TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ RANA RENESANSA

RANA RENESANSA
Rana renesansa obuhvata period od 1400-1500 godine. Primarno se razvija u gradu Firenci, te se
postepeno ovaj uticaj širi i na ostale gradove. O pretečama rane renesanse se može govoriti i u djelima
Nikole Pizzana za krstionicu u Pizzi na kojima ima antičkih klasičnih elemenata ali kompozicija je još
uvijek bila srednjevijekovna. Bruneleschi gradi nekoliko objekata u Firenci koji su postali presudni za
daljni razvoj stila.

TABELARNI PREGLED

GRAD OBJEKTI ARHITEKTI

Firenca Katedrala Firenca Bruneleschi

Firenca Ustanova za siročad Bruneleschi
Firenca Sakristija Sv.Lorenza Bruneleschi
Firenca Palata Medicci Ricardi Mikelozzo
Firenca Palata Pitti Bruneleschi
Firenca Palata Strozzi Majano
Firenca Palata Ruccelai Alberti
Firenca Sta.Maria Novella Alberti
Milano Velika Bolnica Antonio Filaret
Rim Palata Cancellaria -
Venecija Palata Vendramin Pietro Lombardo
Venecija Palata Dudždeva_dvorište Bergamasco

SL.1_ Prednja fasada, Santa Maria Novella, Leon Battista Alberti

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 1

 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ RANA RENESANSA

FILIPPO BRUNELESCHI

Santa Maria del Fiore

Bazilika Santa Maria del Fiore je katedralna crkva Firence

koja je započeta u XII vijeku u gotičkom stilu, u obliku
latinskog krsta, koja je imala prostor na transeptu za
monumentalnu kupolu prečnika 44 metra. Problem je bio u
tome što na zapadnoj hemisferi kuopla takve veličine je
zadnji put bila konstruisana u doba Rimskog
Carstva_Kupola Panteona, čija je arhitektura i
konstruktivna koncepcija bila monolitna ljuska od rimskog
„betona“. Za izgradnju kupole raspisan je konkurs:
potrebno je izgraditi kupolu ovalnog oblika sa oktagonalne
osnove, bez vanjskih (gotičkih) potpornih lukova. Rješenje
koje je dao Bruneleschi je zaista potpuno inovativno,
izgradio je kupolu sa duplom opnom, kamenim rebrima sa
ispunom od opeke. U pravoj mjeri poštujući i gotičku
koncepciju objekta ali inžinjerski i oblikovno stvorio je novu
renesansnu strukturu.

Sakristija Sv.Lorenza , Kapela dei Pazzi

Plan Crkve Sv. Lorenza na prvi pogled ne izgleda kao nešto novo i inovativno, opšti dojam podsjeća na
gotičke crkve ali ravna tavanica glavnog broda i transepta, zaobljeni lukovi nam govori da se ovdje radi
o nečemu drugačijem. Ono što čini razliku je novi naglasak na simetriji i modularnosti. Cijeli dizajn se
sastoji od kvadratnih jedinica. Četiri velika kvadrata oblikuju apsidu, centralni prostor sa kupolom i ruke
transepta. Ovaj kvadratni modul je tačno četri puta ponovljen u dužini glavnog broda (sličan princip
nalazimo i u tlocrtu Santo Spirito). Drugim riječima, Brunelleschi je zamislio San Lorenzo kao grupiranje,
sažetak "prostora modula kvadrata,"i tek kroz ovu analizu, možemo shvatiti kako revolucionarne je, za
svoje jasno definirane, odvojeni prostor odjeljaka predstavljaju radikalno odstupanje od gotike
arhitekta način razmišljanja str. Br. 3

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 2

 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ RANA RENESANSA

Sl 4_5_ Enterijer i tlocrt sakristije Sv. Lorenca

Pored ovih objekata Bruneleschi je autor i palate Pitti, odnosno njen središnji dio dok su bočna krila
kasnije dograđena. Na ovom objektu ostvaruje najznačajnije odlike firentinskog stila, palate sa
dvorištem i kolonadom stubova, a na fasadi rustikalni srednjvijekovni izgled koji sadrži u sebi pojedine
antičke elemente.

Sl.6_Srednji dio Palate Pitti, naglašena horizontalna podjela i lukovi iznad prozora

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 3

 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ RANA RENESANSA

MIKELOCO MICHELOZZI_PALATA MEDICI RICCARDI

Palaču je dizajnirao Michelozzo di Bartolomeo za Cosima

de 'Medici, glavu obitelji Medici bankarstva, a sagrađen je
između 1445 i 1460.godine. Snažna horizontalna podjela
po spratovima sa različitom obradom zida od grube do
fine obrade ovdje se koristi kao simbol renesansne
racionalnosti i mjere čovjeka. Ova tripartitna podjela
naglašena horizontalnim vijencima koje dijele zgradu u
posebne namjene koje su izražene kroz različite visine.
Prijelaz iz rustične zidane u prizemlju na više delikatno
rafiniranih kamena na trećem spratu zgrade čini je lakšom
i privlači oko prema gore u masivni vijenca kape i jasno
definira konture zgrade.

