ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ

Α΄ ΤΑΞΗΣ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΒΙΚΥ ΓΡΑΜΜΕΝΟΥ

1
 ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΣ

Κά θε κείμενο αποτελείται από παραγρά φους. Κά θε παρά γραφος πρέπει να

ξεχωρίζει από την ά λλη, γι’ αυτό αφή νουμε περιθώ ριο στην αρχή κά θε
παραγρά φου.
Παράγραφος είναι ένα τμή μα του κειμένου, στο οποίο αναπτύ σσεται μια
οπτική – πλευρά ενό ς θέματος. Κά θε παρά γραφος είναι ένα ενιαίο κείμενο με
αρχή , ανά πτυξη και τέλος, γι’ αυτό το λό γο και διαθέτει αυτονομία. Ταυτό χρονα,
ό μως, συνδέεται νοηματικά με τις προηγού μενες και τις επό μενες παραγρά φους
που συνθέτουν ένα κείμενο.

 Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ (ΜΕΡΗ)

Θεματική πρόταση / περίοδος:

Είναι η πρώ τη πρό ταση / περίοδος της παραγρά φου.
Σ’ αυτή παρουσιά ζεται το θέμα, η κύ ρια ιδέα της παραγρά φου.
Σχόλια –λεπτομέρειες:
Είναι οι προτά σεις που ακολουθού ν τη θεματική πρό ταση την
αναλύ ουν και την επεξηγού ν (αναπτύ σσουν δηλαδή το θέμα της
παραγρά φου).
Πρόταση / περίοδος κατακλείδα:
Είναι η τελευταία πρό ταση / περίοδος της παραγρά φου.
Περιέχει το συμπέρασμα της παραγρά φου.
Μπορεί να παραλειφθεί.

Η δομή της παραγρά φου θυμίζει τη δομή της έκθεσης.

Έκθεση Παράγραφος Λειτουργία
Πρό λογος Θεματική πρό ταση Παρουσιά ζεται το θέμα
Κύ ριο θέμα Λεπτομέρειες Αναλύ εται το θέμα
Επίλογος Κατακλείδα Κλείνει το θέμα

Η θεματική πρό ταση, οι λεπτομέρειες και η κατακλείδα της παραγρά φου

αντιστοιχού ν στον πρό λογο, το κύ ριο μέρος και τον επίλογο της έκθεσης.
Τα μέρη αυτά λειτουργού ν κατά ανά λογο τρό πο:

- Η θεματική πρόταση και ο πρόλογος παρουσιάζουν το θέμα.

- Οι λεπτομέρειες και το κύριο θέμα αναπτύσσουν και αναλύουν το
θέμα.
- Η κατακλείδα και ο επίλογος συνοψίζουν το θέμα, το κλείνουν.
Γι’ αυτό θα λέγαμε ό τι η παρά γραφος είναι μια μικρογραφία της έκθεσης.

2
 Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

Οι πιο συνηθισμένοι τρό ποι / μέθοδοι ανά πτυξης (οργά νωσης) μιας
παραγρά φου είναι με:
 Παραδείγματα
 Ορισμό
 Διαίρεση
 Αιτιολόγηση
 Σύγκριση και αντίθεση
 Αίτια και αποτελέσματα
 Αναλογία
 Συνδυασμό μεθόδων

1. Με παραδείγματα:
Έτσι αναπτύ σσεται μια θεματική πρό ταση / περίοδος, αν το περιεχό μενό της
χρειά ζεται διευκρίνιση. Τα παραδείγματα λαμβά νονται από : την
καθημερινό τητα, την προσωπική εμπειρία, τη φαντασία, την ιστορία. Συνή θως
επιβεβαιώ νουν το περιεχό μενο ενό ς επιχειρή ματος.

Παράδειγμα
Η καταπάτηση των δικαιωμάτων του παιδιού συνιστά φαινόμενο με
ανησυχητικές διαστάσεις στις μέρες μας. Στην εποχή μας, παρά τη θεσμική
κατοχύρωση των δικαιωμάτων του παιδιού, παγκοσμίως αλλά και στις δυτικές
κοινωνίες, εξακολουθούν να εμφανίζονται κρούσματα παραβίασής τους, όπως
είναι , μεταξύ άλλων, η επαιτεία, η εκμετάλλευση εργασίας των ανηλίκων, η
πώλησή τους από σύγχρονους δουλεμπόρους. Επίσης, πολλά παιδιά από τις
ασθενέστερες κοινωνικές τάξεις, τους πρόσφυγες και τις μειονότητες στερούνται
το δικαίωμα της μόρφωσης. Είναι, εξάλλου, γνωστό πως ένας μεγάλος αριθμός
παιδιών στις τριτοκοσμικές χώρες πεθαίνει από ασθένειες και ασιτία.

Η αιτιολόγηση της χρήσης των παραδειγμάτων

Τα παραδείγματα, πέρα από το γεγονό ς ό τι δίνουν ζωντά νια, γλαφυρό τητα,

παραστατικό τητα στο λό γο του συγγραφέα, καθιστώ ντας το κείμενο πιο οικείο,
διεγείρουν το ενδιαφέρον και διευκολύ νουν τον αναγνώ στη να κατανοή σει
πλή ρως τις από ψεις του που έχουν αποδοθεί θεωρητικά . Ας μην λησμονού με
επίσης πως τα παραδείγματα αποτελού ν ένα από τα μέσα πειθού ς, ό ταν ο
πομπό ς απευθύ νεται στη λογική του δέκτη. Συνεπώ ς συνδέονται και με την
πειστικό τητα του λό γου του πομπού .

2. Με ορισμό

Με ορισμό αναπτύ σσεται η θεματική πρό ταση, ό ταν το περιεχό μενο υποβά λλει
στον αναγνώ στη την ερώ τηση «τι είναι;» ή «»τι εννοεί με αυτό ;».
Σ’ έναν ορισμό υπά ρχει
- η οριστέα έννοια
- το γένος και

3
 - η ειδοποιός διαφορά (:τα χαρακτηριστικά της γνωρίσματα που τη
διαφοροποιούν από τις υπόλοιπες έννοιες, οι οποίες ανήκουν στο
ίδιο γένος).

Πολλές φορές, για να αναλυθεί σε βά θος μια έννοια, δίνεται στην αρχή ένας
πρωτοβά θμιος ορισμό ς και έπειτα αναπτύ σσονται οι ό ροι που την αποτελού ν.

Παρά δειγμα
Η επιφυλλίδα (οριστέα έννοια) είναι τύ πος κειμένου (γένος) που αναφέρεται σε
διά φορα θέματα, ό πως φιλολογικά , επιστημονικά , κοινωνικά , καλλιτεχνικά , και
γρά φεται από πρό σωπο ειδικό στο θέμα (ειδοποιό ς διαφορά ). Δημοσιεύ εται σε
εφημερίδα σε ορισμένη θέση και χωρίζεται, συνή θως, από την υπό λοιπη ύ λη με
ολοσέλιδη ή μικρή γραμμή . Ο επιφυλλιδογρά φος μπορεί να ξεκινή σει από ένα
επίκαιρο θέμα, αλλά δε μένει προσκολλημένος στην επικαιρό τητα, προχωρεί σε
σκέψεις και παρατηρή σεις διαχρονικού χαρακτή ρα και γενικό τερου
ενδιαφέροντος. Το κειμενικό αυτό είδος λό γω του περιεχομένου του
απευθύ νεται σε ένα περιορισμένο κοινό , που έχει ειδική γνώ ση και ιδιαίτερο
ενδιαφέρον για το διαπραγματευό μενο θέμα.

3. Με διαίρεση
Στην περίπτωση αυτή η θεματική πρό ταση είναι διατυπωμένη έτσι που να
αποκαλύ πτει τα στοιχεία από τα οποία αποτελείται ένα αντικείμενο ή μια ιδέα.
Με τη διαίρεση αναλύ ουμε ένα ό λο (γένος) στα μέρη του (είδη) με βά ση κά ποιο
ουσιώ δες γνώ ρισμά τους (διαιρετική βά ση). Συχνά στη διαίρεση, ό ταν καλύ πτει
μία (ή περισσό τερες) παραγρά φους, στην αρχή δίνεται μια πρωτοβά θμια
διαίρεση και στη συνέχεια αναπτύ σσονται τα είδη της διαιρετέας έννοιας.
Μια διαίρεση θεωρείται επαρκή ς αν:
-γίνεται με ορισμένη και ενιαία διαιρετική βά ση
-περιλαμβά νει ό λα τα είδη του γένους (τέλεια)
-δε γίνεται κά ποιο ά λμα στα είδη της (συνεχή ς).

Παρά δειγμα

Τα προγρά μματα της τηλεό ρασης με βά ση το περιεχό μενό τους διακρίνονται

σε ενημερωτικά και ψυχαγωγικά . Τα πρώ τα περιλαμβά νουν κυρίως τα δελτία
ειδή σεων αλλά και εκπομπές στις οποίες συζητού νται επίκαιρα θέματα
πολιτικού , κοινωνικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Στα ψυχαγωγικά
εντά σσονται οι κινηματογραφικές ταινίες, η διοργά νωση ή προβολή μουσικώ ν
εκδηλώ σεων και ποικίλα τηλεπαιχνίδια. Αποτελού ν το συνηθέστερο τρό πο
ψυχαγωγίας των ασθενέστερων κυρίως κοινωνικώ ν και οικονομικώ ν τά ξεων.
Και τα δύ ο είδη προγραμμά των αποτελού ν συχνά το συνή θη τρό πο ενημέρωσης
και ψυχαγωγίας των ασθενέστερων οικονομικά στρωμά των.

4
4. Με αιτιολόγηση

Με τον τρό πο αυτό αναπτύ σσεται η θεματική πρό ταση, ό ταν μας παρακινεί να
ρωτή σουμε «γιατί;». Η αιτιολό γηση στηρίζεται σε λογική επιχειρηματολογία
/αποδεικτική συλλογιστική .

Παρά δειγμα

Ο χαρακτή ρας και οι κατευθύ νσεις του εκπαιδευτικού συστή ματος επιδρού ν
σημαντικά στη δημιουργία μιας διά θεσης αποχή ς από το κοινωνικό -πολιτικό
γίγνεσθαι. Η παιδεία δε διαμορφώ νει ολοκληρωμένες προσωπικό τητες με
πολιτική συνείδηση και υγιείς κοινωνικού ς προβληματισμού ς. Ο εξειδικευτικό ς
και τεχνοκρατικό ς της χαρακτή ρας στοχεύ ει απλώ ς στον παραγωγικό ά νθρωπο
χωρίς αναζητή σεις και ευρύ τερα κοινωνικο-πολιτικά ενδιαφέροντα. Η
ανυπαρξία, εξά λλου, συλλογικώ ν δραστηριοτή των στα πλαίσια της σχολική ς
ζωή ς δεν καλλιεργεί τις κοινωνικές αρετές του νέου, ό πως είναι το πνεύ μα
συλλογικό τητας, συνεργασίας, συμμετοχή ς στην επίλυση κοινώ ν προβλημά των.

5. Με σύγκριση – αντίθεση

Επισημαίνουμε τις ομοιό τητες ή τις διαφορές ανά μεσα σε πρό σωπα, φαινό μενα,
ιδέες, θεσμού ς κ.α., που μας υποδεικνύ ει η θεματική πρό ταση. Στη θεματική
πρό ταση πρέπει να καταγρά φονται τα συγκρινό μενα και να αναγνωρίζεται η
ομοιό τητα ή η αντίθεσή τους. Η παρά γραφος οργανώ νεται με δύ ο, κυρίως,
τρό πους - ή παρουσιά ζονται ό λα τα γνωρίσματα του ενό ς μέλους και στη
συνέχεια ό λα τα γνωρίσματα του ά λλου ή καταγρά φονται σημείο προς σημείο
οι ομοιό τητες και διαφορές των συγκρινό μενων /αντιτιθέμενων μελώ ν. Η
περίοδος κατακλείδα περιλαμβά νει το συμπέρασμα της σύ γκρισης ή μια γενική
παρατή ρηση και κρίση.

Παρά δειγμα
Η προγονοπληξία και προοδοπληξία είναι διαμετρικά αντίθετες σημασιολογικά
έννοιες. Η πρώ τη σημαίνει την ά κριτη προσκό λληση τα πολιτιστικά στοιχεία του
παρελθό ντος. Το ά τομο παραμένει με δογματικό και αμετακίνητο τρό πο
προσηλωμένο στο παρελθό ν, μυθοποιεί στη συνείδησή του ό λα ανεξαίρετα τα
παραδοσιακά στοιχεία και επιδεικνύ ει ιδιαίτερη και φετιχιστική εμμονή στον
πολιτισμό των προγό νων. Αντίθετα, η προοδοπληξία εκφρά ζει την αποδοχή
ό λων των στοιχείων του σύ γχρονου πολιτισμού , θεωρεί την Παρά δοση
παρωχημένη έκφραση ζωή ς, που επιδρά αρνητικά στο παρό ν και αναστέλλει
κά θε δημιουργική δραστηριό τητα και εξέλιξη.

6. Με αίτια και αποτελέσματα

Στη θεματική πρό ταση αναφέρεται η αιτία, ενώ τα αποτελέσματα-οι συνέπειες

αναπτύ σσονται στις λεπτομέρειες.

Παρά δειγμα

5
Το καταναλωτικό και ευδαιμονιστικό πρό τυπο ζωή ς προκαλεί αρνητικές
συνέπειες στον ιδεολογικό κό σμο και στην πολιτική συνείδηση του ατό μου. Ο
μονομερή ς προσανατολισμό ς στον υλικό ευδαιμονισμό , στην κυρίαρχη, δηλαδή ,
αντίληψη που συναρτά την ευτυχία με την από κτηση πληθώ ρας υλικώ ν αγαθώ ν,
απομακρύ νει το ά τομο από ιδεολογικές αναζητή σεις, υψηλές αξίες και ιδανικά κι
το καθιστά αδιά φορο για τα κοινά , αμέτοχο από τα πολιτικά δρώ μενα. Συχνά , ο
καταναλωτή ς δίχως ευρύ τερους πνευματικού ς, πολιτικού ς και κοινωνικού ς
προβληματισμού ς και ό ντας δέκτης αποπροσανατολιστικώ ν προτύ πων,
αδυνατεί να διαμορφώ σει ατομική βού ληση και ετεροκαθορίζεται.

7. Με αναλογία

Αν η θεματική πρό ταση είναι διατυπωμένη ως παρομοίωση ή μεταφορά , τό τε

αναπτύ σσεται με αναλογία, με μια, δηλαδή , εκτεταμένη παρομοίωση. Με τη
μέθοδο αυτή αναλύ ουμε την ομοιό τητα ανά μεσα σε δύ ο φαινό μενα, αντικείμενα
τα οποία είναι φαινομενικά ανό μοια.

Παρά δειγμα
Ο πνευματικό ς ά νθρωπος λειτουργεί για την εποχή του ό πως ο σεισμογρά φος σε
μια περιοχή . Ο σεισμογρά φος είναι ένα τεχνολογικό μέσο το οποίο με τις
ευαίσθητες κεραίες/δέκτες του καταγρά φει με ακρίβεια τη σεισμικό τητα /
σεισμογένεια μιας γεωγραφική ς περιοχή ς, παρακολουθώ ντας ακό μη και τις
ελά χιστες και δυσδιά κριτες δονή σεις που προκαλού νται στον εσωτερικό φλοιό
της γης. Προλαμβά νονται, έτσι, επικίνδυνα σεισμικά φαινό μενα και
προστατεύ εται ο πληθυσμό ς. Ανά λογα και ο πνευματικό ς ά νθρωπος με τους
διευρυμένους πνευματικού ς ορίζοντες, την ιδιαίτερη ευαισθησία του, την
κριτική και διεισδυτική θεώ ρηση της κοινωνικο/πολιτική ς και πολιτιστική ς
πραγματικό τητας μπορεί να διερευνά ό λες τις πτυχές της, ό πως την παθογένειά
της, τις ιδεολογικές τά σεις, να τις αναλύ ει και να διατυπώ νει χρή σιμες και
εποικοδομητικές προτά σεις για την αντιμετώ πιση των σύ γχρονων και
μελλοντικώ ν προβλημά των.

8. Με συνδυασμό μεθόδων

Παρά δειγμα
Συλλογισμό ς είναι η διαδικασία με την οποία, καταστρώ νεται ένα επιχείρημα,
μετά από μια λογική επεξεργασία, και αποτελεί την πορεία που ακολουθεί ο
νους, για να φτά σει στο συμπέρασμα, διακρίνονται σε παραγωγικό , επαγωγικό
και αναλογικό . Στον παραγωγικό συλλογισμό ξεκινού με από κά τι γενικό και
αφηρημένο και καταλή γουμε σε κά τι ειδικό . Στον επαγωγικό ακολουθού με
αντίστροφη πορεία, ξεκινού με, δηλαδή , από το ειδικό και συγκεκριμένο και
καταλή γουμε στο γενικό και αφηρημένο. Τέλος, στον αναλογικό από τα
επιμέρους συμπεραίνουμε πά λι για τα επιμέρους. (ορισμός και διαίρεση).

6
 ΣΥΝΟΧΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

(ΟΙ ΣΥΝΔΕΤΙΚΕΣ ΛΕΞΕΙΣ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΤΩΝ ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ)

Η συνοχή αναφέρεται στη μορφική – συντακτική σύ νδεση των προτά σεων, των

περιό δων και των παραγρά φων. Επιτυγχά νεται με τους εξή ς τρό πους:

▪ Με επανά ληψη λέξεων – φρά σεων

▪ Με διαρθρωτικές – μεταβατικές λέξεις (κυρίως με αυτές)

▪ Με νοηματικά συγγενείς ό ρους

▪ Με αντωνυμίες

▪ Με τη διατή ρηση ενιαίου ύ φους

▪ Mε την οργά νωση του λό γου στον ά ξονα του χρό νου ή του χώ ρου.

Οι προτά σεις στο εσωτερικό των παραγρά φων συνδέονται με κατά λληλες λέξεις
ή φρά σεις που λέγονται συνδετικές. Αυτές είναι ό σες λέξεις ή φρά σεις
δηλώ νουν:
 Αντίθεση: εξά λλου, εντού τοις, ό μως, ενώ , αν και, ωστό σο, αντίθετα,
ά λλωστε, παρ’ ό λα αυτά κτλ.
 Συμπέρασμα: λοιπό ν, επομένως, ώ στε, ά ρα, συμπερασματικά , με
αποτέλεσμα κτλ.
 Επεξήγηση: δηλαδή , με ά λλα λό για, εξηγώ ντας, μια ερμηνεία είναι κτλ.
 Χρόνο: μετά , ύ στερα, αργό τερα, πριν, ό ταν, αφού , από τό τε που κτλ.
 Αιτία: επειδή , εφό σον, γιατί, γι’ αυτό , μια και, λό γω του ό τι, εξαιτίας κτλ.
 Παράδειγμα: π.χ., λ.χ., για παρά δειγμα, ό πως κτλ.
 Προσθήκη: επίσης, επιπλέον, ακό μη, εκτό ς απ’ αυτό κτλ.
 Τόπο: πά νω, κά τω, εδώ , εκεί, στο πλά ι, πέρα κτλ.
 Έμφαση: αξίζει να σημειωθεί, το πιο σημαντικό , είναι
αξιοσημείωτο, θα ή θελα να τονίσω κτλ.
 Όρο, προϋπόθεση: με την προϋ πό θεση, εκτό ς αν, αν κτλ.
 Απαρίθμηση: πρώ τον, δεύ τερον, κατ’ αρχά ς κτλ.
 Γενίκευση: γενικά , κατά κύ ριο λό γο, συνή θως, τις
περισσό τερες φορές κτλ.
 Αναλογία / ομοιότητα: ό πως, σαν, ομοίως, κατ’ ανά λογο τρό πο κτλ.
 Σύγκριση / διάζευξη: ή … ή , είτε…. είτε, ού τε… ού τε, μή τε… μή τε κτλ.
 Ταξινόμηση / διαίρεση: αφενό ς… αφετέρου, από τη μια… από την ά λλη
κτλ.

7
 Η σύ νδεση των προτά σεων σε μια παρά γραφο μπορεί να γίνει και με ά λλους
τρό πους εκτό ς από τις συνδετικές λέξεις, ό πως:

- με την επανάληψη μιας λέξης που προηγήθηκε.

π.χ. Ο υπολογιστής σε καμία περίπτωση δεν μπορεί, βέβαια, να
αντικαταστήσει το δάσκαλο και το βιβλίο. Ο δάσκαλος παίζει και πρέπει να
παίζει ρόλο…

- με την παράλειψη μιας λέξης που αναφέρθηκε.

π.χ. Ο ρόλος του βιβλίου είναι σημαντικός. Αποτελεί (ενν. ‘το βιβλίο’) τη
βάση όπου μπορεί να ανατρέξει ο μαθητής κάθε στιγμή.

- με την αντικατάσταση μιας λέξης με αντωνυμία, επίρρημα ή άλλη

συνώνυμη λέξη
π.χ. Στο μουσείο υπήρχαν πολλά αγγεία της κλασικής περιόδου. Αυτά (αντί
της λέξης ‘αγγεία’) απεικόνιζαν…

Με τις συνδετικές λέξεις – φράσεις και με ά λλους τρό πους που

καταγρά ψαμε παραπά νω βρίσκουμε τη συνοχή μιας παραγρά φου.

ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΙ

Συλλογισμός : Η διαδικασία ή η μέθοδος με την οποία ο νους καταστρώ νει ένα

επιχείρημα. Επιχείρημα είναι κά θε σειρά λογικώ ν προτά σεων, που συνδέονται
μεταξύ τους και έχουν στό χο τη στή ριξη ή την ανατροπή μιας θέσης
καταλή γοντας σε ένα αιτιολογημένο συμπέρασμα.

Ένα επιχείρημα έχει την ακό λουθη δομή :

 Mία ή περισσό τερες προτά σεις = προκείμενες (που χρησιμεύ ουν ως

βά ση της από δειξης).
 Μία πρό ταση = συμπέρασμα (που είναι η λογική κατά ληξη των
παραπά νω προκείμενων προτά σεων).

Οι προκείμενες διακρίνονται σε μείζονες (που συνή θως είναι η πρώ τη πρό ταση)
και ελάσσονες (που συνή θως είναι η δεύ τερη πρό ταση).

8
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΥ:

1η ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΗ : Oι πλανή τες είναι ετερό φωτοι.

(μείζων)

2η ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΗ : Η γη είναι πλανή της.

(ελά σσων)

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ : Άρα, η γη είναι ετερό φωτη.

Οι συλλογισμοί διακρίνονται ως προς την πορεία της σκέψης σε:

Α) ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΥΣ

Β) ΕΠΑΓΩΓΙΚΟΥΣ

Γ) ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΥΣ

Α) ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ

Είναι ο συλλογισμό ς που ξεκινά από μια γενική αρχή για να καταλή ξει μέσα
από ένα συσχετισμό συναφώ ν μ’ αυτή κρίσεων (προκείμενες) σε ένα
συγκεκριμένο και ειδικό συμπέρασμα.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ : Όλοι οι ά νθρωποι είναι θνητοί : Γενική παραδοχή (μείζων

πρό ταση)

Ο Σωκρά της είναι ά νθρωπος : Το δεδομένο που μεσολαβεί

(ελά σσων πρό ταση)

Άρα, ο Σωκρά της είναι θνητό ς : Συμπέρασμα

Β) ΕΠΑΓΩΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ

Είναι ο συλλογισμό ς που ξεκινά από ειδικές και συγκεκριμένες διατυπώσεις

για να καταλή ξει σ’ ένα αφηρημένο και πιο γενικό συμπέρασμα.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ : Το σώ μα α θερμαινό μενο διαστέλλεται.

Το σώ μα β θερμαινό μενο διαστέλλεται.
Το σώ μα γ θερμαινό μενο διαστέλλεται.

Τα σώ ματα α, β, γ…είναι μέταλλα

9
 Άρα, Όλα τα μέταλλα θερμαινό μενα διαστέλλονται.

Γ) ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ

Είναι ο συλλογισμό ς που ξεκινά από μια ειδική συγκεκριμένη θέση και
καταλή γει σε ειδικό και συγκεκριμένο συμπέρασμα. O συλλογισμό ς αυτό ς
είναι ασθενή ς ως προς το βαθμό πιθανό τητας, γι’ αυτό πρέπει να είμαστε
προσεχτικοί στα συμπερά σματά μας.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: Στον τό πο της διαμονή ς μου τα γραμματοκιβώ τια έχουν

τοποθετηθεί σε κεντρικού ς δρό μους

Στην πό λη χ που γνωρίζω επίσης συμβαίνει το ίδιο.

Στην πό λη ψ επίσης.

Άρα, και σ’ αυτή ν εδώ τη πό λη στους κεντρικού ς δρό μους θα πρέπει να

υπά ρχουν γραμματοκιβώ τια.

Οι συλλογισμοί διακρίνονται ως προς το είδος των προτάσεων που τους

αποτελούν σε:

ΚΑΤΗΓΟΡΙΚΟΥΣ : Eίναι οι συλλογισμοί που περιλαμβά νουν υποκείμενο,

συνδετικό ρή μα και κατηγορού μενο του υποκειμένου.
Π.χ. Τα φυτά είναι οργανισμοί

Η μηλιά είναι φυτό

Άρα, η μηλιά είναι οργανισμό ς.

ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΥΣ : Είναι οι συλλογισμοί που η μία προκείμενή τους ή και

περισσό τερες είναι υποθετικές. Σ’ αυτές τις περιπτώ σεις διακρίνουμε το λό γο

σε υπό θεση και από δοση.

Π.χ. Αν ο ουρανό ς έχει πυκνά σύ ννεφα, τό τε θα βρέξει.

Ο ουρανό ς τώ ρα έχει πυκνά σύ ννεφα .

Άρα, θα βρέξει.

ΔΙΑΖΕΥKΤΙΚΟΥΣ : Είναι οι συλλογισμοί στους οποίους η μία προκείμενη έχει

διαζευκτική διατύ πωση.

10
 Π.χ. Ο κατηγορού μενος είτε καταδικά ζεται είτε αθωώ νεται.

Ο κατηγορού μενος δεν αθωώ νεται.

Άρα, ο κατηγορού μενος καταδικά ζεται.

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Αναφορική λειτουργία: ό ταν ο πομπό ς στρέφεται στην αναφορική λειτουργία,

δηλαδή τη λογική ή πληροφοριακή χρή ση της γλώ σσας, το μή νυμα παρέχει
πληροφό ρηση στο δέκτη και γι’ αυτό κυριαρχεί η δηλωτική σημασία των
λέξεων. Όταν σε ένα σημείο του κειμένου οι λέξεις χρησιμοποιού νται με τη
δηλωτική -κυριολεκτική τους σημασία τό τε λέμε ό τι εκεί η γλώ σσα λειτουργεί
αναφορικά . Η αναφορική λειτουργία της γλώ σσας επιλέγεται, για να πείσει ο
πομπό ς για την ορθό τητα των από ψεώ ν του και ό χι για να προκαλέσει
συγκίνηση. Γίνεται έτσι επίκληση στη λογική . Επίσης εξυπηρετείται η
πληροφοριακή χρή ση της γλώ σσας.

Ποιητική λειτουργία: αν οι λέξεις χρησιμοποιού νται με την συνυποδηλωτική -

μεταφορική τους σημασία τό τε λέμε ό τι εκεί η γλώ σσα λειτουργεί ποιητικά . Με
τη χρή ση αυτή της γλώ σσας προσδίδεται λυρική διά σταση σ’ ένα λογικό κείμενο
(π.χ. επιστημονικό). Έτσι ο λό γος καθίσταται παραστατικό ς, ά μεσος και πιο
πειστικό ς, επηρεά ζοντας συναισθηματικά τον αναγνώ στη. Σκοπό ς του πομπού
είναι να προκαλέσει συναισθή ματα στο δέκτη και να τον τέρψει. Ενδιαφέρει κυρίως η
μορφή του μηνύματος. Όλα αυτά προσδίδουν ζωντάνια, αμεσότητα και παραστατικότητα
στο λόγο, προσελκύοντας το ενδιαφέρον του δέκτη.

ΥΦΟΣ - ΕΠΙΠΕΔΑ ΛΟΓΟΥ

Kά θε ά νθρωπος είναι και ένας ά λλος / διαφορετικό ς χρή στης της γλώ σσας,
δεδομένου ό τι τη χρησιμοποιεί με έναν ιδιαίτερο, εξατομικευμένο τρό πο,
αξιοποιώ ντας με τις επιλογές του τα ποικίλα μέσα που αυτή του προσφέρει.
Διαμορφώ νει έτσι το ιδιαίτερο, το δικό του γλωσσικό ύ φος. Ο χρή στης της
γλώ σσας, ανά λογα με το ύ φος του προφορικού ή του γραπτού λό γου σε κά θε
συγκεκριμένη περίσταση γλωσσική ς επικοινωνίας και ανά λογα με το επίπεδο

11
λό γου που πρό κειται να χρησιμοποιή σει, επιλέγει την κατά λληλη λέξη και τον
τύ πο της. Οι διαφορετικές εκφορές του λό γου (επίπεδα γλώ σσας) του παρέχουν
τη δυνατό τητα να επιλέξει το επίπεδο που θα του εξασφαλίσει την επιθυμητή
και αποτελεσματική γλωσσική επικοινωνία. Αυτά σημαίνουν ό τι μπορού με να
διακρίνουμε διά φορα και διαφορετικά επίπεδα γλώ σσας και ύ φους:
 Επίσημο: για λέξεις/φρά σεις συνή θως λό γιες, που χρησιμοποιού νται
κυρίως στη διοικητική , εκκλησιαστική , στρατιωτική κτλ. γλώ σσα και σε
γιορτές, λό γους πολιτικώ ν κτλ.
 Επιστημονικό: για λέξεις/φρά σεις που χρησιμοποιού νται στις επιστή μες.
 Λαϊκό: για λέξεις/φρά σεις, συνή θως του προφορικού λό γου, που ανή κουν
στην αργκό , στη διά λεκτο της πιά τσας, του περιθωρίου κτλ., π.χ.
σουρώ νω, μου τη βίδωσε, τσανακογλείφτης, κουρμπέτι (= ο εκτό ς του
σπιτιού χώ ρος, η πιά τσα).
 Λόγιο: για λέξεις/φρά σεις που ως προς τη χρή ση τους ή και το
σχηματισμό τους προέρχονται από την καθαρεύ ουσα ή την αρχαία
ελληνική γλώ σσα ή δημιουργή θηκαν με αυτές ως πρό τυπο, π.χ.
λεωφορείο.
 Λογοτεχνικό: για λέξεις/φρά σεις που τις συναντού με πολύ συχνά στην
ελληνική λογοτεχνία .
 Οικείο
 Προφορικό: για λέξεις/φρά σεις που ξεχωρίζουν από εκείνες που
χρησιμοποιού νται στο γραπτό λό γο.

Συνηθέστεροι χαρακτηρισμοί ύφους

 Λιτό , απλό , ανεπιτή δευτο.

 Λυρικό .
 Επίσημο/Τυπικό (ορολογία, παθητική σύ νταξη, τριτοπό σωπος λό γος,
μακροπερίοδος λό γος, υποτακτική σύ νδεση).
 Χιουμοριστικό , παιγνιώ δες.
 Ζωντανό , παραστατικό , γλαφυρό (Αφή γηση σε ιστορικό ενεστώ τα-
δηλαδή "παρελθοντικό " ενεστώ τα, χρή ση ευθέος λό γου, ρητορικώ ν
ερωτημά των, παραδειγμά των).
 Διδακτικό .
 Εξομολογητικό (χρή ση α' προσώ που).
 Σαρκαστικό , ειρωνικό .
 Επιστημονικό (λέξεις που χρησιμοποιού νται στις επιστή μες,ακρίβεια
στην επιλογή λέξεων).
 Λό γιο.
 Πυκνό (διατύ πωση νοημά των με τη μέγιστη οικονομία λέξεων).
 Καταγγελτικό .

12
 ΕΙΔΙΚΟ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ-ΕΙΔΙΚΟΙ ΟΡΟΙ

Ανά μεσα στις γλωσσικές ποικιλίες συγκαταλέγονται και εκείνες που συνδέονται
με τον καταμερισμό της κοινωνική ς / επαγγελματική ς δραστηριό τητας.
Πρό κειται για ευδιά κριτες γλωσσικές ποικιλίες που δημιουργού νται από τις
διά φορες επαγγελματικές ομά δες. Μια επαγγελματική ομά δα δηλαδή , για να
εξυπηρετή σει τους επαγγελματικού ς της σκοπού ς, διαμορφώ νει στο πλαίσιο της
εθνική ς γλώ σσας τη δική της γλωσσική ποικιλία με ιδιό τυπους ό ρους της
ειδικό τητά ς της. Μερικοί ονομά ζουν τις γλωσσικές αυτές ποικιλίες ειδικές
γλώ σσες. Έτσι έχουμε τις ειδικές γλώ σσες των νομικώ ν, των γιατρώ ν, των
μηχανικώ ν, των ψαρά δων, των ποδοσφαιριστώ ν, των θεολό γων, των
μαθηματικώ ν, των χημικώ ν κτλ., οι οποίες χαρακτηρίζονται κυρίως από
λεξιλογικές διαφορές που οφείλονται είτε στη χρή ση ειδικώ ν ό ρων είτε στη
χρή ση καθημερινώ ν λέξεων που φορτίζονται ό μως κατά περίπτωση με ιδιαίτερο
σημασιολογικό φορτίο. Η λέξη λ.χ. χολοκυστογραφία (σύ νθετη από τις λέξεις
χολή , κύ στη και γρά φω) αποτελεί ό ρο μό νο της ιατρική ς επιστή μης και δηλώ νει
(γι’ αυτό εξά λλου και κατασκευά στηκε) την ακτινογραφία της χοληδό χου
κύ στης. Δε συμβαίνει ό μως το ίδιο με τη λέξη μέτρο την οποία συναντού με και
στην καθημερινή χρή ση (μονά δα μέτρησης, σύ γκρισης ποσώ ν κτλ.) και στην
ειδική γλωσσική ποικιλία ενό ς συγκεκριμένου φιλολογικού κλά δου, της
μετρική ς: μέτρο στίχου, μέτρο και ρυθμό ς κτλ. Με τέτοιες συνή θως λέξεις –
ό ρους λειτουργού ν οι ειδικές γλώ σσες.

Το ειδικό λεξιλόγιο είναι ένας τεχνικό ς ό ρος της γλωσσολογίας που απλά
αναφέρεται στο λεξιλό γιο και σε ά λλα γλωσσικά χαρακτηριστικά που
συνδέονται με συγκεκριμένα θέματα και δραστηριό τητες. Διαφορετικές ομά δες,
επαγγελματικές και ά λλες, αναπτύ σσουν διακριτά , συχνά τεχνικά λεξιλό για.
'Ένα ενδιαφέρον κοινωνιογλωσσολογικό ερώ τημα είναι το κατά πό σο αυτά τα
τεχνικά λεξιλό για (που συχνά αναφέρονται ως jargon από τους "από έξω") είναι
πραγματικά απαραίτητα για την ακριβή συζή τηση ενό ς ειδικού θέματος και
κατά πό σο είναι απλώ ς ένας τρό πος να σημά νουν τη συμμετοχή στη
συγκεκριμένη ομά δα και να κρατή σουν απ' έξω τους "ξένους". Είναι

13
απαραίτητος για τους γλωσσολό γους ο ό ρος λέξημα; Δεν μπορού σαν απλώ ς να
χρησιμοποιού ν τον ό ρο λέξη ό πως ό λος ο κό σμος; Γιατί ο διαιτητής στο
ποδό σφαιρο αντιστοιχεί στον αγωνοδίκη (umpire) στο κρίκετ; Είναι
αναμφίβολα αναγκαίο στη γεωγραφία να υπά ρχει ο ό ρος esker (μακρά ρά χη
υψώ ματος από ά μμο που έχει αφή σει ο παγετό ς), αλλά είναι αναγκαίο και στην
ανατομία να υπά ρχει ο ό ρος βραχίονας ό ταν υπά ρχει η λέξη μπράτσο;

Τα ειδικά λεξιλό για δεν είναι τα ίδια αργκό , αλλά μπορού ν να εμπεριέχουν την
αργκό , φτά νει το ειδικό λεξιλό γιο να είναι ανεπίσημο. Οι γιατροί για παρά δειγμα
μπορεί να λένε στους ασθενείς ό τι θα ελέγξουν τα αντανακλαστικά τους, αλλά σε
έναν συνά δελφο μπορεί να αναφέρουν ό τι έλεγξαν τα τινάγματά τους. Ο
ασθενή ς αφή νει ένα δείγμα των ιστώ ν του για εξέταση, αλλά οι γιατροί μπορεί
να πού νε πως στέλνουν λίγο κρέας στο εργαστή ριο. Ως ασθενή ς μπορεί να
πηγαίνετε στο τμή μα ακτινογραφιώ ν, αλλά οι "από μέσα" μπορεί να το λένε
ακτίνες. Αυτές οι λέξεις δεν ορίζονται σε βιβλία ιατρική ς, ό μως μαθαίνονται και
χρησιμοποιού νται στην πρά ξη. Στα περισσό τερα είδη εργασίας υπά ρχει
ταυτό χρονα, εντό ς του ειδικού λεξιλογίου, μια επίσημη ορολογία και μια
ανεπίσημη ορολογία ή εξειδικευμένη αργκό . (komvos.edu.gr).

