Quyunun Idarə Edilməsi Az Dilində

MUSTAFA ƏHMƏDOV
NEFT VƏ QAZ
QUYULARINDA
TƏZAHÜRLƏRƏ
NƏZARƏT ÜZRƏ
ÇALIŞMALAR
(HƏLLƏRİ İLƏ)
BAKI 2010
1
MÜNDƏRİCAT
Bölmə Səh
İstifadəçinin nəzərinə 3
Bəzi məlumatlar 5
Çalışmalar 10
Yerüstü quyular. Təriflər və əsas anlayışlar 10
Yerüstü quyular. Təzahürün səbəbləri 10
Yerüstü quyular. Təzahürün əlamətləri 18
Yerüstü quyular. Təzahürün göstəriciləri 20
Yerüstü quyular. Quyunun bağlama metodları 21
Yerüstü quyular. Layın yarılması və MQİT 24
Yerüstü quyular. Boğma üçün lazımi məlumatlar 27
Yerüstü quyular. Boğma metodları 33
Yerüstü quyular. Boğma zamanı problemlər 39
Yerüstü quyular. Avadanlıq 44
Sualtı quyular. Nəzəriyyə 78
Sualtı quyular. Avadanlıq 86
Çalışmaların həlləri və cavabları 98
Yerüstü quyular. Təriflər və əsas anlayışlar 98
Yerüstü quyular. Təzahürün səbəbləri 99
Yerüstü quyular. Təzahürün əlamətləri 115
Yerüstü quyular. Təzahürün göstəriciləri 119
Yerüstü quyular. Quyunun bağlama metodları 120
Yerüstü quyular. Layın yarılması və MQİT 124
Yerüstü quyular. Boğma üçün lazımi məlumatlar 129
Yerüstü quyular. Boğma metodları 138
Yerüstü quyular. Boğma zamanı problemlər 147
Yerüstü quyular. Avadanlıq. 155
Sualtı quyular. Nəzəriyyə 180
Sualtı quyular. Avadanlıq 193
Hesablamalarda istifadə olunan düsturlar 205
2
İSTİFADƏÇİNİN NƏZƏRİNƏ
Neft və qaz quyularında təzahürlərə nəzarət sahəsində azərbaycandilli kadrların hazırlanmasında

IWCF və WellCAP (IADC) standartlarına uyğun yazılı materialların olmaması on ildən artıq
müddət ərzində bir problem olaraq qalmışdır.
Təqdim edilən vəsait bu boşluğu doldurmaq üçün edilən ilk cəhddir. Güman edirik ki, bu cəhd
istifadəçilərə müəyyən fayda verəcəkdir.
Beynəlxalq şirkətlərin Azərbaycana gəlişi neft sənayesinin bir çox sahələrində dəyişikliklərə
səbəb oldu. Bu sahələrdən biri də terminologiyadır. Sovet dövründə qəbul olunmuş
terminologiya ilə müasir şirkətlərin gətirdiyi terminologiyanın uyğunlaşdırılması əslində kifayət
qədər yüksək səviyyədə aparılmalıdır. Amma ölkədə bu məsələni nizamlayan təşkilat fəaliyyət
göstərmədiyindən terminləri hər bir şirkət özü üçün tərcümə etməklə vəziyyətdən çıxır. Bu da,
kənar oxucular üçün istifadə olunan sözlərin mənasını başa düşməkdə müəyyən çətinliklər
yaradır.
Yuxarıdakıları nəzərə alaraq bu kitabda istifadə olunan bəzi ixtisar və ifadələrin izahını veririk.
HFİT – Həlqəvi Fəzada İzafi Təzyiq

Quyu işləyərək bağlandıqdan sonra həlqəvi fəzada (quyu ağzında) statik stabilləşmiş
təzyiqdir.
Bəzən bu təzyiq BQFHT (bağlı quyuda həlqəvi fəzanın təzyiqi), MBST (mühafizə
borusunda starik təzyiq) və ya MBİT (mühafizə borusunun izafi təzyiqi) kimi də
adlandırılır.
MQİT – Maksimal Quyuağzı İzafi Təzyiq

HF-dakı məhlulun və başqa fluidlərin hidrostatikasından əlavə laya verildikdə onu yaran
təzyiqdir. Quyuağzı təzyiqi göstərən (məsələn, ştuser manifoldundakı) manometrdən
götürülür. Hər dəfə mühafizə kəməri buraxıldıqdan sonra keçirilən sızma/yarılma testi
zamanı quyudakı məhlul üçün müəyyən edilir. Məhlulun sıxlığı dəyişdikdə yenidən
hesablanır.
Bəzən MBMİT (mühafizə borusunun maksimal izafi təzyiqi) və ya BQHFMT (bağlı

quyuda həlqəvi fəzanın maksimal təzyiqi) kimi də adlandırılır.
QBİT – Qazma Borusunda İzafi Təzyiq

Quyu işləyərək bağlandıqdan sonra qazma borusunun içərisində qazma meydançası
səviyyəsində müşahidə olunan statik stabilləşmiş təzyiqdir. Dikboru manifoldunu
göstərən manometrlərdən götürülür.
Bəzən BQQBT (bağlı quyuda qazma borusunun təzyiqi) və ya QBST (qazma borusunda
statik təzyiq) kimi də adlandırılır.
3
QT – Quyudibi Təzyiq
Quyudakı qazma məhlulunun və ya başqa fluidlərin hidrostatik təzyiqlərinin, QB və ya
HF-da saxlanılan izafi təzyiqlərin və həlqəvi fəzada hidrodinamik təzyiq itkilərinin cəmi
şəklində quyu dibinə göstərilən təzyiqdir.
YYT – Yavaş Yuma Təzyiqi (SCR – Slow Circulating Pressure)

Nasosun quyunu boğma surətində təzyiqidir. Bu təzyiq məhlulu yerüstü quyularda ancaq
jolobdan, sualtı quyularda isə jolobdan (rayzerdən) və ştuserdən dövr etdirməklə
götürülə bilər.
Yerüstü quyularda bu təzyiqi təyin etmək üçün məhlul nasosun boğma sürətilə normal
yolu ilə dövran etdirilir (qazma borusunun içərisilə aşağı, həlqəvi fəza ilə yuxarı və
jolobdan çölə) və bu zaman dikborunun təzyiqi müəyyən edilir. Bu müəyyən edilmiş
təzyiq yavaş yuma təzyiqi adlanır.
Sualtı quyularda YYT jolobdan götürülərkən yerüstü quyulardakı kimi məhlul normal
yolu ilə dövran etdirilir. Ştuserdən götürülən zaman isə preventorlardan biri bağlanır,
ştuser xəttinin əsas siyirtməsi və ştuser tam açılır. Məhlulun ştuserdən çıxmaqla dövranı
zamanı dikborunun stabilləşmiş təzyiqi götürülür.
YYT-nin jolobdan və ştuserdən götürülmüş qiymətlərinin fərqi ştuser xəttində

sürtünmədir (ŞXS). Bu, sualtı quyuların boğulması zamanı istifadə olunan bir
parametrdir.
Bəzən hidrodinamik təzyiq itkisi və ya hidrodinamik müqavimət də adlandırılır.
ŞXS – Ştuser Xəttində Sürtünmə

YYT –nə bax.
Bəzən buna ştuser xəttində hidrodinamik itkilər və ya təzyiq itkiləri də deyilir.
Bu cür ifadələrin dəqiq mənası kontekstdən aydın olacaqdır.
Artıq neftçilərin leksikonuna daxil olduqlarını və danışıq zamanı geniş istifadə olunduqlarını
nəzərə alaraq bir çox hallarda aşağıdakı vahidlərin mətndəki işarələri ingilis dilində olduğu kimi
saxlanmışdır:
Psi (pound per square inch)– funt/kv.düymə (təzyiq vahidi)

Ppg (pound per qallon) – funt/qalon (xüsusi çəki vahidi)
Bbls (barrels) və ya bbl (barrel) – barel (həcm vahidi)
TƏBİİ Kİ, BU VƏSAİT NÖQSANLARDAN XALİ DEYİLDİR. ONU

YAXŞILAŞDIRMAĞA KÖMƏK EDƏCƏK TƏNQİDİ QEYDLƏRİNİZİ,
TƏKLİFLƏRİNİZİ VƏ ARZULARINIZI mustafa.ahmadov@yahoo.com ELEKTRON
ÜNVANINA GÖNDƏRMƏYİNİZ XAHİŞ OLUNUR.
4
BƏZİ MƏLUMATLAR
Təzahürün və ya müsbət təzyiqlər balansının azalmasının əlamətləri.

Təzahürün əlamətləri, quyuda müsbət təzyiqlər balansının azaldığına və ya artıq mənfi təzyiqlər
balansının yarandığına dəlalət edə bilən dəyişikliklərdir. Bu dəyişikliklər qazmanın
parametrlərində, məhlulun xassələri və tərkibində, rotorun fırladıcı momentində və s.- də
müşahidə edilə bilər. Bunlar hələ quyunun işlədiyini dəqiq göstərmir, amma təzahür ehtimalının
olmasından xəbər verir.
Qazmaçı bu əlamətlərin hər hansı birini müşahidə edərsə, o, qazmanı dayandırmalı və quyunun
axmasını yoxlamalıdır (flow check). Bu yoxlama aşağıdakı kimi yerinə yetirilməlidir:
1. Baltanı quyunun dibindən qaldıraraq boru birləşməsini (muftanı) preventorların

bağlanması üçün uyğun vəziyyətə gətirmək
2. Rotoru/Topdrayvı saxlamaq
3. Nasosıarı saxlamaq
4. Quyudan gələn axını triptanka nizamlayaraq onun içərisindəki məhlulun səviyyəsinə
nəzarət etmək. Əgər səviyyə qalxırsa, quyu işləyir. Əgər səviyyə sabitdirsə, quyu
işləmir.
QEYD: 1. Qazmaçı müşahidəni o vaxta qədər davam etdirməlidir ki, quyunun axmadığına əmin
olsun.
2. Sistemdə triptank olmadığı hallarda bu müşahidəni jolobda aparmaq olar.
Quyu axmazsa qazma davam etdirilə bilər.
Quyu axarsa, onu bağlamaq lazımdır.
Aşağıda təzahürün əlamətlərinin siyahısı verilir:
1. Qazmanın mexaniki sürətinin qəflətən və əhəmiyyətli dərəcədə (30%-50%) artması

2. D-exponentin azalması
3. Fırladıcı momentin artması
4.Alətin yuxarı və aşaqı istiqamətdə hərəkətinə (gəzdirilməsinə) müqavimətin artması
5. Qayıdan məhlulda duzların miqdarının (elektrik keçiriciliyinin) artması
6. Qayıdan məhlulun temperaturunun artması
7. Qayıdan axında qazın ümumi miqdarının artması
8. Boruların birləşdirilməsi zamanı lay fluidinin quyuya düşməsi
9. Qayıdan axında şlamın miqdarının artması
10. Qayıdan axında şlamın formasının dəyişməsi
11. Qayıdan axında şlamın sıxlığının azalması
5
Təzahürün göstəriciləri
Təzahürün göstəriciləri quyunun artıq işlədiyini göstərən müşahidələrdir.
Bu göstəricilər və onlar müşahidə olunduqda qazmaçının görməli olduğu tədbirlər aşağıda

verilir:
1. Qaldırma/Endirmə zamanı boruların qaldırılan və ya endirilən həcmi ilə trip-

tankdakı səviyyə dəyişikliklərinin uyğunsuzluğu: a) alət edirilən zaman
triptanka qayıdan məhlulun həcminin endirilən boruların həcmindən çox
olması; b) alət qaldırılan zaman triptankdan gedən məhlulun həcminin
qaldırılan boruların həcmindən az olması.
Bu zaman qazmaçı qaldırma/endirməni dayandırmalı və quyunun axmasını yoxlamalıdır. Quyu
axarsa onu bağlamaq lazımdır. Quyu axmazsa, aləti dibə endirmək, onu yumağa başlamaq və
dib paçka səthə çıxana kimi qayıdan axına və aktiv çənin səviyyəsinə nəzarət etmək lazımdır.
2. Qazma zamanı nasosların sürəti sabit qaldığı halda quyudan gələn axının
artması.
Quyunu bağlamaq, vəziyyəti müzakirə etmək və onun boğulması üçün tədbirlərə başlamaq
lazımdır.
3. Qazma zamanı nasosların sürəti sabit qaldığı halda məhlul çənində artım
(səviyyənin qalxması).
lazımdır.
4. Nasosun təzyiqinin düşməsi / sürətinin qalxması (eyni zamanda).

lazımdır.
QEYD: Elektron sürət tənzimləyicilərilə təchiz olunmuş qazma nasoslarından istifadə edilərkən
bu göstərici tam müşahidə edilə bilmir, çünki həmin tənzimləyicilər onun sürətinin dəyişməsinə
imkan vermir.
5. Nasoslar işləmədiyi halda quyunun axması.

lazımdır.
6
Bağlama metodları
Qazma zamanı:
QUYUNU BAĞLAMAZDAN ƏVVƏL:
BALTANI PREVENTORUN BAĞLANMASI ÜÇÜN UYĞUN VƏZİYYƏTƏ QALDIRIN, TOP-DRAYVI
SAXLAYIN, NASOSLARI SAXLAYIN!!!
METOD AVADANLIQ - NİZAMLAMA ƏMƏLLƏRİN ARDICILLIĞI
SƏRT PREVENTORLAR AÇIQ, ƏSAS PREVENTORU BAĞLAYIN, ƏSAS

SİYİRTMƏLƏR BAĞLI, ŞTUSER BAĞLI SİYİRTMƏNİ AÇIN
YUMŞAQ PREVENTORLAR AÇIQ, ƏSAS ƏSAS SİYİRTMƏNİ AÇIN,

SİYİRTMƏLƏR BAĞLI, ŞTUSER AÇIQ PREVENTORU BAĞLAYIN, ŞTUSERİ
BAĞLAYIN
Qaldırma-endirmə zamanı:
1. TƏHLÜKƏSİZLİK KLAPANININI (KÜRƏCİKLİ KLAPANI) ALƏTƏ AÇIQ VƏZİYYƏTDƏ
BİRLƏŞDİRİN VƏ ONU BAĞLAYIN
2. QUYUNU BAĞLAYIN (SƏRT VƏ YA YUMŞAQ METODLA)
3. ENDİRMƏDƏN ƏVVƏL TƏHLÜKƏSİZLİK KLAPANININ ÜSTÜNDƏN ONA DAXİLİ
PREVENTOR (BIRTƏRƏFLİ KLAPAN) BİRLƏŞDİRİN VƏ KÜRƏCİKLİ KLAPANI AÇIN.
Boğma metodları haqqında məlumat

Normal şəraitdə ən çox istifadə olunan iki əsas boğma metodu mövcuddur:
1. Qazmaçı metodu.
2. Gözləmə və ağırlaşdırma metodu.
Bu metodların hər ikisi məhlul dövranı sisteminin işlək vəziyyətdə olmasını tələb edir.
Şəraitdən asılı olaraq bu metodların bu və ya digərinə üstünlük verilir. Məsələn, əgər fluid svab
(sorma) nəticəsində quyuya düşmüşsə, onda qazmaçı metodundan istifadə olunmalıdır. Digər
hallarda, məsələn, laya göstərilən təzyiqi minimuma endirmək lazım gəldikdə (başmaqaltı laylar
zəifdirsə) gözləmə və ağırlaşdırma metodundan istifadə etmək məsələhətdir. Tapşırıqlarda bu
məsələ daha ətraflı nəzərdən keçirilir.
Boğmaya başlamazdan əvvəl aşağıdakılar yerinə yetirilməlidir:
1. Baltanı quyunun dibindən qaldıraraq birləşməni (muftanı) preventorların bağlanması

üçün uyğun vəziyyətə gətirmək
2. Rotoru/Top drayvı saxlamaq.
3. Qazma nasoslarını saxlamaq.
4. Quyunu bağlamaq.
5. Quyudakı lay fluidinin həcmini müəyyən etmək.
6. Qazma borusundakı və ştuserdəki/həlqəvi fəzadakı (quyuağzı) stabilləşmiş təzyiqləri
qeydə almaq.
7. Boğma vərəqini doldurmaq
7
Qazmaçı metodu
Bu, minimum hesablama tələb edən boğma metodudur və iki dövrdən (sirkulyasiyadan)
ibarətdir: birinci dövr zamanı lay fluidi işçi məhlulla quyudan yuyularaq çıxarılır. İkinci dövr
zamanı ağır məhlul vurulur və quyu boğulur.
Bu metod təfsilatilə aşağıdakı cədvəldə verilir.
MƏRHƏLƏ QB – NUN TƏZYİQİ QUYUAĞZI TƏZYİQ QUYUAĞZI TƏZYİQ

(YERÜSTÜ VƏ YA (ŞTUSER TƏZYİQİ) (ŞTUSER TƏZYİQİ)
SUALTI QUYU) (YERÜSTÜ QUYU) (SUALTI QUYU)
BİRİNCİ DÖVR
Nasosun işə salınması
(Nasosun sürətinin boğma ŞXS qədər azalt (və ya
sürətinə çatdırılması) (sabit saxla) boğma xəttinin təzyiqini
sabit saxla)
Dövrün sonuna kimi
(gedişlərin sayına görə)
Nasosun dayandarılması ŞXS qədər artır (və ya

boğma xəttinin təzyiqini
sabit saxla)
İKİNCİ DÖVR
sürətinə çatdırılması) boğma xəttinin təzyiqini
sabit saxla)
Rotordan baltaya qədər
Baltadan ştuserə qədər

boğma xəttinin təzyiqini
sabit saxla)
Birinci dövr gedən zaman ağır məhlul hazırlanır.
İkinci dövrün sonunda quyu artıq boğulmuş olmalıdır.
8
Gözləmə və ağırlaşdırma metodu
Bu metod bir dövrdən ibarətdir: əvvəlcə gözləyərək ağır məhlulu hazırlayır, sonra isə onun
quyuya vurulması ilə eyni zamanda lay fluidi oradan çıxarılır. Metodun təfsilatı aşağıdakı
cədvəldə verilir.
MƏRHƏLƏ QB – NUN TƏZYİQİ QUYUAĞZI TƏZYİQ QUYUAĞZI TƏZYİQ

(YERÜSTÜ VƏ YA SUALTI (ŞTUSER TƏZYİQİ) (ŞTUSER TƏZYİQİ)
QUYU) (YERÜSTÜ QUYU) (SUALTI QUYU)
sürətinə çatdırılması) (sabit saxla) boğma xəttinin
təzyiqini sabit saxla)
Rotordan baltaya qədər YİT
YST
(Təzyiqin düşmə
qrafikinə əsasən YİT-dən
YST – ə endir)
Baltadan ştuserə qədər

boğma xəttinin
təzyiqini sabit saxla)
9
ÇALIŞMALAR
Yerüstü quyular. Təriflər və əsas anlayışlar
1. Quyuya/Təzahürlərə nəzarətin əsas/ birinci vasitəsi hansıdır?
a. preventorlar.
b. sərt bağlama.
c. məhlulun hidrostatik təzyiqi.
d. yumşaq bağlama.
2. Quyuya/Təzahürlərə nəzarətin ikinci vasitəsi hansıdır?
a. preventorlar
b. məhlulun özlülüyü.
c. məhlulun hidrostatik təzyiqi.
d. sementləmə.
3. Aşağıdakı qradiyentlərdən hansı normal lay təzyiqinə uyğundur (kurs daxilində)?
a. 0,1 psi/ft
b. 0,46 psi/ft
c. 0,465 psi/ft
d. 0,456 psi/ft
4. Aşağıdakılardan hansı təzahürlərə nəzarətin əsas prinsiplətindən biridir?
a. Bütün boğma prosesi ərzində drossel/quyuağzı təzyiqin sabit saxlanmasına

çalışmaq
b. Bütün boğma prosesi ərzində qazma borusunun (dikborunun) təzyiqinin sabit
saxlanmasına çalışmaq
c. Bütün boğma prosesi ərzində quyudibi təzyiqin sabit saxlanmasına çalışmaq
Yerüstü quyular. Təzahürlərin səbəbləri
1. Anomal lay təzyiqi bunlardan hansıdır?
a. Ağır məhlulun köməyilə yaradılan böyük müsbət təzyiqlər balansı.

b. Lay fluidinin normal hidrostatik təzyiqini (0,465 psi/ft qradienti) aşan lay təzyiqi.
c. Maksimal quyuağzı izafi təzyiqi (MQİT-ni) aşan quyuağzı təzyiq.
d. Həlqəvi fəzada hidrodinamik müqavimət nəticəsində yaranan təzyiq.
10
2. Quyunun preventorsuz qazılan hissəsində (yuxarı hissə) aşağıdakılardan hansı tətbiq
olunmalıdır?
(İki cavab)
a. Böyük müsbət balans saxlamaq.

b. Qaldırma zamanı nasosları işlətmək.
c. Pilot (Yoxlama) quyusu qazmaq.
d. Bu hissəni böyük sürətlə qazmaq.
e. Məhlulun özlülüyünü yüksək səviyyədə saxlamaq və sonra şirin su paçkası
vurmaq.
3. Aşağıdakılardan hansı svab (sorma) ehtimalını artırır?

(Üç cavab)
a. Quyunun dar yerlərindən aləti nasosları işlətmədən qaldırmaq.

b. Quyunun dar yerlərindən aləti nasosları işlədə-işlədə qaldırmaq.
c. Qaldırmanı nasosu işlədə-işlədə yerinə yetirmək.
d. Qazma alətini böyük sürətlə qaldırmaq.
e. Məhlulun özlülüyünü yüksək səviyyədə saxlamaq.
f. Qazma alətini aşağı sürətlə qaldırmaq.
4. Boruların qazma alətinə bağlanması zamanı quyuya qaz gəlməsi müşahidə edildikdə
aşağıdakılardan hansı yerinə yetirilməlidir?
(İki cavab)
a. Məhlulun özlülüyünün artırılması.

b. Boruların bağlanmasına sərf olunan vaxtın minimuma endirilməsi.
c. Məhlulun sıxlığının bir qədər endirilməsi.
d. Qazmanın mexaniki sürətinə nəzarət etməklə quyuda həmişə ancaq bir qaz
paçkasının olmasının təmin edilməsi.
e. Baltanın dəyişdirilməsi.
5. Qazmanın sürəti sabitdir. Vibroələklərdə şlamın miqdarı artır və ələkləri artıq yükləyir.
Bu halda aşağıdakılardan hansı ən təhlükəsiz hərəkət olardı?
a. Xəttləri vibroələkləri yan keçməklə nizamlamaq.

b. Quyunun axmasını yoxlamaq və əgər axmırsa, onu vibroələklərin gücünün
çatdığı sürətlə yuyaraq quyudibi paçkanı çıxarmaq; eyni zamanda aktiv çənin
səviyyəsinə yaxından nəzarət etmək.
c. Quyunun yaxşı yuyulması üçün nasosların sürətini artırmaq.
d. Nasoslarınn sürətini vibroələklərin gücü çatacağı səviyyəyə qədər azaltmaq.
11
6. Əgər məhlulun tam itkisi gedirsə və həlqəvi fəzada məhlul görünmürsə, aşağıdakılardan
hansı yerinə yetirilməlidir?
a. Nasosun sürətini 30% artıraraq qazmanı davam etdirmək.

b. Nasosun sürətini azaldaraq itkiyə qarşı material (LCM) qarışdırmağa başlamaq.
c. Həlqəvi fəzanı su və ya başqa yüngül maye ilə doldurmaq və vurulan
həcmin hesabını aparmaq.
d. Quyunu bağlamaq.
7. Həmişəmi tam itkidən sonra quyu işləyir?
a. Bəli.
b. Xeyr, bu məhlulun özlülüyündən (qatılığından) asılıdır.
c. Xeyr, bu məhlulun səviyyəsinin nə qədər düşməsindən asılıdır.
8. Verilir:
QB-nun daxili tutumu 0,0178 bbls/fut

QB-nun metalı 0,008 bbls/fut
Şamın uzunluğu 92 fut
Hesablayin:
a. Bir şam sifonsuz qaldırıldıqda quyunu doldurmaq üçün tələb olunan məhlulun
həcmini.
bbls
b. Bir şam sifonla qaldırıldıqda quyunu doldurmaq üçün tələb olunan məhlulun
həcmini.
bbls
9. Məhlula düşən qaz quyudibi təzyiqi ən çox nə vaxt azaldır?
a. Qaz quyunun dibində olanda.

b. Qaz səthə çatanda.
c. Qaz başmağa çatanda.
10. Aşağıdakılardan hansı svabla (sorma ilə) nəticələnə bilər.

(Üç cavab)
a. Məhlulun özlülüyünün yüksək olması.

b. Quyunun dolu saxlanılması.
c. Qaldırma zamnı nasosların işlədilməsi.
d. Balta və ya stabilizatorların üzərində palçıq kütləsinin yığılması (salnik).
e. Alətin yüksək sürətlə qaldırılması.
12
11. Svab nəyin nəticəsində baş verir?
a. Qaldırma/endirmə zamanı quyudibi təzyiqin artması.

b. Qaldırma/endirmə zamanı quyudibi təzyiqin azalması.
c. Quyunun işləməsi.
d. Məhlul itkisi.
12. Qaldırma zamanı:
Ağır paçkanın həcmi = 20 bbls

Ağır paçkanın sıxlığı = 12 ppg
Məhlulun sıxlığı = 10 ppg
Əgər ağır paçka vurularkən alətin içində məhlulun səviyyəsi 200 fut düşürsə, onda bu
quyudibi təzyiqə necə təsir edər?
a. Quyudibi təzyiq 21 psi azalar.

b. Quyudibi təzyiq 1000 psi artar.
c. Quyudibi təzyiq dəyişməz.
d. Quyudibi təzyiq 125 psi artar.
13. Alət 18563 fut dərinlikdən qaldırılarkən quyuya ağır paçka vurulmalıdır. İşçi məhlulun
sıxlığı 15,8 ppg - dir.
30 bbls 18 ppg sıxlıqlı paçka və ardınca 12 bbls işçi məhlul vurulur. Top-drayv açılır.
Hesablayın:
a. Aktiv çəndə ümumi artımın həcmini (ağır paçkanın həcmi də daxil olmaqla).
bbls
b. Alətin boş hissəsinin həcmini.

bbls
c. Əgər alətin yuxarısı 5" QB-dursa (daxili tutumu 0,01776 bbl/fut), onun boş
hissəsinin uzunluğunu.
fut
14. Qaldırma zamanı qazmaçı hesab edir ki, quyuda svab baş vermişdir. O, quyunun
axmasını yoxlayır. Nəticə mənfidir (Quyuy axmır). Aşağıdakılardan hansı onun növbəti
addımı olmalıdır?
a. Quyu axmadığına görə qaldırmanı davam etdirmək.

b. Quyunu bağlamaq və təzyiqləri yoxlamaq.
c. Aləti quyunun dibinə endirmək və quyudibi paçkanı yuyub çıxarmaq.
d. Daha 5 şam qaldırmaq və quyunun axmasını yenidən yoxlamaq.
13
15. Tərkibində qaz olan suxurların qazılması quyudibi təzyiqə necə təsir edəcəkdir?
a. Böyük miqdarda düşəcəkdir.

b. Qazılmış suxurla məhlula düşən qaz onu kiçik miqdarda azaldacaqdır.
c. Dəyişməyəcəkdir.
16. Açiq quyuya yüngül paçka vurulan zaman quyudibi təzyiq nə zaman azalmağa
başlayacaqdır?
a. Paçka həlqəvi fəzaya tam keçəndən sonra.

b. Paçka alətin içərisinə vurulduqdan sonra.
c. Paçka alətin içərisinə getməyə başlayanda.
d. Paçka həlqəvi fəzaya keçməyə başlayanda
17. Endirmə zamanı trip-tanka qayıdan məhlulun həcmi hesablandığından azdır. Qazmaya
başlayandan sonra quyudan gələn axın gözlənildiyindən azdır. Bunun ən ehtimallı
səbəbi nədir?
a. Svab.
b. Təzahür.
c. Tam itkilər.
d. Nisbi itkilər.
18. Məhlul itkisı (nasoslar işləmir) 20 bbls/saat

Həlqəvi fəzanın tutumu 0,1252 bbls/fut
Məhlulun sıxlığı 12 ppg
Əgər quyu 2 saat ərzində doldurulmazsa, bunun quyudibi təzyiqə təsiri necə olar?
a. 320 psi azalar

b. 200 psi azalar.
c. 150 psi azalar.
d. 470 psi azalar.
19. Qaz papağında rezervuarın ən yuxarı nöqtəsində təzyiq normaldan yuxarı olur (anomal
təzyiq). Niyə?
a. Qazın sıxlığı lay suyunun sıxlığından azdır.

b. Artezian effektinə görə.
c. Yuxarı nöqtədəki qazın sıxlığı daha çoxdur.
14
20. Rezervuarda qaz/su kontaktının dərinliyi 5400 fut
Rezervuarın yuxarı nöqtəsinin dərinliyi 4000 fut.
Qazın qradiyenti 0,1 psi/fut
Lay suyunun qradiyenti 0,465 psi/fut
Rezervuarın ən yuxarı nöqtəsində təzyiqi hesablayın.
a. 2511 psi.
b. 140 psi.
c. 2371 psi.
d. 2231 psi.
21. Verilir:
Şaquli dərinlik 8000 fut

Məhlulun sıxlığı 11,50 ppg
Məhlula qarışmış qaz onun sıxlığını aşağıdakı kimi dəyışmışdir:
Səthdən 800 dərinliyə qədər 10,20 ppg

800 - 2000 ft 11,00 ppg
2000 futdan dibə qədər 11,50 ppg
Bunun nəticəsində quyudibi təzyiqin nə qədər düşdüyünü hüsablayın.
a. 20 psi
b. 70 psi
c. 85 psi
d. 108 psi
22. Alət üzrə/şaquli dərinlik 9800 fut

Məhlulu xüsusi çəkisi 9,4 ppg
Səthdən 3800 feet dərinliyə qədər məhlul 8,5 ppg su ilə əvəz olunmalıdır. Bu
əvəzetmədən sonra quyudibi təzyiq nə qədər olacaqdır?
a. 1680 psi
b. 2933 psi
c. 4612 psi
d. 4815 psi
15
23. AşQB-nun 5 şamı quyudan sifonsuz qaldırılır.
AşQB-nun daxili tutumu 0,0073 bbls/fut

AşQB- nun metalının həcmi 0,0370 bbls/fut
Quyunu doldurmaq üçün nə qədər məhlul lazımdır? (Bir şam = 90 fut).

a. 2 bbls
b. 8,20 bbls
c. 16,65 bbls
d. 12,23 bbls
24. Bütün AşQB quyudan sifonsuz qaldırılarsa və oraya məhlul vurulmazsa, quyudibi
təzyiqin nə qədər düşəcəyini hesablayın.
AşQB-nun uzunluğu 580 fut

AşQB-nun daxili tutumu 0,0061 bbls/fut
AşQB-nun metalı 0,032 bbls/fut
Mühafizə kəmərinin daxili tutumu 0,0719 bbls/fut
a. 148 psi
b. 188 psi
c. 266 psi
d. 100 psi
25. QB-nun ilk 600 futu 13000 fut dərinlikdən sifonla qaldırılır. Əgər bu zaman quyu
doldurulmazsa quyudibi təzyiq nə qədər düşər?
Verilıənlər:
MB-nun daxili tutumu 0,1522 bbls/fut
QB-nun daxili tutumu 0,0178 bbls/fut
QB-nun metalı 0,0076 bbls/fut
a. 51 psi
b. 61 psi
c. 81 psi
d. 101 psi
16
26. Quyu 10100 fut dərinliyə qədər qazılmışdır.
Başmaq 7120 fut

Lay təzyiqinin qradiyenti 0,61 psi/fut
MB-nun tutumu 0,156 bbls/fut
Açıq lülənin tutumu 0,146 bbls/fut
QB-nun metalının həcmi 0,008 bbls/fut
Şamın orta uzunluğu 93 ft
Müsbət balans itirilincəyə qədər sifonsuz neçə (bütöv) şam qaldırmaq olar?
şam
27. Cihazlar göstərir ki, qaldırma zamanı svab təzyiqi 250 psi olmuşdur.
Quyudakı məhlulun sıxlığı 10 ppg.
Rezervuarın yuxarı nöqtəsi 9500 fut dərinlikdə yerləşir.
Əgər alətin statik vəziyyətində quyu axmırsa, onun qaldırma zamanı axması üçün
rezervuarın minimal təzyiqi nə qədər olmalıdır?
a. 3800 psi.
b. 5800 psi.
c. 4700 psi.
d. 4940 psi.
28. Anomal lay təzyiqinin ən çox yayılmış səbəbi aşağıdakılardan hansıdır?
1. Keçirməyən gil/şist layları arasında qalaraq sıxılmış su

2. Qalın əhəng qatları
3. Qum laylarında yerləşən və karbohidrogenləri atrıq çıxarılmış (təzyiqi düşmüş)
rezervuarlar
4. Məhlul itkilərinə səbəb olan zəif laylar
29. Ayağında birtərəfli klapan olan 13 3/8” düyməlik mühafizə kəməri quyuya buraxılmaqdadır.
Qazmaçı axırıncı 14 borunu məhlulla doldurmamışdır (bir borunun uzunluğu 40 futdur). Əgər
bu zaman birtərəfli klapan buraxarsa və məhlul mühafizə borusunu doldurarasa, quyudibi təzyiq
necə dəyişər?
Mühafizə borusunun daxili tutumu 0,152 bbls/ft

Həlqəvi fəzanin xüsusi tutumu 0,1238 bbls/ft
Məhlulun xüsusi çəkisi 12,6 ppg
1. 298 psi azalar

2. 102 psi azalar
3. 202 psi azalar
4. 83 psi azalar
17
Yerüstü quyular. Təzahürün əlamətləri
1. Aşağıdakı səbəblərdən hansı ancaq qazmaçının səhvi üzündən baş verir və qarşısı
təmamilə alına bilər?
a. Məhlula düşmüş qaz.
b. Qaldırma/Endirmə zamanı quyunun doldurulmaması.
c. Anomal lay təzyiqi.
d. İtki nəticəsində hidrostatik təzyiqin azalması.
2. Aşağıdakılardan hansı mənfi təzyiqlər balansının mövcudluğuna dəlalət edə bilər? (İki
cavab)
a. Şlamın/qazılmış suxur hissəciklərinin ölçüsünün böyüməsi və miqdarının

artması.
b. Vibroələklərə gələn məhlulun təmizinin sıxlığının artması.
c. Məhlulda qazın ümumi səviyyəsinin artması.
d. Qazmanın sürətinin tədricən azalması.
e. Nasosun təzyiqinin artması.
3. Aşağıdakılardan hansı lay təzyiqinin artmasının əlaməti deyil?
a. Nasosun təzyiqinin artması.

b. Məhlula düşmüş qaz.
c. Qazılmış suxurun sıxlığının aşağı düşməsi.
d. Qazma borularının alətə bağlanması zamanı quyuya düşən qaz.
e. Məhlulun temperaturunun artması.
4. Qaldırma zamanı alətin hərəkətinə müqavimətin artması alətin quyuda tutulmasının

əlamətidir. Bu hadisə aşağıdakılardan hansına səbəb ola bilər?
a. Laya əlavə təzyiqin yaranması.

b. Svab.
c. Alətin dib vəziyyətində quyunun işləməsi.
d. Quyudibi təzyiqin artması.
5. Qaldırma zamanı quyunu doldurmaq üçün tələb olunan məhlulun həcmi hesablanmışdan
azdır. Nə etmək lazımdır?
a. Quyunun axmasını yoxlayın: əgər axmırsa, qaldırmanı davam etdirin.

b. Quyunun axmasını yoxlayın: əgər axmırsa, AşQB-nun ətrafına ağır paçka vurun
və sonra qaldırmanı davam etdirin.
c. Quyunu bağlayın və qayıdan axını drosseldən buraxmaqla onu yuyun.
d. Quyunun axmasını yoxlayın: əgər axmırsa, aləti quyunun dibinə endirin, onu
yumağa başlayın və qayıdan axına nəzarət edin.
e. Alətin qalan hissəsini nasosları işlətməklə qaldırın.
18
6. Aşağıdakılardan hansı təzahürün əlamətləridir?
(Üç cavab)
a. Qazmanın mexaniki sürətinin aşağı düşməsi.

b. Məhlulda qazın ümumi səviyyəsinin artması.
c. Qazılmış suxurların formasının, ölçüsünün və miqdarının dəyişməsi.
d. Quyudan qayıdan məhlulun təmizinin sıxlığının artması.
e. Qazma alətinin hərəkətinə (fırlanma və ya qaldırma/endirmə zamanı)
müqavimətin artması.
19
Yerüstü quyular. Təzahürün göstəriciləri
1. Aşağıdakılardan hansı təzahürün (quyunun axmasının) zaman etibarilə ilk göstəricisidir?
a. Nasosun təzyiqinin düşməsi.

b. Fırladıcı momentin artması.
c. Vibroələklərdə məhlulda qazın görünməsi.
d. Quyudan gələn axının artması.
2. Qazmanın sürətinin qəflətən əhəmiyyətli dərəcədə artması (“alətin uçması”) zamanı

qazmaçı nə etməlidir?
a. Qazmanı dayandırmaq və quyunun axmasını yoxlamaq.

b. Qazmanı dayandırmaq və quyudibi paçkanı yuyub çıxarmaq.
c. Quyunu təmizləmək məqsədilə nasosun sürətini artırmaq.
d. Baltaya düşən yükü azaldaraq qazmanı davam etdirmək.
3. Aşağıdakılardan hansı təzahürün göstəriciləridir?

(İki cavab)
a. Quyudan gələn axının artması.

b. Aktiv çəndə səviyyənin düşməsi.
c. Quyudan gələn axının azalması.
d. Aktiv çəndə səviyyənin qalxması.
4. Aşağıdakılardan hansı çəndə artımı müəyyənləşdirməyə çətinlik törədə bilər?
a. Çənin səviyyəsinin həyəcan siqnallarının limitinin +/- 5 barelə qurulması

b. Vibroələklərin dövrandan çıxarılması.
c. Məhlulun vibroələklərdən daşaraq tökülməsi.
d. Qazma zamanı çənlərarası məhlul vurmalarının minimuma endirilməsi.
20
Yerüstü quyular. Quyunun bağlama metodları
1. Aşağıdakılardan hansı sərt, hansı yumşaq bağlama metodunu təsvir edir:
a. Drossel/ştuser açıq olmaqla baltanı quyunun dibindən qaldırın, nasosları saxlayın,

preventorun yan çıxış siyirtmələrini açın (əsas siyirtmələr), preventoru bağlayın, drosseli
bağlayın, təzyiqləri qeydə alın.
b. Drossel bağlı olmaqla baltanı quyunun dibindən qaldırın, nasosları saxlayın, preventoru
bağlayın, preventorun yan çıxış siyirtmələrini açın (əsas siyirtmələr), təzyiqləri qeydə
alın.
Sərt bağlama
Yumşaq bağlama
2. Qazma zamanı yumşaq bağlama üçün ştuser manifoldu necə nizamlanmalıdır?

a. Preventorun hidravlik yan çıxış siyirtmələri (HCR) bağlıdır.
Ştuser xətti hidravlik ştuserə qədər açıqdır.
Hidravlik drossel bağlıdır.
b. Preventorun hidravlik yan çıxış siyirtmələri (HCR) bağlıdır.

Ştuser xətti manual (əllə açılıb-bağlanan) ştuserə qədər açıqdır.
Hidravlik ştuser açıqdır.
c. Preventorun hidravlik yan çıxış siyirtmələri (HCR) açıqdır.

Manual drossel bağlıdır.
d. Preventorun hidravlik yan çıxış siyirtmələri (HCR) bağlıdır.

3. Preventorsuz qazılan laylardan gələn qaz, dərin laylardan gələn qazdan daha
təhlükəsizdir, çünki, onun əlamətələrinə reaksiya vermək üçün daha çox vaxt vardır.
Düzdür/Səhvdir
21
4. Qazma zamanı sərt bağlama üçün drossel manifoldu necə nizamlanmalıdır?
a. Preventorun hidravlik yan çıxış siyirtmələri (HCR) bağlıdır.

Hidravlik drossel bağlıdır.
b. Preventorun hidravlik yan çıxış siyirtmələri (HCR) bağlıdır.

Ştuser xətti manual (əllə açılıb-bağlanan) ştuserə qədər açıqdır.
c. Preventorun hidravlik yan çıxış siyirtmələri (HCR) açıqdır.

Manual ştuser bağlıdır.
d. Preventorun hidravlik yan çıxış siyirtmələri (HCR) bağlıdır.

5. Aşağıdakılardan hansı təzahür zamanı quyuya düşən lay fluidinin həcminin daha böyük
olmasına səbəb ola bilər?
(Üç cavab)
a. Qazma komandası ilə mütəmadi olaraq aidi məşqlərin keçirilməsi.

b. Qayıdan axının həyəcan siqnallarının söndürülməsi.
c. Yuxarı işçisinin çənin səviyyəsinə nəzarət etməyin vacibliyi barədə müntəzəm
olaraq məlumatlandırılması.
d. “Alətin üçması” qeydə alınandan sonra 15 futdan artıq qazma aparılması.
e. Quyunu bağlamazdan əvvəl baş ustanın çağrılması.
f. Preventorların təzyiq sınaqları ilə eyni zamanda qazma alətinə bağlanılan
birtərəfli və kürəli klapanların və daxili preventorların da təzyiqlə yoxlanması.
6. Qaldırma zamanı quyu işləməyə başlayır. Onu yumşaq metodla bağlamaq üçün
aşağıdakılardan hansını etmək lazımdır?
a. Preventoru bağlamaq
Kürəli klapanı alətə birləşdirmək
Ştuseri açmaq
Kürəli klapanı bağlamaq.
b. Kürəli klapanı alətə birləşdirmək

Əsas hidravlik siyirtməni (HCR) açmaq
Preventoru bağlamaq
Ştuseri bağlamaq.
22
c. Əsas hidravlik siyirtməni (HCR) açmaq
Kürəli klapanı alətə birləşdirmək
Ştuseri bağlamaq
Kürəli klapanı bağlamaq.
d. Kürəli klapanı alətə birləşdirmək

Kürəli klapanı bağlamaq
Əsas hidravlik siyirtməni (HCR) açmaq
Ştuseri bağlamaq.
7. Quyunun bağlanması zamanı aşağıdakılardan hansına layın keçiriciliyinin təsiri

vardır? (Üç cavab)
a. Təzyiqlərin stabilləşməsinə qədər keçən vaxt.

b. Quyudibi təzyiq.
c. HFİT
d. QBİT.
e. Quyuya düşən fluidin həcmi.
8. Yuxarı laylardan gələn qazı kənarlaşdırmağın (divertorun istifadəsinin) düzgün qaydası

aşağıdakılardan hansıdır?
a. Nasosların sürətini azaldın, aləti preventorların bağlanmasına uyğun vəziyyətə

qaldırın və sonra drosseldən istifadə edərək izafi təzyiq saxlamaqla quyu
boğulana qədər quyudibi təzyiqi sabit saxlayın.
b. Qazmanı saxlayın, nasosların sürətini aşağı salmadan divertoru işə salın.
c. Aləti preventorların bağlanmasına uyğun vəziyyətə qaldırın. Nasosları saxlayın.
Külək aşağı atqı xəttini açın, vibroələklərə gedən siyirtməni bağlayın, divertoru
bağlayın.
9. Niyə görə təzahür baş verdikdə quyunu mümkün qədər tez bağlamaq lazımdır?
a. Quyuya düşən fluidin həcmini mümkün qədər kiçik olmasını təmin etmək üçün.
b. Qazın miqrasiyasının qarşısını almaq üçün.
c. QBİT-in mümkün qədər az olması üçün.
10. Qaldırma zamanı quyu işləyərsə nə etmək lazımdır?
a. Alətə təhlükəsizlik klapanını birləşdirmək, onu bağlamaq və sonra quyunu

bağlamaq.
b. Aləti dərhal quyunun dibinə endirmək.
c. Qaldırmanı davam etdirmək.
d. Preventoru bağlamaq və sonra kvadratı və ya top drayvı alətə bağlamaq.
23
Yerüstü quyular. Layın yarılması və MQİT
1. Yarılma testini keçirməzdən əvvəl aşağıdakılardan hansını yerinı yetirmək
lazımdır? (Üç cavab)
a. Quyunu yuyaraq onun hər yerində eyni sıxlıqlı məhlul almaq

b. Nasosla boğma xətti ilə boğma sürətində yumaya başlamaq.
c. Layı zədələməmək məqsədilə baltanı başmağın içərisinə qaldırmaq.
d. Başmağı və sementi qazmaq.
e. Başmaqdan və sementdən aşağı yeni layın10-15 futunu qazmaq.
2. Aşağıdakılardan hansı yarılma testinin nəticələrinə təsir edə bilər? (İki

cavab)
a. Quyudakı məhlulun həcmi.

b. Seçilmiş boğma sürəti (Yavaş Yuma Sürəti/YYS - SCR).
c. Quyunun müxtəlif yerlərində məhlulun sıxlığının müxtəlifliyi.
d. Nasosun dözə biləcəyi maksimal təzyiq.
e. Həlqəvi fəzada məhlulun hidrostatikası.
3. Yarılma testi nə zaman keçirilməlidir?
a. Sementin bərkiməsini gözləyərkən.

b. Başmağı, sementi və ondan aşağıdakı layın 10-15 futunu qazdıqdan sonra.
c. Mühafizə kəmərini endirməzdən əvvəl.
d. Başmağı qazmazdan əvvəl.
4. Aşağıdakılardan hansı başmağın altındakı layın möhkəmliyi barədə dəqiq məlumat

almağa imkan verir?
(Üç cavab)
a. Avadanlığın təzyiqlə sınağı.

b. Nasosun sürətini (SPM) göstərən cihazın saz olması
c. Düzgün kalibrlənmiş manometrlər.
d. Quyudakı məhlulun təmiz olması.
e. Başmağın alət üzrə dərinliyinin dəqiq məlum olması.
f. Həlqəvi fəzanın həcminin dəqiq məlum olması.
24
5. Verilir:
Quyunun dərinliyi 9020 ft TVD

9 5/8" Başmaq 9000 ft TVD
İşçi məhlulun sıxlığı 10,3 ppg
Yarılma testi aparılmış və aşağıdakı qrafik alınmışdır.
1800
1600
1400
1200
Pressure
1000
800
600
400
200
0
0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9 1
bbls
Qrafikdən istifadə edərək aşağıdakı suallara cavab verin:
a. Yarılma təzyiqi nəyə bərabərdir?

psi
b. Quyunun növbəti hissəsini qazarkən istifadə oluna bilən məhlulun maksimal

sıxlığı nəyə bərabərdir?
ppg
c. Başmağı yaran həqiqi təzyiq nə qədərdir?

psi
6. Başmaq və yeni layın 15 futu qazılmışdır. Yarılma testi aparılmalıdır, lakin məhlulun
sıxlığı quyunun hər yerində eyni deyildir. Aşağıdakıladan hansı yertinə yetirilməlidir?
a. 10 barel vurduqdan sonra nasosu saxlayın və QB-nun təzyiqini qeydə alın.

b. Məhlulun sıxlığı bərabərləşənə kimi yuma aparın, sonra yarılma testini yerinə
yetirin.
c. Boğma sürətilə yarılma təzyiqi alınana kimi quyuya məhlul vurun.
d. Boğma sürətilə QB-na məhlul vurmağa başlayın və nasosun təzyiqini qeydə alın.
25
7. Aşağıdakılardan hansı MQİT-in düzgün təsviridir?
a. Drosselin konstruksiyasına görə saxlaya biləcəyi maksimal təzyiq.

b. Məhlulun hidrostatikasından əlavə olaraq laya verilərsə, başmağın yarılmasına
səbəb ola biləcək təzyiq.
c. Başmağı yaran faktiki təzyiq.
d. Quyunun boğulması zamanı yol verilə bilən maksimal quyudibi təzyiq
8. Məhlulun sıxlığı artırılanda MQİT necə dəyişir?
a. Artır.
b. Azalır.
c. Dəyişmir.
9. Quyunun boğulması zamanı aşağıdakılardan hansı quyuağzı təzyiqin MQİT-i aşması

ehtimalını çoxaldır?
(Üç cavab)
a. Açıq lülənin qısa olması.

b. Quyuya düşmüş lay fluidinin həcminin böyüklüyü.
c. Quyuya düşmüş lay fluidinin həcminin kiçikliyi.
d. Böyük müsbət təzyiqlər balansı.
e. Kiçik müsbət təzyiqlər balansı.
f. Açıq lülənin uzun olması.
10. 9 5/8 başmağın şaquli dərinliyi 8900 futdur. Başmaqda layın yarılma təzyiqi 6,350 psi,
məhlulun sıxlığı isə 11 ppg - dir.
MQİT -i hesablayın.
a. 5091 psi.
b. 1259 psi.
c. 3832 psi.
d. 685 psi.
11. Nə zaman MQİT -i yenidən hesablamaq lazımdır?
a. Rezervuarın yuxarı hissəsində.

b. Məhlulun sıxlığı dəyişəndə.
c. Hər 12 saatdan bir.
d. Hər başmağın altında.
26
Yerüstü quyular. Boğma üçün lazımi məlumatlar
1. Aşağıdakılardan hansı boğma sürətinin (yavaş yuma sürətinin - YYS) seçılməsinə təsir
edə bilər?
(Üç cavab)
a. MB-nun partlama təzyiqi.

b. Həlqəvi fəzada hidravlik müqavimət (təzyiq itkisi).
c. Ağır məhlulun hazırlanmasının mümkünlüyü və bunun üçün tələb olunan vaxt.
d. Trip tankın həcmi.
e. Məhlul / qaz separatorunun buraxma qabiliyyəti.
2. Boğma sürətində nasosun təzyiqi (Yavaş Yuma Təzyiqi - SCR Pressure) haqqında
aşağıdakı müddəalardan hansı doğrudur (Yerüstü quyu!)
(Üç cavab).
a. YYT götürülərkən xəttlər drossel (ştuser) manifolduna nizamlanmalıdır.

b. YYT lay təzyiqini hesablamaq üçün lazımdır.
c. YYT məhlulun xassələri dəyişildikdə yenidən götürülməlidir.
d. YYT qazma alətinin distansion drossel panelindəki manometrindən
götürülməlidir.
e. YYT baltanın quyunun dibinə yaxın vəziyyətində götürülməlidir.
3. Qazmaçı nə zaman boğma sürətində nasosun təzyiqini (YYT) götürməlidir?

