TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ UVOD RENESANSA

UVOD RENESANSA
U literaturi renesansa uobičajeno se dijeli na na period kada se ona razvijala samo u Italiji, odnosno
od 1400 do 1550. godine i na drugi period kada se renesansni duh ( u ograničenoj mjeri) u
arhitektonskom stvaralaštvu proširio po cijeloj Evropi, od 1550. do 1700. godine.
Druga podjela ne pravi teritorijalnu razliku, već graditeljsko stvaralaštvo dijeli na ranu renesansu, od
1420. - 1500. godine, visoku ili zrelu renesansu, od 1500. do 1550. godine i prelazni period ka baroku,
kasnu renesansu, u sklopu koje se izdvaja manirizam, do 1600. godine.

TABELARNI PREGLED

PERIOD NAJZAČAJNIJI CENTRI OBJEKTI, ARHITEKTI

RANA RENESANSA_ITALIJA Firenca, Rim Sta Maria del Fiore; Palazzo Medicci-
1400 -1500 Ricardi;Palazzo Strozzi; Brunelecshi,
Mikelozzo, Alberti
CVJETNO DOBA_ITALIJA Rim, Venecija Crkva sv. Petra, Micheleangelo,
1500 - 1550 Tempietto kružni hram
Bramante,Sangallo
POZNO DOBA_ITALIJA Venecija, Rim, Vicenza Villa Rotunda, Andera Palladio
1550 - 1600
RENESANSA U EVROPI Dvorci na Loari (Loire), Pariz Dvorci Bloise, Chambord, Fontainebleu,
Francuska XVI vijek, Louvre, Chenonceau
do prve decenije XVII vijeka
RENESANSA U EVROPI Hajdelberg, Minhen Njemačka dvorac u Hajdelbergu
Njemačka,Holandija Anvers ,Brigge Kornelije Floris Vijećnica u Anversu
Druga polovina XVI vijeka
RENESANSA U EVROPI Valadolid, Madrid Palata Escorial Madrid Huan Batista de
Španija, Portugal Toledo
XVI vijek
RENESANSA_EVROPA John Thorpe, Dvorac Longford Salisbury
Engleska

Sl.1_Palazzo Medici Riccardi; Michelozzo di Bartolomeo Michelozzi (1396–1472)

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 1

 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ UVOD RENESANSA

FIRENCA I RANA RENESANSA

Arhitekturu rane renesanse obilježio je grad država Firenca (Firenze,Florence) sa svojim moćnim
porodicama Strozzi, Pazzi, Medicci. Arhitekti predvodnici rane renesanse su svakako prije svega
Filipo Brunelecshi, Mikelozo Michelozzi i Leon Battista Alberti. Firentinska katedrala koja je
spomenuta u uvodnom predavanju je svakako najsnažniji simbol nove arhitekture. Pored toga
najvažnije promjene su u projektovanju i izgledu rezidencijalnih objekata kao što su palate Medicci-
Ricardi,Pitti, Strozzi i druge, sa svojim strogim rustikalnim izgledom.

RIM_CVIJETNO RAZDOBLJE

Jedan od najvažnijih stvaralaca Donato d'Angelo Bramante koji u Rim donosi utjecaj Albertija, ali
cvjetni period renesanse mnogo više i direktnije crpi sa iz izvora antike nego što je to bio slučaj sa
ranom renesansom. On započinje sa radovima na najvažnijem objektu crkvi Sv. Petra u Rimu. Rafael
Sanzio je nastavio sa gradnjom palata koje su imale sve klasičnije elemente, arhitekta Peruzzi stvara
Palatu Farnesinu, a ovo razdoblje će imati svoj vrhunac u arhitekti i svestranom umjetniku
Michelangelo Buoanaroti. Njegova djela su izrazito monumentalna, sa naglašenim individualizom i
maksimalnim pribiližavanjem antici. On je projektant kupole na Crkvi Sv. Petra koja je bila uzor svim
kasnijim stvaraocima.

KASNA RENESANSA_MANIRIZAM

Pozno razdoblje,manirizam su obilježili arhitekti Vignola, Giorgio Vazari (Palazzo degli Uffizi, Firenca)
a najviše Andrea Palladio sa svojim vilama, čiji se uticaj veoma brzo i lako proširio i na druge europske
zemlje. Villa Rotonda je postala jedna od najuticajnijih građevina u arhitekturi, fasade sa antičkim
stilskim redovima. Nakon ovih arhitekata i pod uticajem kontra reformacije Crkve sve više dolazi do
izražaja forme i oblici koji će obilježiti period Baroka.