Michelozzo di Bartolomeo je imao različite arhitektonske

uticaje koje je primjenio na njegovu izgradnju ove palače
: od strane klasične rimske arhitekture i Bruneleskijevih
principa. Tijekom renesanse oživljavanje klasične kulture
i rimskog načina građenja ( od formi do tehnika) često će
se replicirati u arhitekturi i slikarstvu. U Palači Medici
Riccardi, rustično zidanje, masivni volumen i gradnja
akcentirani i istureni vijenac je jedan novi element u
arhitekturi, koji ovaj objekat čini tipom /kanonom za
kasniju gradnju palata.

Druga karakteristika palate jeste mnogo laganije građeno

unutrašnje dvorište, sa nizom arkada i bogatom
dekorisano. Ovim je ponovno uspostavljen model kuće sa
unutrašnjim dvorištem / atrijem, koji je bio korišten u
antičkim rimskim kućama.

SL. 7,8,9 Palazzo Medicci Riccardi_Tlocrt, dio fasada i

detalj na čošku_nosiljka za baklju

Tlocrt je pravilnog pravougaonog oblika sa velikim

centralnim dvorištem. Objekat ima veoma dugačku
uličnu fasadu, tako da je ovdje horizontalnost
maksimalno naglašena. Na detalju je moguće vidjeti
nivo ručnog rada zanatlije iz ranog renesansnog perioda,
gdje je i ručka napravljena u rustikalnom stilu.

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 4

 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ RANA RENESANSA

LEON BATISTA ALBERTI

Palazzo Rucellai 1447-1451

Ovaj arhitekt je poznat i kao naučnik i pjesnik,te

kao istraživač antičke arhitekture.

Leon Battista Alberti na Palati Rucellai stvara

novi oblik fasade firentinske renesansne palate
sa snažno naglašenim pilastrima, pod čijim
uticajem nastaju i palate kasnijeg doba u Rimu.
Pilastri na ovoj fasadi snažno prizivaju klasične
stilske redove iz antičkog Rima, kao vrstu
reminescencije na Koloseum. Potrebno je
naglasiti i nešto „laganiji“ stil palate koja se
dosta razlikuje od grubih fasada palata Strozzi i
Medicci Ricardi. (vidjeti prethodno predavanje).
Iako rana Pallazo Rucellai nema unutrašnje
dvorište (trebalo je nekoliko vijekova da se ova
ideja ukorijeni), njen arhitekta Leon Battista
Alberti je jedan od umjetnika čiji je rad u
potpunosti utjelovio duh novog vremena i
najavu širenja promjene. Ovo je izraženu u
arhitektonskim terminima, npr. fasadom Pallazo
Rucellai. U potpunpsti je glatka, rustikalnog
zidarstva jedva ukrašena uzidanim ukrasima.
Horizontalni naglasak na zgradi je praćen
vertikalnim naglaskom, kapitalni stubovi
antičkog klasičnog poretka ponovo su oživljeni
ovdje po prvi put.

Palača Rucellai bilo je jedno od prvih djela Albertia, koji je poslije Brunelleschog bio najvažniji arhitekta
rane Renesanse. Njegova markantna svjesnost samog sebe kao umjetnika značila je da je dizajn zgrade
visio kao prvi prioritet i često je ostavljao stvarni posao gradnje drugima. Ovime je izdao jedan stav
naglašavajući vrijednost intelektualne kreacije što je bilo puno naprednije od njegovog vremena.
Zastupao je takođe teoriju umjetnosti i bilježio principe arhitekture u knjige što je odigralo važnu ulogu
u širenju ideja renesansne arhitekture, dajući im jasno formuliran konceptualni standard. Nadalje,
smatrali su ga prvim „univerzalnim čovjekom“ (ili „univerzalnim genijem“). Kao i Bramante, Raphael,
Michelangelo i Leonardo da Vinci zablistao je u širokom rasponu aktivnosti kao što su arhitektura,
kiparstvo, slikarstvo, književnost, matematika, nauka i politika.

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 5

 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ RANA RENESANSA

Alberti_Tempio Malatestiano

Tempio Malatestiano je jednobrodna crkva koju je sagradioAlberti u Riminiju 1450. Godine za

naručitelja Sigismonda Malatestu. Crkva je trebala predstavljati svjetovnu moć naručitelja, a
impresiju je pojačavao fantastičan ornament u interijeru s mističnom ikonografijom.

U raščanjenju fasade očita je reminiscencija na antiku – na fasadi je motiv trijumfalnog luka, a

na bočnim stranama arkade oponašaju motiv antičkog akvedukta. Građevina je nedovršena.
Na istočnoj je strani trebala imati rotondu, te je brod trebao biti natkriven drvenim bašvastim
svodom. Vrijedne građevne materijale koje je Malatesta skinuo s drugih crkava, Alberti je
koristio umjereno, posebno u inkrustaciji glavnog portala.