(İki cavab)
a. Hər növbənin əvvəlində.

b. Quyu işləyərək bağlandıqdan soınra.
c. Mühafizə kəmərini buraxmazdan əvvəl.
d. Məhlulun xassələri dəyişdikdə.
4. Quyunun boğulması nəyə görə aşağı sürətlə aparılır?
a. Qaz paçkası həlqəvi fəza ilə yuxarı qaldırılarkən onun miqrasiyasının qarşısının
alınması məqsədilə.
b. Həlqəvi fəzada hidrodinamik müqavimətin köməyilə böyük müsbət balansın
yaradılması məqsədilə.
c. Boğma prosesində laya düşən təzyiqin minimuma endirilməsi məqsədilə.
27
5. Hansi 5 şəraitdə YYT götürülməlidir.
a. Hər növbə.
b. Yarılma testindən əvvəl və sonra.
c. Məhlulun xassələri dəyişdikdə.
d. Məhlulun sıxlığı dəyişdikdə.
e. Top drayvla qazarkən hər birləşmədən sonra.
f. Nasosun təzyiqinin kompensatorunu yenidən doldurduqdan sonra.
g. Qısa bir zamanda uzun məsafə qazıldıqda.
h. Təzahürdən sonra qazmaya qayıtdıqda.
6. Quyuya düşmüş lay fluidi oradan aşağı sürətlə yuyulub çıxarılmalıdır. Buna səbəb
nədir? (Dörd cavab)
a. Drosselin operatoruna onu açıb-bağlamağa kifayət qədər vaxt vermək üçün.

b. Nasosun zədələnməsinin qarşısını almaq üçün.
c. Quyudakı təzyiqləri azaltmaq üçün.
d. Fluid drosseldən çıxdıqdan sonra onun lazımi avadanlığa yönəldilməsinə kifayət
qədər vaxt verilməsi üçün.
e. Qazın miqrasiyasını azaltmaq üçün.
f. Məhlul/Qaz separatorunun artıq yüklənməsinin qarşısını almaq üçün.
7. Nasosun eyni sürətində onun təzyiqi şağıdakı vəziyyətlərin hansında daha yüksək olar?
(İki cavab)
a. Daha böyük balta gözlərindən istifadə edilməsi zamanı.

b. Daha dərin quyunun qazılması zamanı.
c. Məhlulun sıxlığının azaldılması zamanı.
d. Alətdə AşQB-nun uzunluğunun artırılması zamanı.
8. Məhlulun sıxlığı 12 ppg

Nasosun təzyiqi 750 psi
Nasosun sürəti 60 gediş/dəqiqə
a. Məhlulun sıxlığı 13 ppg - ə qaldırılarsa nasosun təzyiqi nə qədər olar?
psi
b. Məhlulun sıxlığı 11 ppg-ə qədər azaldılarsa nasosun təzyiqi nə qədər olar?

psi
28
9 Aşağıdakılardan hansı ikisi QBİT-i təyin edir (SIDPP)?
a. Lay fluidinin sıxlığı.

b. Quyuya düşmüş lay fluidinin həcmi.
c. QB-kı məhlulun sıxlığı.
d. Lay təzyiqi.
e. Həlqəvi fəzada şlamın miqdarı.
10. Lay təzyiqini hesablamaq üçün hansı manometrin göstəricisindən istifadə etmək olar?
(İki cavab)
a. Akkumulyatorun manometrindən.
b. Həlqəvi fəzanın drossel/ştuser panelindəki manometrindən.
c. QB-nun qazmaçının panelindəki manometrindən.
d. QB-nun ştuser panelindəki manometrindən.
11. Əgər quyu bağlanan zaman alətdə birtərəfli klapan varsa, onda aşağıdakılardan hansı
yerinə yetirilməlidir?
a. Ağır məhlulun sıxlığını həlqəvi fəzanın təzyiqindən istifadə etməklə hesablamaq.

b. Quyu boğulana qədər məhlulun sıxlığını hər dəfə 0,5 ppg olmaqla qaldırmaq.
c. Bağlı quyunun içərisinə mümkün qədər aşağı sürətlə məhlul vurmağa başlamaq.
Həlqəvi fəzanın təzyiqinin artmağa başladığı anda QB-nun təzyiqi QBİT-dir.
d. Top drayvı və ya kvadaratı açaraq birtərəfli klapanı açmaq üçün olan aləti qazma
borusuna birləşdirmək.
12. Nəyə görə HFİT adətən QBİT-dən yuxarı olur?
a. Ştuser xəttinin diametri boğma xəttinin diametrindən böyükdür.

b. Adətən lay fluidi quyudakı məhluldan yüngüldür və o, HF-ya düşür.
c. Ştuser xətti boğma xəıttindən uzundur.
d. Həlqəvi fəzadakı şlam hidrostatik təzyiqi azaldır.
13. Quyu bağlanan zaman həlqəvi fəzadakı şlam HFİT-nə necə təsir edir?
a. Bu, HFİT - ni təmiz quyuya nisbətən artırır.

b. Bu, HFİT - ni təmiz quyuya nisbətən aşağı salır.
c. Bunun HFİT-nə heç bir təsiri olmur.
14. Quyu bağlanan zaman təzyiqlərin stabilləşməsi müəyyən qədər vaxt götürür.
Aşağıdakılardan hansının bu vaxta təsiri vardır?
a. Dövran sistemindəki hidrodinamik müqavimətin

b. Qazın miqrasiyasının
c. Layın məsaməliliyinin
d. Layın keçiriciliyinin
29
15. Nəyə görə nasosun təzyiqinin qazma meydançasındakı manometri (dikboru manometri)
onun öz üstündəki manometrdən az təzyiq göstərir?
a. Nasosdan qazma meydançasına qədər olan itkilərə görə.

b. Qazma meydançasındakı manometr nasosun üstündəkindən aşağıda
yerləşir.
c. Nasosun yanında məhlul daha yüngüldür.
16. Həm QBİT, həm də HFİT ilkin stabilləşmədən sonra hər ikisi eyni miqdarda artmağa
başlayır. Bunun ən ehtimallı səbəbi nədir?
a. Distansion/hidravlik drossel buraxır.

b. Quyuya düşmüş fluid qazdır və o, miqrasiya edir.
c. Nasoslar boğma sürətində işləyir.
d. Quyuya ikinci dəfə lay fluidi düşmüşdür.
17. HFİT – dən hansı məqsədlə istifadə olunur:
a. Nasosun işə salınması zamanı Yumanın İlkin Təzyiqinin (YİT) həqiqi qiymətini
müəyyən etmək üçün.
b. Ağır məhlulun sıxlığının hesablanmasında.
c. Yumanın İlkin Təzyiqinin (YİT) hesablanmasında.
18. Bağlı quyuda:
QBİT = 400 psi

HFİT = 600 psi
Hər iki təzyiq miqrasiya nəticəsində qalxmağa başlayır. Aşağıdakılardan hansının yerinə
yetirilməsi daha yaxşıdır?
a. QBİT-nin 200 psi qədər qalxmasını gözləmək. Sonra drossel vasitəsilə HFİT-dən
200 psi buraxmaq. Prosesi təkrar etmək.
b. QBİT-nin 200 psi qədər qalxmasını gözləmək. Sonra drossel vasitəsilə QBİT-dən
100 psi buraxmaq. QBİT-nin 100 psi qalxmasını gözləmək və sonra drosseldən
100 psi buraxmaq. Qaz preventora çatana qədər son cümlədəki proseduru təkrar
etmək.
c. QBİT-ni stoyakdan hər dəfə 100 psi olmaqla azaltmaq.
d. Quyuda təzyiqlər balansı yaranana kimi, drosseldən hər dəfə 1 bbl olmaqla
məhlul buraxmaq.
30
19. QBİT 700 psi
HFİT 900 psi
Lay fluidinin qradienti 0,15 psi/ft
Təzyiqlərin ilkin stabilləşməsindən sonra, 30 dəq ərzində hər iki təzyiq (QBİT və HFİT) 150
psi qalxmışdır. Miqrasiyanın sürətini fut/saat – la tapın.
a. 214 ft/saat
b. 427 ft/saat
c. 14 ft/saat
d. 28 ft/saat
20. Bağlı quyuda:

QBİT 400 psi
HFİT 600 psi
Miqrasiya nəticəsində hər iki təzyiq qalxmağa başlayır. Əgər HFİT 600 psi –da sabit
saxlanılarsa, quyudibi təzyiq necə dəyişər?
a. Artar.
b. Azalar.
c. Sabit qalar.
21. Quyunun şaquli dərinliyi 8000 ft

QBİT 600 psi
Fluidin hündürlüyü 700 ft
Fluidin qradiyenti 0,1 psi/ft
HFİT – ni hesablayın.
a. 700 psi
b. 600 psi
c. 294 psi
d. 894 psi
31
22. Fluidin hündürlüyü 320 ft
Fluidin qradiyenti 0,45 psi/ft
QBİT 350 psi
HFİT-ni hesablayın.
a. 42 psi
b. 128 psi
c. 392 psi
d. 418 psi
23. 80 spm - lə nasosun təzyiqi 4000 psi – dır. Onun təzyiqi 40 spm-lə nə qədər olar?
Məhlulun sıxlığı dəyişməmişdir.
a. 500 psi.
b. 800 psi.
c. 1000 psi
d. 2000 psi.
24. Quyunun boğulması zamanı nasosun sürəti 40 spm, təzyiqi isə 750 psi –dır. Əgər onun
sürəti 50 spm-ə qədər qaldırılarsa, amma təzyiqi 750 psi-da sabit saxlanılarsa, onda
quyudibi təzyiq necə dəyişər?
a. Artar.
b. Dəyişməz.
c. Azalar.
25. Verilir:
Quyunun dərinliyi (Alət/Şaquli) 16435 ft

AşQB-nun uzunluğu 1000 ft
Açıq lülə/AşQB 0,0292 bbl/ft
QBİT 800 psi
HFİT 1050 psi
Fluidin həcmi 12 bbls
Hesablayın:
a. Fluidin hündürlüyünü fut
b. Fluidin qradiyentini psi/ft
32
Yerüstü quyular. Boğma metodları
1. Aşağıdakılardan hansının Qazmaçı və hansının Gözləmə və Ağırlaşdırma metoduna aid

olduğunu qeyd edin.
a. Bütün birinci dövr ərzində YİT sabit saxlanılır.
Qazmaçı G/A
b. Adətən həlqəvi fəzada daha az təzyiq yaradır.
Qazmaçı G/A
c. Ağır məhlulun vurulması fluidin çixarılması ilə eyni zamanda aparılır.
Qazmaçı G/A
d. Fluid ağır məhlul vurulmazdan əvvəl çıxarılır.
Qazmaçı G/A
2. Quyunu boğmağa başlayarkən nasosun işə salınması mərhələsi üçün aşağıdakılardan

hansı doğrudur?
(İki cavab)
a. Nasos işə salınarkən QB-nun təzyiqi sabit saxlanılmalıdır.

b. Nasosdan qazma meydançasına qədər olan məsafə/həcm ağır məhlulun alətin
işərisindəki hidrostatik təzyiqi nə vaxt artırmağa başlayacağına təsir edəcəkdir.
c. Nasos işə salınarkən HF-nın təzyiqi sabit saxlanılmalıdır (yerüstü quyu!).
d. Nasosdan qazma meydançasına qədər olan həcmi nəzərə almağa ehtiyac
yoxdur.
3. Quyudan qaz yuyularkən qaz paçkasının həlqəvi fəza ilə yuxarı, ştuserə doğru hərəkət
etdiyi zaman məhlul çənində səviyyə necə dəyişər?
a. Sabit qalar.
b. Azalar.
c. Artar.
4. Quyunun G/A metodu ilə boğulmasına hər şey hazırdır. Nasosdan qazma meydançasına
qədər 100 gediş tələb olunur. Aşağıdakılardan hansı düzgün olardı?
a. Nasos 100 gediş etdikdən sonra onun gedişlərinin sayını sıfra qoymaq.
b. Səthdən baltaya qədər hesablanmış gedişlərin sayına 100 gediş əlavə etmək.
c. Həmin 100 gedişi nəzərə almamaq. Onsuz da onun heç nəyə təsiri yoxdur.
33
5. Aşağıdakı metodların hansı ümumiyyətlə məhlul itkilərinin ehtimalını azaldır?
a. Fluidin laya basılması.

b. Qazmaşı metodu.
c. Q/A metodu.
d. Volumetrik metod.
6. Qazmaçı metodu ilə boğma gedir.
İlkin QBİT 750 psi

İlkin HFİT 1000 psi
Birinci dövrdən sonra quyu aşağıdakı stabilləşmiş təzyiqlərlə bağlanmışdır:

QBİT 750 psi
HFİT 850 psi
Qərara alınır ki, daha yumanı davam etdirməyə vaxt sərf olunmasın. Belə olan halda
aşağıdakılardan hansı yerinə yetirilməlidir?
a. Növbəti dövrü G/A metodu ilə təzyiqin düşmə qrafikinə uyğun olaraq keçirmək.
b. Fluidi HFİT-i sıfra enənə kimi geriyə laya basmaq.
c. Qazmaçı metodunun ikinci dövrünü ağır məhlul alətin içərisi ilə vurulduqca
həlqəvi fəzanın təzyiqini sabit saxlamaqla aparmaq.
d. Tərs dövran aparmaqla təzyiqləri sıfra endirmək.
7. Qazmaçı metodunda ağır məhlul səthdən baltaya vurularkən həlqəvi fəzanın təzyiqi necə
dəyişməlidir?
a. Dəyişməməlidir.
b. Azalmalıdır.
c. Artmalıdır
8. Boğma zamanı drosselin əlcəyinin tərpədilməsi ilə QB-nun təzyinin dəyişməsi arasında
müəyyən vaxt keçir. Bu gecikmə təxminən nə qədərdir:
a. Məhlulun keçdiyi hər 1000 fut məsafəyə 1 saniyə.

b. 5 - 10 saniyə.
c. 5 - 10 dəq.
d. 750 futa bir dəq.
9. YST hansı momentdən etibarən sabit saxlanılır:
a. Fluidin quyunu tərk etdiyi momentdən.

b. Ağır məhlulun baltadan çıxdığı momentdən.
c. Ağır məhlulun başmağa çatdığı momentdən.
d. Ağır məhlul səthdən baltaya getdiyi zaman ərzində.
34
10. 30 şam qaldırıldıqdan sonra quyu işləyir və bağlanır. QBİT və HFİT hər ikisi 150 psi – a
bərabərdir.
İlkin nəzarəti bərpa etmək üçün ən yaxşı yol hansıdır?
a. Aləti bağlı preventorun içərisi ilə quyunun dibinə endirmək (stripinq) və qazmaçı
metodundan istifadə etməklə yumaya başlamaq.
b. Baltanın dibdən 30 şam yuxarı vəziyyətində qazmaçı metodundan istifadə
etməklə quyunu yumaq.
c. Məhlulun sıxlığını 150 psi artıq hidrostatik təzyiq verincəyə qədər qaldırmaq və
G/A metodundan istifadə etmək.
11. Bağlı preventorla endirmə (stripinq) zamanı aşağıdakılardan hansı yerinə yetirilməlidir?
Fluid miqrasiya etmir.
a. HF-nın təzyiqi HFMİT - ə çatana kimi aləti endirmək, bundan sonra isə həmin
təzyiqi sabit saxlamaq.
b. Endirilən hər bir şamın daxili həcmi qədər məhlulu drosseldən buraxmaq.
c. Endirilən hər bir şamın tam həcmi qədər məhlulu drosseldən buraxmaq.
d. Endirilən hər bir şamın metalının həcmi qədər məhlulu drosseldən buraxmaq.
12. Qaldırma zamanı svab baş verir və alət quyunun dibinə endirilir. İşçi məhlulun
hidrostatikası lay təzyiqini boğmaq üçün kifayətdir.
Düzdür /Səhvdir
13. Aşağıdakı situasiyaların hansında G/A metodu qazmaçı metoduna nisbətən başmağa
daha az təzyiq verir?
a. Alətin daxili həcmi açıq lülə (minus fluidin başmaq altındakı həcmindən) az
olduqda.
b. Alətin daxili həcmi açıq lülə (minus fluidin başmaq altındakı həcmindən) çox
olduqda.
c. G/A metodu həmişə başmağa qazmaçı metodundan az təzyiq verir.
14. Qaz fluidi quyudan çıxarılır. Aşağıdakı situasiyaların hər birində quyudibi təzyiq necə
dəyişəcək. Hesab edin ki, həlqəvi fəzada hidravlik müqavimət sıfırdır.
a. Ağır məhlul səthdən baltaya vurularkən QB-nun təzyiqi sabit saxlanılır.

i. Dəyişməz.
ii. Artar.
iii. Azalar.
35
b. Qazın yuxarıya doğru hərəkəti zamanı ona genişlənməyə imkan verilmir.
i. Dəyişməz.
ii. Artar.
iii. Azalar.
c. Həlqəvi fəzada təzyiqi sabit saxlamaqla nasosun sürəti artırılır

i. Dəyişməz.
ii. Artar.
iii. Azalar.
15. Üfüqi quyu işləmiş və bağlanmışdır. Aşağıdıkı məlumatlardan istifadə edərək ağır
məhlulun sıxlığını hesablayın.
Quyu:
Üfüqi hissənin başlanqıcında alət üzrə dərinlik 6500 ft
Quyu işləyən zaman onun alət üzrə dərinliyi 10500 ft
Üfüqi hissənin başlanqıcında şaquli dərinlik 4050 ft
Quyu işləyən zaman onun şaquli dərinliyi 3970 ft
Üfüqi hissənin uzunluğu 4000 ft
Qazma məhlulunun sıxlığı 11,2 ppg
QBİT 150 psi
HFİT 150 psi
Cavab: ppg
16. Üfüqi hissənin qazılması zamanı baş verən təzahürlər zamanı QBİT ilə HFİT arasında ya
heç fərq olmur, ya da çox az fərq olur. Niyə?
a. Üfüqi quyularda fluid miqrasiya edə bilmir.

b. Üfüqi quyularda məhlulun və lay fluidinin sıxlıqları eyni olur.
c. Alətin daxili həcmi ilə həlqəvi fəzanın həcmi eynidir.
d. Quyuya düşmüş lay fluidinin şaquli hündürlüyünün hidrostatikaya təsiri azdır.
17. Biri şaquli, digəri isə maili olan iki quyunun alət üzrə dərinliyi, həmçinin yumanın ilkin
və son təzyiqləri eynidir. Ağır məhlulun səthdən baltaya qədər vurulması zamanı QB-
nun təzyiqi bunların hansında həmişə digərinə nisbətən aşağı olur?
a. Maili quyuda.
b. Şaquli quyuda.
c. Təzyiqlər hər iki quyuda bərabər olur.
36
18. Birtərəfli klapanı olan qazma aləti bağlı preventorun içərisilə quyuya buraxılmalıdır.
Şamın orta uzunluğu 93 ft

QB-nun daxili tutumu 0,0346 bbls/ft
QB-nun tam tutumu 0,0438 bbls/ft
Metal 0,0092 bbls/ft
Buraxılan hər bir şam üçün aşağıdakıları hesablayın:
a. Həlqəvi fəzadan buraxılacaq məhlulun həcmini bbls
b. QB-nun içərisini doldurmaq üçün lazım olan məhlulun həcmini.

bbls
19. Volyumetrik metoddan istifadə olunarkən başmaqda təzyiq nə zaman (maksimal) ən

böyük qiymət ala bilər?
(İki cavab)
a. Fluid preventora çatanda.

b. Fluid başmağa çatanda.
c. Quyu bağlanan zaman
20. Əgər qaz miqrasiya etməyə başlamışsa və sirkulyasiya/dövran mümkün deyilsə,

quyudibi təzyiqi sabit saxlamaq üçün hansı təzyiqi sabit saxlamaq lazımdır?
a. HFİT.
b. Başmağın təzyiqini.
c. Fluidin təzyiqini.
d. QBİT.
21. Alət bağlı preventorun içərisilə dibə endirilərkən aşağıdakılardan hansı yerinə
yetirilməlidir?
a. Quyudan 100 psi təzyiqə uyğun həcmi buraxmaq.

b. Quyudan, endirilmiş borunun tam həcmi (daxili+metal) qədər məhlul
buraxmaq.
c. Quyudan, endirilmiş borunun metalının həcmi qədər məhlul buraxmaq.
37
22. Başmaq 6000 ft
Quyunun dərinliyi 9000 ft
AşQB-nun daxili həcmi 0,0077 bbls/ft

AşQB-nun metalı 0,033 bbls/ft
AşQB-nun uzunluğu 1000 ft
QB-nun daxili 0,0178 bbls/ft

QB-nun metalı 0,0082 bbls/ft
MB/QB həlqəvi 0,052 bbls/ft

Açıq lülə/QB həlqəvi 0,046 bbls/ft
Açıq lülə/AşQB həlqəvi 0,029 bbls/ft
50 şam qaldırıldıqdan sonra quyu işləyir:
Baltanın dərinliyi 4350 ft

Fluidin həcmi 38 bbls
QBİT 400 psi
Fluidin qradienti 0,12 psi/ft
Aşağıdakı suallara cavab verin (quyuda miqrasiya yoxdur).
a. Bağlı preventorla aləti quyunun dibinə endirincə buraxılacaq məhlulun

həcmi.
bbls
b. Əgər bundan çox məhlul buraxılarsa quyudibi təzyiq necə dəyişər?

Artar Azalar Dəyişməz
c. Əgər bundan az məhlul buraxılarsa quyudibi təzyiq necə dəyişər?

d. Alət quyudakı fluidə daxil olarkən həlqəvi fəzanın təzyiqi necə dəyişər?
38
Yerüstü quyular. Boğma zamanı problemlər
1. Boğma zamanı məhlul nasosu sıradan çıxır. Ən birinci nə etmək lazımdır?
a. Quyunu bağlamaq.
b. Nasosu mümkün qədər tez təmir etmək.
c. İkinci nasosa keçmək.
d. Divertoru işə salmaq.
2. Əgər boğma zamanı məhlul şlanqı partlayarsa, nə etmək lazımdır?
a. Kəsici plaşkanı bağlamaq.

b. Tərs dövrana hazırlaşmaq.
c. Nasosu saxlamaq və qazma alətindəki təhlükəsizlik klapananını (kürəli,
tam açılan) bağlamaq. Sonra ştuseri bağlamaq.
3. Boğma zamanı ştuser xətti partlayarsa nə etmək lazımdır?
a. Əgər fluid paçkası başmağı keçmişsə boğmanı davam etdirmək.

b. Nasosu saxlamaq və QB-nu kəsmək.
c. Nasosları saxlamaq və ştuseri bağlamaq.
d. Nasosları saxlamaq və ştuser xəttinin əsas siyirtməsini bağlamaq.
4. Məhlul/qaz separatorunun (MQS) içərisində təzyiqin artması nəyə görə təhlükəli ola
bilər?
a. Qaz vibroələklər olan sahəyə keçə bilər.

b. Bunun QB-nun təzyiqinə təsiri ola bilər.
c. Bu, məhlul itkilərinin ehtimalını artıra bilər.
d. Bu, qazın çıxış xətti ilə kənarlaşmasına imkan verər.
5. Boğma zamanı məhlul itkiləri adətən necə aşkar edilir:
a. Nasosun sürətinə (gediş/dəq) nəzarət etməklə.

b. Aktiv məhlul çəninin səviyyəsinə nəzarət etməklə.
c. Jolobda qayıdan axına nəzarət etməklə.
d. Tal-bloka düşən yükə nəzarət etməklə.
6. Qazmaçı metodu ilə boğmanın birinci dövrü zamanı nasosda sızma başlayır.
Əgər bu zaman supervayzer QB-nun təzyiqini sabit saxlayarsa, QT (quyudibi təzyiq)
necə dəyişər?
a. Artar
b. Sabit qalar
c. Azalar
39
7. Əgər QB-nun içərisi tutulmuşsa və QBİT-i manometrdən götürmək olmursa,
aşağıdakılardan hansıları hesablamaq olmaz?
(iki cavab)
a. Başmaqdakı təzyiqi
b. Lay təzyiqini
c. İşçi məhlulun hidrostatik təzyiqini
d. Layın yarılma təzyiqini
e. Ağır məhlulun sıxlığını
8. Quyu işləyərək bağlandıqdan sonra QB-nun və HF-nin təzyiqləri qalxmağa başlayır,

amma stabilləşmədən əvvəl hər ikisi qəflətən düşür. Aşağıdalılardan hansı bunun ən
ehtimallı səbəbidir?
a. Lay yarılmışdır.
b. Qazma alətində yeyilmə baş vermişdir.
c. Manometrlər sıradan çıxmışdır.
d. Suxurlar uçaraq həlqəvi fəzanı bağlamışdır
e. Duzlu sudan ibarət olan lay fluidi quyuda miqrasiya etməkdədir
9. Ştuseri bağlayaraq QB-nun təzyiqini 150 psi qaldırmışlar (nasosun sürəti sabitdir).
Aşağıdakı təzyiqlər necə dəyişər?
a. Başmağa düşən təzyiq:

Artar Azalar Dəyişməz ____
b. Quyudibi təzyiq:
c. Ştuserin (HF-nın) təzyiqi:

10. QB-da yeyilmə getməkdədir. Bununla əlaqədar olaraq ştuseri bağlayırlar. Bunun QT-yə
təsiri necə olacaqdır?
a. QT artacaq
b. QT azalacaq
c. QT dəyişməyəcək
40
11. Ştusrein yeyilməsini hansı əlamətə vgörə müəyyən etmək olar?
a. QB-nun təzyiqi qalxır, HF-nın təzyiqi dəyişmir.

b. HF-nın təzyiqi qalxır, QB-nun təzyiqi dəyişmir.
c. QB-nun və HF-nın təzyiqlərini sabit saxlamaq üçün ştuseri bağlamaq lazım gəlir.
d. QB-nun və HF-nın təzyiqlərini sabit saxlamaq üçün ştuseri açmaq lazım gəlir.
12. Boğma zamanı nasosun sürəti artırılarsa, quyudibi təzyiqi sabit saxlamaq üçün nə etmək
lazımdır?
a. HF-nın təzyiqinin artmasına imkan vermək lazımdır.

b. HF-nın təzyiqinin azalmasına imkan vermək lazımdır.
c. HF-nın təzyiqini sabit saxlamaq lazımdır.
13. Ştuserin içərisinin tutulduğunu hansı əlamətə görə müəyyən etmək olar?
a. QB-nun təzyiqi düşür, HF-nın təzyiqi sabit qalır.

b. Dövran təzyilərini lazımi səviyyədə saxlamaq üçün ştuseri tədricən açmaq lazım
gəlir.
c. HF-nın təzyiqi düşür, QB-nun təzyiqi dəyişmir
d. Dövran təzyilərini lazımi səviyyədə saxlamaq üçün ştuseri tədricən bağlamaq
lazım gəlir.
14. QB-da yeyilmə getməkdədir. Ştuseri bağlayırlar ki, QB-nun təzyiqini sabit saxlasınlar.
Bu zaman QT necə dəyişir?
a. Azalır.
b. Sabit qalır.
c. Artır.
15. QB-nun yeyilməsi aşağıdakılardan hansına təsir edir?
a. MQİT - ə.
b. Boğma sürətində nasosun təzyiqinə.
c. Layın yarılma təzyiqinə.
d. QT-ə
41
16. Quyu aşağıdakı təzyiqlərlə bağlanmışdır:
HFİT 0 psi
QBİT 435 psi
Ştuseri açaraq HF-nı yoxlamışlar. Oradan axın gəlmir. HFİT-in sıfır oxunmasının səbəbi
aşağıdakılardan hansı ola bilər?
a. Svab baş vermişdir.
b. Suxurlar uçaraq HF-nı bağlamışdır.
c. Başmaqda lay cırılmışdır.
d. QB-su açılmışdır.
e. Ştuser təzyiqinin manometri düzgün işləmir.
17. Boğma zamanı müəyyən edilmişdir ki, yüngül/nisbi məhlul itkisi gedir. Laya olan
təzyiqi azaltmaq üçün aşağıdakılardan hansını yerinə yetirmək lazımdır?
a. Ağır məhlulun özlülüyünü azaltmaq.

b. Nasosun sürətini azaltmaq və ya sement nasoslarından istifadə etməklə (onlarım
məhsuldarlığı aşağıdır) quyudibi təzyiqi sabit və lay təzyiqindən böyük olmaqla,
ona mümkün qədər yaxın saxlamaq.
c. Dövranı saxlayaraq quyunu bağlamaq. Volyumetrik metodla quyudibi
təzyiqə nəzarət etməklə fluidin miqrasiya yolu ilə səthə çıxmasına imkan
yaratmaq.
18. Boğma zamanı baltanın gözü tutulur. Heç bir tədbir görülməzsə QT necə dəyişər?
a. Artar.
b. Azalar.
c. Dəyişməz.
19. Ştuserin yeyilməsini hansı əlamətə görə müəyyən etmək olar?
a. QB- nun və HF-nın təzyiqləri (hər ikisi) düşür.

b. HF-nın təzyiqi artır, QB-nun təzyiqi isə dəyişmir.
c. QB- nun və HF-nın təzyiqləri (hər ikisi) qalxır.
d. QB-nun təzyiqi artır, amma HF-nın təzyiqi dəyişmir.
20. Quyu 35 gediş/dəq sürətilə boğulur. Nasosun təzyiqi = 700 psi, HF-nın təzyiqi = 1000
psi. HF-nın bu təzyiqini sabit saxlamaqla nasosun sürəti 25 gediş/dəq-yə qədər azaldılır.
Bunun quyudibi təzyiqə təsiri necə olacaqdır?
a. Quyudibi təzyiq azalacaqdır

b. Quyudibi təzyiq dəyişməyəcəkdir
c. Quyudibi təzyiq artacaqdır
42
21. Boğma əməliyyatı zamanı, fluid paçkasının hələ də açıq lülədə olduğu vaxt HF-nın
təzyiqi HFMİT-yə çatır. Nə etmək lazımdır?
a. Ştuseri açaraq HF-nın təzyiqinin HFMİT-ni aşmasına imkan verməmək.

b. Quyuda mənfi balans yaratmamaq şərtilə bütün əlavə təzyiqləri aradan
qaldırmaq.
c. Alətin içərisinə mümkün qədər ağır məhlul vurmağa başlamaq.
22 Quyunun boğulması zamanı aşağıdakı hərəkətlərin quyudibi təzyiqə təsiri necə

olacaqdır?
a. QB-nun təzyiqi sabit saxlanılmaqla nasosun sürəti 20 gediş/dəq – dən 30

gediş/dəq – yə qədər artırılmışdır:
b. Ağır məhlul alətin içərisilə aşağı vurularkən QB-nun təzyiqi sabit saxlanılmışdır:
23. Üfüqi quyu işləyir. Preventor bağlanır. HFİT = QBİT. Fluid quyudan qazmaçı metodu
ilə yuyulur. Fluid paçkası üfüqi hissədən nisbətən şaquli hissəyə keçən zaman HF-nın
təzyiqi qəflətən artır. Niyə?
a. Dövranın ekvivalent sıxlığı üfüqi hissədə şaquli hissəyə nisbətən dəfələrlə

çoxdur.
b. Ona görə ki, ağır məhlul boğmanın başlanğıcından vurulmamışdır
c. Qazmaçı metodundan istifadə olunduqda bu, bütün üfüqi və şaquli quyular üçün
normal haldır
d. Fluid şaquli hissəyə çıxdıqda HF-dakı hidrostatika qəflətən dəyişir
24. Boğma zamanı nasosun surəti quyudibi təzyiqi sabit saxlamaqla artırılmışdir. Bu zaman
nasosun təzyiqi necə dəyişmişdir?
a. Artmışdır.
b. Dəyişməmişdir.
c. Azalmışdır.
25. Boğma zamanı supervayzer görür ki, həm QB-nun, həm də HF-nın təzyiqi tədricən
azalır. O, ştuseri bağlamaqla, QB-nun təzyiqini əvvəlki qiymətinə qaytarır. Bu, quyudibi
təzyiqə necə təsir edəcəkdir?
a. Azalacaq.
b. Əvvəlki qiymətinə qayıdacaq.
c. Dəyişməyəcək.
43
Yerüstü quyular. Avadanlıq
1. Preventor stansiyasının verilmiş sxeminə görə avadanlıqların nömrələrini qeyd edin:
Elektrik nasosu
Akkumulyatorun buraxıcı klapanı
Elektrik nasosunun birtərəfli klapanı
Manufold təzyiqinin tənzimləyicisi (requlyatoru)
Akkumulyatorların ayırıcı siyirtməsi
Təzyiq sensorları (ötürücüləri)
Akkumulyatorlar (balonlar)
Universal preventorun təzyiqinin tənzimləyicisi
3 vəziyyətli 4 yollu klapanlar
Pnevmatik nasos
Akkumulyatorun təzyiqinin manometri
Universal preventorun təzyiqinin manometri
Manifold təzyiqinin manometri
Elektrik nasosunun
qoşma/ayırma relesi (kontakt manometri)
Pnevmatik nasosun
qoşma/ayırma relesi (kontakt manometri)
Baypas klapan ____________
Stansiya/Panel çeviricisi ____________
44
2. Balonlarda hidravlik fluidin təzyiq altında saxlanmasının səbəbi nədir?
a. Preventorun bağlanma vaxtının tezləşdirilməsi (qısaldılması).
b. Enerji mənbəyinin sıradan çıxdığı hallarda preventorun bağlanmasının təmin
edilməsi.
c. Hidravlik mayenin saxlanması.
d. Distansion drosselin (ştuserin) işlədilməsi.
e. a və b.
3. Azot - akkumulyatorların ilkin doldurulması/yüklənməsi üçün istifadə olunan qazdır.

Düzdür/Səhvdir
4. API (ANİ = Amerika Neft İnstitutu) RP53 normativlərinə görə ilkin yükləmə təzyiqi
1000 psi, minimum işçi təzyiq 1200 psi, maksimum işçi təzyiq isə 3000 psi – dır. Bir 10
qalonluq balondan neçə qalon faydalı maye götürmək olar?
qalon
5. Əvvəlki sualda balonun həcmi 25 qalon olarsa necə?

qalon
6. 3000 psi-lıq sistemdə 24 ədəd 10 qalonluq balon vardır. APİ normativlərinə görə bu
sistemdən nə qədər faydalı maye götürmək olar. (Maksimal təzyiq 3000 psi, minimal
təzyiq isə 1200 psi –dır) .
a. 240 qalon.
b. 480 qalon.
c. 120 qalon.
d. 100 qalon.
7. Qazma zamanı 3 vəziyyətli 4 yollu klapanlar hansı vəziyyətdə olmalıdır?

a. Açıq
b. Bağlı
c. Açıq və ya bağlı
8. Distansion paneldəki (Yüksək/Aşağı) baypas klapan açıldıqda akkumulyatorun təzyiqini

aşağıdakılardan hansına verir (yerüstü preventor).
a. Ancaq plaşkalara.
b. Ancaq universal preventora.
c. Bütün funksiyalara.
d. Plaşkalara və preventorun yan hidravlik siyirtmələrinə (HCR)
45
9. Akkumulyator stansiyasındakı “Stansiya/Panel” (və ya “Stansiya/Distansion”) çeviricisi
“Stansiya” vəziyyətinə qoyulduqda aşağıdakılardan hansını yerinə yetirməyə imkan
verir.
a. Universal preventorun təzyiqini distansion paneldən dəyişməyə.
b. Manifoldun təzyiqini stansiyadan dəyişməyə.
c. Manifoldun təzyiqini distansion paneldən dəyişməyə.
d. Universal preventorun təzyiqini stansiyadan dəyişməyə
10. API RP 53 normativlərinə görə preventor stansiyasındakı hidravlik maye çəninin

(rezervuarının) həcmi ən azı nə qədər olmalıdır:
a. Akkumulyator sistemindəki faydalı mayenin həcmi qədər.
b. Akkumulyator sistemindəki faydalı mayenin həcminin iki misli qədər.
c. Akkumulyator sistemindəki faydalı mayenin həcminin üç misli qədər.
11. API RP 53 normativlərinə görə akkumulyator stansiyasının doldurucu (yukləyici) nasos

sistemləri haqqında aşağıdakılardan hansı doğrudur:
a. Stansiyada ən azı bir nasos sistemi olmalıdır.
b. Stansiyada ən azı iki elektrik nasos sistemi olmalıdır.
c. Stansiyada iki pnevmatik nasos sistemi olmalıdır.
d. Stansiyada üxtəlif enerji mənbələrindən qidalanan ən azı iki müxtəlif nasos
sistemi olmalıdır.
12. API RP 53 normativlərinə görə doldurucu system (nasoslar) minimum hansı təzyiqdə
işləməyə başlamalıdır?
a. Akkumulyatorların təzyiqi 50% düşəndə.
b. Akkumulyatorların təzyiqi 25% düşəndə.
c. Akkumulyatorların təzyiqi 10% düşəndə.
13. API RP 53 normativlərinə görə akkumulyatorların ayrıldığı halda, doldurucu nasoslar

aşağıdakı üç əməliyyatı nə qədər vaxta yerinə yetirməlidir:
- Universal preventoru QB ətrafında bağlamaq;
- Preventorun hidravlik yan çıxış siyirtmələrindən (əsas sitirtmələrindən) birini
açmaq;
- Sistemin təzyiqini ilkin yükləmə təzyiqindən 200 psi yuxarıya qədər qaldırmaq.
a. 1 dəq və ya daha az.

b. 2 dəq və ya daha az.
c. 4 dəq və ya daha az.
d. 8 dəq və ya daha az.
46
14. API RP 53 normativlərinə görə 3000 psi-lıq akkumulyator stansiyası ilə preventorlar
bloku arasındakı xəttlər üzərindəki siyirtmə, klapan və fitinqlərin nominal təzyiqi
minimum nə qədər olmalıdır. (Preventor bloku 10000 psi-lıqdır)
a. 1500 psi
b. 3000 psi
c. 10000 psi
15. Qazmaçının distansion panelinin verilmiş sxemi əsasında aşağıdakı suallara cavab verin.
a. Dörd manometrdə normal təzyiq nə qədər olmalıdırl?