Το ειδικό λεξιλό γιο προδίδει επιστημονικό τό νο και είναι απαραίτητο για την
ανά πτυξη ενό ς θέματος και την επιστημονική τεκμηρίωση που απαιτεί η
συγγραφή ενό ς επιστημονικού κειμένου. Διασφαλίζει τη σαφή νεια, την ακρίβεια,
που προκύ πτει λό γω της πολυσημίας της γλώ σσας.

ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΣΥΝΤΑΞΗ

1. Με την ενεργητική σύ νταξη εξαίρεται το πρό σωπο (ή το πρά γμα ) που δρα,
και το γραμματικό υποκείμενο της πρό τασης στη σύ νταξη αυτή συμπίπτει με το
λογικό υποκείμενο, ενώ με την παθητική σύ νταξη εξαίρεται μά λλον το
αποτέλεσμα της ενέργειας του υποκειμένου, και το λογικό υποκείμενο σε αυτό
δηλώ νεται έμμεσα, δηλαδή με τον προσδιορισμό του ποιητικού αιτίου.

π.χ. Ο ή λιος θερμαίνει τη γη. : ενεργητική σύ νταξη

Η γη θερμαίνεται από τον ή λιο : παθητική σύ νταξη

14
2.Με την παθητική σύ νταξη:
 αποκτά ποικιλία η πλοκή του λό γου,
 δίνεται έμφαση στην ενέργεια του ρή ματος,
 μεταβά λλεται σε υποκείμενο η έννοια που συνή θως παριστά νεται ως
αντικείμενο,
εφό σον αυτή κρίνεται το κύ ριο στοιχείο της πρό τασης,
 δεν ονομά ζεται το υποκείμενο, ό σες φορές κανείς δεν θέλει ή δεν μπορεί να το
ονομά σει, ό πως συμβαίνει πολλές φορές με τα απρό σωπα ρή ματα (χιονίζει,
βρέχει, αστρά φτει) που δηλώ νουν απλώ ς το συμβά ν χωρίς να το
συσχετίσουν με το υποκείμενο.

3. Το ποιητικό αίτιο παραλείπεται ό ταν:

 εννοείται εύ κολα από τα συμφραζό μενα
 είναι γνωστό
 δεν θέλουμε να το δηλώ σουμε

4. Η παθητική σύ νταξη χρησιμοποιείται συχνά στην περίληψη αλλά και στις

ειδή σεις ό ταν δε θέλουμε να πού με ή δεν ξέρουμε ή ό ταν δεν έχει σημασία ποιος
έκανε την πρά ξη.

ΡΗΜΑΤΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ
α΄ και β΄ πρόσωπο
Όταν ο πομπό ς χρησιμοποιεί α΄ ή β΄ πρό σωπο, προσδίδει αμεσό τητα, ζωντά νια,
οικειό τητα και παραστατικό τητα στα λεγό μενά του. Ειδικό τερα:
 Με το α΄ ενικό , περιγρά φονται προσωπικά βιώ ματα και εκφρά ζονται
προσωπικές κρίσεις, που καθιστού ν το ύ φος εξομολογητικό και, κατ’
επέκταση, υποκειμενικό .

 Με το α΄ πληθυντικό , ο πομπό ς δείχνει στους δέκτες ό τι ανή κουν από

κοινού στο ίδιο σύ νολο. Έτσι, επιχειρεί να τους πείσει για τις αγαθές
προθέσεις του και την πίστη του στις αξίες και στις ανά γκες της ομά δας,
ενώ υπαινίσσεται ό τι και εκείνοι οφείλουν να ασπαστού ν τις θέσεις του
και να δρά σουν σύ μφωνα με τις υποδείξεις του.

 Με το β΄ πρό σωπο, το ύ φος καθίσταται διαλογικό και ο λό γος αποκτά

διδακτικό τό νο και θεατρικό χαρακτή ρα.

γ΄ πρόσωπο
Το γ΄ πρό σωπο χρησιμοποιείται για να προσδώ σει ακρίβεια, καθώ ς
δηλώ νεται κά θε φορά το συγκεκριμένο υποκείμενο που ενεργεί. Παρά λληλα, το
ύ φος γίνεται πιο επίσημο και αντικειμενικό .

15
 ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΣΗΜΕΙΩΝ ΣΤΙΞΗΣ

Τελεία ( . ):

Η τελεία ορίζει την ολοκλή ρωση ενό ς νοή ματος, το τέλος μιας περιό δου
λό γου.

Άνω Τελεία ( ˙ ):

Χρησιμοποιού με την ά νω τελεία ό ταν θέλουμε να δηλώ σουμε:

 Διακοπή μικρό τερη από την τελεία, μεγαλύ τερη ό μως από το κό μμα.
 Χωρισμό δύ ο τμημά των λό γου που σχετίζονται αντιθετικά μεταξύ τους.
 Επεξή γηση η συμπλή ρωση προηγού μενης πρό τασης.

Κόμμα ( , ):

Χρησιμοποιού με κό μμα στις εξή ς περιπτώ σεις:

 Μεταξύ ασύ νδετων λέξεων που ανή κουν στο ίδιο μέρος λό γου και
προτά σεων.
 Πριν και μετά τις δευτερεύ ουσες προτά σεις αν δεν υπά ρχει τελεία. Όμως
δεν βά ζουμε κό μμα πριν από δευτερεύ ουσα πρό ταση που λειτουργεί ως
υποκείμενο, αντικείμενο ή επιθετικό ς προσδιορισμό ς.
 Πριν και μετά τις μετοχικές προτά σεις, ό ταν αυτές λειτουργού ν ως
επεξή γηση.
 Πριν και μετά από κά θε τμή μα του λό γου που τίθεται παρενθετικά και θα
ή ταν δυνατό να παραληφθεί.

Θαυμαστικό ( ! ):

Η χρή ση του θαυμαστικού προσδίδει οικειό τητα, ζωντά νια, αμεσό τητα και
παραστατικό τητα. Χρησιμοποιείται:
 Μετά από επιφωνή ματα ή φρά σεις που δηλώ νουν έκπληξη, θαυμασμό ή
έντονο συναίσθημα.
 Για να δηλωθεί η υπερβολή ή η ανησυχία για κά τι.
 Όταν θέλουμε να εκφρά σουμε σαρκασμό ή ειρωνεία. Τό τε θα
χρησιμοποιηθεί μέσα σε παρένθεση.
 Για να αισθητοποιηθεί η προσταγή ή η απορία.

Διπλή τελεία ( : ):

Η διπλή τελεία χρησιμοποιείται:

 Πριν από λό για που γρά φονται κατά λέξη.

16
  Πριν από απαρίθμηση.
 Όταν ακολουθεί το αποτέλεσμα μιας ενέργειας
 Όταν ακολουθεί επεξή γηση των προηγού μενων.

Παρένθεση ( ) ή Διπλή Παύλα ( - -):

Χρησιμοποιείται η παρένθεση ή η διπλή παύ λα ό ταν:

 Εμπεριέχει φρά ση που εξηγεί ό σα προηγή θηκαν.
 Εμπεριέχει φρά ση που συμπληρώ νει και προσθέτει προηγού μενα νέες
πληροφορίες.

Αποσιωπητικά ( ... ):

Χρησιμοποιού νται τα αποσιωπητικά :

 Για να δηλωθεί με έμμεσο τρό πο ειρωνεία.
 Όταν δεν επιθυμού με να ολοκληρώ σουμε τη φρά ση μας ή αν διακό πηκε.
 Για να δηλωθεί ο προβληματισμό ς του πομπού .
 Για να εκφραστεί υπαινιγμό ς για τα ό σα διατυπώ θηκαν μέχρι εκείνη τη
στιγμή .
 Όταν αυτό που έπεται είναι κά τι απροσδό κητο.
 Για να εκφραστεί περιφρό νηση ή απειλή .

Ερωτηματικό ( ; ):

Το ερωτηματικό χρησιμοποιείται:
 Όταν διατυπώ νεται απορία.
 Για να εκφραστεί ο προβληματισμό ς του πομπού με αμεσό τητα, ζωντά νια
παραστατικό τητα, προσδίδοντας διαλογικό τό νο στο κείμενο.
 Σε προτά σεις που λειτουργού ν μεταβατικά , διευκολύ νοντας τον
αναγνώ στη να παρακολουθή σει ευκολό τερα τη συλλογιστική πορεία του
συγγραφέα.
 Μέσα σε μια πρό ταση, μετά το τέλος μιας λέξης και μέσα σε παρένθεση (;)
με σκοπό να εκφραστεί αμφιβολία ή ειρωνεία.

Ο ρόλος των ερωτήσεων στο κείμενο

Οι ερωτή σεις χρησιμοποιού νται για να κά νουν το κείμενο πιο ζωντανό και
παραστατικό δημιουργώ ντας κλίμα αμεσό τητας και μιαν αίσθηση διαλό γου
στον αναγνώ στη. Επίσης με τη χρή ση τους επιδιώ κεται ο προβληματισμό ς και η
ευαισθητοποίηση του αναγνώ στη πά νω σε ένα θέμα. Καλείται λοιπό ν να
συμμετά σχει ενεργά στον προβληματισμό του πομπού και να ενεργοποιηθεί.
Παρά λληλα οι ερωτή σεις παρέχουν τη δυνατό τητα στον κειμενογρά φο να
περά σει στο επό μενο θέμα – προβληματισμό του είτε να συνδέσει νοηματικές
ενό τητες . Τέλος, μπορεί να είναι ρητορικά , καθώ ς η απά ντησή τους είναι

17
αυτονό ητη. Στην περίπτωση αυτή δίνουν περισσό τερη έμφαση, ενισχύ ουν τον
προβληματισμό του και κά νουν περισσό τερο αποδεκτές τις ιδέες του .

Εισαγωγικά ( « » ):

Χρησιμοποιού με εισαγωγικά :
 Για να δηλώ σουμε ειρωνεία ή απαξίωση.
 Για τη μεταφορική χρή ση λέξεων ή φρά σεων.
 Για να φανεί ό τι πρό κειται για ειδικό ό ρο ή για τίτλο βιβλίων...
 Για να επαναλά βουμε λό για που ειπώ θηκαν από κά ποιο ά λλο πρό σωπο.
 Για τη χρή ση παροιμιωδώ ν ρή σεων.
 Για να δώ σουμε έμφαση.

Παύλα ( - ):
Η απλή παύ λα χρησιμοποιείται, ό ταν υπά ρχει διά λογος, προκειμένου να
φανεί ό τι μιλά ει ένα νέο πρό σωπο.

ΣΧΟΛΙΟ

Πρό κειται για κρίση ευμενή ή δυσμενή , επιδοκιμασία ή αποδοκιμασία, ά ποψη,

ερμηνευτική παρατή ρηση που διατυπώ νει κά ποιος προφορικά ή γραπτά για ένα
γεγονό ς ή ένα έργο, για μια πρά ξη ή τη συμπεριφορά κά ποιου.

Διάκριση σχολίου από την είδηση με:

 Πρό ταξη της είδησης και προσθή κη του σχολίου μετά το τέλος της είδησης.
 Πρό ταξη του σχολίου ως γενικού χαρακτηρισμού και παρουσίαση της
είδησης ακολού θως.
 Διά νθιση της είδησης με σχό λια και σή μανση των σχολίων με ενδεικτικές
φρά σεις (σύ μφωνα με τη γνώ μη, ό πως ισχυρίζεται…)
Αποτέλεσμα:
Εκδή λωση σεβασμού στον αναγνώ στη, θεατή , ακροατή .

Παρεμβολή-ενσωμάτωση σχολίου στην είδηση με συνύ φανση των δύ ο

(δυσδιά κριτο σχό λιο).
Αποτέλεσμα:
Παραπλά νηση κοινού : θεώ ρηση του σχολίου ως εξακριβωμένου γεγονό τος.

ΜΈΣΑ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΎ
1. Με αξιολογική (ευμενή ή δυσμενή ) κρίση, π.χ. ο Παπαδιαμά ντης είναι
κορυφαίος διηγηματογρά φος.
2. Με επίθετο, ό ταν με αυτό δεν αποδίδεται πραγματικό γεγονό ς ή
πραγματική ιδιό τητα, αλλά εκφρά ζεται κρίση του γρά φοντος ή του
ομιλού ντος, π.χ. καλό ς ά νθρωπος.

18
 3. Με ρήματα (τονίζω, θαυμά ζω, απορώ , εκπλή σσομαι, αγανακτώ κ.α.)
κυρίως στον πλά γιο λό γο. Η πρό ταση «θα ικανοποιή σω το αίτημά σου»,
σε πλά γιο λό γο μπορεί να εξαρτηθεί, για παρά δειγμα, από δύ ο
διαφορετικά ρή ματα:
-Του είπε ό τι θα ικανοποιή σει το αίτημά του.
– Τον διαβεβαίωσε ό τι θα ικανοποιή σει το αίτημά του (το «διαβεβαίωσε»
αποτελεί μορφή σχολίου).
4. Με επιρρήματα (αναμφισβή τητα, πολύ , λίγο, καλά , κακώ ς, ιδιαίτερα,
δικαιολογημένα, ίσως, τά χα, δή θεν, ευτυχώ ς, δυστυχώ ς).
5. Με τη χρήση των εγκλίσεων, επειδή οι εγκλίσεις φανερώ νουν πώ ς
θέλουμε να παρουσιά σουμε αυτό που σημαίνει το ρή μα, π.χ. είναι
αλή θεια, θα ή ταν αλή θεια, μακά ρι να ή ταν αλή θεια. Στα παραδείγματα
αυτά κά θε έγκλιση (οριστική , δυνητική οριστική , ευχετική ευκτική )
δηλώ νει και διαφορετική στά ση / σχό λιο του ομιλού ντος ή του
γρά φοντος απέναντι στο γεγονό ς.
6. Με επιφώνημα ή επιφωνηματικές εκφρά σεις, επειδή με τα
επιφωνή ματα εκφρά ζονται ευχά ριστα ή δυσά ρεστα συναισθή ματα,
επιδοκιμασία ή αποδοκιμασία π.χ. α!, αλίμονο!, κρίμα! κ.ά .
7. Με υποκοριστικά, π.χ. ανθρωπά κι.
8. Με τη σειρά των λέξεων (έμφαση).
9. Με σημείο στίξης (αποσιωπητικά , εισαγωγικά , ερωτηματικό ,
θαυμαστικό ).
10.Με παρεμβολή ξένου σχολίου.
11.Με σχήματα λόγου (μεταφορές, παρομοιώ σεις κ.λ.π).
12.Στον προφορικό λό γο:
α. Με τον τρόπο προφοράς, δηλαδή με φωνολογική
επιμή κυνση, π.χ. σώ ωωπα! Καλό οο! (επιδοκιμασία)
β. Με παραγλωσσικά στοιχεία, π.χ. μορφασμοί, χειρονομίες.

Τα σχόλια ενέχουν αξιοπιστία όταν:

 Εκφρά ζουν τεκμηριωμένους ισχυρισμού ς.
 Εκφρά ζουν γενικά αποδεκτές αλή θειες και αποσκοπού ν στην ανά δειξη
της αλή θειας.
 Είναι σαφή , καθαρά ως προς τη διατύ πωσή τους και διαπλέκονται με τα
γεγονό τα.
 Διατυπώ νονται από ανθρώ πους ειδικού ς επί του θέματος.
 Είναι αποφορτισμένα από χαρακτηρισμού ς που είναι προϊό ν
δογματισμού .
 Δεν προσπαθού ν να πείσουν πως είναι «η μό νη και από λυτη αλή θεια».

19
 Ο ΤΙΤΛΟΣ

 Για τη δημιουργία ενό ς τίτλου ενδιαφέρουν:

 Η σύ νταξη
o η σειρά των ό ρων της πρό τασης
o η παρά λειψη των αυτονό ητων
o η ενεργητική ή η παθητική σύ νταξη

 Η γραμματική
o ο χρό νος (ενεστώ τας)
o το πρό σωπο (τρίτο)
o η έγκλιση του ρή ματος (οριστική ή προστακτική )
o η επιλογή των τύ πων των λέξεων
o οι πτώ σεις στα ουσιαστικά και στα επίθετα (αποφεύ γεται η γενι-
κή πληθυντικού )
o η χρή ση αντωνυμιώ ν
o η στίξη

 Το ύ φος
o δραματικό
o χιουμοριστικό
o σοβαρό

 Η χρή ση της γλώ σσας

o παρατηρείται τό σο η λογική (αναφορική , δηλωτική ), ό σο και η
ποιητική (συνυπoδηλωτική ) χρή ση της γλώ σσας
Πρό κειται για τη διαδικασία από δοσης τίτλου σε ένα κείμενο ή σε μία
ενό τητα ή σε μία παρά γραφο.

Ο τίτλος για να είναι εύστοχος θα πρέπει:

 Να δηλώ νει το θέμα και τη θέση του συγγραφέα.
 Να κινείται στα ίδια με το κείμενο υφολογικά επίπεδα, π.χ. αν το κείμενο
είναι χιουμοριστικό , είναι ά στοχος ένα δραματικό ς τίτλος.
 Να έχει την ίδια με το κείμενο λειτουργία της γλώ σσας.

Ο τίτλος σχολιάζεται ως προς:

 το ύ φος,
 τη λειτουργία της γλώ σσας,
 την παρουσία ρή ματος,
 τη σύ νταξη (ενεργητική παθητική ),
 το αν είναι ενεργό ς: αν ανταποκρίνεται δηλαδή στο περιεχό μενο του
κειμένου,
 τα σημεία στίξης με τις αντίστοιχες δηλώ σεις τους.

20
 ΑΣΚΗΣΗ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΠΟΙΗΣΗΣ

Για την ά σκηση αυτή βασιζό μαστε στο νό ημα, το οποίο προφανώ ς θα
διαφοροποιείται σε κά ποιο σημείο της παραγρά φου. Η παρά γραφος θα έχει
λογικά δύ ο νοηματικού ς ά ξονες, π.χ. περιγραφή ενό ς προβλή ματος και τις
συνέπειές του. Συνή θως βοηθά ει η ύ παρξη μιας διαρθρωτική ς λέξης - φρά σης στο
σημείο που πρέπει να γίνει ο χωρισμό ς.

ΧΡΗΣΗ ΕΥΘΕΟΣ ΛΟΓΟΥ

Ο ευθύ ς λό γος προσδίδει αμεσό τητα και παραστατικό τητα, κεντρίζεται η

προσοχή του αναγνώ στη. Προσδίδει επίσης οικειό τητα, βοηθώ ντας το δέκτη να
βιώ σει τις από ψεις που μεταφέρονται. Θυμίζοντας ενίοτε προφορικό λό γο,
προσδίδει ανά λαφρο τό νο. Η εναλλαγή ευθέος και πλά γιου λό γου προσφέρει
ζωντά νια στο ύ φος του κειμένου.

ΤΥΠΟΛΟΓΙΟ ΕΡΩΤΗΣΕΩΝ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΗΝ ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ

 Να χωρίσετε σε δύ ο παραγρά φους την Ψ παρά γραφο του κειμένου και

να αιτιολογή σετε τη διαφορετική παραγραφοποίηση.
 Να επισημά νετε πέντε λέξεις του κειμένου που αποτελού ν ειδικό
λεξιλό γιο και να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους στο κείμενο.
 Να αιτιολογή σετε την επιλογή της ενεργητική ς σύ νταξης από τον
συγγραφέα.
 Να μετατρέψετε την ενεργητική σύ νταξη σε παθητική .
 Ποια είναι η συλλογιστική πορεία που ακολουθεί η συγγραφέας στην Ψ
παρά γραφο.
 Να επισημά νετε μία περίοδο του κειμένου με αφή γηση. Να αιτιολογή σετε
την επιλογή σας.
 Να επισημά νετε ποιες λέξεις/φρά σεις στις παρακά τω περιό δους λό γου
χρησιμοποιού νται με μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία.
 Να επισημάνετε στο κείμενο δύο παραδείγματα
μεταφορική ς/συνυποδηλωτική ς χρή σης της γλώ σσας και να
αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.
 Ποια είναι η δομή της δεύ τερης παραγρά φου.

21
  Να προσδιορίσετε αν ο τίτλος που δώ σατε στο κείμενο είναι
κυριολεκτικό ς/δηλωτικό ς ή μεταφορικό ς/συνυποδηλωτικό ς.
 Να επισημά νετε με ποιες λέξεις επιτυγχά νεται η συνοχή στο εσωτερικό
της Ψ παραγρά φου.
 Να επισημά νετε πέντε διαρθρωτικές λέξεις του κειμένου που συνδέουν
τις παραγρά φους μεταξύ τους.
 Να επισημά νετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ξενό γλωσσες και
συνδέονται με το θέμα του κειμένου (π.χ. με την ενδυμασία) και να
εξηγή σετε το λό γο για τον οποίο ο συγγραφέας τις εντά σσει στο κείμενο.
 Γιατί ο συντά κτης του ά ρθρου παραθέτει τις από ψεις των ειδικώ ν σε
εισαγωγικά; Ποιος είναι ο στό χος του;
 Να επισημά νετε στην τελευταία παρά γραφο του κειμένου, τη φρά ση που
φανερώ νει χρή ση προφορικού λό γου και να αιτιολογή σετε τη θέση της
στο κείμενο.
 Να επαναδιατυπώ σετε τη φρά ση με τρό πο, ώ στε το ύ φος να γίνει πιο
επίσημο.
 Να επισημά νετε τον τρό πο με τον οποίο αναπτύ σσεται η Ψ παρά γραφος
του κειμένου.
 Να αιτιολογή σετε τη χρή ση των ερωτημά των από τον συγγραφέα του
κειμένου
 Να εξηγή σετε ποιους επικοινωνιακού ς στό χους επιχειρεί να επιτύ χει ο
συγγραφέας χρησιμοποιώ ντας το α΄ και το β΄πληθυντικό πρό σωπο.
 Να εξηγή σετε το λό γο για τον οποίο ο συγγραφέας χρησιμοποιεί ευθείες
ερωτή σεις στο κείμενο.
 Τι δηλώ νει, κατά την ά ποψή σας, ο συγγραφέας με τη χρή ση του
θαυμαστικού στην τελευταία παρά γραφο.

Η ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗΣ

Προεργασία

- Διαβά ζουμε προσεκτικά ολό κληρο το κείμενο, ώ στε να κατανοή σουμε το

περιεχό μενό του.
- Επισημαίνουμε το θεματικό του κέντρο.
- Σημειώ νουμε τις θεματικές προτά σεις των παραγρά φων και τις
σημαντικό τερες λεπτομέρειές τους, για να προσδιορίσουμε τους
νοηματικού ς τους ά ξονες.

22
 - Αν δεν υπά ρχει θεματική πρό ταση, βρίσκουμε πλαγιό τιτλο.
- Εντοπίζουμε την πορεία της σκέψης του συγγραφέα.

Γραφή/σύνθεση

- Στην αρχή επισημαίνουμε το θεματικό κέντρο του κειμένου και το

καταγράφουμε σε μια θεματική πρόταση/περίοδο.
Το κείμενο αναφέρεται (ή αναλύ ει, προσεγγίζει, διερευνά κ. α. π. ) π.χ. στις
αρνητικές συνέπειες του καταναλωτισμού στις σύ γχρονες κοινωνίες.
- Επιδιώ κουμε να υπά ρχει ενό τητα λό γου, αλληλουχία νοημά των και
συνοχή . Γι’ αυτό χρησιμοποιού με τις κατά λληλες (συνδετικές)
λέξεις/φρά σεις. Έτσι, μετά την πρώ τη περίοδο γρά φουμε:
Αρχικά, (ή πρώτα πρώτα) ο συγγραφέας επισημαίνει (ή υποστηρίζει,
διαπιστώ νει, εκτιμά , θεωρεί κ. α. π. ) και καταγρά φουμε συνοπτικά το
περιεχόμενο της πρώτης παραγράφου.
- Συνεχίζουμε με τη λέξη/φράση:
Στη συνέχεια (ή κατόπιν κ. α. π. ) παραθέτει (ή καταγρά φει, σχολιά ζει κτλ.)
και γρά φουμε το περιεχόμενο της επόμενης ή των δύ ο επό μενων
παραγρά φων. Συνεχίζουμε με το περιεχό μενο των υπό λοιπων παραγρά φων
πλην της τελευταίας.
- Φτάνοντας στην τελευταία παρά γραφο κλείνουμε με τη φράση:
Τέλος (ή καταλήγοντας) ο αρθρογράφος(ή συγγραφέας, δοκιμιογρά φος κτλ)
αναφέρει ό τι …και παραθέτουμε συνοπτικά το περιεχό μενό της.

ΡΗΜΑΤΑ ΧΡΗΣΙΜΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΠΡΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ΝΑ ΘΕΣΩ ΤΟ

ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΕ ΠΛΑΓΙΟ ΛΟΓΟ

Αναλύ ει – εται
Αναφέρει – εται
Αντικρού ει – εται
Δηλώ νει – εται
Διακρίνει – εται
Διατυπώ νει – εται
Διευκρινίζει – εται
Εξηγεί
Επισημαίνει – εται
Καταλή γει
Παρουσιά ζει – εται
Προτείνει – εται
Συμπεραίνει
Τονίζει – εται
Υποστηρίζει – εται

ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΞΕΧΝΑΜΕ:

23
 - Γρά φουμε πά ντοτε σε γ’ πρό σωπο ( εκτό ς αν το επικοινωνιακό πλαίσιο
επιβά λλει διαφορετικό πρό σωπο ή συνδυασμό προσώ πων).
- Αποφεύ γουμε οπωσδή ποτε το σχολιασμό των από ψεων του συντά κτη
του κειμένου.
- Δεν προσπαθού με να μιμηθού με το ύ φος του συγγραφέα, γρά φουμε σε
δοκιμιακό (εκθεσιακό ) λό γο.
- Χρησιμοποιού με σε ορισμένα σημεία παθητική σύ νταξη, για να
πετύ χουμε ποικιλία και να προσδώ σουμε πιο αντικειμενικό ύ φος.
- Αποφεύ γουμε την αυτού σια μεταφορά των φρά σεων του αρχικού
κειμένου.
- Χρησιμοποιού με τις αναγκαίες διαρθρωτικές λέξεις ή εκφρά σεις.
- Λαμβά νουμε υπό ψη μας το επικοινωνιακό πλαίσιο, ανά λογα με το
ζητού μενο του θέματος.
- Συνή θως ο αριθμό ς των λέξεων που ζητείται, είναι 80-100 ή 100-120
λέξεις, ανά λογα με την έκταση του κειμένου (η περίληψη είναι περίπου το
1/3 του αρχικού κειμένου).

ΕΡΓΑΣΙΑ: ΚΕΙΜΕΝΟ ΓΙΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Δύ ο είναι, κατά τη γνώ μη μου, τα αμαρτή ματα των Μ.Μ.Ε. το πρώ το έχει
σχέση με την ίδια την υπό στασή τους και το δεύ τερο με τους ανθρώ πους που
βρίσκονται πίσω απ’ αυτά . Υποτίθεται πως, ως μέσα μαζική ς πληροφό ρησης
πρέπει, δεοντολογικά , να δίνουν στους ακροατές ή θεατές τους μια σωστή
πληροφό ρηση. Τέτοια πληροφό ρηση, για πολλού ς λό γους, δεν μπορού ν να
δώ σουν. Όσα συμβαίνουν στον κό σμο είναι πολυεδρικά και πολυσή μαντα. Τα
Μ.Μ.Ε. είναι αδύ νατον να δουν τα πρά γματα απ’ ό λες τις μεριές. Εμποδίζονται
από την ταχύ τητα των γεγονό των και το κυνή γι της επικαιρό τητας. Τρέχουν να
προλά βουν, να νική σουν, αν είναι δυνατό ν, το χρό νο. Για να αγγίξουμε ό μως, την
αλή θεια, πρέπει να σταθού με. Με τη στά ση μπορού με να αποστασιοποιηθού με
από τα γεγονό τα και να τα εξετά σουμε από περισσό τερες πλευρές. Όταν είμαστε
στο ποτά μι, δεν μπορού με να δού με που πηγαίνει και τι κουβαλά και από πού το
κουβαλά . Εκείνο που αισθανό μαστε, είναι η δίνη που μας παρασύ ρει και τίποτε
ά λλο. Αυτή η δίνη μεταποιείται σε συναισθηματική φό ρτιση, μια φό ρτιση που
μας οδηγεί σε χειρονομίες και κραυγαλέους λό γους κενού ς. Τέτοιοι λό γοι μένουν
συνή θως στην επιφά νεια και αντιστρατεύ ονται την ουσία.
Χειρό τερα γίνονται τα πρά γματα με την τηλεό ραση. Η εικό να και το
χρώ μα μας θαμπώ νουν και θολώ νουν την ευθυκρισία μας. Μειώ νουν ή
μεγεθύ νουν τα γεγονό τα. Αποκρύ πτουν λεπτομέρειες, αλλά και υπερτονίζουν
ά λλες. Είναι φευγαλέα και δε μας αφή νουν περιθώ ρια να εμβαθύ νουμε. Μένουμε
πά ντα με την εντύ πωση.
Άλλο μειονέκτημα των Μ.Μ.Ε. είναι η χειμαρρώ δης ροή των
πληροφοριώ ν. Βομβαρδιζό μαστε κυριολεκτικά με πληροφορίες, ό χι μό νον
τοπικού αλλά και παγκοσμίου ενδιαφέροντος. Αυτή η πληθώ ρα πληροφοριώ ν
ταρά ζει την ατομική αλλά και την εθνική μας ισορροπία. Είναι αδύ νατον πια ο
ά νθρωπος να μπορέσει να χωνέψει ό λο αυτό το υλικό , δίχως να χά σει, ως ένα
βαθμό , αυτή την ισορροπία. Από την ά λλη, η ιδιαιτερό τητα του εθνικού
πολιτισμού κινδυνεύ ει να εξαφανιστεί και η παρά δοση να απεμποληθεί. Όσο και
να θέλουμε να κρατή σουμε τις παραδό σεις μας, ο κραδασμό ς που υφιστά μεθα

24
από την εισβολή αλλό τριων τρό πων ζωή ς-παραμορφωτικώ ν τις πιο πολλές
φορές –είναι τό σο μεγά λος, που στο τέλος η παρά δοση εξασθενίζει και δεν είναι
ικανή να θρέψει το καινού ριο. Ο παραδοσιακό ς συγκρητισμό ς των πολιτισμώ ν
είχε πίστωση χρό νου. Το αλλό τριο ενσωματωνό τανε φυσιολογικά στο γηγενές
και η εξέλιξη ή ταν σχεδό ν ομαλή . Τα πιο πά νω αρνητικά στοιχεία είναι σύ μφυτα
με την ίδια φύ ση των Μ.Μ.Ε. Το δεύ τερο αμά ρτημα έχει σχέση με ό σους
εμπλέκονται σ’ αυτά . Πίσω από το μικρό φωνο ή την τηλεοπτική κά μερα δε
στέκονται, κατά κανό να, ολοκληρωμένοι ά νθρωποι, οι οποίοι νιώ θουν την
ευθύ νη που έχουν απέναντι στην κοινωνία, στους θεσμού ς της και την ιστορία
της. Ελλοχεύ ει πά ντοτε ο κίνδυνος, χά ριν της ακροαματικό τητας και της δική ς
τους προβολή ς, να διολισθή σουν στο λαϊκισμό . Ο λαϊκισμό ς, τελικά , είναι το ή θος
των Μ.Μ.Ε. από τη στιγμή που αυτά επιδιώ κουν, πά ση θυσία, ακροαματικό τητα
και θεαματικό τητα, είναι επό μενο να κολακεύ ουν το φτηνό γού στο του ακροατή
ή θεατή . Από καλοί γίνονται κακοί παιδαγωγοί του λαού . Δεν κατεβαίνουν στο
λαό για να τον ανεβά σουν, αλλά υποβαθμίζουν και το λαό και τους εαυτού ς
τους.
Ας πά ρουμε το παρά δειγμα της γλώ σσας. Ο Σολωμό ς έλεγε πως πρέπει να
κατεβού με στο λαό , αλλά , από κει και πέρα, να υψωθού με κά θετα. Έτσι, και
εμείς οι ίδιοι, χωρίς να απομακρυνό μαστε από τις ρίζες μας, ανεβαίνουμε
ψηλό τερα στην πνευματική κλίμακα και το λαό βοηθού με να ανέβει. Τι γίνεται
με τη γλώ σσα των Μ.Μ.Ε.; Γεμά τη από σολοικισμού ς και ασυνταξίες, από
περιθωριακές φρά σεις και ξενικές εκφρά σεις. Θα ή ταν ά στοχη αυτή η
παρένθεση, αν η επίδραση των Μ.Μ.Ε. στο γλωσσικό αισθητή ριο του λαού , και
γενικά στην εξέλιξη της γλώ σσας, ή ταν περιορισμένη. Δυστυχώ ς ό μως τα Μ.Μ.Ε.
υποκατέστησαν σχεδό ν ό λα τα παραδοσιακά σχολεία και πή ραν τη γλωσσική
παιδεία στα χέρια τους. Η επίδραση του σχολείου, ό σες προσπά θειες κι αν
καταβά λει κι ό σες μεθοδολογίες κι αν εφεύ ρει, είναι περιορισμένη. Ού τε το
οικογενειακό περιβά λλον επιδρά ό σο ά λλοτε. Ού τε γιαγιά υπά ρχει με τα
παραμύ θια της ού τε παππού ς. Έτσι, η ανέκαθεν κληροδοτού μενη κουλτού ρα (η
γλώ σσα είναι η σημαντικό τερή της μορφή ) ξέφυγε από τα χέρια των
παραδοσιακώ ν φορέων της. Τα Μ.Μ.Ε. έγιναν το σημαντικό τερο πια σχολείο και
το πιο αποτελεσματικό .

25
 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ

ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ

Είναι η διατύ πωση των παρατηρή σεων, εντυπώ σεων, συναισθημά των,
σκέψεων, ιδεώ ν, κρίσεων και συλλογισμώ ν μας πά νω σ’ ένα ορισμένο θέμα. Η
διατύ πωση αυτή πρέπει πά ντοτε να συνοδεύ εται και με την ανά πτυξη ανά λογης
επιχειρηματολογίας-τεκμηρίωσης για τη θεμελίωση των από ψεώ ν μας. Οι
σκοποί της είναι κυρίως γνωστικοί, μορφωτικοί, γλωσσικοί, εκφραστικοί.

ΤΑ ΜΕΡΗ ΜΙΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ (ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ)

Η εξωτερική δομή γνωρίζουμε ό τι στηρίζεται στο γνωστό τρίπτυχο: πρόλογος
– κύριο θέμα – επίλογος. Για οτιδή ποτε ό μως μιλά με πρέπει να είμαστε
επιφυλακτικοί και καθό λου από λυτοι. Συχνά τα ό ρια και οι ορισμοί υποχωρού ν
και αλλά ζουν, ανά λογα πά ντα με τις ιδέες και τις από ψεις του καθενό ς καθώ ς
και με τον τρό πο σκέψης και σύ νθεσης των στοιχείων της σκέψης του.

ΤΑ ΜΕΡΗ ΜΙΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ (ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ)

Η εσωτερική δομή των παραπά νω μερώ ν και γενικό τερα της παραγωγή ς
λό γου στηρίζεται σε τρία στοιχεία: μορφή , περιεχό μενο, δομή .
i. Μορφή : η εξωτερική εμφά νιση του γραπτού .
ii. Περιεχό μενο: το σύ νολο των από ψεων, κρίσεων, επιχειρημά των,
συναισθημά των που χρησιμοποιού με για την ανά λυση.
iii. Δομή : ο τρό πος με τον οποίο συνδέουμε τα παραπά νω.

ΤΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ

Είναι η από δειξη των ό σων υποστηρίζουμε. Τίποτα δεν είναι αυτονό ητο και
αυταπό δεικτο. Πρέπει να γρά φουμε τεκμηριωμένα για να πείθουμε. Η πειθώ
επιτυγχά νεται, ό ταν δίνουμε στις από ψεις μας τη μορφή του επιχειρή ματος,
ό ταν, δηλαδή , κά νουμε συλλογισμού ς που δεν παραβιά ζουν τους κανό νες της

26
λογική ς. Η πειστικό τερη μορφή επιχειρή ματος είναι αυτή που παίρνει τη μορφή
συλλογισμού . Φυσικά , τα ό σα γρά φουμε δεν είναι από λυτο ό τι θα γίνουν
οπωσδή ποτε δεκτά , ό μως πρέπει να είμαστε σίγουροι ό τι μπορού ν να γίνουν
σεβαστά ως επιμελημένη από πειρα να τοποθετηθού με σε ένα ζή τημα με
σοβαρό τητα και γνώ ση χωρίς φαντασία και δογματισμού ς.

