TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ ZRELA I KASNA RENESANSA

ZRELA I KASNA RENESANSA

Zrela (cvijetna) renesansa obuhvata period prve polovine 16. vijeka, sa najznačajnijim centrom
arhitekture Rimom, te sa arhitektima Bramanteom i Michelangelom. U drugoj polovini XVI vijeka
razvija se kasna renesansa sa predstavnicima Giorgio Vazari i Andrea Palladio, kada razdoblje
renesanse lagano prelazi u razdoblje Baroka.
TABELARNI PREGLED

GRAD OBJEKTI ARHITEKTI

Rim Tempietto Donato d Anglelo Bramante

Rim Projekti za Baziliku Sv. Petra Donato d Anglelo Bramante
Rim Sta Maria della Novicella Rafael Sanzio
Firenca Palata Pandolfini Rafael Sanzio
Rim Palata Massimi B. Peruzzi
Rim Palata Farnese Sangallo, Michelangelo
Rim Bazilika Sv. Petra Michelangelo
Venecija Palata Corner Sansovino
Venecija Biblioteka Sv.Marka Sansovino
Rim Vila Pape Julija Vignola
Rim Vila Caparola Vignola
Rim Crkva il Gesu Vignola
Firenca Palata degli Ufizzi Giorgio Vazari
Vicenze Bazilika Andrea Palladio
Vicenze Villa Rotonda Andrea Palladio

SL.1_ Vila Rotonda, Andrea Palladio

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 1
 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ ZRELA I KASNA RENESANSA

ZRELA (CVIJETNA) RENESANSA

Opšte

Zrela i kasna renesansa imaju dosta sličnih arhitektonskih

karakteristika - grade se gradske palate koje gube svoj
rustikalni izgled te naginju ka sve većoj raskoši na fasadama.
Odlike arhitekture takođe su se promijenile u odnosu na ranu
renesansu. Umjesto da su poredani u ritmu na jednakim
udaljenostima, prozori su sada često raspoređeni u grupama, ili
u naizmjeničnim užim i širim trakama zidanja prate na zidnoj
osi. Povećana sloboda u projektovanju dovela je do toga da su
ukrasi na fasadama postali više skulpturalni. Prozori su bili
uokvireni sa potpornim blokovima i stubovima, i okrunjeni
krovovima u obliku arhitrava, zaobljenih lukova i trokutastih
zabata.

Mnogi arhitekti sada su bili u mogućnosti da objavljuju

izvještaje o svojim iskustvima i pristupe projektovanju. Dakle,
„nerealizovana “ arhitektura, ima važnost i čisti dizajn po prvi
put može uticati na događanja. Dok se crkva ogorčeno bori
protiv mnogih dostignuća u Renesansi, iznad svega u području
prirodnih nauka, u isto vrijeme se razvija kod vladara, znatan
apetit za slavom i prestižom. Kao rezultat toga do kraja 15.
vijeka, ono što je počelo kao zdravi individualizam, u nekim se
slučajevima razvilo u nesputanu samohvalu.

Središte arhitektonskog napretka pomakao se iz Firence u Rim,

odražavajući tako duh promjene.

Razvoj tlocrta Bazilike Sv. Petra

Bramantov plan koji je bio preplavljen sa grčkim krstovima,

krugovima, kvadratima i interakcijom tih oblika, na kraju
napušten. Rekonstrukcija crkve uglavnom temeljila na
Mikelanđelovim idejama, koji je zaslužan za ,monumentalni
dizajn stropa u Sikstinskoj kapeli, koristio genijalne
iluzionističke tehnike, pokazao je izuzetan inžinjerski kvalitet
prilikom projektovanja glavne strukture kupole i nosivih
stubova.

SL.2_ Razvoj tlocrta objekta Bazilika Sv. Petra u Rimu, gore Plan
Bramante, sredina plan Mikelangelo u obliku grčkog krsta, dole plan sa
latinskim krstom odnosno dadanim prednjim dijelom arhitekt Carlo
Maderno 1612.godine.