No 1 (akkumulyator) psi
No 2 (hava) psi
No 3 (manifold) psi
No 4 (universal) psi
b. Əgər No 2 sıfır göstərirsə, onda aşağıdakılardan hansı doğrudur

i. Universal preventoru bu paneldən bağlamaq olar.
ii. Bu paneldən drossel və boğma xəttlərinin hidravlik əsas siyirtmələrini
(HCR) açıb-bağlamaq olar.
iii. Preventorun heç bir funksiyası bu paneldən yerinə yetirilə bilməz.
iv. Bu paneldən preventorun bütün funksiyalarını açıb-bağlamaq olar.
c. Universal preventor bağlandıqda hansı iki manometrdə təzyiqlərin düşməsi gözlənilir?

i. 1&2
ii. 2&4
iii. 3&4
iv. 1&4
v. 3&2
47
16. Aşağıdakılardan hansı distansion preventor panelindəki “master” (əsas)
düymənin/klapanın işlədilməsini düzgün təsvir edir?
a. “Master” (əsas) düyməni basdıqda, o, üçvəziyyətli klapanı bağlı vəziyyətə

gətirir.
b. Master” (əsas) düyməni basdıqda, o, paneldəki işıqların işlədiyini yoxlayır.
c. Hər hansı bir preventorun işçi funksiyasını (açma, bağlama) yerinə yetirərkən
əsas düymə basılı olmalıdır.
d. Əgər bu düymə basılaraq 5 saniyədən sonra buraxılarsa, bu, bütün funksiyaların
yerinə yetirilməsinə imkan verir.
17. Distansion paneldəki əsas klapanın preventorun işçi funksiyasının düyməsinin

basılmasından 5 saniyə əvvəl açılmasının məqsədi nədir:
a. Buruq sistemindəki havanın təzyiqinin normal olduğunu yoxlamaq.
b. Üçvəziyyətli klapanların pnevmatik idarəetmə yollarında hava təzyiqinin
yığılmasını təmin etmək.
c. Sistemdəki havanı buraxmaq.
d. Operatora nə edəcəyini götür-qoy etmək üçün imkan vermək.
18. Qazmaçının distansion panelindən siz universal preventoru bağlayırsınız və bağlı

vəziyyətin işığı yanır. Bu işığın yanması sizə nə deyir?
a. Akkumulyator stansiyasına hidravlik siqnal göndərilmişdir.
b. Universal preventor bağlanmışdır.
c. Stansiyadakı dörd yollu klapan bağlı vəziyyətə keçmişdir və hidravlik maye
universal preventora getməlidir.
d. Qazmaçının distansion panelinin arxasındakı mikroaçar göstərir ki, siz əlcəyi
axıra qədər onun “bağlı” vəziyyətinə keçirmisiniz.
19. Preventorun distansion panelindəki işıqların açarları harada yerləşir?

a. Panelin arxasında.
b. Dördyollu klapanların üstündə və ya yaxınlığında.
c. Panelə gələn hava xəttinin üstündə.
d. Plaşkanın və ya universal preventorun üstündə.
48
20. Qazmaçının distansion paneli barədə aşağıdakılardan hansı doğru, hansı səhvdir.
a. Master/Əsas klapan başqa klapanlara hava yolunu açır.
Doğrudur/Səhvdir
b. Hər hansı bir preventor bağlanmalıdırsa, master (əsas) klapanın düyməsi
basılmalıdır.
Doğrudur/Səhvdir
c. Əgər bir funksiyanın düyməsini əsas düyməni basmadan bassanız, bu funksiya
işləməyəcəkdir.
Doğrudur/Səhvdir
d. Əgər əsas düyməni basdıqdan 5 saniyə sonra funksiyanın da düyməsi basılarsa,
bu funksiya işləməyəcəkdir.
Doğrudur/Səhvdir
e. Əgər plaşkanın “bağlı” işığı yanırsa, deməli bu plaşka bağlanır.
Doğrudur/Səhvdir
f. Paneldəki “bağlı” işığı yanırsa, siz bilirsiniz ki üçvəziyyətli dördyollu klapan
bağlı vəziyyətinə keçmişdir.
Doğrudur/Səhvdir
21. Qazmaçının distansion panelindən plaşka bağlanır. Bağlı işığı yanır, amma manifoldun
təzyiqi düşmür. Problem nədir?
a. Panelə hava gəlmir.
b. Dördyollu klapan ilişərək vəziyyətini dəyişməmişdir.
c. Stansiya ilə preventor arasındakı xətt tutulmuşdur.
d. Siz əsas (master) düyməni basaraq 5 san saxlamağı unutmusunuz.
22. ANİ-yə görə normal qazma əməliyatları zamanı distansion paneldə yanan işıqların rəngi
necə olmalıdır (yerüstü quyular)?
a. Yanan bütün işıqlar yaşıl rəngdə olmalıdır.
b. Açıq funksiyalar qırmızı, bağlılar - yaşıl.
c. Yanan bütün işıqlarin rəngi qırmızı olmalıdır.
d. Açıqlar yaşıl, bağlılar - qırmızı.
49
23. Qazma zamanı stansiyadakı manometrlərin göstəriciləri belədir (heç bir funksiya
işlədilməmişdir):
UNİVERSAL
AZALIR SABİTDİR AZALIR
Düzgün cavabı seçin:

a. Hər şey qaydasındadır.
b. Hidravlik sistemdə sızma vardır.
c. Hidravlik tənzimləyicilər (requlyatorlar) düzgün işləmir.
d. Nasosların işə salma/qoşma releləri (kontakt manometrləti) və ya nasoslar özləri
işləmir.
SABİTDİR AZALIR SABİTDİR

işləmir.
50
SABİTDİR SABİTDİR SABİTDİR

işləmir.
26. Quyu işləyərək universal preventorla bağlanmışdır. Universal preventorun təzyiqi

düşərək yenidən qalxmışdır və indi manometrlər aşağıdakıları göstərir:
SABİTDİR SABİTDİR SABİTDİR

işləmir.
51
27. Preventor blokunda bir universal preventor, üç plaşka və boğma və drossel xəttlərinin
hər birində bir ədəd olmaqla cəmi iki əsas hidravlik siyirtmə vardır. Onların açılması və
bağlanması üçün tələb olunan hidravlik mayenin miqdarı belədir:
Bağlamaq (Qalon) Açmaq (Qalon)
Universal preventor 31.1 31.1
Plaşka 24.9 23
Əsas siyirtmə (HCR) 2 2
a. Bütün bu funksiyaları bağlamaq, açmaq və yenidən bağlamaq üçün nə qədər

maye (hidravlik fluid) tələb olunur?
gallons
b. API RP53 normativlərinə görə bu qədər faydalı maye üçün neçə 10 qalonluq
balon tələb olunur.
balon
28. Cameron 13 5/8", 10000 psi – lıq plaşkanın bağlama nisbəti 7:1-dir.
a. Bu preventoru maksimal quyu təzyiqində bağlamaq üçün hansı bağlama təzyiqi
tələb olunur?
psi
b. Akkumulyator sistemindən verilə bilən təzyiq 3000 psi və preventorun açma
nisbəti 2,3 : 1 olarsa, quyudakı hansı təzyiqdə bağlı preventorla aləti quyunun
dibinə endirmək olar?
_____________________ psi
c. Bu preventor sisteminə lazım olan faydalı mayenin miqdarı 258 qalondursa, ona
neçə ədəd 10 qalonluq akkumulyator balonu lazımdır?
_____________________bottles
29. Divertor sistemləri quyunu tam (hermetik) bağlamaq üçündür.

Düzdür/Səhvdir
30. Divertorun əsas məqsədi yuxarı laylardan gələn qazı kənarlaşdırmaqdır.
Düzdür/Səhvdir
31. Divertorların atqı xəttləri kiçik diametrli olmalıdır.
Düzdür/Səhvdir
32. Divertor sistemində aşağı təzyiqə hesablanmış universal preventor və məhlul/qaz
separatorundan keçən buraxıcı xətt (atqı xətti) olmalıdır.
Düzdür/Səhvdir
52
33. Divertorun işə salınmasının düzgün ardıcıllığını göstərin. Külək sağdan soladır.
a. Sağ atqı xəttini aç, vibroələklərin siyirtməsini bağla, divertoru (pakeri) bağla.
b. Divertoru (pakeri) bağla, vibroələklərin siyirtməsini bağla, sağ atqı xəttini aç.
c. Divertoru (pakeri) bağla, sol atqı xəttini aç, vibroələklərin siyirtməsini bağla.
d. Sol atqı xəttini aç, vibroələklərin siyirtməsini bağla, divertoru (pakeri) bağla.
53
34. Divertorun hissələrinin nömrələrini yazın.
Xarici korpus Divertorun kilidləri
Axın xətti (quyudan) İdarəetmə bloku
Axın xəttinin kipgəcləri Daxili pakerin kilidləri
Aktiv/Xarici paker Daxili paker
Divertor (daxili korpus)
54
35. Universal preventorlar haqqında aşağıdakılardan hansı doğru, hansı səhvdir:
a. Universal preventorlar quyuda alət olmadığı halda onu bağlayır.
Düzdür/Səhvdir
b. Universal preventorlar qazma alətinin hər bir elementi ətrafında bağlanır.
Düzdür/Səhvdir
c. Universal preventor bağlı halda içərisində aləti aşağı-yuxarı hərəkət etdirməyə
(gəzdirməyə) imkan verir.
Düzdür/Səhvdir
d. Universal preventorun bağlama/işçi təzyiqi situasiyadan asılı olaraq dəyişə bilir.
Düzdür/Səhvdir
e. Bütün preventorların pakerlərində həmişə eyni tip rezindən/elastomerdən istifadə
edilir.
Düzdür/Səhvdir
55
36. Hydril GK universal prventorunun hissələrini müəyyən edin.
Açma kamerası Paker
Bağlama kamerası Başlıq (yivli)
Porşen
56
37. Shaffer universal preventorunun hissələrini müəyyən edin.
Açma kamerası
Bağlama kamerası
Paker
Porşen
Başlıq (kilidli)
57
38. Cameron 'D' – nin hissələrinin nömrələrini yazın.
Açma kamerası
Bağlama kamerası
(Xarici) Paker (donut)
Daxili paker
Porşen
Başlıq (kilid)
Kipgəc üçün yataq
58
39. Hydril GL- in hissələrini göstərin.
Açma kamerası
Bağlama kamerası
Əlavə kamera
Açma kamerasının başlığı/tavanı
Paker
Porşen
Porşenin kipgəcləri (kipləşdiriciləri)
59
40. Cameron 'U' plaşkasının hissələrini müəyyənləşdirin.
Korpus Kilidləmə boltu
İşçi silindr Aralıq flans
Qapaq Ştokun kipləşdiriciləri
Plaşka yığması İşçi porşen
Qapağın kipgəci Plaşkanı dəyişmə silindri
Plaşkanı dəyişmə porşeni
60
41. Cameron kor/kəsici plaşkasının hissələrini müəyyən edin.
Yan pakerlər (kipləşdiricilər)
Bıçağın pakeri(kipləşdiricisi)
Üst/Yuxarı kipgəc
Yuxarı plaşkanın korpusu
Aşağı plaşkanın korpusu
61
42. Cameron boru plaşkasının hissələrini müəyyən edin.
Ön kipgəc (paker, rezin)
Üst/Yuxarı kipləşdirici
Plaşkanın korpusu
Ön kipgəcin metal üzlük lövhələri
62
43. Kor/kəsici Shaffer plaşkasının hissələrini müəyyən edin.
Aşağı plaşkanın korpusu
Yuxarı plaşkanın kipləşdiricisi (rezini)
Aşağı plaşkanın kipləşdiricisi (rezini)
Yuxarı plaşkanın yatağı
Aşağı plaşkanın yatağı
Aşağı plaşkanın bıcağı
63
44. Shaffer boru plaşkasının hissələrini müəyyən edin.
Yataq
Plaşkanın korpusu
Kipləşdirici (rezin).
64
45. Plaşkanın üzərindəki nəzarət dəliyinin əsas funksiyası nədir?
(İki cavab)
a. Qapağın kipləşdiricisinin buraxdığını göstərmək.
b. Plaşkanın ştokunun əsas kipləşdiricisinin buraxdığını göstərmək.
c. Təzyiq sınağı zamanı artıq təzyiqi buraxmaq.
d. Açma kamerasının zədələnməsinin qarşısını almaq.
46. Əgər boğma zamanı yerüstü preventor blokunda plaşkanın əsas kipləşdiricisi buraxarsa,
ikinci bir vasitə ilə kipləşmə yaratmaq olmaz.
Düzdür/Səhvdir
47. Həftəlik təzyiq sınağı zamanı plaşkanın nəzarət dəliyindən maye axdığı məlum olur.
Aşağıdakılardan hansı yerinə yetirilməlidir?
a. Nəzarət dəliyi ancaq bağlama kamerasının buraxdığına dəlalət edir, ona görə də
onun təmirini növbəti texniki xidmətə qədər saxlamaq.
b. İkinci (plastic/qəza) kipləşdiricisini aktivləşdirmək (yaratmaq). Əgər sızma
dayanarsa, təmiri növbəti texniki xidmətə qədər saxlamaq.
c. Əsas kipləşdirici buraxdığından onu dərhal təmir etmək.
d. Plaşkanın kipləşdiricisi yeyildiyindən onu dəyişmək.
e. Bu hallarda sızma normaldır, çünki metal/metal kontakt sahələri kipləşmə
yaratmaq üçün müəyyən qədər yağlanma tələb edir.
48. Plaşkalar haqqında aşağıdakılardan hansı düz, hansı səhvdir?

a. Bütün plaşkaların kilid mexanizmi (fiksatoru) vardır.
Düz/Səhv
b. Kilidlər plaşkalara düşən təzyiqi artırır.
Düz/Səhv
c. Əgər hidravlika sıradan şıxarsa kilidlər onları bağlı vəziyyətdə saxlayır.
Düz/Səhv
d. Bütün boru plaşkalarından aləti asmaq olur.
Düz/Səhv
e. Plaşkalar konstruksiyasına görə təzyiqi həm aşağıdan, həm də yuxarıdan saxlamaq
üçün nəzərdə tutulub
Düz/Səhv
65
49. Plaşkanın bağlama nisbətinin düzgün tərifini seçin.
a. Plaşkanın rezininin sahəsinin onun metal hissəsinin sahəsinə olan nisbəti.

b. Quyudakı hər hansı bir təzyiqin preventoru bu təzyiq üzərində bağlamaq üçün
plaşkaya tələb olunan işçi (sistemdəki) təzyiqə nisbəti.
c. Quyudakı hər hansı bir təzyiq üzərində plaşkanı açmaq üçün tələb olunan işçi
təzyiq.
50. Verilir:
Preventor blokunun nominal təzyiqi 15000 psi
Plaşkanın bağlama nisbəti 7:1
Plaşkanın açma nisbəti 3:1
Akkumulyatorun təzyiqi 3000 psi
a. Maksimal quyuağzı təzyiqdə plaşkaları bağlamaq üçün tələb olunan minimal

təzyiq nə qədərdir?
psi
b. Bağlı quyudakı hansı maksimal təzyiqdə plaşkaları açmaq olar?
psi
51. API RP 53 normativlərinə görə aşağıdakıları komponentlərin bağlanması maksimum nə

qədər vaxt götürməlıdir?
Yerüstü preventor:
a. 13 5/8" 15K Plaşka saniyə
1
b. 21 /4" 5K Universal preventor saniyə
3
c. 16 /8" 5K Universal preventor saniyə
d. 11" 5K Plaşka saniyə
52. a. Aşağıdakı 4 kipləşdiricinin hər birinin hansı flansla (API 6B və ya API 6BX)
işlənə biləcəyini göstərin:
Tip R Oktagonal .
Tip R Oval .
Tip RX .
Tip BX ,
b. Bu kipgəclərdən hansı ikisi xəttdəki təzyiq hesabına kipləşmə yaradır?
və .
66
53. API kipləşdiriciləri və flansları barədə aşağıdakılardan hansı doğru, hansı səhvdir?
a. Təzyiqlə kipləşən kipgəclərdən təkrar istifadə oluna bilər.
Düz/Səhv
b. Flansın nominal ölçüsü onun üçün tələb olunan kipləşdiricinin diametridir.

Düz/Səhv
54. Preventor blokunun nominal təzyiqi barədə aşağıdakılardan hansı doğru, hansı səhvdir?
a. Preventor blokunun nominal təzyiqi onun konstruksiyasına görə içəridən saxlaya
biləcəyi maksimal təzyiqdir.
Düz/Səhv
b. Qazılası quyular üçün preventorları seçərkən, onların nominal təzyiqinin
müəyyən olunması üçün istifadə olunan meyar (şərt) quyu ağzında gözlənilən
maksimal təzyiqdir.
Düz/Səhv
55. API normativlərinə görə preventorların təzyiq testi (sınağı) nə zaman keçirilməidir:
(Üç cavab)
a. Hər hansı texniki xidmətdən sonra.
b. Yüksək təzyiq zonasına girməzdən əvvəl.
c. Hər gün.
d. Hər dəfə baltanı dəyişdikdən, və ya quyudibi yığmaya (AşQB, AQB) dəyişiklik
edildikdən sonra.
e. Hər dəfə mühafizə kəməri buraxıldıqdan sonra.
56. Test tıxacı ilə təzyiq testi keçirərkən ondan aşağıda olan yan çıxış siyirtmələri açıq
qalmalıdır. Niyə?
a. Çünki, test zamanı tal-bloka düşən yük həddindən artıq çoxalır.
b. MB-nun və ya açıq lülənin zədələnməsinin qarşısını almaq üçün.
c. Əgər onlar bağlı qalarsa tıxacı azad etmək üçün tərs dövran lazım gələcəkdir.
d. Tıxacın buraxıb-buraxmadığını yoxlamaq üçün.
e. a və b doğrudur.
f. b və d doğrudur.
57. Hansı hallarda təzyiq testi zamanı tıxac tipli (TEST PLUG) sınaq alətinə nisbətən paker
tipli ('CUP-TYPE') sınaq alətinə üstünlük verilir.
a. Heç bir fərqi yoxdur, onlar bir-birini təmamilə əvəz edir.
b. Mühafizə kəmərinin başlığını, onun çıxışlarını və MB-ları ilə quyuağzı avadanlıq
arasında hermetikliyi yoxlamaq istədikdə.
c. Quyuağzı avadanlığa və ya mühafizə kəmərinə artıq təzyiq vermək istəmədikdə.
67
58. Preventor blokunun açma və bağlama şlanqlarını yerinə bağladıqdan sonra
aşağıdakılardan ən birinci hansı yerinə yetirilməlidir?
a. Yavaş yuma təzyiqini götürmək.

b. Akkumulyator balonlarını boşaltmaq və onların ilkin yükləmə təzyiqlərini
yoxlamaq.
c. Preventor blokunun hər bir funksiyasının işləyib-işləmədiyini yoxlamaq.
d. Şlanqların dolması üçün bütün idarəetmə klapanlarını neytral (blok) vəziyyətinə
qoymaq.
59. API RP 53 normativlərinə görə alətə bağlanan təhlükəsizlik klapanları təzyiq testlərini
keçməlidir:
(İki cavab).
a. Preventor blokundan daha gec-gec.

b. Hər dəfə preventorlar təzyiq testi keçəndə.
c. Preventorlar sınanan təzyiqlə (maksimum 10000 psi).
d. Top drayvın/Kvadratın yoxlandığı təzyiqə.
68
60. Şəkildə daxili preventor (birtərəfli klapan) verilmişdir. Onun hissələrini
müəyyənləşdirin.
Klapanın yayı Klapanın ucluğu
Azadedici mexanizm Klapan
Klapanın yuvası Daxili preventorun aşağı korpusu
Azadedici mexanizmin ştoku Daxili preventorun yuxarı korpusu
Azadedici ştokun saxlayıcı boltu
69
61. Kürəli klapanın hissələrini müəyyənləşdirin.
Kürə
Aşağı yataq
Yuxarı yataq
Korpus
Açar yeri
70
62. Hansı doğru, hansı səhvdir:
a. Alətin içərisindən axın gəldiyi halda, kürəli klapanın ona birləşdirilməsi,
birtərəfli klapanın birləşdirilməsindən asandır.
Düz/Səhv
b. Birtərəfli klapanları bağlamaq üçün açar tələb olunur.
Düz/Səhv
c. QBİT-i bilmək üçün kürəli klapanları nasosla məhlul vuraraq açmaq lazımdır.
Düz/Səhv
d. Kürəli klapan quyuya bağlı halda buraxılmamalıdır.
Düz/Səhv
63. Alətə bağlanan birtərəfli klapanlar (qapaqlı və ya yaylı) haqqında aşağıdakılardan hansı
doğru, hansı səhvdir?
a. Birtərəfli klapanlar tərs dövrana imkan verir.
Düz/Səhv
b. Birtərəfli klapanlar endirmə zamanı laya təzyiqi artırır.
Düz/Səhv
c. Birtərəfli klapanlar alətin içərisindən əks axının qarşısını alır.
Düz/Səhv
d. Birtərəfli klapanlar baltanın gözlərinin tutulmasının qarşısını alır.
Düz/Səhv
e. Yuxarı laylardan qaz gözlənilirsə alətdə birtərəfli klapan olmalıdır.
Düz/Səhv
f. Birtərəfli klapanlar QBİT-ni əlavə tədbir görmədən manometrlərdən oxumağa
imkan verir.
Düz/Səhv
64. Endirmə zamanı alətdə birtərəfli klapan varsa, alətin içərisi müntəzəm surətdə yuxarıdan
doldurulmalıdır. Əgər bu iş yerinə yetirilməzsə, nəticəsi nə olar?
(İki cavab)
a. Alətin əzilməsi.
b. Hava qabarcığı nəticəsində quyudibi təzyiqin azalması.
c. Rayzerin əzilməsi.
d. Məhlul itkisi.
e. Alətin quyuda tutulması.
71
65. Separatorun U- formalı borusunun içərisindəki məhlulun sıxlığı 11.3 ppg-dir.
Çıxış xətti
Bufer qabından
MQS – Məhlul
Qaz Separatoru
Vibroələklərə
a. Qazın vibroələklərə keçməməsi şərtilə MQS-nın içərisindəki təzyiq maksimum

hansı qiyməti ala bilər (maksimnal təhlükəsiz işçi təzyiq)?
psi
b. Boğmanın verilmiş sürətində bu MQS – nun içərisindəki faktiki təzyiqi təyin

edən aşağıdakılardan hansıdır?
i. MQS – nun diametri və hündürlüyü.
ii. Maye tıxacın (U- şəkilli borunun) hündürlüyü və diametri.
iii. MQS – nun quyudan gələn axın xəttindən nə qədər hündürlükdə
yerləşməsi.
iv. Çıxış xəttinin uzunluğu və diametri.
72
66. Drosselin/Ştuserin ümumiyyətlə preventor sistemindəki rolu nədən ibarətdir?
a. Fluidi məhlul çəninə yönəltməkdən.
b. Məhlula düşmüş qarışıqları yandırma çalasına və ya məşələ yönəltməkdən.
c. Quyunu yumşaq bağlamaqdan.
d. Fluidləri quyudan yuyan zaman (boğma zamanı) izafi (əlavə) təzyiq
saxlamaqdan.
67. Drossel manifoldunda ən azı iki drosselin yerləşdirilməsinin əsas səbəbi nədir?
a. Əlavə (izafi) təzyiqi azaltmaq.
b. Məhlulla qazın ayrılmasını təmin etmək.
c. MQS – nun yükünü azaltmaq.
d. Əgər onlardan biri sıradan çıxarsa, digərindən istifadə etmək.
68. API normativlərinə görə drosseldən sonrakı xəttlərin və ya “baypas” xəttinin minimal
diametri nə qədər olmalıdır?
a. 2 düymə.
b. 3 düymə.
c. 14 düymə.
d. Drossel xəttinin diametri qədər.
73
69. Dövran qazma nasosu ilə aparılır. Alətin işərisi ilə quyuya vurulan məhlul qayıdarkən
hidravlik (distansion) drosseldən və MQS – dan keçir. Şəklə əsasən hansı siyirtmələr
açıq olmalıdır?
MQS - a
Distansion
drossel
Qazma nasosu
Sement nasosu
Boğma
xətti Drossel
xətti
Manual
drossel
Bortdan
kənara/havaya
Siyirtmələrin
nömrələri
74
70. Dövran sement nasosu ilə aparılır. Boğma xətti ilə quyuya vurulan məhlul qayıdarkən
manual drosseldən və MQS – dan keçir. Şəklə əsasən hansı siyirtmələr açıq olmalıdır?
MQS - a
Distansion
drossel
Qazma nasosu
Sement nasosu
Boğma
xətti Drossel
xətti
Manual
drossel
Bortdan
kənara/havaya
Siyirtmələrin
nömrələri
75
71.
Universal
preventor
Kor/kəsici plaşka
5” plaşka
Qazma
makarası
Boğma Drossel
5” plaşka
MB-nun
başlığı
a. Alət quyunun içərisindədir və o, yuxarı boru plaşkaları ilə bağlanmışdır.

Quyunun yuyulması aparılan zaman universal preventoru təmir etmək olarmı?
Bəli/Xeyr
b. Quyu alətsiz bağlanmışsa, 5" plaşkalkaların hansı cütüsə 31/2" plaşkaya
dəyişdirilə bilərmi?
Bəli/Xeyr
c. Alət quyudadır bə quyu universal preventorla bağlanmışdır. Mühafizə kəməri
başlığının çıxış siyirtmələri təmir oluna bilərmi?
Bəli/Xeyr
76
72.
Universal
preventor
Kor/kəsici plaşka
5” plaşka
Qazma
makarası
Boğma Drossel
MB-nun
başlığı
a. Alət quyudadır və o, 5" plaşka ilə bağlanmışdır. Əsas hidravlik siyirtmələri

(HCR) təmir etmək olarmı?
Bəli/Xeyr
b. Quyu kor/kəsici plaşka ilə bağlanmışsa, hidravlik siyirtmələri (HCR) təmir

etmək olarmı?
Bəli/Xeyr
c. Alət quyudadır və o, 5" plaşka ilə bağlanmışdır. Preventor blokuna daha bir cüt
5” plaşka əlavə oluna bilərmi?
Bəli/Xeyr
77
Sualtı quyular. Nəzəriyyə
Yuxarı hissənin qazılması (preventorsuz)
1. Sualtı quyuların yuxarı hissəsi qazılan zaman əsas təhlükə nədir?
a. Yuxarı/Dayaz laylardan gələn qaz

b. QB-nun quyuda tutulması
c. Məhlulla problemlər
d. Təchizat problemləri
2. Əgər sualtı quyu qazılan yerdə yuxarı laylarda qazın təzahür ehtimalı varsa, aşağıdakılardan
hansı nəzərdə tutulmalıdır?
(Üç cavab)
a. Böyük diametrli quyunun qazılması

b. Kiçik diametrli quyunun qazılması (pilot quyusu)
c. Qaldırmanın nasosları işlədə-işlədə yerinə yetirilməsi
d. Məhlulun özlülüyünün yüksək olması
e. Alətə birtərəfli klapanın yerləşdirilməsi.
Buruğun hərəkətinin təsiri
1. Aşağıdakılardan hansı ikisi təzahürün göstrəricisidir?

(İki cavab)
a. Aktiv çəndə səyiyyənin düşməsi

b. Aktiv çəndə səyiyyənin qalxması
c. Quyudan gələn axının artması
d. Qazmanın sürətinin artması
e. Qazmanın sürətinin azalması
2. Aşağıdakılardan hansılar tüzahürün aşkarlanmasını çətinləşdirə bilər?

(Üç cavab)
a. Hava şəraiti
b. Kran əməliyyatları
c. Ballast əməliyyatları
d. Eyni zamanda üç qazma nasosunun işlədilməsi
e. Növbətçi gəmilərin çağrıla bilməsi
78
Məhlulun dövran sistemi
1. Qazma zamanı aşağıdakılardan hansılar quyudibi təzyiqə təsir edir? (İki cavab)
a. Nasosdan rotora qədər olan xəttlərdə (Səth xəttlərində) təzyiq itkiləri
b. Preventordan aşağıdakı həlqəvi fəzada təzyiq itkiləri
c. Baltada təzyiq itkisi
d. Alətin içərisində təzyiq itkisi
e. Rayzerdəki təzyiq itkiləri
2. Əgər boğma zamanı nasosun sürəti artırılarsa, amma başqa heç bir tədbir görülməzsə, onda
quyudibi təzyiq necə dəyişər?
a. Artar
b. Azalar
3. Verilir:
Alət üzrə/Şaquli dərinlik 12000 ft

Rayzerin uzunluğu 1000 ft
Nasosun sürəti 100 spm
Təzyiq itkiləri:
Səth xəttlərində 100 psi

Alətin işərisində 0,1 psi/ft
Baltada 1200 psi
Preventordan aşağıdakı HF-da 0,03 psi/ft
Rayzerdəki HF-da 0,02 psi/ft
Hesablayın:
a. Nasosun təzyiqini
b. Dövran zamanı quyudibi təzyiqi (Hidrodinamik quyudibi təzyiqi)
c. Ekvivalent dövran sıxlığını
4. Ştuser xəttində sürtünmə (ŞXS) nasosların işə salınması zamanı quyudibi təzyiqə necə təsir
edir?
a. Təsir etmir
b. Azaldır
c. Artırır
79
5. Aşağıdakılardan hansı ŞXS-nin təyin edilməsinin düzgün yoludur?
(Üç cavab)
a. Məhlul boğma və ya ştuser xəttilə vurulur. Axın jolobdan qayıdır. Bu zaman

nasosun təzyiqi ŞXS – dir.
b. Məhlul boğma xəttilə quyuya vurulur. Qayıdan axın alətin içərisilə qalxır. Bu
zaman nasosun təzyiqi ŞXS-dir.
c. Məhlul rayzerlə quyuya vurulur. Qayıdan axın boğma xəttilə qalxır. Bu zanam
nasosun təzyiqi ŞXS-nin yarısıdır.
d. YYT məhlulun normal dövran yolu ilə (axın joloba qayıtmaqla) götürülür. Sonra
YYT, qayıdan axın ştuser xəttilə qayıtmaqla götürülür. İkinci ilə birincinin fərqi
ŞXS-dir.
e. Məhlul boğma xəttilə quyuya vurulur. Qayıdan axın ştuserdən buraxılır. Bu zaman
ŞXS nasosun təzyiqinin yarısına bərabərdir.
Bağlama metodları
1. Aşağıdakılardan hansı üzən qazma qurğusunda sərt bağlamanı düzgün təsvir edir?
A Aləti dibdən qaldıraraq onu preventorun bağlanması üçün uyğun vəziyyətə gətirin
Top drayvı və nasosları saxlayın
Universal preventoru bağlayın
Əsas siyirtmələri (yan çıxış siyirtmələrini) açıb, hidravlik ştuseri bağlayın
Universal preventorun təzyiqini stripinqə (alətin bağlı preventorun içərisilə hərəkətinə)
imkan verəcək dərəcədə azaldın
Boruların birləşməsini (muftanı) alətin asılacağı plaşkadan bir qədər yuxarıda yerləşdirin
Plaşkanı bağlayın
Aləti aşağı buraxaraq mufranı plaşlanın üstünə oturdun.
Kompensatorun təzyiqini elə azaldın ki, o, preventordan yuxarıdakı boruların çəkisini
götürsün
Təzyiqləri qeyd edin
B Aləti dibdən qaldıraraq onu preventorun bağlanması üçün uyğun vəziyyətə gətirin
Əsas siyirtmələri açın
Hidravlik ştuseri bağlayın
Kompensatorun təzyiqini elə azaldın ki, alətin neytral nöqtəsi preventordan yuxarıda qalsın
80
C Aləti dibdən qaldıraraq onu preventorun bağlanması üçün uyğun vəziyyətə gətirin
Ştuser bağlı olduğu halda əsas yan siyirtməni açın
Kompensatorun təztiqini alətin çəkisinin yarısını götürəcək dərəcədə azaldın
2. Nə üçün qazmaçının qabarmalar və çəkilmələr barədə məlumatı olmalıdır?
a. Preventorların bağlama/açma təzyiqlərini nizamlamaq üçün

b. Alətin preventorların bağlanması üçün uyğun vəziyyətinin müəyyən edilməsi üçün
c. Buruğun hərəkətinin kompensasiyası məqsədilə baltaya düşən yükü və qazmanın
mexaniki sürətinin müəyyən edilməsi üçün
3. Quyu qaldırma-endirmə zamanı işləyir. Onu bağlamaq lazımdır. Aşağıdakılardan hansı ən

birinci yerinə yetirilməlidir (hansı metod olursa-olsun)?
a. Alətə daxili preventor birləşdirmək. Sonra həmin daxili preventoru bağlamaq

b. Universal preventoru bağlamaq
c. Əsas siyirtmələri açmaq
d. Alətə təhlükəsizlik klapanı (kürəli klapan) bağlamaq və həmin klapanı bağlamaq
4. Quyu bağlandıqdan sonra bağlanmış preventorun buraxdığını müəyyən etməyin normal yolu
aşağıdakılardan hansıdır?
a. Trip-tankın köməyilə
b. Divertoru bağlayaraq onun atqı xəttinin müşahidə edilməsi yolu ilə
c. Jolobun müşahidə edilməsi yolu ilə
Boğma metodları
1. Üzən qurğularda ŞXS-ni bilmək nəyə görə zəruridir?

(Üç cavab)
a. Nasosların işə salınması zamanı HFİT-nin nə qədər artırılmalı olduğunu müəyyən etmək üçün
b. Nasosların işə salınması zamanı HFİT-nin nə qədər azaldılmalı olduğunu müəyyən etmək
üçün
c. Ağır məhlul səthə çatan zaman QB-nun təzyiqinin nə qədər artacağını bilmək üçün
d. ŞXS-nin HFİT-dən böyük olduğu hallarda YİT-i hesablamaq üçün
e. Boğma və ştuser xəttlərini qlikolla doldura bilmək üçün
81
2. Verilir
YYT (Rayzer) @ 40 gediş/dəq (spm) 600 psi
YYT(Ştuser) @ 40 gediş/dəq (spm) 900 psi
Hesablayın:
a. ŞXS-ni _______psi
b. Əks axın ştuserdən qayıtdıqda işçi məhlulla dinamik quyudibi təzyiqi _________psi
c. Əks axın ştuserdən qayıtdıqda 12,5 ppg məhlulla dinamik quyudibi təzyiqi _____psi
3. Verilir:
QBİT 100 psi
HFİT 200 psi
YYT (Rayer) @ 30 gediş/dəq 500 psi
YYT (Ştuser xətti) @ 30 gediş/dəq 750 psi
30 gediş/dəq sürətlə YİT-i tapın _________psi
4. Quyunun boğulması zamanı ŞXS böyük olduqda onu azaltmaq üçün aşağıdakılardan hansıları
etmək lazımdır?
(İki cavab)
a. Qazmaçı metodundan istifadə etmək

b. Nasosları daha yüksək sürətlə işlətmək.
c. Nasosları daha aşağı sürətlə işlətmək
d. Əks axını eyni zamanda həm ştuser, həm də boğma xətti ilə götürmək
e. Quyudan qayıdan bütün məhlul axınını dənizə buraxmaq
5. Boğma xəttinin manometrinin ən əsas funksiyası aşağıdakılardan hansıdır?
a. Quyuağzı təzyiqin ölçülməsi üçün ehtiyat manometer kimi istifadə

b. Nasosların işə salınması zamanı statik (sürtünmənin təsiri olmayan) manometr kimi istifadə
c. ŞXS-nin müəyyən edilməsi məqsədilə istifadə
d. Qazma alətinin təzyiqinin əlavə/ehtiyat manometri kimi istifadə
82
6. Sualtı quyu boğularkən qaz paçkası ştuser xəttinə girməyə başlayan zaman aşağıdakı
sualların düzgün cavabları necə olacaqdır?
a. HF-nın təzyiqi necə dəyişəcək?

Artacaq/Azalacaq
b. QB-nun təzyiqi necə dəyişəcək?

Artacaq/Azalacaq
c. Bu zaman aşağıdakılardan hansı düzgün hərəkət olardı?
i. Ştuseri bir qədər bağlamaq.

ii. Ştuseri bir qədər açmaq.
iii. Heç nə etmək lazım deyil
d. Əgər c- dən düzgün hərəkət seçilməzsə, quyudibi təzyiq necə dəyişər?
Artar/Azalar
Preventorda qalmış qaz
1. Verilir:
Atət üzrə/Şaquli dərinlik 14100 ft
Suyun dərinliyi 4500 ft
Ağır məhlulun sıxlığı 14,9 ppg
Atmosfer təzyiqi 14,7 ppg
Quyunun boğulması indicə başa çatmışdır. Güman edilir ki, preventorun içərisində 5 barel
(bbls) qaz qalmışdır. Rayzerin içərisindəki hələ də işçi məhluldur.
Hesablayın:
a. Hal hazırda qazın təzyiqini _______psi
b. Əgər bu qaz nəzarətsiz şəkildə atmosferə çıxarsa, onun tutacağı həcmi ______bbls
2. Aşağıda preventorda qalmış qazın çıxarılması üçün atılan addımlar səhv ardıcıllıqla
sadalanmışdir. Onların düzgün ardıcıllığını göstərin.
a. Xətti trip-tanka nizamlayaraq universal preventoru açın.

b. Aşağı plaşkanı açın.
c. Aşağı plaşkanı bağlayın.
d. Boğma xəttilə su vuraraq qayıdan axını ştuser xəttinə götürməklə onları su ilə doldurun.
e. Quyunun statik halında rayzeri ağır məhlulla doldurun.
f. Boğma xəttinin əsas siyirtməsini bağlayın və ştuser xəttindən təzyiqi buraxın.
83
Rayzer üçün ehtiyat təzyiq
1. Verilir:
Dəniz suyunun qradienti 0,45 psi/ft
Rayzer üçün ehtiyat təzyiqi də nəzərə almaqla qazma üçün lazım olan məhlulun sıxlığı nə qədər
olmalıdır? _________ppg
2. Verilir:
a. Rayzer üçün ehtiyat təzyiqi də nəzərə almaqla qazma üçün lazım olan məhlulun sıxlığını
hesablayın ________ppg
b. Əgər 9000 fut dərinlikdə layın yarilma qradienti 0,63 psi/ft dursa, həmin məhlulla qazma
aparmaq olarmı?
Bəli/Xeyr
Rayzerin əzilməsi
1. Verilir:
Rotor stolu ilə dənizin səviyyəsi arasındakı məsafə 70 fut
Suyun dərinliyi 2050 fut
Suyun qradienti 0,452 psi/ft
Məhlulun xüsusi çəkisi 13 ppg
Rayzerin əzilmə təzyiqi 520 psi
a. Rayzerin içərisində məhlulun səviyyəsi nə qədər düşməlidir ki, o əzilsin

______________fut (məsafə rotor stolundan hesablanır)
b. Əzilmənin qarşısını almaq üçün nə etmək lazımdır?
Cavabınızı burada yazın_______________________________________________________
c. Cavab b-yə alternariv kimi hansı avadanlıqdan istifadə etmək olar?
Cavabınızı burada yazın_______________________________________________________
84
Hidratlar
1. Aşağıdakılardan hansı hidratların düzgün təsviridir?
a. Hidratlar neft və suyun donmuş qarışığıdır.
b. Hidratlar qaz və suyun donmuş qarışığıdır.
c. Hidratlar neft və qazın donmuş qarışığıdır.
2. Hidratların yaranmasının qarşısını almaq üçün qazma məhluluna hansı maddələri əlavə etmək
olar? (İki cavab)
a. Polimerlər.
b. Duz.
c. Qlikol.
d. Barit.
e. Kalsium karbonat.
3. Boğma zamanı hidratlar sualtı preventordan başqa daha harada əmələ gələ bilər?
a. Məhlul çənlərində.
b. Top - drayvda.
c. Məhlul manifoldunda/Çənlərarası borulada.
d. Ştuser manifoldunda.
Boğma və ştuser xəttlərinin içərisindəki maye
1. Nəyə görə bəzən boğma və ştuser xəttlərində məhlul əvəzinə su saxlayırlar?

a. Donmanın qarşısını almaq üçün.
b. Korroziyanı azaltmaq üçün.
c. HFMİT-i azaltmaq üçün.
d. Baritin çökməsi problemini aradan qaldırmaq üçün.
2. Verilir:
Quyunun alət üzrə/şaquli dərinliyi 12053 ft
Başmağın dərinliyi 9000 ft
Məhlulun maksimal sıxlığı 16,3 ppg
Glikol/su qarışığının sıxlığı 8,5 ppg
Rayzerin uzunluğu 1530 feet
Ştuser xəttinin qlikol/su qarışığı ilə doldurulmuş olduğu halda HFMİT- ni tapın.
_________psi
85
Sualtı quyularda yarılma qradiyenti
1. Üzən qurğudan rayzerlə 26 “ quyu qazılmaqdadır.
Verilir:
Qazma meydançasından suya qədər olan məsafə 70 ft
Dənizin dərinliyi 350 ft
30" başmağın dərinliyi 800 ft
Dəniz dibindən aşağı layın möhkəmliyi/yarılma qradiyenti 0,7 psi/ft
Layı yarmamaq şərtilə istifadə oluna bilən qazma məhlulunun maksimal sıxlığı nə qədərdir?
(Hesab edin ki, HF-da sürtünmə yoxdur.) ________ppg
2. Üzən qurğudan rayzerlə 26 “ quyu qazılmaqdadır.
Verilir:
Qazma meydançasından suya qədər olan məsafə 80 ft
Dənizin dərinliyi 210 ft
30" başmağın dərinliyi 650 ft
Dəniz dibindən aşağı layın möhkəmliyi 0,68 psi/ft
Əgər HF-da 10 psi təzyiq itkisi vardırsa layı yarmamaq şərtilə istifadə oluna bilən qazma
məhlulunun maksimal sıxlığı nə qədərdir?
__________ppg
86
Sualtı quyular. Avadanlıq
Sualtı preventorlar
1. Aşağıdakı preventorun hissələrinin nömrələrini yazın
a. Yuxarı universal preventor _____

b. Quyuağzı (aşağı) hidromufta _____
c. Boğma/Ştuser səttlərinin elastik hissələri _____
d. Plaşkalar _____
e. Şarnir birləşmə (bucaq kompensatoru) _____
f. Rayzerin hidromuftası (Yuxarı hidromufta) _____
87
Divertor sistemləri
1. Yarımdalan qazma qurğusu rayzerlə quyunun yuxarı hissəsini qazır. Əgər bu laylardan qaz
gələrsə və o, divertor vasitəsilə kənarlaşdırılarsa, bu zaman ən ehtimallı risk nədir?
a. Rayzerin partlaması.
b. Rayzerin əzilməsi.
c. Qurğunun çevrilməsi.
2. Əgər yuxarı laylardan qaz gələrsə və o, divertor vasitəsilə kənarlaşdırılarsa, ən tez hansı
avadanlıq sıradan çıxa bilər?
a. Kompensator.
b. Top drayv.
c. Şarnirli birləşmə.
d. Teleskopik birləşmə.
88
Universal preventorlar
1. Hydril GL preventorunun hissələrinin nömrələrini yazın. 1
Açma kamerası ________

Bağlama kamerası ________
Əlavə kamera ________
Açma kamerasının başlığı (yuxarısı) ________
Paker ________
Porşen ________
Porşenin kipləşdiriciləri ________
89
2. Hydril GL (sual 1) universal preventorunun əlavə kamerası bir neçə üsulla birləşdirilə bilər.
Aşağıdakı üsullardan hansı ən aşağı bağlama təzyiqi tələb edər?
a. Əlavə kamera rayzerlə birləşdirilərsə.

b. Əlavə kamera bağlama kamerası ilə birləşdirildikdə.
c. Əlavə kamera açma kamerası ilə birləşdirildikdə.
3. Universal preventorlar haqqında aşağıdakılardan hansı doğrudur?

(iki cavab)
a. Bağlı halda onların içərisində aləti yuxarı-aşağı hərəkət etdirmək (gəzdirmək) olur.
b. Onlar HF-nı alətin hər bir elementi ətrafında hermetik bağlaya bilir
c. Onlar bağlı halda aləti quyunun dibinə endirməyə (stripinq) imkan verir.
d. Quyunun daxilindəki təzyiq bütün universal preventorların bağlanmasına kömək edir.
4. Yüksək temperatur şəraitində neft əsaslı məhlulla qazarkən universal preventorun pakeri üçün
hansı rezindən (elastomerdən) istifadə edilməlidir?
a. Təbii rezin.
b. Neopren.
c. Nitril.
5. ANİ-yə görə sualtı universal preventorların maksimum bağlama vaxtı nə qədərdir?
16 3/4" 10000 psi nominal _________san

21 1/4" 5000 psi nominal _________san
Plaşkalı preventorlar
1. 13 5/8" 15K (15000 psi) nominal təzyiqli (sualtı!) plaşkanın maksimum bağlanma vaxtı nə
qədərdir?
a. 20 san.
b. 30 san.
c. 45 san.
d. 60 san.
2. Plaşkalı preventorun bağlama nisbətinin düzgün tərifini seçin.
a. Pakerin sahəsinin porşenin ştokunun sahəsinə nisbəti.

b. Quyuağzı təzyiqin preventoru həmin təzyiqə qarşı bağlamaq üçün tələb olunan
system təzyiqinə nisbəti.
c. Bağlama təzyiqinin kilidləmə təzyiqinə nisbəti.
90
3. Plaşkalı preventorlar haqqında aşağıdakılardan hansı düz, hansılar səhvdir
a. Bütün plaşkaların kilidləri (fiksator) vardır.

Düz/Səhv
b. Kilidləmə mexanizmləri (kilidlər) plaşkaların bağlanma təzyiqini artırır.
Düz/Səhv
c. Əgər hidravlika sıradan çıxarsa kilidlər plaşkanı bağlı vəziyyətdə saxlayır.
Düz/Səhv
d. Aləti bütün boru plaşkalarından asmaq olur.
Düz/Səhv
e. Plaşkalar konstruksiyasına görə təzyiqi həm yuxarıdan, həm də aşa ğıdan
saxlaya bilməlidir.
Düz/Səhv
Hidromuftalar
1. Aşağıdakı hissələrin nömrələrini yazın.
a. Aşağı (quyuağzı) hidromufta ______

b. Şarnirli birləşmə ______
c. Rayzerin hidromuftası (Yuxarı hidromufta) ______
91
1
92
2. Birinci sualdakı aşağı hidromuftanın minimal nominal təzyiqi (minimal dözə biləcəyi təzyiq)
nəyə bərabər olmalıdır?
a. Rayzerin dözə biləcəyi (nominal) təzyiqə.

b. Yuxarı universal preventorun nominal təzyiqinə.
c. Aşağı universal preventorun nominal təzyiqinə.
d. Plaşkaların nominal təzyiqinə.
3. Birinci sualdakı yuxarı hidromuftanın minimal nominal təzyiqi (minimal dözə biləcəyi
təzyiq) nəyə bərabər olmalıdır?
a. Rayzerin dözə biləcəyi (nominal) təzyiqə.

b. Yuxarı universal preventorun nominal təzyiqinə.
c. Aşağı universal preventorun nominal təzyiqinə.
d. Plaşkaların nominal təzyiqinə.
4. Hidromuftanın konstruksiyasının hansı xüsusiyyəti onun açılmasını asanlaşdırır?
a. Yayın enerjisi.
b. Dəniz suyunun hidrostatikası.
c. Açma kamerasının proşeninin sahəsinin daha böyük olması.
d. Hidromuftanın açılması üçün həmişə daha yüksək təzyiq tələb olunur.
Boğma və ştuser xəttlərinin əsas (yan çıxış) siyirtmələri
1. Qazma zamanı boğma və ştuser xəttlərinin əsas siyirtmələri hansı vəziyyətdə olmalıdır?
a. Açıq
b. Bağlı
2. Cameron AF tipli siyirtmələr nəyin köməyilə bağlanır?
a. Dəniz quyunun hidrostatikasının.

b. Ancaq hidravlik təzyiqin.
c. Mexniki kilidlərin.
d. Yay və xəttlərdəki təzyiqin.
93
İdarəetmə sistemləri
1. Aşağıdakı hissələrin nömrələrini yazın:
Preventorun üstündə yerləşdirilən

akkumulyatorlar _____________
Qazmaçının paneli____________
Mini panel__________________
Enerji mənbəyi_______________
Stansiyadakı akkumulyatorlar____
Birləşdirici şlanq_____________
Hidravlik idarəetmə manifoldu
(stansiya) ___________________
Şlanq makarası_______________
Çoxkanallı şlanq______________
Kollektor___ _________________
94
2. Sualtı preventorların idarəetmə sistemində aşağıdakı dörd təzyiqdən istifadə edilir:
1. Universal preventorun təzyiqi.