α. Τα εξωτερικά μέρη

ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Είναι αυτονό ητο ό τι η παραγωγή λό γου χωρίς πρό λογο δεν είναι ά ρτια. Ο
πρό λογος είναι η εισαγωγή στο θέμα και γι’ αυτό δεν πρέπει να έχει έκταση
δυσανά λογη με την ό λη ανά πτυξη του θέματος. Η γραφή του καταλαμβάνει μία
μό νο παρά γραφο. Βασικά χαρακτηριστικά του προλό γου πρέπει να είναι:
i. Η συντομία και η περιεκτικό τητα: να είναι σύ ντομος, αλλά ταυτό χρονα
περιεκτικό ς, να κατατοπίζει τον αναγνώ στη χωρίς ό μως να αποκτά
αναλυτικό και συμπερασματικό χαρακτή ρα.
ii. Η εκφραστικό τητα: να κινεί το ενδιαφέρον του αναγνώ στη και με τον
τό νο του να εξασφαλίζει τη φιλική του στά ση.
iii. Η προθετικό τητα: να δηλώ νει το θέμα και την «κατευθυντή ρια ή βασική »
ιδέα μας, τη στά ση μας δηλαδή απέναντι σ’ αυτό .
iv. Η μεταβατικό τητα: να διευκολύ νει τη μετά βαση στο κύ ριο θέμα, τό σο με
τη χρησιμοποίηση της κατευθυντή ριας ιδέας προς το τέλος του
προλό γου, ό σο και με τη χρή ση των κατά λληλων λέξεων.

Στον πρό λογο δεν αναπτύ σσουμε επιχειρή ματα, αλλά επιδιώ κουμε να
μεταβού με ομαλά στο Κύ ριο Μέρος που αποτελεί και το αποδεικτικό τμή μα της
παραγωγή ς λό γου μας.

Άσχημοι πρόλογοι:
i. Οι τυποποιημένοι, ηχηροί (με εντυπωσιακές λέξεις και σχή ματα λό γου)
χωρίς βά θος και περιεχό μενο.
ii. Οι αό ριστες εισαγωγές στο θέμα που αποπροσανατολίζουν και
εκνευρίζουν τον αναγνώ στη.
iii. Οι έντονα «φιλοσοφημένοι» πρό λογοι, που φανερώ νουν ένα ρηχό
φιλοσοφικό στοχασμό ά σχετο με το θέμα.

Προσοχή: ο τρό πος με τον οποίο θα κά νει κά ποιος ένα πρό λογο δεν μπορεί,
φυσικά , να καθοριστεί με μια φό ρμουλα, ού τε μπορεί να είναι πά ντοτε - και δεν
πρέπει να είναι – ο ίδιος. Διά φοροι παρά γοντες καθορίζουν τη μορφή του: οι
ικανό τητες, οι γνώ σεις, η ευχέρεια στο γρά ψιμο κ.α.

Στάδια σύνθεσης Προλόγου

Εντοπίζουμε τα ερωτή ματα που περιέχονται στο θεματικό τίτλο. Εστιά ζουμε
στο 1ο ζητού μενο για να κατανοή σουμε την κατεύ θυνση που πρέπει να δώ σουμε
στον πρό λογο, καθώ ς καλό θα ή ταν να υπά ρχει μεταβατική περίοδο στον
πρό λογο που να τον συνδέει με το 1ο ζητού μενο του Κύ ριου Μέρους. Αυτή η
μεταβατική περίοδος θα αποτελεί και την τελευταία περίοδο του προλό γου.

27
Επομένως, ο πρό λογος δεν πρέπει να απαντά σε ερωτή ματα και πρέπει να
οδηγεί αβίαστα στη μεταβατική περίοδο.

Είδη προλόγου

1. Από τα μερικά στα γενικά:

Είναι ο πιο κατά λληλος τύ πος προλό γου για θέματα στα οποία το ζητού μενο της
θεματική ς πρό τασης είναι ειδικό . Τό τε αφετηρία του προλό γου είναι το
γενικό τερο πλαίσιο μέσα στο οποίο εντά σσεται το ειδικό θέμα μας. Αν π.χ. το
θέμα μας είναι η ψυχαγωγία, το γενικό τερο πλαίσιο θα είναι οι ανά γκες του
ανθρώ που, στο θέμα της παιδείας θα είναι οι θεσμοί, στο θέμα της έλλειψης
ελεύ θερου χρό νου θα είναι η τεχνολογική ανά πτυξη, στο θέμα των αρνητικώ ν
συνεπειώ ν της εξειδίκευσης θα είναι η εργασία κ.τ.λ. Μεταθέτουμε, λοιπό ν, το
ειδικό μας θέμα στο γενικό πλαίσιο που ανή κει και βή μα-βή μα οδηγού μαστε και
πά λι στο ειδικό .
Για παρά δειγμα σε ένα θέμα σχετικό με το χά σμα των γενεώ ν θα είχαμε:
«Ο ψυχικός κόσμος του ανθρώπου είναι μεγάλος και ανεξερεύνητος. Πολλές
φορές, το ίδιο το άτομο δεν μπορεί να εναρμονίσει τον εσωτερικό του κόσμο με το
εξωτερικό περιβάλλον, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται μέσα του συγκρούσεις.
Είναι, λοιπόν, ολοφάνερο πως είναι πολύ δύσκολο να επικοινωνήσει με τους
άλλους ανθρώπους και ακόμα πιο δύσκολο με τις άλλες γενιές. Έτσι, παρατηρείται
αυτό που ονομάζουμε χάσμα γενεών».

2. Ορισμός ή διασάφηση των εννοιών του θέματος:

Μπορού με να ξεκινή σουμε την έκθεση μας δίνοντας τον ορισμό της κεντρική ς
έννοιας του θέματος ή την εξή γησή της. Ως παρά δειγμα αναφέρουμε το σχετικό
από σπασμα από τα Κ.Ν.Λ. της Γ’ Λυκείου, για τη διαφή μιση και το ρό λο της.
«Στα λεξικά, στις εγκυκλοπαίδειες και στα βιβλία, η διαφήμιση ορίζεται ως η
γνωστοποίηση στο κοινό, με διάφορα μέσα - διαλαλητές, έντυπα, ραδιόφωνο,
τηλεόραση - των ιδιοτήτων που χαρακτηρίζουν ένα προϊόν με σκοπό την αύξηση
των πωλήσεών του. Εντούτοις, ο ορισμός της διαφήμισης ως γνωστοποίησης
αποτελεί ευφημισμό που δεν ανταποκρίνεται ούτε στο ελάχιστο στη σημερινή
μορφή της διαφήμισης. Η διαφήμιση ξεκίνησε και αναπτύχθηκε ως φαινόμενο
συνδεδεμένο στενά με την οικονομική ζωή των επιχειρήσεων. Σήμερα, όμως, έχει
φτάσει στο σημείο, χωρίς να έχει χάσει τον οικονομικό της χαρακτήρα και
παράλληλα μ’ αυτόν, να επιτελεί πρόσθετες ουσιαστικές λειτουργίες, έμμεσα αλλά
αποτελεσματικά.»

3. Ένας συλλογισμός σύμφωνος ή αντίθετος με το θέμα:

Πρέπει, πρώ τα απ’ ό λα, να έχουμε κατανοή σει καλά το θέμα και να
διατυπώ σουμε το στοχασμό μας: διαπιστώ νοντας την αλή θεια του θέματος,
τονίζοντας την αξία της έννοιας και επισημαίνοντας το ρό λο που διαδραματίζει
στους αντιπροσωπευτικού ς τομείς της ατομική ς και κοινωνική ς ζωή ς.
Ακό μα, μπορού με να χρησιμοποιή σουμε την αντίθετη έννοια ή ά ποψη από αυτή
που τίθεται στο θέμα, ό ταν αυτή προσφέρεται για το σκοπό μας. Για
παρά δειγμα, σε θέμα για την ειρή νη αρχίζουμε με τον πό λεμο, για τη δικαιοσύ νη
με την αδικία.
Για παρά δειγμα, σε ένα θέμα σχετικό με την πολιτιστική ομοιομορφία
παραθέτουμε:

28
«Το πρόβλημα της ομοιομορφίας και της ισοπέδωσης στην καθημερινή ζωή των
ανθρώπων της εποχής μας, η τυποποίηση του τρόπου ζωής που τη διακρίνουμε
στο ντύσιμο, τη συμπεριφορά, τις αισθητικές προτιμήσεις, τα μουσικά
ακούσματα, όλα αυτά δεν είναι δυνατόν να θεωρηθούν ανεξάρτητα από το
φαινόμενο που ονομάζεται «μαζοποίηση» του ανθρώπου. Οι διαστάσεις αυτού
του προβλήματος αποκτούν περισσότερο απειλητική όψη, αν αναλογιστούμε ότι
δεν πρόκειται για μικρές κοινωνικές ομάδες αλλά για λαούς ολόκληρους.»

4. Παρουσίαση δύο αντίθετων απόψεων:

Για παρά δειγμα, σε ένα θέμα σχετικό με το μονό λογο και την αξία του διαλό γου:
«Υπάρχουν δύο τρόποι να μυήσει κανείς τους νέους στα θέματα της πολιτικής
ζωής και να διαμορφώσει την πολιτική σκέψη και τη συμπεριφορά τους, ο
δογματικός του μονολόγου και ο κριτικός του διαλόγου. Τον πρώτο τον
μεταχειρίζονται ανέκαθεν τα ανελεύθερα ή ψευδελεύθερα καθεστώτα, ο δεύτερος
ταιριάζει στη δημοκρατία. Μια μικρή ανάλυση θα δείξει του καθενός τα φωτεινά
σημεία και τις σκιές.»

Σημείωση: Πέρα από οποιαδή ποτε τεχνική ακολουθή σουμε για τη σύ νθεση του
προλό γου, οφείλουμε να λά βουμε μέριμνα για τη σωστή σύ νδεσή του με το
επικοινωνιακό πλαίσιο που απαιτείται κά θε φορά . Πιο συγκεκριμένα, είναι
πιθανό ν να χρειαστεί να σκεφτού με ερωτή ματα ό πως:
 Τι συμβαίνει στην επικαιρό τητα;
 Ποια είναι η ιδιό τητά μας;
 Γιατί απευθυνό μαστε στο συγκεκριμένο δέκτη/κοινό ;
 Πού αποσκοπού με με το κείμενό μας;
Έτσι:
α) Όταν απαιτείται να αναφερθού με σε γεγονό ς της επικαιρό τητας, είναι εφικτό
να ξεκινή σουμε με τον Πρό λογο ως εξή ς:
 «Διαπιστώ θηκε σε τελευταία έρευνα ό τι …»
 «Δημοσιεύ θηκε την τελευταία εβδομά δα στον τύ πο η είδηση ό τι …»
 «Διενεργείται αυτές τις μέρες μια συνά ντηση με θέμα …»
 «Τον τελευταίο καιρό έχει αναπτυχθεί δημό σιος διά λογος με θέμα …»
 «Η ανθρωπό τητα / η χώ ρα / ο δή μος / το σχολείο μας καλείται να
αντιπαρέλθει τον κίνδυνο…»
β) Όταν μας υπαγορεύ εται από το επικοινωνιακό πλαίσιο να αναφερθού με στην
ιδιό τητά μας:
 «Ως πολίτης / νέος που ανησυχεί για το γεγονό ς ό τι…»
 «Ως εκπρό σωπος σχολική ς τά ξης / συμβουλίου σχολείου…»
γ) Όταν υποτίθεται πως αποσκοπού με στην κινητοποίηση του δέκτη, ωφέλιμο
θα ή ταν να εντοπίσουμε στον πρό λογο χαρακτηριστικές του ιδιό τητες ό πως:
 Ήθος / ανθρωπιστικές αρετές…
 Πνευματική καλλιέργεια / συμβολή στην επισή μανση τρωτώ ν
σημείων και επιλογή ορθώ ν μεθό δων δρά σης.
 Κατοχή υψηλού αξιώ ματος που του επιτρέπει να λαμβά νει
καθοριστικές αποφά σεις.
 Κατοχή κοινωνικού κύ ρους που του παρέχει τη δυνατό τητα να ασκεί
έντονη επιρροή στο κοινωνικό σώ μα.

29
δ) Όταν ο εκθεσιό τιτλος μας ζητά να επικοινωνή σουμε με κά ποιον υποθετικό
δέκτη, χρή σιμο είναι να δηλώ σουμε στον Πρό λογο, το λό γο αυτή ς της
επικοινωνίας. Κά τι τέτοιο επιτυγχά νεται με φρά σεις ό πως:
 «Θα επιθυμού σαμε να διατυπώ σουμε τις διαμαρτυρίες μας για…»
 «Είναι αναγκαίο να εκφρά σουμε τις ενστά σεις μας για…»
 «Θεωρού με σωστό / χρή σιμο / ωφέλιμο να καταθέσουμε τις από ψεις
μας σχετικά με …»
 «Θεωρού με επιτακτική τη δραστηριοποίησή σας με σκοπό …»
 «Κρίνουμε αναγκαίο / επιβεβλημένο να ενισχύ σουμε τις προσπά θειές
σας για…»

ΚΥΡΙΟ ΘΕΜΑ
Κρατώ ντας πά ντοτε μια σχετική ισορροπία για να μην ξεφύ γει η προσοχή μας
και δώ σουμε έκταση σε ένα μό νο μέρος της παραγωγή ς λό γου, αναλύ οντά ς την
μονό πλευρα, θα πρέπει να αναπτύ ξουμε το θέμα από κά θε πλευρά και πά ντα με
την ανά λογη επιχειρηματολογία που θα στηρίζει τις από ψεις μας. Δεν πρέπει να
ξεχνά με ό τι τίποτε δεν είναι αυτονό ητο και αυταπό δεικτο.
Ανά λογα με τα ζητού μενα του θεματικού τίτλου αναπτύ σσουμε είτε τους τομείς
που αφορά το θέμα είτε τις αιτίες στις οποίες οφείλει την ύ παρξή του είτε τις
συνέπειες που προκύ πτουν είτε προτείνουμε λύ σεις – τρό πους για την
αντιμετώ πισή του…

 Το υλικό του κυρίου θέματος οργανώ νεται και αναπτύ σσεται με τέτοιο
τρό πο, ώ στε να έχει τρεις βασικές αρετές:
i. Πληρότητα: επαρκή ς σε πλά τος και βά θος ανά πτυξη.
ii. Ενότητα: να σχετίζεται ά μεσα με την κεντρική ιδέα και το ίδιο να
γίνεται και με το κά θε τμή μα ανά πτυξης.
iii. Αλληλουχία: ό λα τα μέρη του να συνδέονται στενά μεταξύ τους, ό λες
οι ιδέες να οδηγού ν στο συμπέρασμα.

ο βασικό τερο βή μα για τη σύ νθεση ενό ς ολοκληρωμένου γραπτού είναι η

κατανό ηση του δεδομένου και των ζητουμένων – συνή θως πρό κειται για δύ ο
ζητού μενα – που υπαγορεύ ει ο θεματικό ς τίτλος.
Ανά λογα, λοιπό ν, με τον αριθμό των ερωτημά των/ζητουμένων και ανά λογα με
τον αριθμό των επιχειρημά των που επιθυμού με να καταγρά ψουμε στο Κύ ριο
Μέρος, θα αποφασίσουμε αν θα αναπτύ ξουμε τα επιχειρή ματά μας εκτενώ ς (ένα
σε κά θε παρά γραφο) ή συνοπτικά (δύ ο ή και περισσό τερα σε κά θε παρά γραφο).
Στην πρώ τη περίπτωση εμβαθύ νουμε περισσό τερο στην ιδέα που
χρησιμοποιού με, ενώ στη δεύ τερη καταγρά φουμε μεγαλύ τερο αριθμό
επιχειρημά των, ομαδοποιώντας τα με βά ση κά ποιο κοινό χαρακτηριστικό
τους.
Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δίνεται στη σύ νθεση των παραγρά φων, καθώ ς
αρετές της θεωρού νται: η ύ παρξη θεματική ς περιό δου, η ά μεση συσχέτιση των
σχολίων με το ζητού μενο και το ορθό συμπέρασμά της.
Σχετικά με τη συνά φεια των νοημά των, οφείλουμε να είμαστε ιδιαίτερα
προσεκτικοί στη χρή ση διαρθρωτικώ ν λέξεων και φρά σεων, έτσι ώ στε να
αποδίδουν τη βαθύ τερη νοηματική σχέση που αναπτύ σσεται μεταξύ των
εννοιώ ν.

30
Παραδείγματα χρή σης διαρθρωτικώ ν λέξεων και φρά σεων: επειδή / γιατί, σε
αντίθεση, με συνέπεια, ωστό σο, κυρίως, επίσης, ειδικό τερα, ά λλωστε, εξά λλου,
ώ στε…

ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ο επίλογος αποτελεί το τελευταίο μέρος της έκθεσης και σε καμιά περίπτωση
δεν πρέπει να λείπει. Επίσης, δεν επιτρέπεται στον επίλογο να υπά ρχουν λά θη:
ορθογραφικά , γραμματικά , συντακτικά , εκφραστικά , και νοηματικά (ό πως και
στον πρό λογο) για ευνό ητους λό γους.
 Πρέπει να είναι σύ ντομος, περιεκτικό ς και σαφή ς, χωρίς ό μως να έχει
αναλυτικό – αναπτυξιακό χαρακτή ρα.
 Πρέπει να βρίσκεται σε πλή ρη αντιστοιχία με το θέμα και τα αιτή ματά του.
Να συμφωνεί με ά λλα λό για, με το θεματικό τίτλο.
 Πρέπει να επιβεβαιώ νει τις θέσεις μας και ό χι να έρχεται σε αντίθεση με ό σα
υποστηρίξαμε πριν.
 Μορφές που μπορεί να πά ρει:
i. Ένα συμπέρασμα.
ii. Ανακεφαλαίωση των βασικό τερων από ψεων.
iii. Μια πρό ταση που σκό πιμα δεν αναφέρθηκε πριν.
iv. Μια ά ποψη κοινά αποδεκτή που δε χρησιμοποιή θηκε στην ανά πτυξη.

Ενδεικτικά αναφέρονται οι παρακά τω επίλογοι:

«Αναφέρθηκαν ορισμένοι τρόποι, επισημάνθηκαν συγκεκριμένα μέτρα και
υποβλήθηκαν μερικές υλοποιήσιμες προτάσεις για τη σωστή λειτουργία του...
θεσμού. Ίσως, το σημαντικότερο λόγο, προς την κατεύθυνση αυτή, τον έχουν οι
δημιουργικές κοινωνικές δυνάμεις, προκειμένου να επαναπροσδιοριστεί το
περιεχόμενο του... θεσμού και ταυτόχρονα οι σκοποί και οι στόχοι του σύγχρονου
ανθρώπου για το συμφέρον τόσο του ίδιου όσο και του κοινωνικού συνόλου».
«Εκείνο που σε τελική ανάλυση ενδιαφέρει είναι ο σύγχρονος άνθρωπος να μη
σταματήσει να ενδιαφέρεται για το συνάνθρωπό του. Πρέπει να αγωνιστεί,
προκειμένου να ξεπεράσει τα μεγάλα προβλήματα της εποχής του, να συλλάβει τα
μηνύματα των καιρών, να αρθεί στο ύψος των περιστάσεων και να αντικρίσει το
μέλλον με βεβαιότητα και αισιοδοξία».
«Έπειτα από τις θέσεις αυτές, εύκολα οδηγείται κανείς στη διαπίστωση ότι το
πρόβλημα... δεν είναι εύκολο να επιλυθεί. Απαιτούνται συντονισμένες
προσπάθειες τόσο από το συνειδητοποιημένο άτομο όσο και από τη δημοκρατικά
οργανωμένη κοινωνία. Από τις ουσιαστικές παρεμβάσεις τους θα εξαρτηθούν η
ατομική επιτυχία και η μελλοντική προοπτική της ανθρωπότητας».

ΤΡΟΠΟΙ ΕΝΑΡΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΩΝ

i. Αναπό φευκτα το πρό βλημα... οφείλει την ύ παρξη και τις διαστά σεις του
στο... αίτιο...
ii. Αναμφίβολα ο... λό γος / το... αίτιο...
iii. Ένα ά λλο αίτιο εντοπίζεται στο χώ ρο...
iv. Ένα από τα πιο γνωστά αίτια / συνέπειες / συμπτώ ματα...
v. Αξίζει ακό μα να σημειωθεί ο λό γος...
vi. Αν θελή σει κανείς να εμβαθύ νει περισσό τερο στα αίτια που προκαλού ν
το πρό βλημα... μπορεί να επισημά νει ένα ακό μα σοβαρό λό γο...
vii. Η λεπτομερειακή διερεύ νηση των αιτιώ ν οδηγεί στην επισή μανση της

31
 περίπτωσης...
viii. Παρά λληλα, πρέπει να τονιστεί...
ix. Επίσης, επισημαίνεται...
x. Ακό μη, πρέπει να σημειωθεί...
xi. Δεν πρέπει να παραλειφθεί...
xii. Ειδικό ς λό γος είναι ανά γκη να γίνει...
xiii. Στο ίδιο πλαίσιο…
xiv. Στην ίδια κατεύ θυνση συλλειτουργεί και…
xv. Τέλος, πρέπει / αξίζει να καταγραφεί...
xvi. Συμπερασματικά , καταλή γει κανείς στο...
xvii. Τελικά , αυτό που αντιλαμβά νεται κανείς είναι η ανά γκη να...

ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΟΣ
Πριν να ξεκινή σουμε να γρά φουμε την παραγωγή λό γου, είναι σημαντικό να
έχουμε «καταστρώ σει» προσεκτικά ένα σχεδιά γραμμα με βά ση το οποίο θα
αναπτύ ξουμε τις ιδέες μας. Για να το πετύ χουμε θα πρέπει να ακολουθή σουμε τα
εξή ς βή ματα:
i. Εντοπίζουμε στον εκθεσιό τιτλο το δεδομένο και το/τα ζητού μενο/α.
ii. Σκεφτό μαστε τι θα αναφέρουμε στον πρό λογο και το σημειώ νουμε.
iii. Εστιά ζουμε στο ζητού μενο και διακρίνουμε τον αριθμό των ερωτημά των
που καλού μαστε να απαντή σουμε.
iv. Καταγρά φουμε επιγραμματικά τα επιχειρή ματα που μπορού με να
σκεφτού με για την ανά πτυξη κά θε ζητουμένου.
v. Αποφασίζουμε σε πό σες παραγρά φους θα αναπτύ ξουμε τα επιχειρή ματά
μας.
vi. Αν αποφασίσουμε να καταγρά ψουμε σε μία παρά γραφο περισσό τερα
από ένα επιχειρή ματα, πρέπει να σκεφτού με με ποιο κριτή ριο θα τα
ομαδοποιή σουμε.
vii. Σκεφτό μαστε και καταγρά φουμε επιγραμματικά τι θα αναφέρουμε στον
επίλογο.

ΤΟ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ

Ανεξά ρτητα από το επικοινωνιακό πλαίσιο που μας έχει ζητηθεί, χρειά ζεται να
λά βουμε υπό ψη μας τα εξή ς:
i. Ακολουθού με τη δομή : Πρό λογος – Κύ ριο Μέρος – Επίλογος.
ii. Το ύ φος πρέπει πά ντα να είναι πά ντα επιμελημένο και καθό λου χαλαρό ή
απλοϊκό .
iii. Προσαρμό ζουμε στο κειμενικό είδος που συνθέτουμε την εξωτερική
μορφή του γραπτού μας (π.χ. τίτλος, προσφώ νηση, αποφώ νηση…).

Τα ρηματικά πρό σωπα που επιτρέπεται να χρησιμοποιή σουμε εξαρτώ νται:

i. Από το αν ο πομπό ς αποτελεί μεμονωμένο ά τομο (α’ ενικό ) ή εκπρό σωπο
ομά δας (α’ πληθυντικό ).
ii. Στο Κύ ριο Μέρος καλό θα ή ταν να χρησιμοποιείται γ’ ενικό και γ΄
πληθυντικό , ακό μα και αν εμβό λιμα χρησιμοποιηθού ν προσφωνή σεις (β’
ενικό και β’ πληθυντικό ) ή αναφορές στους στό χους του ομιλού ντος (α΄
ενικό και α΄ πληθυντικό ).

32
Στο Κύ ριο Μέρος απαιτείται να κυριαρχού ν:
i. Αφηρημένες έννοιες
ii. Λογική οργά νωση των ιδεώ ν (χωρισμό ς σε νοηματικές ενό τητες,
παρά γραφοι με θεματική περίοδο, αποσαφή νιση και από δειξη)
iii. Αναφορική λειτουργία του λό γου
iv. Λογική επιχειρηματολογία
v. Διαχρονικό ς χαρακτή ρας.

Εξωτερική μορφή του κειμένου, ανάλογα με το επικοινωνιακό πλαίσιο

Τα κειμενικά είδη που είναι πιθανό ν να ζητηθού ν:
i. Δοκίμιο
ii. Δημοσιογραφικό κείμενο (π.χ. ά ρθρο)
iii. Ημερολό γιο
iv. Δημό σια «Ομιλία
v. Φιλική Επιστολή
vi. Επίσημη Επιστολή

Α. Δοκίμιο
Το δοκίμιο είναι ένα είδος πεζού λό γου μέσης συνή θως έκτασης που δεν εξαντλεί
πλή ρως το θέμα του, με σκοπό ό χι τό σο να δώ σει αναμφισβή τητες απαντή σεις,
ό σο να προβληματίσει, να διδά ξει, να τέρψει ή και να πείσει. Άλλοτε κινείται πιο
κοντά στον επιστημονικό -αποδεικτικό λό γο (αποδεικτικό δοκίμιο) και ά λλοτε
πλησιέστερα στο φιλοσοφικό -στοχαστικό ή πλησιά ζει τη λογοτεχνία
(στοχαστικό δοκίμιο).
Το δοκίμιο δεν έχει ιδιαίτερα εξωτερικά γνωρίσματα. Μπορεί να έχει τίτλο. Ποτέ,
ό μως, δεν έχει προσφώ νηση και αποφώ νηση.
Τα ρηματικά πρό σωπα που θα χρησιμοποιή σουμε είναι γ΄ ενικό και γ΄
πληθυντικό . Με τον ίδιο τρό πο κινού μαστε και στην περίπτωση που θα μας
ζητηθεί να συντά ξουμε μια μαθητική έκθεση.

Β. Δημοσιογραφικό κείμενο
Τα δημοσιογραφικά κείμενα (ά ρθρα, επιφυλλίδες, χρονογραφή ματα)
απαραίτητα πρέπει να εισά γονται με τίτλο. Ο τίτλος πρέπει να είναι σύ ντομος
και γι’ αυτό συνή θως χρησιμοποιού νται ελλειπτικές προτά σεις, ό που απουσιά ζει
το ρή μα. Αν θα χρησιμοποιηθεί ρή μα, προτιμού με τη χρή ση ενεργητική ς
σύ νταξης.
Στον πρό λογο, θα μπορού σαμε να λά βουμε αφορμή από ένα πραγματικό ή
υποθετικό γεγονό ς της επικαιρό τητας. Κανονικά , τα δημοσιογραφικά κείμενα
δεν έχουν προσφώ νηση και αποφώ νηση.
Τα ρηματικά πρό σωπα που απαιτού νται είναι το γ΄ ενικό , το γ΄ πληθυντικό και
το α’ πληθυντικό .

Γ. Ημερολόγιο
Το ημερολό γιο δεν έχει ποτέ τίτλο. Ενδέχεται να έχει προσφώ νηση. Πά νω δεξιά ,
πριν τον Πρό λογο, πρέπει να υπά ρχει αναφορά στον τό πο και την ημερομηνία
συγγραφή ς. Επίσης, στον πρό λογο θα μπορού σε να υπά ρχει αφό ρμηση από ένα
γεγονό ς της επικαιρό τητας, σχετικό με το οποίο θα διατυπώ σουμε τους

33
προβληματισμού ς μας και θα εκθέσουμε την επιχειρηματολογία μας στο Κύ ριο
Μέρος.
Τα ρηματικά πρό σωπα που μπορού με να χρησιμοποιή σουμε είναι, εκτό ς από το
γ΄ ενικό , το γ΄ πληθυντικό και το α΄ πληθυντικό , το α΄ ενικό προκειμένου να
εκφρά σουμε τα συναισθή ματά μας, σχετικά με ό σα παρουσιά ζουμε.

Δ. Δημόσια ομιλία
Οι δημό σιες ομιλίες (διαλέξεις, εισηγή σεις, ανακοινώ σεις) εισά γονται πά ντα με
ομαδική προσφώ νηση του κοινού . Δεν τίθεται ποτέ τίτλος. Στον πρό λογο
μπορού με να αναφερθού με στο θέμα, την αφορμή ή το σκοπό της
συγκέντρωσης / συνεδρίασης (για ποιο λό γο συγκεντρωθή καμε, τι εορτά ζεται,
ποιος τιμά ται, τι επιδιώ κουμε…).
Δεν πρέπει να ξεχνά με την αποφώ νηση, καθώ ς και ευχαριστίες (Ευχαριστώ για
την προσοχή σας…).
Τα ρηματικά πρό σωπα που χρησιμοποιού νται σε μία ομιλία είναι το γ΄ ενικό , το
γ΄ πληθυντικό ό πως και το α΄ πληθυντικό . Θα μπορού σαμε, επίσης να
χρησιμοποιή σουμε και το α΄ ενικό , ό ταν εκφωνού με λό γο ως πρό σωπα και ό χι
ως εκπρό σωποι ευρύ τερων ομά δων.
Εμβό λιμα στην εισαγωγή του β΄ μέρους της ανά πτυξης ή και του επιλό γου θα
μπορού σαμε να ξαναχρησιμοποιή σουμε την κλητική προσφώ νηση.

Ε. Φιλική Επιστολή
Οι επιστολές που έχουν φιλικό χαρακτή ρα δεν έχουν τίτλο και εισά γονται με
προσφώ νηση. Η αφό ρμηση από κά ποιο γεγονό ς στον πρό λογο, θα
εξυπηρετού σε, καθώ ς έτσι θα εξηγού σαμε το λό γο της επικοινωνίας μας με τον
υποθετικό παραλή πτη. Ο επίλογος μπορεί να εισά γεται με κλητική
προσφώ νηση, ό πως αυτή που θέσαμε στον πρό λογο και πρέπει να υπά ρχει
αποφώ νηση, που να συνοδεύ εται από το ό νομά μας.
Τα ρηματικά πρό σωπα που χρησιμοποιού νται είναι το γ’ ενικό , το γ΄ πληθυντικό ,
το α΄ πληθυντικό , αλλά και το α΄-β΄ ενικό , ιδιαίτερα στον πρό λογο και τον
επίλογο, καθώ ς έτσι επιβεβαιώ νεται ο φιλικό ς τό νος της επιστολή ς.

ΣΤ. Επίσημη Επιστολή

Οι επίσημες επιστολές δε φέρουν τίτλο. Στο δεξιό πά νω μέρος φέρουν το ό νομα
και τη διεύ θυνσή μας και από κά τω, τον τό πο και την ημερομηνία συγγραφή ς
τους. Στα αριστερά , πά νω από τον πρό λογο, τίθεται η προσφώ νηση στον
αποδέκτη της επιστολή ς (π.χ. Κύ ριε Υπουργέ, Αξιό τιμε κύ ριε…).
Στον πρό λογο μπορού με να γρά ψουμε μια αφό ρμηση από κά ποιο γεγονό ς, την
ιδιό τητα και τη θέση μας ή το σκοπό που επιδιώ κουμε μέσω αυτή ς της
επιστολή ς.
Στον επίλογο μπορού με να επαναλά βουμε την κλητική προσφώ νηση που
χρησιμοποιή σαμε στην εισαγωγή και στο τέλος του επιλό γου είναι απαραίτητο
να γρά ψουμε αποφώ νηση, το ονοματεπώ νυμο και την ιδιό τητά μας.
Τα ρηματικά πρό σωπα που θα χρησιμοποιή σουμε, εκτό ς από το γ΄ ενικό και γ΄
πληθυντικό είναι το α΄ ενικό και α΄ πληθυντικό για να τονίσουμε τα αιτή ματά
μας ή τις θέσεις μας με μεγαλύ τερη αμεσό τητα. Το α΄ ενικό χρησιμοποιείται
μό νο, ό ταν ο πομπό ς λειτουργεί ως μεμονωμένο ά τομο, ενώ το α΄ πληθυντικό ,
ό ταν ο πομπό ς εκπροσωπεί μια ομά δα ανθρώ πων.

34
Σημείωση: Για ευνό ητους λό γους δεν επιτρέπεται να αναγρά ψουμε προσωπικά
μας στοιχεία, γι’ αυτό καταγρά φουμε απλώ ς τη λέξη «ονοματεπώ νυμο».

Τα εσωτερικά μέρη (Μορφή – Περιεχόμενο – Δομή)

Μορφή (12/40):
 Όσο το δυνατό ν πιο καθαρά και ευανά γνωστα γρά μματα.
 Καλή εμφά νιση του γραπτού , χωρίς μουτζού ρες.
 Ορθογραφία.
 Στίξη (κυρίως κό μματα).
 Παρά γραφοι.

Περιεχόμενο (20/40):
 Η έκταση του γραπτού να είναι ανά λογη των απαιτή σεων.
 Σαφή νεια στις σκέψεις, τις προτά σεις, την τεκμηρίωση.
 Λιτό , απλό , αλλά μεστό ύ φος.
 Λεξιλό γιο πλού σιο, προσεγμένο, εύ στοχο.
 Τό νος δοκιμιακό ς και ό χι συμβουλευτικό ς. Δεν υποδεικνύ ουμε, αλλά
αποδεικνύ ουμε.
 Αποφυγή λέξεων ό μορφων στο ά κουσμα, αλλά ά χρηστων.
 Αποφυγή λέξεων ά γνωστων. Δεν εντυπωσιά ζουμε έτσι.
 Αποφυγή επαναλή ψεων.
 Αποφυγή συντομογραφιώ ν.

Δομή (8/40):
 Διά κριση τριώ ν βασικώ ν μερώ ν: πρό λογος – κύ ριο θέμα – επίλογος.
 Σωστές μεταβατικές παρά γραφοι.
 Λογική σύ νδεση.
 Αλληλουχία

ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΛΟΓΟΥ

Περιεχόμενο
Θετικά στοιχεία θεωρούνται:
 Η ξεκά θαρη θέση απέναντι στο πρό βλημα, η κριτική ικανό τητα και η
ορθό τητα επιλογή ς των κατά λληλων γνώ σεων.
 Η ικανό τητα να δίνουμε στις σκέψεις μας μορφή λογικώ ν επιχειρημά των με
αποδεικτική δύ ναμη.
 Ελευθερία, ευρύ τητα, ά νεση και σοβαρό τητα της σκέψης.

Σφάλματα θεωρούνται:
 Η προβολή μιας φανερά παρά λογης ή ακαθό ριστης θέσης.
 Η φτωχή και περιορισμένη ή η ανύ παρκτη επιχειρηματολογία.
 Τα γενικά και αυθαίρετα συμπερά σματα, η ανά πτυξη δευτερευό ντων, σε

35
 σημασία, σημείων σε βά ρος πρωτευό ντων.
Δομή
Θετικά στοιχεία θεωρούνται:
 Η λογική διά ταξη των σκέψεων και η αρμονική σύ νδεση μεταξύ τους. Λογική
ακολουθία των σκέψεων, ορθή συγκρό τηση και πειστικά επιχειρή ματα.
 Η φυσική και αβίαστη κατά ληξη σε ένα λογικό συμπέρασμα καθώ ς και η
προοδευτική δικαιολό γηση της θέσης μας.

Σφάλματα θεωρούνται:
 Η έλλειψη προκαθορισμένης πορείας και η ά τακτη παρά θεση σκέψεων.
 Η κυκλική πορεία στην ανά πτυξη, που επαναφέρει τις σκέψεις στο σημείο
αφετηρίας με επαναλή ψεις.
Εκφραση – Μορφή
Θετικά στοιχεία θεωρούνται:
 Η ακρίβεια, η σαφή νεια, η καθαρό τητα της διατύ πωσης και η ομοιομορφία
του λό γου, που δείχνουν ό τι οι διατυπωμένες σκέψεις είναι προσωπικό
κτή μα του μαθητή .
 Ο λογικό ς, λεκτικό ς και εκφραστικό ς πλού τος.
 Η ευανά γνωστη γραφή , το καθαρογραμμένο κείμενο, η ορθή χρή ση των
σημείων στίξης, η ορθή διά κριση των παραγρά φων.

Σφάλματα θεωρούνται:
 Η εκφραστική ανακρίβεια, η ασά φεια και η αοριστία.
 Οι επαναλή ψεις φρά σεων και νοημά των.
 Ο ιστορισμό ς, ο ρητορισμό ς, ο λογοτεχνισμό ς, η φλυαρία, η ωραιολογία.
 Η εκφραστική δυσκαμψία και το φτωχό λεξιλό γιο.
 Η ανά μειξη δημοτική ς και καθαρεύ ουσας.
 Τα γραμματικά , ορθογραφικά και συντακτικά λά θη.
 Ο ά σχημος γραφικό ς χαρακτή ρας.
ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΓΡΑΦΗΣ

Προεργασία
 Προσεκτική ανά γνωση του εκθεσιό τιτλου.
 Κατανό ηση του θεματικού πυρή να και των απαιτή σεων του θέματος.

