila na željeno mjesto.

51)
Teritorija koju jedno preduzeće opslužuje: jedan grad, opština ili šire područje, ili jedna relacija
unutrašnjeg ili međunarodnog saobraćaja.
Vrsta predmeta rada kojom se preduzeće bavi: prevoz putnika, prenos poruka, prevoz tereta,
prevoz tečnih tereta, prevoz pokvarljive robe hladnjačama
Redovnost prevoza koji preduzeće obavlja: redovni linijski saobraćaj po stalnom redu vožnje ili
vanlinijski prevoz prema potrebama i zahtjevima korisnika
Kombinacije ovih mjerila: redovni prevoz putnika na određenoj teritoriji ili liniji, slobodni
(vanlinijski) prevoz tereta između zemalja Sredozemlja.
*OSNOVE SAOBRAĆAJA*

(materijal sa vježbi)
 FUNKCIJE SAOBRAĆAJA

Saobraćaj je organizovano kretanje transportnih jedinica na zajedničkoj mreži i ono je posljedica

primjenjene tehnologije i potrebe za prevozom.

Saobraćaj je u stvari širi pojam od transporta jer pored prevoza robe obuhvata i sve operacije i
komunikacije u transportu. Kada se govori o drumskom saobraćaju on bi pored transporta putnika
i robe obuhvatio i operacije utovara i istovara, pretovara, pakovanja, špediterske i druge usluge
bez kojih se drumski saobraćaj ne bi mogao odvijati.

Funkcije saobraćaja
 Saobraćaj ima za cilj da poveže sferu proizvodnje sa sferom potrošnje.
 Saobraćaj utiče na razvijanje teritorijalne podjele rada, kako u okviru jedne zemlje, tako i
u svjetskim razmjerama, kako bi se, što bolje, iskoristili prirodni uslovi koji postoje u
pogledu izvora sirovina, energetskih goriva, racionalnijeg i boljeg korišćenja radne snage
u pojedinim područjima.
 Izgradnja i modernizacija gradskog saobraćajnog sistema uslovljava ubrzanje razvoja
društvene podjele rada i razvoj novih industrijskih grana što ima veliki uticaj na
zapošljavanje stanovništva.
 Saobraćaj je značajan uslov privrednog razvitka svake zemlje kao i pojedinih regiona.
 Saobraćaj je bitan inicijalni faktor privrednog razvitka nerazvijenih područja u okviru
jedne zemlje.

Saobraćaj se javio još u praistorijskom dobu. Prvo su Nomadi neke puteve (kretali se). Onda kada
su ljudi na njivama nešto uzgajali pa su prenosili do mjesta na kojima su živjeli...

Pojava saobraćaja i k-ke u prevozu

Karakteristike zahtjeva za prevozom pri prvim pojavama potreba u prevozu svodile su se na 2
obilježja:
1. Količine robe su bile veoma male zbog niske produktivnosti rada – manji obim
proizvodnje. To su bile količine koje su obezbjeđivale opstanak.
2. Relacije su bile kratke – od njiva ili lovišta do mjesta stanovanja i to pješice

Prva saobraćajna sredstva

Jednostavna prevozna sredstva:
1. Tovar na leđima čovjeka ili životinja
2. Račvasta grana koju je čovjek vukao
3. Prva plovna prevozna sredstva bila su splav ili izdubljeno stablo

Potrošnja – proces podmirivanja ljudskih potreba.

Proizvodnja – proces prilagođavanja prirode i prirodnih proizvoda potrebama ljudi i stvaranje
dobara koja imaju upotrebnu vrijednost za čovjeka i zajednicu.
Različitim promjenama oblika i strukture predmeta rada bave se druge vrste i grane proizvodnje,
a proizvodnja koja stvara upotrebne vrijednosti promjenom mjesta jeste saobraćajna
proizvodnja. Djelatnost koja mijenja mjesto ljudima ili predmetima jeste saobraćajna
proizvodnja.

