Professional Documents
Culture Documents
Мова рымлян — лацінская мова, якая атрымала назву ад Юлій Цэзар, Марк Траян, Ціт Лівій, Вергілій;
назвы племя лацінаў. Да IV стагоддзя н.э. Сцыпіён, Марк Катон, Баэцый, Карнелій
прытрымваліся традыцыйных вераванняў, з IV Тацыт
стагоддзя большасць насельніцтва складалі хрысціяне.
Навука, якая вывучае рымскую мову і культуру, Юлій Цэзар, Марк Траян, Ціт Лівій, Вергілій;
Паводле легенды, з роду цароў, заснаванага ў Лацыуме Энеем, паходзіць «заснавальнік Рыма» і
ўласна рымскага народа — Ромул. Момант заснавання ім Рыма старажытнарымскія гісторыкі
«вылічылі» з вялікай дакладнасцю: яны датуюць яго 21 красавіка 753 г. да н.э. Зразумела, дата
гэта цалкам штучная, і можа быць прынята толькі вельмі ўмоўна. Аднак дзень 21 красавіка —
найстаражытнае пастухоўскае свята Парыліі — важнае ў тым плане, што пацвярджае прыярытэт
жывёлагадоўлі над земляробствам у адносінах да дагарадскога, «дарымскага» насельніцтва даліны
Тыбра.
Браты стаялі перад выбарам: або распусціць беглых рабоў, якія ў мностве сабраліся вакол
іх і тым самым страціць усю сваю магутнасць, або заснаваць разам з імі новае паселішча.
А што жыхары Альбы не жадалі ні змешвацца з беглымі рабамі, ні падаваць ім права
грамадзянства, з поўнай відавочнасцю вынікае ўжо з выкрадання жанчын: людзі Ромула
адважыліся на яго не з дзёрзкага свавольства, але толькі па неабходнасці, бо добраю
воляй замуж за іх ніхто не ішоў. Нездарма яны з такой незвычайнай павагай адносіліся
да сваіх сілаю ўзятых жонак.
— Плутарх. Сравнительные жизнеописания. — М.: Наука, 1994. «Ромул», 23, 24
Паводле Ціта Лівія, з 616 па 510 г. да н.э. у Рыме кіравала дынастыя этрускіх цароў: Тарквіній
Старажытны, Сервій Тулій, Тарквіній Горды, што было следствам актыўнай этрускай экспансіі на
поўдзень. Мела месца этруская іміграцыя, якая прывяла да ўзнікнення ў Рыме цэлага этрускага
квартала (лац.: vicus Tuscus), і значны культурны ўплыў этрускаў на рымскае насельніцтва. Аднак,
як паказвае Кавалёў у сваёй «Гісторыі Рыма», этрускі элемент у параўнанні з лацінска-сабінскім
быў не такім значным.
Далейшае развіццё рымскі народ атрымаў у часы Рэспублікі. Пасля звяржэння царскай улады ў
дзяржаве, два сацыяльныя класы, патрыцыянскія роды і плебеі, пачалі паміж сабой актыўную
барацьбу. Патрыцыі — відаць карэннае насельніцтва горада мела перавагу над плебеямі не столькі
маёмасную колькі ў прававую, паколькі плебеі, якія ў сутнасці папаўняліся за кошт прышлых
элементаў-імігрантаў, вольнаадпушчанікаў і г.д. — былі цалкам пазбаўлены палітычных правоў,
аднак пасля рэформаў Сервія Тулія складалі аснову рымскай арміі. Паступова ў выніку барацьбы
між сенатам і плебсам, плебеі дамагліся роўных правоў з патрыцыямі і багатыя плебейскія роды
ўліліся ў рымскую арыстакратыю сфарміраваўшы набілітэт.
Праз сістэму грамадзянства, ваенную службу а таксама сетку рымскіх калоній, якія раскінуліся на
Апенінскім паўвостраве, рымляне паступова асімілявалі многія плямёны і народнасці, што
пражывалі ў Італіі. Лацінская мова стала дамінуючай і паступова выцесніла ўсе іншыя мовы.
Арыстакратыя італікаў паступова ўлілася ў рымскую арыстакратыю.