Υλικό και σύνθεση

 Αναζή τηση και συγκέντρωση υλικού .
 Οργά νωση υλικού .
 Σχεδιά γραμμα.

Συγγραφή
 Πρό λογος.
 Κύ ριο θέμα.
 Επίλογος.

Τελικός έλεγχος
 Αφορά ό λο το γραπτό :

36
  αν απαντή σαμε σε ό λα
 σφά λματα, ορθογραφικά λά θη, ασυνταξίες, ασά φειες.

ΓΕΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

1. Αντί της αναφορική ς αντωνυμίας «ο οποίος» να προτιμά ται το ά κλιτο «που»

(Ν. Γρ. §198,199).
2. Στην έκθεση δε γίνεται χρή ση διπλή ς τελείας (:). Αυτό που πρέπει να γραφεί
μεταφέρεται ευθέως χωρίς τη χρή ση ιδιαίτερων σημείων στίξης.
3. Για τη σωστή χρή ση του κό μματος να μελετηθεί η περίπτωση (3) της §35 της
γραμματική ς. Υπενθυμίζουμε ό τι στην έκθεση τα σημεία στίξης είναι η
τελεία, το κό μμα και η ά νω τελεία. Τα ά λλα μπορού ν ν’ αποφευχθού ν.
4. Ο τό νος των εγκλιτικώ ν λέξεων ανεβαίνει στη λή γουσα της προηγουμένης
(§30,31) π.χ. η εποχή μας και τα προβλή ματά της, υπό τον έλεγχό του …
5. Το πολυτονικό σύ στημα δεν ισχύ ει, ωστό σο ο τό νος τίθεται, καθώ ς και η
από στροφος στην έκθλιψη (§28,41).
6. Από τα πιο συνηθισμένα γραμματικά σφά λματα είναι αυτό που συνδέεται με
το τελικό ν (§47,48).
7. Η έκθλιψη διατηρείται στο γραπτό λό γο σε ελά χιστες περιπτώ σεις ό πως:
παρ’ ό λο, παρ’ ό λες, γι’ αυτό (§41).
8. Όταν αναφερό μαστε στον ά νθρωπο ως κοινωνικό ον και μέλος, είναι λά θος
να σημειώ σουμε αμέσως μετά την παρατή ρηση: οι υπό λοιποι, τα υπό λοιπα
μέλη της κοινωνίας.
9. Να μελετηθεί η περίπτωση του απλού και διπλού ρ (σελ. 216-217).
10. Το ρή μα λέγω με τους διαφό ρους τύ πους του δε χρησιμοποιείται στην
έκθεση. Αντί γι’ αυτό προτείνονται ανά λογης σημασίας ρή ματα ό πως:
τονίζω, υποστηρίζω, υπογραμμίζω.
11. Να προσεχθεί η διά κριση των λέξεων ό τι και ό ,τι (§199,282).
12. Πολλές φορές η κακή γραφή ορισμένων λέξεων οφείλεται σε σύ γχυση, με
αποτέλεσμα να έχουμε σε μια λέξη δύ ο λά θη π.χ. διακή ρυξη, μή νυμα.
13. Προβλή ματα δημιουργού νται από τη συχνή χρή ση του ρή ματος βά λλω και
των σύ νθετων τύ πων του. Με διπλό (λ) γρά φονται οι εξακολουθητικοί
χρό νοι, ενώ οι στιγμιαίοι γρά φονται με ένα (λ). Σε περίπτωση σύ γχυσης ή
ά γνοιας της ορθή ς γραφή ς του είναι προτιμό τερη η νοητική αντικατά σταση
του ρηματικού τύ που με κά ποιον συγγενικό , παρεμφερή ή συνώ νυμο.
14. Να προσέχετε τη γραφή των λέξεων επηρεά ζω, επή ρεια, επιρροή .
15. Το μό ριο «σαν» δεν έχει λό γο ύ παρξης στην έκθεση. Αν πρέπει να εκφραστεί
αντικειμενική ά ποψη, τό τε χρησιμοποιείται το μό ριο «ως» (§269).
16. Η εσωτερική αύ ξηση, ό ταν τονίζεται, διατηρείται ό πως: ενδιέφερε, συνέβη,
ενέκρινε, κατέρρευσε (§225).
17. Να προσεχθού ν οι ό ροι του συλλαβισμού (§24,25).
18. Να προτιμώ νται τα επιρρή ματα σε –α, εφό σον αυτό είναι δυνατό .
19. Να αποφεύ γονται λέξεις και φρά σεις της καθαρεύ ουσας.
20. Προσοχή στη φρά ση: ο σύ γχρονος ά νθρωπος καλείται να αντεπεξέλθει στα
προβλή ματα της εποχή ς του.

37
21. Αντί για το σύ νδεσμο διό τι να προτιμά ται το γιατί.
22. Αντί του ρή ματος παίζω να γίνεται χρή ση του ασκώ .
23. Ένα από τα βασικά λά θη θεωρείται ο παρατονισμό ς που ενδέχεται να
θεωρηθεί διπλό λά θος.
24. Να αποφεύ γονται οι λαϊκίστικες εκφρά σεις ό πως: «μπαίνει σε καλού πι».
25. Καλό είναι να αποφεύ γετε τις προσωπικές και συναισθηματικές θέσεις
ό πως: ευτυχώ ς, δυστυχώ ς.
26. Δεν επιτρέπονται οι συντομογραφίες ό πως: π.χ., δηλ.
27. Πριν από το είτε δεν τίθεται ποτέ κό μμα.
28. Προσοχή στη διά κριση ωφελώ -οφείλω, ωφέλεια-ό φελος.
29. Δεν επιτρέπεται η χρή ση ξένων λέξεων.
30. Αναγκαία είναι η πλή ρης συμφωνία των ό ρων της πρό τασης.
31. Τό σο ο πρό λογος ό σο και ο επίλογος σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να
λείπουν και δεν επιτρέπονται γραμματικά , εκφραστικά και νοηματικά λά θη.

ΘΕΩΡΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ

ΤΑ ΟΡΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Η ΑΠΕΡΑΝΤΟΣΥΝΗ ΤΗΣ
Η γλώ σσα διακρίνεται για την απεραντοσύ νη της. Στοιχεία που
φανερώ νουν
την απεραντοσύ νη της, είναι ό τι η γλώ σσα αποτελεί:
- Χαρακτηριστικό γνώ ρισμα της ιδιοπροσωπίας του ατό μου που
απεικονίζει τη πνευματική του συγκρό τηση και το συναισθηματικό του
κό σμο. Με τη γλώ σσα το ά τομο εκφρά ζει τις σκέψεις και τα
συναισθή ματά του, τις λεπτές αποχρώ σεις του εσωτερικού του κό σμου,
επικοινωνεί με τα ά λλα μέλη της ομό γλωσσης κοινό τητας και επιχειρεί να
διατυπώ σει τις από ψεις του με στό χο την πειθώ ή τον έλεγχο.
- Χαρακτηριστικό στοιχείο της ιδιαιτερό τητας ενό ς λαού που τον
διαφοροποιεί από τους ά λλους. Στη γλώ σσα ενό ς λαού εκφρά ζονται οι
αντιλή ψεις του για τη ζωή και οι αξίες του, ο τρό πος σκέψης, η
πολιτιστική του ιδιαιτερό τητα, η ταυτό τητά του.

Η ΠΟΛΥΜΟΡΦΙΑ ΤΗΣ
Η γλώ σσα χρησιμοποιείται, για να καλύ ψει ό λες τις επικοινωνιακές
ανά γκες των ανθρώ πων στο πλαίσιο της κοινωνική ς ζωή ς. Γι’ αυτό είναι
πολύ μορφη και πολύ πλοκη, αφού μέσω της γλώ σσας εκφρά ζουμε τις ερωτή σεις,
τις απορίες, τις αξιολογικές μας κρίσεις, τις επιθυμίες, τις ενστά σεις μας κ.λπ.

38
Αλλά ζει, επομένως, μορφή , ανά λογα, με την πρό θεση και τους επικοινωνιακού ς
στό χους του πομπού . Καλύ πτει, έτσι, ό λη την κλίμακα των επικοινωνιακώ ν και
εκφραστικώ ν απαιτή σεων του ατό μου και απεικονίζει στο λό γο του πομπού τις
προθέσεις, τις ψυχικές διαθέσεις, τις επιθυμίες του κ.λπ.

Η ΠΑΝΤΟΔΥΝΑΜΙΑ ΤΗΣ
Η ορθή χρή ση της γλώ σσας, ό ταν συνδυά ζεται με την πνευματική
καλλιέργεια και την κοινωνική καταξίωση, αποτελού ν σημαντική δύ ναμη για τον
μέσο ά νθρωπο, ο οποίος μπορεί να τη χρησιμοποιή σει στη ζωή του θετικά ή ως
μέσο επιβολή ς. Η χρή ση της αποκαλύ πτει σημαντικές πτυχές της
προσωπικό τητας και της συμπεριφορά ς των ατό μων, του αυταρχισμού των
εξουσιώ ν κ.λπ.

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΕΓΚΛΙΣΕΩΝ

Εγκλίσεις είναι οι μορφές του ρή ματος που φανερώ νουν την εσωτερική
διά θεση αυτού που μιλά ει και ο οποίος θέλει να παρουσιά σει το περιεχό μενο
του ρή ματος, κυρίως, ως κά τι πραγματικό , ως κά τι ενδεχό μενο ή επιθυμητό , ως
προσταγή . Η επιλογή , επομένως, της έγκλισης επηρεά ζει καθοριστικά τον τό νο
του λό γου.
Η οριστική : εκφρά ζει κά τι βέβαιο, οριστικό , αναμφισβή τητο. παρουσιά ζει
κά τι ως πραγματικό , προσθέτει στο λό γο του πομπού ζωντά νια, αμεσό τητα και
δημιουργεί στο δέκτη ένα αίσθημα ασφά λειας και βεβαιό τητας για την αλή θεια
ό σων αναφέρονται.
Σημείωση: η οριστική του ενεστώ τα χρησιμοποιείται, πολλές φορές, αντί
για προστακτική σε εκδηλώ σεις που γίνονται με λεπτό τητα. Το να με οριστική
παρατατικού αντί για προστακτική , για να δηλωθεί παρά κληση. Το θα με
οριστική παρατατικού χρησιμοποιείται, συχνά , σε εκφρά σεις που δηλώ νουν
λεπτό τητα.
Η υποτακτική (παίρνει, συνή θως, μπροστά ένα από τα μό ρια ας, να, το
απαγορευτικό μη κ.λπ.): παρουσιά ζει αυτό που σημαίνει το ρή μα ως ενδεχό μενο
ή επιθυμητό . Προσδίδει στο λό γο υποκειμενικό χαρακτή ρα και δηλώ νει
προτροπή , αποτροπή , απορία, ευχή επιθυμία, προσταγή , πιθανό τητα κ.λπ. Οι
σημασίες αυτές και οι αποχρώ σεις εξαρτώ νται από τον ομιλητή και είναι
ανά λογες με την εκά στοτε ψυχική διά θεσή του. Για αυτό λέγεται πως η
υποτακτική είναι η έγκλιση των λεπτώ ν ψυχικώ ν διακρίσεων και αποχρώ σεων
του ομιλητή .
Η προστακτική : προσδίδει στο λό γο ένα τό νο αυστηρό τητας,
επιτακτικό τητας, την ισχυρή βού ληση του πομπού να επιβά λει μια επιθυμία του.
Μπορεί να εκφρά ζει προσταγή , προτροπή ή αποτροπή .
Η ευκτική : (παίρνει, συνή θως, μπροστά τις λέξεις είθε, μακά ρι..) δηλώ νει
το ενδιαφέρον και τη βαθύ τερη επιθυμία του πομπού να (ή να μη) υλοποιηθεί,
ευοδωθεί η προσδοκία, επιθυμία του δέκτη. Εκφρά ζει, επομένως, μια
συναισθηματική προσέγγιση, ένα κλίμα οικειό τητας/κατανό ησης του πομπού
προς το δέκτη.

ΟΙ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΕΣ

Η γλωσσική κοινό τητα δε χαρακτηρίζεται από γλωσσική ομοιομορφία

/ομοιογένεια, δεν αποτελεί, δηλαδή , ένα σύ νολο ομιλητώ ν οι οποίοι

39
 χρησιμοποιού ν παντού και πά ντοτε τους ίδιους γλωσσικού ς τρό πους. Έτσι,
σε μια γλωσσική κοινό τητα διαφορετικές ομά δες ομιλητώ ν χρησιμοποιού ν
διαφορετικές ποικιλίες/διαλέκτους. Οι ποικιλίες αυτές διακρίνονται σε:
- γεωγραφικές
- κοινωνικές.

ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ

Οι γεωγραφικές ποικιλίες (ιδιώ ματα και διά λεκτοι) παρουσιά ζονται σε
περιό δους κατά τις οποίες οι διά φορες ομά δες των ομιλητώ ν επικοινωνού ν
ό λο και λιγό τερο μεταξύ τους. Αυτό συνέβαινε, κυρίως, παλιό τερα, ό ταν η
επικοινωνία μεταξύ των κατοίκων των διαφό ρων περιοχώ ν ή ταν δυσχερή ς.
Σή μερα, ό μως, λό γω:
 των μεγά λων επικοινωνιακώ ν δυνατοτή των (ρό λος των ΜΜΕ)
 των ποικίλων συγκοινωνιακώ ν μέσων, που διευκολύ νουν την επαφή των
κατοίκων και των πιο απομακρυσμένων περιοχώ ν
 των επιδρά σεων της διδασκό μενης Κοινή ς Νεοελληνική ς το φαινό μενο
έχει περιοριστεί σημαντικά .

Εξήγηση ορολογίας:
Ιδίωμα: ιδιαίτερος τρό πος ομιλίας και προφορά ς των λέξεων σε έναν τό πο.
Διάλεκτος: το γλωσσικό ιδίωμα ενό ς τό που στο χώ ρο μιας εθνική ς γλώ σσας.
Ιδιωματισμός: τύ πος λέξης, έκφραση ή τρό πος εκφορά ς του λό γου,
χαρακτηριστικά μιας γλώ σσας ή διαλέκτου.
Ιδιωτισμός: τύ πος λέξης, έκφραση ή ύ φος λό γου που ιδιά ζει σε γλώ σσα,
διά λεκτο ή ομιλία ανθρώ που που ανή κει σ ορισμένη κοινωνική ομά δα ή
επά γγελμα.
Αλληγορία: είναι μια εκφραστική τεχνική η οποία κρύ βει διαφορετικά νοή ματα
από εκείνα που φανερώ νουν οι χρησιμοποιού μενες λέξεις. Όλες οι παροιμίες
κρύ βουν νοή ματα διαφορετικά από εκείνα που ά μεσα τουλά χιστον δηλώ νουν
και εκφρά ζουν οι λέξεις.

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ

Ένα πλή θος παραγό ντων, ό πως: η ηλικία, η μό ρφωση, η κοινωνική τά ξη,
το φύ λο, η ιδεολογία, το επά γγελμα, η καταγωγή , η περίσταση επιδρού ν στη
διαμό ρφωση της γλωσσική ς ταυτό τητας και ανακλώ νται στις διά φορες
γλωσσικές χρή σεις των μελώ ν μιας κοινωνίας.

ΟΙ ΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Ο ά νθρωπος βλέπει τα πρά γματα, τα γεγονό τα και τις καταστά σεις της
ζωή ς από τη δική του οπτική γωνία, η οποία σχετίζεται με τις γνώ σεις, την
καλλιέργειά του, την κοινωνική θέση, την ιδεολογία, το επά γγελμα, τα
συμφέροντά του κ.λπ. Στον Τύ πο, εφημερίδες και συντά κτες με διαφορετική
πολιτική τοποθέτηση προβά λλουν διαφορετικά το ίδιο πολιτικό ή κοινωνικό
γεγονό ς. Το ίδιο συμβαίνει με πολιτικού ς/κομματικού ς φορείς, οργανώ σεις,
κοινωνικές ομά δες κ.λπ.
Π.χ. Ο εκπρό σωπος τύ που του Αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικώ ν
χαρακτή ρισε την στρατιωτική επέμβαση στη Μ. Ανατολή «επιχείρηση κατά της

40
παγκό σμιας τρομοκρατίας», ενώ ο αντίστοιχος εκπρό σωπος του Ιρά κ
«ιμπεριαλιστική επιδρομή ».
Μορφές οπτικής της γλώσσας:
Α. οι ά νθρωποι χαρακτηρίζουν με διαφορετικές λέξεις τα ίδια πρά γματα.
Β. φορτίζουν με διαφορετικές αποχρώ σεις της ίδιας έννοιας την ίδια λέξη.

Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

Οι λειτουργίες της γλώ σσας : αναφορική και ποιητική λειτουργία

Η γλώ σσα
Α. χαρακτηρίζεται από
- ακρίβεια
- σαφή νεια
- πρωτοτυπία
Β. λειτουργεί με πολλού ς τρό πους, γιατί πολλές είναι και οι ανά γκες του
ανθρώ που. Απ’ αυτού ς ξεχωρίζουν δύ ο:
Ο ένας τρό πος λειτουργίας αντιστοιχεί στην αναφορική (δηλωτική ,
λογική ) λειτουργία στην οποία οι λέξεις χρησιμοποιού νται με την κυριολεκτική
σημασία.
Ο δεύ τερος αντιστοιχεί στην ποιητική (συνυποδηλωτική , συγκινησιακή )
λειτουργία στην οποία οι λέξεις χρησιμοποιού νται μεταφορικά .
Σ’ ένα κειμενικό είδος συναντά με λέξεις που χρησιμοποιού νται με τη μια ή την
ά λλη λειτουργία της γλώ σσας.

ΕΙΔΙΚΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ

Οι γλωσσικές ποικιλίες, συχνά , προέρχονται από το καταμερισμό της

κοινωνική ς και επαγγελματική ς δραστηριό τητας. Μια επαγγελματική ομά δα, για
να εξυπηρετή σει τους σκοπού ς της, διαμορφώ νει τη γλωσσική της ποικιλία με
ιδιό τυπους ό ρους και εκφρά σεις της ειδικό τητά της. Έτσι, έχουμε τη γλώ σσα
των νομικώ ν, των γιατρώ ν, των μηχανικώ ν, των φιλολό γων, των μαθηματικώ ν,
των εμπό ρων κ.λπ. τις αποκλίσεις αυτές από την κοινή γλώ σσα τις ονομά ζουμε
ειδικές γλώ σσες.

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ

Η οργά νωση του λό γου και η πειθώ

Το ά τομο που εκφρά ζει τις από ψεις του, πρέπει να στηρίζει/αιτιολογεί
την ορθό τητά τους με βά ση το αναγκαίο αποδεικτικό υλικό : σκέψεις,
επιχειρή ματα, συλλογισμού ς, παραδείγματα, γεγονό τα, περιστατικά κ.λπ. Το
υλικό ό μως αυτό απαιτεί την ορθή οργά νωσή του, η οποία θα στηρίζεται σε
συγκεκριμένο δομικό σχέδιο, σε μια πειστική συλλογιστική διαδικασία.

Η οργά νωση του λό γου και το επιχείρημα

Επιχείρημα είναι μια σειρά από προτά σεις που συνδέονται μεταξύ τους
χωρίς χά σματα και απολή γουν σε μια τελική πρό ταση που λέγεται συμπέρασμα.
Οι προτά σεις έχουν κά ποιους κοινού ς ό ρους, που γίνονται η γέφυρα για τη
μετά βαση από τη μια πρό ταση στην ά λλη.

41
Είδη συλλογισμώ ν
Συλλογισμό ς λέγεται η διαδικασία με την οποία ο νους καταστρώ νει ένα
επιχείρημα. Οι συλλογισμοί, με βά ση την πορεία που ακολουθεί ο νους, για να
φτά σει σε ένα συμπέρασμα, διακρίνονται σε:

Α. παραγωγικούς
Στον παραγωγικό συλλογισμό ξεκινού με από κά τι γενικό και αφηρημένο και
καταλή γουμε σε κά τι ειδικό . >> Οδηγεί σε βέβαιο συμπέρασμα.
Π.χ. Οι μεγά λες εφευρέσεις συνέβαλαν στην πρό οδο του ανθρώ που.
Ο τροχό ς είναι μια μεγά λη εφεύ ρεση.
Άρα, ο τροχό ς συνέβαλε στην πρό οδο του ανθρώ που.

Β. επαγωγικούς
Στον επαγωγικό ξεκινού με από κά τι ειδικό και συγκεκριμένο και καταλή γουμε
σε κά τι γενικό και αφηρημένο. >> Οδηγεί σε πιθανό συμπέρασμα.
Π.χ. Ο τροχό ς είναι μια μεγά λη εφεύ ρεση
Ο τροχό ς συνέβαλε στην πρό οδο του ανθρώ που.
Άρα, οι μεγά λες εφευρέσεις συνέβαλαν στην πρό οδο του ανθρώ που.

Γ. αναλογικούς
Στον αναλογικό ξεκινού με από κά τι επιμέρους και καταλή γουμε στα επιμέρους.
>> Οδηγεί σε πιθανολογικό συμπέρασμα.
Π.χ. Ο γιος της Μαρίας, οδηγώ ντας με μεγά λη ταχύ τητα το μηχανά κι του,
έπαθε
ατύ χημα.
Ο Γιά ννης αναπτύ σσει μεγά λες ταχύ τητες με το δικό του μηχανά κι.
Άρα, ο Γιά ννης είναι πιθανό να πά θει κά ποιο ατύ χημα.

ΛΟΓΟΣ

ΕΙΔΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ: ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΚΑΙ ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ

Ο προφορικό ς λό γος είναι ένα από τα δύ ο είδη της γλωσσική ς
επικοινωνίας. Βασικά χαρακτηριστικά του είναι τα εξή ς:
 Είναι αυθό ρμητος, απροσχεδίαστος και χαρακτηρίζεται από
αμεσό τητα και φυσικό τητα
 Εξυπηρετεί κυρίως καθημερινές ανά γκες του ανθρώ που
 Στον προφορικό λό γο βρισκό μαστε συνή θως στον ίδιο χώ ρο με το
συνομιλητή μας και συζητά με την ίδια χρονική στιγμή . Επειδή ο
προφορικό ς λό γος πλά θεται την ίδια στιγμή , έχει διακοπές,
επαναλή ψεις, διορθώ σεις κτλ.
 Στον προφορικό λό γο χρησιμοποιού με εκτό ς από τις λέξεις και ά λλα
συμπληρωματικά στοιχεία ( π.χ. χειρονομίες, κινή σεις, έκφραση του
προσώ που, βλέμμα, επιτονισμό ς, παύ σεις, ένταση της φωνή ς κτλ.)
που συμπληρώ νουν και χρωματίζουν τα λεγό μενά μας και βοηθού ν το

42
 συνομιλητή μας να τα ερμηνεύ σει κατά λληλα. Τα στοιχεία αυτά είναι
δύ σκολο να αποδοθού ν γραπτά ( εν μέρει μό νο βοηθού ν τα σημεία
στίξης).
 Τον διακρίνει η απλό τητα στην έκφραση και τη διατύ πωση. Η
παρατακτική σύ νδεση των προτά σεων, οι απλές, σύ ντομες προτά σεις
και η ενεργητική σύ νταξη είναι στοιχεία που τον χαρακτηρίζουν. Από
την ά λλη πλευρά , ωστό σο, η έκφραση και η διατύ πωση στον
προφορικό λό γο δεν είναι επιμελημένες.
Κύ ρια χαρακτηριστικά τους είναι:
- Οι ελλειπτικές προτά σεις και οι ανολοκλή ρωτες φρά σεις
- Η προχειρό τητα
- Το ό χι ιδιαίτερα επεξεργασμένο λεξιλό γιο
- Οι ασυνταξίες
- Η ό χι ιδιαίτερα φροντισμένη οργά νωση – ο χρό νος είναι αντίπαλος του
ομιλητή , καθώ ς πρέπει μέσα σε συγκεκριμένα χρονικά πλαίσια να
οργανώ σει το μή νυμά του, να παρουσιά σει με λογική σειρά τις ιδέες του
και να φροντίσει να φτά σουν με τον κατά λληλο τρό πο στο δέκτη
- Τα γεμίσματα και οι παύ σεις που επηρεά ζουν την ομαλή ροή του λό γου
 Χρησιμοποιείται από ό λους , ακό μα και από ανθρώ πους που δε
γνωρίζουν γραφή και ανά γνωση.
 Τέλος, είναι εφή μερος, χά νεται γρή γορα. Διατηρείται μό νο ό σο το
επιτρέπει η μνή μη των ανθρώ πων.

Ο γραπτό ς λό γος αποτελεί το δεύ τερο είδος της γλωσσική ς επικοινωνίας.

Βασικά χαρακτηριστικά του είναι τα εξή ς:
 Είναι προσχεδιασμένος, γι’ αυτό η έκφρασή του και η διατύ πωσή του
είναι πιο επιμελημένες. Γι’ αυτό , ο γραπτό ς λό γος διακρίνεται:
- Για τη σαφή νεια και την ακρίβειά του
- Για την πυκνό τητά του (σε αντίθεση με τον προφορικό λό γο, που είναι
πιο αναλυτικό ς)
- Για το επεξεργασμένο λεξιλό γιο
- Για τη φροντισμένη σύ νταξη, ό που κυριαρχεί η υποτακτική σύ νδεση των
προτά σεων, ο μακροπερίοδος λό γος και η παθητική σύ νταξη
- Για την οργανωμένη παρουσίαση του μηνύ ματος, καθώ ς ο συγγραφέας
έχει αρκετό χρό νο για να συγκροτή σει σωστά το κείμενό του (αφού
απευθύ νεται σε δέκτη από ντα που θα διαβά σει το κείμενο ύ στερα από
ένα χρονικό διά στημα)
 Μέσω του γραπτού λό γου διασώ ζεται ο προφορικό ς.
 Με τον γραπτό λό γο οι γνώ σεις μεταβιβά ζονται στις επό μενες γενιές. Το
γεγονό ς αυτό συνέβαλε στην ανύ ψωση του πνευματικού επιπέδου των
ανθρώ πων και επιτά χυνε την ανά πτυξη των επιστημώ ν, των γραμμά των
και των τεχνώ ν.
 Ο γραπτό ς λό γος είναι ωστό σο συχνά τυπικό ς και απρό σωπος, χωρίς τη
ζωντά νια και την αμεσό τητα του προφορικού λό γου.
 Δεν μπορού ν να τον χρησιμοποιή σουν ά νθρωποι που δεν ξέρουν γρά μματα.
 Δεν μπορεί να αποδώ σει την ποικιλία των σημασιώ ν που εκφρά ζονται στον
προφορικό λό γο.

43
 Από την εξέταση του προφορικού και του γραπτού λό γου παρατηρού με
ό τι τα δύ ο είδη γλωσσική ς επικοινωνίας παρουσιά ζουν αρκετές διαφορές. Οι
κυριό τερες μπορού ν να συνοψιστού ν στις εξή ς:

ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ

Αυθό ρμητος, ά μεσος.
Με διακοπές, επαναλή ψεις, παύ σεις.
Με χρή ση επιτονισμού , χειρονομιώ ν.
Τυπικό ς, επίσημος.
Πιο οργανωμένος, επιμελημένος, με
ολοκληρωμένη μορφή .
Από δοση ύ φους μό νο εν μέρει με τη
βοή θεια των σημείων στίξης.

Ωστό σο οι διαφορές ανά μεσα σε γραπτό και προφορικό λό γο δεν είναι

από λυτες και συχνά τα ό ρια ανά μεσα στα δύ ο αυτά είδη γλωσσική ς
επικοινωνίας είναι δύ σκολο να διακριθού ν. Αυτό συμβαίνει κυρίως στα κείμενα
της ηλεκτρονική ς επικοινωνίας( e-mail , μηνύ ματα στο κινητό κτλ.) που
συνδυά ζουν στοιχεία και από τα δύ ο είδη γλωσσική ς επικοινωνίας.

ΟΡΓΑΝΩΜΕΝΟΣ / ΠΡΟΣΧΕΔΙΑΣΜΕΝΟΣ ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ

Αποτελεί ένα είδος μεικτού λό γου , προφορικού και γραπτού , διό τι

συνδυά ζει στοιχεία και των ειδώ ν λό γου. Ένας τέτοιου είδους λό γος είναι π.χ.
ομιλία, διά λεξη.
Σ’ αυτό ν βρίσκουμε στοιχεία του γραπτού λό γου , ό πως επεξεργασμένο
λεξιλό γιο, σαφή νεια, πυκνό τητα, ολοκληρωμένες προτά σεις και σωστή σύ νταξη
(ΔΗΛΑΔΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΡΟΝΤΙΣΜΕΝΟΥ ΛΟΓΟΥ).
Ταυτό χρονα ό μως εντοπίζουμε και στοιχεία του προφορικού λό γου,
ό πως μικροπερίοδος λό γος, παρατακτική σύ νδεση προτά σεων, χρή ση στοιχείων
ό πως χειρονομίες, επιτονισμό , εκφρά σεις προσώ που, παύ σεις κτλ. καθώ ς και:
- χρή ση προσφώ νησης στην αρχή της ομιλίας και χρή ση επιφώ νησης στο
τέλος της.
- Χρή ση α’ ενικού /και β’ πληθυντικού προσώ που.

 Ο σωστό ς συνδυασμό ς ό λων των παραπά νω στοιχείων από έναν ομιλητή

θα συμβά λει στην επιτυχία ενό ς οργανωμένου προφορικού λό γου που θα
γίνει κατανοητό ς από το κοινό – ακροατή ριό του.

ΤΟ ΦΑΝΕΡΟ ΚΑΙ ΤΟ ΛΑΝΘΑΝΟΝ ΝΟΗΜΑ

Πολλές φορές ο γραπτό ς λό γος επιδέχεται περισσό τερες από μια
ερμηνείες, είναι, δηλαδή , πολυσή μαντος, γεγονό ς που δημιουργεί προβλή ματα
επικοινωνίας μεταξύ πομπού και δέκτη. Για παρά δειγμα, η λέξη «σύ στημα"
μπορεί να σημαίνει:
 μια παγιωμένη κοινωνικοπολιτική κατά σταση
 τη μέθοδο, την επιμέλεια με την οποία εργά ζεται κά ποιος κ.λπ.
Ωστό σο, η πολυσημία μπορεί να παρουσιαστεί και στον προφορικό λό γο,
παρό λο που σε αυτή την περίπτωση υπά ρχει η δυνατό τητα για διευκρινίσεις.
Για παρά δειγμα, η φρά ση: 'Ξέρεις, δίψασα" μπορεί να σημαίνει παρά κληση ("Σε

44
παρακαλώ, φέρε μου νερό"), μια απλή εκφορά της σκέψης/επιθυμίας ή , σε ά λλες
περιπτώ σεις, προσταγή ("Πήγαινε να μου φέρεις νερό") κ.λπ. Συνεπώ ς, για να
κατανοή σουμε την πρό θεση του πομπού , πρέπει να λά βουμε υπό ψη μας το
γλωσσικό πλαίσιο (το τμή μα του λό γου μέσα στο οποίο χρησιμοποιείται η
λέξη) και εξωγλωσσικό πλαίσιο (τη γνώ ση του κό σμου που είναι απαραίτητη
για την ερμηνεία του μηνύ ματος: π.χ. χειρονομίες, κινή σεις, έκφραση του
προσώ που, βλέμμα, που είναι δηλωτικά ή ενδεικτικά της διά θεσης του πομπού ).

ΤΕΛΕΣΤΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ (ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΚΑΙ ΓΡΑΠΤΟΣ)

Γραπτό ς λό γος
Ορισμένα γραπτά κείμενα δε μας γνωστοποιού ν απλώ ς ένα γεγονό ς,
αλλά ταυτό χρονα έχουν και μια πρό σθετη λειτουργία. Για παρά δειγμα, μια
βεβαίωση, μια δή λωση, ένα πιστοποιητικό σπουδώ ν, πέρα από τις πληροφορίες
που μας δίνουν, βεβαιώ νουν, δηλώ νουν, πιστοποιού ν κά τι, δηλαδή εκτελού ν μια
"πρά ξη".
Προφορικό ς λό γος
Στον προφορικό λό γο συμβαίνει κά τι ανά λογο με τις λεκτικές πρά ξεις, οι
οποίες είναι λέξεις/φρά σεις που πραγματοποιού ν μια πρά ξη τη στιγμή που
εκφωνού νται. Π.χ. "Σου απονέμω το μετάλλιο τιμής και ανδρείας".

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ
Περιγραφή (=αναπαρά σταση ενό ς «αντικειμένου», δηλ. πρά γματος,
ζώ ου, φυτού , ανθρώ που, πρά γματος, γεγονό τος, φαινομένου κτλ. και είναι
οργανωμένη στον ά ξονα του χώ ρου)
Άρα ο ό ρος περιγραφή σημαίνει την αναπαρά σταση με το λό γο
(προφορικό ή γραπτό ) ενό ς αντικειμένου, την έκθεση, δηλαδή , εκείνων των
γνωρισμά των του με τα οποία κανείς μπορεί να σχηματίσει μια εικό να του.
Βασικά χαρακτηριστικά της περιγραφή ς είναι η ακρίβεια, η σαφή νεια και
η επά ρκεια των πληροφοριώ ν.

 Σκοποί της περιγραφής:

1.Η πληροφοριακή περιγραφή,
που έχει ως σκοπό την εξυπηρέτηση καθαρά πρακτικώ ν αναγκώ ν της
καθημερινή ς ζωή ς και της επιστή μης (σε εφημερίδες: μικρές αγγελίες,
ανακοινώ σεις, σε διαφημιστικά φυλλά δια, σε πρακτικού ς οδηγού ς:
τουριστικού ς κ.λπ., σε σχολικά εγχειρίδια, σε επιστημονικά κείμενα, σε επίσημα
έγγραφα).

2. Η λογοτεχνική περιγραφή,
που εξυπηρετεί την ανά γκη για έκφραση και επικοινωνία αποσκοπεί,
συγχρό νως, στην ψυχαγωγία του δέκτη.

 Η γλώσσα της περιγραφής

45
Η γλωσσική ποικιλία, η κυριολεκτική ή μεταφορική λειτουργία, κατά την
περιγραφή είναι ανά λογη με: το σκοπό της περιγραφή ς, το κοινό στο οποίο
απευθύ νεται και το είδος του κειμένου.
 Το ύφος της περιγραφής
Το ύ φος ποικίλλει από απλό και καθημερινό έως το πιο επιτηδευμένο και
επίσημο, ανά λογα με το σκοπό , το κοινό και, φυσικά το είδος της περιγραφή ς
(αν, δηλαδή , είναι πληροφοριακού ή λογοτεχνικού χαρακτή ρα).

 Δήλωση και συνυποδήλωση

Ο ό ρος δήλωση δηλώ νει το αρχικό σημασιολογικό φορτίο μιας λέξης, το
σημασιολογικό φορτίο δηλαδή με το οποίο τα μέλη μιας κοινό τητας έχουν
"συμφωνή σει" να φορτίσουν τη συγκεκριμένη λέξη. Έτσι, για παρά δειγμα, η
λέξη μαύ ρος δηλώ νει το γνωστό χρωματισμό (ο πίνακας είναι μαύ ρος) που
χαρακτηρίζεται από το γνώ ρισμα της σκοτεινό τητας και που η κοινό τητα
συμφώ νησε και αποδέχτηκε σιωπηλά .
Ο ό ρος συνυποδήλωση, σύ μφωνα με τη νεό τερη γλωσσολογία, δηλώ νει τις
ιδιαίτερες σημασιολογικές αποχρώ σεις (ή και σημασίες) που μπορεί να
αποκτή σει το αρχικό σημασιολογικό φορτίο μιας λέξης και που έχουν σχέση με
κά ποιες γλωσσικές περιστά σεις ή με τις εμπειρίες κά ποιων ομιλητώ ν. Στην
περίπτωση αυτή το μαύ ρο χρώ μα μπορεί να δηλώ νει κατά συνειρμικό τρό πο
"τα μαύ ρα χρό νια ενό ς πολέμου" ή το φασισμό .

 Το σχόλιο και η οπτική γωνία, στην περιγραφή

Κά θε περιγραφή γίνεται από μια ορισμένη οπτική γωνία. Επιλέγει, λοιπό ν,
κανείς τις κατά λληλες λεπτομέρειες ανά λογα με τη συναισθηματική φό ρτιση,
τον τρό πο που σκέφτεται και το αποτέλεσμα που επιδιώ κει.
Επομένως, κά θε περιγραφή περιέχει ένα έμμεσο σχό λιο, το οποίο, συχνά , δεν
είναι εμφανές στον αναγνώ στη.
Μπορεί να έχουμε περιγραφή ενός τόπου ή περιγραφή
προσώ που/ατό μου Η περιγραφή ενό ς ατό μου γίνεται από μια ορισμένη οπτική
γωνία, ανά λογα με τη συναισθηματική σχέση, τη φιλική γνωριμία κλπ. και,
επομένως, εμπεριέχει και τα ανά λογα σχό λια.

ΕΙΔΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗΣ

ΣΤΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: κείμενα στατική ς περιγραφή ς είναι εκείνα που

αναφέρονται σε αντικείμενα που παρουσιά ζουν σχετική σταθερό τητα
στο χρό νο, δηλ. δεν αλλά ζουν. Τέτοια κείμενα (δηλ. στατική ς
περιγραφή ς) είναι:
- ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ
- ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑΤΟΣ
- ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΠΟΥ – ΧΩΡΟΥ
- ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΖΩΟΥ
- ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΦΥΤΟΥ
- ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΣΩΠΟΥ

46
 ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: κείμενα εξελικτική ς περιγραφή ς είναι εκείνα
στα οποία ο χρό νος επηρεά ζει την ταυτό τητα του περιγραφό μενου
αντικειμένου. Τέτοια κείμενα (εξελικτική ς περιγραφή ς) είναι:
- ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΦΥΣΙΚΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ
- ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ
- ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

ΔΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

Κά θε περιγραφικό κείμενο αποτελείται από σταθερά δομικά συστατικά :

ΠΡΟΛΟΓΟΣ >> Παρουσιά ζεται - η ταυτό τητα του αντικειμένου

- ποια είναι σχέση μας με αυτό
- η θέση του στο χώ ρο

ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ >> Παρουσιά ζονται - αισθητηριακές παρατηρή σεις (δηλ.

γενική εικό να, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά , λεπτομερή ς περιγραφή )
-πληροφοριακά στοιχεία (δηλ.
ιστορικά στοιχεία, πληροφορίες για την κατασκευή και τη χρή ση του)
-προσωπικές σκέψεις (δηλ. αξιολό γηση
του αντικειμένου: πλεονεκτή ματα κ μειονεκτή ματα, σκέψεις προσωπικές ή
τρίτων για το αντικείμενο)

ΕΠΙΛΟΓΟΣ >> Παρουσιά ζονται συμπερά σματα, σκέψεις,

συναισθή ματα

 Η χρήση των ρηματικών προσώπων

Η επιλογή του ρηματικού προσώ που αποκαλύ πτει την πρό θεση/το στό χο του
πομπού . Συγκεκριμένα το:

- α' ενικό πρόσωπο: εκφρά ζει προσωπική , εξομολογητική διά θεση, την
προσωπική κατά θεση σκέψεων και συναισθημά των, τη βιωματική σχέση
με τα πρά γματα, την υποκειμενική χροιά ,

- β' ενικό πρόσωπο: εκφρά ζει τη συναισθηματική προσέγγιση του δέκτη

και προσδίδει στο λό γο οικειό τητα, αμεσό τητα, ζωντά νια,

- γ' ενικό πρόσωπο: εκφρά ζει αντικειμενική , απρό σωπη στά ση,

47
 - α' πληθυντικό πρόσωπο: εκφρά ζει την καθολικό τητα ενό ς φαινομένου,
τη συλλογικό τητα, ό ,τι λέγεται αφορά ό λους. Προσδίδει ζωντά νια και
αμεσό τητα.

- β΄ πληθυντικό πρόσωπο: εκφρά ζει διά θεση συναισθηματική ς

προσέγγισης μεγά λου αριθμητικά συνό λου ατό μων, αμεσό τητα,
- γ' πληθυντικό πρόσωπο: εκφρά ζει αντικειμενική διά θεση, θέσεις/ιδέες
ευρύ τερα αποδεκτές.

ΑΦΗΓΗΣΗ
1. Ο ορισμός της αφήγησης
Αφήγηση είναι μια πρά ξη επικοινωνίας με την οποία παρουσιά ζεται
προφορικά ή γραπτά μια σειρά πραγματικώ ν ή πλασματικώ ν γεγονό των. Στην
αφή γηση ο αφηγητή ς φροντίζει, συνή θως, να δώ σει με χρονική σειρά ,
προσέχοντας τον ά ξονα του χώ ρου, τις απαραίτητες πληροφορίες για τις
διά φορες φά σεις και την εξέλιξή του. Κά θε αφή γηση, ως επικοινωνιακή πρά ξη,
προϋ ποθέτει δυο τουλά χιστον πρό σωπα: ένα% πομπό , τον αφηγητή, και το
δέκτη της αφή γησης.

Αφηγηματικό περιεχόμενο και αφηγηματική πράξη

Σε κά θε αφή γηση διακρίνουμε:
- το αφηγηματικό περιεχόμενο (γεγονό τα - πρά ξεις προσώ πων που
συνιστού ν μια ιστορία).
- την αφηγηματική πράξη (τον τρό πο με τον οποίο παρουσιά ζονται τα
γεγονό τα από τον αφηγητή ).

Αφηγηματικά είδη, το ύφος και ο σκοπός τους

Με βά ση το σκοπό τους υπά ρχουν διά φορα είδη αφή γησης:
- η λογοτεχνική (εξυπηρετεί τους στό χους της λογοτεχνίας)
- η ιστορική (εξυπηρετεί τους στό χους της ιστορίας)
- οι αφηγή σεις που εξυπηρετού ν τις καθημερινές ανάγκες της ζωής
(ό πως η δημοσιογραφική είδηση, το ημερολό γιο, το βιογραφικό
σημείωμα, η υπηρεσιακή αναφορά , η μαρτυρική κατά θεση κ.λπ.).
Ανά λογα με το περιεχό μενο και το σκοπό της αφή γησης χρησιμοποιείται
και το σχετικό ύφος, που μπορεί να είναι:

επίσημο,
επιστημονικό ,
σοβαρό ,
επιμελημένο,
αυστηρό κ.λπ.
ή οικείο,
λογοτεχνικό ,
γλαφυρό ,

48
 απλό ,
χιουμοριστικό κ.λπ.

 Το ύφος, ανάλογα με τη χρήση της γλώσσας χαρακτηρίζεται

συνήθως ως:
επίσημο, σοβαρό , τυπικό , επιμελημένο, πυκνό , επιστημονικό κ.α. (προσιδιά ζει
κυρίως στην αναφορική λειτουργία της γλώ σσας), απλό , λιτό , οικείο,
καθημερινό , προσωπικό , παραστατικό , ζωντανό , λογοτεχνικό , επιτηδευμένο κ.α.
(προσιδιά ζει κυρίως στην ποιητική λειτουργία της γλώ σσας).

Βέβαια, και στην αναφορική λειτουργία της γλώ σσας μπορεί το ύ φος να είναι
λιτό , απλό κλπ.
Α. Ως προς το είδος της σύνταξης: η συχνή χρή ση της παθητική ς σύ νταξης
προσδίδει απρό σωπη, αντικειμενική χροιά στο λό γο και επίσημο/επιστημονικό
ύ φος.
Β. Ως προς το ρηματικό πρόσωπο: Γενικά , το α' ενικό πρό σωπο εκφρά ζει την
προσωπική διά θεση, την προσωπική κατά θεση σκέψεων και συναισθημά των,
μια υποκειμενική χροιά . Στα κείμενα με επίσημο ύ φος χρησιμοποιείται το γ'
ενικό ή πληθυντικό πρό σωπο, που εκφρά ζουν μια αντικειμενική και απρό σωπη
στά ση.

4. Ποιος αφηγείται:

Δύ ο είναι οι τύ ποι του αφηγητή , ανά λογα με το βαθμό συμμετοχή ς του στα
γεγονό τα που αφηγείται:

1ος: Ο αφηγητής συμμετέχει στα γεγονότα είτε ως πρωταγωνιστή ς είτε ως

αυτό πτης μά ρτυρας. Αφηγείται σε α' ρηματικό και βλέπει τα πρά γματα από
εσωτερική οπτική γωνία (αφή γηση με εσωτερική εστίαση)
2ος: Ο αφηγητής δε συμμετέχει καθόλου στα γεγονότα. Αφηγείται
συνή θως σε γ' ρηματικό πρό σωπο και βλέπει τα πρά γματα ως ουδέτερος
παρατηρητή ς (αφή γηση με μηδενική εστίαση).

• Η οπτική, γωνία στην αφήγηση

Σε κά θε αφή γηση ο αφηγητή ς συμπεριλαμβά νει και εκθέτει με το δικό του
τρό πο ορισμένα γεγονό τα της προσωπική ς του επιλογή ς. Η επιλογή αυτή
εξαρτά ται από την οπτική γωνία του αφηγητή , είναι, δηλαδή , ανά λογη με: τη
γνώ ση του για τα γεγονό τα τη συναισθηματική του φό ρτιση τον τρό πο που
σκέφτεται.

Αφηγηματικοί τρόποι
Ο αφηγητή ς επιλέγει τα γεγονό τα ανά λογα με την οπτική του γωνία. Το υλικό
αυτό μπορεί να το παρουσιά σει με δυο αφηγηματικού ς τρό πους:
την αφήγηση (στην οποία διηγείται ο ίδιος τα γεγονό τα και μεταδίδει με
πλά γιο τρό πο τα λεγό μενα των ηρώ ων του).
το διάλογο (στον οποίο δίνει το λό γο στους ή ρωές του).
Σε πολλές περιπτώ σεις έχουμε συνδυασμό των δύ ο παραπά νω τρό πων.

Αφηγηματικός χρόνος

49
Διακρίνουμε τους εξή ς χρό νους:
- το χρόνο του πομπού (τη χρονική στιγμή κατά την οποία ο πομπό ς
στέλνει το μή νυμά του),
- το χρόνο του δέκτη (τη χρονική στιγμή κατά την οποία ο δέκτης
δέχεται το μή νυμα),
- το χρόνο των γεγονότων (τη χρονική στιγμή κατά την οποία
διαδραματίζονται τα γεγονό τα).

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΣΗ

Διάκριση της περιγραφής από την αφήγηση

Στην αφή γηση ένα πρό σωπο/πρά γμα/ομά δα κλπ. παρουσιά ζεται δυναμικά ,
καθώ ς ενεργεί, κινείται, μεταβά λλεται μέσα στο χρό νο. Επομένως, καταγρά φει
την εξέλιξη των γεγονό των (αίτια και αποτελέσματά τους).
Στην περιγραφή καταγρά φονται τα βασικά γνωρίσματα ενό ς αντικειμένου, το
οποίο παρουσιά ζεται στατικά μέσα στο χώ ρο, ενώ ο χρό νος έχει παγώ σει.

Η χρήση των χρόνων

Αφηγηματικά μέρη: είναι αυτά στα οποία χρησιμοποιείται ο αό ριστος χρό νος.
Περιγραφικά μέρη: είναι αυτά στα οποία χρησιμοποιείται ο παρατατικό ς
χρό νος.

ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ

Ορισμός
Είδος έντεχνου λό γου με λογοτεχνική χροιά , χωρίς να σημαίνει ό τι είναι
λογοτεχνικό είδος. Κά ποτε εισχωρεί στο χώ ρο της λογοτεχνίας, κά ποτε ό χι,
παραμένοντας στην περιοχή της δημοσιογραφίας. Η σύ νδεση του, ά λλωστε, έχει
τα γνωρίσματα του ατημέλητου λό γου που κατασκευά ζεται και στή νεται
γρή γορα, για να υπηρετή σει εφή μερες ανά γκες του πιο γρή γορου, πρό χειρου,
ρευστού εντύ που που είναι η εφημερίδα.

Πού δημοσιεύεται:

Σε εφημερίδες και περιοδικά , σε συγκεκριμένη στή λη.

Σκοπό ς / πρό θεση
Ο σχολιασμό ς της επικαιρό τητας της κοινωνική ς, πολιτιστική ς, της πολιτική ς
κλπ. ζωή ς, με στό χο να ωφελή σει την κοινωνική ομά δα, να υποδείξει, να
συμβουλέψει, να διδά ξει, να διαπαιδαγώ γησει και να συμβά λλει στη διά πλαση
της κοινωνίας.

Θεματολογία

50
Τα θέματα αντλού νται από την επικαιρό τητα, την οποία σχολιά ζει. Το πεδίο της
θεματική ς του χρονογραφή ματος είναι πλού σιο και ανοικτό .

Εμπεριέχει:

το ευχά ριστο και το δυσά ρεστο

το σοβαρό και το αστείο

το ευτυχές και το ατυχές περιστατικό

το ατομικό και κοινωνικό πρό βλημα

το πνευματικό και το υλικό

το συντηρητικό και το προοδευτικό

τη μορφή και την ουσία

το στατικό και το δυναμικό .

Ύφος
Παρουσιά ζεται με πολλές παραλλαγές και είναι συνή θως: κοφτό , λιτό , ζωντανό ,
γλαφυρό . Το χαρακτηρίζουν: ο μικροπερίοδος λό γος (οι μικρές προτά σεις και
μικρές περίοδοι), η παρατακτική σύ νδεση, το ασύ νδετο σχή μα, η
προφορικό τητα του λό γου (παρά λειψη ρή ματος, ονό ματος), ο ατημέλητος
λό γος.

Τόνος
Γρά φεται σε τό νο εύ θυμο, χιουμοριστικό , χαριτωμένο, κά ποτε επικριτικό ,
δηκτικό ά λλοτε, συχνά ειρωνικό , παραινετικό , έμμεσα ή ά μεσα διδακτικό και
παιδαγωγικό . Συστεγά ζει, επομένως, αρμονικά τη χά ρη και τη σκωπτικό τητα,
την ευφυολογία και τον κριτικό στοχασμό , την αφηγηματική ροή και τη
διδακτική πρακτική , την ειρωνική διά θεση και τη σοβαρή πρό θεση.

Χαρακτηριστικά του χρονογραφήματος:

- Ο εύ θυμος και χαριτωμένος τό νος.

- Το σοβαρό και το αστείο.
- Συστεγά ζει την ευφυολογία και τον κριτικό στοχασμό , την ειρωνική
διά θεση και τη σοβαρή πρό θεση.
- Συνδυά ζει την αφηγηματική ροή και τη διδακτική πρακτική . :
- Η γλαφυρό τητα του ύ φους.

51
 - Συνιστά μια φιλική και ευχά ριστη επικοινωνία του χρονογρά φου με το
κοινό .

ΓΛΩΣΣΑ

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ

1. Συνιστά στοιχείο της πνευματική ς συγκρό τησης του ανθρώ που.

- Η σκέψη και η γλώ σσα είναι αλληλένδετες, τις συνδέει μια αμφίδρομη
σχέση. Γλώ σσα και σκέψη συνδιαμορφώ νονται, συνυφαίνονται,
αλληλεπιδρού ν και εκφρά ζουν το επίπεδο της πνευματική ς
κατά στασης του ατό μου. Η ορθή έκφραση των σκέψεων απαιτεί την
επαρκή γνώ ση της γλώ σσας.
- Είναι φορέας ιδεώ ν και πεποιθή σεων.
- Παρέχει τη δυνατό τητα ικανοποίησης της φιλομά θειας του
ανθρώ που.
- Η μελέτη του γλωσσικού φαινομένου διευρύ νει τους γνωστικού ς
ορίζοντές του.
- Η βαθιά γνώ ση και ο χειρισμό ς της βοηθά το ά τομο να
αντιλαμβά νεται, αλλά και να εκφρά ζει τις λεπτές και δυσδιά κριτες
σημασιολογικές αποχρώ σεις συνώ νυμων εννοιώ ν.

2. Σημαντικό ς ο ρό λος της στην πολιτική ζωή :

- Με τη γλώ σσα οι ά νθρωποι εκθέτουν τις ιδεολογικές τους θέσεις,
ανταλλά σσουν πολιτικές από ψεις, επιχειρηματολογού ν, συναινού ν σε
πολιτικά ζητή ματα ή διαφοροποιού νται.
- Με την ορθή χρή ση της οι πολίτες διατυπώ νουν τις από ψεις τους με
την αναγκαία ευκρίνεια και πειθώ .
- Η βαθιά γνώ ση των λειτουργιώ ν της βοηθά στην αποκά λυψη της
δημαγωγική ς πολιτική ς και της λαϊκιστική ς ρητορείας, που

52
 χρησιμοποιεί τον κώ δικα επικοινωνίας ως μέσο χειραγώ γησης και
εξαπά τησης των πολιτώ ν.

3. Στο πλαίσιο της κοινωνική ς ζωή ς 

- Η διαδικασία κοινωνικοποίησης των ατό μων στηρίζεται στη γλώ σσα.
Όσο πιο πλού σια σε περιεχό μενο, έκφραση σκέψεων, συναισθημά των
είναι μια γλώ σσα, ανά λογη είναι και η ποιό τητα της κοινωνικοποίησης .
- Αποτελεί μέσο επικοινωνίας και ανταλλαγή ς πληροφοριώ ν και από ψεων.
- Με το διά λογο τα ά τομα προσεγγίζουν το ένα το ά λλο, κατανοού ν τις
αντιτιθέμενες από ψεις τους και μπορού ν να συνθέσουν τις αντιθέσεις
τους. Έτσι, συνεννοού νται και επιλύ ουν τις διαφορές τους.
- Η γλώ σσα αποτελεί για την κά θε κοινό τητα βασικό ενοποιητικό στοιχείο.
Ομογενοποιεί τα μέλη της κοινωνική ς ομά δας, γιατί είναι ένας από τους
σημαντικό τερους δεσμού ς που τα ενώ νουν. Συνιστά την πιο απτή
από δειξη των ιδιαιτεροτή των της ομά δας, στις οποίες τα μέλη της
αλληλοαναγνωρίζονται ως διακριτή κοινό τητα.

4. Η γλώ σσα συνιστά σημαντικό στοιχείο της πολιτιστική ς και εθνική ς

ταυτό τητας ενό ς λαού :
- Μέσω αυτή ς (γραπτό ς και προφορικό ς) διασώ ζεται η πολιτιστική
κληρονομιά .
- Τα γρά μματα, τα ή θη, έθιμα, η λαϊκή δημιουργεί στο σύ νολό της αναζητά
τη γλώ σσα το μέσο μετά δοσή ς της από γενιά σε γενιά . Βοηθά , έτσι, ένα
λαό να συνειδητοποιή σει την ιδιοπροσωπία του και αποτελεί, επομένως,
μέσο και πνευματικό θεσμό συνοχή ς ενό ς εθνικού συνό λου.
- Η γλώ σσα είναι το βασικό «ό χημα» μεταφορά ς της συλλογική ς μνή μης,
της ιστορική ς και της γενικό τερης πολιτιστική ς.

5. Ως μέσο έκφρασης συναισθημά των ευνοεί την ψυχική επαφή και τη

βαθύ τερη επικοινωνία των ανθρώ πων, γιατί η γλώ σσα:
- Διαμορφώ νει έναν επικοινωνιακό ιστό που δεν εξαντλείται στην απλή
μετά δοση πληροφοριώ ν, αλλά είναι φορέας συναισθημά των και αξιώ ν
των ατό μων ή των κοινωνικώ ν ομά δων.
- Αποτελεί το κύ ριο μέσο με το οποίο οι ά νθρωποι εξωτερικεύ ουν τις
μύ χιες σκέψεις ή επιθυμίες τους και εκδηλώ νουν τη συμπαρά σταση τη
χαρά , τη λύ πη και ά λλα προσωπικά συναισθή ματα.

6. Ο τρό πος χρή σης του γλωσσικού κώ δικα επικοινωνίας αποκαλύ πτει
πτυχές της προσωπικό τητας του ατό μου:
- Η συγκινησιακή /συνυποδηλωτική χρή ση της γλώ σσας επιμαρτυρεί τη
συναισθηματική φό ρτιση του πομπού .
- Η αναφορική /λογική (δηλωτική )χροιά καταδεικνύ ει την ορθολογική
προσέγγιση και τη νοητική επεξεργασία των πραγμά των.
- Η πολυσχιδή ς εικονοποιία αναδεικνύ ει τη δημιουργική λειτουργία της
φαντασίας.

7. Σημαντική η συμβολή της στη διεθνή ζωή . Με τη γλωσσομά θεια:

53
 - Διευκολύ νεται η απρό σκοπτη επικοινωνία των λαώ ν. Αίρονται, έτσι,
ορισμένες τεχνητές αντιθέσεις ή διαφορές μέσω της συνεννό ησης και
της αλληλοκατανό ησης.
- Υλοποιείται κά θε μορφή συνεργασίας σε ό λα τα επίπεδα της
οικονομική ς, κοινωνική ς και πολιτιστική ς ζωή ς.

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΓΛΩΣΣΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ :

 αθρό α εισβολή ξένων λέξεων (ξενισμώ ν),
 χαμηλή ποιό τητα λό γου, αδυναμία οργά νωσης και έκφρασης των σκέψεων,
 λεξιπενία των νέων, χρή ση συνθηματική ς και απλουστευτική ς γλώ σσας,
 γλωσσικό ς λαϊκισμό ς (εξεζητημένη χρή ση λαϊκό τροπων στοιχείων),
 κενολό γος ξύ λινη γλώ σσα των πολιτικώ ν,
 γλώ σσα ορισμένων ψευτοδιανοού μενων, που καταλή γει σε ανού σια επίδειξη, σε
 σοφιστικές συσκοτίσεις της πληροφορίας σε βά ρος της σαφή νειας και της
γνή σιας
 επικοινωνίας.

ΑΙΤΙΑ ΚΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

 Η γενικό τερη κρίση και δυσλειτουργία της παιδείας:

Ο τεχνοκρατικό ς, απλώ ς εξειδικευτικό ς της χαρακτή ρας δε συμβά λλει στην

ευρύ τερη πνευματική καλλιέργεια, συστατικό στοιχείο της οποίας είναι η ά ρτια
γλωσσική κατά ρτιση και η συνακό λουθη ορθή χρή ση του λό γου.
Η κακή οργά νωση της γλωσσική ς διδασκαλίας έχει ως συνέπεια ο μαθητή ς να
μην κατανοεί ού τε να προσεγγίζει σωστά τα γλωσσικά -εκφραστικά στοιχεία
ού τε να αφομοιώ νει το γλωσσικό πλού το των λογοτεχνικώ ν κειμένων.

 Τα Μ.Μ.Ε. και κυρίως η τηλεό ραση, στα οποία κυριαρχού ν:

Η υποχώ ρηση του λό γου έναντι του ή χου και της εικό νας, που περιορίζουν το
λεξιλογικό πλού το.
Τα χαμηλή ς ποιό τητας προγρά μματα, που δεν εμπεριέχουν πλού σιο λό γο, ού τε
αναδεικνύ ουν ευρύ τερα πνευματικά ενδιαφέροντα.
Η διαφή μιση με τη συνθηματική χρή ση της γλώ σσας, το πλή θος των ξενικώ ν
στοιχείων, την επιτηδευμένη ασυνταξία, τους κακό σχημους νεολογισμού ς κ.λπ.
Η «υπερκατανά λωση» τηλεοπτικού θεά ματος που περιορίζει την ανθρώ πινη
επικοινωνία και την ανά γνωση βιβλίων.

 Η ιερά ρχηση των αξιώ ν του σύ γχρονου ανθρώ που, κυρίαρχο στοιχείο της
οποίας συνιστά η ταύ τιση του «έχειν» με το «είναι». Η επιδίωξη του υλικού
ευδαιμονισμού συνεπά γεται την έλλειψη του ελεύ θερου χρό νου και της διά θεσης
για γνή σια ψυχαγωγία (π.χ. βιβλίο), που προϋ ποθέτει πνευματικό μό χθο.

 Η ποιό τητα των ανθρωπίνων σχέσεων.

Ως ένα μεγά λο βαθμό οι σχέσεις τυπικές και συμβατικές ή απλώ ς «οικονομικές»
συνιστού ν μια απρό σωπη επικοινωνία που εξυπηρετεί μό νο τις αναγκαίες

54
 συναλλαγές. Η φτωχή σε συναισθή ματα επικοινωνία εκφρά ζεται με λεξιλογική
πενία.

 Η πολιτική ζωή : χαρακτηριστικά στοιχεία της

Οι λαϊκίστικες, δημαγωγική ς σκοπιμό τητας, συνθηματικές εκφρά σεις.
Η «ξύ λινη» γλώ σσα που δεν παρά γει προβληματισμού ς, αντίθετα, αναπαρά γει
από λυτες-δογματικές ιδεολογικές αρχές και αντιστοιχεί πλή ρως στις
κομματικές πεποιθή σεις.
Η απουσία πολιτικού προβληματισμού και ιδεολογικώ ν αναζητή σεων δεν
καλλιεργεί την έφεση για ανά γνωση πολιτικού περιεχομένου κειμένων και
βιβλίων.

 Η τεχνολογική εξέλιξη και επίδραση των αναπτυγμένων χωρώ ν σε μια εποχή

παγκοσμιοποίησης έχουν ως συνέπειες:
Την επιβολή της ξενό γλωσσης ορολογίας για τα εισαγό μενα τεχνολογικά
επιτεύ γματα, μερικά από τα οποία δύ σκολα αποδίδονται στην ελληνική γλώ σσα.
Την εισβολή πολλώ ν ξενικώ ν γλωσσικώ ν στοιχείων (από τα Μ.Μ.Ε., τη διεθνική
τέχνη, ό πως είναι η μουσική , ο κινηματογρά φος κ.λπ.) που χρησιμοποιού νται
μά λιστα στην καθημερινή επικοινωνία

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ

 Σωστή διδασκαλία της ελληνική ς γλώ σσας στα σχολεία. Αυτό μπορεί να
επιτευχθεί με κατά λληλα προετοιμασμένους και γλωσσολογικά καταρτισμένους
δασκά λους. Είναι απαραίτητα νέα βιβλία γραμματική ς, συντακτικού , λεξιλογίου
και γλωσσολογικώ ν ασκή σεων.
 Επαφή με τη λογοτεχνία και με το λό γιο λό γο, τη γλωσσική μας παρά δοση.
 Διδασκαλία με ά λλη νοοτροπία και με ά λλη μέθοδο του αρχαίου ελληνικού λό γου
στα σχολεία, καθώ ς εκεί βρίσκονται οι πραγματικές ρίζες της νέας ελληνική ς.
 Τα Μ.Μ.Ε., ειδικά τα κρατικά , πρέπει να αναλά βουν τις ευθύ νες τους και να
μεταβληθού ν σε πρό τυπα γλωσσική ς μίμησης. Είναι ανά γκη να επιστρατευθού ν
ά ξιοι εκπαιδευτικοί, επιστή μονες, λογοτέχνες και δημοσιογρά φοι.
 Τέλος, πρέπει να περιορισθεί η ξενομανία και να αποκατασταθεί η σχέση με την
εθνική παρά δοση, της οποίας η γλώ σσα αποτελεί ένα από τα βασικά στοιχεία.
 Στην κατεύ θυνση αυτή κρίνεται απαραίτητη η συμβολή των πνευματικώ ν
ανθρώ πων.

Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ

ΟΡΙΣΜΟΣ

Λέγοντας «γλώ σσα των νέων» εννοού με τον ιδιαίτερο γλωσσικό κώ δικα που
χρησιμοποιού ν οι νέοι στη μεταξύ τους επικοινωνία.
Δεν πρό κειται φυσικά για ξεχωριστή επικοινωνία, αλλά για ιδιό λεκτο, δηλαδή
για μια ιδιαίτερη γλώ σσα που χρησιμοποιεί μια ομά δα ατό μων και η οποία έχει
μικρές διαφορές από την κοινή καθιερωμένη γλώ σσα

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ

55
 Στη γλώ σσα των νέων εμφανή ς είναι η διά θεσή τους να διαφοροποιηθού ν από
τις υπό λοιπες ηλικιακές ομά δες και να δείξουν ό τι έχουν τα δικά τους
ενδιαφέροντα και τις δικές τους αξίες. Πειραματίζονται, λοιπό ν, με το λό γο και
προσπαθού ν να υιοθετή σουν στοιχεία ό πως ιδιαίτερες εκφρά σεις (π.χ.
«ξεσαλώ νω» κ.ά .), νεολογισμού ς, ξένες λέξεις κυρίως από την αγγλική ( «κουλ»,
«σού περ» κ.ά .). Επίσης, συχνά παραβιά ζουν κανό νες της γραμματική ς, ενώ
χρησιμοποιού ν έντονα υβριστικό λεξιλό γιο.
Ωστό σο, πρέπει να παρατηρή σουμε ό τι η νεανική γλώ σσα δεν είναι ενιαία και
ό τι παρουσιά ζονται πολλές διαφορές ανά λογα με το φύ λο, την κοινωνική
προέλευση, τον τό πο διαβίωσης, τη μό ρφωση κ.λπ. των νέων. Ακό μα και οι
μουσικές τους προτιμή σεις μπορού ν να επηρεά σουν το γλωσσικό κώ δικα που
χρησιμοποιού ν , αφού , ό πως έχει διαπιστωθεί, ά λλους εκφραστικού ς τρό πους
χρησιμοποιεί, για παρά δειγμα, ο οπαδό ς της πανκ μουσική ς και ά λλους ο οπαδό ς
της χιπ χοπ ή της χέβι μέταλ.

ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΝΕΟΙ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ ΕΝΑΝ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟ ΓΛΩΣΣΙΚΟ ΚΩΔΙΚΑ

 Η χρή ση από τους νέους ενό ς ιδιαίτερου γλωσσικού κώ δικα

ανταποκρίνεται στην ανά γκη τους να διαμορφώ σουν μια συγκεκριμένη
κοινωνική ταυτό τητα. Προσπαθού ν να διαφοροποιηθού ν από το
υπό λοιπο κοινωνικό σύ νολο και μέσα από το λό γο (ό πως και από το
ντύ σιμο ή τη συμπεριφορά ) να προβά λουν τις διαφορετικές τους ιδέες
και επιδιώ ξεις. Ταυτό χρονα η γλώ σσα λειτουργεί ως στοιχείο συνοχή ς,
ως ο συνδετικό ς κρίκος που ενώ νει τα μέλη της ομά δας των νέων, και ως
σημείο αναγνώ ρισης μεταξύ τους. Η επιταγή για συμμό ρφωση στα
γλωσσικά πρό τυπα της ομά δας είναι ισχυρή και γι’ αυτό οι νέοι πρέπει να
τα ακολουθού ν προκειμένου να μην απομονώ νονται από τους
συνομηλίκους τους.
 Παρά λληλα οι νέοι χρησιμοποιού ν τη γλώ σσα ως μέσο αμφισβή τησης και
αντίδρασης απέναντι στις κατεστημένες αξίες. Με τις αποκλίσεις από την
κοινή γλώ σσα που υιοθετού ν, δηλώ νουν την ά ρνησή τους να αποδεχθού ν
τους κώ δικες συμπεριφορά ς που ισχύ ουν την κοινωνία και συγχρό νως
εκφρά ζουν έντονη κοινωνική κριτική .
 Τέλος η ιδιαίτερη γλώ σσα που χρησιμοποιού ν οι νέοι εκφρά ζει την
ανά γκη τους για αναζή τηση νέων και πρωτό τυπων εκφραστικώ ν μέσων
και για γλωσσικό παιχνίδι, γεγονό ς που σχετίζεται και με τις
ιδιαιτερό τητες της νεανική ς ηλικίας. Άλλωστε οι νέοι, που αγαπού ν τις
καινοτομίες και τις αλλαγές, είναι αυτοί που σπεύ δουν πρώ τοι να
υιοθετή σουν νέα γλωσσικά πρό τυπα.

ΠΩΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΤΑΙ Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ

Η στά ση που υιοθετεί η ευρύ τερη κοινωνία απέναντι στο γλωσσικό

ιδίωμα των νέων είναι αρνητική . Γονείς, δά σκαλοι, διανοού μενοι, ΜΜΕ
κατακρίνουν τις γλωσσικές προτιμή σεις των νέων και καταφεύ γουν σε
ισοπεδωτικές γενικεύ σεις για κακοποίηση και υποβά θμιση της γλώ σσας από
τους νέους. Γενικά , ό πως φαίνεται , δεν αναγνωρίζουν την ανά γκη των νέων να
δημιουργή σουν δικού ς τους τρό πους έκφρασης και παραβλέπουν δύ ο στοιχεία:

56
 - Ότι οι γλωσσικές προτιμή σεις των νέων είναι ένα πρό σκαιρο φαινό μενο
και θα αλλά ξουν ό ταν αυτοί εισέλθουν στην ενή λικη ζωή
- και ό τι η γλώ σσα δεν είναι ομοιό μορφη και ενιαία, αλλά σε μια κοινωνία
υπά ρχουν διαφορετικά γλωσσικά ιδιώ ματα που ανταποκρίνονται στις
ποικίλες ανά γκες των ανθρώ πων.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ:

1) Η γλώ σσα αποτελεί το κύ ριο στοιχείο της πολιτιστική ς ταυτό τητας ενό ς λαού .
Είναι, επομένως, αναγκαία η καλλιέργεια της γλωσσική ς έκφρασης των νέων. Σε
ένα κείμενο 400-500 λέξεων να αναπτύ ξετε τις από ψεις σας για τους τρό πους
αναβά θμισης της γλωσσική ς διδασκαλίας στα σχολεία.

2) Σε μια εργασία που αναλά βατε στη σχολική τά ξη, στο πλαίσιο του μαθή ματος
της Νεοελληνική ς Γλώ σσας, να παρουσιά σετε σ' ένα κείμενο (400-500 λέξεων)
τα σημαντικό τερα αίτια της γλωσσική ς κρίσης καθώ ς και τις επιπτώ σεις της
κρίσης αυτή ς στην επικοινωνία του ατό μου.

ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Γλώσσα – νέοι - ξενομανία

Το επίπεδο της γλωσσική ς έκφρασης των νέων συναρτά ται αφενό ς μεν προς
τα γενικό τερα ενδιαφέροντά τους αφετέρου δε προς την ίδια την αντίληψη και
γνώ ση που έχουν της γλώ σσας μας. Χωρίς να γενικεύ ουμε, ό πως λαθεμένα
νομίζω συμβαίνει συχνά , η έλλειψη ευαισθησίας, γνώ σης, αγά πης, ά ρα και
ενδιαφέροντος για τη γλώ σσα, που παρατηρείται σε πολλού ς νέους μας - ό χι σε
ό λους, το επαναλαμβά νω-είναι φυσικό να παρά γει και χαμηλή ς ποιό τητας
γλώ σσα. Θέλω να τονίσω, ωστό σο, δυο πλευρές αυτού του θέματος: πρώ τον, δεν
πρέπει να γίνεται σύ γχυση ανά μεσα στη γενικό τερη χρή ση της γλώ σσας από
νέους και στον κώ δικα που χρησιμοποιού ν πολλοί από τους νέους σε ορισμένες
μορφές της επικοινωνίας τους. Η «φοιτητική αργκό » λ.χ ή η «αργκό των
μηχανό βιων» είναι ειδικοί κώ δικες επικοινωνίας που δεν μπορού με να τις
εκλαμβά νουμε ως μέτρο κρίσεως της γλωσσική ς ικανό τητας των νέων, αφού οι
ίδιοι σε ά λλες μορφές επικοινωνίας τους εμφανίζουν ά λλη μορφή γλώ σσας, πολύ

57
διαφορετική και πολύ καλύ τερη. Το πρό βλημα με τη γλώ σσα των νέων είναι
ά λλο: πό σο καλά , σε έκταση και σε βά θος, διδά σκονται την ελληνική γλώ σσα
στο σχολείο; Πό σο έχουν ασκηθεί στη χρή ση της; Και συγχρό νως ποια είναι τα
ακού σματα και τα διαβά σματά τους στη γλώ σσα; Γιατί, βεβαίως, η γνώση και η
χρή ση της γλώ σσας είναι απόρροια της γλωσσική ς εμπειρίας μας
(διαβά σματα-ακού σματα) και του βαθμού συνειδητοποίησης των μηχανισμώ ν
λειτουργίας της (διδασκαλίας της γλώ σσας στο σχολείο).
Η βαθύ τερη και δημιουργική χρή ση της γλώ σσας κατευθύ νεται και
στηρίζεται σε μεγά λο βαθμό πά νω από αυτά που ονομά ζουμε πρό τυπα
γλώ σσας, και φυσικά τα γλωσσικά πρό τυπα κά θε εθνική ς γλώ σσας είναι τα
κείμενα των μεγά λων λογοτεχνώ ν της και, για γλώ σσες ό πως η δικιά μας με
διά ρκεια και συνέχεια, πρό τυπα γλώ σσας είναι επίσης και τα μεγά λα παλιό τερα
κείμενά μας. Η γλωσσική συγκρό τηση του Έλληνα, το πιστεύ ω ακρά δαντα, θα
είναι λειψή και ρηχή αν παρά λληλα προς τα μεγά λα νεό τερα κείμενα, το Σολωμό
και τον Παλαμά , τον Κά λβο και τον Καβά φη, τον Καζαντζά κη και τον Μυριβή λη,
το Σεφέρη και τον Ελύ τη και τό σους ά λλους, δεν διαβά σει Ροϊδη και
Παπαδιαμά ντη, αλλά και Ερωτό κριτο και δημοτική ποίηση και Ρωμανό το
Μελωδό και Καινή Διαθή κη και Λουκιανό και Ξενοφώ ντα και Πλά τωνα και
Σοφοκλή και Θουκυδίδη και Όμηρο -για να μείνω σε μερικά μό νο από τα μεγά λα
μας κείμενα. Κι αυτό γιατί κανένας σοβαρό ς μελετητή ς της γλώ σσας μας,
λαμβά νοντας υπό ψη τις περιπέτειες της ελληνική ς γλώ σσας και τα αλλεπά λληλα
επιστροφικά της κινή ματα (αττικισμό , αρχαϊσμό , καθαρεύ ουσα), δεν μπορεί
πειστικά και ρεαλιστικά να ισχυριστεί ό τι η δημιουργική χρή ση και κατανό ηση
της ελληνική ς γλώ σσας μπορεί να στηριχθεί μό νο σε μια επιφανειακή
πρό σκτηση της σύ γχρονης εξελικτική ς φά σης της γλώ σσας μας. Ο σοφό ς του
νεό τερου Ελληνισμού , ο Αδαμά ντιος Κοραή ς, ο θερμό τερος υποστηρικτή ς της
«κοινή ς» μας γλώ σσας, προειδοποίησε από νωρίς ό τι: «χωρίς την ακριβεστά την
είδησιν της αρχαίας ελληνική ς, ό στις καταγίνεται εις το να διορθώ ση την κοινή ν
ή να δώ ση εις αυτή ν κανό νας ή να κρίνη καθ΄οιονδή ποτε ά λλον τρό πον,
περιπατεί εις την σκοτίαν και δεν εξεύ ρει μή τε πού υπά γει μή τε τι κά μνει».
Αλλά και για το μεγά λο θέμα της εισβολή ς των ξένων λέξεων στη γλώ σσα μας
θα πω μό νο το εξή ς: οι ξένες λέξεις μπορού ν μό νο να βλά ψουν τη γλώ σσα μας
ό σο χρησιμοποιού νται ά κριτα, αχρείαστα και σε υπερβολικές δό σεις. Γλώ σσες

58
μικρές (σε χρή ση), ό πως η ελληνική , πρέπει να φυλά γονται από την αθρό α και
αλόγιστη χρή ση ξένων λέξεων, στην οποία συνή θως οδηγού ν το κοινωνικό και
πολιτιστικό γόητρο και η εμπορική εκμετά λλευση μιας δεσπόζουσας ξένης
γλώ σσας. Δεν είναι η ίδια η χρή ση της ξένης λέξης που πρέπει να μας ανησυχεί,
ό σο η αντίληψη, το πνεύ μα και οι λό γοι που οδηγούν στη χρή ση της. Ο
μιμητισμό ς , η ξενομανία και η εύ κολη λύ ση οδηγού ν βαθμιαία στην
αχρή στευση πολλώ ν λέξεων της ελληνική ς, εις βά ρος της αξιοποίησης λέξεων
και παραγωγικώ ν μηχανισμώ ν της γλώ σσας μας που θα βοηθού σαν
αποτελεσματικά να δηλώ νουμε έννοιες εκφραζό μενες μέσα από τις ξένες λέξεις.
Βεβαίως, από του σημείου αυτού μέχρι του να θεωρού με «έγκλημα
καθοσιώ σεως» τη χρή ση μιας ξένης λέξης ή να καταλαμβανό μαστε από οίστρο
γλωσσική ς ξενηλασίας, υπά ρχει μεγά λη από σταση.
Γ. Μπαμπινιώτης

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:
Α. Να γρά ψετε την περίληψη του κειμένου σε 100-120 λέξεις.
(Μονάδες 25)
Β .1.Να αναπτύ ξετε σε μία παρά γραφο 80-100 λέξεων το περιεχό μενο της
παρακά τω περιό δου του κειμένου: «Οι ξένες λέξεις μπορού ν μό νο να βλά ψουν τη
γλώ σσα μας ό σο χρησιμοποιού νται ά κριτα, αχρείαστα και σε υπερβολικές
δό σεις».
(Μονάδες 10)

2. Να βρείτε την δομή της δεύ τερης παραγρά φου καθώ ς και τον τρό πο
ανά πτυξή ς της.
(Μονάδες 8)
3. Τι δηλώ νει καθεμιά από τις παρακά τω λέξεις, που συμβά λλει στη συνοχή του
κειμένου;
Αφενό ς-αφετέρου, ωστό σο, είναι από ρροια, φυσικά , επίσης, αλλά , βεβαίως.