Potrošnja:
1) Lična – potrebe pojedinca ili porodice
2) Opšta – potrebe organizovanih zajednica ljudi u preduzeću, školi..
3) Proizvodna – predmeti koji služe za obavljanje, nastavljanje i proširenje proizvodnje

Elementi saobraćajne proizvodnje:

1) Rad – ljudi sa svojim radnim navikama i iskustvom
2) Oruđa za rad – prevozna i prenosna sredstva, saobraćajna mreža, objekti, oprema i uređaji
3) Predmeti rada – ono što se prevozi ili prenosi, ono čemu se mijenja mjesto

Rezultat saobraćajne proizvodnje je promjena mjesta ljudi, stvari ili vijesti na mjestu na kome
mogu zadovoljiti neku potrebu. Po svom obliku prevoženja, nosioci saobraćajne djelatnosti ne
prodaju prevezeni predmet, već sam prevoz tog predmeta.
Poslije premještanja predmeta rada u prostoru i njegovog dostavljanja na mjesto upotrebe
završava se i proces proizvodnje.

Istorijska uslovljenost pojave saobraćaja kao samostalne grane društvene

proizvodnje

1) Prvobitna ljudska zajednica

-nerazvijen, male potrebe za transportom, male količine robe, transport je imao unutrašnji
karakter, primitivna transportna sredstva, transport nije imao karakter samostalne proizvodnje
2) Period robovlasništva
-saobraćaj zasnovan na robovskom radu, razmjena dobara na niskom nivou, počinje razvoj
trgovine, soabraćaj je i dalje primitivan, transport je u rukama i to kao pomoćna djelatnost
3) Feudalizam
-opadanje transporta zbog privredne i političke rascjepljenosti u Evropi, feudalna privreda ima
naturalni karakter, nesigurnost putovanja zbog čestih razbojništava, u kasnijem periodu
feudalizma transport se brže razvija ali i dalje u sastavu trgovine, trgovac je i dalje vlasnik
transportnih sredstava
4) Kapitalizam
-porast robne prizvodnje, razmjene i društvene podjele stvorio je povoljne uslove za izdvajanje
saobraćaja u samostalnu oblast proizvodnje, javljaju se vlasnici brodova koji prevoze tuđi teret,
razvijaju se poštanske veze, nova otkrića, ogromni kapitali, formiraju se saobraćajna sredstva
koja se bave transportom robe.
Kapitalistička proizvodnja i razvoj krupne mašinske industrije stvorili su osnovne preduslove za
izdvajanje saobraćaja u samostalnu oblast materijalne proizvodnje.
 POJAM SAOBRAĆAJA U DRUŠTVENO – EKONOMSKOM SMISLU;
SAOBRAĆAJNI SISTEM

-polazi od stanovništa da je saobraćaj jedna od osnovnih oblasti materijalne proizvodnje, bilo da

transportuje robu ili putnike.

Transportovanje robe i putnika po ekonomskom karakteru može biti:

1. U okviru procesa proizvodnje materijalnih dobara (unutrašnji saobraćaj)
2. U okviru prometnog saobraćaja

Saobraćaj ima karakter proizvodne djelatnosti, jer da bi materijalna dobra dodpjela u sferu
potrošnje moraju biti transportovana.

Saobraćaj omogućava realizaciju društvene upotrebne vrijednosti.

Unutrašnji transport:
-vrši se u okviru preduzeća.
Doprinosi porastu produktivnosti rada, racionalizaciji poslovanja...
Transportna sredstva olakšavaju i ubrzavaju utovar, pretovar, istovar.
Uređaji: automatske dizalice, viljuškari, električni vagoneti, elevatori...
Unutrašnji transport može biti:
1) Transport po podu – odvija se pomoću transportnih sredstava koja se kreću po podu
radionice odnosno skladišta. Ova sredstva mogu biti vezana za liniju kretanja (na šinama)
ili da se kreću potpuno slobodno.
2) Transport ispod poda – transportni proces se odvija ispod površine poda. Ne zauzima
površinski prostor. Uglavnom služi za odvoz otpadaka koji propadaju kroz rešetkastu
podlogu ugrađenu u pod.
3) Transport iznad poda – odvija se iznad tehnološkog procesa oslobađajući površinu
radionice za smještaj mašina i radnika (viseći kranovi, transporteri...)