2. Manifoldun təzyiqi.
3. Pilot sisteminin təzyiqi.
4. Akkumulyatorun tənzimlənməmiş təzyiqi.
Aşağıdakı funksiyaların hər biri bu təzyiqlərin hansı ilə idarə olunur? 1, 2, 3 və ya 4 ədədini
müvafiq funksiyanın qabağına yazın.
a. Plaşkalar _______
b. Yuxarı universal preventor _______
c. Aşağı universal preventor _______
d. Kor/kəsici plaşka _______
e. Plaşkaların kilidləri _______
f. Rayzerin hidromuftası _______
g. SPM klapanlar _______
h. Sualrı təzyiq tənzimləyiciləri _______
i. Boğma və ştuser xəttlərinin əsas siyirtmələri _______
j. Sualtı (preventorun üzərinə qoyulmuş) akkumulyatorlar _______
3. Sualtı preventorların pilot idarəetmə sisteminin üç funksiyasını göstərin.
a. SPM klapanların açılması

b. Təzyiq tənzimləicilərinin (requlyatorlarının) nizamlanması (müəyyən təzyiqə)
c. Plaşkaların bağlanması
d. Təzyiq tənzimləyicilərinin çıxışındaki həqiqi təzyiqin panellərə və stansiyaya verilməsi
4. Sualtı preventorun pilot sistemi səthə çıxışı olan qapalı sistemdir
Düzdür/Səhvdir
5. Normal halda sualtı preventorların idarəetmə sistemində hidravlik maye kimi aşağıdakılardan
hansı ışlədilir:
a. Neft
b. Duzlu su
c. Metanol
d. Qlikol və lubricator qarışıqlı şirin su
6. Göndərilən pilot siqnalı/təzyiqi ancaq seçimliş kollektora verilir.
Düzdür/Səhvdir
7. İşçi təzyiq (siqnal) ancaq seçilmiş kollektora gedir.
Düzdür/Səhvdir
95
8. Məkik klapanlar (shuttle vaves) ışçı sistemi pilot sistemindən ayırmaq üçündür.
Düzdür/Səhvdir
9. Universal preventor bağlı vəziyyətdən sonra neytral vəziyyətə qoyulmuşdur.

Aşağıdakılardan hansı doğrudur? (iki cavab)
a. Preventoru nə açıq, nə də bağlı vəziyyətdə saxlayan işçi təzyiq yoxdur.

b. İşçi təzyiq hələ də onu bağlı vəziyyətdə saxlayır.
c. Paneldəki işıqların hamısı sönmüş olacaqdır.
d. “Yaddaş funksiyası” həm bağlı, həm də neytral vəziyyəti göstərən işıqları yana-
yana saxlayacaqdır.
10. APİ (ANİ) normativlərinə görə qazma əməliyyatı zamanı aşağıdakı funksiyaların hansı işığı
yanmalıdır?
N - Narıncı
Y - Yaşıl
G - Göy
S - Sarı
Q- Qırmızı
a. Universal preventor ______

b. Plaşkalar ______
c. Hidromuftalar ______
d. Kollektorların kilidləri ______
e. Boğma və ştuser xəttlərinin əsas siyirtmələri ______
f. Seçilmiş kollektor ______
11. Sualtı preventorlarda plaşkaların 3-vəziyyətli 4-yollu klapanları hansı tipə aiddir?
a. Blok vəziyyətində (Neytral vəziyyətdə) təzyiqi buraxan selector tipli klapan

b. Blok vəziyyətində (Neytral vəziyyətdə) təzyiqi buraxan manipulyator tipli klapan
c. Blok vəziyyətində (Neytral vəziyyətdə) təzyiqi saxlayan selector tipli klapan.
d. Blok vəziyyətində (Neytral vəziyyətdə) təzyiqi saxlayan manipulyator tipli klapan.
12. Qazmaçını panelindən plaşka bağlanırsa normal halda aşağıdakılarda hansı dəyişikliklər
müşahidə olunmalıdır?
Universal preventorun pilot təzyiqi (cavab)____________________________________

Universal preventorun həqiqi təzyiqi (cavab)____________________________________
Manifoldun pilot təzyiqi (cavab)____________________________________
Manifoldun həqiqi təzyiqi (cavab)____________________________________
Akkumulyatorun təzyiqi (cavab)____________________________________
Plaşkaların işıqları (cavab)____________________________________
Hidravlik mayenin sərf göstəricisi (cavab)____________________________________
Buruğun hava sisteminin təzyiqi (cavab)____________________________________
96
Sualtı akkumulyatorlar
1. Preventor stansiyasındakı akkumulyatorların normal ilkin yukləmə təzyiqi 1000 psi-dır. Əgər
rayzerin uzunluğu 2000 fut, dəniz suyunun qradienti 0,45 psi/fut – dursa, preventorun üzərində
yerləşdirilmiş akkumulyator balonlarının ilkin yükləmə təzyiqi nə qədər olmalıdır?
__________psi
97
ÇALIŞMALARIN HƏLLƏRİ VƏ CAVABLARI
Yerüstü quyular. Təriflər və əsas anlayışlar
Tapşırıq 1.
Düzgün cavab c. Normal qazma əməliyyatları zamanı lay təzyqinin qarşısını almaq üçün
biz ilk növbədə quyudakı məhlulun hidrostatik təzyiqindən istifadə edirik. Ona görə də
məhlulun hidrostatikası quyuya nəzarətin birinci vasitəsi adlanır.
a- Əgər hər hansı səbəbdənsə məhlulun hidrostatikası/quyudibi təzyiq lay təzyiqindən aşağı
düşürsə, onda quyu işləyir və onu preventorla bağlayırlar. Ona görə də preventorlar quyuya
nəzarətin ikinci vasitəsi adlanır.
b və d – Bunlar quyuya nəzarət vasitəsi deyil, onun bağlama metodlarıdır
Tapşırıq 2.
Düzgün cavab a.
Bax Sual 1.
b – Məhlulun özlülüyü quyunun yuyulmasında mühüm rol oynayır, amma təzahürlərə nəzarət
vasitəsi deyil.
c- Məhlulun hidrostatik təzyiqi təzahürlərə nəzarətin birinci vasitəsidir
d- Sementləmədən quyuya nəzarət vasitəsi kimi ancaq bəzi qəza hallarında (üçüncü nəzarət
vasitəsi kimi) istifadə oluna bilər.
Bəzi hallarda nə birinci, nə də ikinci vasitə ilə quyuya nəzarəti bərpa etmək olmur. Məsələn,
yeraltı atqı baş verərsə, bir laydan quyuya düşən lay fluidi başqa bir laya gedir. Və ya quyunun
preventorsuz qazılan hissəsində o işləyərsə, onda quyunu bağlamaq mümkün olmur. Bu zaman
ancaq divertordan istifadə etməklə gələn fluidi kənarlaşdirmaq mümkün olur. Bu cür metorlar
birlikdə üçüncü nəzarət vasitələri adlanır. Belə halların bəzilərində sementləmədən nəzarət
vasitəsi kimi istifadə olunur.
Tapşırıq 3.
Düzgün cavab c.
Bu ədəd faktiki olaraq Meksika körfəzi ərazisi üçün doğru olmasına baxmayaraq, quyuya
nəzarət kursları çərçivəsində normal lay təzyiqinə uyğun qradiyent kimi qəbul
olunmuşdur. Xüsusi çəkiyə çevirdikdə bu 8,94 ppg (funt/qalon)-yə uyğun olur.
a, b və d – təsadüfi seçilmiş ədədlərdir
98
Tapşırıq 4.
Düzgün cavab c. Bugünkü qazma sənayesində qəbul olunmuşdur ki, quyunu boğan zaman
bütün proses boyu quyudibi təzyiq sabit və lay təzyiqinə bərabər, və ya əlavə fluidin
quyuya düşməsinə yol verməmək məqsədilə ondan bir qədər artıq saxlanılmalıdır.
a və b - boğma zamanı qazma alətinin və ya həlqəvi fəzanın təzyiqinin sabit saxlanılması ancaq
müəyyən mərhələlərdə quyudibi təzyiqin sabit qalmasını təmin edə bilər. Digər mərhələlərdə
onun dəyişməsinə səbəb olacaqdır ki, bu da ya layın yarılmasına, ya da quyuya əlavə lay
fluidinin gəlməsinə səbəb ola bilər.
Yerüstü quyular. Təzahürlərin səbəbləri
Tapşırıq 1.
Düzgün cavab b. Əvvəlki bölmədə normal lay təzyiqinin qradiyentinin 0.465 psi/fut
olduğu deyilmişdi. Bu qradiyent duzlu suyun qradiyentidir. Anomal lay təzyiqi bu
təzyiqdən yuxarı olan təzyiqə deyilir.
a- Təzyiq balansı (müsbət və ya mənfi) lay təzyiqinin özü deyil, guyudibi təzyiqlə onun
arasındaki fərqdir.
c- Quyuağzı təzyiq, onun qiymətindən asılı olmayaraq, lay təzyiqi yox, quyuağzı təzyiqdir.
d- Həlqəvi fəzada hidrodinamik müqavimət nəticəsində yaranan təzyiq lay təzyiqi deyil. O,
ancaq orada fluidin hərəkəti zamanı əmələ gəlir və laya əlavə təzyiq verir.
Tapşırıq 2.
Düzgün cavablar b və c.
Preventorsuz qazılan hissədə ikinci nəzarət vasitəsi mövcud olmadığına görə (preventor
yoxdur) daha böyük diqqət və ehtiyatlılıq tələb olunur.
b- Qaldırma zamanı nasoslar işlədilərsə, bu həm qalxmaqda olan baltanın altını məhlulla
doldurmaqla svabın qarşısını alar, həm də həlqəvi fəzada məhlulun hərəkəti nəticəsində
sürtünmə yaratmaqla müəyyən qədər quyudibi təzyiqi artırar.
c- Pilot (yoxlama) quyusu kiçik diametrli quyudur. Onun qazılmasının əsas məqsədi
yuxarı laylar haqqında dəqiq məlumat almaqdır. Operatorun, və ya qazma şirkətinin
siyasətindən asılı olaraq onu ya əsas quyunun yerində, ya da oraya yaxın bir yerdə
qazırlar. Birinci halda, sonra onu əsas quyunun ölçüsünə qədər genişləndirərək qazmanı
davam etdirirlər. İkinci halda onu sementləyərək əsas quyunun yerinə keçirlər.
Pilot quyusunun qazılmasının bir üstünlüyü onun diametrinin kiçik olmasıdır. Belə
quyunun qazılması zamanı HF-da sürtünmə böyük diametrli quyulara nisbətən daha çox
99
olduğundan müsbət balansın saxlanmasına kömək edir. Daha bir üstünlük ondadır ki,
əsas quyunun yerində qazıldığı zaman o, həm şlamın, həm də lay fluidinin bir hissəsini
əvvəlcədən quyudan çıxarır. Bu isə öz növbəsində orada həddindən artıq şlamın və ya
qazılmış suxurlardakı lay fluidinin miqdarını azaltmaqla quyunun işləməsi və ya layın
yarılması ehtimalını azaldır.
a- Quyunun yuxarı hissəsinin (preventorsuz) qazılması zamanı yüksək balans saxlamaq qəbul
olunmuş praktika deyil. Bu, yuxarı laylar adətən zəif olduğu üçün onların yarılmasına gətirib
çıxara bilər.
d-Qazmanın mexaniki sürətinin artırılması, zaman vahidi ərzində həlqəvi fəzaya düşən şlamın
miqdarının, bu da öz növbəsində orada hidrostatikanın/quyudibi təzyiqin artmasına gətirib
şıxaracaqdır. Bu isə, layın yarılması ilə nəticələnə bilər.
e- Məhlulun özlülüyünün yüksək olması həlqəvi fəzada yüksək təzyiq itkisilə, və nəticədə
quyudibi təzyiqin artmasilə nəticələnəcəkdir. Bununla layın yarılma ehtimalı artacaqdır. Bundan
sonra suyun vurulması isə quyudibi təzyiqin kəskin şəkildə azalması deməkdir. Bununla isə biz
quyunun işləmə ehtimalını artırırıq.
Tapşırıq 3.
Düzgün cavablar a, d və e. Hər üç halda baltanın altında daha yüksək vacuum yaranır və
ona görə də svab ehtimalı artır.
b, c və f – Hər üç halda baltanın altında daha az vacuum yaranır və svab ehtimalı azalır.
Tapşırıq 4
Düzgün cavablar b və d.
b- Aşkardır: əgər boruların birləşdirilməsinə sərf edilən vaxt azalarsa, bu zaman quyuya
düşən qazın da miqdarı azalar, çünki qaz quyuya nasosların dayandığı zaman düşür.
d- Məlumdur ki, quyuya düşmüş hər bir qaz paçkası quyudibi təzyiqi müəyyən miqdarda
azaldır. Belə olduğu halda, əgər orada bir neçə paçka olarsa, hidrostatika o qədər azala
bilər ki, quyu işləyər.
a- Məhlulun özlülüyünün artırılması ancaq dinamik vəziyyətdə (yəni nasoslar işləyən zaman)
quyudibi təzyiqi artırır. Statik vəziyyətdə isə (boruların birləşdirilməsi zamanı) onun heç bir
rolu olmur (qəbul edirik ki, məhlulun sıxlığı dəyişməmişdir).
c- Məhlulun sıxlığının endirilməsi hidrostatikanın və quyudibi təzyiqin düşməsinə, və beləliklə

quyunin dərhal işləməsinə səbəb ola bilər.
e- Baltanın dəyişdirilməsi nasosların daha uzun müddətə dayandırılması və ya daha çox qazın
quyuya düşməsi deməkdir.
100
Tapşırıq 5.
Düzgün cavab b.
Quyudan gələn məhlulda şlamın artması onun işləməsinin əlamətidir. Ona görə də
quyunun axmasını yoxlamaq zəruridir. Əgər yoxlama zamanı quyu axarsa, onda onu
preventorlar vasitəsilə bağlamaq lazımdır. Əgər axmazsa onu bağlamağa ehtiyac yoxdur,
amma yenə də problemi aradan qaldırmaq lazımdır. Ona görə də nasosların surətini
vibroələklərin gücü çatacaq səviyyəyə qədər azaldaraq quyudibi paçka çıxana qədər onu
yumaq lazımdır (qazmanı dayandıraraq!). Təbiidir ki, bu zaman məhlul çəninin
səviyyəsinə daim nəzarət etmək lazımdır. Əgər yuma zamanı çəndə məhlulun səviyyəsi
qalxarsa, bu təzahürün göstəricisidir və quyunu bağlamaq lazımdır.
a- Qayıdan məhlul axınının vibroələkləri yan keçməklə nizamlanması ancaq onları yükdən azad
edəcəkdir. Amma şlamın bu artımı yüksək lay təzyiqi ilə əlaqədardırsa, müsbət təzyiqlər
balansının azalması davam edəcək və problemi daha da kəskinləşdirəcəkdir. Bundan əlavə, hər
şeydən əvvəl şlam məhluldan ayrılmalıdır.
c-Qazmanın mexaniki sürətini dəyişmədən nasosların sürətinin artırılması vahid zaman ərzində
vibroələklərə gələn şlamın miqdarını dəyişmədiyindən problemin həlli deyildir.
d- Qazmanın mexaniki sürətini dəyişmədən nasosların sürətinin azaldılması da vahid zaman

ərzində vibroələklərə gələn şlamın miqdarını dəyişmədiyindən problemin həlli deyildir. Digər
tərəfdən, əgər həmin vəziyyətdə quyuya lay fluidi həqiqətən gəlməkdədirsə, onun məhluldakı
faizi artacaqdır ki, bu da faktiki olaraq problemin böyüməsi deməkdir.
Tapşırıq 6.
Düzgün cavab c.
Tam və itkilər zamanı həlqəvi fəzanın yüngül maye ilə doldurulması və vurulan həcmin
hesabının aparılması quyuya nəzarətə aid bütün standart kursların tələbidir.
Bu addımın mahiyyəti aşağıdakından ibarətdir:
İtki nəticəsində həlqəvi fəzada məhlulun səviyyəsi düşdüyündən, müəyyən vaxtdan sonra
artıq oradakı məhlulun hidrostatikası lay təzyiqindən aşağı düşə, və quyu işləyə bilər.
Onda, qazmaçı artıq bir yox (itki), iki problem qarşısında qalacaqdır (itki və təzahür).
Adətən müəyyən qədər maye vurulduqdan sonra və vaxt keçdikdən sonra itkilər dayanır.
Bu hallarda vurulan mayenin həcmi məlum olduqda zəif layın yarılma təzyiqini dəqiq
hesablamaq olur.
a- Nasosların sürətinin 30% artırılması əsas problemi, yəni itkilərin səbəbini aradan
qaldırmayacaqdır. Bundan başqa, həlqəvi fəzada sürtünmə böyüdüyündən, laya təzyiq daha da
şoxalacaqdır.
101
b- Burada nasosların sürətinin azaldılması qəti şəkildə yolverilməzdir, çünki bu zaman vahid
zaman ərzində quyuya vurulan məhlulun miqdarı daha da azaldığından, problem daha da
kəskinləşəcəkdir. Digər tərəfdən, qarışdırılan LCM-in məhlulun getdiyi laya çatması xeyli vat
götürəcəkdir.
d- Quyunun prevnetorla bağlanması təzahürə qarşı bir addımdır, itkiyə qarşı yox.
Tapşırıq 7.
Düzgün cavab c.
6-cı sualda izah olunmuşdu ki, müəyyən hallarda quyunu yüngül maye ilə doldurmaqla
itkiləri dayandırmaq olur. Amma bu zaman quyunun işləyib-işləməyəcəyi məhlulun
səviyyəsinin nə qədər düşməsindən asılıdır. Əgər səviyyə nisbətən az düşmüşsə və
quyudibi təzyiqlə lay təzyiqi arasındakı müsbət balans qalırsa, onda təzahür
olmayacaqdır. Əgər səviyyə nisbətən çox düşmüşsə və müsbət balans itirilmişsə, onda
quyu işləyəcəkdir. Quyuya yüngül mayenin vurulması səviyyə dəyişikliklərinin
hüdudlarına təsir etsə də, yuxarıda deyilənlər mahiyyət etibarilə doğru olaraq qalır.
a- Bax cavab c.
b- Məhlulun özlülüyü böyük olduqda həlqəvi fəzada hidrodinamik itkilər yüksək olduğundan
itkilərin ehtimalı daha böyükdür. Amma məhlulun laya getməsi başlayandan sonra onun
təzahürün baş verib-verməməsinə əhəmiyyətli təsiri olmur.
Tapşırıq 8.
a) Sifonsuz qaldırma zamanı quyudan çıxarılan ancaq boruların metalı olur. Ona görə də
axtarılan həcm
0,008 x 92 = 0,736 bbls olar.
b) Sifonla qaldırma zamanı quyudan boruların metalı ilə birgə onun içərisindəki məhlul
qaldırılır. Ona görə də axtarılan həcm
(0,008 + 0,0178) x 92 = 2,374 bbls olar.
Tapşırıq 9.
Düzgün cavab b.
Qaz həlqəvi fəza ilə yuxarı qalxdıqca genişlənərək daha çox hündürlük götürür. Bu proses
qaz quyunun dibinə düşəndən, onun ağzına çatana qədər davam edir. Məlumdur ki, qazın
tutduğu hündürlük böyüdükcə o, hidrostatikanı daha şox azaldır. Deyildiyi kimi quyunun
ağzına çatarkən onun hündürlüyü ən böyük olduğundan, hidrostatikanı da ən çox bu
zaman azaldar.
102
a- Quyunun dibində qaz ən kiçik həcmə malik olur və hidrostatikaya təsiri ən az olur.
c- Doğrudur ki, qaz başmağa çatanda dibdəkinə nisbətən daha çox həcm tutacaq. Lakin quyunun
ağzındakına nisbətən daha az həcm tutduğundan hidrostatikanı da bir o qədər azaltmayacaq.
Tapşırıq 10
Düzgün cavablar a, d və e.
Hər üç halda qaldırma zamanı baltanın altında daha yüksək vacuum yaranır ki, bu da
svabla nəticələnə bilər.
b- Quyunun dolu saxlanılması hidrostatik təzyiqin, və ona görə də quyudibi təzyiqin

maksimum həddə saxlanması deməkdir ki, bu da tam dolu olmayan quyuya nisbətən svabın
qarşısının alınmasına daha çox kömək edər.
c- Qaldırma zamanı nasoslar işlədilirsə, bu zaman baltanın altında yaranan boşluq doldurulur və
svabın qarşısı alınır.
Tapşırıq 11
Düzgün cavab b.
a- Qaldırma-endirmə zamanı quyudibi təzyiqin artması laya düşən təzyiqin artmasına

(porşenləməyə) və beləliklə svaba yox, məhlul itkilərinə gətirib çıxara bilər.
c- Quyunun işləməsi, svabın səbəbi yox, nəticəsidir.
d- Doğrudur, məhlul itkisi baş verərsə və onun səviyyəsi quyuda müəyyən həddə qədər düşərsə,
quyu işləyə bilər. Amma bu svab nəticəsində yox, sadəcə olaraq alətin statik vəziyyətində
hidrostatikanın azalması nəticəsində baş verər.
Tapşırıq 12
Düzgün cavab c.
Bu sualı diqqətlə oxumaq və situasiyanı başa düşmək lazımdır. Ən birinci fikir vermək
lazımdır ki, söhbət qaldırmadan gedir. Deməli ağır paçkanın vurulmasının məqsədi
qaldırmanın sifonsuz yerinə yetirilməsidir. Aydındır ki, bu zaman ağır paçka səbəbilə
məhlulun qazma alətinin içərisindəki səviyyəsi onun çölündəki (həlqəvi fəzadakı)
səviyyədən aşağı olacaqdır. Buna baxmayaraq, onlar birləşmiş qablar təşkil edir və buna
görə də hər iki hissənin dibindəki hidrostatik təzyiq eynidir. Daha sonra nəzərə alsaq ki,
ağır paçkanın vurulması həlqəvi fəzada heş nəyi dəyişməmişdir, deyə bilərik ki, quyudibi
təzyiq də dəyişməmişdir.
a, b və d – Müxtəlif hesablamalardan alınmış və ya təsadüfi götürülmüş ədədlərdir.
103
Tapşırıq 13.
a) Düsturlar vərəqindəki 27-ci düstura görə çəndəki artım (paçkanın həcmi də daxil
olmaqla)
(18/15,8) x 30 = 34,17 bbls olar
b) Borunun içərisindəki boş hissə ağır paçkanın həcmi ilə çənə qayıdan həcm arasındakı
fərqə bərabərdir. Ona görədə axtarılan həcm
34,17 – 30 = 4,17 bbls
c) Axtarılan hündürlüyü tapmaq üçün boş hissənin həcmini QB-nun bir futunun daxili
həcminə bölmək lazımdır:
4,17/0,01776 = 235 ft
Tapşırıq 14.
Düzgün cavab c.
Bu sualda əsas məsələ qazmaçının niyə görə svab baş verdiyini hesab etməsidir. Əgər
təzahürün əlamət və göstəricilərinin siyahısına nəzər salsaq görərik ki, qaldırma zamanı
qazmaçı onlardan yalnız trip – tankın səviyyəsindəki uyğunsuzluğu görə bilər. Deməli o
görmüşdür ki, trip tankdan quyuya, oradan qaldırılan boruların həcmindən daha az
məhlul getmişdir. Yəni müəyyən qədər lay fluidi artıq quyuya daxil olmuşdur. Belə olan
halda da həmin fluid paçkasını yuyub çıxarmaq lazımdır.
İkinsi məsələ onunla bağlıdır ki, prinsip etibarilə, əgər quyuya qazma məhlulundan hər
hansı fluid yüngül düşmüşsə, o, işləməlidir. Burada isə yoxlama zamanı qyuyunun axması
müşahidə olunmur. Niyə?
Məsələ burasındadır ki, qaldırıb-endirmə zamanı hökmən müəyyən qədər müsbət balans
saxlanılır. Bu quyu da ona görə axmır ki, hələ quyuya qüşmüş fluidin həcmi azdır. Əgər
biz qaldırmanı onu yumadan davam etdirsək, hər şamın qaldırılması zamanı oraya daha
bir paçka düşəcək. Onların miqdarı artdıqca hidrostatika daha şox azalacaq və bunun
ardınca quyuda təzahür baş verəcəkdir.
a- Yuxarıdakı abzasa bax
b- Quyunu bağlayaraq təzyiqləri yoxlasaq, həm alətin içində, həm də çölündə sıfır oxuyacağıq.
Bunun da bizim üçün heç bir əhəmiyyəti olmayacaqdır (quyu onsuz da axmır).
d- Düzgün cavabın sonuncu abzasına bax.
104
Tapşırıq 15.
Düzgün cavab b.
Başa düşülməlidir ki, söhbət qaz rezervuarından yox, qazılan suxurların tərkibində olan
(və məhlula şlamla birgə düşən) az miqdarda qazdan gedir. Təbiidir ki, onun həcmi
quyuda olan qazma məhlulunun həcminə nisbətən çox kiçik olduğuna görə böyük təzyiq
dəyişikliyinə səbəb ola bilməz, amma hidrostatikanı bir qədər azaldar.
a və c – Hər ikisi məntiqsizdir. Düzgün cavaba bax.
Tapşırıq 16
Düzgün cavab d.
Quyuya xüsusi çəkisi artıq orada olan qazma məhlulunun xüsusi çəkisindən kiçik olan
başqa bir fluid vurulduqda, nə qədər ki, həmin fluid paçkası qazma alətinin içərisindədir,
o, quyudibi təzyiqə təsir etməyəcəkdir. Çünki, hidrostatikanın azalması avtomatik olaraq
nasosun təzyiqinin artması ilə tənzimlənəcəkdir.
Quyudibi təzyiqə təsir ancaq həmin paçka həlqəvi fəzaya keçməyə başlayanda
başlayacaqdır, çünki, həlgəvi fəzanın ağzı açıqdır və oradakı təzyiqə heç bir nəzarət
vasitəsi yoxdur.
a- Paçka tam həlqəvi fəzaya keçəndən sonra bu təsir, və deməli quyudibi təzyiq sabit qalır.
b- Paçka tam alətin içərisinə keçəndən sonra nasosun təzyiqi sabitləşir, amma əgər fluid həlqəvi
fəzaya keçməyə başlamayıbsa, yenə də quyudibi təzyiqə təsir göstərmir.
c- Paçka alətin içərisinə keçməyə başlayanda nasosun təzyiqinin qalxması başlayır.
Tapşırıq 17.
Düzgün cavab d.
Məsələnin qoyuluşundan görünür ki, həm endirmə, həm də qazma zamanı quyuda məhlul
itirilir. Amma bu itki tam itki kateqoriyasına düşmür, çünki quyuda məhlulun
səviyyəsinin düşməsi müşahidə olunmur
a- Svab zamanı (qaldırma gedir!!) quyudan trip-tanka gedən məhlulun yox, oradan quyuya
düşən məhlulun həcmi gözləniləndən əksik olmalıdır.
b- Təzahür zamanı quyudan qayıdan məhlulun həcmi gözləniləndən artıq olmalıdır.
c- Bax cavab d-yə.
105
Tapşırıq 18.
Düzgün cavab b.
1) 2 x 20 bbls = 40 bbls – iki saat ərzində itirilən məhlulun həcmi

2) 40 / 0,1252 = 319 ft – məhlulun səviyyəsinin düşməsi
3) 319 x 12 x 0,052 = 199 psi ~ 200 psi – quyudibi təzyiqin azalması
a, c və d – Aldadıcı ədədlərdir
Tapşırıq 19.
Düzgün cavab a.
Aşağıdakı şəklə baxaq.
Şəkildə a xətti yer səthini, c xətti isə su ilə qazın sərhəddini göstərir. b xətti qaz papağının
ən yuxarı nöqtəsindən keçir.
Məsələnin şərti təsdiqləyir ki, X nöqtəsindəki təzyiq Y və Z nöqtələrindəki təzyiqdən

yuxarı olur və soruşur ki, bu niyə belədir.
Keçirməyən lay (papaq) Səth
a
Z
Y
b X
QAZ
LAY SUYU
b xəttinin keçdiyi dərinlikdə hər hansı bir nöqtədə lay təzyiqini iki yolla hesablamaq olar:
1) sadəcə olaraq a ilə b arasındaki hidrostatik təzyiqi hesablamaq, və ya 2) c dərinlikdəki
106
hidrostatik təzyiqdən b ilə c arasındaki hidrostatik təzyiqi çıxmaq kifayətdir. Bizim
məsələdə qaz papağı yuxarıdan keçirməyən layla bağlandığından birinci üsul yaramır.
Ona görə də ikinci üsuldan istifadə etmək məcburiyyətində qalırıq.
Belə olduqda da aşkardır ki, X nöqtəsində təzyiq Y nöqtəsindəki təzyiqdən ona görə çox
olur ki, X-in altındakı qazın sıxlığı (və ya hidrostatikası) Y nöqtəsinin altındakı lay
suyunun sıxlığından kiçikdir.
b- Artezian effektinin qaz papağı ilə birbaşa əlaqəsi yoxdur. O, ancaq lay suyu sütununun
hündürlüyü ilə əlaqədardır.
c- Qaz (söhbət real qazdan gedir!!) papağının yuxarı hissısində əslində onun sıxlığı daha böyük
yox, daha kiçik olan fazası yerləşir (məs., atmosferdə olduğu kimi)
Tapşırıq 20.
Düzgün cavab c.
19 –ci məsələdəki izahı nəzərə alsaq (şəklə bax):
b xəttinin dərinliyi = 4000 ft
c xəttinin dərinliyi = 5400 ft
Ona görə də X nöqtəsindəki lay təzyiqi
5400 fut x 0,465 psi/fut – 1400 fut x 0,1 psi/fut = 2511 – 140 = 2371 psi
a, b və d – Təsadüfi və ya çaşdırıcı ədədlərdir.
Tapşırıq 21.
Düzgün cavab c.
Təmiz məhlulla quyudibi təzyiq:
8000 x 11,5 x 0,052 = 4784 psi
Qazlı məhlulla quyudibi təzyiqi tapmaq üçün nəzərə almaq lazımdır ki, quyunun 800
futunda məhlulun sıxlığı 10,2 ppg, 2000 – 800 = 1200 futunda onun sıxlığı 11 ppg, qalan
8000 – 2000 = 6000 futunda isə 11,5 ppg-dir. Buradan alırıq ki, dəyişiklikdən sonrakı
quyudibi təzyiq
800 x 10,2 x 0.052 +(2000 – 800) x 11 x 0,052 + (8000 – 2000) x 11,5 x 0,052 =
= 424 + 686 + 3588 = 4698 psi olar.
107
Ona görə də quyudibi təzyiqin düşməsi:
4784 – 4698 = 86 psi ~ 85 psi
a, b və d – Müxtəlif təsadüfi və ya çaşdırıcı ədədlərdir
Tapşırıq 22.
Düzgün cavab c.
Dəyişiklikdən sonra quyunun 3800 futunu su (8,5 ppg), qalan 6000 futunu isə məhlul (9,4
ppg) tutur. Buradan yeni hidrostatikanı asanca hesablamaq olar:
3800 x 8,5 x 0052 + (9800 – 3800) x 9,4 x 0,052 = 1680 + 2933 = 4612 psi.
a, b və d – Çaşdırıcı ədədlərdir.
Tapşırıq 23.
Düzgün cavab c.
AşQB sifonsuz qaldırıldıqda onun quyudan ancaq metalı çixarılır. Ona görə də axtarılan
həcm
0,0370 x 90 x 5 = 16,65 bbls olar.
a, b və d – Təsadüfi cavablardır
Tapşırıq 24.
IWCF:
Düzgün cavab a.
Quyudan çıxarılan həcm: 580 x 0,032 = 18,56 bbls
Səviyyənin düşməsi: 18,56 / 0,0719 = 258 fut
Təzyiqin düşməsi: 258 x 11 x 0052 = 148 psi
WellCAP:
Düzgün cavab c.
Quyudan çıxarılan həcm: 580 x 0,032 = 18,56 bbls
108
Səviyyənin düşməsi: 18,56 :(0,0719 – 0,032) = 465.2 ft
Təzyizin düşməsi: 465.2 x 11 x 0,052 = 266 psi
Bunun üçün düsturlar vərəqindəki 21 – ci düsturdan da istifadə etmək olar.
Qalan cavablar aldadıcı və ya təsadüfi ədədlərdir.
Tapşırıq 25.
Düzgün cavab b.
Qaldırılan həcm: 600 x (0,0178 +0,0076) = 600 x 0,0254 = 15,24 bbls
Səviyyənin düşməsi: 15,24 / (0,1522 –(0,00178 + 0,0076)) = 120,1 fut
Təzyiqin düşməsi: 120,1 x 9,8 x 0,052 = 61 psi
Bunu üçün Düstur 20 – dən də istifadə etmək olar
a, c və d – Təsadüfi ədədlərdir
Tapşırıq 26.
Müsbət balans: 10100 x 11,5 x 0,052 – 10100 x 0,59 = 70,8 psi
Bir şam qaldırılarkən səviyyənin düşməsi: (0.008 x 93) / (0,156 – 0,008) = 5 fut
Bir şam qaldırılarkən təzyiq düşməsi: 5 fut x 0,052 x 11,5 = 3 psi
Qaldırıla bilən şamların sayı: 70,8 /3 = 23 şam
Bunun üçün 19-cu düsturdan da istifadə etmək olar.
Tapşırıq 27.
Düzgün cavab c.
Statik halda quyudibi təzyiq: 9500 x 10 x 0,052 = 4940 psi
Svab zamanı quyudibi təzyiq: 4940 – 250 = 4690 psi.
Ona görə də verilmiş cavablardan c düzgündür.
a, b və d – Çaşdırıcı ədədlərdir
109
Tapşırıq 28.
Düzgün cavab 1.
Düzgün cavabı başa düşmək üçün aşağıdakıları nəzərə almaq lazımdır:
Çökmə (sedimentar) suxurlar yer qabığı materialının aşınaraq xırdalanması və həmin

hissəciklətin su və ya hava kütlələrinin hərəkəti vasitəsilə, eləcə də öz ağırlığının təsirilə
daha çökək yerlərdə toplanması nəticəsində yaranmışdır. Yer səthinin təxminən dörddən
üçünün su ilə örtüldüyünü nəzərə alsaq, qəbul etməliyik ki, bu laylar əsasən su altında,
yəni dəniz dibində formalaşmışdır.
Çəkil A-da şərti olaraq artıq formalaşmış birinci lay (Lay A) göstərilir.
Şəkil A
Dəniz suyu
Lay A
110
Tutaq ki, birinci layın üzərində növbəti lay (Lay B) əmələ gəlməyə başlamışdır (Şəkil B).
Şəkil B
Dəniz suyu
Sıxılmış laylardan yuxarıya qalxan su
Lay B
Lay A
Bu zaman A layı B layının ağırlığı nəticəsində sıxılaraq kipləşir və onun tərkibindəki su B

layına, oradan isə daha yuxarı keçərək dəniz suyuna qarışır.
Növbəti laylar əmələ gəldikcə bu proses təkrar olunur (Şəkil C) və hər bir lay özündən
yuxarıda yerləşən laylara nisbətən daha sıx olur. Bu zaman lay suyunun yuxarıya
qalxmasına maneə yaranmadıqda onun təzyiqi dərinliyi üçün normal olaraq qalır.
111
Şəkil C
Dəniz
Lay C
Lay B
Lay A
Amma bu proses heç də həmişə yuxarıda təsvir olunduğu kimi getmir. Bu cür layların
müəyyən yerlərində tez-tez keçirməyən zonalar yaranır. Şəkil D-də belə bir zonanın
konturu göstərilmişdir. Həmin keçirməyən zonaların daxilində qalmış hissələrdən artıq
suyun çıxması mümkün olmur və növbəti laylar yarandıqca və ağırlıq artdıqca, su təzyiqi
tamamilə öz üzərinə götürür (qaza kimi sıxıla bilmədiyindən). Beləliklə, orada həm
anomal yüksək lay təzyiqi yaranır (Şəkil E və F), həm də suxurlar sıxılmaya/kipləşməyə
məruz qalmadığı üçün daha az sıxlığa malik olurlar.
112
Şəkil D
Dəniz suyu
Lay A
Şəkil E
Dəniz suyu
Lay B
Yüksək lay təzyiqi
Lay A
113
Şəkil F
Dəniz
Lay C
Lay B
Yüksək lay təzyiqi
Lay A
Təcrübə göstərir ki, bu fenomen qazma zamanı rast gəlinən anomal yüksək lay təzyiqinin
ən çox yayılmış səbəbidir.
Cavab 2, 3 və 4 təsadüfi seçilmiş cavablardır.
Tapşırıq 29.
Düzgün cavab 3.
Düsturlar vərəqindəki 29-cu düstura əsasən:
(12,6 x 0,052 x 0,152 x 14 x 40): (0,152 + 0,1238) = 202 psi
114
Yerüstü quyular. Təzahürün əlamətləri
Tapşırıq 1
Düzgün cavab b.
Quyuya daimi, o cümlədən, qaldırma – endirmə zamanı, nəzarət qazmaçının ən vacib

vəzifələrindən biridir. Ona görə də, bu vəziyyətdə quyunun dolu saxlanması birbaşa
qazmaçının məsuliyyətidir.
a- Qazma məhluluna qaz, qazmaçının nəzarət edə bilməyəcəyi başqa səbəblərdən də, məsələn,
qazılan suxurun tərkibində müəyyən miqdarda olduqda, düşə bilər. Bunu da qazmaçının səhvi
kimi qiymətləndirmək olmaz.
c- Aydındır ki, yüksək lay təzyiqi təbii hadisədir və onu nəinki qazmaçı, ümumiyyətlə heç kim
dəyişmək iqtidarında deyil.
Digər tərəfdən əgər qazılan layda yüksək təzyiqin mövcudluğu aşkar olunsaydı, uyğun olaraq
məhlulun sıxlığı dəyişdirilə və qazın məhlula düşməsinin qarşısı alına bilərdi. Amma bu da
olunmayıbsa, yenə də qazmaçınin yox, başqa şəxslərin səhvidir.
d- Layın möhkəmliyi (yarılmaya qarşı müqaviməti) də lay təzyiqi kimi (cavab c) təbii
faktorlardan asılıdır.
Digər tərəfdən, əgər quyuda məhlul itkisi gedirsə, deməli onun xüsusi çəkisi həmin interval
üçün həddindən artıq çoxdur. Düzdür, bu, qazmaçının günahı üzünüdən baş verə bilər. Məsələn,
nəzarətsizlik nəticəsində vurulan məhlul lazımi çəndən yox, ağır məhlul çənindən gələ bilər.
Eyni zamanda bu, başqa səbəblərdən də ola bilər. Məsələn, quyunun planında (məhlul
proqramında) onun xüsusi çəkisi düzgün hüsablanmazsa. Ona görə də bu itkilər təkcə
qazmaçının səhvinin nəticəsi olmaya bilər.
Və nəhayət, ola bilər ki, möhkəmliyi düzgün qiymətləndirilmiş laylar arasında aşkar oluna
bilməyən daha zəif suxur və ya çat vardır. Bu halda itkidə təkcə qazmaçını yox, ümumiyyətlə
kimisə günahlandırmaq düzgün deyil.
Tapşırıq 2
Düzgün cavablar a və c.
a- Qazma zamanı müsbət balans azaldıqca balta üçün qazma daha da asanlaşır. Bundan
başqa, mənfi təzyiqlər balansı artıq mövcud olduqda, suxur hissələri balta dəymədən də
divarlardan qoparaq quyuya düşə bilir. Bunun nəticəsində məhlula düşən şlamın ümumi
miqdarı artır. Eyni zamanda özü qopub düşmüş suxur hissələrinin forması da qazılmış
suxurların formasından fərqlənir.
115
c- Məhlulda qazın miqdarının artması ümumiyyətlə mənfi təzyiqlər balansına gətirib
şıxara bilər.
Bəzi hallarda, məsələn, quyuya şamların alətə birləşdirilməsi zamanı düşən qaz artıq
müəyyən mərhələlərda quyuda mənfi balansın mövcudluğundan xəbər verir. Düzdür,
şamı alətə bağladıqdan və nasosları işə salaraq qazmanı başladıqdan sonra həlqəvi fəzada
hidrodinamik təzyiq itkiləri hesabına müsbət balans bərpa olunur və qazın quyuya
düşməsi dayanır. Amma hər birləşmə zamanı nasoslar dayanarkən yeni bir qaz paçkası
oraya düşür. Nəticədə bir neçə birləşmədən sonra artıq quyu işləyə bilər.
b- Vibroələklərə gələn məhlulun sıxlığının artması həlqəvi fəzanın hidrostatik və hidrodinamik

təzyiqinin və nəticə olaraq quyudibi təzyiqin artması deməkdir. Bu da müsbət təzyiqlər
balansının azalması yox, artmasıdır.
d- Quyuya nəzarət kursları daxilində qazmanın mexaniki sürətinin azalması yox, artması
quyunun işləməsinin əlaməti olaraq qəbul edilmişdir.
Burada iki aspekti nəzərə almaq lazımdır:
Bunlardan birincisi yuxarıda düzgün cavablar izah olunarkən aydınlaşdırıldı: müsbət balans
azaldıqca, və ya mənfi balans böyüdükcə qazmanın mexaniki sürəti ümumiyyətlə artır. Başqa
sözlə desək qazmanın sürətinin azalması müsbət balansın azalmasına və ya mənfi balansın
artmasına dəlalət etmir.
İkinci aspect isə lay suxurlarınin özünün möhkəmliyi və sıxlığı ilə əlaqədardır. Belə ki, ümumən
anomal lay təzyiqi mexaniki xassələrinə görə daha zəif və sıxlığı daha az olan suxurlarla
əlaqələndirilir. Bunlar isə daha asan qazılır və ona görə də qazmanın mexaniki sürətinin
artmasına səbəb olur.
e- Mənfi təzyiqlər balansının yaranması mütləq şəkildə qazma məhluluna lay fluidinin düşmısi
ilə nəticələnir (az miqdarda da olsa). Lay fluidi isə nadir hallar istisna olmaqla qazma
məhlulundan yüngüldür. Normal qazma əməliyyatları zamanı lay fluidi bu qazma alətinin
içərisinə yox, həlqəvi fəzaya düşür və oradakı hidrostatikanı azaldır. Alətin içərisi ilə həlqəvi
fəzanın əmələ gətirdiyi birləşmiş qablarda disbalans yaranır: alətdəki hidrostatika onun
çölundən çox olur. Onların bərabərləşməsi üçün birləşmiş qablar qanununa görə borudaxili
təzyiq də həlqəvi fəzada itirilmiş təzyiq qədər abtomatik olaraq düşür.
Beləliklə nasosun təzyiqinin artması yox, azalması mənfi balansa dəlalət edə bilər.
116
Tapşırıq 3
Düzgün cavab a.
Bax Tapşırıq 2, cavab e.
b- Bax Tapşırıq 2, cavab c.

c- Bax Tapşırıq 2, cavab b.
d- Bax Tapşırıq 2, cavab c.
e-Yuxarıda qeyd edilmişdi ki, anomal lay təzyiqi daha zəif və daha yüngül suxurlarla
əlaqələndirilir. Buraya əlavə etmək olar ki, həmin suxurların məsaməliliyi də böyük olur, çünki
burada qalmış lay suları sıxıla bilmədiyindən təzyiqi öz üzərinə götürərək onların güclü
sıxılmasına imkan vermir. Bu səbəbdən belə zonalarda qazma zamanı suxurun bir həcm
vahidinin qazılması zamanı (məsələn, 1 kub metr və ya 1 kub fut) məhlula düşən lay suyunun
miqdarı normal təzyiq zonalarına nisbətən daha çox olur. Lay suyunun istilik tutumu suxura
nisbətən çox olduğuna görə bununla oraya düşən istiliyin də miqdarı artır ki, bu da öz
növbəsində quyudan qayıdan məhlulun temperaturunun artmasına səbəb olur. Həmin səbəbdən
qayıdan məhlulun temperaturunun artması quyunun işləməsinin əlaməti hesab olunur.
Tapşırıq 4
Düzgün cavab b.
Məlumdur ki, quyudakı qazma alətinin hər hansı hərəkətinin məhdudlaşması və ya onun
əməliyyatlarla nəzərdə tutulmuş hərəkətinin mümkün olmaması alətin tutulması adlanır.
Bu cür tutulmaların qarşısının alınması və artıq baş verdiyi hallarda alətin azad edilməsi
metodları ayrıca mövzu olmaqla vəsaitin çərçıvəsindən kənara şıxır.
Amma bu məsələnin bir aspekti bizim üçün əhəmiyyət kəsb edir. Bu da ondan ibarətdir
ki, müəyyən hallarda o, quyunun təzahürünə səbəb ola bilər.
Bəzən tutulma suxurların həlqəvi fəzanı tam/qismən doldurması və ya divarların içəriyə

şişməsi nəticəsində baş verir. Belə hallarda həlqəvi fəzanın en kəsiyi kiçildiyindən alətin
yuxarı istiqamətdə hərəkəti zamanı baltanın altında daha güclü vacuum yaranır və svab
ehtimalı artır.
a- Laya əlavə təzyiq analoji halda alətin yuxarı istiqamətdə (qaldırma) yox, aşağı istiqamətdə
hərəkəti (endirmə) zamanı baş verə bilər. Bu nətəcəyə düzgün cavabdakı mülahizələri alətin
aşağı istiqamətdə hərəkətinə tətbiq etməklə gəlmək olar.
c- Quyunun profilindəki dəyişikliklərin alətin və məhlulun statik halında quyudibi təzyiqə

əhəmiyyətli təsiri olmur.
d- Cavab c-yə bax.
117
Tapşırıq 5
Düzgün cavab d.
Əgər qaldırma zamanı quyunu doldurmaq üçün tələb olunan məhlulun həcmi
hesablanmışdan azdırsa, deməli oraya lay fluidi düşmüşdür. Belə halda ən təhlükəsiz
hərəkət aləti quyunun dibinə endirərək dib paçkanı yumaq və ona nəzarət etməkdir.
Yoxlama zamanı quyunun axmaması, qazmanı davam etdirmək üçün əsas olmamalıdır.
Çünki, qaldırmanı davam etdirsək, lay fluidinin quyuya düşməsi davam edəcək və gec-tez
onun təzahürünə gətirib çıxaracaqdır.
a- Düzgün cavaba baxın
b- AşQB-nun ətrafına ağır paşkanın vurulması müxtəlif səbəblərdən lüzumsuz hərəkətdir.