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 2

 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ ZRELA I KASNA RENESANSA

Godine 1547. umjetnik koji je već bio u godinama preuzeo je nadzor nad izgradnje Sv. Petra. Ova
papinska crkva u Vatikanu postojala je u različitom oblicima još od 324. godine. Kamen temeljec
za potpuno novu crkvu postavio je papa Julije II 1506. veličina zgrade već je bila određena
Bramanteovim planovima i postojećim strukturama. Međutim, Michelangelo je uspio održati
glavnu ideju- centralni plan grčkog krsta sa centralnom kupolom - ali suzio je plan i dao mu jasno
uniformisan oblik. Crkva je dobila glavnu osu uz pomoć stubova na natkrivenom hodniku i
stepenica na ulazu, plus jasna orijentacija prema gradu, što je Gian Lorenzo Bernini iskoristio 50
godina kasnije kao veliki efekat u dizajniranju trga Sv. Petra .

Michelangelo je postavio svoju veličanstvenu kupolu, remek djelo jedinstva arhitekture i

konstrukcije. Kao i kupola Panteona , kupola Sv. Petra ima promjer 42 m i diže se u visinu od 132
m od mramornog poda crkve do krsta na vrhu lanterne. Kao i Brunelleschieva kupola u Firenci,
Michelangelova kupola uspijeva dominirati cijelim Rimom, u kojem nije da nema kupola. Ona
odiše savršenim skladom, bez obzira na perspektivu ili udaljenost sa koje se posmatra.

Sl.4_ Sikstinska kapela, slikarstvo Michelangelo,Vatikan

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 3

 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ ZRELA I KASNA RENESANSA

BRAMANTE

Tempietto je djelo Donata Bramantea, koji je ubrzo prešao

na izgradnju velikih centralno planiranih crkvi, uključujući i
Santa Maria della Consolazione u Todi i katedralu Como.
Njegovo najveće djelo bila je rekonstrukcija odnosno
projekat i početak gradnje Bazilike Sv Petra u Rimu ( San
Pietro u Vatikanu), glavne papinske crkve. Velikodušnu
podršku umjetnika od strane Vatikana počela je sa papom
Sikstom IV. (papa od 1471- 1484) koji je dao odobrenje za
Sikstinsku kapelu koja je i nazvana po njemu. Ova podrška
doživjela je svoju kulminaciju pod papom Julijem II. (1503-
1510).

1502. godine Ferdinand i Isabela vladari Španije dali su

sagraditi mali hram Tempietto, u čast rođenja sina, u Rimu
na mjestu gdje je po vjerovanju razapet Sveti Petar.

Kako je ljudski posmatrač mjerilo svih stvari u renesansi,

njegova moć prostorne percepcije ostalo je ključno mjerilo
za arhitekturu. Posmatrač je bio „prevaren“ kad - zbog
skučenog prostora - arhitektura nije bila sposobna napraviti
impresivno prostorno iskustvo. Tako je npr. Bremante varao
posjetitelje svoje crkve Santa Maria u blizini San Satira u
Milanu sa impresivnim korskim prostorom koji je u stvari
prostor bez stvarne dubine. Ova tehnika je usavršena
tokom Baroka i postala tehnika iluzionizma.

Crkveni objekti su uglavnom projektovani kao centralni

prostori sa kupolom. Zgrade rane renesanse pokazale su
određenu podudarnost između dizajna interijera i
eksterijera. Međutim, sada cilj je bio dozvoliti zgradi da se
stalno razvija od jezgra i pokaže ovu organsku strukturu u
vanjskoj artikulaciji. Tempietto u dvorištu San Pietra u
Montoriu u Rimu, vidi se kao osnovni primjer stila na
vrhuncu renesanse. Ova kružna zgrada sa malom kupolom
pokazuje kako je Renesansa koristila antičke oblike i
SL.5_ Izgled hrama Tempietto_presjek, fasada,
prilagodila ih duhu vremena. Kružna dvorana sa stubovima
gdje je vidljiva veza sa antičkim rimskim
Tempietta ima malo veze sa klasičnim grčkim hramom
okruglim hramovima
osim koncepta direktne veze između eksterijera i
enterijera. Sl.6_ Detalj kapitela, vidljiva primjena različitih
vrsta kamena.