Osnovni elementi i k-ke procesa proizvodnje u saobraćaju

1) Rad – prevoz ljudi, robe ili prenos podataka na određeno rastojanje. Po završetku procesa
prevoza ne pojavljuje se nikakav gotov proizvod koji bi bio materijalizovan. Rad se
manifestuje u korisnom učinku, u činjenju materijalne usluge koja se ne može
opredmetiti.
2) Predmet rada – roba, ljudi, poruke – vrši se njihovo premještanje a ne mijenja im se
oblik. Specifičnosti predmeta rada:
a) Predmet rada u saobraćaju se ne troši za vrijeme procesa transporta. Na njemu se ne
vrše nikakve materijalne promjene sem promjene u prostoru.
b) Predmet rada u procesu transportovanja nije vlasništvo saobraćajnog preduzeća koje
organizuje i vrši proces prevoza. Roba je samo privremeno povjerena na čuvanje dok traje
proces prevoza.
c) Pored osnovnog procesa transporta u saobraćaju postoje i pomoćni i sporedni procesi
proizvodnje. U ovom procesima se kao predmeti rada koriste različiti materijali za
održavanje sredstava, pogonska energija, gorivo, mazivo.
 3) Sredstva za rad – pomoću njih se djeluje na predmete rada u cilju izvršenja određene
svrsishodne djelatnosti. To su: vozni, plovni parkovi i njima se djeluje na predmete rada.

SAOBRAĆAJNI SISTEM

Sistem predstavlja konačan i uređen skup elemenata, realnih ili apstraktnih, sa odnosima i
vezama između elemenata i njihovih atributa, koji funkcionišu zajedno radi ostvarenja
zajedničkog cilja ili svrhe.

Osnovne dimenzije sistema su:

1. Ciljevi
2. Funkcije
3. Elementi
4. Struktura

Elementi saobraćajnog sistema:

1. Energija
2. Pretovarni uređaji za manipulisanje teretom
3. Organi državne uprave
4. Kadrovi, radnici
5. Organizacije
6. Škole za obrazovanje kadrova
7. Naučne ustanove
8. Vozna i plovna sredstva
9. Informacioni sistemi
10. Palete, kontejneri
11. Saobraćajnice
12. Nematerijalni elementi

Saobraćajni sistem je skup saobraćajnih elemenata i veza između njih koji obezbjeđuje da
saobraćaj izvršava svoje zadatke kao funkcionalno jedinstvena cjelina.

Funkcija saobraćajnog sistema je zadovoljavanje svih potreba za kretanjem u nekom društvu;

potrebe za premještanjem dobara; za prevozom ljudi, prenosom poruka između prostorni
udaljenih ljudi.

Strukturu saobraćajnog sistema čine njegovi elementi, i naročito način na koji su ti elementi
međusobno povezani u procesu njihovih funkcija.

Podsistemi saobraćajnog sistema

 Prema vrsti saobraćajnog puta: drumski, željeznički, vodni, vazdušni, cjevovodni, PTT
  Geografska podjela:
a) saobraćajni sistemi kontinenata, a oni na saobraćajne sisteme pojedinih zemalja
b) nacionalni sabraćajni sistemi djele se na podsisteme užih teritorijalnih cjelina
 Funkcionalna podjela saobraćajnih sistema:
-podsistem prevoza putnika, podsistem prevoza tereta i podsistem prenosa saopštenja
 Prema organizaciji saobraćaja
-institucije, ustanove, organizacije, preduzeća koja obavljaju određene zadatke u okviru
saobraćajnog sistema

VIDOVI SAOBRAĆAJA

Podjela saobraćaja prema vrsti saobraćajnog puta:

1) SUVOZEMNI:

-željeznički
-drumski
-prenos fluida pomoću cjevovoda

2) VODNI:

-riječni i jezerski
-pomorski

3) VAZDUŠNI

U saobraćaj kao privrednu djelatnost ubrajaju se i telefonsko telegrafske i radio veze. Ali ne
obuhvata prenos električne energije posredstvom dalekovoda jer se to smatra sastavnim dijelom
proizvodnje električne energije.