Məsələn, ən azı ona görə ki, svab zamanı məhlulu ağırlaşdırmağa ehtiyac yoxdur – işçi
məhlulun hidrostatikası lay təzyiqini dəf etməyə kifayət edir.
c- Qaldırma zamanı lay fluidi quyuya yekun hesabda savab nəticəsində düşür. Belə olan halda
fluid paçkası baltadan aşağıda olur. Əgər bu fluid mayedirsə nasoslarından istifadə etdikdə
məhlul dövranı həmin paçkaya heç toxuna bilməyəcək. Onun qaz fraksiyası olduqda isə
prinsipcə ancaq qaz fraksiyasıni şıxarmaq mümkün olar, o da həmin qazın miqrasiya edərək
baltadan yuxarı keçməsindın sonra. Bu da qəbul oluna bilməyəcək qədər çox vaxt apara bilər və
yenə də maye fraksiya quyuda qalacaqdır.
Bütün yuxarıda deyilənlərə preventor, drossel (ştuser), ştuser manifoldu və başqa bu kimi
avadanlığın lüzumsuz istifadəsini əlavə etmək olar.
e- Alətin qalan hissəsini nasosları işlətməklə qaldırmaq növbəti svabın qarşısını almaqda kömək
elə bilər. Amma artıq quyuda olan paçkanı oradan çıxarmamaq yolverilməzdir.
Tapşırıq 6
Düzgün cavab b, c və e.
b- Yuxarıdakı suallarda əhatə olunub
c- Şlamın formasının və miqdarının dəyişməsi yuxarıdakı suallarda əhatə olunmuşdur.

Onun ölçüsünün dəyişməsi isə onunla izah olunur ki, baltanın kəsdiyi şlam normal halda
ölçülərinə görə az-çox eyni olur. Mənfi balans nəticəsində özü qopub düşmüş suxur
parçaları isə ölçülərinə görə müxtəlif olmaqla, qazılmış şlamdan böyük və ya kiçik ola
bilir.
e- Qazılan suxurlar elastikliyə malik olduqda mənfi balans yarandığı hallarda quyunun
divarları içəriyə doğru şişərək AşQB və ya QB - nu qismən sıxa və bununla da alətin hər
118
hansı hərəkətinə müqavimət yarada bilər: məsələn, fırladıcı momentin artmasına səbəb
ola bilər.
a- Yuxarıdakı suallarda əhatə olunub
d- Yuxarıdakı suallarda izah olunub
Yerüstü quyular. Təzahürün göstəriciləri
Tapşırıq 1.
Düzgün cavab d.
Təbiidir ki, quyuya lay fluidi düşməyə başlayan kimi o, özunu zaman etibarilə ilk olaraq
quyudan qayıdan axının artmasında büruzə verəcəkdir. Başqa göstəricilər, məsələn, aktiv
şəndəki məhlulun səviyyəsinin artması zaman kəsiyində bundan sonra gəlir.
a- Birincisi, təkcə nasosun təzyiqinin düşməsi təzahürün göstəricisi deyildir. İkincisi, nasosun
təzyiqinin düşməsi ancaq onda özünü göstərəcək ki, quyuda lay fluidinin miqdarı çoxalaraq
həlqəvi fəzanın hidrostatikasını hiss olunacaq dərəcədə azaldsın və bu azalma məhlul vasitəsilə
impuls şəklində dukboruya çatsın (hər 1000 futa 1 saniyə!). Aydındır ki, bu zaman etibarilə bir
qədər sonra baş verəcək.
b- Fırladıcı momentin artması, ümumiyyətlə, təzahürün göstəricisi yox, onun əlamətidir. Belə
ki, ümumiyyətlə, bu parametrin artması təzahürlə əlaqədar olmaya da bilər.
c- Məhlulda qazın görünməsi ümumiyyətlə təzahürün göstəricisi yox, əlamətidir.
Tapşırıq 2.
Düzgün cavab a.
Alətin “uçması” qazmanın mexaniki sürətinin qəflətən əhəmiyyətli dərəcədə (30% - 50%)
artmasıdır. Alətin “uçması” təzahürün əlaməti hesab olunur və ona gərə də bu halda
qazmanı saxlayaraq quyunun axmasını yoxlamaq (flo çek) məsləhət görülür. Əgər bunu
dərhal etmək lüzumsuz hesab olunarsa, quyunu yoxlamadan ən çoxu 5-10 fut qazmaq
məsləhət görülür. Bundan sonra hökmən yoxlamanı yerinə yetirmək lazımdır.
b- Sürətin dəyişməsi təkcə təzahürlə yox, başqa amillərlə də əlaqədar olduğundan deyilənə
ehtiyac yoxdur. Qazma başlayarkən quyudibi paçka onsuz da kənarlaşdırılacaqdır.
c- Nasosun surətinin artırılması axının surətini artırsa da, quyuya fluid axınını
dayndırmayacaqdır.
d- Baltaya düşən yükün azaldılması ancaq qazmanın mexaniki sürətini azalda bilər, amma əgər
quyuya fluid axını vardırsa, o, dayanmayacaqdır.
119
Tapşırıq 3.
Düzgün cavablar a və d.
Hər ikisi yuxarıda izah olunmuşdur.
b və c – Hər ikisi məhlul itkisinin nəticəsi ola bilər.
Tapşırıq 4.
Düzgün cavab c.
Daşaraq vibroələklərdən tökülən məhlul drenaj sisteminə gedərək dövrandan çıxdığına

görə quyudan axının artması zamanı çənin səviyyəsi az-çox sabit qala bilər və bunə görə
də həmin artımın görünməsi çətinləşə bilər.
a- Aktiv şənin səviyyəsinin həyəcan siqnallarının limitləri üçün +-5 barel standart qiymət hesab
olunur. Buna görə də limitlərin bu cür qurulması səviyyənin müəyyən edilməsini asanlaşdırır.
b- Vibroələklərin dövrandan çıxarılması zamanı yenə də məhlul aktiv çənə qayıtdığından

səviyyəni müəyyənləşdirməyə mane olmayacaqdır. Əksinə, şlam məhlulun tərkibində qaldığı
üçün az da olsa, səviyyənin qalxmasına kömək edəcəkdir.
d- Çənlərarası məhlul vurmalarının azaldılması da səviyyə dəyişmələrini görməyə kömək edər.
Yerüstü quyular. Quyunun bağlama metodları

Tapşırıq 1
Sərt bağlama - b
Yumşaq bağlama - a
Hər iki cavab bu metodların təsvirindən aydındır.
Tapşırıq 2.
Düzgün cavab d.
Yumşaq bağlama üçün nizamlama düzgün təsvir edilmişdir.
a- Təsvirə görə drossel (ştuser) bağlıdır. Yumşaq bağlama üçün xəttlər nizamalanarkən drossel
açıq olmalıdır.
b- Təsvirə görə xəttlər manual ştuserə qədər açıqdır, amma bu ştuserin açıq və ya bağlı olması
məlum deyil. Digər tərəfdən hidravlik drossel açıqdır, amma ona aparan ştuser xəttinin aşıq və
120
ya bağlı olması yenə də məlum deyil. Beləliklə bu variant dəqiq desək heç bir metodu təsvir
etmir.
c- Təsvirə görə preventorun yan çıxış siyirtmələri açıqdır, amma onlar heç bir bağlama
metodunda açıq olmamalıdır. Bundan başqa ştuser xətti hidravlik ştuserə qədər açıqdır, amma
ştuserin özünün açıq və ya bağlı olduğu məlum deyil.
Tapşırıq 3
Düzgün cavab: SƏHVDİR
Məsələ burasındadır ki, quyunun yuxarı hissəsini preventorsuz qazan zaman lay
təzyiqinin qarşısını almaq üçün ancaq bir vasitə vardır ki, bu da qazma məhlulunun
hidrostatikasıdır. Əgər mənfi balans yaranarsa və quyu işləyərsə, onu ancaq divertor
vasitəsilə buruqdan kənarlaşdırmaq mümkün ola bilər. Qazın divertor vasitəsilə
kənarlaşdırılması isə ümumiyyətlə təhlükəli və çətin bir işdir, xüsusən sualtı quyularda.
Statistik məlumatlara görə sualtı quyularda qazın divertorla kənarlaşdırılması nadir
hallarda müvəffəqiyyətlə baça çatır.
Dərin laylar qazılan zaman isə preventor yerində olur və quyunu hər zaman bağlamaq, və
beləliklə təzyiqlərə nəzarət etmək imkanı olur.
Tapşırıq 4
Düzgün cavab a
Metod düzgün təsvir edilmişdir.
b, c və d – Tapşırıq 3-ə bax
Tapşırıq 5.
Düzgün cavablar b, d və e.
b- Qayıdan axının həyəcan siqnalları elə qurulur ki, onun qiyməti normaldan müəyyən
qədər fərqlənən kimi onlar həm işıq, həm də səs siqnalları verərək qazmaçını xəbərdar
edir. Təbii ki, bu siqnallar işləmədikdə qazmaçının diqqəti başqa işlərə yayına bilər və o,
bu artımı vaxtında görməyə bilər.
d- Yuxarıda qeyd olunmuşdu ki, alətin “uçması” təzahürün əlaməti hesab olunur və bu
vəziyyət müşahidə olunduqdan sonra quyunun axmasını yoxlamadan ən çoxu 5-10 fut
qazmaq olar. Bundar artıq qazmaq risqlidir: əgər quyuda artıq mənfi təzyiqlər balansı
yaranmışsa, qazma getdikcə lay fuidinin oraya axını davam edəcək, və bağlanıncaya qədər
onun içərisindəki fluidin həcmi daha böyük olacaqdır.
121
e- Təzahür baş vermiş quyunun bağlanması qazmaçının vəzifəsidir. Bu, onun yerinə
yetirəcəyi ən birinci iş olmalıdır. Quyunu bağladıqdan sonra o, müəyyən olunmuş
parametrlərin qeydiyyatını aparmağa başlamalı və supervayzeri çağıraraq ona vəziyyət
barədə məlumat verməlidir.
Quyunun bağlanması nə qədər mümkündür tez yerinə yetirilməlidir. Quyunun tez

bağlanması oraya düşən lay fluididnin həcmini minimuma endirir. Bu isə, quyudakı cari
statik təzyiqləri, və həmçinin onun boğulması zamanı alınacaq dinamik təzyiqləri
minimuma endidir.
Əgər qazmaçı əvvəlcə supervayzerlə əlaqə yaratmağa çalıçaraq quyunun bağlanmasını

gecikdirərsə bu, daha yüksək təzyiqlərə gətirib çıxaracaqdır.
a və c – Bunlar personalın təlimi ilə əlaqədardır və onların yerinə yetirildiyi hallarda personal
daha bacarıqlı və daha cəld hərəkət edərək quyunun tez bağlanmasına kömək edər.
f- Təzyiq sınağından keçirilmiş avadanlıq istifadə zamanı normal işləyəcək və bağlamanı

müvəffəqiyyətlə yerinə yetirməyə kömək edəcəkdir.
Tapşırıq 6.
Düzgün cavab d.
a- Təsvir preventoru bağlamaqla başlayır. Bu, sərt metodla, həm də qazma zamanı
(qaldırma/endirmə zamanı yox!) lazımi cavab ola bilər..
b- Qaldırma zamanı quyunu bağlayarkən qaydalar tələb edir ki, kurəli klapan alətə
birləşdirildikdən sonra onun özü də bağlansın. Təsvirdə isə bu edilmir, əvəzində yan siyirtmələr
açılır.
c- Təsvir əsas siyirtmələrin açılması ilə başlayır. Düzgün təsvir kürəli klapanın alətə bağlanması
ilə başlamalıdır.
Tapşırıq 7.
a- Quyu bağlandıqdan sonra lay fluidinin axını quyudibi təzyiqlə lay təzyiqi bərabərləşənə
qədər davam edir. Bu axının sürəti də layın keçiriciliyindən asılıdır: keçiricilik
yüksəkdirsə axın daha tez, aşağıdırsa daha gec dayanacaqdır.
d və e - Layın keçiriciliyi yüksək olduqda quyunun faktiki bağlanmasına qədər keçən vaxt
ərzində oraya düşən fluidin həcmi daha cox, aşağı olduqda isə daha az olacaqdır (e).
122
Həlqəvi fəzada izafi təzyiq isə quyudakı lay fluidinin həcmindən asılıdır: həcm böyük
olduqca təzyiq yüksək, kiçik olduqca isə aşağı olur (d).
b- Təzyiqlərin stabilləşməsi başa çatdıqda quyudibi təzyiq lay təzyiqinə bərabər olur. Buna
keçiriciliyin təsiri yoxdur.
c- Qazma borusundakı izafi təzyiq ancaq lay təzyiqi ilə onun içərisindəki məhlulun
hidrostatikasından asılıdır. Keçiriciliyin ona təsiri yoxdur.
Tapşırıq 8.
Düzgün cavab b.
Sənayedə qəbul edilmiş praktika tələb edir ki, nasosların sürətini aşağı salmadan və hətta
onun sürətini icazə verilən ən yüksək həddə qədər qaldıraraq, divertor sistemi işə salınsın.
Bu hərəkətdə məqsəd həlqəvi fəzada qazın miqdarının, məhlulun/suyun miqdarına
nisbətən mümkün qədər az olmasını təmin etməkdir.
a – Nasosların sürətinin aşağı salınması yolverilməzdir. Üstəlik aləti preventorlara uyğun

vəziyyətə gətirməyə heç bir lüzum yoxdur (quyu ağzında preventor yoxdur!).
c- Burada yenə də alətin preventorlara uyğun vəziyyətə gətirilməsinə lüzum yoxdur, çünki,
preventor yoxdur. Nasosların dayandırılması isə müəyyən vaxtdan sonra həlqəvi fəzanın
tamamilə qazla dolmasına gətirib şıxara bilər.
Tapşırıq 9.
Düzgün cavab a.
Bu, ilk növbədə yuxarıda müzakirə edildiyi kimi, quyudakı təzyiqləri minimum həddə
saxlamaq üçün lazımdır. Bundan başqa ümumiyətlə, fluidin həcminin kiçikliyi hər halda
onun böyüklüyündən daha yaxşıdır.
b- Qazın miqrasiyası quyunun bağlanmasından və təzyiqlərin ilkin stabilləşməsindən sonra baş

verir.
c- Qazma borusundakı izafi təzyiq, yuxarıda izah olunduğu kimi, ancaq lay təzyiqindən və onun
içərisindəki məhlulun hidrostatikasından asılıdır.
123
Tapşırıq 10.
Düzgün cavab a.
b və c- Hər iki halda quyu açıq qalır. Amma onu müəyyən qaydada (cavab a) bağlamaq
lazımdır.
d- Preventorlar alətə təhlükəsizlik klapanı bağlanandan sonra bağlanmalıdır, əvvəl yox.
Yerüstü quyular. Layin yarılması və MQIT (HFMİT)
Tapşırıq 1.
Düzgün qayda belədir ki, mühafizə kəməri buraxılmalı, sementlənməli və sement

bərkiməlidir. Bundan sonra başmaq, sement və sementdən aşağı yeni lay 10-15 fut
qazılmalı, quyudakı məhlul təmizlənməlidir. Daha sonra tutulmaması üçün alət başmağın
içərisinə qaldırılmalıdır. Bundan sonra yarılma testi həyata keçirilməlidir.
b- Boğma xəttindən yarılma testi zamanı quyuya məhlul vurmaq üçün istifadə oluna bilər.
Amma bu zaman istifadə olunan nasosun məhsuldarlığı (vermə qabiliyyəti) kifayət qədər az
olmalıdır. Bu səbəbdən hal-hazırda bu məqsədlə adətən qazma nasoslarından yox, sement
nasoslarından istifadə olunur. Əgər qazma nasosları boğma sürətilə (20 – 50 gediş/dəq)
işləsələr, vahid zaman ərzində quyuya gedən məhlulun miqdarı çox olduğundan təzyiqlərə, və
ümumiyyətlə prosesə nəzarət etmək çətin olar.
c- Prosedura başlamazdan əvvəl alət başmağa qaldırılmalıdır. Bu, düzdür. Amma səhv odur ki,
bu, layı zədələməmək məqsədilə yox, alətin tutulmaması üçün edilir.
Tapşırıq 2.
Düzgün cavablar c və e.
Yarılma/udma testi vasitəsilə layın möhkəmliyinin təyini zamanı minimum üç parametr

dəqiq məlum olmalıdır: başmağın şaquli dərinliyi, həlqəvi fəzada məhlulun hidrostatikası
və sızma (yarılma) momentində quyuağzı təzyiq.
Həlqəvi fəzanın hidrostatikası ona görə bilinməlidir ki, başmağı yaran təzyiq dəqiq məlum
olsun. Çünki:
Başmağı yaran faktiki təzyiq =
= Sızma momentində quyuağzı təzyiq + Həlqəvi fəzanın hidrostatikası.
124
Digər tərəfdən həlqəvi fəzanın hidrostatikasını biz məhlulun xüsusi çəkisi əsasında
hesablayırıq. Əgər test zamanı oradakı məhlul sıxlığı onun hər yerində eyni deyilsə, onda
hesablanmış təzyiq əslində faktiki təzyiqdən fərqli olacaqdır.
a- Quyudakı məhlulun həcmi başmağın eyni şaquli dərinliyi üçün onun en kəsiyinin sahəsindən
asılıdır və yarılma təzyiqi üçün heç bir əhəmiyyət kəsb etmir. Bizə lazım olan şaquli dərinlikdir.
b- Bu cavabın tərsi doğru ola bilər: yarılma/sızma testinin nəticəsi boğma sürətinin seçiminə
təsir edə bilər
d- Qazma qurğularında istifadə olunan nasoslar yüksək təzyiqli nasoslardır və adətən onlar üçün
yarılma testi zamanı yaranan təzyiqlər problem deyil.
Tapşırıq 3.
Düzgün cavab b.
Sual 2 – yə bax.
a, c və d – Sual 2- yə bax.
Tapşırıq 4.
Düzgün cavablar a, c və d.
Layın möhkəmliyi haqqında məlumat yarılma/sızma testi zamanı əldə edilir. Bu testing
mahiyyəti ondan ibarətdir ki, bağlı quyuya müəyyən sıxlıqlı məhlul vurulur və quyuağzı
təzyiq müşahidə edilir. Təzyiqin dəyişmə qrafikindən layın məhlul götürməyə başladığı
moment və həmin moment quyuağzı təzyiq (maksimum yol verilə bilən təzyiq) müəyyən
edilir. Layın dözə biləcəyi maksimal təzyiq həmin quyuağzı təzyiqlə məhlulun
hidrostatikasının cəmi kimi müəyyən edilir. Buna görə də:
a- Əgər avadanlıq təzyiq sınağından keçməmişsə, orada sızmalar ola bilər və cihazların
göstərdiyi ədədlər həqiqi qiymətlərdən fərqlənə bilər.
c- Əgər təzyiqlərin götürüldüyü manometrlər düzgün kalibrlənməmişdirsə, yenə

götürülən nəticələr səhv ola bilər.
d- Məhlulun təmiz olmaması hidrostatikanın və başmağı yaran təzyiqin düzgün

tapılmamasına gətirib çıxara bilər.
b- Bu cür test zamanı nasosların sürəti yox, quyuya vurulan məhlulun həcmi əhəmiyyət kəsb
edir: məhlul quyuya həcmi hər dəfə eyni olmaqla, mərhələlərlə vurulmalıdır.
e- Lazımi təzyiqi hesablamaq üçün başmağın alət üzrə yox, şaquli dərinliyini bilmək lazımdır.
125
Tapşırıq 5.
a- 1400 psi (qrafikdən)
b- 1400 / 9000 / 0.052 + 10.3 = 13.2 ppg
c- 1400 + 9000 x 10.3 x 0.052 = 6220 psi
Tapşırıq 6.
Düzgün cavab b.
Yuxarıda yarılma testinin aparılma qaydalarından danışarkən quyunun hər yerində

məhlulun sıxlığının eyni olması zəruri bir şərt kimi verilmiş və əsaslandırılmışdı.
a, c və d – Təsadüfi seçılmış müddəalardır.
Tağşırıq 7.
Düzgün cavab b.
Bu MQİT-in tərifidir. Yarılma testinə fikir versək bu bir daha aydın olar.
a- Drossel/ştuser faktiki olaraq quyunun ağzındakı preventorun nominal (5000 psi, 10000 psi,
və s) təzyiqinə dözməlidir. Bu isə qazılan laylara və istifadə edilən məhlullara uyğun MQİT-
dən çox olmalıdır.
c- Başmağı yaran faktiki təzyiq MQİT ilə quyudakı məhlulun hidrostatikasının cəmidir, təkcə
MQİT yox.
d- MQİT quyudibi təzyiqlə yox, ancaq başmaqdakı təzyiqlə əlaqədar hesablanır.
Tapşırıq 8.
Düzgün cavab b.
Yuxarıda deyilmişdi ki:
Başmağı yaran faktiki təzyiq = MQİT + Başmağa qədər olan məhlulun hidrostatikası.
Başmağın yeri dəyişmədiyindən, onu yaran təzyiq də dəyişmir. Buradan da yuxarıdakı

bərabərliyə görə belə şıxır ki, məhlulun hidrostatikası artırsa, cəmin sabit qalması üçün
MQİT azalmalıdır.
a və c- Düzgün cavabdan aydındır.
126
Tapşırıq 9.
Düzgün cavablar b, d və f.
b- Quyunun hər hansı nöqtəsində təzyiqi hesablamaq üçün lay təzyiqindən quyunun
dibindən həmin nöqtəyə qədər olan hidrostatikanı çıxmaq lazımdır. Qəbul edirik ki, QT =
LT. Əvvəlcə başmaqdan danışaq.
Aşağıdalı şəkillərdə açıq rənglə lay fluidi, tünd rənglə qazma məhlulu göstərilmişdir. HmA
və HmB müvafiq olaraq A və B şəkillərində – başmaqdan aşağıda məhlulun hündürlüyü,
HfA və HfB isə quyudakı lay fluidinin hündürlüyüdür.
A B
HmB
HmA
HfB
HfA
Şəkil A-da fluidin hündürlüyü Səkil B – dəkinə nisbətən daha azdır. Lay fluidinin sıxlığı
(və ya qradiyenti) qazma məhlulunun sıxılığından (və ya qradiyentindən) az olduğuna
görə mühakimə etmək olar ki, başmaqdan aşağı ümumi hidrostatika A-da B-dən coxdur.
Buna görə də şəkil A-da başmaqdakı təzyiq B-dəkindən azdır.
Bunu riyazi yolla da izah etmək olar.
Tutaq ki, qazma məhlulunun qradienti Gm, fluidin qradienti Gf, lay təzyiqi isə Pl– dir.
Onda şəklə əsasən yaza bilərik:
127
HmA x GmA + HfA x GfA >HmB x GmB + HfB x GfB
Buradan
Pl –( HmA x GmA + HfA x GfA) < Pl – (HmB x GmB + HfB x GfB)
Deməli A-da başmağa daha az təzyiq düşür.
Analoji mülahizəni quyunun ağzı üçün də apararaq bu nəticəyə gəlmək olar ki, quyuda
lay fluidinin həcmi cox olduqca, onun hər yerində, o cümlədən quyu ağzında da təzyiqlər
daha yüksək olur ki, bu da MQİT-in aşma ehtimalını artırır.
d-Aşkardır: əgər bilərəkdən (məsələn, ehtiyat kimi) və ya bilməyərəkdən quyuda böyük

müsbət balans saxlanılırsa, bu yol verilə bilən təzyiqin aşma ehtimalını artırır.
f- Fluidin qaz olduğu hallarda, açıq lülənin daha uzun olması ümumiyyətlə başmağa
duşən təzyiqin daha yüksək olmasına səbəb ola bilər.
Məntiqi başa düşmək üçün aşağıdakı şəkillərə baxaq.
A B
QAZ
QAZ
128
Məlum olduğu kimi, quyunun boğulması zamanı qaz həlqəvi fəza ilə yuxarı hərəkət
etdikcə genişlənir (biz buna imkan veririk!) və genişləndikcə daha çox məhlulun yerini
tutaraq hidrostatikanı azaldır. Bu səbəbdən də quyudakı təzyiqləri artırır.
İndi şəkillərə nəzər salsaq, görərik ki, Şəkil A-da açıq lülə B-yə nisbətən qısa olduğundan
başmağa catınca o, daha az genişlənmişdir və buna görə də oraya daha az təzyiq verir.
a, c və e – Düzgün cavablardan aydındır.
Tapşırıq 10.
Həlli:
6350 - 8900 x 11 x 0.052 = 6350 – 5091 =1259 psi
Tapşırıq 11.
Düzgün cavab b.
Yuxarıda deyilənlərdən məlumdur ki, HFMİT başmağın faktiki yarılma təzyiqi ilə quyu
ağzından ona qədər olan məhlulun hidrostatikasının fərqidir. Əgər məhlul yarılma testi
zamanı istifadə olunmuş məhluldursa, onda test zamanı əldə edilmiş yarılma təzyiqi həmin
məhlul üçün HFMİT-dir. Amma bir qədər qazma aparıldıqdan sonra məhlulun sıxlığı
dəyişə bilər. Onda yenidən yarılma\sızma testi keçirmirlər, amma HFMİT-i yeni məhlul
üçün hesablayırlar.
a, c və d – Səhv cavablar
Yerüstü quyular. Boğma üçün lazımi məlumatlar
Tapşırıq 1.
Düzgün cavablar b, c və e.
b- Həlqəvi fəzada hidrodinamik müqavimət quyudibi təzyiqi artırır. Həmin müqavimət

nasosun sürətinin kvadratı ilə mütənasib olduğundan, surət, məsələn 2 dəfə artanda, o, 4
dəfə artır. Bu isə layın cırılmasına səbəb ola bilər. Buna görə, lay zəif olduğu hallarda
quyunun aşağı sürətlə boğulması zəruri ola bilər.
c- Bəzi hallarda ağır məhlulun hazırlanması üçün tələb olunan vaxt boğma (yavaş yuma)
sürətinə təsir edə bilər. Məsələn, tutaq ki, boğma üçün qazmaçı metodundan istifadə
olunduğu halda ağır məhlulun hazırlanması üçün 2 saat vaxt, quyunu 20 gediş/dəq
sürətilə boğmaq üçün 1,5 saat, 30 gediş/dəq üçün 2,5 saat vaxt sərf olunmalıdır. Bu halda,
əgər lay zəifdirsə onda ona artıq təzyiq verməmək üçün boğmanı 20 gediş/dəq aparmaq
sərfəli olar (Onsuz da 30 gediş/dəq sürətləyusaq da, hələ yarım saat ağır məhlulu gözləmək
lazım gələcək!). Əgər layın yarılma təhlükəsi yoxdursa, onda onu 30 gediş/dəq sürətilə
aparmaq olar.
129
e- Aşkardır: boğma zamanı quyudan qayıdan məhlul-qaz qarışığı məhlul/qaz
separatorundan keçməlidir. Əgər nasosun məhsuldarlığı (dəqiqədə vura biləcəyi məhlulun
həcmi) separatorun buraxma qabiliyyətini aşarsa, onda qazın vibroələklərə və insanların
ola biləcəyi başqa zonalara düşə bilər. Bu isə təhlükəlidir.
a- Müasir qazma sənayesində qəbul olunmuş boğma sürətini nasosun məhsuldarlığına

çevirdikdə 20-50 bbls/dəq olur. Bir nasosun bu sürətində isə həlqəvi fəzada yaranan təzyiq MB-
nun partlama təzyiqi ilə müqayisə oluna bilən təzyiq yarada bilməz. Ona görə də bunun
mühafizə borusunun partlaması ilə bu mənada əlaqəsi yoxdur.
d- Trip tank normal boğma əməliyyatları zamanı ümumiyyətlə aktiv sistemə daxil olmur. Ondan
ancaq bağlı preventorun buraxmamasını təyin etmək üçün istifadə oluna bilər.
Tapşırıq 2.
Düzgün cavablar c, d və e.
c- Məlumdur ki, hər hansı mayenin axını zamanı əmələ gələn hidrodinamik təzyiq itkiləri
həmin mayenin xassələrindən (sıxlığından, özlülülyündən, və s) asılıdır. Məsələn, dinamik
təzyiq itkisi mayenin sıxlığı ilə düz mütənasibdir. Ona görə də, qazma məhlulunun
xassələri dəyişən zaman yavaş yuma təzyiqlərini yenidən götürmək lazımdır.
d- Nasosların yavaş yuma təzyiqlərini prinsipcə dikboru manifoldunun (qazma alətinin)

təzyiqini göstərən hər hansı manometrdən götürmək olar. Bunu ən azı iki paneldən:
qazmaçının panelindən və ştuser panelindən götürmək olar. Lakin boğma zamanı ştuser
panelinin manometrindən istifadə olunduğu üçün bu təzyiqi də həmin paneldən götürmək
məsləhətdir.
e- Məlumdur ki, normal boğma əməliyyatları zamanı balta quyunun dibində olmalıdır.
Buna görə də nasosların yavaş yuma sürətini götürərkən balta quyunun dibində olmalıdır.
Əks halda alınmış təzyiqlər fərqli olacaq və bu da hesablamalara təsir edəcəkdir.
a- Quru quyularında yavaş yuma təzyiqi ancaq məhlulun normal dövran yolu ilə götürülür:
nasos – dikboru (alətin içərisi) – həlqəvi fəza – jolob (əks axın xətti).
b- Lay təzyiqini hesablamaq üçün yavaş yuma təzyiqindən yox, bağlı quyuda qazma borusunun
izafi təzyiqindən istifadə edilir (QBİT).
Tapşırıq 3.
a- Qəbul olunmuş qaydadır ki, qazmaçı hər 12 saatdan bir bu təzyiqləri götürsün. Bu
adətən növbə başlayan kimi edilir.
d- Bax Tapşırıq 1.
130
b- Quyu işləyərək bağlandıqdan sonra bu əməliyyatı yerinə yetirmək mümkün deyil – preventor
bağlıdır.
c- Kəmərin buraxılması zamanı qazma aparılmır. Ona görə də ondan əvvəl götürülmüş təzyiq
bu əməliyyat üçün yararlıdır. Yenidən proseduru təkrarlamağa ehtiyac yoxdur.
Tapşırıq 4.
Düzgün cavab c.
Cavab yuxarıdakı tapşırıqlarda izah olunmuşdur.
a- Qazın məxsusi miqrasiya sürəti verilmiş məhlul üçün dəyişmir. Bu mənada nasosun sürətinin
dəyişməsi miqrasiyanın qarşısını ala bilməz. Amma: qazın quyudan yuyularaq çıxarılması
zamanı paçkanın hərəkət sürəti iki komponentin cəmindən ibarətdir: 1) məhlulun həlqəvi fəzada
hərəkətinin sürəti – bu component nasosun sürətindən asılıdır və 2) qazın özünün məxsusi
miqrasiya sürəti. Bu zaman nasosun sürəti azaldıqca, məxsusi miqrasiya sürətinin payı
hərəkətdə daha çox olur. Beləliklə nasosun aşağı sürətində miqrasiyanın təsiri çox olur, nəinki
onun yuxarı sürətində.
b- Boğmanın aşağı sürətlə aparılması quyudakı təzyiqləri artırmır, əksinə azaldır.
Tapşırıq 5.
Düzgün cavablar a, c, d, g and h.
a, c və d – Yuxarıda izah olunmuşdur.

g- Yuxarıda deyilmişdi ki, hər növbənin əvvəlində YYT götürülməlidir. Qısa bir zaman
ərzində (bir növbə daxilində) uzun məsafə qazıldıqda (adətən 500-1000 fut götürülür)
məhlulun keçdiyi yol cox artır (1000-2000 futa qədər). Hidravlik təzyiq itkiləri məsafə ilə
mütənasib olduğuna görə, cari YYT növbənin əvvəlində götürüləndən əhəmiyyətli
dərəcədə fərqlənəcək və buna görə də hesablanmış təzyiqlər həqiqi təzyiqlərdən
fərqlənəcəkdir.
h- Aydındır. Yenidən qazmaya başlayarkən quyunun təzahürünə hazır olmaq üçün YYT-
ni götürmək zəruridir.
b- Bu bir tələb deyildir.
e- Bu o deməkdir ki, hər 90 futdan bir YYT-ni götürmək lazımdır. Mənası yoxdur.
f- Qazma nasosları porşenli nasoslardır və ona görə də onların atqı xəttlərində təzyiq tamamilə
sabit yox, dalğavari (ziqzaqvari) olur. Kompensatorun vəzifəsi bu təzyiq dəyişmələrini mümkün
qədər düzləndirməkdir. Onun YYT-nə faktiki olaraq təsiri yoxdur.
131
Tapşırıq 6.
Düzgün cavablar a, c, d və f.
a- Boğma zamanı quyudakı təzyiqləri artırmaq və ya azaltmaq üçün ştuserdən/drosseldən

istifadə olunur: təzyiqlər yüksək olduqda ştuser bir qədər açılır, aşağı olduqda isə o,
bağlanır. Ştuserin açılıb-bağlanmasına bütün manometrlərin reaksiyası dərhal olmur:
həlqəvi fəzanın manometri buna dərhal reaksiya verə bilir, çünki, o ştuserin
yaxınlığındadır. Qazma borusunun manometrinin reaksiya verməsi üçün bir qədər
(məhlulun keçdiyi hər 100 futa 1 saniyə) vaxt tələb oluna bilər. Nasosun sürəti yüksək
olduqda təzyiqlər də sürətlə dəyişdiyindən onlara nəzarət çətinləşir. Nasosların sürəti
nisbətən aşağı olduqda bu prosesə daha asan nəzarət olunur.
c- Nasosların sürəti yüksək olduqda həm qazma borusunun təzyiqi, həm də həlqəvi fəzada
hidrodinamik itkilər hesabına quyudibi təzyiq qalxır.
d- Məhlul/fluid qarışığı ştuserdən keçdikdən sonra situasiyadan asılı olaraq müəyyən yerə
istiqamətləndirilməlidir. Məsələn, qaz təzahürləri zamanı ştuserdən keçən kütlə
məhlul/qaz separatoruna, maye təzahürləri zamanı isə başqa istiqamətlərdə
göndərilməlidir. Hər bir halda bu kütlənin həcmi az olduqda onların öhdəsindən gəlmək
daha asan olur.
f- Aydındır: c-yə bax.
b- Nasoslar qat-qat böyük sürətlə və təzyiqlə işləyə bilir.
e- Qazın miqrasiysı məhlulun dövranı zamanı təzyiqlərə elə bir təsir göstərə bilmir. Bax
Tapşırıq 4, a.
Tapşırıq 7.
Düzgün cavablar b və d.
b- Yuxarıda izah olunduğu kimi nasosların təzyizinin bir komponenti olan hidrodinamik
itkilər/müqavimət məhlulun keçdiyi yolun uzunluğu artdıqca, çoxalır. Quyunun dərinlyi
artdıqca bu yol çoxaldığından, nasosun təzyiqi də yuxarı olar.
d- Maye boru və ya həlqəvi fəzada hərəkət edərkən hidrodinamik təzyiq itkiləri onların en
kəsiyinin sahəsindən də asılıdır: en kəsiyin sahəsi azaldıqca, hidrodinamik müqavimət
artır. AşQB-nun daxilinin və onun ətrafında həlqəvi fəzanın en kəsiyinin sahəsi QB-na
nisbətən daha kiçikdir. Ona görə də AşQB-nun usunluğu artdıqca müqavimət də
əhəmiyyətli dərəcədə çoxalır.
a- Baltanın gözünün iri olması əksinə, müqaviməti azaldacaqdır.
c- Məhlulun sıxlığı azaldıqca, hidrodinamik müqavimət də azalır.
132
Tapşırıq 8.
a) 750 x 12 /13 = 692 psi
b) 750 x 12 / 11 = 818 psi
DÜSTUR 10.
Tapşırıq 9.
Düzgün cavablar c və d.
QBİT lay təzyiqi ilə qazma borusundakı məhlulun hidrostatikasının fərqidir. Bununla hər
şey izah olunur.
a- Lay fluidinin sıxlığı QBİT-ə yox, HFİT- ə təsir edir.
b- Quyuya düşmüş lay fluidinin həcmi də QBİT-ə yox, HFİT-ə təsir edir.
e- Bu da HFİT-ə təsir edir.
Tapşırıq 10.
Düzgün cavab c və d.
Alətin içərisindıki hidrostatikanı bildiyimizə görə, lay təzyiqini hesablamaq üşün bizə
QBİT-i götürmək lazımdır. Bunu faktiki olaraq iki yerdən: ya qazmaçının panelindın, ya
da ştuser panelindən götürmək olar.
a- Akkumulyatorun manometri balonlardakı təzyiqi göstərir və lay təzyiqi ilə heç bir əlaqəsi
yoxdur.
b- Bizə həlqəvi fəzanın yox, qazma borusunun təzyiqi lazımdır.
Tapşırıq 11.
Düzgün cavab c.
Sənayedə qəbul olunmuş qaydadır.
a- Məsələ burasındadır ki, əgər quyu işləyərək bağlanmışsa, onda QBİT və HFİT ümumiyyətlə
desək, müxtəlifdir. Buna görə də, QBİT əvəzinə FHİT – ni götürmək olmaz.
b- Məhlulun sıxlığını kor-koranə artırmaq yolverilməzdir.
d- Mənasız variantdır
133
Tapşırıq 12.
Dügün cavab b.
Quyu normal qazma əməliyyatları zamanı işləyərsə, lay fluidi alətin içərisinə düşə bilmir.
O, ancaq həlqəvi fəzaya düşərək orada məhlulu sıxışdırıb çıxardığına görə hidrostatikanı
azaldır. Bu da öz növbəsində HFİT-nin QBİT-yə nisbətən böyük olmasına səbəb olur. Bu
zaman qəbul edirik ki, həmişə lay fluidinin sıxlığı məhlulun sıxlığından kiçikdir.
a- Boğma və ya ştuser xəttlərinin diametrlərinin statik vəziyyətdə hidrostatik təzyiqə heç bir
təsiri yoxdur.
c- Uzunluqlarından asılı olmayaraq hər iki xətt həlqəvi fəzanın preventor səviyyəsindəki
hissəsindən başlayır və təxminən qazma meydançası səviyyəsində qurtarır. Yəni onların faktiki
uzunluqları fərqli olsa da, şaquli hündürlükləri eynidir. Ona görə də, hər hansı konfiqurasiyada,
boğma və ştuser xəttləri üzərindəki manometrlərə baxılarsa (hər iki xəttin əsas siyirtmələr
açılmış olduğu halda) onların hər ikisi eyni təzyiqi göstərməlidir. Bu təzyiq isə HFİT olacaqdır.
Mülahizədən aydındır ki, bu xəttlərin uzunluqlarının QBİT-yə heç bir təsiri olmamalıdır.
d- Şlam həlqəvi fəzada hidrostatikanı artırır, azaltmır.
Tapşırıq 13.
Düzgün cavab b.
Yuxarıda deyilmişdi ki, həlqəvi fəzadakı şlam oradakı hidrostatikanı artırır. Bu səbəbdən
də, FHİT-ni təmiz quyuya nisbətən aşağı salır.
a və c – b-dən aydındır.
Tapşırıq 14.
Düzgün cavab d.
Layın keçiriciliyi yüksək olduqca, lay fluidi quyuya daha tez keçə bilir. Quyuya fluid axını
dayanan kimi ilkin stabilləşmə baş verir. Ona görə də təzyiqlər tez stabilləşir.
a- Lay fluidinin quyuya axınının məhlulun dövran sisteminə aidiyyəti yoxdur.
b- Miqrasiyanın bu situasiyaya aidiyyatı yoxdur. Miqrasiyanın təsiri təzyiqlərin ilkin

stabilləşməsindən sonra özünü büruzə verir.
c- Layın məsaməliliyi fluid axınında həlledici rol oynamır. Əsas rol keçiriciliyə məxsusdur.
Aydındır ki, əgər suxur keçiriciliyə malikdirsə, onda o, həm də məsaməlidir. Amma, heç də
məsaməli suxurlardan ibarət olan hər bir lay keçiriciliyə malik olmur. Ən yaxşı nümunə olaraq
134
köpük materialını göstərmək olar. Köpük materialının böyük bir hissəsinin məsamələrdən ibarət
olmasına baxmayaraq ondan, məişətdə və ya yanğınsöndürmədə məhz izolyasiya materialı kimi
istifadə edilir.
Tapşırıq 15.
Düzgün cavab a.
Verilmiş sistemdə nasosun təzyiqi, əgər ona birləşmiş qablaq effekti kimi təsir yoxdursa,
xəttlər boyu əmələ gələn hidrodinamik müqavimətlərin cəmindən ibarətdir. Bu
müqavimət bir neçə parametrdən, o cümlədən məsafədən asılıdır. Nasosdan quyunun
ağzına (jolobva) kimi olan məsafə rotordan oraya qədər olan məsafədən şox olduğundan,
həmin manometrin göstəricisi də qazma meydançasındakı manometrin göstəricisindən
böyükdür.
b- Bunun heç bir əhəmiyyəti yoxdur, olsa da qazma meydançasındakı manometr nasosun
yanındakından hündürdə yerləşər, aşağıda yox.
c- Təsadüfi götürülmüş ifadədir.
Tapşırıq 16.
Düzgün cavab b.
Bu quyuda qaz miqrasiyasının əlamətidir. Amma HƏR İKİ TƏZYİQ EYNİ ZAMAN
ƏRZİNDƏ EYNİ MİQDARDA ARTMALIDIR!
a- Distansion ştuser buraxsaydı, təzyiqlər başqa cür dəyişərdi.
c- Bağlı quyuda nasoslar işləsəydi, təzyiqlər qalxardı. Amma qısa müddətdən sonra lay yarılardı
və təzyiqlərin artması dayanardı.
d- Əgər quyu işləyərək bağlanmış və bir daha açılmamışsa, ikinci fluid paçkası düşə bilməz.
Tapşırıq 17.
Düzgün cavab a.
Boğma vərəqi üçün lazım olan bütün məlumatlar məlum olduqda YİT aşağıdakı kimi
hesablanır:
YİT = QBİT + YYT
Lakin bir çox hallarda təzahürlər zamanı YİT-in həqiqi faktiki qiyməti bu hesabalanmış
qiymətdən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənə bilər. Məsələn, əgər YİT növbənin əvvəlində
götürülmüş, amma tüzahür 10 saat qazma arıldıqdan sonra baş vermişsə.
135
Bu cür hallarda boğma zamanı boğmanın ilkin mərhələsində (nasoslaın işə salınması
zamanı) faktiki təzyiqi müəyyən etmək lazım olur.
Qayda belədir ki, nasoslar boğma sürətini alıncaya qədər HFİT, ştuser vasitəsilə onun
ilkin qiymətinə bərabər olmaqla sabit saxlanılır. Bu zaman alətin təzyiqi artaraq müəyyən
qiymətdə stabilləşir. Alətin (QB-nun) həmin bu stabilləşmiş qiyməti faktiki YİT – dir.
b- Ağır məhlulun sıxlığının hesablanmasında QBİT-dən istifadə olunur.
c- YİT hesablanmasında HFİT- dən istifadə olunmur (bax cavab a).
Tapşırıq 18.
Cüzgün cavab b.
Nəzəri cəhətdən qaz miqrasiyası zamanı QBİT sabit saxlanılarsa, quyudibi təzyiq sabit
qalaraq lay təzyiqinə bərabər olacaqdır. Lakin quyudibi təzyiqi lay təzyiqinə dəqiq
bəribər saxlamaq çox çətindir, çünki prosesin gedişində ştuseri açıb - bağladıqda, quyuda
mənfi təzyiqlər balansı yaranır və oraya laydan əlavə fluid daxil olur. Ona görə də qəbul
olunmuş praktika belədir ki, bu proses zamanı quyuda müəyyən qədər müsbət balans
saxlanılır.
Bu cavabda, mahiyyət etibarilə QB-nun təzyiqini QBİT- dən 100 psi artiıq saxlamaqla
orada müsbət balans yaradılır. Və sonra həmin müsbət balans, qaz quyunun ağzına
çatana qədər saxlanılır.
a- Burada QB-nun təzyiqinə 200 psi qalxmasına imkan verilmiş, lakin sonra bunun hamısını
ştuserdən buraxmaqla bütün müsbət balansı yox etmişlər.
c- QB-nun təzyiqinin bu şəkildə buraxılması quyudibi təzyiqin getdikcə azalmasına və quyuya

getdikcə daha çox fluid daxil olmasına səbəb olacardır ki, bu da katasrofik nəticələrə gətirib
çıxara bilər. Hər belə buraxmadan sonra QB- nun təzyiqi onsuz da əvvəlki qiymətinə qədər
qalxaraq stabilləşəcəkdir.
d – Bax cavab b. Periodik olaraq müəyyən həcmin buraxılması b-dəki kimi vəziyyət
yaradacaqdır.
Tapşırıq 19.
(150 x 2) / (13,5 x 0,052) = 427 fut/saat
136
Tapşırıq 20.
Düzgün cavab b. Aşağıdakı şəklə baxaq.
TƏZYİQ
HFİT
QBİT
ZAMAN
Bu şəkildə qazın həlqəvi fəzada miqrasiya etməsi zamanı quyudibi təzyiq sabit saxlanıldığı
halda QB-nun və HF-nın dəyişmə qrafiki göstərilmişdir.
Bu şəkil əyani şəkildə göstərir ki, quyudibi təzyiqi sabit saxlamaq üçün QB-nun təzyiqi
sabit saxlanmalıdır. HF-nın təzyiqi bu zaman müəyyən əyri üzrə artır. Bu şəraitdə əgər
biz HF –nın təzyiqini sabit saxlamaq istəsək, onda QB-nun təzyiqi, və deməli quyudibi
təzyiq aşağı düşəcəkdir.
avə c – Düzgün cavabdan aydındır.
Tapşırıq 21.
Düzgün cavab d.
600 + 700 x (10 x 0,052 – 0,1) = 894 psi
(Düstur 30 – dan istifadə edin)
Tapşırıq 22
Düzgün cavab c.
350 + 320 x (11,2 x 0,052 – 0,45) = 392 psi
(Düstur 30 – dan istifadə edin)
137
Tapşırıq 23
Düzgün cavab c.
(40/80)2 x 4000 = 1000 psi
(Düstur 9)
Tapşırıq 24
Düzgün cavab c.
Nasosun sürəti dəyişəndə yeni təzyiq onun sonrakı və əvvəlki sürətləri nisbətinin kvadratı
ilə köhnə təzyiqin hasilinə bərabər olur. Bizim sualda nasosun sürəti artdığına görə, onun
təzyiqi artmalı idi. Amma buna imkan verilməyib. Deməli, ştuseri lazım olandan artıq
açmaqla, quyudibi təzyiq azaldılıb.
a və b – düzgün cavabdan aydındır.
Tapşırıq 25.
a. Fluidin hündürlüyü:
12 / 0,0292 = 411 fut
b. Fluidin qradienti:
15,9 x 0,052 – (1050 – 800) /411 = 0,2185 psi/fut
(Düstur 30)
Yerüstü quyular. Boğma metodları