Alberti_Santa Maria della Novella

Alberti zapravo radi prednji fasadni dio na već

postojećem objektu iz 13. Vijeka. Na ovoj fasadi
Alberti primjenjuje klasične antičke
arhitektonske elemente, a u isto vrijeme
pokušava prilagoditi fadsadu već postojećem
objektu. Iako su pojedini dijelovi nesumnjivo
preuzeti iz antike, kao što su korintski stubovi i
timpanon, oblikovanje gornje polovine sa dvije
snažne volute sa strane su bez presedana u
ranijoj arhitekturi.

Pored elemenata izvanredno projektantsko

umjeće je pokazao kombinirajući zapravo
jednostavne geometrijske forme i princip
simetrije (vidi str.1 ispod tabele).

Fasada je izvedena u raznobojnom mermeru, te

odaje izvanredan sklad i harmoniju.

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 6

 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ RANA RENESANSA

RIM_CANCELLARIA Palata Cancelaria,Rim

Palata je Papinska Kancelarija izgrađena između 1489–1513. Godine, arhitekt je nepoznat, je prva
renesansna palata u Rimu. Ritam pilastara sa zalučenim prozorima podsjeća na palatu Rucceli Albertija,
ali način obrade zidova ima korjene u antičkom rimskom kamenoklesarskom zanatstvu. Kamen je
travertin ili sedra, kamen koji se vadi iz riječnih korita ali je za ovaj objekta kao “kamenolom” poslužio
antički teatar Pompei. Iz ovog rimskog teatra uzeti su masivni granitni stubovi za crkvu San Lorenco
(Bruneleschi.)Unutar objekta se nalazi i veliki mural Giorgia Vazarija.

Palazzo Vendramin, Venezia

Obitelj Loredan je povjerila arhitektu Mauru Condussiju (oko 1440.-1504.) izgradnju ove palače počevši
od 1502. godine. Radi se o jednom od najblistavijih plemićkih domova u Veneciji, remek djelo
renesansne arhitekture u Veneciji. Fasada, koja pruža pogled na Canal Grande, je prozračna zbog
prisustva više praznih nego ispunjenih prostora, te igre svetlosti i sjenki koji proizlaze iz toga.
Veličanstvena je zahvaljujući usvojenom klasičnom stilu i prisustvu masivnih marcapiana: perforiranih
laganih pregrada izrađenih upravo radi ogledavanje u vodi kanala. U tom prostoru, u kojem je živio
Richard Wagner, i tu preminuo 13. veljače 1883.

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 7

 TEORIJA I HISTORIJA ARHITEKTURE 3_ RANA RENESANSA

Rana renesansa je uspostavila sve osnovne elemente arhitekture, koji su se dosta strogo poštovali u
toku cjelokupnog trajanja perioda renesanse ali i općenito do pojave savremenih arhitektonskih
kompozicija u XX vijeku. Snažan akcenat je bio na estetskim principima sklada, centralizacije prostora i
proporcije.

Mi naravno historiju arhitekture promatramo iz današnje perspektive, te nam se ponekad ti principi

čine arhaični i nedovoljni, jer smo svjesni kompleksnosti, funkcionalnosti današnjeg vremena. Međutim
glavne lekcije rane renesanse nam govore o potrebi za traganjem, promjenama, prošlosti koja je izvor
znanja i inspiracije, danas gotovo izgubljenog osjećaja za prostor i estetiku.

PREGLED PREDAVANJA

UVOD OPŠTE
UVOD RENESANSA
RANA RENESANSA FIRENCA
RENESANSA RIM
RENESANSA EVROPA
BAROK ITALIJA
BAROK EVROPA
ROKOKO, VELIKI EVROPSKI DVORCI
KLASICIZAM
NA PRELAZU U NOVO DOBA
ZAKLJUČNO PREGLEDNO PREDAVANJE

POPIS ILUSTRACIJA

POPIS LITERATURE

1. Fletcher, Bannister: A History of Architecture; Architectural Press; 20 edition,1996.

2. Gympel,Jan: The Story Of Architecture ,KONENEMAN ,1996.
3. Kostof,Spiro: History of Architecture,Oxford University Press,NY,(1985) 1995
4. Müller, Wener i Vogel, Gunther: Atlas arhitekture, dio 2 – Povijest graditeljstva od romanike do
sadašnjosti, Zagreb: Golden marketing, Institut građevinarstva Hrvatske, 1999.
5. Nestorović Bogdan: Arhitektura Novog veka, Naučna knjiga, Beograd, 1964.
6. Visual Encyclopedia of Art: Renaissance, SCALA, Firenca, 2009

THA KATEDRA_Aida Idrizbegović Zgonić | 8