Podjela prema izvorima pogonske energije:

1) SAOBRAĆAJNA SREDSTVA SA PRIRODNOM POGONSKOM SNAGOM
Koriste se u unutrašnjem transportu poljoprivrednih gazdinstava i prevozu poljoprivrednih
proizvoda na lokalna tržišta.

2) SAOBRAĆAJNA SREDSTVA SA VJEŠTAČKOM POGONSKOM SNAGOM

Vještačka pogonska energija može biti: vodena para, nafta i neki derivati, električna energija,
atomska energija.
U savremenom željezničkom saobraćaju uglavnom se koriste lokomotive sa električnim
pogonom i sa dizel motorima; u drumskom benzin i dizel gorivo, tečni naftni gas; u vazdušnom
kerozin; u riječnom i pomorskom dizel gorivo i mazut; u pomorskom atomska energija.

Podjela saobraćaja u odnosu na objekte prevoza:

1) SAOBRAĆAJ PUTNIKA – u cilju zadovoljavanja potreba za putovanjem ili nekog
privrednog zadatka ili zafovoljavanje lične potrebe. Pored prevoza putnika obuhvata i prevoz
putničkog prtljaga i ekspresne robe.
2) SAOBRAĆAJ ROBE – to je produženje procesa proizvodnje. Zavisi od privrednih faktora –
razvoja tržišta, od obima proizvodnje, od razmještaja proizvodnih snaga...
*Treba napomenuti i prenos vijesti telegrafsko – telefonskim i radio vezama. Ovdje se čini usluga
drugim ljudima posredstvom tehničko – komunikacionih sredstava.

Podjela prema ekonosmkoj funkciji i načinu organizacije:

1) PREMA NAČINU ZADOVOLjAVANjA POTREBA KORISNIKA I ORGANIZACIJI
PREVOZA:
 Javni:
– preduzeća imaju obavezu da obavljaju prevoz pod istim uslovima za sve korisnike
– javna transportna sredstva preduzeća raspolažu određenim sredstvima i mrežom i
obavljaju prevoz za tuđ račun uz naplatu cijene za izvršene usluge
– prevoz robe i putnika vrši se prema propisima koje donose nadležne vlasti
 Saobraćaj za vlastite potrebe
– sopstvenim vozilima se zadovoljavaju lične potrebe
– roba koja se prevozi mora biti vlasništvo vlasnika prevoznog sredstva
– radna snaga koja učestvuje u prevozu mora biti u radnom odnosu sa vlasnikom
transportnog sredstva
– najviše razvijen u oblasti drumskog saobraćaja

2) PREMA NAČINU OBAVLjANjA PREVOZA

 Redovan – unaprijed određen red vožnje sa tačno označenim mjestima u kojima se
saobraćajno sredstvo zadržava; redovan saobraćaj = linijski saobraćaj; privredne
organizacije mogu unaprijed da planiraju snabdijevanje sirovinama i da predviđaju
opremu svojih gotovih proizvoda; korisnici unaprijed znaju kada im na raspolaganju stoje
prevozna sredstva, kada mogu stići na određeno mjesto
 Saobraćaj od slučaja do slučaja – usluga se pruža korisniku na njegov zahtjev ili u
posebnim prilikama; čest je u drumskom saobraćaju

Podjela prema prostornoj udaljenosti na kojoj se odvija:

1) MEĐUMJESNI – svi prevozi koji imaju za cilj prevoz robe ili putnika iz jednog u drugo
mjesto; za njega su zainteresovane veće političko – teritorijalne jedinice; može biti daljinski i
bliski
2) LOKALNI – prevozi koji se vrše u okviru jednog naselja; po pravilu je u djelokrugu
ekonomske politike lokalnih zajednica
 NOVA TEHNIČKO – TEHNOLOŠKA RJEŠENjA