(Μονάδες 7)
4. Να γρά ψετε τα συνώ νυμα των παρακά τω λέξεων: Δεσπό ζουσας, από ρροια,
ρηχή , οδηγού ν, γό ητρο.
(Μονάδες 5)
5. Να γρά ψετε τα αντώ νυμα των παρακά τω λέξεων: Γνώ ση, εμπειρίας, φυσικά ,
αλό γιστη, βαθμιαία.
(Μονάδες 5)

Γ. Στις μέρες μας διαπιστώ νουμε ολοένα και περισσό τερο την υποβά θμιση της
ελληνική ς γλώ σσας, με αποτέλεσμα να γίνεται έντονο το φαινό μενο της
γλωσσική ς κρίσης. Πού οφείλεται, κατά την ά ποψη σας, αυτή η κρίση και τι
τρό πους θα προτείνατε για την αντιμετώ πισή της; (400-500 λέξεις)

59
 (Μονάδες 40)

2ο ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ

Οι γλώ σσες, κυρίες και κύ ριοι, βρίσκονται στα μπό για των λαώ ν, ψηλώ νουν με
το ψή λωμα και συρρικνώ νονται με τη συρρίκνωση των σκέψεων και των
πολιτισμώ ν των ανθρώ πων. Δεν είναι δυνατό ν οι πολιτισμοί και οι σκέψεις να
προά γονται και οι γλώ σσες να φθίνουν. Αυτό και το αντίστροφό τους
αποκλείονται. Στην τεχνολογία οι λαοί, στην τεχνολογία και οι γλώ σσες. Στην
ποίηση οι λαοί, στην ποίηση και οι γλώ σσες.
Η γλώ σσα είναι κοινωνικό προϊό ν. Φοβού μαι, λοιπό ν, ό τι η ανά μειξη των
κοινωνιώ ν θα οδηγή σει σε ανά μειξη των γλωσσώ ν με κυρίαρχες τις γλώ σσες
εκείνες που θα εκφρά ζουν τις κυρίαρχες κοινωνίες. Η πά λη θα είναι αμείλικτη
και το αποτέλεσμα συντριπτικό για τις αδύ νατες κοινωνίες και τις αδύ νατες
γλώ σσες. Κι αυτό θα γίνει αργά και σταθερά και ίσως να οδηγή σει, χωρίς να το
συνειδητοποιή σουμε, στη γλωσσική και πολιτιστική αλλοτρίωση του Έλληνα.
Φοβού μαι πως ή δη ο Έλληνας αισθά νεται έτσι. Αισθά νεται κατώ τερη τη
γλώ σσα του και τον πολιτισμό του, ενώ αισθά νεται ανώ τερος, ό ταν μιλά ει τα
αγγλικά για παρά δειγμα. Αυτή είναι η καρδιά του προβλή ματος: ο ξεριζωμό ς από
τα δικά μας. Η νό θευση ύ στερα ακολουθεί. Και εδώ είναι που θα στή ριζα την
πρό τασή μου: Για να αποφύγουμε τη γλωσσική μας παραμό ρφωση, είναι
ανά γκη να αποφύ γουμε την πολιτιστική μας παραμό ρφωση. Αν θέλουμε να
έχουμε δική μας γλώ σσα, είναι ανά γκη να έχουμε δικό μας πολιτισμό , ικανό να
ενσωματώ νει και να αφομοιώ νει τα ξένα γλωσσικά στοιχεία. Δεν είναι, λοιπό ν,
το πρό βλημά μας πρό βλημα κά ποιων λέξεων. Το γλωσσικό πρό βλημα που
θέσαμε είναι πρό βλημα των πολιτιστικώ ν επιλογώ ν μας. Αυτό οφείλουν να
κατανοή σουν τό σο ο Έλληνας ό σο και ο Ευρωπαίος, ό τι είναι κληρονό μοι του
ελληνικού πνεύ ματος, του ελληνικού πολιτισμού και του ελληνικού λό γου.
Είναι αλή θεια πως ύ στερα από οδύ νες αιώ νων «ξυπνή σαμε με ένα κεφά λι
βαρύ » ό πως λέει ο ποιητή ς. Και δεν είναι εύ κολο να βρού με τον ή λιο μας. Τον
ζητή σαμε εκεί ό που δεν ή ταν. Δεν μπορέσαμε να ανακαλύ ψουμε τις αρετές μας
και να ιχνογραφή σουμε τις μορφές της δική ς μας ζωή ς. Όλα αυτά είναι αλή θεια.
Όμως αλή θεια επίσης είναι πως δεν έχουμε πια τον χρό νο («οι καιροί ου
μενετοί») και την πολυτέλεια για ά λλες τέτοιου είδους αλή θειες.

60
 Ας προσέξουμε, λοιπό ν. Και προπά ντων ας προσέξουμε το λό γο του ποιητή :
«Με τα ξό βεργα πιά νεις τα πουλιά , δεν πιά νεις ό μως το κελαηδητό τους». Κι οι
γλώ σσες είναι τα κελαηδητά των λαώ ν. Να αφή σουμε τα πουλιά να κελαηδού ν
το καθένα το δικό του κελαηδητό . Έτσι αναδύ ονται οι συμφωνίες και οι
συναυλίες των πολιτισμώ ν. Αλλιώ ς θα ̛ρθει καιρό ς που στην Ευρώ πη της
απαστρά πτουσας τεχνολογίας θα ακού γεται ένα μό νο πουλί, ο γκιό νης, που
μονό τονα θα ζητά ει τον χαμένο αδερφό του.

Χ.Λ. Τσολάκης, ομιλία η οποία εκφωνήθηκε στο 17 ο Βορειοελλαδικό Ιατρικό

Συνέδριο της Ιατρικής Εταιρίας Θεσσαλονίκης, Απρίλιος 2003 (διασκευή)

Α. Να γρά ψετε την περίληψη του κειμένου σε 80-100 λέξεις.

(25 μον.)
Β.1. Να βρείτε τα δομικά μέρη της δεύ τερης παραγρά φου.
(3 μον.)
Β.2. «Για να αποφύ γουμε …. πολιτιστική μας παραμό ρφωση». Να μετατρέψετε
την περίοδο αυτή από την ενεργητική στην παθητική φωνή .
(6 μον.)
Β.3. Να εντοπίσετε στο κείμενο τρία σημεία μεταφορική ς (συνυποδηλωτική ς)
χρή σης της γλώ σσας και να σχολιά σετε τη λειτουργία τους.
(6 μον.)
Β.4. Σχολιά στε την ά ποψη του ποιητή . «Ας προσέξετε» το λό γο του ποιητή «Με
τα ξό βεργα πιά νεις τα πουλιά , δεν πιά νεις ό μως το κελαηδητό τους» σε μια
παρά γραφο 80-100 λέξεων.
(10 μον.)
Β.5. Να γρά ψετε τα συνώ νυμα των λέξεων: φθίνουν, αμείλικτη, αλλοτρίωση,
συρρίκνωση, αποφύ γουμε.
(10 μον.)
Γ. Η γλώ σσα αποτελεί το κύ ριο στοιχείο της πολιτιστική ς ταυτό τητας ενό ς λαού .
Είναι, επομένως, αναγκαία η καλλιέργεια της γλωσσική ς έκφρασης των λαώ ν. Σε
ένα κείμενο 400-500 λέξεων να αναπτύ ξετε τις από ψεις για τη σημασία της
γλώ σσας για ένα λαό και τους τρό πους καλλιέργειας της ά ρτιας γλωσσική ς
έκφρασης των λαώ ν.
(40 μον.)

61
 ΓΛΩΣΣΟΜΑΘΕΙΑ

«Όποιος δεν ξέρει ξένες γλώσσες δεν ξέρει τίποτε από τη δική του»

Goethe

ΟΡΙΣΜΟΣ

Γλωσσομά θεια είναι η επαρκή ς κατοχή μιας ή περισσό τερων ξένων

γλωσσώ ν. Ο ά νθρωπος κατέχει μια γλώ σσα, ό ταν είναι σε θέση να τη μιλά
και να τη γρά φει σωστά , γνωρίζοντας μεγά λο μέρος του λεξιλογικού της
πλού του, την προφορά , τη σύ νταξη και τους ιδιωματισμού ς της.

ΒΑΘΜΟΙ ΓΛΩΣΣΟΜΑΘΕΙΑΣ

Η γλωσσομά θεια διαβαθμίζεται ανά λογα με το κίνητρο και το σκοπό για τον
οποίο μαθαίνει κανείς μια γλώ σσα:
 Ως πρώ το στά διο εξοικείωσης με μια γλώ σσα αναφέρεται η δυνατό τητα
συνεννό ησης σε καθαρά πρακτικά θέματα, η γνώ ση, δηλαδή , του καθημερινού
λεξιλογίου.
 Δεύ τερο στά διο θεωρείται η γνώ ση της επιστημονική ς ορολογίας.

62
 Τρίτο είναι το στά διο κατανό ησης της ξένης γλώ σσας ισό βαθμα με τη
μητρική (γνώ ση της δομή ς, της γραμματική ς και του συντακτικού , καθώ ς και
των ποικίλων σημασιώ ν μιας λέξης).

ΛΟΓΟΙ ΠΟΥ ΚΑΘΙΣΤΟΥΝ ΤΗ ΓΛΩΣΣΟΜΑΘΕΙΑ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ ΣΤΗΝ

ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ

 Η ανά γκη υπερά σπισης και προβολή ς των εθνικώ ν μας θεμά των σε
διεθνείς οργανισμού ς και συνέδρια από πολιτικού ς ηγέτες ή διπλωμά τες.
 Ο τουρισμό ς που αποτελεί ευρύ τατα διαδεδομένο τρό πο ψυχαγωγίας,
αλλά και βασικό οικονομικό πό ρο για τη χώ ρα μας ευνοείται από τη
γλωσσομά θεια. Οι ά νθρωποι που ταξιδεύ ουν αισθά νονται μεγαλύ τερη ά νεση
και ασφά λεια ό ταν γνωρίζουν τη γλώ σσα της χώ ρας που επισκέπτονται. Από
την ά λλη πλευρά , σε χώ ρες ό πως η Ελλά δα, που στηρίζονται στον τουρισμό ,
πρέπει οι πολίτες να γνωρίζουν διεθνείς γλώ σσες, ώ στε να είναι δυνατή η
επικοινωνία με τους τουρίστες και η καλύ τερη εξυπηρέτησή τους.
 Η ανά γκη επικοινωνίας και ανά πτυξης σχέσεων με πολίτες ά λλων
χωρώ ν, καθώ ς και η κατανό ηση του τρό που ζωή ς και σκέψης τους. Η
οργά νωση της γλώ σσας καταδεικνύ ει τον τρό πο με τον οποίο κά θε λαό ς
αντιλαμβά νεται τον κό σμο. Έτσι είναι δυνατό να απαλλαγού με από
προκαταλή ψεις και στερεό τυπα που γεννού ν ρατσιστικές συμπεριφορές και
συμπλέγματα ανωτερό τητας ή κατωτερό τητας απέναντι στους ξένους.
Αντίθετα, μπορού με να αντλή σουμε από τους λαού ς αυτού ς θετικά πρό τυπα
και πολιτιστικά στοιχεία και, αφομοιώ νοντά ς τα γό νιμα, να καλύ ψουμε δικές
μας ελλείψεις. Παρά λληλα τίθενται οι βά σεις για μια γό νιμη επαφή μεταξύ των
λαώ ν, για συνεργασία και διά λογο, προκειμένου να αντιμετωπιστού ν
κοινά προβλή ματα, και για ειρηνική συνύ παρξη των ανθρώ πων σ’ ένα κλίμα
αλληλεγγύ ης και αλληλοσεβασμού .
 Η παγκοσμιοποίηση της αγορά ς, η ανά γκη για διεκπεραίωση ποικίλων
συναλλαγώ ν με φυσικά και νομικά πρό σωπα του εξωτερικού . Η
γλωσσομά θεια, λοιπό ν, επιβά λλεται και για οικονομικού ς λό γους. Μέσω
αυτή ς ευνοού νται οι οικονομικές συναλλαγές και η συνεργασία μεταξύ των
κρατώ ν, η ανά πτυξη των διαφό ρων οικονομικώ ν κλά δων με την αξιοποίηση

63
της ξένης εμπειρίας και τεχνογνωσίας και η αποτελεσματικό τερη
αντιμετώ πιση του οικονομικού ανταγωνισμού .
 Η δημιουργία περισσό τερων προϋ ποθέσεων για επαγγελματική
αποκατά σταση, αφού στις μέρες μας η γλωσσομά θεια θεωρείται απαραίτητο
εφό διο. Στα περισσό τερα επαγγέλματα η επαρκή ς γνώ ση της αγγλική ς
θεωρείται αναγκαία, καθώ ς στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία υπά ρχει επαφή
και συνεργασία με αντίστοιχους επιστημονικού ς κλά δους του εξωτερικού , ενώ
οι εργαζό μενοι θα πρέπει να παρακολουθή σουν τις διεθνείς εξελίξεις, που
αφορού ν τον τομέα στον οποίο εργά ζονται, αλλά και να επιμορφώ νονται
συνεχώ ς. Επιπλέον, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκή ς Ένωσης τα ά τομα μπορού ν
να αναζητή σουν εργασία σε ό ποια χώ ρα επιθυμού ν, αρκεί να γνωρίζουν τη
γλώ σσα που μιλιέται εκεί, γεγονό ς που τους δίνει ένα πλεονέκτημα έναντι
της ανεργίας.
 Η δυνατό τητα επιμό ρφωσης σε ξένα πανεπιστή μια, μελέτης ξένης
βιβλιογραφίας και συμμετοχή ς σε διεθνή επιστημονικά συνέδρια.
 Ο σύ γχρονος τρό πος ζωή ς, που χαρακτηρίζεται από την ανά πτυξη της
τεχνολογίας, καθιστά αναγκαία τη γλωσσομά θεια. Η χρή ση των Η / Υ και του
Διαδικτύ ου, η κατανό ηση πλή θους τεχνολογικώ ν επιτευγμά των είναι πιο
εύ κολη για το γλωσσομαθή , παρά για τον ά νθρωπο που περιορίζεται στη
γνώ ση της μητρική ς του γλώ σσας. Έτσι, η γλωσσομά θεια μπορεί να συμβά λλει
ακό μα και στην επίλυση καθημερινώ ν προβλημά των, π.χ. στην κατανό ηση
χρή σης μιας μηχανή ς για τις καθημερινές ανά γκες.
 Η καλύ τερη κατανό ηση της δική ς μας γλώ σσας. Η γλωσσομά θεια αποτελεί
εφαλτή ριο για εμβά θυνση και καλύ τερη γνωριμία με τη μητρική μας
γλώ σσα. Όταν μαθαίνουμε μια ξένη γλώ σσα, τη συγκρίνουμε αυτό ματα με
την ιδιοτυπία της δική ς μας. Έτσι, συνειδητοποιού με την εθνική ιδιαιτερό τητα.
Η αυτογνωσία είναι αποτέλεσμα της ετερογνωσίας.
 Η ανά γκη παρακολού θησης της ανά πτυξης των επιστημώ ν, των
γραμμά των και των τεχνώ ν.
 Η ανά γκη επαφή ς με την ιστορία και τον πολιτισμό ά λλων λαώ ν. Σωρεύ εται
έτσι η σοφία και η σκέψη ά λλων λαώ ν.

64
 Η ά μεση επαφή με πολιτιστικά επιτεύ γματα ά λλων λαώ ν, με αποτέλεσμα τη
διεύ ρυνση της ψυχαγωγίας (δυνατό τητα ανά γνωσης ξένων κειμένων,
κατανό ησης στίχων, παρακολού θησης ταινιώ ν).
 Ο πολιτισμό ς μιας χώ ρας μπορεί να εμπλουτιστεί με νέα πολιτιστικά
στοιχεία, που θα αναβαθμίσουν το πολιτιστικό της επίπεδο.
 Η ηθικοποίηση του σύ γχρονου ανθρώ που με τον εμπλουτισμό του από
παγκό σμιες αξίες και ιδανικά .
 Αποφυγή της εθνική ς απομό νωσης, προώ θηση και προβολή του Ελληνικού
πνεύ ματος στο εξωτερικό , αφού την ελληνική γλώ σσα μιλού ν μό νο οι
αριθμητικά περιορισμένοι Έλληνες.

ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΑΠΟ ΤΗ ΓΛΩΣΣΟΜΑΘΕΙΑ

 Η γλωσσική εξά ρτηση, δηλαδή η ά κριτη και ά κρατη υιοθέτηση ξένων λέξεων
και η νό θευση του γλωσσικού μας πλού του με ξενό γλωσσους νεολογισμού ς.
 Η γλωσσική αλλοτρίωση μπορεί να οδηγή σει σε μιμητισμό στον ευρύ τερο
τρό πο ζωή ς και σε εθνική αλλοτρίωση.
 Η πολιτιστική αλλοτρίωση της χώ ρας και η χειραγώ γησή της από ά λλα
κρά τη των οποίων η γλώ σσα και ο πολιτισμό ς έχουν κυριαρχή σει σ’ αυτή .
 Απομά κρυνση από την παρά δοση και την ιστορία.

Η ΔΙΑΦΥΛΑΞΗ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ

 Σωστή παιδεία, που θα οδηγή σει τον Έλληνα να κατανοή σει την αξία της
παρά δοσης και της γλώ σσας του.
 Σωστή διδασκαλία της ελληνική ς γλώ σσας, ώ στε ο νέος να αντιληφθεί την
αξία της, τον πλού το της και τις πολλαπλές δυνατό τητες που αυτή προσφέρει.
 Κριτική στά ση, ώ στε να δεχό μαστε με φειδώ αλλό τρια γλωσσικά και
πολιτιστικά στοιχεία και να καλλιεργού με τη γό νιμη σύ ζευξη του εγχώ ριου
στοιχείου με ό ,τι ξένο υιοθετείται.

ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΟΜΑΘΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ

65
Είναι μεγαλύ τερη απ’ ό ,τι για τους ά λλους Ευρωπαίους, γιατί:
 Οι Έλληνες υστερού ν αριθμητικά από τους υπό λοιπους Ευρωπαίους.
 Ελά χιστοι Ευρωπαίοι γνωρίζουν Ελληνικά . Έτσι η ανά γκη για επικοινωνία
μαζί τους καθιστά απαραίτητη τη γλωσσομά θεια.
 Δεν έχουμε ακό μα ανεπτυγμένη φιλολογία και επιστή μες. Έτσι, η
παρακολού θηση της επιστημονική ς εξέλιξης είναι αδύ νατη χωρίς τη γνώ ση
ξένων γλωσσώ ν.
 Η χρή ση του Διαδικτύ ου, που η αναγκαιό τητα και η χρησιμό τητά του
διευρύ νονται καθημερινά , απαιτεί τη γνώ ση τουλά χιστον της Αγγλική ς
γλώ σσας.

ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ

Όσοι μαθαίνουν τη γλώ σσα της χώ ρας στην οποία μεταναστεύ ουν:
 Προσαρμό ζονται πιο εύ κολα στο νέο κοινωνικό περιβά λλον.
 Διευρύ νουν τον κύ κλο των επαφώ ν τους με τους ντό πιους και δεν
αισθά νονται τό σο ξένοι και παραγκωνισμένοι.
 Δεν δημιουργού ν προϋ ποθέσεις ρατσιστικώ ν εκδηλώ σεων εις βά ρος τους,
ό ταν διακρίνονται από υψηλό πολιτισμικό επίπεδο.
 Ανταποκρίνονται καλύ τερα στις επαγγελματικές τους υποχρεώ σεις και δεν
γίνονται αντικείμενα εκμετά λλευσης εξαιτίας της ά γνοιας.
 Παρακολουθού ν και κατανοού ν καλύ τερα τις εξελίξεις σ’ ό λους τους τομείς
της ζωή ς της νέας χώ ρας, γιατί είναι σε θέση να ενημερώ νονται από τα ΜΜΕ
της χώ ρας που διαμένουν.
 Γνωρίζουν και διεκδικού ν τα δικαιώ ματά τους.
 Παίζουν το ρό λο του καλού πρεσβευτή , μεταφέροντας στοιχεία του εθνικού
τους πολιτισμού στην ξένη ώ ρα.

ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΜΗΤΡΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΤΟΥ ΜΕΤΑΝΑΣΤΗ ΣΤΗ ΧΩΡΑ

ΠΑΡΑΜΟΝΗΣ

66
 Η γλώ σσα του μετανά στη δέχεται σοβαρές επιδρά σεις από το νέο
πολιτιστικό περίγυρο.
 Ο βαθμό ς διείσδυσης εξαρτά ται από την οργά νωση της παροικιακή ς ζωή ς,
από τη λειτουργία σχολείων στα οποία διδά σκεται η μητρική γλώ σσα, από τη
συχνή επαφή με την πατρίδα.
 Τα ά τομα που μεταναστεύ ουν σε μικρή ηλικία ή γεννιού νται σε
μεταναστευτικό περιβά λλον συνή θως γίνονται δίγλωσσα με αποκλίσεις
υπεροχή ς της μητρική ς ή της ξένης γλώ σσας.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΚΜΑΘΗΣΗΣ ΞΕΝΩΝ ΓΛΩΣΣΩΝ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΤΗΣ

ΕΛΛΑΔΑΣ

 Επηρεά ζει ιδεολογικά το πνεύ μα της εκπαίδευσης μέσα από τη φιλοσοφία

της ξένης γλώ σσας και το περιεχό μενο των διδασκό μενων κειμένων.
 Η διδακτική ξένων γλωσσώ ν χρησιμοποιεί μεθό δους και πρακτικές που
κατασκευά ζονται στις δυτικές χώ ρες, με σκοπό τη διεθνοποίηση των γλωσσώ ν
τους. Τα διδακτικά αυτά μοντέλα επηρεά ζουν και τη διδακτική ά λλων
μαθημά των (οπτικοακουστική , επικοινωνιακή μέθοδος, προοδευτική
παιδαγωγική κλπ.).
 Η γλωσσομά θεια δίνει τη δυνατό τητα στο μαθητή να χρησιμοποιεί
αποτελεσματικό τερα τον Η/Υ.
 Στα βιβλία της ξένης γλώ σσας προβά λλεται σημαντικά το πολιτισμικό
στοιχείο του λαού που μιλά την αντίστοιχη γλώ σσα ως μητρική . Η γνώ ση αυτή
οδηγεί στην αντιρατσιστική αγωγή .
 Εφαρμό ζεται πρό γραμμα ανταλλαγώ ν, επισκέψεων και εκπαιδευτική ς
συνεργασίας μεταξύ σχολείων διαφορετικώ ν χωρώ ν.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ:

Γιατί είναι απαραίτητη η καλή γνώ ση ξένων γλωσσώ ν στην εποχή μας; Να
τεκμηριώ σετε την απά ντησή σας με επιχειρή ματα και παραδείγματα από τη

67
σύ γχρονη ζωή σε ένα κείμενο 400 περίπου λέξεων. Υποθέστε ό τι το κείμενο
θα δημοσιευτεί σε περιοδικό για μαθητές.

ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ

ΟΡΙΣΜΟΣ - ΕΙΔΗ
Αναλφαβητισμό ς είναι η αδυναμία του ατό μου να γρά φει, να διαβά ζει και να
κατανοεί το περιεχό μενο ενό ς απλού κειμένου.

Σύ μφωνα με την Ουνέσκο “αναλφάβητος είναι όποιος δεν έχει αποκτήσει τις
αναγκαίες γνώσεις και ικανότητες για την άσκηση όλων των δραστηριοτήτων για
τις οποίες η γραφή, η ανάγνωση και η αρίθμηση είναι απαραίτητες”.

Διακρίνεται σε:

- Πλήρη (οργανικό) αναλφαβητισμό : πλή ρης ά γνοια ανά γνωσης και

γραφή ς.
- Μερικό (λειτουργικό) αναλφαβητισμό : ικανό τητα ανά γνωσης, αλλά ό χι
και γραφή ς.

Οι αναλφά βητοι χωρίζονται επίσης σε δύ ο μεγά λες κατηγορίες :

α. τους oργανικά αναλφά βητους, εκείνους δηλαδή που δε διδά χθηκαν ποτέ
γραφή και ανά γνωση, ά ρα δε φοίτησαν ποτέ στο σχολείο και
β. τους λειτουργικά αναλφά βητους, εκείνους δηλαδή που διδά χθηκαν γραφή
και ανά γνωση, αλλά στη συνέχεια δεν καλλιέργησαν αυτές τις γνώ σεις, με
αποτέλεσμα να ατονή σουν και να ξεχαστού ν.

68
Αξίζει εντού τοις να σημειωθεί ό τι η γενίκευση της υποχρεωτική ς εκπαίδευσης
και η εξά πλωση των ΜΜΕ μετέβαλαν σε μεγά λο βαθμό το περιεχό μενο του
αναλφαβητισμού . Έτσι, σή μερα, ο λειτουργικό ς αναλφαβητισμό ς είναι η
αδυναμία κατανό ησης απλώ ν γεγονό των τα οποία αναφέρονται στην
καθημερινή ζωή των ανθρώ πων (κοινωνική , οικονομική , πολιτική ). Αυτή η
μορφή αναλφαβητισμού είναι ανεξά ρτητη από την τυπική μό ρφωση και
συναντά ται σε κά θε κοινωνικό στρώ μα.

 Ο αναλφαβητισμό ς είναι φαινό μενο δηλωτικό της πολιτισμική ς

ανά πτυξης ενό ς λαού .
 Παρατηρείται κυρίως στις υπανάπτυκτες χώρες και λιγό τερο στις
αναπτυσσό μενες.
 Εμφανίζεται και στις αναπτυγμένες, ό που πλή ττει κυρίως :
οικονομικά εξαθλιωμένα στρώ ματα, κατώ τερες κοινωνικές τά ξεις, μετανά στες
και πρό σφυγες, γενικά τις μειονό τητες, τις γυναίκες, τον αγροτικό πληθυσμό .

Η ΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ

Το φαινό μενο του αναλφαβητισμού καταδεικνύ ει το βαθμό πολιτισμική ς
ανά πτυξης ενό ς λαού . Παρατηρείται, κυρίως, στις αναπτυσσό μενες και
τριτοκοσμικές χώ ρες, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν εμφανίζεται και στις
αναπτυγμένες. Στη δεύ τερη περίπτωση πλή ττει τα μειονεκτικά κοινωνικά
στρώ ματα: τις οικονομικά εξαθλιωμένες τά ξεις, τις ασθενέστερες κοινωνικές
ομά δες, τους μετανά στες, τις μειονό τητες, καθώ ς και μερικού ς αγροτικού ς
πληθυσμού ς με χαμηλό εισό δημα.

ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ

Οικονομικά
Η οικονομική ανέχεια, η φτώ χεια αποτελού ν την κύ ρια αιτία:
- Η ανά γκη για βιοπορισμό εξαναγκά ζει τα παιδιά φτωχώ ν οικογενειώ ν να
απασχοληθού ν εργασιακά , με συνέπεια να αδυνατού ν να φοιτή σουν στον
εκπαιδευτικό θεσμό .
- Η έννοια της παροχή ς δωρεά ν εκπαίδευσης παραμένει κενό γρά μμα, ό ταν
η πολιτεία δε διασφαλίζει για τις ασθενέστερες κοινωνικές τά ξεις τις
απαιτού μενες προϋ ποθέσεις.

Πολιτικά
Πολλοί αποδίδουν την κατά σταση του αναλφαβητισμού σε σκοπιμό τητες γιατί:
- Τα ανελεύ θερα και αντιδημοκρατικά καθεστώ τα επιβιώ νουν και
διαιωνίζονται ό ταν οι πολίτες, λό γω του χαμηλού μορφωτικού επιπέδου,
γίνονται εύ κολα αντικείμενο εκμετά λλευσης και πολιτική ς χειραγώ γησης.
- Οι αναλφά βητοι εξυπηρετού ν τα αντιδημοκρατικά πολιτεύ ματα και δεν
αναπτύ σσουν την αναγκαία κριτική ικανό τητα και υγιή πολιτική
συνείδηση, με αποτέλεσμα να οπαδοποιού νται και να μεταβά λλονται πιο
εύ κολα σε ά βουλα και μαζοποιημένα ά τομα.

Κοινωνικά

69
 - Οι προκλητικές κοινωνικές ανισό τητες καθιστού ν ουτοπικό το δικαίωμα
της μό ρφωσης για τις μη προνομιού χες ομά δες του πληθυσμού .
- Η ανισό τητα των φύ λων και οι σχετικές προκαταλή ψεις στέρησαν από τη
γυναίκα τη δυνατό τητα να δεχτεί τις ευεργετικές επιδρά σεις της
παιδείας.

Οι ευθύνες της πολιτείας

Η πολιτεία δεν προνοεί για την εξασφά λιση των αναγκαίων προϋ ποθέσεων:
- Αδιαφορεί για την κατά ρτιση επαρκώ ν και ολοκληρωμένων
προγραμμά των λαϊκή ς επιμό ρφωσης
- Δεν επεκτείνει την ίδρυση ειδικώ ν σχολείων για τα ά τομα με μαθησιακές
δυσκολίες που αδυνατού ν να παρακολουθή σουν το ρυθμό μά θησης των
ά λλων σχολείων.

Δυσμενείς ιστορικές συγκυρίες

Οι μη ομαλές ιστορικές και πολιτικές περίοδοι συμβά λλουν στη δημιουργία του
προβλή ματος:
- Οι διαρκείς πό λεμοι (στην περίοδο της κατοχή ς και του εμφυλίου στη
χώ ρα μας).
- Οι ανώ μαλες πολιτικές καταστά σεις (ό πως οι δικτατορίες).

Γεωγραφικοί λόγοι
Οι δυσπρό σιτες περιοχές (ορεινές, απομακρυσμένες από τα αστικά και
ημιαστικά κέντρα) δυσχεραίνουν-δυσκολεύ ουν τη μετά βαση του μαθητικού
πληθυσμού στην έδρα των σχολείων.

Οι μετακινήσεις πληθυσμών
Ιδιαίτερα τα τελευταία χρό νια από τις υποανά πτυκτες προς τις αναπτυγμένες
χώ ρες παρατηρείται ένα μεγά λο μεταναστευτικό ρεύ μα. Τα νεαρά μέλη των
μετακινού μενων πληθυσμώ ν αδυνατού ν για αντικειμενικού ς λό γους να
παρακολουθή σουν μαθή ματα. Σε πολλές, μά λιστα, περιπτώ σεις το πρό βλημα
επιτείνεται από τη ρατσιστική αντιμετώ πισή τους.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

1. Για το άτομο

Οικονομικές
- Προκαλεί σοβαρές δυσχέρειες στην εύ ρεση εργασίας και οδηγεί στην
υποβά θμιση του βιοτικού επιπέδου.
- Οι αυξημένες απαιτή σεις στο σύ γχρονο εργασιακό πεδίο (στο οποίο
θεωρείται ως βασικό επαγγελματικό εφό διο η κατοχή εξειδικευμένης
γνώ σης), οδηγού ν τους αναλφά βητους στην ανεργία ή στην
υποαπασχό ληση.

Πνευματικές

70
 - Επιφέρει τον πνευματικό σκοταδισμό , καθιστά τον ά νθρωπο δέσμιο
εξωλογικώ ν στοιχείων (προλή ψεων, δεισιδαιμονιώ ν), ιδεοληψιώ ν και
προκαταλή ψεων, αδύ ναμο να προσεγγίσει ορθολογικά την
πραγματικό τητα.
- Καθιστά το ά τομο ευά λωτο στην χειραγώ γηση, ά βουλο,
ετεροκαθοριζό μενο από ά τομα ίσως πιο ισχυρά από αυτό , με αποτέλεσμα
να στερείται την εσωτερική του ελευθερία.

Ψυχολογικές
Ο αναλφαβητισμό ς επηρεά ζει αρνητικά τον ψυχισμό του ανθρώ που:
- Ο αναλφά βητος ά νθρωπος διακατέχεται συχνά από αισθή ματα
μειονεξίας, συμπλέγματα κατωτερό τητας και ανασφά λεια.
- Η έλλειψη αυτοπεποίθησης του στερεί τη διά θεση να αναλά βει
πρωτοβουλίες και να διαδραματίσει αυτό νομο και πρωταγωνιστικό ρό λο.

Κοινωνικές / πολιτικές
Ο αναλφαβητισμό ς επιδρά αρνητικά στην κοινωνική και πολιτική διά σταση του
ατό μου.
- Η περιορισμένη γνώ ση της γλώ σσας δυσκολεύ ει την ανά πτυξη
ευρύ τερων διαπροσωπικώ ν σχέσεων και στενεύ ει τον κύ κλο
συναναστροφώ ν (κυρίως με ά τομα υψηλού μορφωτικού επιπέδου).
- Παρακωλύ εται η ουσιαστική συμμετοχή στο κοινωνικό και πολιτικό
γίγνεσθαι, γιατί ο αναλφά βητος αδυνατεί να ενημερωθεί ορθά για τις
εξελίξεις , να κατανοή σει το περιεχό μενο των πολιτικώ ν προγραμμά των,
και κατά συνέπεια, να επιλέξει ύ στερα από κριτική σκέψη και συγκριτική
προσέγγιση των δεδομένων.
- Δυσκολεύ εται να διαμορφώ σει μια υγιή πολιτική συνείδηση . Η ψή φος
του εύ κολα αποσπά ται με τη δημαγωγία, την υποσχεσιολογία και το
λαϊκισμό από επιτή δειους πολιτικού ς.
- Η αδυναμία του να προσεγγίσει με την αναγκαία εμβά θυνση το ακριβές
περιεχό μενο των λέξεων δεν του δίνει τη δυνατό τητα να αποκωδικοποιεί
ορθά τον παραπλανητικό πολιτικό λό γο, με αποτέλεσμα εύ κολα να
προπαρασκευά ζεται η κομματική του επιλογή και να ετεροκαθορίζεται η
πολιτική του βού ληση.