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 4

 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ ZRELA I KASNA RENESANSA

MICHELANGELO

Kao što njegove najranije skice pokazuju, ovaj mladi čovjek je imao nevjerovatan talent za različite
discipline. Njegove slike bile su po uzoru na Giotta i Massaccia, a na njegovo kiparstvo u početku jako
je uticao Donatello. Lorenzo de Medicci podržavao je petnaestogodišnjeg umjetnika, čiji je genij
ubrzo prepoznao, odvodeći ga u nadahnjujući okoliš njegove palače. Tokom svog dugog života
Michelangelo je ostao povučeni usamljenik, više individualni, nego društveni tip i potpuno različit od
urbanog i dvorskog Leonarda de Vincia (1452-1519), koji je bio već poznat kada je Michealangelo
počinjao svoju karijeru. Godine 1496, sa 21 godinom pošao je u Rim, gdje je 1498. stvorio je svoju
sklupturu Pietu za Sv. Petra. Sa ovom veličanstvenom grupnom skulpturom, oživio je mramor i
zaslužio divljenje svojih savremenika. Dva puta je napustio Rim i vratio se u Firencu na duže vrijeme, i
1501 napravio je kip Davida u Firenci. Godine 1509. počeo je rad na freskama u Sikstinskoj kapeli i
radio na njima u različitim intervalima više od 30 godina. Michealangelo je prešao na arhitekturu u
relativno kasnom stadiju svoje karijere- 1516. kada je navršio četrdeset godina- radio je na dizajnu
fasada S. Lorenza u Firenci- koje nikad nisu završene. Konačno je vidio izvršenje svojih arhitektonskih
dizajna sa bibliotekom Biblioteca Medicea Laurenziana i Mauzolejom Medici između 1520. i 1534.
Podjela zidova negira njihove granice, interijer i eksterijer postaju međusobno zamjenjivi, razdvajanje
etaža je nejasno, arhitektura je tretirana kao skulptura. Kako bilo, Michelangelo je uspio stvoriti
dostojan ambijent za knjige koje su bile relativno vrijedne u to vrijeme. Gotovo utisak svetoga je
možda stvoren skladištenjem knjiga u ormare koji su nalikovali na crkvene klupe, koje su postavljene
vertikalno duž centralne ose. Michelangelo je proveo posljednjih 30 godina svog života od 1534. u
Rimu radeći na fresci Posljednji sud u Sikstinskoj kapeli.

Tokom posljednjih godina života Michelangelo je projektovao Palazzo dei Conservatori na brdu
Capitoline, na kojoj je radio od 1536. kada je dizajnirao trg na kojem će stajati. Dizajnirajući prvi
moderni monumentalni trg u gradu, Michelangelo nije radio samo za poglavara crkve, već i za
gradske vlasti. Redizajn je 1538 Michelangelo počeo sa podizanjem statue Marku Aureliju na konju
čija je namjena bila da pruži centralni fokus kompleksu. Michelangelo je živio samo za to da vidi
početak građenja Palazzo dei Conservatori, koja je ipak sagrađena najvećim dijelom u skladu sa
njegovim dizajnom. Proprcioniranje tipično za Michelangela, tj. vertikalna podjela dva sprata sa
stubovima ili polustubovima kao glavna artikulacija fasade, daje zgradi prazničnu ravnotežu.
Michelangelo je bez sumnje jedan od najvažnijih i šarolikih umjetnika u svjetskoj historiji. Kao slikar,
kipar i arhitekta, ostavio je dosta nezavršenih radova iza sebe. Njegov univerzalni genij, imao je trajan
uticaj na sve ove tri discipline u mnogim vijekovima.