RENESANSA U EVROPI

Dok je u Italiji renesansa bila u punom

zamahu, ostale zemlje evrope su još uvijek
bile pod jakim utjecajem gotičke
arhitekture. Prenošenje renesansnih ideja i
duha je bilo još uvijek snažno prožeto
srednjevijekovnim i gotičkim uticajem. U
Francuskoj zadržan je kontinuitet izgradnje
dvoraca pa tako mješoviti stil daje dvorse
Bloise, Chambord, Fontainbleu. Crkveni
objekti zapravo nisu nikada prihvatili
renesansne ideje sve do perioda klasicizma.
Najznačajnije djelo renesanne arhitekture
izvan Italije je svakako Palata Escorial pored
Madrida, Juan Battista de Toledo.

Sl.2_Pogled na dvorac Chenonceau, Arhitekt Philibert Delorme, izgrađen između 1515-1521. godine
THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 2
 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ UVOD RENESANSA

PORJEKLO ARHITEKTONSKE FORME RENESANSA

Arhitekti italijanske renesanse baziraju svoje objekte na temelju njihovog proučavanja teorije i
prakse klasičnih rimskih primjera. Hodočašće u Rim na studij i analizu antičkih građevina i ruševina, a
posebno Colosseuma i Panteona, smatralo se esencijalnim dijelom edukacije arhitekata. Klasični
arhitektonski elementi, kao što su stupovi, pilastri, podesti, vijenci, lukovi, kupole i oblikuju rječnik
renesansnih građevina. Ponovo su jako aktueln Vitruviusove knjige 1 o arhitekturi pod čijim uticajem
se formira definicija renesansne ljepote u arhitekturi. Kao što je u antičkom svijetu, renesansnu
arhitekturu karakterizira skladan oblik, matematički omjer, a mjerna jedinica na temelju mjeri
čovjeka.

U Italiji gotička arhitektura nikada nije imala razvoj kao što je to u ostalim zemljama evrope. Moguće
je otkriti neke dokaze o prisutnosti gotičkog stila u prelasku iz romanike u renesansu u Italiji. Kako
bilo, ne može se reći da je imala glavni uticaj. Sa svojim urbanim palačama, jasno definisanim
prostorima i mirnim, horizontalno naglašenim formama italijanska arhitektura gotičkog perioda već
je u sebi nosila sjeme perioda koji će nastupiti. S toga je opravdano nazivaju proto - renesansa.

Tokom renesanse, arhitekti koji su bili multidisiplinarno obrazovani su sa svojim stvaralaštvom željeli
dotaknuti emocije i razum. Tokom ovog perioda najviše se grade tri vrste objekata:

1. Građanske gradske vile i palate, za plemstvo, (Italija: Palata Strozzi, Ricardi Medicci)
2. Dvorci za kraljevske porodice (Francuska, Španija, Engleska) koji su još uvijek dijelom pod
uticajem gotičke arhitekture
3. Nove crkve koje sve više napuštaju oblik latinskog krsta i bazilike a postaju centralne
građevina sa monumentalnom kupolom pod uticajem Panteona ( Sv.Petar,Vatikan)
4. U urbanističkom smislu grade se simetrični trgovi, prave se šire ulice koje stvaraju
perspektivu i akcentiraju objekte.

1
Vitruvius, Deset knjiga o arhitekturi, prevod sa latinskog, Izdavač Svjetlost, Sarajevo 1990: „Obrazovanje
arhitekta mora da se sastoji iz vise nauka i različitih znanja, jer arhitekt treba da ocjenjuje i vrijednost djela koja
potiču iz oblasti drugih vještina. Arhitektura se sastoji od prakse i teorije. Praksa je sposobnost stečena trajnom
vježbom. Njom se, prema priloženom nacrtu, gradi djelo rukama od rna kakve građe_Teorija je onaj dio koji
zakone izrađena djela umije na osnovu zakona proporcije dokazati i rastumačiti. lako oni arhitekti koji su
nastojali da bez naučnih studija postanu vjesti same u ručnom radu nisu mogli prema svojim naporima postigli
priznanja. A i oni koji su se oslanjali same na teoriju i na svoje naučno obrazovanje izgleda da nisu uvijek uspjeli
u poslu, jer su bili u neizvjesnosti. Naprotiv, oni koji su ovladali i jednim i drugim, kao oboružani svim oružjima,
brze bi postizali priznanja za svoje poduhvate. Kao i u svemu drugom , tako je i u arhitekturi sadrzano ovo dvoje:
kakva se stvar prikazuje i sto ona znaci. Prikazuje se izvjesni predmet o kome je riječ; taj predmet odreduje oblik
koji je izveden na osnovu naucniil zakona. Iz toga se vidi da arhitekt mora da zna i jedno i drugo , ako hoee da
ga priznaju za takvoga. Prema tome, arhitekt mora da bude i talentovan j prijemljiv za nauku. Jer, ni talenat bez
nauke, ni nauka bez talenta ne mogu stvoriti savrsena umjetnika.“