2. Για την κοινωνία

Στον οικονομικό τομέα

Ο αναλφαβητισμό ς δυσχεραίνει την οικονομική ανά πτυξη μιας κοινωνίας. Τα
αναλφά βητα ά τομα στερού νται την αναγκαία τεχνογνωσία και δεν είναι
εξειδικευμένα ού τε ενημερωμένα για τις τεχνολογικές εξελίξεις. Ένας λαό ς,
επομένως, δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τις αναπτυγμένες χώ ρες και κινδυνεύ ει,
σε συνθή κες μά λιστα παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, να οδηγηθεί σε
οικονομική υποτέλεια.

Στον κοινωνικό τομέα

- Ο αναλφαβητισμό ς ευνοεί την εμφά νιση φαινομένων κοινωνική ς
παθογένειας. Η ά κριτη προσκό λληση ενό ς αναλφά βητου ανθρώ που, η

71
 συμμετοχή του σε εκδηλώ σεις φανατισμού μπορεί να τον παρασύ ρουν
ακό μη και σε μια παθογενή κοινωνική συμπεριφορά .
- Παρατηρείται κοινωνική δυσλειτουργία, γιατί τα αναλφά βητα ά τομα
αδυνατού ν να συμβά λλουν στην αναβά θμιση και παραγωγική λειτουργία
των θεσμώ ν, να συμμετά σχουν με την αναγκαία γνωστική επά ρκεια στη
διερεύ νηση και επίλυση κοινωνικώ ν προβλημά των.

Στον πολιτικό τομέα

Δεν ευνοείται η ορθή λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύ ματος.
- Ο αναλφαβητισμό ς δυσκολεύ ει τις δημοκρατικές διαδικασίες, αφού τα
αναλφά βητα ά τομα δεν μπορού ν να συμβά λλουν εποικοδομητικά στην
ομαλή λειτουργία των πολιτικώ ν θεσμώ ν, συμμετέχοντας με την
αναγκαία γνώ ση στις συλλογικές δραστηριό τητες.
- Τα αναλφά βητα ά τομα γίνονται εύ κολα θύ μα δημαγωγική ς πολιτική ς,
δεν κατανοού ν ού τε αξιολογού ν πολιτικά προγρά μματα. Δεν μπορού ν να
επιλέξουν αξιοκρατικά τους πολιτικού ς εκπροσώ πους.

Στον εθνικό τομέα

Στον εθνικό τομέα οι αναλφά βητοι μπορεί να οδηγηθού ν σε ακραίες αντιλή ψεις.
Αδυνατού ν να οριοθετή σουν σωστά τις έννοιες του πατριωτισμού και του
εθνικισμού και να απαλλαγού ν από προκαταλή ψεις απέναντι σε ά λλους λαού ς.

Στον πολιτιστικό / διεθνιστικό τομέα

Οι χώ ρες με υψηλό δείκτη αναλφαβητισμού δεν μπορού ν να διαφυλά ξουν τις
πολιτιστικές τους αξίες:
- Κινδυνεύ ουν με πολιτιστική αλλοτρίωση, γιατί αγνοού ν τα ιδιαίτερα
πολιτιστικά στοιχεία της ταυτό τητά ς τους και το βαθύ τερο περιεχό μενό
τους και καθίστανται, συχνά , ά κριτα δεκτικοί σε ξενικές επιδρά σεις ή
επιφανειακού ς εκμοντερνισμού ς.
- Αδυνατού ν να προσδιορίσουν τα ζωντανά στοιχεία της παρά δοσης, να τα
διαχωρίσουν από τα θνησιγενή . Συχνά διακατέχονται από πνεύ μα
προοδοπληξίας (=ά κριτη αποδοχή των νεωτερικώ ν στοιχείων) ή
προγονοπληξίας (=ά κριτη προσκό λληση σε ό λα τα πολιτιστικά στοιχεία
του παρελθό ντος) .
ΤΡΟΠΟΙ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΥ

- Ο πολίτης πρέπει να συνειδητοποιή σει την αξία της παιδείας και να

επιδιώ ξει την αυτομό ρφωση ή την παρακολού θηση προγραμμά των της
παιδείας για ό λα τα ά τομα.

- Κατοχύ ρωση του δικαιώ ματος της παιδείας για ό λα τα ά τομα

ανεξαρτή τως φυλή ς, φύ λου, κοινωνική ς καταγωγή ς, οικονομική ς
κατά στασης ή γεωγραφική ς περιοχή ς. Ιδιαίτερη μέριμνα χρειά ζεται να
δοθεί στις ορεινές και απομακρυσμένες περιοχές ό που η πρό σβαση των
παιδιώ ν στα σχολεία είναι δυσχερή ς.

- Η πολιτεία είναι αναγκαίο να υποστηρίζει οικονομικά τις οικογένειες που

αντιμετωπίζουν προβλή ματα επιβίωσης, ώ στε να αποδεσμεύ σει τα νεαρά

72
 μέλη της από κά θε απασχό ληση. Οφείλει, ιδιαίτερα, να ευαισθητοποιηθεί
σε περιπτώ σεις εγκατά λειψης παιδιώ ν.
- Να καταρτιστού ν ειδικά προγρά μματα και να δημιουργηθού ν νέοι
θεσμοί, ό πως:
- Μονά δες λαϊκή ς επιμό ρφωσης
- Κέντρα αναλφά βητων
- Περισσό τερα νυκτερινά σχολεία, για να φοιτού ν πιο πολλοί εργαζό μενοι
- Δημιουργία ειδικώ ν σχολείων για παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες
- Αξιοποίηση των ΜΜΕ για παροχή εκλαϊκευμένης γνώ σης.
- Αναβά θμιση του ρό λου του ΟΗΕ με την ενεργοποίηση των θεσμώ ν του
για την αντιμετώ πιση του προβλή ματος κυρίως στις τριτοκοσμικές
χώ ρες.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ :
Να γρά ψετε ένα ά ρθρο στη σχολική σας εφημερίδα (400 περίπου λέξεων) στο
οποίο να επισημαίνετε τις διαστά σεις που έχει λά βει στη χώ ρα μας το φαινό μενο
του αναλφαβητισμού και να προτείνετε τρό πους αντιμετώ πισης του
προβλή ματος.

73
 ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

ΟΡΙΣΜΟΣ
Διαφή μιση είναι η οργανωμένη προβολή και προώ θηση ενό ς προϊό ντος, μιας
υπηρεσίας, μιας ιδέας, ενό ς προσώ που. Αποσκοπεί κυρίως με τη συνδρομή των
ΜΜΕ στο να δημιουργή σει ευνοϊκό κλίμα στην κοινή γνώ μη προκειμένου να
προωθή σει την ιδέα ή ακό μη και την αγορά ενό ς προϊό ντος.

ΘΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ

Η διαφή μιση αποτελεί ένα σύ νθετο φαινό μενο με προεκτά σεις σε ό λους τους
τομείς της κοινωνική ς ζωή ς.
- Διαδραματίζει καθοριστικό ρό λο στη λειτουργία του οικονομικού
συστή ματος.
- Ενημερώ νει τους καταναλωτές για τα προϊό ντα και τα πλεονεκτή ματά
τους.
- Ευνοεί την οικονομική ανά πτυξη, αφού προσελκύ ει τους αγοραστές για
την αγορά ενό ς προϊό ντος και αυξά νει τις πωλή σεις του à οι επιχειρή σεις
ενισχύ ονται και δημιουργού νται νέες θέσεις εργασίας (σε μεγά λες
κυρίως επιχειρή σεις).
- Οξύ νει τον ανταγωνισμό ανά μεσα στους παραγωγού ς και τους
διακινητές των αγαθώ ν, με αποτέλεσμα να βελτιώ νεται η ποιό τητα των
προϊό ντων και να μειώ νεται η τιμή τους.
- Στηρίζει οικονομικά τα ΜΜΕ και την κοινωνία του θεά ματος (τέχνη, αθλητισμό
κ.λπ.)
- Χρηματοδοτεί φιλανθρωπικές εκδηλώ σεις, πολιτιστικές δραστηριό τητες και
προβά λλει κοινωνικά μηνύ ματα.
- Ευνοεί τη αισθητική καλλιέργεια του ατό μου, ό ταν χαρακτηρίζεται από
πρωτοτυπία, φαντασία και υψηλή αισθητική .

ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ

Η σύ γχρονη διαφή μιση δεν περιορίζεται μό νο στη γνωστοποίηση ενό ς

προϊό ντος, αλλά επιχειρεί να δημιουργή σει ανά γκες πολλές φορές πλασματικές.
Με αυτή την έννοια επιφέρει πολλές επιπτώ σεις στο ά τομο και το κοινωνικό
σύ νολο.

Περιορίζει την πνευματική αυτονομία του ανθρώ που

- Βομβαρδίζει τον δέκτη με μηνύ ματα και αμβλύ νει την κριτική του
ικανό τητα («πλύ ση εγκεφά λου»).
- Επιβά λλει έναν κοινό τρό πο ζωή ς κι έτσι ενισχύ ει την ομοιομορφία, την
τυποποίηση και οδηγεί τον πολίτη στη μαζοποίηση.

74
Εξουθενώ νει ψυχικά τον ά νθρωπο
- Ταυτίζει τη ευτυχία και την καταξίωση με την κατανά λωση.
- Το «είναι» κρίνεται με βά ση το «έχειν» και ο καταναλωτή ς καθίσταται
θύ μα μιας υλιστική ς νοοτροπίας à μπαίνει σε μια διαδικασία και σε έναν
ασταμά τητο αγώ να από κτησης ό λο και περισσοτέρων υλικώ ν με
εντατικού ς ρυθμού ς ζωή ς και ά γχος.

Διαφθείρει ηθικά τον ά νθρωπο

Προβά λλει την ηθική του χρή ματος και θέτει υλιστικές προτεραιό τητες κι έτσι
αλλοτριώ νει ηθικά τον ά νθρωπο. Τον καθιστά ά πληστο, κυνικό και
φιλοχρή ματο.
Ωραιοποιεί τις πλευρές της ζωή ς και καλλιεργεί τη ματαιοδοξία. Έτσι το ά τομο
μαθαίνει να αποφεύ γει τις αρνητικές πλευρές τις ζωή ς και να επιζητά την
εύ κολη επιτυχία και το εύ κολο κέρδος.

Αμβλύ νει την κοινωνική συνείδηση και ενισχύ ει τη βία

Υπό σχεται τα πά ντα σε ό λους χωρίς διακρίσεις. Επειδή , ό μως, για τη
συντριπτική πλειονό τητα η ικανοποίησης αυτώ ν των υποσχέσεων είναι
ανέφικτη με θεμιτά μέσα, η προσφυγή σε αντικοινωνικές - παραβατικές
συμπεριφορές (κλοπή , απά τη κ.λπ.) προβά λλει ως εύ κολη λύ ση.

Συμβά λλει στην πολιτική αποξένωση του ατό μου

- Ενισχύ ει τη σημασία των ατομικώ ν αναγκώ ν σε βά ρος των συλλογικώ ν.
Έτσι ο πολίτης παύ ει να ενδιαφέρεται για τα κοινά και μένει πολιτικά
αδιά φορος και συχνά αμέτοχος.
- Παραπληροφορεί και κατευθύ νει την ά ποψη του πολίτη (προπαγά νδα).

Αποτελεί μηχανισμό εξαπά τησης και οικονομική ς εκμετά λλευσης του

καταναλωτή
Δημιουργεί στο ά τομο πλασματικές ανά γκες. Οδηγεί σε λαθεμένες εντυπώ σεις
για την αξία ενό ς προϊό ντος, με την παρουσίαση ψευδώ ν ή αποσπασματικώ ν
πληροφοριώ ν (παραπλανητική διαφή μιση).

Επιφέρει ό ξυνση των οικονομικώ ν προβλημά των

- Επιβαρύ νει οικονομικά τον καταναλωτή , με την αγορά κυρίως περιττώ ν
προϊό ντων που καλύ πτουν πλασματικές ανά γκες.
- Το κό στος της διαφή μισης ενό ς προϊό ντος επιφέρει την ά νοδο της τιμή ς
του (προκειμένου να καλυφθεί αυτό το κό στος).
- Οδηγεί σε υπερεκμετά λλευση των πρώ των υλώ ν, πρά γμα το οποίο
συνεπά γεται την επιβά ρυνση του φυσικού μας περιβά λλοντος.
- Ενισχύ ει το μονοπώ λιο των μεγά λων επιχειρή σεων έναντι των μικρώ ν. Οι
μικρές επιχειρή σεις αδυνατού ν να αντέξουν τον ανταγωνισμό και
κλείνουν, με αποτέλεσμα οι θέσεις απασχό λησης να περιορίζονται και να
διογκώ νεται η ανεργία.
- Αυξά νονται οι εισαγωγές προϊό ντων ξενική ς προέλευσης μα συνέπεια να
πλή ττεται η εγχώ ρια οικονομία.

Επιδρά αρνητικά στη γλωσσική έκφραση

75
Συχνά η διαφή μιση δεν χρησιμοποιεί ορθά το λό γο. Ο λό γος της είναι
συνθηματικό ς, υπαινικτικό ς, με σπά νιες λέξεις (για χά ριν του εντυπωσιασμού ),
με ασαφείς διατυπώ σεις, επιτηδευμένη ασυνταξία και ξενικές λέξεις/φρά σεις.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΑΡΝΗΤΙΚΩΝ ΕΠΙΔΡΑΣΕΩΝ ΤΗΣ

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ –
Η ΑΤΟΜΙΚΗ ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Ανεξά ρτητα από τις αρνητικές της επιδρά σεις, η διαφή μιση αποτελεί στην
εποχή μας μια αναγκαιό τητα που υπαγορεύ εται από το υψηλό επίπεδο της
οικονομική ς ανά πτυξης και την πολυπλοκό τητα της βιομηχανική ς κοινωνίας. Το
ζητού μενο, λοιπό ν, είναι να διαμορφώ σουμε, ξεχωριστά ο καθένας ως ά τομο και
συλλογικά ως κοινωνία με τους αρμό διους φορείς (παιδεία, πολιτεία, φορείς της
διαφή μισης), εκείνη τη στά ση και τους μηχανισμού ς που θα προστατεύ σουν τον
πολίτη/καταναλωτή και θα περιορίσουν την ανεξέλεγκτη δρά ση της
διαφή μισης. Υπεύ θυνοι για τη δραστική αντιμετώ πιση των αρνητικώ ν
επιδρά σεων στη διαφή μιση είναι:

Ο υπεύ θυνος και συνειδητοποιημένος καταναλωτή ς

- Πρέπει να διαχωρίζει τις χρή σιμες πληροφορίες από τις τεχνικές
εντυπωσιασμού και να αξιολογεί τη χρησιμό τητα και την αναγκαιό τητα
ενό ς προϊό ντος σύ μφωνα με την ιερά ρχηση των αναγκώ ν του,
διακρίνοντας τις πραγματικές από τις πλασματικές.
- Να θέτει ως προτεραιό τητα την ποιό τητα ζωή ς και ό χι την ποσό τητα
αγαθώ ν (ευτυχία = αποτέλεσμα βιωμά των , ό χι καταναλωτικώ ν
προϊό ντων).
- Να γνωρίζει και να διεκδικεί τα δικαιώ ματα του, συμμετέχοντας σε
οργανώ σεις καταναλωτώ ν και αντιδρώ ντας σε φαινό μενα
αισχροκέρδειας και παραπλανητική ς διαφή μισης.

Η οικογένεια
- Συμβά λλει στη διαμό ρφωση της προσωπικό τητας των μελώ ν της καθώ ς
και στη μετά δοση ευρύ τερων αξιώ ν.
- Oι ίδιοι οι γονείς δεν θα πρέπει να διακατέχονται από τη νοοτροπία του
καταναλωτισμού και της επίδειξης νεοπλουτισμού , γιατί λειτουργού ν ως
πρό τυπα για τα παιδιά και επιβά λλεται να μη συνδέουν την έκφραση των
συναισθημά των αγά πης προς τα παιδιά τους με την αγορά υλικώ ν
αγαθώ ν.
- Ωφέλιμο είναι να καλλιεργείται ο διά λογος για να αναπτύ σσεται η κριτική
σκέψη του παιδιού και να ελέγχεται η παρακολού θηση τηλεοπτικώ ν και
διαφημιστικώ ν προγραμμά των.

Το σχολείο / η παιδεία
- Οφείλει να αναπτύ ξει την κριτική σκέψη και τον προβληματισμό του
νέου, ώ στε να είναι σε θέση να διαχωρίζει τις χρή σιμες πληροφορίες μιας
διαφή μισης από τις τεχνικές της παραπλανητική ς διαφή μισης.
- Να διαμορφώ νει ολοκληρωμένες και πολυδιά στατες προσωπικό τητες με
αξίες και πνευματική καλλιέργεια που δεν θα επιζητού ν την ευτυχία
μέσα από τον υλικό ευδαιμονισμό .

76
Η πολιτεία
- Χρέος της πολιτείας είναι να διαμορφώ σει ένα θεσμικό -νομικό πλαίσιο
για την προστασία του καταναλωτή .
- Να ενισχυθού ν οι εθελοντικές οργανώ σεις των καταναλωτώ ν που θα
ευαισθητοποιού ν τον πολίτη, θα προασπίζουν τα δικαιώ ματα του και θα
απαιτή σουν την αναγραφή των πραγματικώ ν στοιχείων του προϊό ντος
(σύ νθεση, προέλευση) και την καταβολή αποζημιώ σεων σε περιπτώ σεις
προβληματικώ ν αγαθώ ν.
- Να επιβληθού ν κανό νες στη λειτουργία της τηλεοπτική ς διαφή μισης που
θα αποτρέπει την αυθαιρεσία των διαφημιστώ ν [ό πως: ο περιορισμό ς
του αριθμού επαναλή ψεων των διαφημιστικώ ν μηνυμά των (ασυνείδητη
«πλύ ση εγκεφά λου»), η απαγό ρευση της προβολή ς διαφημίσεων που
απευθύ νονται σε παιδιά (εύ κολος στό χος) σε ώ ρες υψηλή ς τηλεθέασης].

Οι φορείς της διαφή μισης

Ο διαφημιστή ς πρέπει να ακολουθεί τη διαφημιστική δεοντολογία και να τηρεί
απαρέγκλιτα τις αρχές της :
o Την αρχή της αλή θειας και της αντικειμενικό τητας, ώ στε ο δέκτης να
σχηματίζει αντικειμενική και ολοκληρωμένη εικό να μέσα από επαρκή
πληροφό ρηση.
o Την αρχή του σεβασμού των παραδό σεων, των εθνικώ ν και
θρησκευτικώ ν συμβό λων.
o Την αρχή του σεβασμού της νοημοσύ νης, της αισθητική ς και της
αξιοπρέπειας του κοινού .
o Την αρχή του θεμιτού - αποδεκτού ανταγωνισμού .
o Την αρχή του σεβασμού των ανθρώ πινων δικαιωμά των και της
κοινωνική ς ευαισθησίας. Η διαφή μιση δε θα πρέπει να αναπαρά γει
αρνητικά στερεό τυπα και απαξιωτικές αντιλή ψεις για διά φορες
κοινωνικές ομά δες.

ΓΥΝΑΙΚΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Μέσα στα κυκλώ ματα κερδοσκοπίας και εκμετά λλευσης υπά ρχει ένας
καλοστημένος διαφημιστικό ς προπαγανδιστικό ς μηχανισμό ς που
εκμεταλλεύ εται τις γυναίκες οικονομικά . Αυτοί οι μηχανισμοί πά ντα

77
δημιουργού ν στη γυναίκα τη ψυχολογία της κατωτερό τητας, την κά νουν να
πιστέψει ό τι έχει πολλές αδυναμίες και ελλείψεις και αξιοποιώ ντας τις
ενδό μυχες επιθυμίες της και την έμφυτη φιλαρέσκεια της, έρχονται σα σωτή ρες
να την απαλλά ξουν από τα ψυχολογικά προβλή ματα με τον καταναλωτισμό . Η
κό πωση από την απασχό ληση της σε πολλού ς τομείς τις κά νει πιο ευά λωτες σ’
αυτή ν την επίδραση της προπαγά νδας.
Σε μερικές περιπτώ σεις, επίσης, κρίνεται απαρά δεκτη η υπερβολική
χρησιμοποίηση και εκμετά λλευση της γυναικείας ομορφιά ς που συχνά
υπερβαίνει τα ό ρια της ευπρέπειας και αξιοπρέπειας, υποβιβά ζει τη γυναικεία
φύ ση και καθιερώ νει τη γυναίκα «ως αντικείμενο πό θου». Έτσι υποτιμού νται οι
ό ποιες ά λλες δυνατό τητές της και δυσχεραίνει η υπό θεση της ισό τητας των δύ ο
φύ λων και της ευρύ τερης αποδοχή ς της.
Η ευθύ νη σαφέστατα βαραίνει και την ίδια τη γυναίκα, η οποία οφείλει
να αποποιηθεί το ρό λο αυτό και να επιζητά την καταξίωσή της στη βά ση των
ουσιαστικώ ν και πραγματικώ ν δυνατοτή των της.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ:

Να απαντή σετε στα παρακά τω ερωτή ματα, αναπτύ σσοντας την ά ποψή σας σε
ά ρθρο 400 περίπου λέξεων: Πώ ς η διαφή μιση επιδρά στα χαρακτή ρα και την
ηθική του ανθρώ που; Πώ ς θα μπορού σαν το σχολείο και η οικογένεια να
προετοιμά σουν τους νέους για τον κό σμο της διαφή μισης και του
καταναλωτισμού ;

ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ

ΘΕΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

Ενημερώ νουν την κοινή γνώ μη για κοινωνικά , πολιτικά , οικονομικά κ.α.
ζητή ματα.

Πνευματικός τομέας :

78
  Μεταδίδουν στοιχειώ δεις γνώ σεις (παιδευτική λειτουργία), διευρύ νουν
τους γνωστικού ς ορίζοντες, επιμορφώ νουν.
 Οι ασθενέστερες κοινωνικές ομά δες έχουν πρό σβαση σε επιστή μη, τέχνη
κ.λπ.
 Επιτυγχά νεται η ελεύ θερη διακίνηση ιδεώ ν. Με προϋ πό θεση τη σωστή
παρουσίαση των πληροφοριώ ν, μπορεί ο ά νθρωπος να σκέφτεται
σφαιρικά , να αξιολογεί και να καταλή γει σε προσωπικά συμπερά σματα.
 Παρέχουν πληθώ ρα παραστά σεων, ποικιλία ερεθισμά των και
εντυπώ σεων.

Κοινωνικός τομέας
 Προβά λλουν πρό τυπα, κοινωνικές αξίες, τρό πους συμπεριφορά ς.
 Ευαισθητοποιού ν για κοινωνικά θέματα, αναπτύ σσουν πνεύ μα
συμμέτοχή ς στην επίλυση κοινώ ν προβλημά των.

Πολιτικός τομέας
Εξυγιαίνουν την πολιτική ζωή : με σωστή και αντικειμενική ενημέρωση
παρεμβαίνουν στα πολιτικά δρώ μενα με κριτική διά θεση, ελέγχουν την εξουσία,
καταγγέλλουν ατασθαλίες, αποκαλύ πτουν διαφθορά , στηλιτεύ ουν την
ασυνέπεια και τη φαυλό τητα της πολιτική ς ηγεσίας, διακινού ν πολιτικές ιδέες,
προωθού ν το διά λογο και τη διαφά νεια, συμβά λλουν στην εύ ρυθμη λειτουργία
του δημοκρατικού πολιτεύ ματος.

Διεθνιστικός τομέας
Με την υψηλή τεχνολογία μπορού ν να επικοινωνού ν οι λαοί μεταξύ τους,
μεταφέρονται πολιτισμικά στοιχεία ά λλων χωρώ ν, υποχωρού ν ρατσιστικές
αντιλή ψεις, αναπτύ σσεται ένας υγιή ς διεθνισμό ς - οικουμενική συνείδηση -
παγκό σμια φιλία και ειρή νη.

Αισθητικός τομέας
Με την παρουσίαση υψηλή ς ποιό τητας προγρά μματος, τη λογοτεχνική και
θεατρική κριτική αναπτύ σσουν την αισθητική του δέκτη.

Ψυχολογικός τομέας
Ψυχαγωγού ν, με καλλιτεχνικά προγρά μματα προσιτά στο μέσο πολίτη,
συμβά λλουν στην αποφό ρτισή του από το ά γχος της καθημερινό τητας και κατ’
επέκταση στην ψυχολογική του ισορροπία.

ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

Πολιτικός τομέας
- Παραπλανού ν το ά τομο. Ο καταιγισμό ς των πληροφοριώ ν το καθιστά
ά βουλο –ά κριτο δέκτη μηνυμά των, απλό συλλέκτη πληροφοριώ ν,
επηρεά ζει τις συνειδή σεις κι έτσι αδυνατεί το ά τομο να διαμορφώ σει
προσωπική ά ποψη.

79
 - Τα Μ.Μ.Ε. καλλιεργού ν τη μισαλλοδοξία, τον ά κρατο κομματισμό , μπορεί
να παραποιή σουν την αλή θεια των γεγονό των (συσκοτίζουν τα
πρά γματα, δημιουργού ν ατμό σφαιρα τεχνητή ς έντασης και συνειδητά
εμπλέκουν το σχό λιο και την είδηση για να διεγείρουν συναισθή ματα
στον θεατή ).

Κοινωνικός τομέας
- Προβά λλουν καταναλωτικά πρό τυπα, καλλιεργού ν αξίες ό πως η
κοινωνική επίδειξη, η αυτοπροβολή με την από κτηση αγαθώ ν και ο
φθό νος.
- Προβά λλουν συχνά πρά ξεις βίας, ηρωοποιού ν τους εγκληματίες,
εξοικειώ νουν το ά τομο με το φαινό μενο.
- Παρέχουν μια ψευδή εικό να της πραγματικό τητας στα παιδιά ,
παρουσιά ζουν ή ρωες με εξωπραγματικές ιδιό τητες, τα
αποπροσανατολίζουν, με αποτέλεσμα να ταυτίζονται με υπερφυσικού ς
ή ρωες τους οποίους μιμού νται και παρουσιά ζουν επιθετική
συμπεριφορά .
- Προκειμένου να μεγιστοποιή σουν την θεαματικό τητα και την
ακροαματικό τητα χρησιμοποιού ν τη σκανδαλοθηρία, σπιλώ νουν
υπολή ψεις και εμπορευματοποιού ν τον ανθρώ πινο πό νο.
- Το ά τομο στερείται το διά λογο και την επικοινωνία, γίνεται εσωστρεφές
και αποξενώ νεται.

Πνευματικός τομέας
- Η κακή ποιό τητα ορισμένων εφημερίδων καθώ ς και το χαμηλό επίπεδο
των προγραμμά των της τηλεό ρασης οδηγού ν το δέκτη στην πνευματική
νωθρό τητα.
- Ο συνθηματικό ς λό γος στη διαφή μιση για χά ρη εντυπωσιασμού , η χρή ση
κακό σχημων νεολογισμώ ν, η προχειρό τητα στη σύ νταξη των κειμένων
και η κυριαρχία του ή χου και της εικό νας προσβά λλουν την ακεραιό τητα
της γλώ σσας.

Αισθητικός τομέας
Η εμπορική τέχνη επιβά λλει μια μαζική κουλτού ρα και υποβαθμίζει την
αισθητική του δέκτη.

ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΟΡΘΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ Μ.Μ.Ε.

 Να μην ελέγχονται από οικονομικά συμφέροντα, έτσι θα διασφαλιστεί η

ποιό τητα των προγραμμά των.
 Να είναι απαλλαγμένα από κά θε κομματικό έλεγχο, έτσι ώ στε να μην
αποτελού ν μέσα προπαγανδισμού στενά κομματικώ ν αντιλή ψεων.
 Να εξασφαλίζουν σφαιρική ενημέρωση και πολυφωνία από ψεων.
 Η επιλογή των ειδή σεων που θα προβληθού ν δε θα πρέπει να γίνεται
βά σει εμπορικώ ν κριτή ριων, γιατί δε βοηθού ν το, πολίτη να ενδιαφερθεί
για τα σοβαρά κοινωνικά , οικονομικά , πολιτικά προβλή ματα. Επίσης, δε

80
 θα πρέπει να χρησιμοποιού νται μέθοδοι εντυπωσιασμού για χά ρη της
τηλεθέασης.
 Θα πρέπει να διαχωρίζεται σαφώ ς η είδηση από το σχό λιο, το γεγονό ς
από την υποκειμενική αξιολό γηση – γνώ μη του δημοσιογρά φου.
 Στό χο να αποτελεί η δημιουργική σχέση πομπού -δέκτη και η αφύ πνιση
συνειδή σεων.
 Ο δημοσιογρά φος θα πρέπει να έχει την ελευθερία και το δικαίωμα να
ασκεί δημό σια κριτική αλλά και καθή κον να τηρεί τη δημοσιογραφική
δεοντολογία (να παρουσιά ζει ειδή σεις μετά από διασταύ ρωση των
σχετικώ ν πηγώ ν, να σέβεται το δικαίωμα του πολίτη για αντικειμενική
πληροφό ρηση, να μη προσβά λλει την ιδιωτική ζωή του ατό μου με τη
σκανδαλοθηρία και τη σπίλωση των υπολή ψεων).
 Οφείλουν να επιμορφώ νουν και τα διά φορα (επιστημονικά ,
καλλιτεχνικά κ.τ.λ.) θέματα να τα κά νουν προσιτά στον κά θε πολίτη.
 Να προβά λλουν προγρά μματα γνή σιας ψυχαγωγίας.

ΟΡΘΗ ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΑ Μ.Μ.Ε.

 Με την κατά λληλη παιδεία και πνευματική καλλιέργεια το ά τομο οφείλει

να επεξεργά ζεται κριτικά , να αποκωδικοποιεί τα μηνύ ματα και να τα
αξιολογεί ορθά .
 Ως δέκτης θα πρέπει να βρίσκεται σε πνευματική εγρή γορση,
προκειμένου να μη δέχεται παθητικά τον καταιγισμό πληροφοριώ ν, να
μη συλλέγει απλώ ς πληροφορίες και να μη παραπλανά ται.
 Επιβά λλεται να απαλλαγεί από τον κομματικό φανατισμό , την ιδεολογική
προκατά ληψη και το δογματισμό , διό τι μό νο έτσι θα είναι σε θέση να
αμφισβητεί και να επεξεργά ζεται κριτικά ό , τι προβά λλεται.
 Να διασταυρώ νει τις πληροφορίες.
 Να είναι εκλεκτικό στις προσωπικές του επιλογές αρνού μενο να
παρακολουθεί προγρά μματα που υποβιβά ζουν την προσωπικό τητά του
και την αισθητική του.
 Να γνωρίζει πώ ς λειτουργού ν τα Μ.Μ.Ε. (τις πιθανές μεθό δους
αποπροσανατολισμού που χρησιμοποιού ν, τον έλεγχό τους από
κομματικά και οικονομικά συμφέροντα)
 Να παρεμβαίνει για την ορθή λειτουργία τους, με συλλογικές
προσπά θειες.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ: Σε ένα κείμενο 450-500 λέξεων που θα αποτελέσει το

ά ρθρο σου για την επό μενη έκδοση της σχολική ς εφημερίδας, αφού παραθέσεις
τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώ σεις που αποδεικνύ ουν ό τι η τηλεό ραση και
γενικά τα ΜΜΕ έχουν παρεκκλίνει από το βασικό ρό λο τους στο σημερινό
κοινωνικό πλαίσιο, να προτείνεις τρό πους για την ποιοτική τους αναβά θμιση.

81
 ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ – ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ
ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΛΟΓΟΣ

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ:
 Χαρακτηρίζεται από αυθορμητισμό και ζωντά νια και ικανοποιεί
τρέχουσες ανά γκες της καθημερινή ς ζωή ς (οι ά νθρωποι μιλού ν
περισσό τερο παρά γρά φουν).
 Μεταδίδει τα μηνύ ματα με μεγαλύ τερη αμεσό τητα και φυσικό τητα
(επικοινωνία ανθρώ πων που βρίσκονται στον ίδιο τό πο και χρό νο) και
επικυρώ νει την ικανό τητα χειρισμού της γλώ σσας, ενώ η λογική
διεργασία του γραπτού τον κά νει τεχνητό .
 Είναι πιο αποτελεσματικό ς, γιατί ενισχύ εται από την παραστατικό τητα.
Εφό σον υπά ρξουν δυσκολίες στη λή ψη του μηνύ ματος, ο πομπό ς
αναπληρώ νει τη σχετική έλλειψη πυκνό τητας και στιλπνό τητά ς του,
αξιολογώ ντας:
-εξωγλωσσικά στοιχεία (χειρονομίες, έκφραση του προσώ που, τό νο της φωνή ς,
βλέμμα, διά θεση κ.λπ.)
-παραγλωσσικά γνωρίσματα (επιτονισμό ς, παύ σεις, προφορά , ένταση φωνή ς
κ.λπ.)

82
  Είναι αληθινό ς, οικείος και ανυπό κριτος. Είναι η ζωντανή μορφή της
γλώ σσας αλλά και η φυσική της πλευρά .
 Είναι προνό μιο και κτή μα ό λων, ακό μη και των αναλφά βητων.
 Χρησιμοποιεί συνή θως την παρά ταξη και την ασύ νδετη συμπαρά θεση
προτά σεων, την ενεργητική αντί την παθητική σύ νταξη, γι’ αυτό είναι πιο
απλό ς.
 Προηγείται του γραπτού λό γου:
-ιστορικά , γιατί πρώ τα εμφανίστηκε ο προφορικό ς και μετά ο γραπτό ς λό γος
-βιολογικά , γιατί ο ά νθρωπος μαθαίνει πρώ τα να μιλά και μετά να γρά φει
-ποσοτικά , γιατί χρησιμοποιείται από περισσό τερους αριθμητικά ανθρώ πους,
αφού ό λοι, ά τομα και λαοί, έχουν προφορικό λό γο, ενώ μπορεί να μη διαθέτουν
γραπτό .
 Προϋ ποθέτει προβληματισμό και κρίση, οδηγεί στην πραγματική σοφία,
στη γνώ ση και την αλή θεια, οι οποίες κατακτώ νται μό νο με το διά λογο
(ά ποψη του Πλά τωνα).
 Επιτρέπει την προσέγγιση των ανθρώ πων, την ανά πτυξη
διαπροσωπικώ ν σχέσεων, τη συγκρό τηση της κοινωνική ς τους
ταυτό τητας, επειδή είναι αμφίδρομος.
 Η ασά φεια από πιθανή πολυσημία μπορεί να αποκατασταθεί με ά μεσες
και σχετικές διευκρινίσεις.
 Εξελίσσεται και εκφρά ζει τις εκά στοτε ανθρώ πινες ανά γκες και
αντιλή ψεις.

ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ:

 Είναι εφή μερος. Τα ακουστικά αισθή ματα μένουν μό νο ό σο το ακουστικό

μας αισθητή ριο ή η συνείδηση και η μνή μη μας είναι δυνατό ν να τα
συγκρατή σουν. Μό νο με το γραπτό απαθανατίζεται ο προφορικό ς λό γος.
 Χαρακτηρίζεται από εκφραστική προχειρό τητα, ελλειπτικό τητα και
ασυνταξίες, επειδή είναι απροσχεδίαστος, παρό λο που ορισμένες φορές ο
ομιλητή ς προσπαθεί να αλλά ξει ή να βελτιώ σει μια φρά ση που
χρησιμοποίησε.
 Διακρίνεται για τα πολλά «γεμίσματα» και τις παύ σεις, την αφθονία
λέξεων ασαφού ς σημασίας, το μικρό τερο ποσοστό ουσιαστικώ ν,
επιθέτων και επιρρημά των σε σύ γκριση με το γραπτό λό γο.
 Δεν έχει επαρκώ ς επεξεργασμένο λεξιλό γιο και δε διασφαλίζει την ορθή
μεταφορά και πρό σληψη του μηνύ ματος από το δέκτη στον πομπό
αντίστοιχα.