1) U teretnom saobraćaju – olakšavanje pretovara

Po ranijem shvatanju: problem vremena troškova pretovara, najefikasnije se rješava
izbjegavanjem pretovara kad god je to moguće. Po novijem, sistematskom shvatanju: pretovar se
ne gleda samostalno već kao dio cjelokupnog prevoznog lanca. Ako se, povećanjem broja
pretovarnih operacija postigne da se na svakoj dionici puta koristi prevozno sredstvo koje je
najjeftinije i najefikasnije za tu dionicu puta i time skrati ukupno vrijeme putovanja i snize
ukupni troškovi prevoza, mogu se postići veći efekti nego izbjegavanjem pretovara.
2) U putničkom saobraćaju – približavanjem terminala (stanica) različitih prevoznih sredstava
ili izgradnjom zajedničkih terminala za više vrsta prevoznih sredstava

Tehnička rješenja uslovnljena integracijom su:

1) Unapređenje pretovarne mehanizacije
2) Koncentracija pretovarnog rada
3) Prilagođavanje tereta savremenom načinu rada u prevozu i pretovaru
4) Paletizacija
5) Kontejnerizacija
6) Saobraćajna sredstva za prevoz saobraćajnih sredstava
7) Prevoz natovarenih riječnih plovila pomorskim brodovima
8) Objedinjavanje pojedinih terminala raznih vidova prevoza putnika

Unapređenje pretovarne mehanizacije – sve veća automatizacija pretovarne mehanizacije da bi

se postigla veća preciznost utovara, brzina, bolja ekonomičnost rada.

Koncentracija pretovarnog rada – koncentriše se na manji broj mjesta koja se mogu opremiti
boljom pretovarnom mehanizacijom za manipulaciju sa teretom.

Prilagođavanje tereta savremenom načinu rada u prevozu i pretovaru

Prilagođavanje pakovanja tereta zahtjevima prevoza postiže se kroz 3 pravca:
 Ukrupnjivanje pretovarnih i prevoznih jedinica
 Standardizacija oblika i dimenzija ambalaže
 Prepoznavanje (označavanje) proizvoda

Paletizacija – način daljeg ukrupnjivanja jedinica pri manipulisanju robom u pretovaru ili
prevozu.

Kontejnerizacija – korak dalje u procesu ukrupnjivanja prevoznih jedinica. Vrste kontejnera:

metalni, drveni, plastični, gumeni; čvrsti, elastični; sklopivi, nesklopivi; pravougaoni, cilindrični,
loptasti; mali (1-3m3), srednji (3-10m3), veliki (preko 10m3); univerzalni, specijalni
Prednosti: efikasniji od klasičnog transporta, bolje zaštićen teret, manja opterećenja, pošiljke
unutar kontejnera su jednoobrazne
Saobraćajna sredstva za prevoz drugih saobraćajnih sredstava – kombinacije:
 Drumska vozila na šinskim ili vodnim sredstvima (PIGGY – PACK)
 Šinska vozila na drumskim
 Manji riječni brodovi na pomorskim

Objedinjavanje pojedinih terminala raznih vidova prevoza putnika

Teretni – olakšan prelazak s jedne na drugu vrstu puta
Putnički – maksimalno moguće skraćenje puta pri prelasku sa jednog na drugo prevozno
sredstvo

EKSTERNI EFEKTI I EKSTERNI TROŠKOVI

Eksterni efekti su koristi ili troškovi koji nastaju za treća lica u tržišnim transakcijama a nisu
uključeni u tržišnu cijenu robe.

Eksterni efekti mogu biti:

1) Pozitivni (koristi)
2) Negativni (troškovi)

Kada država preuzme odgovornost za kontrolu eksternih troškova, onda to može da se postigne
na sljedeće načine:
 Subvencijama
 Oporezivanjem
 Regulacijom

Putem subvencija država može platiti preduzećima da potraže alternativne načine proizvodnje
kako bi smanjili nivo neželjenih efekata.

Putem poreza, država može naplaćivati svaku dodatnu jedinicu proizvodnje koja stvara negativne
efekte.

Država može propisati regulaiciju koja postavlja specifične prihvatljive nivoe zagađenja za firme
i proizvodne procese.

Problem buke i zagađenja univerzalni su za sve oblasti života ljudi, problem saobraćajnih
nezgoda i zagušenja je usko saobraćajni problem.