Акрамя таго, у выніку рымскіх заваяванняў па-за межамі Італіі, у рымскі народ паступова
пачынаюць пранікаць неіталійскія народнасці — галоўным чынам у якасці рабоў і
вольнаадпушчанікаў, а таксама перасяленцаў у г. Рым з правінцый. Гэтыя іншародныя элементы
характарызуюцца пярэстасцю этнічнага складу — грэкі, фінікійцы, сірыйцы, галы, германцы і да
т.п. Усе яны паступова ўліваліся ў рымскі плебс.
У выніку грамадзянскіх войнаў загінула вельмі шмат прадстаўнікоў старой рымскай
арыстакратыі. З вядомых 56 патрыцыянскіх родаў, да пачатку III стагоддзя да н.э. іх застаецца
толькі 18. Іх месца паступова займаюць выхадцы з рэгіёнаў. Плебс тым часам актыўна
папаўняецца прышэльцамі з заваяваных абласцей і вольнаадпушчанікамі.
У I—II стст. н.э. адбываецца паступовае растварэнне рымскага этнаса ў асіміляваным ім больш
шматлікім італійскім (італа-рымскім) этнасе. Гэты працэс пагаршаецца яшчэ больш у часы
Імперыі. У сувязі з тым, што рымскі народ утварыўся з італікаў, атрымліваў з іх пастаяннае
падсілкоўванне ў відзе перасяленцаў, якія сцякаліся з усёй Італіі і ўліваліся ў плебс, само паняцце
рымскі грамадзянін прадугледжвала пэўную пераемнасць — як фамільную, так і культурна-
этнічную.
У часы імперыі сітуацыя пачала змяняцца. Ужо не сенат, а імператар вызначаў, каму дараваць
грамадзянства, кіруючыся асабістымі матывамі. Старая рымская арыстакратыя знікала. Яе месца
займала новая, якая фармуравался па прынцыпе багацця, і этнічнае паходжанне яе ў большасці
выпадкаў было не італійскім, а ўсходнім.
Акрамя таго, сродкам асіміляцыі заваяваных неіталійскіх народнасцей была служба ў рымскай
арміі, якая стала найбольш інтэнсіўнай пасля рэформы арміі Гаем Марыем 157 да н.э. — 86 да н.э..
Перэгрыны, адслужыўшы ў дапаможных войсках, а пасля і ў легіёнах атрымлівалі права
грамадзянства. У перыяд імперыі легіёны, якія размяшчаліся на межах, сталі камплектавацца па
месцы дыслакацыі, што прывяло да актыўнай раманізацыі насельніцтва наваколляў.
Тым не менш, нягледзячы на тое, што ўласна рымскі народ «патануў у масе італікаў», рымская
культура і лацінская мова сталі дамінуючымі ў заходняй частцы імперыі. Імператары раздавалі
грамадзянства жыхарам імперыі і ўводзілі ў сенат арыстакратыю з правінцый. Гэты працэс быў
юрыдычна аформлены эдыктам імператара Каракалы 212 года, які падаваў рымскае грамадзянства
ўсяму свабоднаму насельніцтву імперыі (Эдыкт Каракалы). Праз сістэму грамадзянства, калоніі і
службу ў арміі да III стагоддзя н.э. неіталійскія народнасці, якія пражывалі ў Галіі, Іспаніі,
Паўночна-заходняй Афрыцы і Балканах паступова асіміляваліся і сталі лічыць сябе рымлянамі —
так званы «працэс раманізацыі», а гэтыя тэрыторыі сталі называцца «Старая Раманія». Гэты
працэс толькі паверхнева закрануў Рымскую Брытанію, у сувязі з яе аддаленасцю ад цэнтра, і
практычна не закрануў усходнія правінцыі, таму што іх культура, галоўным чынам элінская, ні ў
чым не саступала рымскай. Такім чынам, у Галіі ўзнікла народнасць, званая гала-рымляне, у
Іспаніі — ібера-рымляне, у Італіі — італа-рымляне, на Балканах — іліра-рымляне, у Дакіі — дака-
рымляне, у Рымскай афрыцы — афра-рымляне. Усіх іх аб'ядноўвала агульная культура —
рымская, адзіная мова — народная латынь, прыналежнасць да адной дзяржавы, агульныя законы, і
яшчэ больш кансалідавала этнасы з'яўленне адзінай рэлігіі — хрысціянства.