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 3

 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ UVOD RENESANSA

PRINCIPI OBLIKOVANJA

Organizacija elemenata, odnosno koncept prostora i odnos enterijera i eksterijera zasnivao se na

nekoliko elementarnih principa, koji su sledili glavne odlike stare rimske arhitekture:

1. Sklad,uređenost
2. Povezanost,harmoničnost ritma
3. Simetrija fasade i volumena
4. Centralizacija prostora
5. Zlatni rez

Geometrizacija elemenata u renesansi iskazala se kroz koncepciju svodjenja objekata na osnovne

geometrijske figure. Postojala je veoma izražena hijerarhija elemenata i odnosa delova na
objektima. Simetrija objekata, u tlocrtu i fasadi je bila gotovo obavezna, a zlatni rez je osnova
prilikom proporcionisanja.

Sl. 2_Andrea Palladio, Villa Rotunda_ Studije simetrije na tlocrtu i presjeku, dok fasada odražava
proporcionisanje u skladu sa zlatnim rezom.

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 4

 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ UVOD RENESANSA

PALATA_SIMBOL JAČANJA KRALJEVSKE I GRAĐANSKE MOĆI

Kao dio trenda, po prvi put nakon antike, stanovanje je postalo fokus arhitekture u 14. vijeku.
Sampouzdana srednja klasa u italijanskim gradovima željela je prestižne rezidencije koje bi im
pomogle da dokažu svoj položaj i dostignuća.

Po prvi put svjetovnim zgradama bila je

dozvoljen izraz koji je nadilazio čistu
funkcionalnost. Firenca je takođe bila
predvodnik kada se radi o dizajnu i izgradnji
monumentalnih privatnih zgrada- palača
(pallato - ova riječ je izvedena iz „palatium“,
latinskog imena za Palatin, rimskog brda na
kojem su car Augustin i njegovi nasljednici
živjeli).

Palače je bila modelirana po uzoru na utvrđene

kuće pronađene u italijanskim gradovima
tokom Srednjeg vijeka, koje su uništene tokom
borbi za moć u 13. i 14. vijeku. Tako je vanjski
izgled palača rane renesanse bio prilično
zatvoren, odbramben, sirov i neprivlačan. Ovaj
efekat postignut je upotrebom masivnih,
kamenih blokova grube teksture sa dubokim
spojevima (rustikacija) i malim pravougaonim
prozorima na prizemlju. Na gornjim spratovima
bili su polukružni prozori (bifore) – luk iznad je
Sl.3_Palazzo Strozzi, Firenca; arhitekt Benedetto da
povezivao dva prozora. Većina zgrada imala je
Maiano početa 1489 završena 1538. godine.
tri sprata, s naglašenim vijencem u nivou
prozorskih klupica. Horizontalna artikulacija, Cjelokupni dojam o palati je da izgleda kao mala
strogo simetričnih fasada dodatno je naglašena tvrđava, izgrađena u stilu tipičnom za XV vijek sa
gornjim vijencem u strehi baziranih na modelu naglašenim horizontalnim vijencima i rustikalnom
iz antičkog Rima. Rane palače su bile otvorene obradom fasade. Na svom posljednjem spratu ima
prema pravougaonom unutrašnjem dvorištu, veoma naglašen i dramatičan vijenac. Ova palata je
koje je bilo okruženo arkadama i arkadnim karakteristična po tome što se nije nalazila u nizu nego
pješačkim stazama 2. kao slobodnostojeći objekat, što je još više naglasilo
njen simetričan, strog i pomalo izgled.

Moćne porodice su sa ovakvim palatama izražavale političku i ekonomsku snagu. Simbolizam ovih
palata je ostavio snažan pečat na arhitekturu, obilato se koristio u toku neo-historijskih stilova u XIX
vijeku za objekte od državne moći ( Primjer: Objekat Predsjedništva, Sarajevo).

2
Gymple,Jan: The Story of Architecture, Konneman 1996., str.44
THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 5
 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ UVOD RENESANSA

SAKRALNI OBJEKTI RENESANSE

Najznačajnije odlike sakralnih objekata bile su centralizacija prostora, apsolutna simetrija i

monumentalna kupola. U enterijeru u potpunosti se gubi dramatična vertikala i prelomljeni luk,
odnosno lukovi ponovo postaju polukružni, tavanica je ravna i drvena. Ovi objekti su okupani
svjetlom dok slikarstvo u enterijeru zamjenjuje gotičke vitraže.