Tapşırıq 1.
a. Qazmaçı metodu
b. Gözləmə və ağırlaşdırma (G/A)
c. G/A
d. Qazmaçı
138
Tapşırıq 2.
b- Aşkardır.
c- Nasosların işə salınması mərhələsində FH-nın təzyiqinin sabit saxlanması hər bir
metodun tələbidir.
Nasosun boğma sürətini almasına qədər keçən qısa vaxt ərzində həlqəvi fəzada
hidrostatika praktiki olaraq dəyişmir. Ona görə də, əgər bu zaman ərzində ştuserin təzyiqi
HFİT səviyyəsində sabit saxlanılarsa, quyudibi təzyiq sabit qalar.
a- HF-nın təzyiqinin (və deməli QT-in) sabit saxlanması şərtilə nasosun sürəti artdıqca onun
təzyiqi də artmalıdır, çünki, bu proses zamanı xəttlərdə əmələ gələn sürtünmə onun statik
təzyiqinə əlavə olunur. Əgər bu zaman QB-nun təzyiqini saxlayıblarsa, deməli ştuseri lazım
olandan çox açıblar, yəni QT- i azaldıblar.
d- Bu cavab aşkar səhvdir.
Tapşırıq 3.
Düzgün cavab c.
Qaz paçkası quyudan yuyulan zaman ona genişlənməyə imkan vermək lazımdır, əks halda
quyudibi təzyiq artacaqdır. Bu da o deməkdir ki, vahid zaman ərzində aktiv çənə nasosun
götürüb quyuya vurduğundan daha çox məhlul qayıdacaqdır. Yəni oradakı məhlulun
səviyyəsi bu mərəhələdə qalxacaqdır.
a və b – Düzgün cavabdan aydındır.
Tapşırıq 4.
Düzgün cavab a.
Boğma vərəqində bütün hesabatlar quyunun ağzından hesablanır.
b – qəbul olunmuş praktika deyil

c – a-dan görünür ki, bu səhvdir
139
Tapşırıq 5.
Düzgün cavab c.
Yuxarıda bir neçə sualda belə bir müddəa təkrarlanmışdı ki, həlqəvi fəzanın
hidrostatikası çox olduqca, quyu bağlanarkən və sonrakı boğma əməliyyatları zamanı
quyudakı təzyiqlər daha az olar.
Sualı bu baxımdan analiz etdikdə aydın olur ki, verilmiş dörd cavabdan üçündə həlqəvi
fəzadakı məhlul işçi məhluldur. Yalnız G/A metodundan istifadə etdikdə bəzi hallarda lay
fluidi başmağa girənə kimi ağır məhlul alətin içərisindən çıxaraq həlqəvi fəzaya düşə bilir.
Bu vəziyyətdə HF-nın hidrostatikası başqa hallara nisbətən coxaldığından laya/başmağa
olan təzyiqi və deməli itki ehtimalını azaldır.
a, b və d – Düzgün cavabdan aydındır.
Tapşırıq 6.
Düzgün cavab a.
QBİT və HFİT bir – birinə bərabər olmadığına görə həlğəvi fəzada lay fluidi hələ də
vardır: ya əvvəlki paçka tamam yuyulmamış, ya da boğmanın gedişində mənfi təzyiqlər
balansı yaranmış bə quyuya daha bir fluid paçkası düşmüşdür.
Bu situasiyada iki düzgün yol vardır:
1) qazmaçı metodunun birinci dövrünü bir daha təkrar etmək və ya

2) boğmanı G/A metodu ilə davam etdirmək
Cavablar arasında qazmaçı metodunun birinci dövrü haqqında danışılmır. Ona görə də
verilənlər içərisində yeganə düzgün cavab a – dır.
b- Fluidin laya basılması həmin layı bilərəkdən zədələmək deməkdir. Adi situasiyada bunu
etmək yolverilməzdir. Bundan başqa, quyudakı məhlul işçi məhlul olduğundan hətta bütün fluid
laya qaytarıldıqdan sonra belə nə QBİT, nə də FHİT sıfra enməyəcəkdir.
c- Qazmaçı metodunun ikinci dövrünü o vaxt tətbiq etmək olar ki, quyu təmiz olsun (HF-da lay
fluidi qalmasın). Bizim halda isə həlqəvi fəza təmiz deyildir. Bunu QBİT və FHİT- nin bərabər
olmaması göstərir.
d- Tərs dövranın aparılması normal qazma əməliyyatları zamanı baş vermiş təzahürlər üçün
tipik deyildir. Digər tərəfdən, hətta tərs dövran aparılsa belə, quyudakı məhlul işçi məhlul
olduğundan təzyiqlər sıfra enməyəcəkdir.
140
Tapşırıq 7.
Düzgün cavab a.
Bu, metodun tələbidir. Ancaq bu halda quyudibi təzyiq sabit qalır.
b və c – Bu mərhələdə həlqəvi fəzanın təzyiqi uyğun olaraq azalacaq və ya artacaq. Bu isə

boğma zamaı quyudibi təzyiqin sabit saxlanması prinsipinin pozulmasıdır.
Tapşırıq 8.
Düzgün cavab a.
Bu qəbul edilmiş normadır.
b, c və d – Səhv verilmiş ədədlərdir.
Tapşırıq 9.
Düzgün cavab b.
Ağır məhlulun baltadan çıxdığı momentdən etibarən QB-nun içərisində hidrostatika

dəyişmir. Ona görə də quyudibi təzyiqin dəyişməməsi üçün onun təzyiqinin sabit qalması
lazımdır (hansı metodu olursa-olsun).
a - Fluidin quyudan çıxdığı momentlə ağır məhlulun baltadan çıxdığı moment çətin ki, üst-üstə
düşsün. HF-nın tutumu qazma alətinin tutumundan çox olduğundan birinci daha tez baş
verəcəkdir.
c- Ağır məhlulun başmağa çatması QB-nun içərisindəki hidrostatikaya heç bir təsir göstərə
bilməz. Ona görə də aidiyyatı yoxdur.
d- Ağır məhlul alətin içərisi ilə aşağı getdiyi zaman orada hidrostatika artır və buna görə də əgər
QB-nun təzyiqi sabit saxlanılarsa, quyudibi təzyiq artar.
Tapşırıq 10.
Düzgün cavab a.
Lay fluidinin quyuya hasnı dərinlikdə düşdüyü bilinmədiyindən qəbul olunmalıdır ki, o,
quyunun dibindədir. Belə olan halda da balta quyunun dibinə endirilməzsə fluidin
yuyulacağını demək olmaz.
Digər tərəfdən verilən əməliyyat zamanı yeni lay açılmadığından fluidin quyuya düşməsi
svabın nəticəsidir və onu boğmaq üçün ağır məhlul lazım deyildir. Buna görə qazmaçı
metodunun birinci dövrü ilə fluid çıxarılarsa, müsbət təzyiqlər balansı bərpa olunar.
141
b- Cavab a-dan aydındır.
c- Lüzumsuz hərəkətdir.
Tapşırıq 11.
Düzgün cavab c.
Quyudibi təzyiqin dəyişməməsi üçün quyuya endirilən QB-nun tam həcmi qədər məhlulu
oradan buraxmaq lazımdır.
a- HFİT- ni HFMİT- ə çatdırmaq yolverilməzdir, çünki, bu zaman lay yarılacaqdır.
b- QB-nun daxilini doldurmaq üçün tələb olunan həcm quyuya daxil edilən boruların tam
həcmindən az olduğu üçün bu zaman quyudibi təzyiq azalacaqdır.
d- Bu da b- yə oxşar situasiya yaradacaqdır.
Tapşırıq 12.
Düzgün cavab: Düzdür.
Bax Tapşırıq 10.
Tapşiriq 13.
Düzgün cavab a.
Aşağıdakı şəkillərə baxaq.
AĞIR MƏHLUL
A B
LAY FLUİDİ
İŞÇİ MƏHLUL
142
Şəkil A-da QB-nun daxili həcmi açıq lülə minus fluidin başmaq altındakı həcmindən kiçik,
Şəkil B-də isə QB-nun daxili həcmi aşıq lülə minus fluidin başmaq altındakı həcmindən
böyükdür.
Yuxarıda bir neçə dəfə istinad edilmiş iki müddəanı bir daha təkrar edək:
1) quyunun hər hansı bir nöqtəsində təzyiqi hesablamaq üçün lay təzyiqindən quyunun
dibindən həmin nöqtəyə qədər olan hidrostatikanı çıxmaq olar.
2) belə hallarda biz quyunun ən zəif nöqtəsi başmağı hesab edirik.
Tutaq ki, biz G/A metodundan istifadə edirik.
Yuxarıdakı şəkillərə bu baxımdan yanaşsaq görərik ki, QB-nun daxili həcmi kiçik olanda
(Şəkil A) fluid paçkası başmağa çatana qədər ağır məhlul baltadan çıxaraq həlqəvi fəzaya
daxil olur və orada hidrostatikanı artırır. Bu səbəbdən başmağa düşən təzyiq qazmaçı
metoduna nisbətən az olur.
Böyük olduqda isə (Şəkil B) onun açıq lülədə olduğu zaman başmağdan aşağıdakı
hidrostatika artmır, çünki ağır məhlul baltadan çıxana qədər paşka başmağı keçir. Bu
halda qazmaçı metodu ilə G/A metodu arasında bu mənada fərq olmur.
b və c – Cavab a-dan aydındır
Tapşırıq 14.
a. Düzgün cavab ii.
Ağır məhlul QB-nun içərisi ilə aşağı gələrkən orada hidrostatika artır. Quyudibi təzyiqin
sabit qalması üçün bu artım nasosun/QB-nun təzyiqinin azaldılması yolu ilə kompensə
edilməlidir. Əgər o, sabit saxlanılırsa quyudibi təzyiq artar.
b. Düzgün cavab ii.
Qaz paçkasının quyudan çıxarılması zamanı ona genişlənməyə imkan verilməzsə, bu,
miqrasiya effekti verəcək və bütün lülədə, o cümlədən quyunun dibində təzyiq artacaqdır.
c. Düzgün cavab i.
Nasosun sürətinin dəyişməsi zamanı quyudibi təzyiqin sabit saxlanmasının ən yaxşı yolu
HF-nın təzyiqinin sabit saxlanmasıdır.
Tapşırıq 15.
Cavab: 150 / 4050 / 0,052 + 11,2 = 11,9 = 12 ppg
143
Tapşırıq 16.
Düzgün cavab d.
Məlumdur ki, laydan fluid paşkası quyuya düşərkən QBİT və HFİT arasındakı fərq
birbaşa olaraq paçkanın həcmindən yox, onun HF-da tutduğu şaquli hündürlükdən
asılıdır. Üfüqi quyularda paçkanın maili və ya şaquli hissəyə çıxmayaraq ancaq üfüqi
hissəsində yerləşdiyi zaman isə onun tutduğu maksimum hnüdürlük quyunun həmin
hissədəki diametrindən çox ola biləz. Bu isə çox kiçik bir hündürlük olduğundan HF-nın
hidrostatikasına nəzərə çarpacaq dərəcədə təsir etmir.
a- Əgər lay fluidi mayedirsə o, ümumiyyətlə miqrasiya etmir (Əslində miqrasiya baş verir,
amma onun sürəti olduqca az olduğundan hiss edilmir). Miqrasiyanın təzyiqlərə təsiri fluid qaz
olduqda və o da, ancaq onların ilkin stabilləşməsindən (QBİT və HFİT-in müəyyən
olunmasından) sonra özünü büruzə verir.
b- Bu cavab şaquli quyular üçün doğru olardı.
c- Təmamilə əlaqəsiz bir müddəadır.
Tapşırıq 17.
Düzgün cavab a.
Cavab aşağıdakı şəkildən aydındır. Burada tünd rənglə şaqulu quyuda QB-nun təzyiqinin
düşmə qrafiki göstərilmişdir. Aşıq rənglə həmin təzyiqin maili hissəsi olan quyuda düşmə
qrafiki göstərilmişdir. Burada maili quyu üçün qrafikin sınma nöqtəsi quyunun profilinin
əyilmə nöqtəsinə uyğundur.
YİT
YST
O
A B
b və c- Düzgün cavabdan aydındır.
144
Tapşırıq 18.
a. 0,0438 x 93 = 4, 07 bbls
b. 0,0346 x 93 = 3,22 bbls
Tapşırıq 19.
Düzgün cavablar b və c. Aşağıdakı şəkillərə baxaq.
A B C D
H2
H3
H1
Şəkil A- da fluid quyuya düşmüş,quyuy bağlanmış və təzyiqlər stabilləşmişdir. Bu zaman
onun tutduğu hündürlük H1-dir. Miqrasiya etdikcə, fluid paçkası AşQB-nun ətrafından
qalxaraq QB-nun ətrafına keçir (Şəkil B). Bu mərhələdə genişlənmə yavaş getdiyindən və
QB-nun ətrafında HF-nın en kəsiyinin sahəsi daha böyük olduğundan o, daha az
hündürlük tutur. Bu da başmağdan aşağı hidrostatikanın artmasına və başmağın
təzyiqinin düşməsinə səbəb olur.
Açıq lülənin uzunluğundan asılı olaraq bundan sonra iki hal baş verə bilər.
1) Açıq lülənin uzunluğu nisbətən qısadır və qazın yuxarısı başmağa çatan an onun
hündürlüyü (H2) ilkin hündürlükdən (H1) azdır. Bu halda başmağa düşən təzyiqin
maksimum qiyməti qazın quyunun dibində olduğu momentə təsadüf edəcəkdir.
145
2) Açıq lülənin uzunluğu nisbətən uzundur və qazın yuxarısı başmağa çatan an onun
hündürlüyü (H3) ilkin hündürlükdən (H1-dən) çoxdur. Bu halda başmağa düşən təzyiqin
maksimum qiyməti paçkanın başmağın altında olduğu momentə təsadüf edəcəkdir.
a- Qaz paçkası preventora çatan zaman quyuağzı təzyiq özünün maksimal qiymətini alır.
Başmağın təzyiqinə gəldikdə isə, fluid paçkası içəri keçib qurtaran andan onun təzyiqi sabit
qalır.
Tapşırıq 20.
Düzgün cavab d.
Məlumdur ki, quyudibi təzyiq QBİT ilə QB – nun içərisindəki hidrostatikanın cəminə
bərabərdir. Verilmiş situasiyada QB – nun hidrostatikası dəyişmir. Ona görə də, quyudibi
təzyiqin sabit qalması üçün QB – təzyiqini sabit və QBİT – nə bərabər saxlamaq lazımdır.
a- Quyudibi təzyiqin sabitliyini təmin etmək məqsədilə QB-nun təzyiqini sabit saxlayarkən
həlqəvi fəzadan periodik olaraq müəyyən miqdarda qazma məhlulunu ştuser vasitəsilə
buraxmaq lazım gələcəkdir. Nəticədə qaz genişlənərək quyuda daha çox hündürlük tutacaq və
orada hidrostatik təzyiqi azaldacaqdır. Bu səbəbdən HF-nın təzyiqi getdikcə artacaqdır. Əgər bu
halda onu sabit saxlamağa çalışsaq, onda avtomatik olaraq QB-nun təzyiqi və onunla bərabər
quyudibi təzyiq düşəcəkdir.
b- Qazın başmaqdan hələ aşağıda olduğu halda onun (başmağın) təzyiqini sabit saxlamaq üçün
ştuser təzyiqini sabit saxlamaq lazım gələcəkdir. Bu isə quyudibi təzyiqin düşməsi deməkdir.
(Bax: Cavab a)
c- Əgər qazın genişlənməsinə imkan verilməzsə, təmiz miqrasiya olacaqdır və nəticədə başqa
təzyiqlərələ birgə quyudibi təzyiq də artacaqdır.
Tapşırıq 21.
Düzgün cavab b. Aşkardır.
a- Təsadüfi mühakımədir.
c- Ancaq metalın həcminə bərabər məhlulun buraxılması quyudibi təzyiqin azalmasına səbəb
olacaqdır.
146
Tapşırıq 22.
a) (9000 – 4350) x (0,082 + 0,0178) = 120,9 bbls

b) Azalacaq.
c) Artacaq
d) Artacaq
Məsələ burasındadır ki, qazma aləti fluid paçkasına daxil olduqda onun hündürlüyü artır.
Bu isə hidrostatikanın azalmasına və nəticədə HF-nın təzyiqinin artmasına səbəb olur.
Yerüstü quyular. Boğma zamanı problemlər.

Tapşırıq 1.
Düzgün cavab a.
Bu cavabın düzgünlüyü ondadır ki, quyu dərhal bağlanır və lay təzyiqinə nəzarət tez bir
zamanda bərpa olunur. Bundan başqa, ikinci nasosun sistemə daxil edilməsini yenə də
qaydalara uyğun olaraq HF- nın təzyiqini sabit saxlamaqla yerinə yetirmək mümkün olur.
b- Olduqca uyğun gəlməyən bir hərəkətdir. Nasosun təmirinin nə qədər vaxt aparacağı qeyri –
müəyyəndir. Ona görə də təmir getdiyi vaxt ərzində bütün avadanlığın təzyiq altında qalması
lüzumsuzdur.
c- Bu, heç də ən yaxşı yol deyildir. Buna bir neçə səbəb göstərmək olar. Məsələn, əgər ikinci
nasosun özündə və ya xəttlərdə bir problem olarsa, bu problem aşkar olununcaya və aradan
qaldırılıncaya qədər keçən vaxt ərzində quyuya əlavə fluid paçkası düşə bilər.
d- Qazmadan kənar şəxslərə hesablanmış cavabdır. Lay fluidinin quyudan kənarlaşdırılması,

preventorun olmaması və ya ondan istifadəyə icazə verilmədiyi hallarda qəza tədbiri kimi yol
verilə bilən təhlükəli bir əməliyyatdır.
Tapşırıq 2.
Düzgün cavab c.
Aparıcı kvadratın təhlükəsizlik klapanının və ştuserin bağlanması mümkün qısa bir

zaman ərzində quyunu təmamilə bağlı hala gətirir.
a- Kəsici plaşkanın bağlanması böyük maddi itkilərə gətirib şıxara bilər. Əlavə olaraq qazma
alətinin quyuda qalan hissəsi onun üzərində görülməsi zəruri olan işlərin aparılması üçün böyük
çətinliklər törədər.
b- Tərs dövran lüzumsuz bir hərəkət olardı.
147
Tapşırıq 3.
Düzgün cavab d.
Preventorun yan çıxış siyirtməsinin bağlanması ən qısa mümkün zaman ərzində quyunun
bağlanmasımı təmin edir.
a- Fluid paşkası başmağı keçmişsə belə, ştuser xətti partlamışsa təzyiqlərə nəzarət etmək
mümkün olmayacaqdır.
b- Bax Tapşırıq 2, cavab a.
c- Ştuserin bağlanması ştuser xəttinin partlamış hissəsindən axını saxlamayacaqdır.
Tapşırıq 4.
Düzgün cavab a.
Məhlul/Qaz separatorunun (MQS) funksiyası quyudan qayıdan məhlulu və qazı bir-

birindən ayırmaqdır. Bu proses onun içərisində baş verir. Ayrılmadan sonra qaz çıxış
xətti ilə yuxarıya-havaya qalxır, məhlul isə vibroələklərə istiqamətləndirilir. Həmin
məhlul xəttinin üzərində “maye tıxac”olmalıdır. “Maye tıxac” U-şəkilli, və ya başqa
formada boruda saxlanılan müəyyən məhlul sütunudur. Qazın vibroələklərə keçməsi üçün
o, həmin məhlul sütununun hidrostatikasını dəf etməlidir. Bu, separatorun daxilində
təzyiqin normadan artıq qalxaması zamanı baş verə bilər.
b- MQS dövran sistemində ştuserdən sonra gəlir. Buna görə də onun quyunun işərisindəki
təzyiqlərə təsiri ola bilməz.
c- Bax cavab b.
d- Qazın ayrılması zamanı o, onsuz da çıxış xətti ilə havaya gedir.
Tapşırıq 5.
Düzgün cavab b.
Məhlul itkilərini birbaşa ya quyudan gələn axının miqdarını göstərən çihazdan, ya da

aktiv məhlul çəninin səviyyəsindən aşkar etmək olur. Quyunun boğulması zamanı
preventorlar bağlı olduğundan qayıdan axın normal yolu ilə (“jolob”la) getməyib,
ştuserdən çıxır. Ona görə çənin səviyyəsinin dəyişməsi itkilərin aşkar olunmasının yeganə
yoludur.
a- Əlaqəsiz müddəadır.
c- Bax cavab b.
d- Əlaqəsiz müddəadır.
148
Tapşırıq 6.
Düzgün cavab a.
Nasosda sızma baş verirsə bu, onun sürətinin azaldılması kimidir.
Nasosun sürəti azaldıqda normal halda quyudibi təzyiqin sabit qalması üçün ştuser
vasitəsilə HF-nın təzyiqini sabit saxlamaq lazımdır. Bu zaman nasosun təzyiqi düşməlidir.
Əgər buna imkan verilməyibsə, deməli ştuser lazım olandan çox bağlanmışdır. Bu da o
deməkdir ki, quyudibi təzyiq artmışdır.
b və c – Cavab a-dan aydındır.
Tapşırıq 7.
Düzgün cavablar b və e.
Quyu bağlanan zaman lay təzyiqi (LT) QBİT ilə alətin işərisindəki hidrostatikanın cəminə
bərabərdir. Alətin içərisindəki məhlulun sıxlığı məlum olduğundan QBİT-ni bu
hidrostatika ilə toplayaraq lay təzyiqini tapırlar. Buradan quyunu boğmaq üçün lazım
olan ağır məhlulun sıxlığını hesablayırlar. Əgər QBİT məlum deyilsə boğma vərəqində
istifadə olunan düsturların köməyilə nə lay təzyiqini, nə də ağır məhlulun sıxlığını
hesablamaq olar.
a- Başmaqdakı təzyiqi hesablamaq üçün QBİT yox, HFİT –dən istifadə olunur.
b- Hər hansı hidrostatik təzyiqi hesablamaq üçün ancaq verilmiş flüidin sıxlığı və hündürlüyü
lazımdır. İzafi təzyiq hidrostatikanın hesablanması üçün lazım deyildir.
d- Layın yarılma/sızma təzyiqi mühafizə kəməri buraxıldıqdan sonra, yarılma testi zamanı
müəyyələşdirilir. QBİT isə quyu işləyərək bağlandıqdan sonra müəyyən edilir. Ona görə də
QBİT-nin layın yarılma təzyiqinin hesablanmasında heç bir rolu ola bilməz.
Tapşırıq 8
Düzgün cavab a.
Əgər içərisində təzyiq olan qapalı sistemdə təzyiqin azalması müşahidə olunursa deməli
sistemdə sızma var. Verilmiş halda sızma ya havaya (sualtı quyularda həm də suya), ya da
laya ola bilər. Verilmiş cavablar arasında havaya sızma olmadığından yeganə düzgün
cavab a olur.
b- Əgər qazma alətində yeyilmə və ya deşik olsaydı onda hər iki təzyiqdə dəyişiklik ola bilərdi
amma onların hər ikisi birdən azalmazdı.
149
c- QBİT və HFİT –nin hər biri bir neçə manometrdən götürülə bilər. Bir neçə manometrin eyni
zamanda sıradan çıxması isə olduqca azehtimallı haldır.
d- Əgər həlqəvi fəzada layın uçması baş versəydi onda HF –nin təzyiqi azala bilərdi amma QB-
nin təzyiqi qalxmaqda davam etməli idi.
e- Neft və qaz quyularında maye halında olan flüidin miqrasiyası hiss olunmaz dərəcədə yavaş-
yavaş gedir. Ona görə də bu zaman kəsiyində onun təyiqlərə təsiri ola bilməz. Amma hətta
miqrasiya baş versəydi belə o, təzyiqləri azaltmalı yox, artırmalıydı.
Tapşırıq 9
a) Artar. AŞKARDIR
b)Artar. AŞKARDIR
c)Artar. AŞKARDIR
Tapşırıq 10
Düzgün cavab a-dır.
QB - nun yeyilməsi zamanı quyudibi təzyiqin sabit qalması üçün nasosun təzyiqi
düşməlidir (nəzərdə tutulur ki, onun sürəti sabitdir). Əgər operator ştuseri bağlayırsa,
deməli o, nasosun təzyiqini sabir saxlamağa çalışır və eyni zamanda quyudibi təzyiqi
artırır.
b və c- a-dan aydındır.
Tapşırıq 11
Düzgün cavab c.
Ştuser yeyildikdə həm QB-nun, həm FH-nın təzyiqləri, və nəticə olaraq quyudibi təzyiq
düşür. Ona görə də quyudibi təzyiqi bərpa etmək üçün onu bir qədər bağlamaq lazım
gəlir.
a- HF-nin təzyiqinin sabit qalması ilə QB-nin təzyiqinin artması müşahidə edildikdə bu,
quyunun içində məhlulun yolunun tutulmasına (məsələn, baltanin gözünün tutulması və ya
HF-nin uçmuş süxurlala tutulması) dəlalət edə bilər.
b- HF-nin təzyiqinin artması ilə QB-nin təzyiqinin sabit qalması ştuserin yeyilməsinə heç cür
dəlalət edə bilməz. Boğmanin bəzi mərhələlərində bu ümumiyyətlə normal haldır. Məsələn, qaz
paçkası qazmaçı metodu ilə yuyulursa, onda birinci dövr zamanı QB-nin təzyiqi sabit
saxlanilir, HF –nin təzyiqi isə qazın genişlənməsi nəticəsində artır.
150
d- Ştuseri açmaqla QB və HF –nin təzyiqlərinin sabitliyinin əldə edilməsi onun yeyilməsinin
yox, tutulmasinın əlamətidir.
Tapşırıq 12
Düzün cavab c.
Qəbul olunmuşdur ki, yerüstü quyuların/quru quyularının boğulması zamanı HF-da

hidrodinamik müqavimət yoxdur (sıfra bərabərdir). Ona görə də nasosun sürətinin qısa
zaman ərzində dəyişməsi zamanı HF-nın təzyiqinin sabit saxlanması quyudibi təzyiqin
sabit saxlanmasını təmin edəcəkdir. QB-nun təzyiqi isə nasosun sürəti artdıqda artmalı,
azaldıqda isə azalmalıdır.
a və b – Cavab c-dən aydındır.
Tapşırıq 13.
Düzgün cavab b.
Ştuser tutulduqda həm QB-nun təzyiqi, həm HF-nın təzyiqi, və nəticə olaraq quyudibi
təzyiq artır. Ona görə də quyudibi təzyiqi bərpa etmək üçün onu bir qədər açmaq lazım
gəlir.
a- Belə əlamət, məsələn QB-nun yeyilməsi zamanı görünə bilər.
c- QB-nun təzyiqinin sabit qalmasilə HF-nin təzyiqinin düşməsi müəyyən mərhələdə normal hal
ola bilər. Məsələn, ağır məhlulun HF ilə yuxarı getdiyi zaman. Amma bu, ştuserin tutulmasına
dəlalət edə bilməz.
d- Bu ştuserin yeyilməsinin əlamətidir.
Tapşırıq 14.
Düzgün cavab c.
QB-nun yeyilməsi zamanı HF-nın təzyiqinə nəzarət etmək lazımdır. Bu zaman təbii ki,
alətin təzyiqi düşəcəkdir. O, əvvəlki qiymətinə qaytarılıbsa, deməli ştuser lazım olandan
artıq bağlanmışdır.
151
Tapşırıq 15.
Düzgün cavab b.
Yuxarıdakı tapşırıqlardan aydındır.
a və c – Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, layın yarılma təzyiqi və maksimal quyuağzı izafi təzyiq
(MQİT) mühafizə kəməri buraxıldıqdan sonra yarılma testi zamanı müəyyən edilir. Bu
parametrlər ümumiyyətlə qazma işlərilə deyil, təbii faktorlarla müəyyən edilir.
d- Əgər ştuserə toxunulmazsa, QB-nun yeyilməsi QT- ə təsir etməyəcəkdir.
Tapşırıq 16.
Düzgün cavab b.
HF-nın təzyiqinin manometrinin sıfır göstərməsi o deməkdir ki, ya orada təzyiq həqiqətən
yoxdur, ya da təzyiq var, amma manometrlər sıradan çıxıb. Sualda bunun aydın
göstəricisi vardır: deyilir ki, ştuser açılmış və oradan axının olmaması müşahidə
edilmişdir. Yəni HF-da təzyiqin olmaması müəyyənləşdirilmişdir. Belə olan halda verilən
cavablardan ancaq b doğru olur.
a- Svab qaldırma zamanı baş verə bilən hadisədir, amma məsələnin qoyuluşunda bu ifadə
edilməyib. Digər tərəfdən, hətta quyu svab nəticəsində işləyərək bağlanmış olsa idi belə, bu iki
təzyiq bərabər olmalı idi.
c- Başmağın yarılması zamanı hər iki təzyiq müəyyən qədər düşməliydi.
d- Qazma alətində borular bir birindən açılsaydı belə, HF-da təzyiq sıfra düməməliydi.
e- Əgər HF-da təzyiq olsaydı, ştuserin (HF-nın) təzyiqinin manometri sıradan çıxmış olardı.
Amma tapşırığın şərtində aşkar deyilir ki, ştuser açılaraq həlqəvi fəza yoxlanmış və orada
təzyiqin olmadığı müəyyən edilmişdir.
Tapşırıq 17.
Düzgün cavab b.
Yuxarıda deyilmişdi ki, yerüstü (quru) quyularda boğma zamanı HF-da hidrodinamik
itkilərin sıfra bərabər olduğu qəbul edilmişdir. Amma həqiqətdə orada az da olsa təzyiq
itkisi vardır. Bu təzyiq itkisi təxminən nasosun sürətinin kvadratı ilə düz mütənasibdir.
Ona görə də başqa tədbirlər mümkün olmadıqda nasosun sürətini azaltmaqla, və ya daha
az məhsuldar nasosdan istifadə etməklə laya göstərilən təzyiqi azaltmağa çalışmaq olar.
a- Doğrudur ki, hidrodinamik müqavimət məhlulun özlülüyündən (qatılığından) asılıdır. Amma

sualın qoyuluşundan aydındır ki, boğma prosesi artıq getməkdədir. Bu momentdə məhlulun
152
özlülüyünün azaldılması və onun quyuya vurulması cox vaxt aparacaq və o vaxta qədər
əhəmiyətli itkilər baş vermiş olacaqdır.
c- Burada da bir neçə aspektə baxmaq lazımdır.
1) Kontekstdən aydındır ki, boğma dövran tələb edən ( məs.,Qazmaçı və G/A) metodlardan biri
ilə aparılır. Volumetrik metod yalnız lay fluidinin qaz olduğu hallarda tətbiq edilə bilər. Burada
isə bunun heç bir göstəricisi yoxdur.
2) Məlumdur ki, ancaq qaz fraksiyası miqrasiya edə bilir. Burada isə fluidin qaz, maye və ya
qarışıq olduğu məlum deyildir. Ona görə də ümumiyyətlə bu halda volyumetrik metodun
tətbiqindən danışmaq olmaz.
3) Boğma zamanı nisbi itkilər mümkündür və onlar kritik həddə çatmayınca dövranı tam
saxlamağa lüzum yoxdur.
Tapşırıq 18.
Düzgün cavab c.
Baltanın gözünün tutulması HF-dakı hidrodinamik itkilərə təsir etmir və ona görə də nə
quyudibi təzyiqə, nə də ştusetin təzyiqinə təsir edir. Bu səbəbdən heç bir hərəkət edilməzsə
(ştuserə toxunulmazsa) quyudibi təzyiq dəyişməz.
Tapşırıq 19.
Düzgün cavab a.
İzahlar üçün Tapşırıq 11-ə bax.
Tapşırıq 20.
Düzgün cavab b.
Əvvəllər qeyd olunmuşdu ki, HF-da hidrodinamik müqavimət nəzərə alınmazsa, nasosun
sürətini dəyişərkən quyudibi təzyiqi sabit saxlamaq üçün onun (ştuserin) təzyiqini sabit
saxlamaq lazımdır.
a və c – Düzgün cavabdan aydındır.
153
Tapşırıq 21.
Düzgün cavab b.
Bu situasiyada HF-nın təzyiqinin mümkün qədər azaldılması bir zərurətdir. Amma bu

ifadə ümumidir və konkret tədbirlər barədə məlumat vermir. Konkret tədbirlərə nümunə
kimi nasosun sürətinin, və ya ehtiyat kimi saxlanılan müsbət balansın azaldılmasını
göstərmək olar.
a- Ştuserin açılması HF-nın təzyiqinin azalması ilə bərabər quyudibi təzyiqin də düşməsinə və
quyuya əlavə lay fluidinin düçməsinə səbəb olacaqdır. Bu isə az sonra orada təzyiqin daha da
qalxmasına gətirib çıxaracaqdır. Beləliklə ştuserin açılması yekun hesabda HF-da təzyiqin
azalmasına tox, artmasına səbəb olacaqdır.
c- Lüzümsuz və təhlükəli hərəkətdir. Quyuya daha ağır məhlulun vurulması sonda onsuz da
yarılmaqda olan laya daha artıq təzyiq verə bilər.
Tapşırıq 22.
a) Azalacaq.
Bu halda QB - nun təzyiqi artmalıydı. Əgər buna imkan verməyiblərsə, deməli ştuseri
lazım olandan dah çox açıblar və quyudibi təzyiqi azaldıblar.
b) Artacaq.
Ağır məhlul alətin içərisi ilə aşağı getdiyi zaman hidrostatika artdığı üçün nasosun təzyiqi
azalmalı idi. Əgər buna imkan verməyiblərsə, deməli ştuseri lazım olandan cox
bağlayıblar və quyudibi təzyiqi artırıblar.
Tapşırıq 23.
Düzgün cavab d.
Məlumdur ki, quyu bağlanan zaman (normal qazma əməliyyatları zamanı) QBİT və HFİT
arasında fərq ona görə yaranır ki, lay fludi HF-ya düşərək orada müəyyən hündürlüyü
götürür. Bu hündürlük çox olduqca təzyiqlər arasındakı fərq də çox olur.
Əgər söhbət üfüqi quyudan gedirsə və fluid üfüqi hissədədirsə onun tuta biləcəyi
hündürlük həmin hissədə quyunun diametri ilə məhdudlaşır. Bu isə çox kiçik bir
məsafədir və ona görə də ya təzyiqlər fərqində özünü heç büruzə vermir, ya da cüzi fərqə
səbəb olur. Amma dövran zamanı fluid daha şaquli hissəyə keçdikcə tutduğu hundürlük
sürətlə artır. Bu da HF-nın təzyiqinin sürətlə artmasına səbəb olur. Qəbul edirik ki, lay
fluidinin sıxlığı məhlulun sıxlığından azdır.
a- HF-da hidrodinamik itkilər quyunun üfüqi və ya şaquli olmasından asılı deyildir.
154
b- Məsələnin qoyuluşundan görünür ki, söhbət qazmaçı metodunun birinci dövründən gedir. Bu
mərhələdə isə ağır məhlulun quyuya vurulmasi ümumiyyətlə nəzərdə tutulmur.
c- Qazmaçı metodunun birinci dövrü zamanı HF-da təzyiqin qalxması müşahidə edilə bilər,
amma həmişə yox. Bu o vaxt olur ki, lay fluidində qaz fraksiyası mövcuddur. Əgər fluid
mayedirsə artım müşahidə edilməməlidir.
Tapşırıq 24
Düzgün cavab a. ƏVVƏLKİ TAPŞIRIQLARDAN AYDINDIR.

.
b və c- ƏVVƏLKİ TAPŞIRIQLARDAN AYDINDIR
Tapşırıq 25
Düzgün cavab b. ƏVVƏLKİ TAPŞIRIQLARDAN AYDINDIR.
a və c -ƏVVƏLKİ TAPŞIRIQLARDAN AYDINDIR.
Yerüstü quyular. Avadanlıq

Tapşırıq 1.
Elektrik nasosu 10
Akkumulyatorun buraxıcı klapanı 18
Elektrik nasosunun birtərəfli klapanı 15
Manufoldun təzyiqinin tənzimləyicisi (requlyator) 20
Akkumulyatorların ayırma siyirtməsi 16
Təzyiq sensorları (çeviriciləri) 31, 32, 33
Akkumulyator (balonlar) 17
Universal preventorun təzyiqinin tənzimləyicisi 27
4 yollu klapanlar 22
Pnevmatik nasos 6
Akkumulyator təzyiqinin manometri 28
Universal preventorun təzyiqinin manometri 30
Manifold təzyiqinin manometri 29
Elektrik nasosunun
işəsalma/saxlama relesi (kontakt manometri) 11
Pnevmatik nasosun
işəsalma/saxlama relesi (kontakt manometri) 4
Baypas klapan ______23____
Stansiya/Panel çeviricisi ______26____
155
Tapşırıq 2.
Düzgün cavab e (yəni a və b).
Əgər hidravlik maye akkumulyator balonlarında hazır saxlanmasaydı, lazım olduqda
nasosların işə salınaraq təzyiq yığmaları bir qədər vaxt götürərdi ki, bu da quyunun
bağlanmasını gecikdirərdi.
Digər tərəfdən həmin nasosların qidalandığı enerji mənbəyi saradan çıxa bilərdi. Bu
zaman quyunun bağlanması ümumiyyətlə mümkün olmazdı.
a- cavabı tam əhatə etmir, çünki b də doğrudur.
b- cavabı tam əhatə etmir, çünki, a da doğrudur.
QEYD: HƏM a, HƏM DƏ b CAVABLARINI SEÇMƏK OLMAZ, ÇÜNKİ, SUAL ANCAQ

BİR CAVAB TƏLƏB EDİR.
c- Hidravlik mayeni elə adi qablarda, təzyiqsiz də saxlamaq olardı.
d- Distansion ştuser bu təzyiqlə idarə olunmur.
Tapşırıq 3.
Azot nisbətən inert qaz olduğuna (yanmadığına) görə akkumulyatorların ilkin yüklənməsi
üçün istifadfə edilir.
Tapşırıq 4.
Aşağıdakı şəklə baxaq. Tutaq ki, balonun həcmi 10 qalondur.
1000 psi
Azot
Hidravlik
maye
0 psi 3000 psi

1200 psi
Azotla ilkin yükləmə Fluidlə tam yükləmə Fluid işləndikdən

sonra minimal təzyiq
156
Azotla ilkin yükləmə zamanı balonda işçi (hidravlik) maye yoxdur və onun təzyiqi 1000
psi – dır. Fluidlə tam yükləndikdə onun təzyiqi 3000 psi-ya çatır. Boyl qanununa görə
akkumulyator balonunda qazın hansı həcmi tutduğunu tapmaq olar:
1000 x 10 /3000 = 3,3 qalon
APİ normativlərinə görə bu balondan mayeni onun təzyiqi 1200 psi-ya düşüncəyə qədər
götürmək olar. Yenə də Boyl qanununa görə bu təzyiqdə balondakı qazın həcmini
hesablamaq olar:
111 x 10 / 1200 = 8,3 qalon.
Buradan belə çıxır ki, təzyiq 3000 psi-dan 1200 psi-ya düşüncə qazın həcmi 5 qalon
artmışdır. Bu isə o deməkdir ki, balondan 5 qalon maye götürülmüşdür.
Buna faydalı maye deyilir.
Yuxarıdakıları bir ifadə ilə yazsaq alarıq:
1000 x 10/1200 – 1000 x 10/3000 = 5 qalon
Burada onu yadda saxlamaq olar ki, 10 qalonlur balondan 5 qalon (yəni, onun həcminin
yarısı qədər) faydalı maye götürmək olar.
Qeyd: Bu nəticə balonun həcmindən asılı deyil. Hər hansı tutumlu balondan APİ
normativlərinə görə ancaq onun həcminin yarısı qədər faydalı maye götürmək olar.
Tapşırıq 5.
Yuxarıdakı tapşırıqdakı qeydə nəzər salsaq, dərhal deyə bilərik ki, bu balondan 12,5
qalon faydalı maye götürmək olar.
Hesablama yenə də oxşardır:
1000 x 25/1200 – 1000 x 25/3000 = 12,5 qalon
Tapşırıq 6.
Düzgün cavab c.
Tapşırıq 4 - də hesabladıq ki, bir ədəd 10 qalonluq balondan götürülə bilən faydalı
mayenin həcmi 5 qalondur. Ona görə 24 ədəd belə balondan götürülə bilən mayenin
miqdarı
24 x 5 = 120 qalon olar.
Tapşırıq 7.
Düzgün cavab c.
Qəbul olunmuş qaydalara görə qazma zamanı 3 vəziyyətli 4 yollu klapanlar onların aid
olduğu avadanlıqdan asılı olaraq ya açıq, ya da bağlı olmalıdır. Onların heç biri neytral
vəziyyətdə olmamalıdır. Məsələn, əgər bu klapanlar preventorları açıb-bağlayırsa, onda
onlar açıq vəziyyətdə, yan çıxış siyirtmələrini (əsas siyirtmələri) idarə edirsə, bağlı
vəziyyətdə olmalıdır.
a və b- düzgün cavabdan aydındır.
157
Tapşırıq 8.
Düzgün cavab d.
Preventor stansiyasının sxeminə görə baypas klapan açıldıqda akkumulyatorda olan
təzyiqi manifolda verir. Plaşkalar və əsas hidravlik siyirtmələr (preventorun yan şıxış
siyirtmələri) idarəetmə təzyiqlərini manifolddan götürür.
a-Cavab tam deyildir: manifold təzyiqi ilə plaşkadan başqa, əsas hidravlik siyirtmələr də idarə
olunur.
b- Universal preventor ümumiyyətlə başqa təzyiqlə (universal preventorun təzyiqi ilə) idarə
olunur.
c- Yuxarıdakı cavablardan aydındır
Tapşırıq 9.
Düzgün cavab d.
Bu çeviricinin ancaq universal preventora aidiyyatı vardır. “Stansiya” vəziyyətində o,
universal preventorun idarəetmə təzyiqini stansiyadan, “Panel” vəziyyətində isə
distansion panellərdən dəyişməyə imkan verir.
a- Cavab d-yə bax.
b və c - Bu çeviricinin manifold təzyiqinə ümumiyyətlə aidiyyəti yoxdur.
Tpaşırıq 10.
Düzgün cavab b.
Bu APİ normatividir.
a və c – Cavab b-dən aydındır
Tapşırıq 11.
Düzgün cavab d.
Bu APİ standartıdır.
a - APİ tələb edir ki, ən azı iki müstəqil nasos sistemi olsun.
b- Hər iki nasos sisteminin elektrik olması zəruri deyil.
c- Hər iki nasos sisteminin pnevmatik olması tələb deyil.
Tapşırıq 12.
Düzgün cavab c.
a və b- düzgün cavabdan aydındır.
158
Tapşırıq 13.
Düzgün cavab b.
a, c və d-düzgün cavabdan aydındır.
Tapşırıq 14.
Düzgün cavab b.
a və c- düzgün cavabdan aydındır
Tapşırıq 15.
a) No 1 3000 psi
No 2 90-130 __ psi
No 3 1500 psi
No 4 600-1500 psi
b) Düzgün cavab iii.