Troškovi zagušenja saobraćaja – svi relevantni troškovi eksploatacije prosječni, odnosno

uvećani zbog promjenljivih uslova troškova vremena za putnike i robu..
Troškovi saobraćajnih nezgoda obuhvataju veoma heterogen skup troškova od kojih su
najznačajniji:
 Gubitak radnog doprinosa poginulih i povrijeđenih lica
 Troškovi medicinske njege i eventualne rehabilitacije povrijeđenih
 Materijalna šteta na vozilima i okolini
 Troškovi osiguranja, suda i policije

Troškovi buke se različito procjenjuju u pojedinim zemljama i prema raspoloživim podacima

oni se kreću od 0,2% (Holandija) do 1,0% nacionalnog dohotka (Njemačka).

*Domen primjene kvantifikovanih eksternih troškova u saobraćaju*

Mjere za ostvarivanje ciljeva saobraćajne politike u domenu čovjekove okoline uglavnom
predstavljaju kombinaciju različitih akcija i to:
1) Tehnički standardi – odnose se na: ograničenja izduvnih gasova; ograničenja buke;
opremu u funkciji bezbjednosti sobraćaja; ograničenja veličine i mase vozila; k-ke vozila i
infrastrukture
2) Zakonska regulativa za preduzeća u sektoru saobraćaja: ulazak na tržište i tarife;
obavezno korišćenje nekog vida saobraćaja; utvrđivanje radnih uslova; kontrola primjene
standarda i radnih uslova u preduzeću i eksploataciji vozila; kontrola pouzdanosti i
bezbjednosti za posebne usluge
3) Ekonomske mjere i ostale mjere saobraćajne politike: porezi i takse; politika cijena;
subvencije; razna ograničenja i dozvole; politika investicija; razne organizacione i
upravljačke mjere

*Strateške mjere za smanjenje eksternih troškova*

Programi koji se u evropskim zemljama sprovode za zaštitu čovjekove okoline od štetnih uticaja
automobila najčešće se zasnivaju na strategiji preventive i diverzifikacije.

Preventivna strategija polazi od stava da se poboljšanje u oblasti zaštite životne sredine postiže
djelovanjem na ljude, vozila i puteve. Na ljude se djeluje edukacijom, informisanjem i
upravljanjem njihovog ponašanja. Na vozila se djeluje ogranićavanjem vrijednosti izduvnih
gasova koje mora da poštuje proizvođač... Kod puteva – vezivanjem brzina kretanja za izgled,
kvalitet površine puta i optičku konfiguraciju.

Strategija diverzifikacije – zasniva se na stavu da korisnike transportnog sistema treba usmjeriti

ka bezbjednijem i sa stanovništa životne sredine prihvatljivijim vidovima prevoza.

ODRŽIVI RAZVOJ

Održivost je sposobnost održavanja ravnoteže pojedinih procesa ili stanja u nekom sistemu.
Održivi razvoj predstavlja skaladan odnos ekologije i privrede, kako bi se prirodno bogatstvo
naše planete sačuvalo i za buduće generacije.

Ciljevi održivog razvoja:

1) Ekonomska grupa ciljeva: tehnološki napredak, više čistijih tehnologija – ekonomski
rast
2) Socijalna grupa ciljeva: smanjenje siromaštva, unapređenje zdravstva, školstva –
unapređenje kvaliteta života
3) Ekološka grupa ciljeva: smanjenje zagađenja, sprečavanje novih zagađenja, očuvanje
biodiverziteta – ravnoteža ekosistema