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 5

 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ ZRELA I KASNA RENESANSA

Sl.7_Pogled na kupolu Bazilike Sv. Petra, Vatikan, Michelangelo Buonaroti, projekat 1546/7. godine

Sl.8_Fasada palata Farnese ,Rim izgrađena između 1489–1513, prva je palata u renesansnom
stilu u Rimu. Rustikalna obrada se nalazi samo još oko glavnog ulaza. Fasada je sa naglašenom
horizontalnom podjelom I velikim završnim vijencem.

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 6

 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ ZRELA I KASNA RENESANSA

KASNA RENESANSA_
GIACOMO BAROZZI DA VIGNOLA

Vila Caparola je izgrađena 50-ak kilometara

sjevero-zapadno od Rima, grad Caparola. Prije
Vignole na projektu su radili arhitekti Sangallo i
Peruzzi koji su dali pentagonalni oblik vili
porodice moćne porodice Farnese. Unutra se
nalazi dvorište sa kolonadom stubova. Fasada
objekta sastoji se iz rustikalnih donjih dijelova
do fino obrađenih manirističkih gornjih
spratova. Vignola je bio pod velikim uticajem
Michelangela s kojim je i radio na Bazilici
Sv.Petra.
Uređenje vrta i okoline smatraju se jednim od
najljepših primjera u Renesansi.

Crkva Il Gezu koju je radio zajedno sa

Giacomom della Portom je jedna od
najznačajnijih građevina renesanse na čijoj
fasadi vidimo prve naznake baroknog stila
odnosno pripada Manirizmu. Crkva po svom
planu napravljena tako da nema narteksa ili
ulaznog trijema nego se odmah ulazi u
jedinstveni jednobrodni prostor ( sa strane
manji brodovi su zatvoreni) a transept je
neznatno naglašen. Renesansni plan se ogleda
u centralnom prostoru sa kupolom. Fasada se
sastoji iz dva gotovo odvojena dijela, donjeg sa
korintskim pilastrima i glavnim ulazom, dok
gornji dio ima četri puta po dva polustuba sa
dvije volute sa strane.Izuzetna proporcija i
harmonija fasade kao i koncept prostora potali
su primjer za gotovo sve jezuitske crkve.

Vignola je sahranjen unutar Panteona u Rimu.

Sl.9_Villa Caparola,aksonometrija sa presjekom

Sl.10_ Fasada i tlocrt ulaznog dijela crkve Il Gezu.

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 7

 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ ZRELA I KASNA RENESANSA

ANDREA PALLADIO

Andrea Palladio je uz Michelangela jedan od najuticajnijih arhitekata renesanse, njegovo majstorsko

korištenje svih tehničkih i umjetničkih dosega renesanse sa veoma jakim i naglašenim uticajem
antike,koje su doživjele svoj vrhunac u izgradnji Ville Rotonde. Počevši svoju karijeru kao
kamenoklesar, dobro je poznavao i koristio kamen, te pridavao je mnogo pažnje kamenim detaljima i
ukrasima. Njegov koncept je veoma nov i originalan :suburbana vila sa naglašenom simetrijom po
dvije osovine sa centralnom kupolom, u savršenim proporcijama zlatnoga reza (vidjeti tlocrt u
predavanjima_Uvod u renesansu). Pretvorio je idealističnu i snažno ekspresivnu renesansu u novu
pitku arhitekturu koja je odmah po cijeloj Evropi postala sinonim za dobar ukus (uticaj u Engleskoj).
Četri trijema koja djeluju kao pročelja grčkih jonskih hramova su dodatno naglašena monumentalnim
stepeništem i skulpturama.

Napisao je "Četiri knjige o arhitekturi" kojima je znatno utjecao na razvoj europske arhitekture,
osobito u engleskoj gdje se u 17. i 18. stoljeću arhitektura po njegovim načelima smatrala
samostalnim pravcem – paladijanizam koji je bio preteča neoklasicizma u umjetnosti.