Bu, pnevmatik distansion panel şəklidir. Ona görə də bütün funksiyalar ancaq buruğun
hava sistemində təzyiq olduqda işləyə bilir. İki nömrəli manometr həmin təzyiqi göstərir.
Burada təzyiq yoxdursa bu paneldən heç bir funksiyanı yerinə yetirmək olmaz.
i, ii və iv düzgün cavabdan aydındır.
c) Düzgün cavab iv.
Hər hansı funksiya yerinə yetirilərsə maye sərf olunur və bu maye akkumlyatordan
götürülür. Ona görə də akkumlyatorun təzyiqi düşməlidir (manometr nömrə 1). Bu
sualda universal preventor bağlandığı üçün universal preventorun xəttində də təzyiq
düşməlidir (manometr nömrə iv).
i- 1 nömrəli manometrdə təzyiq düşməlidir, amma 2 nömrəli manometrdə (qurğunun hava

sistemində) təzyiq düşməməlidir. Buna səbəb odur ki, paneldən istifadə zamanı sərf olunan hava
buruq sistemindəki havanın həcminin olduqca az bir hissəsini təşkil edir.
ii- Yenə də 2 nömrəli manometrdə təzyiq düşməməlidir.
iii- 3 nömrəli manometrdə təzyiq düşməməlidir.
iv- Nə 3, nə də 2 nömrəli manometrdə təzyiq düşməməlidir.
159
Tapşırıq 16.
Düzgün cavab c.
Əsas (master) klapan açılarkən pnevmatik panellərdə funksiyaların idarəetmə xəttlərinə

buruğun hava sistemində olan təzyiqi verir. Bu, həmin klapanın düyməsi basılarkən baş
verir. Həmin düymə buraxılan kimi idarəetmə xəttlərinə verilən havanın yolu bağlanır.
a- Düzgün cavabda deyildiyi kimi əsas klapan açılarkən o, təzyiqi idarəetmə xəttlərinə verir.
Təzyiq altında idarəetmə xəttlətinə verilən hava müvafiq 3 vəziyyətli 4 yollu klapanı açır və ya
bağlayır.
Beləliklıə bu cavabda iki səhv mülahizə vardır:
1) Əsas klapan açılarkən birbaşa 3 vəziyyətli 4 yollu klapanı idarə etmir. Bu, müvafiq
funksiyanın (açma və ya bağlama) düyməsinin basılmasilə edilir.
2) Əsas klapanın açılması dolayı yolla 4 yollu klapanın təkcə açılması üçün yox, həm də
bağlanması üçün istifadə olunur.
b- Panelin işıqlarının yoxlanması üçün tamamilə başqa bir düymə vardır.
d- Əsas klapanın istifadə qaydası belədir ki, açma / bağlama düyməsini basmazdan əvvəl bu
klapanın düyməsini basır və onu 5 saniyə bu vəziyyətdə saxlayırlar. Bu, bütün idarəetmə
xəttlərində təzyiqin bərpa olunmasını təmin etmək üçündür. 5 saniyədən sonra açma və ya
bağlama düyməsi basılır. Bu zaman əsas klapanın düyməsi basılı vəziyyətdə qalmalıdır. Əgər
həmin vaxt əsas klapanın düyməsi buraxılarsa, funksiya işləməz.
Tapşırıq 17.
Düzgün cavab b.
Tapşırıq 16 – da izah olunmuşdur.
a- Pnevmatik panellərin üzərində buruğun hava sistemindəki təzyiqi göstərən manometr vardır.
Bu manometrdən həmin təzyiqi həmişə bilmək olar. Əsas klapanın düyməsinin basılması həmin
təzyiqi idarəetmə xəttlərinə verir. İdarəetmə xəttlərinin təzyiqlərini göstərən manometer isə
yoxdur.
c- Yuxarıdakı cavablardan aydındır
d- Mənasız cavabdır.
160
Tapşırıq 18.
Düzgün cavab c.
Distansion paneldən müəyyən bir funksiya yerinə yetirilərkən, məsələn, universal

preventor bağlanarkən, bir neçə əlamət hər şeyin normal olduğundan xəbər verir.
Bunlardan ən birincisi paneldəki işığın dəyişməsidir (qırmızıdan yaşıla və ya yaşıldan

qırmızıya). Bu əlamət ancaq onu təsdiqləyir ki, müvafiq 3-vəziyyətli 4-yollu klapan lazımi
vəziyyəti (açıq və ya bağlı) almışdır. Amma bu hələ o demək deyildir ki, preventor
bağlanır. Məsələn, əgər hidravlik mayenin yolunda (şlanqlarda) tutulma olarsa, klapanın
açılmasına baxmayaraq maye preventorun bağlama kamerasına getməyəcəkdir.
Mayenin müvafiq kameraya getməyə başlamasının əlaməti akkumulyatorlarda təzyiqin

düşməsidir. Bu təzyiq düşməsi həm də funksiyadan asılı olaraq ya manifoldda (əgər
bağlanan plaşka, hidravlik siyitmə və ya təzyiqini manifolddan götürən başqa
avadanlıqdırsa) ya da universal preventorun xəttində (əgər bağlanan universal
preventordursa) müşahidə edilməlidir. Amma hətta təzyiqlərin düşməsi müşahidə
edildikdə belə, hələ demək olmaz ki, preventor bağlandı. Kameraya gedən hidravlik
mayenin həcmi preventorun sənədlərində göstərilən miqdara bərabər olmalıdır.
Funksiyanın nə qədər maye götürdüyünü isə panelin üzərindəki sayqac göstərir. Ola bilər
ki, preventor QB-nun muftası üzərində bağlanmışdır. Onda, məsələn, pasporta görə
universal preventorun bağlanması üçün 24 qalon maye tələb olunursa, faktiki sərf olunan
maye bundan az olacaqdır. Və ya, ola bilər ki, sayqac tələb olunandan çox maye sərfi
göstərir. Bu halda sizma/axıntı ehtimalı ola bilər.
Yekunlaşdirsaq, deyə bilərik ki, paneldəki müvafiq işığın yanması ancaq onu deyir ki, 4-
yollu 3-vəziyyətli klapan müvafiq vəziyyətə keçmişdir və maye universal preventorun
bağlama kamerasına getməlidir.
a- Qzmaçının distansion panelindən preventor stansiyasına hidravlik siqnal yox, panelin

tipindən asılı olaraq ya pnevmatik, ya da elektrik siqnalı göndərilir.
b- Düzgün cavabdakı mülahizələrdən aydındır ki, bunu demək olmaz.
d- İşıqların mikroaçarları panelin arxasında olmur. Onlar preventor stansiyasında, 3 yollu 4

vəziyyətli klapanların üzərində, və ya yaxınlığında yerləşir.
Tapşırıq 19.
Düzgün cavab b.
Bu avadanlığın konstruksiyasına görə belədir.
a, c və d – Düzgün cavaba bax.
161
Tapşırıq 20.
a) Doğrudur
b) Doğrudur
c) Doğrudur
d) Səhvdir
e) Səhvdir
e) Doğrudur
Bütün cavablar yuxarıdakı suallardan aydındır.
Tapşırıq 21.
Düzgün cavab c.
İşığın yanması göstərir ki, 4-yollu 3-vəziyyətli klapanın əlcəyi vəziyyətini dəyişmiş və
hidravlik mayenin yolunu açmışdır. Amma təzyiqin düşməməsi onu göstərir ki, sistemdən
maye sərf olunmur. Bunun mümkün səbəblərindən biri də xəttdə tutulma olmasıdır.
Verilən cavablar arasında başqa uyğun variant yoxdur.
a- Əgər panelə gələn hava xəttində təzyiq olmasaydı, panelin üstündəki manometr bunu
göstəməliydi. Bundan başqa, əgər təzyiq olmasaydı, onda müvafiq düymələr basilsaydı da 4-
yollu klapan hərəkətə gəlməzdi.
b- Əgər 4-yollu klapan vəziyyətini dəyişməsəydi, onda bağlı işığı yanmazdı.
d- Əgər əsas düymə basılmasaydı, onda heç bir dəyişiklik baş verməzdi.
Tapşırıq 22.
Düzgün cavab a.
b, c və d – Düzgün cavabdan aydındır.
162
Tapşırıq 23.
Düzgün cavab b.
Akkumulyatorun və daha bir təzyiqin (bu halda universal preventorun) təzyiqinin

düşməsi onu göstərir ki, sistemdən maye sızması vardır. Hətta demək olar ki, bu sızma
universal preventor təzyiqinin tənzimləyicisindən (requlyatoundan) sonra gedir.
a- Təzyiqlərin dəyişməsi heç bir halda normal hesab oluna bilməz.
c- Problem ancaq tənzimləyicidə olsaydı başqa əlamətlər olmalıydı. Məsələn, akkumulyatorun

təzyiqi azalardısa, amma universal preventorun təzyiqi artardısa, onda tənzimləyici buraxardı.
Başqa nümunələr də gətirmək olar.
d- Normativlərə görə nasosların işə salma releləri onları akkumulyatorun təzyiqi 10% düşəndə
işə salmalıdır. 3000 psi-lıq system üçün bu ədəd 2700 psi –ya bərabərdir. Amma sxemdən
göründüyü kimi akkumulyatorun təzyiqi hələ 2900 psi –ya bərabərdir.
Tapşırıq 24.
Düzgün cavab c.
Manifoldun təzyiqinin azalmasına baxmayaraq, nə akkumulyatorun, nə də universal

preventorun təzyiqi azalmır. Problem ancaq manifoldun tənzimləyicisindədir.
a- Hər hansı bir təzyiqin dəyişməsi normal hal deyildir.
b- Əgər sistemdə sızma olsaydı, akkumulyatorun da təzyiqi azalardı.
d- Akkumulyatorun təzyiqi öz nominal qiymətindədir (3000 psi). Ona görə də kontakt

manomterlər hələ ki nasosları qoşmamalıdır.
Tapşırıq 25.
Düzgün cavab a.
Hər üç təzyiq norma daxilində və sabitdir. Heç bir problem görünmür.
b, c və d – yuxarıdakı suallardan aydındır.
163
Tapşırıq 26.
Düzgün cavab d.
Akkumulyatorun təzyiqinin 2500 psi-ya düşməsinə baxmayaraq nasoslar işləmir. Deməli

ya relelər, ya da nasoslar özləri işləmir.
a, b və c – yuxarıdakılardan aydındır.
Tapşırıq 27.
a) 31,1 x 2 + 31,1 = 93,3 qalon – universal preventor
3 x ( 24,9 x 2 + 23) =218,4 qalon – plaşkalar
2 x (2 x 2 + 2) =12 qalon – hidravlik (əsas) siyirtmələr
Cəmi: 93,3 + 218,4 + 12 = 323,7 qalon
b) 323,7 / 5 = 64,74 = 65 balon
APİ –nin şərtləri ilə bir 10 qalonluq balondan 5 qalon faydalı maye götürmək olar. Ona
görə də alınmış ədədi 5-ə bölürük.
Tapşırıq 28.
a) 10000 / 7 = 1439 psi
b) 3000 x 2,3 = 6900 psi
c) Lazım olan balonların sayını tapmaq üşün 258 qalonu bir balondan götürülə bilən
faydalı mayenin həcminə bölmək lazımdır.
Bu misalda minimum təzyiq 1200 psi yox, 1429 psi – dır. Ona görə də hesablama Tapşırıq
4 və Tapşırıq 5-dəkindən fərqli olacaqdır:
(1000 x 10) / 1429 – (1000 x 10) /3000 = 3,7 qalon – bir balondan alınan faydalı maye
258 / 3,7 = 70 – tələıb olunana balonların sayı
164
Tapşırıq 29.
Düzgün cavab: Səhvdir
Quyunu bağlamaq preventorun funksiyasıdır. Divertor isə, quyunu preventorla bağlamaq

mümkün olmadıqda, onun içərisindən yuxarı laylardan gələn axını buruqdan
kənarlaşdırmaq üçündür.
Tapşırıq 30.
Düzgün cavab: Düzdür
Tapşırıq 29 – a bax.
Tapşırıq 31.
Divertorun atqı xəttləri elə olmalıdır ki, onların içərisində hidrodinamik müqavimət
mümkün qədər aşağı olsun. Bunu əldə etmək üçün onlara qarşı müəyyən tələblər qoyulur.
Məsələn, onların diametri böyük (dəniz buruqları üçün bu 12 düymədən az olmamalıdır),
içəri səthləri hamar olmalıdır; onların üzərində mümkün qədər as dirsək/döngə olmalıdır.
Tapşırıq 32.
Bu cavabın birnci hissəsi düz, ikinci hissəsi səhvdir. Divertorun pakeri mahiyyət etibarilə
aşağı təzyiqə hesablanmış (200-300 psi) universal preventordur. Amma divertorun atqı
xətti MQS-dan keçmir. O, birbaşa atmosferə çıxır.
Tapşırıq 33.
Düzgün cavab d.
Divertorun istifadə qaydası belədir ki, əvvəlcə atqı xəttləri açılır, sonra qalan xəttlər, daha
sonra isə divertor (paker bağlanır). Külək sağdan sola olduğu üçün sol atqı xətti
açılmalıdır.
a- Sağ atqı xətti açılarsa külək xəttdən çıxan qazı qurğuya tərəf qaytarar və aşkar problemlər
törədər.
b və c- Heç birində əməllərin ardıcıllığı düzgün deyil: divertorun (pakerin) bağlanması birinci
yox, sonuncu addım olmalıdır.
165
Tapşırıq 34.
9 5
Xarici korpus Divertorun kilidləri
6 1
Axın xətti (quyudan) Operating block
7 2
Axın xəttinin kipləşdiriciləri Daxili pakerin kilidləri
4 3
Aktiv paker Daxili paker
8 Divertor (daxili korpus)
Tapşırıq35
a) Düzdür
b) Səhvdir
Universal preventor məsələn, baltanın, stabilizatorların və spiral AşQB-nun ətrafında

quyunu hermetik bağlamaya bilər.
c) Düzdür
d) Düzdür
Universal preventorun bağlama təzyiqi şəraitdən asılı olaraq dəyişə bilər. Məsələn,
quyuya mühafizə kəməri buraxılan zaman bu təzyiq azaldılır, çünkü preventor yüksək
təzyiqlə bağlandıqda mühafizə borusu əzilə bilər.
e) Səhvdir
Prevetorların rezin elementlərinin seçilməsi işlədilən məhlulun tipindən (su və ya sintetik

əsaslı) və mühitin temperatur rejimindən asılıdır.
Əgər quyuda işlədilən məhlul su əsaslıdırsa, onda həm yuxarı həm də aşağı temperatur
rejimləri üçün təbii rezindən (izoprendən) istifadə olunması məsləhətdir. Əgər işlədilən
məhlul sintetik (neft) əsaslıdırsa onda aşağı temperaturlar üçün neoprendən, yuxarı
temperaturlar üçün isə nitrildən istifadə etmək məsləhət görülür.
166
Beləliklə bütün hallarda eyni rezindən istifadə etmək məsləhət görülmür.
Tapşırıq 36. .
4 Açma kamerası 2 Paker
5 Bağlama kamerası 1 Başlıq (yivli)
3 Porşen
Tapşırıq 37.
3 Açma kamerası
5 Bağlama kamerası
2 Paker
4 Porşen
1 Başlıq (kilidli)
Taşırıq 38.
5 Açma kamerası
4 (Xarici) Paker (donut)
3 Daxili paker
6 Porşen
2 Başlıq (kilid)
1 Kipləşdirici üçün yataq
167
Tapşırıq 39.
4 Açma kamerası
8 Əlavə kamera
3 Açma kamerasının başlığı
2 Paker
Porşen
5
Porşenin kipləşdiriciləri
7
Tapşırıq 40.
1 Korpus 8 Kilidləmə boltu
6 İşçi silindr 2 Aralıq flans
3 Qapaq 18-21 Ştokun kipləşdiriciləri
4 Plaşka yığması 5 İşçi porşen
22 Qapağın kipləşdiricisi 11 Plaşkanı dəyişmə silindri
9,1 Plaşkanı dəyişmə porşeni
Tapşırıq 41.
4 Yan pakerlər (kipləşdiricilər)
2 Bıçağın pakeri (kipləşdiricisi)
1 Üst kipləşdirici
3 Yuxarı plaşkanın korpusu
5 Aşağı plaşkanın korpusu
168
Tapşırıq 42.
4 Ön kipləşdirici (paker, rezin)
2 Üst kipləşdirici
3 Plaçkanın korpusu
1 Kipləşdiricinin metal üzlük lövhələri
Tapşırıq 43.
1
3 Aşağı plaşkanın korpusu
7 Yuxarı plaşkanın kipləşdiricisi (rezini)
2 Aşağı plaşkanın kipləşdiricisi (rezini)
6 Yuxarı plaşkanın yatağı
4 Aşağı plaşkanın yatağı
5 Aşağı plaşkanın bıcağı
Tapşırıq 44.
3 Yataq
1 Plaşkanın korpusu
2 Kipləşdirici (rezin).
169
Tapşırıq 45.
Düzgün cavablar b və d. Aşağıdakı şəklə baxaq. Əlavə

kipləşdiricinin
aktivləşdirmə
girişi
Plaşkanın
ştokunun əsas
kipləşdiriciləri
Açma
kamerasının
kipləşdiricisi
Plaşkanın ştoku
Əlavə
kipləşdirici
Nəzarət
dəliyi
170
Şəklin sağ tərəfi açma kamerası, sol tərəfi isə quyunun içərisidir. Aydındır ki, ştokun əsas
kipləşdiricisi buraxarsa, nəzarət dəliyindən qazma məhlulu çıxacaqdır. Bu dəliyin
köməyilə həm də açma kamerasının kipləşdiricisinin buraxdığını bilmək olar: əgər açma
kamerasının kipgəcləri buraxarsa, onda dəlikdən hidravlik maye axacaqdır.
Digər tərəfdən, əgər nəzarət dəliyi olmasaydı, onda əsas kipləşdirici buraxdığı hallarda
təzyiq plaşkanın açma kamerasına keçə və onu zədələyə bilərdi.
a- Düzgün cavablara bax.
c- Nəzarət dəliyinin əlaqəli olduğu boşluq normal halda sınaq zamanı təzyiqə məruz
qalmamalıdır.
Tapşırıq 46.
Qeyd edək ki, söhbət quru quyularından gedir. Əgər plaşkanınm ştokunun əsas
kipləşdiriciləri buraxarsa, onda ikinci (və ya köməkçi) kipləşdiricini aktivləşdirmək olar.
Qeyd: Sualtı quyular üçün cavab “səhv” olardı, çünki, sualtı quyularda belə bir element
nəzərdə tutulmamışdır.
Tapşırıq 47.
Düzgün cavab c.
Vurğulayaq ki, kipləşdiricinin buraxması təzyiq testi zamanı məlum olmuşdur. Ona görə
də o, dərhal təmir edilməlidir.
a- Nəzarət dəliyi, onun işərisindən gələn mayenin tipindən asılı olaraq, açma kamerasının və ya
plaşkanın ştokunun kipləşdiricilərinin buraxdığını göstərə bilər. Əgər gələn maye hidravlik
mayedirsə, onda plaşkanın açma kamerası, qazma məhluludursa - ştokun kipləşdiricisi buraxır.
Onun bağlama kamerası ilə birbaşa əlaqəsi yoxdur.
İkinci tərəfdən, hətta bu bağlama kamerası olsaydı belə, onun təmirini növbəti xidmətə qədər
saxlamaq olmazdı – təzyiq sınağının məqsədi nasaz avadanlığın aşkar edilməsi və onların təmir
edilməsidir.
b- Burada bir neçə qeyri – məntiqi mülahizə vardır.
Cavab a-da deyildiyi kimi, əsas kipləşdirici bu şəraitdə dərhal təmir olunmalıdır. Əgər bu
edilməzsə, onda əməliyyatlar ancaq statik vəziyyət üçün nəzərdə tutulmuş köməkçi plastik
kipləşdiricinin ümidinə qalır. O, aktivləşdirildikdən sonra plaşka açılarsa və ya bağlanarsa,
kipləşdirici hermetikliyini itirəcəkdir.
171
d- Nəzarət dəliyindən sızmanın plaşkanın kipləşdiricilərinin (ön və ya yuxarı) buraxması ilə
əlaqəsi yoxdur. Plaşkanın öz kipləşdiriciləri (ön və ya yuxarı) buraxdıqda məhlul ştokun
kipləşdiricilərindən nəzarət dəliyinə yox, onun özündən keçərək yuxarıya gedir. Bu isə,
nizamlandığı halda, trip-tankın səviyyəsinin artmasında özünü büruzə verə bilər.
e- Sızma heç bir halda normal hesab edilə bilməz.
Tapşırıq 48.
a) Düzgün cavab: Düzdür.
Konstruksiyasına görə bütün plaşkaların kilidləri olmalıdır.
b) Düzgün cavab: Səhvdir
Kilidlərin funksiyası plaşkalar bağlandıqdan sonra onları bağlı vəziyyətdə kilidləməkdir.

Plaşkaya düşən təzyiq dedikdə onun aldındakı, yəni quyudakı təzyiq nəzərdə tutulur.
Onun isə kilidlərlə heç bir əlaqəsi olmur.
c) Düzgün cavab: Düzdür
Cavab b-yə bax.
d) Düzgün cavab: Düzdür
Vurğulayaq ki, “boru plaşkaları” termini kəsici və kor/kəsici plaşkaları əhatə etmir.
e) Düzgün cavab: Səhvdir
Plaşkalar konstruksiyasına görə təzyiqi ancaq aşağıdan saxlamalıdır.
Tapşırıq 49.
Düzgün cavab b.
Bü, həmin terminin düzgün tərifidir.
a- Əlaqəsiz təsvirdir.
c- Bu, plaşkanın açma nisbətinin tərifidir.
Tapşırıq 50.
a)15000 / 7 = 2143 psi
b) 3000 x 3 = 9000 psi
172
Tapşırıq 51.
Yerüstü preventor:
a. 13 5/8" 15K Plaşka 30 saniyə
b. 21 1/4" 5K Universal preventor 45 saniyə
c. 16 3/8" 5K Universal preventor 30 saniyə
d. 11" 5K Plaşka 30 saniyə
Tapşırıq 52.
a) Type R Octagonal 6B .
Type R Oval 6B .
Type RX 6B .
Type BX 6Bx ,
b) Rx və Bx_______
Tapşırıq 53.
a) Düzgün cavab: Səhvdir
Təzyiqlə kipləşən kipləşdiricilər işlədilən zaman kipləşmə boltların sıxılma momenti

hesabına yox, xəttdəki təzyiq hesabına yaranır. Xəttdə təzyiq yaranan kimi, kipləşdirici
müəyyən dərəcədə deformasiyaya uğrayaraq oturduğu yuvaya sıxılır və kipləşmə yaradır.
Ona görə də, onları ikinci dəfə başqa bir yuvada yerləşdirəndə yeni formanı tam almaya
bilər.
b) Düzgün cavab: Səhvdir
Flansın nominal diametri onun daxili diametridir.
Tpaşırıq 54.
a) Düzgün cavab: Düzdür
Bu, preventorun nominal təzyiqinin tərifidir.
173
b) Düzgün cavab: Düzdür
Cavabı izah etmək üçün aşağıdakı nümunəyə baxaq:
Tutaq ki, müəyyən yerdə quyu qazılmalıdır. Bu quyu üçün preventroun seçilməsi zamanı
hökmən həmin nöqtədə gözlənilən maksimal quyuağzı təzyiq qiymətləndirilir. Tutaq ki,
bu gözlənilən təzyiq 7000 psi – dır. Preventorların 2000 psi, 3000 psi, 5000 psi, 10000 psi,
15000 psi və s. təzyiqlərə hesablandığından bizim üçün ən əlverişli variant 10000 psi-lıq
preventor olacaqdır. Beləliklə, biz bu preventoru seçərkən quyu ağzında gözlənilən
makcimal təzyiqi əsas götürdük.
Tapşırıq 55.
Düzgün cavablar: a, b və e.
Bunların hər üçü APİ-ın məsləhətidir.
Tapşırıq 56.
Düzgün cavab: f.
Təzyiq sınağı zamanı test tıxacından istifadə edilərkən o, quyuağzı avadanlığın içərisinə
oturulmalı və həmin yerdə quyunu hermetik şəkildə iki hissəyə ayırmalıdır. Əgər bu
zaman hermetiklik yaranmırsa (tıxac təzyiqi buraxırsa) onda yuxarıdan verilən təzyiq
ondan aşağıya – mühafizə kəmərinin başlığına və açıq lüləyə keçəcəkdir. Bu isə, MB-nu və
ya layı zədələyə bilər. Ona görə də, bu hallarda tixacın yerləşdiyi nöqtədən aşağıdakı
fəzadan atmosferə çıxış yaradılır. Verilmiş sualda bu çıxışın rolunu mühafizə kəməri
başlığının yan siyirtmələri oynayır.
b və d- Ayrı- ayrılıqda bunların heç biri cavabı tam əhatə etmir. Hər ikisini qeyd etmek olmaz,
çünkü sual bir cavab tələb edir.
a- Test tıxacı mühafizə kəməri başlığının içərisinə oturulduqda tal-bloka düşən yük azalır.
c- Test tıxacı ümumiyyətlə nə düz, nə də tərs dövrana imkan verir.
e- Yuxarıdakılardan aydındır.
Tapşırıq 57. .
Düzgün cavab b.
Yuxarıda deyildi ki, test tıxacı mühafizə kəməri başlığının aşağısı ilə preventorun arasını
bağlayır, və ona görə də ancaq preventorları və onlardan yuxarıda yerləşən avadanlığları
yoxlamağa imkan verir. Paker tipli tester isə kəmər başlığından bur qədər aşağıda
174
yerləşdirilir. Ona görə də bu alət kəmər başlığının özünü, onun çıxışlarını, başlıqla
preventor arasındakı kipləşdəriciləri təzyiq sınağı vasitəsilə yoxlamağa imkan verir.
a- Düzgün cavabdan aydındır.
c- Yuxarıdakılardan aydındır.
Tapşırıq 58.
Düzgün cavab c.
Şlanqlar indicə bağlandığı üçün onların buraxıb - buraxmamalarını və funksiyaların

normal işləmələrini yoxlamaq təbiidir.
a, b və d - aidiyyəti olmayan cavablardır.
Tapşırıq 59.
Preventorlar HF-nı, təhlükəsizlik klapanları isə QB-nun içərirsini bağlamaq üçündür.

Bəzi hallarda təzahür zamanı alətin içərisində və çölündə təzyiqlər eyni ola bilər. Ona görə
də onlar eyni rejimlə və eyni təzyiqlə yoxlanılmalıdır.
a- Düzgün deyil.
d- Top-drayv daha aşağı təzyiqə hesablana bilər.
Tapşırıq 60.
8 Klapanın yayı 6 Klapanın ucluğu
3 Azadedici mexanizm 7 Klapan
5 Klapanın yuvası 9 Daxili preventorun aşağı korpusu
2 Azadedici mexanizmin ştoku 4 Daxili preventorun aşağı korpusu
1 Azadedici ştokun saxlayıcı boltu
175
Tapşırıq 61.
5 Kürə
3 Aşağı yuva
4 Yuxarı yuva
1 Korpus
2 Açar yeri
Tapşırıq 62.
a- Düzdür.
Birtərəfli klapanı aşağıdan yuxarıya axını buraxmadığından, axın olarsa onun alətə
bağlanması çətinləşir. Təhlükəsizlik klapanı isə alətə açıq şəkildə bağlanır. Onun içərisini,
bədənini alətə bağladıqdan sonra bağlayırlar.
b- Səhvdir.
Birtərəfli klapanlar normal halda bağlı olurlar. Onları açmaq üçün isə açar yox,
yuxarıdan aşağıya təzyiq verilir.
c-Səhvdir.
Tam açılan klapanlar (təhlükəsizlik klapanları və ya kürəcikli klapanlar) açarın köməyi

ilə açılır. Bağlı olduğu halda nasosları işlətməklə təzyiq yaradılması onları açmır.
d-Düzdür.
Əgər onlar quyuya bağlı halda buraxılarlarsa onda məhlul dövranı mümkün olmaz.
Tapşırıq 63.
a- Səhvdir.
Birtərəfli klapanlar ancaq yuxarıdan aşağıya axına imkan verir, tərs dövrana yox.
b- Düzdür.
Alətin endirilməsi zamanı birtərəfli klapan aşağıdan yuxarıya yolu başladığı üçün laya
olan təzyiqi artırır. Bu aşkardır. Bundan başqa qaldırma zamanı axının yolu açılsa da o,
176
QB-nın daxili en kəsiyinin sahəsini azaltmaqla, az da olsa axına müqaviməti, və beləliklə
də svab ehtimalını artırır.
c- Düzdür – aşkardır .
d- Düzdür.
Birtərəfli klapanlar QB-nın içərisinə doğru əks axının qarşısını alır və oraya şlam, sement
və ya başqa qırıntıların keçməsinə yol verməməklə baltanı tutulmaqdan qoruyur.
e- Düzdür.
Yuxarı laylarda qaz olması ehtimalı vardırsa alətə əks klapanın qoyulması məsləhət
görülür. Bu onun üçün edilir ki, quyu işləyərsə onun içərisindən qaz axını olmasın.
f- Səhvdir.
Qazma alətində birtərəfli klapan varsa quyuda mənfi təzyiqlər balansı yaranan kimi o
bağlanır. Bu zaman QBİT manometri ya sıfır ya da bir qalıq təzyiqi göstərir. Hər halda
manometer həqiqi QBİT-i göstərmir. Bu halda QBİT-ni təyin etmək üçün alətin içərisilə
quyuya çox aşağı sürətlə məhlul vururlar. QB-nin təzyiqi qalxmağa başlayır, amma HFİT
əvvəlcə dəyişmir. Məhlulu vurmaqda davam edir və HFİT –ə nəzarət edirlər. Onun
artmağa başladığı an QB-nin manometrinin göstərdiyi təzyiq QBİT-dir.
Tapşırıq 64 .
Düzgün cavab a və b.
a- Aydındır ki, əgər QB uzun muddət doldurulmasza, HF-dakı məhlulun hidrostadikası

onu əzə bilər.
b- Belə situasiyada QB uzun fasilədən sonra doldurulduqda onun içərisində hava

qabarcığı qala bilər. Endirməni qurtarıb məhlul dövranına başlayarkən həmin hava
qabarcığı HF-ya düşdükdə QT-ni azaldar.
c- Söhbət quru quyularından gedir.
Tapşırıq 65.
a) 10 x 11,3 x 0,052 = 5,8 psi
b) Düzgün cavab iv.
Çıxış xəttinin diametri və hündürlüyü onun işərisində yaranan hidrodinamik müqaviməti,

və beləliklə də MQS-in daxilində faktiki təzyiqi müəyyən edir
177
Tapşırıq 66.
Düzgün cavab d.
Ştuser boğma zamanı dövran sistemində təzyiq altında olan ən sonuncu avadanlıqdır.
Onun açılıb-bağlanması bütün sistemdə əlavə təzyiqin tənzimlənməsini təmin edir.
a- Ştuserdən çıxan məhlul qazla qarışıq olduqda həmin qarışıq məhlul çəninə yox, MQS-ə
yönəldilir.
b- Cavab a-dan aydındır
c- Ştuser hər bir bağlama metodu zamanı bağlanmalıdır, təkcə yumşaq bağlama zamanı yox.
Tapşırıq 67.
Düzgün cavab d.
Ştuser quyuya nəzarətdə ən mühüm avadanlıqlardan biridir və ona görə də sistemdə onun
sıradan çıxması halları üçün hökmən ehtiyat ştuser olmalıdır.
a- Yerüstü quyularda ikinci ştuserin bu məqsədlə istifadəsi elə bir fayda vermir.
b- Məhlulla qazın ayrılması əsasən MQS-gedir. Az miqdarda qalan qaz məhluldan deqazatorda
kənarlaşdırılır
c- MQS –in yükünü azaltmaq üçün əlavə “baypas” xəttdən istifadə edilir. Ştuserlərin buna
ümumiyyətlə aidiyyəti yoxdur.
Tapşırıq 68.
Düzgün cavab d.
a, b və c- Səhv cavablardır
Tapşırıq 69.
Siyirtmələri
n nömrələri 1 3 6 7 8 9 10 16
178
Tapşırıq 70
Siyirtmələri 15
2 4 5 6 7 13 14 16
n nömrələri
Tapşırıq 71.
a) Bəli.
Boğma və ştuser xəttlərinin çıxışları yuxarı plaşkalardan aşağıdır. Quyu yuxarı

plaşkalarla bağlandığına və alət quyuda olduğuna görə normal dövran (yəni alətin
içərisilə aşağı və ştuser xətti ilə yuxarı) mümkündür.
b) Xeyr.
Alət quyuda olmadığına görə onu ancaq kor/ kəsici plaşka və ya universal preventorla
bağlamaq olar. Bu zaman hər iki 5” plaşka olan yer təzyiq altında qalacaqdır. Ona görə
də onların heç birini açıb dəyişmək olmaz.
c) Xeyr.
Əgər quyu universal preventorla bağlanarsa mühafizə kəməri başlığının çıxış siyirtmələri
təzyiq altında qalacaqdır. Ona görə də onları təmir etmək olmayacaqdır.
Tapşırıq 72.
a) Bəli.
Quyunun hansı preventorlla bağlanmasından asılı olmayaraq manual siyirtmələri

bağlayaraq hidravlik siyirtmələri təmir etmək olar.
b) Bəli.
Quyunun hansı preventorlla bağlanmasından asılı olmayaraq manual siyirtmələri

bağlayaraq hidravlik siyirtmələri təmir etmək olar.
c) Bəli.
Əgər alət quyudadırsa onda və o 5” plaşka ilə bağlanmışsa onda kor/kəsici plaşka olan yer
təzyiq altında olmaz və onu açaraq 5” plaşka ilə əvəz etmək və beləliklə preventor blokuna
daha bir 5” plaşka əlavə etmək olar.
179
Sualtı quyular. Nəzəriyyə
Yuxarı hissənin qazılması (preventorsuz)
Tapşırıq 1
Düzgün cavab a.
Statistik məlumatlara görə yuxarı laylardan gələn qaz dəniz qurğuları üçün ən böyük
təhlükə yaradan amildir. Əgər belə qaz quyuya daxil olarsa quyunu bağlamaq mümkün
olmadığından onu divertorun köməyilə qurğudan kənarlaşdırırlar. Üzən qurğularda bu
əməliyyatlar əksər hallarda müvəffəqiyyətsizliklə qurtarır.
Bəzən qaz özünə quyunun çölü ilə səthə yol tapır. Bu hadisəyə qrifon deyilir. Qrifon
quyunun içərisindən gələn axına nisbətən daha təhlükəlidir, çünki o tam nəzarətsiz baş
verir. Əgər qazma qurğusu özüqalxandırsa, qaz onun ayaqlarının yanındakı suxurları
dağıdaraq boşalda və həmin qurğunun aşmasına gətirib çıxara bilir. Əgər qurğu üzən
qurğudursa suya düşən qaz onun xüsusi çəkisini azalda bilər və nəticədə Arximed qüvvəsi
azaldığına görə üzən qurğu bata bilər.
Yuxarıdakılardan əlavə, qurğunun tipindən asılı olmayaraq onlara üzən vasitələrlə (gəmi,
qayıq və s.) yaxınlaşmaq təhlükəli olur.
Belə halların sonu əksər hallarda yanğın və qurğunun itirilməsilə qurtarır.
b, c və d – Bunların heç biri yuxarı laylardan gələn qaz qədər təhlükəli deyil.
Tapşırıq 2.
Düzgün cavablar b, c və e.
b- Pilot quyusu, yuxarı layların öyrənilməsi məqsədilə preventorun qoyulacağı dərinliyə

qədər qazılan kiçik diametrli quyudur. Operatorun, və ya qazma şirkətinin siyasətindən
asılı olaraq onu ya əsas quyunun yerində, ya da oraya yaxın bir yerdə qazırlar. Birinci
halda sonra onu əsas quyunun ölçüsünə qədər genişləndirərək qazmanı davam etdirirlər.
İkinci halda onu sementləyərək əsas quyunun yerinə keçir və əsas (böyük diametrli)
quyunun qazılmasına başlayırlar.
Pilot quyusunun diametrinin kiçik olmasının müəyyən üstünlükləri vardır. Məsələn, onun
diametri kiçik olduğundan həlqəvi fəzada hidrodinamik itkilər daha böyük olur ki, bu da
təzahürün qarşısını almağa kömək edir. İkinci üstünlük ondadır ki, əsas quyunun yerində
qazıldığı zaman o, həm şlamın, həm də lay fluidinin bir hissəsini əvvəlcədən quyudan
çıxarır.
180
c- Qaldırma zamanı nasoslar işlədilərsə bu həm qalxmaqda olan baltanın altını məhlulla
doldurmaqla svabın qarşısını alar, həm də həlqəvi fəzada məhlulun hərəkəti nəticəsində
müəyyən qədər sürtünmə yaratmaqla quyudibi təzyiqi artırar.
e- Belə hallarda alətlə birtərəfli klapanın buraxılması da vacibdir. O, heç olmazsa alətin
içərisindən axının gəlməsinin qarşısını alır.
a- Böyük diametrli quyunun qazılması heç də yaxşı praktika deyil. Qazılmış suxurların həcmi
böyük olduğundan HF-ə böyük miqdarda düşən slam orada yolverilməz müsbət təzyiqlər
balansına gətirib çıxara bilər. Digər tərəfdən əgər layda qaz vardırsa, HF-ə düşən qazın miqdarı
həddindən artıq çox ola bilər ki, bu da orada hidrostatikanın azalmasına və quyunun işləməsinə
başqa amillərlə birlikdə kömək edə bilər.
d- məhlulun özlülüyünün yüksək olması həlqəvi fəzada yüksək təzyiq itkisilə, və nəticədə
quyudibi təzyiqin artmasilə nəticələnəcəkdir. Deməli layın yarılma ehtimalı artacaqdır. Bundan
sonra suyun vurulması isə quyudibi təzyiqin kəskin şəkildə azalması deməkdir. Bu isə quyunun
işləmə ehtimalını artırırıq.
Buruğun hərəkətinin təsiri

Tapşırıq 1.
Düzgün cavablar b və c. Aydındır.
a- Məhlul çənində səviyyənin düşməsi təzahürün yox, məhlul itkisinin göstəricisidir.
d- Qazmanın mexaniki sürətinin artması təzahürün göstəricisi yox, əlamətidir.
e- Qazmanın mexaniki sürətinin aşağı düşməsi nə təzahürün əlaməti, nə də göstəricisidir
Tapşırıq 2.
Düzgün cavablar a, b və c .
Hər üç halda qurğunun vəziyyəti dəyişir və buna görə də quyudan gələn əks axının artıb-
azaldığını və ya aktiv çəndə səviyyənin qalxdığını və ya düşdüyünü müəyyənləşdirmək bir
qədər çətinləşir.
d və e - Aidiyyəti olmayan cavablardır.
181
Məhlulun dövran sistemi
Tapşırıq 1.
Düzgün cavablar b və e.
Məlumdur ki, HF-da quyunun dibindən joloba qədər baş verən hidrodinamik itkilər laya
əlavə təzyiq verir.
a, c və d- Bu təzyiq itkiləri baltaya qədər baş verdiyindən onlar quyudibi təzyiqə təsir etmir.
Tapşırıq 2.
Düzgün cavab a.
Boğma zamanı nasosun sürəti artırılarsa və heç bir tədbir görülməszə, ştuserin təzyiqi
artığından quyudibi təzyiq artar. Onun sabitliyini təmin etmək üçün ştuseri açaraq HF-
nın təzyiqini müəyyən qədər azaltmaq lazımdır.
b- Quyudibi təzyiqin azalması nasosun sürətinin analoji vəziyyərdə azaldılması zamanı baş
verərdi.
Tapşırıq 3.
a) Dövran zamanı nasosun təzyiqi xəttlər boyu hidrodinamik itkilərin cəminə bərabərdir.
Ona görə də axtarılan təzyiq:
100 (səthdəki xəttlər)

+
12000 x 0,1 (alətin içərisi)
+
1200 (balta)
+
11000 x 0,03 (rayzerdən aşağı HF)
+
1000 x 0,02 (rayzerin içərisindəki HF)
= 2850 psi (cəmi)
b) Dövran zamanı (hidrodinamik) quyudibi təzyiq hidrostatik təzyiqlə HF-dakı

hidrodinamik təzyiq itkilərinin cəminə bərabərdir.
Hidrostatik təzyiq:
13,6 x 0,052 x 12000 = 8486 psi
182
Həlqəvi fəzada təzyiq itkisi:
11000 x 0,03 (rayzerdən aşağı) + 1000 x 0,02 (rayzer) = 350 psi
Buradan axtarılan təzyiq:
8486 + 350 = 8836 psi
c) Ekvivalent dövran sıxlığı
13,6 + 350 /(0,052 x 12000) = 14,2 ppg
Tapşırıq 4.
Düzgün cavab c.
Nasosun işə salınması zamanı ştuser xəttində sürtünmə (hidrodinamik müqavimət) əmələ
gəlir. Bu xətt HF-nin davamı olduğuna görə bu sürtünmə laya artıq təzyiq verir.
a və b- c-dən aydındır.
Tapşırıq 5.
Hər üçü müəyyən olunmuş prosedurlardır.
b- Bu faktiki olaraq tərs dövrandır və oraya alətin içərisindəki təzyiq itkiləri də daxil olacaqdır.
Bizə isə ancaq ştuser xəttindəki təzyiq lazımdır.
c- Bu cür dövran ümumiyyətlə çətin ki, mümkün olsun.
Bağlama metodları
Tapşırıq 1.
Düzgün cavab c.
Müəyyən edilmiş metoddur.
a- Burada ştuser açıq vəziyyətdə olmuşdur ona görə də bu sərt metod deyil.
b- Burada əvvəlcə əsas siyirtmələr açılır, sonra preventor bağlanır . Ona görə də bu sərt metod
deyildir.
183
Tapşırıq 2.
Düzgün cavab b.
Quyunun bağlanması zamanı qazma borusu birləşmələrinin (muftaların) preventorlara

uyğun vəziyyıtı gətirilməsi üçün qazma meydançasından preventora qədər olan məsafə
dəqiq məlum olmalıdır. Əgər dənizdə qabarma və ya çəkilmə olarsa suyun dərinliyi, və
deməli rotordan preventora qədər olan məsafə, dəyişir. Ona görə də qazmaçı qabarma və
çəkilmənin nə qədər olduğunu bilməsə, bu məsafəni hesablaya bilmir.
a və c- Aidiyyəti olmayan cavablardır.
Tapşırıq 3.
Düzgün cavab d.
Bu metodun tələbidir. Qaldırma - endirmə zamanı alətə ən birinci təhlükəsizlik klapanı

birləşdirilməli və sonra o, bağlanmalıdır. Daha sonra sərt və ya yumşaq metodla quyu özü
bağlanmalıdır.
a- Daxili preventor mahiyyət etibarı ilə birtərəfli klapandır. Qaydalar tələb edir ki, onu alətə
bağlamazdan əvvəl təhlükəsizlik klapanı bağlansın.
b və c – Bunlar quyunun bağlanması prosesinin hissələridir. Yuxarıda deyildiyi kimi quyunun

bağlanmasından əvvəl alətə təhlükəsizlik klapanı və daha sonra birtərəfli klapan bağlanmalıdır.
Tapşırıq 4
Düzgün cavab a.
Qəbul olunmuş qaydadır ki, preventoru bağladıqdan sonra rayzer trip-tanka qoşulur.
Əgər trip-tankın səviyyəsi artırsa deməli preventor buraxır.
b- Aidiyyəti olmayan bir cavabdır.
c- Preventor bağlanan kimi rayzer trip-tanka nizamlanır və nasos vasitəsilə rayzerin yuxarı
hissəsində məhlul dövran etdirilir. Ona görə də jolobdan axın gəlir və onu müşahidə etmək olur.
Amma preventordan sızaraq keçən məhlulun miqdarı trip-tankın nasosunun yaratdığı axına
nisbətən cox az olduğundan, bu axında preventorun buraxıb-buraxmadığını təyin etmək praktiki
olaraq mümkün olmur. Trip-tankın səviyyəsinin qalxması isə aydın müşahidə oluna bilən bir
hadisədir.
184
Boğma metodları
Tapşırıq 1.
Düzgün cavablar b, c və d.
b- Sualtı quyuların boğulması zamanı nasoslar işə salınarkən ŞXS yaranır və həmin təzyiq
avtomatik olaraq quyudibi təzyiqə əlavə olunur. Bu artımı kompensə etmək üçün həmin
mərhələdə nasoslar boğma sürətini alıncaya qədər HF-nın təzyiqinin ŞXS qədər
azalmasına imkan verirlər (ştuseri açmaqla).
c- Ağır məhlul ştuser xətti boyunca hərəkət etdikcə orada sürtünmə də artır (məhlulun
sıxlığı artdığından). O, ştuserə çatdıqda bu artım maksimuma çatır. Bu arada QB-nun
təzyiqini lazımi səviyyədə saxlamaq üçün ştuseri açmaq lazım gəlir, yoxsa birləşmiə
qabalar qanununa görə onun da təzyiqi ştuser xəttindəki təzyiq itkisi qədər artar. Ağır və
işçi məhlulların sıxlıqları məlum olduğundan həmin artımı hesablamaq olur.
d- Tapşırıq 3-ə bax.
a- Bu, nasosların saxlanması zamanı doğrudur.
e- Aidiyyəti olmayan bir cavabdır
Tapşırıq 2.
a) ŞXS = 900 – 600 = 300 psi
b) Hidrostatika:
13500 x 11,3 x 0,052 = 7933 psi
Dinamik quyudibi təzyiq ŞXS ilə məhlulun hidrostatikasının cəminə bərabərdir.
Ona görə dinamik quyudibi təzyiq:
7933 + 300 = 8233 psi
c) (12,5\11,3) x 8233 = 9107 psi
Tapşırıq 3.
Cavab 650 psi
İlk baxışda burada hər şey aydındır: axtarılan təzyiq QBİT ilə YYT (rayzer) – nin cəminə
bərabərdir ki, bu da
185
100 + 500 = 600 psi olmalıdır.
Lakin bir fakta fikir vermək lazımdır ki, ştuser xəttində sürtünmə
750 – 500 = 250 psi-dır.
HFİT-i isə ancaq 200 psi-dır.