Sl.4_Pogled na kupolu Bazilike Sv. Petra, Vatikan, Michelangelo Buonaroti, projekat 1546/7. godine

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 6

 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ UVOD RENESANSA

Najznačajniji objekat je svakako Bazilika Sv. Petra (1506-1626) koja je izgrađena na mjestu stare
petobrodne bazilike. Najveći arhitekti tog vremena dali su svoje prijedloge za izgradnju bazilike.
Usvojeni prijedlog je bio od Michelangela Buoanarotija, slikara, kipara i arhitekte. Prvobitni plan je
bio za potpuno centralnu građevina no kasnije ona dobiva oblik latinskog krsta. Michelangelo nije
doživio da vidi svoje remek djelo, bio je izgrađen samo tambur, njegov rad je nastavio Giacomo della
Porta od 1585. godine nakon smrti Michelangela.

Sl.5_Pogled na trg ispred Bazilike Sv. Petra, Ovalni trg sa kolonadom stubova dodan je kasnije za vrijeme
Baroka.

ZAKLJUČAK

Iz svega gore navedenog možemo zaključiti da renesansa ni u kom slučaju nije bila stilski jedinstven
proces, odnosno osnovni kanoni i principi su bili gotovo jedinstveni (simetrija, harmonija, zlatni rez,
antički uzori) ali su objekti veoma raznoliki. Velike su razlike po periodima i po gradovima unutar
Italije, a pogotovo u ostatku Evrope koja je se veoma teško oslobodila srednjevijekovnog uticaja. U
Evropi ideje renesansa su imale manje uticaja na sveopšti procvat društva, više su prihvatali
arhitektonske uzore i elemente pogotovo zrele i kasdne renesanse kroz ideale Michelangelove kupole
i Vila Andrea Palladia. Gotička arhitektura je ostalo popularna u Engleskoj toliko dugo da Renesansa
praktično nije imala nikakav uticaj na religijske zgrade sve do kraja 16. vijeka. Ključnu ulogu je odigrao
arhitekta Andrea Palladio. Kao rezultat njegovog uticaja klasična evropska arhitektura od kasnog 16.
do 18. vijeka na kraju je postala poznata kao Paladijanizam. Renesansu treba shvatiti kao slojevitu ali
veoma korjenitu evoluciju čovjeka, nauke i arhitekture.

Kroz predavanja ključno je pratiti vertikalni progresivni razvoj i transformaciju arhitekture od rane
Renesanse do prelazka u Barok ali i horizontalni presjek kroz historiju i umjetnost kako bi se period
renesanse u potpunosti sagledao. U ovo periodu započeo je i proces personalizacije i individualizma
u arhitekturi, koji je kao pristup veoma aktuelan i danas.

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 7

 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ UVOD RENESANSA

PREGLED PREDAVANJA

UVOD OPŠTE
UVOD RENESANSA
RANA RENESANSA FIRENCA
RENESANSA RIM
RENESANSA EVROPA
BAROK ITALIJA
BAROK EVROPA
ROKOKO, VELIKI EVROPSKI DVORCI
KLASICIZAM
NA PRELAZU U NOVO DOBA
ZAKLJUČNO PREGLEDNO PREDAVANJE

POPIS ILUSTRACIJA

1. Str.1_Palazzo Medicci Ricardi,Firenza; http://www.bellavitae.com/2010/12/arte-40/

2. Str.6_Villa Rotunda http://www.postershop.co.uk/Palladio-Andrea/Palladio-Andrea-Villa-Rotonda-9200064.html
3. Str.6_http://spacecollective.org/projects/Studio-Lynn-Vienna/page6
4. http://www.artistrising.com/products/274046/chateau-de-chenonceau-2.htm
5. Str. 6_http://www.friendsofart.net/en/art/michelangelo-buonarroti/dome-of-st-peters
6. Str.7_ http://www.

POPIS LITERATURE

1. Fletcher, Bannister: A History of Architecture; Architectural Press; 20 edition,1996.

2. Gympel,Jan: The Story Of Architecture ,KONENEMAN ,1996.
3. Kostof,Spiro: History of Architecture,Oxford University Press,NY,(1985) 1995
4. Müller, Wener i Vogel, Gunther: Atlas arhitekture, dio 2 – Povijest graditeljstva od romanike do
sadašnjosti, Zagreb: Golden marketing, Institut građevinarstva Hrvatske, 1999.
5. Nestorović Bogdan: Arhitektura Novog veka, Naučna knjiga, Beograd, 1964.
6. Visual Encyclopedia of Art: Renaissance, SCALA, Firenca, 2009

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 8