Sl.11_ Izgled Ville Rotonde,izgradnja počela 1567. Upisana je u listu svjetske baštine UNESCO
1994. godine.

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 8

 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ ZRELA I KASNA RENESANSA

Opus Andre Paladija je jako veliki od Crkve Sta Maria Maggiore u Veneciji do Basilice Paladiane u
Vicenzi i Teatro Olimpico također u Vicenzi. Najpoznatija karakteristika ovog objekta jeste fasada u
obliko lođe (loggia) sa jednostavnom kompozicijom koja je ponovljena kroz oba sprata, opet
naglašena skulpturama.

Sl.13,14_ Basilica Paladiana,detalj i

izgled objekta sa trga. Detalj nam
ukazuje na nivo posvećenosti Paladia
detalju

Sl.14,15_Palazzo Chiericati ,fasada i

tlocrtje postala prototip palate kakve
možemo naći u klasicističkom
periodu u Engleskoj i Sjevernoj
Americi. Kolonada stubova,
monumentalno stepenište, simetrija
i bogata ali ipak decentna dekoracija
su karakteristike ove palate.

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 9

 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ ZRELA I KASNA RENESANSA

Zaključak_Lagan prelaz u Barok

Barokne tendencije prevladavale su u Veneciji. Loša kvaliteta građevinskog zemljišta uvijek je

zahtijevala upotrebu najlakše građevinske metode, kao što su izrazito izbušene fasade na Libreria
Vecchia. Naizgled beskrajan red lukova naslonjenih na stubove, direktno su bili bazirani na antičke
modele kao što je Koloseum arhitekta Andrea Sansovina. Istaknuti skulpturalni naglasak fasade (što
takođe stvara jaku interakciju svijetlo- tamnih obilježja), frize sa medaljonima, anđeli i vijenci, i kruna
zgrade sa balustradama na kojima su ležali kipovi i obelisk, stvarali su utisak prazničnog uzbuđenja
više nego carske trezvenosti.

Prvi znaci manerizma lako se mogu ovdje pronaći. „Manerism“ (od italijanskog maneismo) se uzima
da označi neautentičnu imitaciju stila i daje do znanja da je stil u pitanju nadmašen. Dok su stilska
sredstva eksploatisana sa razigranom lakoćom i virtuoznošću, originalna ideja koja se nalazila iza njih
je smanjena do razine irelevantnosti. Namjera je da se ironično potkopa red kroz svjesnog
suprotstavljanja individualnih arhitektonskih elemenata i izraza u arhitektonskom smislu kako je
svijet „izvan harmonije“.

PREGLED PREDAVANJA
UVOD OPŠTE
UVOD RENESANSA
RANA RENESANSA FIRENCA
RENESANSA ZRELA I KASNA _ RIM
RENESANSA EVROPA
BAROK ITALIJA
BAROK EVROPA
ROKOKO, VELIKI EVROPSKI DVORCI
KLASICIZAM
NA PRELAZU U NOVO DOBA
ZAKLJUČNO PREGLEDNO PREDAVANJE

POPIS LITERATURE

1. Fletcher, Bannister: A History of Architecture; Architectural Press; 20 edition,1996.

2. Gympel,Jan: The Story Of Architecture ,KONENEMAN ,1996.
3. Kostof,Spiro: History of Architecture,Oxford University Press,NY,(1985) 1995
4. Müller, Wener i Vogel, Gunther: Atlas arhitekture, dio 2 – Povijest graditeljstva od romanike do
sadašnjosti, Zagreb: Golden marketing, Institut građevinarstva Hrvatske, 1999.
5. Nestorović Bogdan: Arhitektura Novog veka, Naučna knjiga, Beograd, 1964.
6. Visual Encyclopedia of Art: Renaissance, SCALA, Firenca, 2009

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 10