Ona görə də həlqəvi fəzanın dinamik təzyiqi
200 – 250 = -50 psi
olur ki, bu da mümkün deyil. Ştuserdə biz təzyiqi ancaq sıfra qədər endirə bilərik. HF-
təzyiqinin 0 psi qiymətində isə QB-nun təzyiqi 600 + 50 = 650 psi olacaqdır. Ona görə də
belə hallarda HFİT və ŞXS – nin fərqini həm QBİT- nə, həm də HFİT-nə əlavə edir və
hesablamaları bu yeni qiymərlərlə aparırlar.
Bizim nümunədə yeni qiymətlər
Yeni QBİT = 100 + 50 = 150 psi və

Yeni HFİT = 200 + 50 = 250 psi olacaqdır.
Bundan sonra yuxarıdakı hesablamanı apararaq YİT-nin 650 psi olacağını tapırlar:
YİT (yeni) = YYT rayzer + QBİT (yeni) = 500 + 150 = 650 psi.
Tapşırıq 4.
Düzgün cavab c və d.
c- ŞXS axının sürətindən asılı olduğundan, quyunu nasosun daha aşağı sürətilə yuduqda
sürtünmə və quyudibi təzyiq nisbətən azalır.
d- Əks axını eyni zamanda həm ştuser xətti ilə, həm də boğma xətti ilə götürdükdə faktiki
olaraq ştuset və boğma xəttlərinin hər birinin içərisi ilə qalxan axının sürəti iki dəfə azalır.
Ona görə ona də onların hər birinin içərisində sürtünmə, yəni laya düşən əlavə təzyiq
təxminən dörd dəfə azalır.
a- ŞXS boğma metodundan deyil, məhlulun sıxlığından və nasosun surətindən asılıdır.
b- Nasosun sürəti artırılarsa, sürtünmə artar.
e-Bizim üçün ancaq quyunun daxilinəki sürtünmə rol oynayır. Ştuserdən çıxandan sonra axının
hara getməsi heç nəyi dəyişmir.
186
Tapşırıq 5.
Düzgün cavab b.
Sualtı quyuları boğarkən nasosların işə salınması zamanı həlqəvi fəzanın təzyiqini ŞXS
qədər aşağı salmaq lazımdır. Bu, ŞXS – nin laya verdiyi artıq təzyiqi kompensə etmək
üçündür. Bu zaman supervizer həm nasosun sürətinə, həm də HF-nın təzyiqinın
dəyişməsinə nəzarət etməlidir. İki dəyişənə nəzarət etmək bir qədər çətin olur. Ştuser
təziyiqini düşürmək əvəzində boğma xəttinin təzyiqini sabit saxlamaq olar, çünki boğma
xəttinin içərisində məhlul hərəkətsizdir və orada ŞXS effekti yoxdur.
a- Quyuağzı təzyiqi onsuz da bir neçə manometrdən götürmək olar.
c- Düzdür ŞXS-in müəyyən ediləsi məqsədilə ondan istifadə etmək olar. Lakin bu, onun əsas
funksiyası deyildir
d- Qazma alətinin təzyiqini ölçmək üçün manometr nasosdan alətə gedən xəttin üzərində
olmalıdır.
Tapşırıq 6.
a) Artacaq.
Ştuser xəttinin en kəsiyini sahəsi mühafizə kəmərindəki HF-nın nisbətən daha az

olduğuna görə, qaz oraya girməyə başlayarkən onun hündürlüyü çoxalacaq (və ya qaz
daha sürətlə qalxacaq), və buna görə də HF-nın təzyiqi artacaqdır.
b) Azalacaq.
HF-da hidrostatika azaldığından (qazın hündürlüyü artır!) bu, alətin içərisi ilə çölünün
yaratdığı birləşmiş qablardakı təzyiqlər balansını pozacaq və balansın bərpa edilməsi
üçün QB-nun təzyiqi avtomatik olaraq düşəcəkdir.
c) Ştuseri bir qədər bağlamaq lazımdır - i.
Dövran tələb edən iki metodun (Qazmaçı və Gözlə/Ağırlaşdır) hansından istifadə

olunmasından asılı olmayaraq, qazın ştuser xəttinə girdiyi zaman QB-nun təzyiqini sabit
saxlamaq lazım olur (əqbul edirik ki, QB-nun daxili tutumu həlqəvi fəzanın tutumundan
kiçikdir). b-də deyilmişdi ki, QB-nun təzyiqi azalacaqdır. Ona görə də onu sabit saxlamaq
üçün ştuseri bir qədər bağlamaq lazım gələcəkdir.
d) Azalar. AYDINDIR.
187
Preventorda qalmış qaz
Tapşiriq 1.
a) Hal hazırda qazın təzyiqi ağır məhlulun onun yerləşdiyi dərinlikdəki hidrostatikasına
bərabərdir:
4570 x 14,9 x 0,052 = 3541 psi
QEYD. Tez-tez rast gəlinən səhv odur ki, ağır məhlul əvəzinə işçi məhlulun sıxlığını
götürürlər. Amma nəzərdə tutmaq lazımdır ki, ştuser xətti ağır məhlulla doludur
(quyunun boğulması indicə başa çatmışdır!). İşçi məhlul rayzerdədir. Amma preventor
hələ açılmamışdır.
b) Atmosfer təzyiqi də məlum olduğundan axtarılan həcmi Boyl qanununun köməyilə

aşağıdakı kimi tapmaq olar:
3541 psi təzyiqdə qazın həcmi 5 bbls - dirsə 14, 7 psi təzyiqdə onun həcmi
(3541 x 5) / 14,7 = 1204 bbls olar
QEYD: Bəzən qazın təzyiqini taparkən ağır məhlulun hidrostatikasına atmosfer təzyiqini
də əlavə edirlər, çünki quyu artöq açıqdır. Bu yolla getsək hesablamanı belə aparmaq
lazım gəlir:
Qazın təzyiqi
4570 x 14,9 x 0,052 + 14,7= 3541 + 14,7 = 3556 psi
Qazın həcmi
(3556 x 5)/14,7 = 1210 bbls.
Testlərdə verilmiş cavablardan biri bu ədədlərə bərabər olacaqdır.
Tapşırıq 2.
Düzgün cavab: cdfaeb
Rayzer üçün ehtiyat təzyiq
Tapşırıq 1.
Rayzerdəki məhluluun hidrostatikası:
2070 x 11,7 x 0,052 = 1259 psi
188
Dəniz suyunun hidrostatikası:
2000 x 0,45 = 900 psi
Əgər rayzer itirilərsə hidrostatik təzyiqin azalması:
1259 – 900 = 359 psi
Quyunun dənizin dibindən aşağıdakı hissəsinin şaquli dərinliyi:
16050 – 2070 = 13980 ft
Təzyiq fərqini bu dərinlikdə sıxlığa çevirsək rayzer ehtiyatı üçün işçi məhlulun sıxlığının
nə qədər artırmaq lazım olduğunu taparıq:
359 / 13980 / 0,052 = 0,5 ppg
Deməli lazımi məhlulun sıxlığı
11,7 + 0,5 = 12, 2 ppg olmalıdır.
Bu cavabı Düstur 28-dən istifadə etməklə də almaq olar.
Tapşırıq 2.
a) Tapşırıq 1- dəki kimi hərəkət edərək tapırıq:
Rayzer itirilərsə təzyiqin azalması:
5070 x 10,3 x 0,052 – 5000 x 0,45 = 465 psi
Onda axtarılan sıxlıq:
10,3 + 465 / (9000-5070) / 0,052 = 10,3 + 2,3 = 12, 6 ppg
b) Düzgün cavab: Xeyr
Rayser ehtiyatı da daxil olmaqla tələb olunan məhlulun sıxlığını qradiyentə çevirsək
12,6 x 0,052 = 0,6552 psi/fut olun ki, bu da layın yarılma qradiyentindən (0,63psi/fut)
artıqdır. Ona görə də həmin məhlulla qazma aparmaq olmaz.
189
Rayzerin əzilməsi
Tapşırıq 1.
a) Rayzerin əzilməsi dəniz suyunun hidrostatikasının təsiri altında baş verəcəkdir. Əzilmə
təzyiqi suyun
520 / 0,452 = 1150 fut dərinliyində yaranır.
Jolobun səviyyəsi suyun səviyyəsindən 70 fut hündür olduğu üçün rayzerin əzilməsi üçün
məhlulun səviyyəsi onun içərisində
1150 + 70 = 1220 fut düşməlidir.
b) Rayzeri yuxarıdan doldurmaq lazımdır
c) Rayzerlərin avtomatik doldurulması üçün onların üzərinə diferensial təzyiqlə işləyən

avtomatik klapanların yerləşdirilməsi. Rayzerin içərisi ilə çölündə təzyiq fərqi 520 psi –ya
(ümumi halda rayzerin əzilmə təzyiqinə) yaxınla.dıqda həmin klapanlar açılır və rayzer
dəniz suyu ilə dolur.
Hidratlar
Tpaşırıq 1.
Düzgün cavab b.
Bu onların fiziki-kimyəvi tərkibidir.
a və c – Səhv cavablardır.
Tapşırıq 2.
a, d və e – Səhv cavablardır
Tapşırıq 3.
Düzgün cavab d.
Məsələ burasındadır ki, qaz ştuserdən keçərək atmosferə keçən kimi genişlənir və
soyuyur. Bu zaman ştuser manifoldunun içərisində temperaturla təzyiqin hidratların
yaranması üçün əlverişli kombinasiyası yarana bilər.
a, b və c – Səhv cavablardır
190
Boğma və ştuser xəttlərinin içərisindəki maye
Tapşırıq 1.
Düzgün cavab d.
Boğma və ştuser xəttlərindən gündəlik əməliyyatlar zamanı istifadə olunmadığından

onların içərisindəki məhlul uzun zaman hərəkətsiz qalır. Bu zaman onun tərkibində olan
bərk hissəciklər (bərk fraksiya) çöknüyə bilir. Baritin çöknüməsi həm xəttlərin
tutulmasına, həm də maye fraksiyanın sıxlığının azalmasına səbəb ola bilir. Təzahür
zamanı onlar sistemə qoşulduqda bu iki amilin hər ikisi problemlər yarada bilir.
Bu kimi halların qarşısını almaq üçün iki yoldan istifadə olunur.
Birncisi həmin xəttlərdə heç olmazsa növbədə bir dəfə məhlulu dövran etdirməkdir. Belə
olduqda baritə çöknümək üçün kifayət qədər vaxt qalmır.
İkinci yol isə həmin xəttlərdə məhlul əvəzinə müəyyən qarışıqları olan su saxlamaqdır. Bu
zaman suyun tərkibində bərk fraksiya olmadığından çöknümə qorxusu yoxdur. Amma
bu, MQİT-i artırır və bunu nəzərə almaq lazımdır.
a- Aidiyyəti olmayan cavabdır
b- Məhlulun öz tərkibində də korroziyaya qarşı qarışıqlar vardır.
c- Su məhluldan yüngül olduğu üçün bu xəttlərdə suyun sxlanılması MQİT-i azaltmır, əksinə
artırır.
Tapşırıq 2.
Ştuser xətti məhlulla doldurulmuş olduqda MQİT:
(16,3-13) x 9000 x 0,052 = 1544 psi
Bu xəttdə qlikol / su saxlandıqda orada hidrostatika fərqi:
(13 – 8,5) x 1530 x 0,052 = 358 psi
Ona görə də xəttlərdə su saxlanıldıqda MQİT:
1544 + 358 = 1902 psi
191
Sualtı quyularda yarılma qradiyenti
Tapşırıq 1.
Aşağıdakı şəklə baxaq.

BOĞMA XƏTTİ ŞTUSER XƏTTİ
70 ft
Dəniz
.45 psi/ft 350 ft
X
X X
X
Dənizin dibi
800 ft
.7 psi/ft
380 ft
Başmaq
Dənizin dərinliyi 350 fut, başmağın dənizin dibindən dərinliyi 800 – (70 + 350) = 380 fut
olduğundan, başmağın yarılma təzyiqi
350 x 0,45 + 380 x 0,7 = 157,5 + 266 = 423, 5 psi = 423 psi (aşağı yuvarlaşdırırıq)
192
İndi bu təzyiqi sıxlığa çevirsək
423 / 800 / 0,052 = 10,1 ppg (aşağı yuvarlaşdırırıq).
Tapşırıq 2.
Tapşırıq 1-dəki yolla hesablama aparsaq taparıq ki, başmağı yaran təzyiq
210 x 0,44 + (650 – (210 + 80)) x 0,68 = 92.4 + 244.8 = 337 psi
Lakin bu tapşırıqda HF-daki sürtünməni (10 psi) bu təzyizdən çıxmalı (337 – 10 = 327 psi)
və qalan təzyiqi sıxlığa çevirməliyik:
327 /650 / 0,052 = 9.6 ppg
Sualtı quyular. Avadanlıq
Sualtı preventorlar
Tapşırıq 1
a. Yuxarı universal preventor 3

b. Quyuağzı (aşağı) hidromufta 9
c. Boğma/Ştuser səttlərinin elastik hissələri 2
d. Plaşkalar 8
e. Şarnirli birləşmə (bucaq kompensatoru) 1
f. Rayzerin hidromuftası (Yuxarı hidromufta) 4
Divertor sistemləri
Tapşırıq 1.
Düzgün cavab b
Yuxarı laylardan qaz gələrkən o, divertor vasitəsilə buruqdan kənarlaşdırılır. Bu zaman

rayzerin içərisinə qaz düşməsi nəticəsində oradakı hidrostatika azalır. Bu təzyiq düşməsi
nəticəsində rayzerin içərisindəki və çölündəki təzyiqlər fərqi onun əzilmə təzyiqinə çata
bilir. Bu isə ən təhlükəli nəticələrə apara bilər.
193
a- Rayzerin içərisində təzyiq qalxsaydı, onda partlama ehlimalı ola bilərdi, hərçəndi ki, verilmiş
şəraitdə bu qeyri-mümkündür.
c- Qazın kənarlaşdırılması zamanı qurğunun çevrilməsi dərhal yox, müəyyən hadisələr üzündən
sonradan (məsələn yanğın baş verdikdən və qurğunun konstruksiyası zəiflədikdən sonra) baş
verə bilər. Belə təhlükə qrifon zamanı daha çoxdur.
Tapşırıq 2
.
Düzgün cavab d.
Teleskopik birləşmənin kipləşdiricisi konstruksiyada ən zəif elementdir.
a, c və d – Düzgün cavabdan aydındır.
Universal preventorlar
Tapşırıq1.
Açma kamerası 4
Bağlama kamerası 6
Əlavə kamera 8
Açma kamerasının başlığı (yuxarısı) 3
Paker 2
Porşen 5
Porşenin kipləşdiriciləri 7
Tapşırıq 2.
Düzgün cavab b.
Bu zaman bağlama funksiyasını yerinə yetirən iki kameranın porşenlərinin ümumi sahəsi
daha böyük olduğundan, bağlanma üçün daha az təzyiq tələb olunur (aşağıdakı şəklə
bax).
a və c – Hər iki halda bağlama funksiyasını yerinə yetirən kameraların porşenlərinin sahəsi b-
dəkindən az olacaqdır.
194
Açma
kamerası
Bağlama
kamerası
Əlavə
kamera
Bağlama
təzyiqi
Açma
təzyiqi
Tapşırıq 3.
Düzgün cavab a və c.
Konstruksiyalarına görə universal preventorlar bunlara imkan verir.
b- Universal preventorlar balta və stabilizator kimi bir neçə elementin ətrafında bağlanmaya
bilər.
d- Quyunun təzyiqi heç də bütün universdal preventorların bağlanmasına kömək etmir.

Məsələn, Cameron D universal preventorları bağlanan zaman quyunun təzyiqinin ona
köməyi olmur.
195
Tapşırıq 4.
Düzgün cavab c.
Prevetorların rezin elementlərinin (elastomer materiallarının) seçilməsi işlədilən məhlulun

tipindən (su və ya sintetik əsaslı) və mühitin temperatur rejimindən asılıdır.
Əgər quyuda işlədilən məhlul su əsaslıdırsa onda həm yuxarı həm də aşağı temperatur
rejimləri üçün təbii rezindən (izopren) istifadə olnması məsləhətdir. Əgər işlədilən məhlul
sitnetik əsaslıdırsa onda aşağı temperaturlar üçün neoprendən, yuxarı temperaturlar
üçün isə nitrildən istifadə etmək məsləhət görülür.
a və b – Düzgün cavabdan aydındır
Tapşırıq 5.
16 3/4" 10000 psi nominal ___60______secs

21 1/4" 5000 psi nominal ___60______secs
Plaşkalı preventorlar
Tapşırıq 1.
Düzgün cavab c.
Bu, ARİ normatividir.
Tapşırıq 2.
Düzgün cavab b
a və c – Səhv cavablardır
Tapşırıq 3.
a) Düzdür.
Konstruksiyasına görə bütün plaşkaların kilidləri (fiksatorları) olmalıdır.
b) Səhvdir.
Kilidlər ancaq plaşkaları hidravlikada problemlər olduğu halda bağlı vəziyyətədə

saxlayır. Onlar bağlama təzyiqini artırmır.
196
c) Düzdür.
Cavab b-yə bax.
d) Düzdür.
Aləti istər bir ölçüyə hesablanmış plaşkalardan, istərsə də universal plaşkalardan asmaq
olar. Lakin bu zaman universal plaşkalardan daha az yük asmaq olur.
e) Səhvdir.
Plaşkalar konstruksiyasına görə təzyiqi ancaq aşağıdan saxlaya bilməlidir.
Hidromuftalar
Tapşırıq1
a. Aşağı (quyuağzı) hidromufta 9

b. Şarnirli birləşmə 1
c. Rayzerin hidromuftası (Yuxarı hidromufta) 4
Tapşırıq 2.
Düzgün cavab d.
Aşağı hidromufta preventor blokunun altında yerləşir və quyu hər hansı preventorla
bağlanarkən təzyiq altında qalır. Ona görə də o, ondan yuxarıdakı preventorların dözə
biləcəyi ən yüksək təzyiqə dözməlidir. Plaşkaların nominal təzyiqi universal preventorlara
nisbətən daha böyük olduğundan d düzgün cavabdır.
b və c – Düzgün cavabdan aydındır
a- Rayzer quyu bağlandıqdan sonra ümumiyyətlə təzyiq altında olmur. Ona görə müqayisə
yersizdir.
Tapşırıq 3.
Düzgün cavab b.
Sxemdən görünür ki, yuxarı hidromuftadan yuxarıda ancaq yuxarı universal preventor
yerləşir. Ondan aşağıdakı preventorlar bağlanan zaman yuxarı hidromufta təzyiq altında
olmur. Buradan, ikinci sualdakı kimi müqayisə etsək görərik ki, onun minimal nominal
təzyiqi yuxarı universal preventorun nominal təzyiqinə bərabər olmalıdır.
a, c və d – Tapşırıq 2-dən və bu tapşırıqdakı düzgün cavabdan aydındır.
197
Tapşırıq 4.
Düzgün cavab c.
Bu, hidromuftanın konstruksiyasının xüsusiyyətidir.
a, b və d- Düzgün cavabdan aydındır
Boğma və ştuser xəttlərinin əsas (yan çıxış) siyirtmələri
Tapşırıq 1.
Düzgün cavab b.
Qazma əməliyyatları gedərkən quyunun bağlanması zamanı qəbul edilmiş metoddan asılı
olaraq (sərt və yə yumşaq) 3 əsas avadanlıq (preventorlar, əsas siyirtmələr və ştuserlər )
müəyyən şəkildə nizamlanır.
Preventorların açıq qalması hər bir metodun tələbidir. Çünkü onlar bağlanarsa normal
qazma əməliyyatları aparıla bilməz.
Ştuserin vəziyyəti yumsaq bağlanan metodlar üçün açıq, sərt bağlanan metodu üçün bağlı
olmalıdır.
Yan çıxış siyirtmələrinin vəziyyəti hər bir metod üçün bağlı olmalıdır.
a- Düzgün cavabdan aydındır.
Tapşırıq 2.
Düzgün cavab d.
Bu onun konstruktiv xüsusiyyətidir.
a, b və c –Bunlar konstruksiyaya görə nəzərdə tutulmayıb
198
İdarəetmə sistemləri
Tapşırıq 1. Preventorun üstündə yerləşdirilən

akkumulyatorlar 6
Qazmaçının paneli 14
Mini panel 16
Enerji mənbəyi 8
Stansiyadakı akkumulyatorlar 1
Birləşdirici şlanq 2
Hidravlik idarəetmə manifoldu
(stansiya) 11
Şlanq makarası 3
Çoxkanallı şlanqlar 4
Kollektor 5
Tapşırıq 2
a) 2
b) 1
c) 1
d) 4
e) 2
f) 2
g) 3
h) 3
i) 2
j) 4
Tapşırıq 3.
Düzgün cavablar a, b və d.
a- Pilot idarəetmə sistemindən istifadə edərkən seçilmiş kollektorda işçi təzyiq

funksiyadan asılı olaraq (universal preventor üçün 600-1500 psi, qalan funksiyalar üçün
1500 psi-a qədər) endirilərək uygun SPM- lərə ötürülür və onların içərisində saxlanılır.
Hər bir funksiya üçün biri onu açmaq, digəri bağlamaq üçün olmaqla iki SPM vardır.
Bağlama düyməsini basdıqda pilot sistemindən verilən təzyiq uyğun SPM-i açır və işçi
maye müvafiq bağlama kamerasına gedərək onu bağlayır. Bu pilot idarəetmə sisteminin
iş prinsipidir.
b- Yerüstü quyulardan fərqli olaraq sualtı quyularda təzyiq tənzimləyiciləri (requlatorlar)

kollektorlarda, dənizin dibindədir. Ona görə də onlara yaxınlaşaraq, manifoldun və ya
universal preventorun bağlama təzyiqini dəyişmək olmur. Bunun üçün yenə də pilot
199
sistemindən istifadə olunur (akkumulyator sitansiyasındakı və ya distansion panellərdəki
müvafiq düymə, əlcək və.s. vasitəsilə təzyiqləri dəyişirlər).
d- Bunu konkret misalla izah edək. Tutaq ki əməliyyatlar universal preventorun bağlama
təzyiqini 700 psi-ə düşməsini tələb edir. Biz qazma meydançasındakı paneldə
tənzimləyicinin əlcəyini buraraq onu 700 psi ədədinin üzərinə qoyuruq. Bu zaman biz
ancaq tənzimləyiciyə ”deyirik” ki, o universal preventorun təzyiqini 700 psi - ya qədər
azaltsın. Amma bilmirik ki, o bunu yerinə yetirdi, yoxsa yox.
Tənzimləyicinin verilmiş komadani yerinə yetirib-yetirmədiyini bilmək üçün yenə də pilot

sistemindən istifadə olunur. Tənzimləyicinin çıxış xətti üzərində təzyiq sensoru
(ötürücüsü) quraşdırılır və bu xəttdəki həqiqi təzyiq pilot sisteminin köməyilə nəzarət
üçün yuxarıya, preventor stansiyasına ötürülür.
c- Plaşkalı preventoru bağlamaq və ümumiyyətlə hər hansı funksiyanı yerinə yetirmək üçün
ancaq işçi sistemdən istifadə olunur.
Tapşırıq 4.
İstifadə zamanı pilot sistemindən maye itirilmir. İslənmiş maye səthə yerləşdirilmiş
razarvuara qayıdır.
Tapşırıq 5.
Düzgün cavab d . Bu normal halda sualtı preventorlarda istifadə olunan mayedir.
a, b və c -Düzgün cavabdan aydındır.
Tapşırıq 6.
Düzgün cavab: Səhvdir .
Pilot sistemdən signal göndərilərkən o, hər iki kollektora göndərilir və onların hər
birindəki uygun SPM-i açır. Amma işçi maye təzyiq altında ancaq seçilmiş kollektorda
olduğundan, funksiya da həmin kollektordakı təzyiqlə yerinə yetirilir.
Tapşırıq 7
Pilot idarəetmə sisteminin istifadə olunduğu preventorlarda işçi təzyiq ancaq bir
kollektora verilir. Bu “kollektor seçimi” keçiricisi vasitəsilə həyata keçirilir. Bu keçirici
“sarı” vəziyyətindədirsə təzyiq ancaq sarı kollektora, “göy” vəziyyətindədirsə ancaq göy
kollektora verilir.
200
Tapşırıq 8.
Düzgün cavab: Səhvdir.
Məkik klapanın vəzifəsi bir kollektoru o birindən ayırmaqdır (şəklə baxaq).
Sarı Göy
kollektordan kollektordan
Məkik
Bağlama
kamerasına
Burada məkik klapanın bir konstuksiyasının sxematik quruluşu göstərilmişdir.
Təsəvvür edək ki, bu preventorlardan birinin bağlama xəttinin üstündəki klapandır.
Sol və sağ tərəflərdə uyğun olaraq sarı və göy kollektorlardan gələn işçi xəttlər
gostərilmişdir. Hal-hazırda sarı kollektor işləyir. Ona görə məkik sağ tərəfə hərəkət etmiş
və göy kollektordan gələn girişi bağlamışdır. Sarı kollektordan gələn işçi maye aşağı,
preventorun bağlama kamerasına gedərək onu bağlayır.
Göründüyü kimi onun pilot sistemlə heç bir əlaqəsi yoxdur.
Tapşırıq 9.
Düzgün cavablar a və d.
a- Sualtı preventor sistemlərində istifadə olunan 4-yollu 3-vəziyyətli klapanlar neytral

vəziyyətə qoyulduqda bağlama və açma xətlərinin hər ikisi çıxış xətti ilə birləşir. Yəni
onlarin heç birində təzyiq olmur. Ona görə də preventoru nə açıq, nə də bağlı vəziyyətdə
saxlayan işçi təzyiq olmur.
b- Sualtı sistemlərin distansion panellərində 4-yollu 3-vəziyyətli klapanların vəziyyətini

göstərən 3 işıq olur. Qırmızı və yaşıl işıqlar onun bağlı və açıq vəziyyətlərini göstərir.
İstifadəçi şirkətin qaydalarından asılı olaraq yaşıl işıq açıq, qırmızı isə bağlı və ya əksinə
göstərə bilər.
Bunlardan başqa klapanın neytral vəziyyətini göstərən üçüncü, narıncı işıq da vardır.
201
Bu işıqların bir xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, hər hansı preventoru, məsələn, “qırmızı”
vəziyyətindən “narıncı” (neytral ) vəziyyətə keçirərkən narıncı işıqla bərabər, qırmızı işıq
yanmaqda davam edir. Bu onun üçündür ki, panelə baxan kimi preventorun neytraldan
əvvəl hansı vəziyyətdə olduğu bilinsin.
a- Yuxarıda deyildiyi kimi bu vəziyyətdə nə açma, nə də bağlama kamerasında təzyiq

olmur.
c- Cavab d-yə bax.
Tapşırıq 10.
a yaşıl
b yaşıl
c yaşıl
d yaşıl
e yaşıl
f göy/sarı
Bu, APİ-nin normatividir.
Tapşırıq 11.
Düzgün cavab b.
Preventorların idarəetmə sistemlərində istifadə olunan 4-yollu 3-vəziyyətli klapanlar,

selector və manipulyator tipli olurlar. Selektor tipli klapanlar yerüstü quyularda,
manipulyator tiplilər isə sualtı quyularda işlənir.
Hər iki tipin iş prinsipini izah edək.
Aşağıdakı şəkillərə baxaq.
Şəkil A –da selector klapanın iş prinsipi göstərilmişdir (YERÜSTÜ SİSTEMLƏR!).
Bu klapan bağlı vəziyyətə qoyularkən işçi maye təzyiq altında girişdən bağlama xəttinə
gedir. Bu zaman klapanın açma xətti çıxış xətti ilə birləşir və açma xəttindəki maye bu
yolla rezervuara qayıdır.
Klapan açıq vəziyyətə qoyularkən təzyiq açma xəttinə verilir. Bu zaman bağlama xətti
çıxışla birləşir və oradakı maye rezervuara qayıdır.
Blok vəziyyətinə qoyulduqda isə giriş, açma və bağlama xəttləti bağlanır. Yalnız çıxış xətti
rezervuara açıq qalır.
202
Blok
Giriş
Açıq
Bağlı Bağlama Açma Giriş

xətti xətti
Giriş
Çıxış
Bağlama Açma
xətti xətti
Bağlama Açma
xətti xətti
ŞƏKİL A
Çıxış Çıxış
Şəkil B-də manipulyator klapanın iş prinsipi göstərilmişdir (SUALTI SİSTEMLƏR!).
Bu klapanlar açıq və bağlı vəziyyətə qoyulduqda yollar selector klapanlardakı kimi

birləşir. Blok vəziyyətinə qoyulduqda isə fərqli vəziyyət alınır: açma və bağlama xəttləri
çıxış xətti ilə birləşir və onlardan qayıdan maye SPM klapanlardan çıxaraq dənizə
tökülür. Giriş xətti isə bağlanır. Göründüyü kimi burada təzyiq ancaq giriş xəttində qalır.
203
Blok
Giriş
Bağlı Açıq
Giriş Çıxış
Giriş
Bağlanma Açma
xətti xətti
Çıxış
Bağlama Açma
Bağlama Açma
xətti Xətti
xətti Xətti
ŞƏKİL B
B
Çıxış Çıxış
Tapşırıq
12.
Universal preventorun pilot təzyiqi Sabit

Universal preventor xəttinin həqiqi təzyiqi Sabit
Manifoldun pilot təzyiqi Sabit
Manifold xəttinin həqiqi təzyiqi Azalar, sonra artar
Akkumulyatorun təzyiqi Azalar, sonra artar
Plaşkanın vəziyyətini göstərən işıqlar İşıq dəyişər
Hidravlik mayenin sərf göstəricisi İşləyər sonra dayanar
Buruğun hava sistemindəki təzyiq Sabit qalar
Sualtı akkumulyatorlar
Tapşırıq 1.
Preventorun üzərinə yerləşdirilmiş (avtonom) akkumlyatorların ilkin yükləmə təzyiqi

dəniz suyunun hidrostatikası qədər çox olmalıdır. Ona görə də axtarılan təzyiq:
1000 + 2000 X 0,45 = 1900 PSİ
204
TƏZAHÜRLƏRƏ NƏZARƏT ÜZRƏ DÜSTURLAR VƏRƏQİ
(SAHƏ VAHİDLƏR SİSTEMİ)
1. HİDROSTATİK TƏZYİQ (PPG)
Məhlulun sıxlığı (ppg) x 0.052 x Hşaq (ft)
2. TƏZYİQİN QRADİYENTİ (PSİ/FUT)
Məhlulun sıxlığı (ppg) x 0.052
3. QAZMA MƏHLULUNUN SIXLIĞI (PPG)
Hidrostatik Təzyiq (psi)

Hşaq (ft) x 0.052
4. LAY TƏZYİQİ (PSİ)
Alətin içərisinəki hidrostatika (psi) + QBIT (psi)
5. HASOSUN VURDUĞU HƏCM (BBLS/DƏQ)

Nasosun məhsuldarlığı (bbl/gediş) x Nasosun sürəti (gediş/dəq)
6. HƏLQƏVİ FƏZADA AXININ SÜRƏTİ (FUT/DƏQ)

Nasosun vurduğu həcm (bbl/dəqiqə) / Həlqəvi fəzanın tutumu (bbl/ft)
7. DÖVRANIN EKVİVALENT SIXLIĞI (PPG)

(Həlqəvi fəzada təzyiq itkisi (psi) / (Şaquli dərinlik (ft) x 0.052)) + Məhlulun sıxlığı (ppg)
8. QALDIRMA/ENDİRMƏ ZAMANI MƏHLULUN SIXLIĞININ ARTIRILMASI

(TƏHLÜKƏSİZLİK FAKTORU) (PPG)
(Saxlanılacaq müsbət balans(psi) / (Hşaq (ft) x 0.052)) + Məhlulun sıxlığı (ppg)
9. YENİ SÜRƏTLƏ NASOSUN TƏZYİQİ (PSİ)
Əvvəlki təzyiq (psi) x (Nasosun yeni sürəti (ged/dəq) /Nasosun əvvəlki sürəti
(ged/dəq))2.
10. YENİ MƏHLULLA NASOSUN TƏZYİQİ (PSİ)

Əvvəlki təzyiq (psi) x (Məhlulun yeni sıxlığı (ppg) /Məhlulun əvvəlki sıxlığı (psi))
205
11. MƏHLULUN MAKSİMAL SIXLIĞI (PPG)
(Yarılma təzyiqi (psi) /( Hşaq baçmaq (ft) x 0.052)) + Test məhlulunun sıxlığı (ppg)
12. MQT(PSİ)
[Məhlulun maksimal sIxlığı (ppg) – İşçi məhlulun sıxlığı (ppg)] x 0.052 x Hşaq başmaq (ft)
13. AĞIR MƏHLULUN SIXLIĞI (PPG)

(QBİT (psi) / (Hşaq (ft) x .052)) + İşçi Məhlulun sıxlığı (ppg)
14. YİT (PSİ)

YYT (psi) + QBİT (psi)
15. YST (PSİ)

YYT (psi) x (Ağır məhlulun sıxlığı (ppg) / İşçi məhlulun sıxlığı (ppg))
16. MƏHLULUN SIXLIĞINI ARTIRMAQ ÜÇÜN TƏLƏB OLUNAN BARİT (LB/BBLS)

([Ağır məhlulun sıxlığı (ppg) –İşçi məhlulun sıxlığı (ppg)] x 1500) / (35.8 – Ağır
məhlulun sıxlığı (ppg))
17. MİQRASİYANIN SÜRƏTİ (FT/SAAT)

Səthdə təzyiq artımı (psi/saat) / (İşçi məhlulun sıxlığı (ppg) x 0.052)
18. QAZ QANUNU (BOYL QANUNU)
P1 x V1 = P2 x V2 P2 = (P1XV1)/V2 V2 = (P1XV1)/P2
19. SİFONSUZ QALDIRILAN QB – NUN HƏR FUTUNA TƏZYİQİN AZALMASI (psi/ft)
İşçi məhlulun sıxlığı (ppg) x 0.052 x Metalın xüsusi həcmi (bbl/ft)

Rayzer və ya MBnun xüsusü tutumu (bbl/ft) - Metalın xüsusi həcmi (bbl/ft)
20. SİFONLA QALDIRILAN QB – NUN HƏR FUTUNA TƏZYİQİN AZALMASI (psi/ft)
İşçi məhlulun sıxlığı (ppg) x 0.052 x Borunun bir futunun tam həcmi (bbl/ft)
Rayzer və ya MB‘nun xüsusü tutumu (bbl/ft) - Borunun bir futa tam həcmi (bbl/ft)
206
21. AşQB SİFONSUZ QALDIRILARKƏN SƏVİYYƏNİN DÜŞMƏSİ (FT)
IWCF:
AşQB-nin uzunluğu (ft) x Metalın xüsusi həcmi (bbl/ft)

Rayzer və ya MB-nin xüsusü tutumu (bbl/ft)
WellCAP/IADC:
AşQB-nin uzunluğu (ft) x Metalın xüsusi həcmi (bbl/ft)___________

Rayzer və ya MB-nin xüsusü tutumu (bbl/ft) – Metalın xüsusi həcmi (bbl/ft)
22. AşQB SİFONLA QALDIRILARKƏN SƏVİYYƏNİN DÜŞMƏSİ (FT)
IWCF:
AşQB-nin uzunluğu (ft) x AşQB-nin bir futunun tam həcmi (bbl/ft)

Rayzer və ya MB-nin xüsusü tutumu (bbl/ft)
WellCAP/IADC:
________AşQB-nin uzunluğu (ft) x AşQB-nin bir futa tam həcmi (bbl/ft)_______

Rayzer və ya MB-nin xüsusü tutumu (bbl/ft) – AşQB-nin bir futunun tam həcmi
23. MÜSBƏT BALANS İTİRİLƏNƏ QƏDƏR SİFONSUZ QALDIRILA BİLƏN

BORUNUN UZUNLUĞU (FT)
Müsbət balans(psi)x[Rayzer və ya MB-nin xüsusü tutumu(bbl/ft) - Metalın xüsusi həcmi (bbl/ft)]

Məhlulun qradienti x Metalın xüsusi həcmi (bbl/ft)
24. MÜSBƏT BALANS İTİRİLƏNƏ QƏDƏR SİFONLA QALDIRILA BİLƏN BORUNUN

UZUNLUĞU (FT)
Müsbət balans(psi)x[Rayzer və ya MB-nin xüsusü tutumu (bbl/ft)-AşQB-nin bir futunun tam həcmi (bbl/ft)]
Məhlulun qradiyenti x AşQB-nin bir futunun tam həcmi (bbl/ft)
25. GUYUDİBİ TƏZYİQİ LAY TƏZYİQİNƏ BƏRABƏRLƏŞDİRMƏK ÜÇÜN BURAXILA

BİLƏCƏK MƏHLULUN HƏCMİ (BBLS)
Səthdə təzyiq artımı (psi) x Quyuya düşən fluidin həcmi (bbl)

Lay təzyiqi (psi) - Səthdə təzyiq artımı (psi)
207
26. AĞIR PAÇKANIN BOŞ BORUNUN VERİLMİŞ UZUNLUĞUNA UYĞUN OLAN
HƏCMİ (BBLS)
Boş borunun uzunluğu (ft) x Bborunun xüsusi tutumu (bbl/ft) x Qazma məhlulunun sıxlığı (ppg)
Ağır paçkanın sıxlığı (ppg) –Qazma məhlulunun sıxlığı (ppg)
27. AĞIR PAÇKA VURULARKƏN ÇƏNDƏKİ ARTIM (BBLS)
Ağır paçkanın həcmi (bbls) x (Ağır paçkanın sıxlığı (ppg)/İşçi məhlulun sıxlığl (ppg))
28. RAYZERİN İTİRİLMƏSİ HALI ÜÇÜN MƏHLULUN SIXLIĞINA OLUNAN ƏLAVƏ

(PPG)
Rayzerin uzunluğu(ft) x Məhlulun sıxlığı (ppg) –Suyun dərinliyi (ft) x Suyun sıxlığı (ppg)
Quyunun şaquli dərinliyi (ft) –Rayzerin uzunluğu (ft)
29. MB-NUN BİRTƏRƏFLİ KLAPANI BURAXDIĞI HALDA HİDROSTATİK TƏZYİQİN

DÜŞMƏSİ (PSİ)
Məhlulun sıxlığı (ppg) x 0.052 x MB-nin xüsusi tutumu (bbl/ft) x MB-nin boş hissəsinin uzunluğu (ft)
MB-nin xüsusi tutumu (bbl/ft) + Həlqəvi fəzanın xüsuti tutumu (bbl/ft)
30. LAY FLUİDİNİN QRADİENTİ (PSİ/FUT)
İşçi məhlulun qradiyenti (psi/ft) – (HFİT (psi) – QBİT (psi))/Fluidin hündürlüyü (ft)
31. HFİT (PSİ)
QBİT (psi) + (İşçi məhlulun qradiyenti (psi/ft) – Lay fluidinin qradiyenti (psi/ft)) x Fluidin hündürlüyü (ft)
208

Quyunun Idarə Edilməsi Az Dilində

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Quyunun Idarə Edilməsi Az Dilində

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MUSTAFA ƏHMƏDOV

Neft və qaz quyularında təzahürlərə nəzarət sahəsində azərbaycandilli kadrların hazırlanmasında

HFİT – Həlqəvi Fəzada İzafi Təzyiq

MQİT – Maksimal Quyuağzı İzafi Təzyiq

Bəzən MBMİT (mühafizə borusunun maksimal izafi təzyiqi) və ya BQHFMT (bağlı

QBİT – Qazma Borusunda İzafi Təzyiq

YYT – Yavaş Yuma Təzyiqi (SCR – Slow Circulating Pressure)

YYT-nin jolobdan və ştuserdən götürülmüş qiymətlərinin fərqi ştuser xəttində

Bəzən hidrodinamik təzyiq itkisi və ya hidrodinamik müqavimət də adlandırılır.

ŞXS – Ştuser Xəttində Sürtünmə

Bəzən buna ştuser xəttində hidrodinamik itkilər və ya təzyiq itkiləri də deyilir.

Bu cür ifadələrin dəqiq mənası kontekstdən aydın olacaqdır.

Psi (pound per square inch)– funt/kv.düymə (təzyiq vahidi)

TƏBİİ Kİ, BU VƏSAİT NÖQSANLARDAN XALİ DEYİLDİR. ONU

Təzahürün və ya müsbət təzyiqlər balansının azalmasının əlamətləri.

1. Baltanı quyunun dibindən qaldıraraq boru birləşməsini (muftanı) preventorların

Quyu axmazsa qazma davam etdirilə bilər.

Quyu axarsa, onu bağlamaq lazımdır.

Aşağıda təzahürün əlamətlərinin siyahısı verilir:

1. Qazmanın mexaniki sürətinin qəflətən və əhəmiyyətli dərəcədə (30%-50%) artması

Təzahürün göstəriciləri quyunun artıq işlədiyini göstərən müşahidələrdir.

Bu göstəricilər və onlar müşahidə olunduqda qazmaçının görməli olduğu tədbirlər aşağıda

1. Qaldırma/Endirmə zamanı boruların qaldırılan və ya endirilən həcmi ilə trip-

4. Nasosun təzyiqinin düşməsi / sürətinin qalxması (eyni zamanda).

5. Nasoslar işləmədiyi halda quyunun axması.

METOD AVADANLIQ - NİZAMLAMA ƏMƏLLƏRİN ARDICILLIĞI

SƏRT PREVENTORLAR AÇIQ, ƏSAS PREVENTORU BAĞLAYIN, ƏSAS

YUMŞAQ PREVENTORLAR AÇIQ, ƏSAS ƏSAS SİYİRTMƏNİ AÇIN,

Boğma metodları haqqında məlumat

Boğmaya başlamazdan əvvəl aşağıdakılar yerinə yetirilməlidir:

1. Baltanı quyunun dibindən qaldıraraq birləşməni (muftanı) preventorların bağlanması

Bu metod təfsilatilə aşağıdakı cədvəldə verilir.

MƏRHƏLƏ QB – NUN TƏZYİQİ QUYUAĞZI TƏZYİQ QUYUAĞZI TƏZYİQ

Nasosun dayandarılması ŞXS qədər artır (və ya

Rotordan baltaya qədər

Baltadan ştuserə qədər

Nasosun dayandarılması ŞXS qədər artır (və ya

Birinci dövr gedən zaman ağır məhlul hazırlanır.

İkinci dövrün sonunda quyu artıq boğulmuş olmalıdır.

MƏRHƏLƏ QB – NUN TƏZYİQİ QUYUAĞZI TƏZYİQ QUYUAĞZI TƏZYİQ

Rotordan baltaya qədər YİT

Nasosun dayandarılması ŞXS qədər artır (və ya

2. Quyuya/Təzahürlərə nəzarətin ikinci vasitəsi hansıdır?

3. Aşağıdakı qradiyentlərdən hansı normal lay təzyiqinə uyğundur (kurs daxilində)?

4. Aşağıdakılardan hansı təzahürlərə nəzarətin əsas prinsiplətindən biridir?

a. Bütün boğma prosesi ərzində drossel/quyuağzı təzyiqin sabit saxlanmasına

Yerüstü quyular. Təzahürlərin səbəbləri

1. Anomal lay təzyiqi bunlardan hansıdır?

a. Ağır məhlulun köməyilə yaradılan böyük müsbət təzyiqlər balansı.

a. Böyük müsbət balans saxlamaq.

3. Aşağıdakılardan hansı svab (sorma) ehtimalını artırır?

a. Quyunun dar yerlərindən aləti nasosları işlətmədən qaldırmaq.

a. Məhlulun özlülüyünün artırılması.

a. Xəttləri vibroələkləri yan keçməklə nizamlamaq.

a. Nasosun sürətini 30% artıraraq qazmanı davam etdirmək.

7. Həmişəmi tam itkidən sonra quyu işləyir?

QB-nun daxili tutumu 0,0178 bbls/fut

9. Məhlula düşən qaz quyudibi təzyiqi ən çox nə vaxt azaldır?

a. Qaz quyunun dibində olanda.

10. Aşağıdakılardan hansı svabla (sorma ilə) nəticələnə bilər.

a. Məhlulun özlülüyünün yüksək olması.

a. Qaldırma/endirmə zamanı quyudibi təzyiqin artması.

12. Qaldırma zamanı:

Ağır paçkanın həcmi = 20 bbls