*Načela zaštite okoline i održivog razvoja*

1) Načelo preventivnosti: prije izvođenja određenih radova treba primjeniti sve mjere
zaštite okoline; zagađenje minimalno a korišćenje resursa racionalno; koristi već
isprobana sredstva
2) Načelo predostrožnosti: ako postoji i najmanja sumnja da se nešto loše može desiti onda
treba pokušati to spriječiti
3) Načelo cjelovitosti: prilikom donošenja planova, propisa, izdavanja dozvola, sprovođenja
finansijske politike, treba zajednički djelovati i sarađivati da bi se postigli ciljevi
4) Načelo poštovanja pravila: prilikom donošenja odluka postupa se u skladu sa zakonom i
drugim pravilima
5) Načelo očuvanja vrijednosti prirodnih izvora i biološke raznolikosti : ne smije se
smanjivati vrijednost prirodnih izvora; prirodne izvore treba očuvati; tlo treba razumno
koristiti da bi se očuvala njegova produktivnost
6) Načelo zamjene ili nadomještanja drugim aktivnostima: aktivnosti sa negativnim
uticajem na okolinu zamjeniti aktivnostima koje predstavljaju manji rizik pa čak i ako su
troškovi veći
7) Načelo plaćanja troškova zagađenja: zagađivač snosi troškove nastale zagađivanjem
okoline
8) Načelo javnosti i učešća: narod treba da zna sve u vezi sa zagađenjem okoline i sa
preduzetim mjerama; u rješavanju ovog problema zajedničko je učešće organa države i
lokalne samouprave

ODRŽIVI TRANSPORT

Održivi transport predstavlja sposobnost saobraćajnog sistema da odgovori na saobraćajne

potrebe sadašnjih generacija, bez ugrožavanja mogućnosti istog za buduće generacije.

Najvažniji negativni uticaji saobraćaja u kontekstu održivog razvoja su:

 Velika energetska potrošnja uz gotovo potpunu zavisnost od fosilnih goriva čije su
rezerve ograničene
  Zagađenje vazduha
 Veliki broj nastradalih i povrijeđenih lica u saobraćajnim nezgodama
 Zagušenja u velikim gradskim područjima
 Buka
 Zauzimanje prostora

Velika energetska potrošnja

Saobraćaj se kao potrošač energije javlja u različitim oblicima koji obuhvataju sve one faktore
koji su neophodni za funkcionisanje saobraćaja od kojih su najznačajniji: proizvodnja i
održavanje vozila, pogonska energija, izgradnja i održavanje saobraćajne infrastrukture,
alternativna goriva.

Zagađenje vazduha
Saobraćajni sektor je jedan od najvećih emitenata raznih hemijskih jedinjenja (ugljen – dioksid,
azotni oksidi, ugljen monoksid, metan CH4, ozon..)
Emisije štetnih materija zavise od:
 K-ka mreže
 Intenziteta saobraćaja
 Vida saobraćaja

Saobraćajne nezgode
Zbog svojih raznovrsnih negativnih efekata, prvenstveno gubitka ljudskih života, ostaju globalna
briga čovječanstva.

Buka
Izvori buke drumskog saobraćaja:
 Automobili
 Motocikli
 Kamioni
 Trolejbusi
 Autobusi
 Mehanizacija koja se samostalno kreće drumom
Izvori buke kod drumskih vozila:
 Buka točak – asfalt (trenje koje se stvara između točka i podloge)
 Motor
 Izduvni sistem

Saobraćajna buka zavisi od:

 Protoka i gustine saobraćaja
 Brzine kretanja vozila
 Kategorije vozila
 Doba dana

Buka utiče na:

 Pažnju
 Snižavanje radne sposobnosti
  Oštećuje sluh
 Neurovegetativni sistem

*Jedan kamion koji se kreće brzinom od 90km/h stvara istu buku kao i 28 automobila koji
se kreću brzinom od 90km/h*

Zauzimanje prostora
Problem zauzimanja prostora za transportne objekte je posebno izražen u gradovima, gubi se
zemljište koje bi moglo da se iskoristi za neke druge svrhe.

RJEŠENjA ODRŽIVOG TRANSPORTA:

a) Unapređenje transportnih sredstava – kroz poboljšanje konvencionalnih

tehnologija transportnih sredstava ili razvojem i uvođenjem novih tehnologija
b) Unapređenje odvijanja transporta, menadžment transportnih zahtjeva – kroz
unapređenje vodovne raspodjele, supstituciju, putovanju, politiku cijena, prostorno
planiranje
c) Primjena tehnologije kombinovanog transporta i integrisanih transportnih
lanaca
d) Pojačavanje uloge državnih, regionalnih i lokalnih vlasti u upravljanju
saobraćajem – kontrola brzine, informativne kampanje, promovisanje vidova
transporta koji ne zagađuju životnu sredinu