Даўжэй усяго рымская народнасць пратрымалася ў Італіі, як у сувязі з тым, што Італія была
галоўным рымскім і найбольш раманізаваным рэгіёнам і тут знаходзіўся г. Рым, так і тым, што
заваёўнікам — чужакам не ўдавалася ўтрымацца тут на доўга і стварыць сваю дзяржаву.
Насельніцтва Італіі і прылеглых абласцей у часы Остгоцкага каралеўства — было бясспрэчна
рымскім. У гэты перыяд жыве «апошні выдатны рымскі дзяржаўны дзеяч» і апошні філосаф
антычнасці — Баэцый. Рымляне не змешваюцца з готамі нягледзячы на спробы Тэадорыха
зблізіць абодва народы, готы жывуць адасоблена і вызнаюць арыянства ў адрозненні ад мясцовага
насельніцтва. Цяжкая Гоцкая вайна паміж візантыйцамі і готамі прывяла да знішчэння готаў і іх
сыходу ў невядомым кірунку з Італіі і істотнаму скарачэнню рымскай арыстакратыі, якая
бязлітасна знішчалася готамі, пра што пісаў яшчэ Пракоп Кесарыйскі. Гэта вайна прывяла да
амаль пагалоўнага знішчэння арыстакратаў рымскага сената — найстарэйшых рымскіх родаў і
зніжэння колькасці насельніцтва горада.
У гэтай вайне рымская арыстакратыя вельмі пацярпела, асабліва ў паўночнай Італіі, а карэннае
насельніцтва было размеркавана па трыбах і вымушана плаціць 1\3 частку сваіх даходаў
заваёўнікам. Лангабарды доўгі час не змешваліся з рымскім насельніцтвам, складаючы малалікую
кіруючую верхавіну рэгіёнаў, хоць шлюбы і небылі забаронены. Але ўрэшце лангабарды
растварыліся сярод больш шматлікага і культурнага раманскага насельніцтва.
Апошняй згадкай пра рымскі народ можна лічыць кіраванне Карла Вялікага — у раёне 800 г н.э.
Карл прыняў тытул «Імператар рымлян», знаходзячыся ў Рыме, пра што можна прачытаць у
Грэгоравіуса. У далейшым, пасля распаду імперыі Карла, жыхары Італіі разглядаюцца ўжо як
італьянцы.
Афра-рымляне і іліра-рымляне паступова зніклі растварыўшыся і асіміляваўшыся ў народах-
заваёўніках — арабах і славянах адпаведна. Італа-рымляне, гала-рымляне, дака-рымляне і ібера-
рымляне ляглі аснову сучасных нацый — італьянцаў, французаў, румынаў, і іспанцаў. На
Балканскім паўвостраве раманізаванае насельніцтва часткова захавалася дагэтуль, хоць і не
стварыла сваёй дзяржаўнасці.
Зноскі
1. Тацыт, Ann., II, 54, IV, 55; XII, 58, IV, 9; 43; XII, 58; XVI, 27.
2. Утченко С. Л. Становление Римской державы // Цицерон и его время. — 2-е изд. — М.:
Мысль, 1986. — С. 19. — 352 с.
3. Моммзен Т. История Рима, гл. 3, М., 1936.
4. Тацыт, Ann., XI, 24: pleros populos
5. Крюков Д. Л. Мысли о первоначальном развитии римских патрициев и плебеев в
религиозном отношении // Пропилеи, 1854, т. IV
6. Niebuhr G. В. Romische Geschichte, 5 Aufl., Berlin, 1863, S. 25 — 26, 162—169, 212, 215
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Рымляне&oldid=3712752"
Тэкст даступны на ўмовах ліцэнзіі Creative Commons Attribution-ShareAlike, у асобных выпадках могуць
дзейнічаць дадатковыя ўмовы. Падрабязней гл. Умовы выкарыстання.