83
ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ:

Ο γραπτό ς λό γος διακρίνεται για:

 Την από κά θε ά ποψη επιμελημένη σύ νταξη, διατύ πωση, λεξιλό γιο, επειδή
είναι προσχεδιασμένος και επιτρέπει τον έλεγχο για τη συστηματική
χρησιμοποίησή του.
 Τις ολοκληρωμένες προτά σεις ή φρά σεις με προταξιακή δομή :
υποκείμενο- κατηγό ρημα.
 Την πυκνό τητα και σαφή νεια των νοημά των, τη διεξοδικό τητα και την
ακρίβεια στην έκφραση, η οποία εξασφαλίζεται με την προσεκτική
επιλογή των κατά λληλων λέξεων.
 Την αυστηρή και λογική χρή ση της γλώ σσας και την αποφυγή γλωσσική ς
τυποποίησης.
 Την ποικιλία και το μεγά λο αριθμό μεταβατικώ ν λέξεων, υποτακτικώ ν
συνδέσμων, το μακροπερίοδο λό γο.
 Προτίμηση της παθητική ς σύ νταξης.
 Υπέρβαση του παρό ντος τη λειτουργία του στο διηνεκές, λό γος της
«μεγά λης διά ρκειας».
 Δυνατό τητα να καθιστά αθά νατο τον προφορικό λό γο (παραδό σεις,
μύ θους, θρύ λους κ.λπ.).

ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ:

 Είναι προνό μιο μό νο των καλλιεργημένων ανθρώ πων και ο βαθμό ς

εξοικείωσης με το γραπτό λό γο αποτελεί έναν από ισχυρό τερους
διαφοροποιητικού ς παρά γοντες ατό μων και κοινωνιώ ν.
 Χαρακτηρίζεται από έλλειψη αυθορμητισμού , υποκριτικό τητα,
από κρυψη των ζωντανώ ν χαρακτηριστικώ ν του λό γου, γιατί ο πομπό ς
απευθύ νεται σε δέκτη από ντα.
 Είναι μεταγενέστερος του προφορικού λό γου και εξαρτημένη μορφή του.
 Είναι ατελές σύ στημα για την από δοση της ομιλίας. Αποδίδει τα
φωνή ματα και ό χι ά λλα στοιχεία εξωγλωσσικά και παραγλωσσικά που
καθιστού ν πιο κατανοητό το λό γο.

84
  Είναι η τεχνητή πλευρά της γλώ σσας, είναι πολυσή μαντος και γι’ αυτό
δημιουργεί προβλή ματα επικοινωνίας, ειδικό τερα στις επιστή μες, ό που
απαιτείται μονοσημία.
 Αντιπροσωπεύ ει σε μεγά λο βαθμό παλιό τερες γλωσσικές μορφές.
Μπορεί, μά λιστα, να τον διακρίνει μια από σταση από τις πρό σφατες
εξελίξεις της γλώ σσας.
 Είναι χρονοβό ρα διαδικασία που προϋ ποθέτει λογική διεργασία και αυτό
σε ορισμένες περιπτώ σεις τού στερεί τη φυσικό τητα, τον κά νει τεχνητό
και από μακρο από τους ρυθμού ς της καθημερινή ς ζωή ς.
 Στερεί από το συγγραφέα την ά μεση ανατροφοδό τηση από τις
αντιδρά σεις του κοινού καθώ ς δεν επικοινωνεί ά μεσα.

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

Ο προφορικός λόγος:

 Αποτέλεσε για αναρίθμητους αιώ νες ό ργανο επιβίωσης και συνοχή ς των
ανθρώ πινων κοινωνιώ ν:
-επικοινωνία για εξασφά λιση τροφή ς
-οργά νωση για αντιμετώ πιση φυσικώ ν κινδύ νων και επίβουλων εχθρώ ν
 Εξασφά λισε τον ενιαίο πολιτιστικό χαρακτή ρα των κοινωνιώ ν,
συντηρώ ντας και μεταδίδοντας με τεχνικές απομνημό νευσης την
παρά δοση στις επό μενες γενιές.
 Συνέβαλε στην ομαλή λειτουργία σε συγχρονικό επίπεδο του συστή ματος
δικαιωμά των και υποχρεώ σεων που διείπε κά θε κοινωνία:
-γνώ ση της γενεαλογίας της ομά δας
-καθορισμό ς των δικαιωμά των και των υποχρεώ σεων του κά θε μέλους της
κοινωνίας.
 Στις αγρά μματες κοινωνίες ταυτιζό ταν το παρελθό ν με το παρό ν, η
ιστορία με το μύ θο και το ά τομο με την ομά δα.

Ο γραπτός λόγος:

 Βοηθά στην αποθή κευση των γνώ σεων και την κληροδό τησή τους στους
μεταγενέστερους με την τυπογραφία και τα βιβλία.
 Εμπεδώ νονται οι γνώ σεις με την επανά ληψη, λό γω των περιορισμένων
δυνατοτή των του ανθρώ πινου πνεύ ματος.

85
  Διευκολύ νει την ανά πτυξη των επιστημώ ν, των γραμμά των και των
τεχνώ ν και κατ’ επέκταση την εξέλιξη του πολιτισμού .
 Καθιστά αυτό νομες τις υποκειμενικές μας από ψεις και επιτρέπει στην
κριτική λειτουργία να τις ανατά μει και να ελέγξει την ακρίβειά τους.
 Διευρύ νει τους πνευματικού ς ορίζοντες, απελευθερώ νει από τις
προκαταλή ψεις και τις δεισιδαιμονίες.
 Διαχωρίζει την ιστορική από την προϊστορική περίοδο.
 Κατά την αρχαιό τητα, με τη διά δοση της γνώ σης, περιό ρισε τη δύ ναμη
του ιερατείου που τη μονοπωλού σε ως τό τε, αφού ή ταν το μό νο που
χρησιμοποιού σε ανά γνωση και γραφή .
 Συμβά λλει στον εκδημοκρατισμό και τη διασφά λιση της δικαιοσύ νης και
της ελευθερίας με την αποτύ πωση και την κοινοποίηση των νό μων και τη
μνημονική διαφύ λαξη κειμένων καταστασιακού χαρακτή ρα και ιστορική ς
σημασίας (συντά γματα, νό μους, συνθή κες κλπ).
 Κά νει το γλωσσικό μή νυμα ανεξά ρτητο από το δημιουργό του και το
απαθανατίζει.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ:

Να αναφερθείτε στις βασικές διαφορές προφορικού και γραπτού λό γου στην

επικοινωνία σε ένα κείμενο 350-400 λέξεων.

Μονάδες 50

86
 ΔΙΑΛΟΓΟΣ
ΟΡΙΣΜΟΣ:

Είναι η συνομιλία δύ ο ή περισσοτέρων ανθρώ πων, στην οποία ο καθένας

εκθέτει τις γνώ μες του πά νω σε κά ποιο θέμα. Είναι η συζή τηση, –με τη μέθοδο
των ερωταποκρίσεων- δύ ο ή περισσό τερων ατό μων γύ ρω από ένα
συγκεκριμένο θέμα με στό χο την προσέγγιση της αλή θειας.
Ο διά λογος είναι μια μορφή επικοινωνίας, κατά την οποία ο πομπό ς και ο
δέκτης (απαραίτητοι για την επικοινωνία) συνεχώ ς εναλλά σσονται, δηλαδή
αλλά ζουν ρό λους. Ωστό σο, ο διά λογος, εκτό ς από τις ανθρώ πινες οντό τητες που
χρειά ζεται να τον αναλά βουν, προϋ ποθέτει την ύ παρξη δύ ο αντίπαλων λό γων,
που θα αποτελού ν τους θεμελιώ δεις ά ξονές του. Στο διά λογο ενυπά ρχει το
στοιχείο της διαφωνίας, στο πλαίσιό του εντοπίζεται η διά σταση από ψεων ως
προς ένα συγκεκριμένο ζή τημα. Όταν δύ ο ή παραπά νω ά νθρωποι συμφωνού ν
ανταλλά σσοντας από ψεις, απλώ ς συνομιλού ν, αλλά δεν συνδιαλέγονται.
Σκοπό ς του διαλό γου είναι να βρεθεί η αλή θεια, να πεισθεί ο φορέας μιας
ιδέας για την ορθό τητα της αντίπαλης ιδέας, ό ταν αυτή η ορθό τητα
αποκαλυφθεί με βά ση τη λογική και την ορθή σκέψη, να προαχθού ν οι ιδέες και
ο ορθό ς λό γος. Τό τε ο διά λογος είναι δημιουργικό ς, ό ταν τα παραπά νω γίνουν
πρά ξη.

ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ

 Η μεγαλύ τερη προσφορά του διαλό γου είναι η πολύ τιμη αρωγή του στην
προσπά θεια του πνεύ ματος να προσεγγίσει την αλή θεια. Φωτίζει το
δρό μο της έρευνας και οδηγεί με ασφά λεια στη ζητού μενη λύ ση.

 Ο διά λογος ως νοητική διεργασία συντελεί στην ά σκηση και εξά σκηση
των νοητικώ ν ικανοτή των του ανθρώ που. Με το νου ο ά νθρωπος

87
 διαλογίζεται και διαλέγεται. Ο κά θε μέτοχος του διαλό γου που επιθυμεί
να προσεγγίσει την αλή θεια σκέπτεται και επιχειρηματολογεί και έτσι
συμβά λλει στην εμβά θυνση της σκέψης. Τον απαλλά σσει λοιπό ν από τον
κίνδυνο να μεταβληθεί σε κιβωτό έτοιμων γνώ σεων, ακονίζοντας την
κρίση του.

 Πέρα από τις νοητικές δυνατό τητες καλλιεργεί και ηθικά χαρακτηριστικά
στοιχεία του ανθρώ που. Στο διά λογο γίνεται χρή ση ό λων των ηθικώ ν
χαρακτηριστικώ ν της ανθρώ πινης προσωπικό τητας.

 Με το γό νιμο διά λογο οι ά νθρωποι μπορού ν να λύ σουν τις διαφορές

τους χωρίς φανατισμό και βία. Γι αυτό ο διά λογος θεωρείται αντίποδας
του δογματισμού , του φανατισμού και τρό πος αντιμετώ πισης των
κρουσμά των βίας. Με το διά λογο οι ά νθρωποι μπορού ν να λύ σουν τα
προβλή ματά τους κι έτσι να επιλύ σουν το επικοινωνιακό τους
αδιέξοδο.

 Σε κά θε έκφανση της ανθρώ πινης ζωή ς ο διά λογος μπορεί να εφαρμοστεί

ως αρχή προσέγγισης και επίλυσης των προβλημά των που απασχολού ν
την κοινωνία. Στον επαγγελματικό χώ ρο ο ά νθρωπος μπορεί να
διαπρέψει εά ν με λογική και σύ νεση, αλλά κυρίως με ό πλο το διά λογο
μπορεί να επιτύ χει κά θε επαγγελματικό του στό χο. Αναπτύ σσεται η
ά μιλλα, ο ευγενή ς ανταγωνισμό ς, χωρίς δό λια μέσα, αλλά με εκτίμηση και
τρό πους θεμιτού ς. Στο χώ ρο της πολιτική ς τα προβλή ματα θα ή ταν
αναμφισβή τητα λιγό τερα αν στο πολιτικό τραπέζι μαζί με τους
πολιτικού ς ηγέτες καθό ταν ο διά λογος και ό λοι του απέδιδαν το σεβασμό
και την τιμή που του αρμό ζει. Κανένας πό λεμος, καμία διαμά χη δεν θα
απειλού σε το ανθρώ πινο γένος, αν ό λες οι αποφά σεις παίρνονταν
κατό πιν λογικού και σωστού διαλό γου. Το δίκαιο της «πυγμή ς»
ό σες φορές αντικατέστησε το διά λογο έφερε μαζί του και την
καταστροφή .

 Ο διά λογος είναι έρεισμα της αυτογνωσίας, αφού μέσω αυτού ο

ά νθρωπος δέχεται κρίσεις για τον εαυτό του και έρχεται σε επαφή με τα
θετικά και αρνητικά στοιχεία της προσωπικό τητά ς του .

 Ο διά λογος απαιτεί ενεργή συμμετοχή του συνομιλητή για τη διερεύ νηση
κά ποιου ζητή ματος, αποτελεί μορφή πνευματική ς επικοινωνίας που
αποκλείει το δογματισμό , κινητοποιεί τη σκέψη και υψώ νει το
συνομιλητή σε συνεργά τη, συναθλητή , σε προσωπικό τητα σεβαστή .
Χαρίζει στους συνομιλητές μια πολυπρισματικό τητα στις οπτικές τους
θεωρή σεις. Ο ά νθρωπος που εθίζεται με το διά λογο μαθαίνει να ακού ει,
να σκέπτεται, να πείθει και να πείθεται. Μαθαίνει να συνεργά ζεται.
Οικοδομεί μέσα του αυτοσεβασμό και σεβασμό για τους ά λλους και
γίνεται έτσι μέλος δημιουργικό στην κοινωνία του κι ευχά ριστο στην
επικοινωνία του. Εδώ έγκειται και η μεγά λη παιδαγωγική αξία του
διαλό γου.

88
  Διά λογο δε διεξά γει μό νο ένας ά νθρωπος με έναν ά λλο ή με τους ά λλους
συνανθρώ πους του, αλλά και ένας ά νθρωπος με τον εαυτό του. Ένας
τέτοιος «εσωτερικό ς μονό λογος» γίνεται σε περιπτώ σεις αυτοκριτική ς
και ενδοσκό πησης, σε διεργασίες προχωρημένης αυτογνωσίας, σε
στιγμές μετά νοιας, επανεξέτασης ή σε ώ ρες προγραμματισμού ,
αναζή τησης τρό πων αντιμετώ πισης προβλημά των και απεγκλωβισμού
από διλή μματα. Στην περίπτωση αυτή , διά λογος σημαίνει ικανό τητα του
ατό μου να περιεργά ζεται, να απορεί, να ψά χνει για λύ σεις, να υποβά λλει
ερωτή σεις, να επεξεργά ζεται απαντή σεις και να κατακτά την
αλή θεια και τη γνώ ση. Σημαίνει, επίσης, ό ξυνση της κριτική ς του
ικανό τητας, ξεπέρασμα του εγωισμού και εγωκεντρισμού του.

ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΝΟΣ ΓΟΝΙΜΟΥ ΔΙΑΛΟΓΟΥ

 Κοινός κώδικας επικοινωνίας: απαραίτητη προϋ πό θεση του διαλό γου

είναι η κοινή γλώ σσα, η αντίληψη της γλώ σσας του ά λλου. Δε φτά νει
ό μως να μιλά με και οι δύ ο ελληνικά ή αγγλικά για να συνεννοηθού με
επά νω σ’ ένα θέμα που απαιτεί σοβαρή αντιμετώ πιση. Πρέπει να γίνεται
σωστή χρή ση της γλώ σσας, που μιλού με, να διατυπώ νουμε τις από ψεις
μας με συντομία, σαφή νεια καθώ ς και να μετα- χειριζό μαστε σταθερά την
ίδια «συμβολική » ή αλλιώ ς τον ίδιο κώ δικα, να δίνουμε δηλαδή στις λέξεις
–έννοιες το ίδιο περιεχό μενο και να τις συντά σσουμε σύ μφωνα με τους
ίδιους απαρά βατους νό μους. Διαφορετικά δε καταλαβαίνουμε ο ένας τον
ά λλο και ματαιοπονού με.

 Επάρκεια των συνομιλητών : η γνώ ση του ορισμένου προς εξέταση

θέματος από τη πλευρά των διαλεγομένων συντελεί στην ευό δωση του
διαλό γου. Η ανταλλαγή συγκεκριμένων και φερέγγυων πληροφοριώ ν
βοηθά ώ στε να μη συσκοτίζεται η αλή θεια με ανεξακρίβωτα στοιχεία και
αοριστολογίες. Για ένα διά λογο, λοιπό ν, απαραίτητη είναι η σωστή
ενημέρωση αυτώ ν που συμμετέχουν σε αυτό ν. Με αυτό ν τον τρό πο θα
αναπτυχθεί ορθή επιχειρηματολογία, παρά θεση λογικώ ν αποδεικτικώ ν
στοιχείων με τα οποία θεμελιώ νει κανείς τις από ψεις του. Μό νο έτσι
μπορεί να προσεγγιστεί η αλή θεια

 Δημοκρατικό κλίμα: Ορθό θα ή ταν να θυμηθού με τη ρή ση του

Βολταίρου: «διαφωνώ μαζί σου, ό μως θα έδινα και τη ζωή μου ακό μα για
να είσαι ελεύ θερος να διαφωνείς μαζί μου». Σύ μφωνα με την ά ποψη
αυτή , επιβά λλεται κατά το διά λογο να υπά ρχει ελευθερία έκφρασης και ο
κά θε συνομιλητή ς να σέβεται την αντίθετη ά ποψη ακό μα κι ό ταν είναι
εντελώ ς αντίθετος με αυτή ν. Μό νο έτσι μπορεί να διατηρηθεί υψηλό το
επίπεδο του διαλό γου. Βασικό ς λοιπό ν παρά γοντας για να προαχθεί ο
διά λογος είναι η ελευθερία λό γου, η αμοιβαία και ελεύ θερη μεταβίβαση
ιδεώ ν-ό χι μονό λογος και μονοπώ λιο του ενό ς. Τό τε ο διά λογος
ελευθερώ νει, γίνεται η γέφυρα που ενώ νει τις δύ ο αντίθετες ό χθες. Με
την πολυφωνία και την ισό τιμη συμμετοχή των διαλεγομένων
συλλέγουμε γνώ σεις, η αλή θεια φωτίζεται από πολλές πλευρές και
αξιολογού με, επομένως, τα δρώ μενα μετά από σφαιρική προσέγγιση.

89
  Ύπαρξη κατάλληλης προδιάθεσης των διαλεγομένων: η
προσωπικό τητα και η διά θεση του ατό μου συμβά λλει ή λειτουργεί ως
τροχοπέδη στη διεξαγωγή ενό ς επιτυχημένου διαλό γου. Στό χος δεν είναι
να επιβά λουμε τις από ψεις μας, αλλά να επιχειρηματολογή σουμε με
σκοπό να φωτίσουμε και να αποκαλύ ψουμε την αλή θεια. Η ειλικρινή ς
διά θεση, η νηφαλιό τητα, η εντιμό τητα, η αυτοκυριαρχία, η ευγένεια, η
πά ταξη του θυμού , του εγωισμού αποτελού ν δυνά μεις ωστικές προς την
αλή θεια. Σε αντίθετη περίπτωση, ο διά λογος μετατρέπεται σε θυελλώ δη
συζή τηση που δεν μπορεί να οδηγή σει πουθενά , καθώ ς ο καθένας εμμένει
δογματικά στις από ψεις του και αρνείται να παρακολουθή σει και να
δεχτεί τους συλλογισμού ς και τις ιδέες των ά λλων.

ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

Ο διά λογος σή μερα χωλαίνει. Τα αίτια του φαινομένου αυτού είναι πολλά και
ανιχνεύ ονται στις γενικές και ειδικές συνθή κες της σύ γχρονης
πραγματικό τητας.

 Αρχικά το ά γχος, τα πολλά προβλή ματα και οι αυξημένες απαιτή σεις των
καιρώ ν μας δεν αφή νουν το χρό νο για διά λογο και οδηγού ν τον ά νθρωπο
σε ψυχολογική καταρρά κωση, με αποτέλεσμα μα μην μπορεί να διαλεχτεί .
 Ακό μα η κρίση των αξιώ ν και ο ατομικισμό ς εξά λειψαν το σεβασμό προς
την ά ποψη του ά λλου και οδή γησαν σε διαμό ρφωση σχέσεων
ανταγωνιστικώ ν. Έτσι, ο εποικοδομητικό διά λογος αποκλείστηκε.
 Τέλος, σή μερα έπαψε να υφίσταται το πρό τυπο του πολιτικού ηγέτη. Η
ματαιοδοξία και ο φανατισμό ς επικρατού ν στο χώ ρο της πολιτική ς και ο
διά λογος έπαψε να αποτελεί μέσο και στυλοβά τη της δημοκρατίας και
ιδανικό των πολιτώ ν.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

 Η καλλιέργεια της διαλεκτική ς ικανό τητας των ατό μων είναι

συνισταμένη πολλώ ν παραγό ντων. Είναι σημαντικό να καλλιεργείται από
τη νεανική ηλικία του ατό μου, αφού έτσι μό νο επιτυγχά νεται η
ολοκλή ρωση της ανθρώ πινης προσωπικό τητας.
 Καθοριστικά συμβά λλει προς αυτή την κατεύ θυνση αρχικά η οικογένεια.
Το ά τομο διδά σκεται και παραδειγματίζεται από τους γονείς. Εά ν τα
προβλή ματα επιλύ ονται και οι αποφά σεις λαμβά νονται με δημοκρατικό
διά λογο, τό τε αυτή τη μέθοδο θα υιοθετή σει ως τρό πο ζωή ς και
συμπεριφορά ς ο νέος. Σε διαφορετική περίπτωση θα καταφύ γει σε
ολοκληρωτικές και από λυτες στά σεις.
 Σημαντικά επίσης θα συμβά λλει στη διαμό ρφωση της προσωπικό τητας
και το σχολείο, που αποτελεί σημαντικό φορέα κοινωνικοποίησης. Μια
εκπαίδευση προσαρμοσμένη στις ανά γκες των καιρώ ν μας, επιβά λλει τη
θέσπιση του διαλό γου ως μέσου επίλυσης και λή ψης αποφά σεων. Μέσω

90
 τέτοιων δημοκρατικώ ν διαδικασιώ ν, ο νέος γαλουχείται με δημοκρατικά
ορά ματα και κοινωνικοποιείται ομαλά .
 Αξιοσημείωτος είναι και ο ρό λος του πολιτικού ηγέτη που λειτουργεί ή
τουλά χιστον θα πρέπει να λειτουργεί ως πρό τυπο στη συνείδηση του
νέου. Ο διά λογος του πολιτικού –τό σο με τους πολιτικού ς ηγέτες ό σο και
με εκπροσώ πους του λαού , αποτελεί καθοριστικό παρά γοντα για την
πά ταξη του καιροσκοπισμού , του λαϊκισμού και τη θεσμοθέτηση του
διαλό γου ως στυλοβά τη της δημοκρατίας. Έτσι, ο νέος θα συμμετέχει
ενεργά στα κοινά , θα επανακτή σει το ενδιαφέρον του γι’ αυτά και θα
αποδεχτεί τη διαλεκτική μέθοδο ως τη μό νη θεμιτή για την προσέγγιση
των συνανθρώ πων του, την αποδοχή ή την από ρριψη ιδεώ ν και
αντιλή ψεων.
 Οι πρό γονοί μας πρό βαλαν το διά λογο ως τη μό νη οδό για τη συναγωγή
συμπερασμά των. Η μαιευτική μέθοδος υπή ρξε εκείνη που οδηγού σε στην
προσέγγιση της αλή θειας. Σή μερα ό μως ο διά λογος, έτσι ό πως
προβά λλεται από τα μέσα μαζική ς ενημέρωσης είναι τετριμμένος, με
προκαθορισμένες συχνά ερωτή σεις-απαντή σεις, στηρίζεται σε στεγανά
και δεν λειτουργεί ως κινητή ρια δύ ναμη στη νό ηση του νέου. Ο ρό λος
ό μως κυρίως του ηλεκτρονικού τύ που σή μερα είναι καίριος, αφού ο νέος
αντλεί μηνύ ματα και πρό τυπα ζωή ς και συμπεριφορά ς από αυτό ν.
Επιβά λλεται λοιπό ν τα μέσα μαζική ς ενημέρωσης να μετατραπού ν σε
μαζικά μέσα επικοινωνίας και να μυού ν το νέο στις αρχές του
δημοκρατικού διαλό γου.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ:
Για να είναι γό νιμος και εποικοδομητικό ς ο διά λογος είναι ανά γκη να τηρού νται
ορισμένες προϋ ποθέσεις. Ποιες είναι αυτές κατά τη γνώ μη σας; Να τις
αναλύ σετε και να εξηγή σετε πώ ς οδηγού ν σε έναν επιτυχημένο διά λογο. (500
λέξεις)

ΝΕΟΤΗΤΑ

91
ΟΡΙΣΜΟΣ
Νεό τητα είναι η ηλικιακή / βιολογική φά ση του ανθρώ που κατά την
οποία αναπτύ σσει τις σωματικές, πνευματικές, κοινωνικές κ.λπ. ιδιό τητές του,
με βά ση τις επιδρά σεις του εξωτερικού περιβά λλοντος (πρό τυπα).

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ

Διαχρονικά χαρακτηριστικά:

Θετικά:
Βιολογικά
Οι νέοι διανύ ουν περίοδο βιολογική ς ακμή ς και για αυτό είναι ιδιαίτερα
ενεργητικοί, ενθουσιώ δεις, αγωνιστικοί και έχουν διά θεση να αντιμετωπίσουν
δυναμικά τις καταστά σεις. Δείχνουν από λυτη εμπιστοσύ νη στις δυνά μεις τους,
συχνά αγνοού ν τον κίνδυνο, λειτουργού ν με έντονο συναισθηματισμό και
ρομαντισμό και ριψοκινδυνεύ ουν, προκειμένου να πραγματοποιή σουν τους
στό χους τους, ακό μη κι αν οι στό χοι αυτοί είναι ανέφικτοι.

Ιδεολογικά
Επειδή έχουν αλλοτριωθεί σε μικρό τερο βαθμό από τους μεγά λους, είναι
ιδεολό γοι, ονειροπό λοι, οραματίζονται έναν καλύ τερο κό σμο, πιστεύ ουν σε
υψηλές αξίες και ιδανικά , και επειδή δεν επιθυμού ν να συμβιβαστού ν,
απορρίπτουν τις αυθεντίες, τα στερεό τυπα, ενώ υιοθετού ν εύ κολα νέους και
επαναστατικού ς προσανατολισμού ς.

Ηθικά
Οι νέοι σε σχέση με τους μεγά λους, επειδή έχουν διαφορετικά βιώ ματα και
παραστά σεις σύ μφωνα με τα δεδομένα της εποχή ς τους, κρίνουν διαφορετικά
τις ηθικές αξίες. Συχνά εναντιώ νονται στην ηθική των μεγαλύ τερων γενεώ ν.

Αισθητικά
Απορρίπτουν την παραδοσιακή αισθητική , αναζητού ν νέες μορφές έκφρασης
σχετικά με την εξωτερική εμφά νιση, τη μό δα, τα μουσικά ακού σματα, την τέχνη
κ.λπ. και συχνά μιμού νται ά κριτα τα πρό τυπα που προβά λλονται.

Κοινωνικά
Οι νέοι είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι σε κοινωνικά θέματα, ό πως προβλή ματα
κοινωνική ς ανισό τητας, η αδικία, η αναξιοκρατία κ.λπ.. Έτσι, κρίνουν αυστηρά
το κοινωνικό κατεστημένο, τις συντηρητικές αντιλή ψεις, τις συμβατικό τητες
και γενικά ό , τι θεωρού ν εμπό διο στην επιθυμία τους να επιφέρουν αλλαγές.
Έχουν έντονη αμφισβητητική διά θεση και την επαναστατικό τητα που στοχεύ ει
στην ανατροπή του κατεστημένου.

Πολιτικά
Συμμετέχουν σε πολιτικού ς σχηματισμού ς πολύ περισσό τερο από ό , τι οι
μεγά λοι, γιατί αισθά νονται εντονό τερα τη διά θεση να ανή κουν σε μια ομά δα και
θεωρού ν ό τι
μ’ αυτό τον τρό πο μπορού ν να υλοποιή σουν τα ορά ματά τους.

92
 Αρνητικά :

 Οι νέοι είναι ιδιαίτερα αυθό ρμητοι και παρορμητικοί, με αποτέλεσμα να

μη κρίνουν ορθά και λογικά και να οδηγού νται σε πρά ξεις επιπό λαιες.
 Επειδή δεν έχουν αποκρυσταλλώ σει σταθερές αρχές και αξίες, συχνά ,
μιμού νται παθητικά τα προβαλλό μενα πρό τυπα, χωρίς την αναγκαία
κριτική .
 Πολλές φορές, η αμφισβητητική τους διά θεση υπερβαίνει τα ό ρια του
μέτρου και καταλή γει σε τυφλό μηδενισμό και σε γενικευμένη
απορριπτική στά ση απέναντι σε αξίες του παρελθό ντος.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΝΕΩΝ:

 Δέχονται πολλές παραστά σεις και ερεθίσματα, με αποτέλεσμα να

διαμορφώ νουν πολυδιά στατες προσωπικό τητες.
 Κοινωνικοποιού νται πιο φιλελεύ θερα, διό τι μεγαλώ νουν σε ένα
κοινωνικό περιβά λλον αντιαυταρχικό .
 Είναι πιο σφαιρικά ενημερωμένοι (ΜΜΕ)
 Ζουν σε πιο δημοκρατικές κοινωνίες (με εκσυγχρονισμένους θεσμού ς, με
κατοχυρωμένα δικαιώ ματα και διευρυμένες πολιτικές ελευθερίες) σε
σχέση με το παρελθό ν.
 Μπορού ν να παρεμβαίνουν και να συμμετέχουν στο κοινωνικοπολιτικό
γίγνεσθαι μέσα από τη βουλή των εφή βων, τις μαθητικές κοινό τητες, τη
συμμετοχή τους σε συλλό γους, οργανώ σεις, κομματικές νεολαίες κ.λπ. και
με το δικαίωμα της ψή φου στα δεκαοχτώ τους χρό νια. Έτσι, ωριμά ζουν
γρηγορό τερα και διεκδικού ν έντονα τα δικαιώ ματά τους.
 Διαμορφώ νουν την προσωπικό τητά τους σε μια εποχή που
χαρακτηρίζεται από συνεχείς αλλαγές, γρή γορες εξελίξεις,
κοινωνικοπολιτικού ς μετασχηματισμού ς, ρευστό τητα, γενικό τερη κρίση
και κυριαρχία υλιστικώ ν και αρνητικώ ν προτύ πων.
 Σε ένα τέτοιο πλαίσιο δεν μπορού ν να διαμορφώ σουν σταθερές αξίες και
σαφή ά ποψη για την πραγματικό τητα. Έτσι, πολλοί διακρίνονται από
πνεύ μα έντονης αμφισβή τησης, που, συχνά , φτά νει στα ό ρια του
μηδενισμού . Άλλοι περιθωριοποιού νται, επειδή αρνού νται να
υπακού σουν τους νό μους και να συμμετά σχουν στα κοινωνικοπολιτικά
δρώ μενα. Αρκετοί αλλοτριώ νονται επειδή δέχονται ά κριτα τα
προβαλλό μενα αρνητικά πρό τυπα κι έτσι θέτουν ατομικιστικού ς
στό χους, πιστεύ ουν στον εύ κολο πλουτισμό με το λιγό τερο κό πο και
αποστασιοποιού νται και αδιαφορού ν για τα κοινά .

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΝΕΩΝ

Προβλή ματα ένταξή ς τους στην κοινωνία.

 Πολλές οικογένειες είναι υπερπροστατευτικές, με αποτέλεσμα τα παιδιά
να μην διαμορφώ νουν αυτό νομες και αυτεξού σιες προσωπικό τητες.
Επίσης, πολλοί γονείς απασχολού νται πολλές ώ ρες με την εργασία τους
και αφιερώ νουν ελά χιστο χρό νο για τη διαπαιδαγώ γηση και την
ψυχολογική τους στή ριξη.

93
  Το σχολείο, από την ά λλη πλευρά , με το ανταγωνιστικό κλίμα και την
έλλειψη συλλογικώ ν δραστηριοτή των (π.χ. ομαδικώ ν εργασιώ ν) δεν
καλλιεργεί τις κοινωνικές τους αρετές (π.χ. συνεργασία).
 Τέλος, δεν προβά λλονται θετικά πρό τυπα, για να προσανατολιστού ν
σωστά στις επιλογές τους.

Οι δυσχέρειες στην επαγγελματική αποκατά σταση

Η ανεργία, ο ανταγωνισμό ς, το κλίμα της αναξιοκρατίας και των πελατειακώ ν
σχέσεων, ο κορεσμό ς πολλώ ν και κυρίως παραδοσιακώ ν επαγγελμά των, η
υπερπληθώ ρα των πτυχιού χων και ο ανεπαρκή ς επαγγελματικό ς
προσανατολισμό ς δυσκολεύ ουν τους νέους στην προσπά θειά τους να βρουν
εργασία.

Το πρό βλημα της επικοινωνίας

Το χά σμα των γενεώ ν διευρύ νεται, ό ταν στην οικογένεια υπά ρχει κρίση.
Επίσης, απουσιά ζει από τη σχολική ζωή ο διά λογος. Τέλος, λείπει η βαθύ τερη
επικοινωνία με τους συνομηλίκους, επειδή ο ελεύ θερος χρό νος είναι
περιορισμένος:
- λό γω πολλώ ν υποχρεώ σεων (π.χ. εξετά σεις πανελλαδικές / ενδοσχολικές,
εξωσχολικές δραστηριό τητες κ.λπ.)
- και εξαιτίας της επικρά τησης τυποποιημένων μορφώ ν ψυχαγωγίας (π.χ.
συζητή σεις μέσω Η/Υ, διαδικτύ ου)

Η ποιό τητα της παρεχό μενης παιδείας

Η παιδεία είναι προσαρμοσμένη στις απαιτή σεις της οικονομίας της αγορά ς,
δηλαδή επικεντρώ νεται στην εκμά θηση του χειρισμού νέων τεχνολογιώ ν και
στην εξειδίκευση των νέων, πρά γματα που θα τους χρησιμεύ σουν για τη
μετέπειτα επαγγελματική τους αποκατά σταση και θα τους βοηθή σουν στο να
ανταποκριθού ν χωρίς δυσκολία στις απαιτή σεις της κοινωνίας. Αυτό έχει ως
αποτέλεσμα ο νέος να μην καταπιά νεται με θεωρητικές ενασχολή σεις και
προβληματισμού ς, με αποτέλεσμα να μη διαμορφώ νει προσωπικό τητα με
πνευματικές, κοινωνικές, ηθικές αξίες και ιδανικά .

Η ευρύ τερη κρίση αξιώ ν, συστημά των, ιδεολογιώ ν, που δε δημιουργεί

εσωτερικά ερείσματα (=θεμέλια, στηρίγματα), βεβαιό τητες.
Ζού με σε μια καταναλωτική και ανταγωνιστική κοινωνία, ό που λείπουν
διαχρονικές αξίες (αγά πη, φιλία, ανιδιοτέλεια) και οι ανθρώ πινες σχέσεις έχουν
γίνει «οικονομικές», συμβατικές, τυπικές κι απρό σωπες.
Επίσης τα πολιτικά συστή ματα, παρά τις υποσχέσεις τους, διαιωνίζουν τις
υπαρκτές ανισό τητες και οδηγού ν τους πολίτες σε αδιέξοδα. Γι’ αυτό τίθενται
υπό έντονη αμφισβή τηση.

Πολλές αποφά σεις λαμβά νονται ερή μην τους, παρά το γεγονό ς ό τι τους
αφορού ν ά μεσα, επηρεά ζουν το παρό ν και προκαθορίζουν το μέλλον τους.

ΑΝΑΓΚΑΙΑ ΕΦΟΔΙΑ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΝΕΩΝ

 Η αυτογνωσία

94
Είναι απαραίτητη προϋ πό θεση για την αυτοβελτίωση και το σωστό
προσανατολισμό των επιλογώ ν και στό χων τους.

 Η πνευματική καλλιέργεια
Είναι απαραίτητη η ανά πτυξη των πνευματικώ ν δυνά μεων (κρίσης, αντίληψης,
διορατικό τητας κ.λπ.) και η ευρύ τητα πνεύ ματος (απαλλαγή από
προκαταλή ψεις και προϊδεασμού ς).

 Η ανά πτυξη κοινωνικώ ν αρετώ ν (συλλογικό τητας, συνεργασίας,

υπευθυνό τητας κ.λπ.), προκειμένου να ενταχθού ν ομαλά στην κοινωνική
πραγματικό τητα, να συνειδητοποιή σουν τα δικαιώ ματα και τα
καθή κοντά τους και να συμμετέχουν σε συλλογικές δραστηριό τητες.

 Οι ηθικές αρετές (δικαιοσύ νη, ανιδιοτέλεια, εντιμό τητα, ειλικρίνεια)

αποτελού ν σημαντικά εφό δια, γιατί με αυτές ο νέος μπορεί να
αντεπεξέλθει σε δοκιμές και αντιξοό τητες της ζωή ς και μπορεί να ελέγξει
τα πά θη, τις παρορμή σεις του και έτσι να διατηρείται η ψυχολογική του
ισορροπία.

 Η υγιή ς πολιτική συνείδηση

Είναι ωφέλιμη η πολιτικοποίηση των νέων, προκειμένου να γίνουν ενεργοί
πολίτες, να μη πέφτουν θύ ματα πολιτική ς χειραγώ γησης, να είναι απαλλαγμένοι
από προκαταλή ψεις και να μπορού ν να αποκαλύ ψουν την προπαγά νδα, την
παραπλά νηση και τη δημαγωγία.

 Η πίστη σε υψηλές αξίες και ιδανικά

Ο νέος που έχει υψηλές αξίες και ιδανικά , μπορεί να ιεραρχεί σωστά τις
προτεραιό τητές του και να αγωνίζεται για τη δημιουργία ενό ς καλύ τερου
κό σμου.

 Η επαγγελματική κατά ρτιση

Σε ένα απαιτητικό εργασιακό περιβά λλον καθίσταται αναγκαία η πλή ρης
επαγγελματική κατά ρτιση των νέων. Άρα, πρέπει να επιμορφώ νονται διαρκώ ς
και σύ μφωνα με τις συνεχείς εξελίξεις και να εξειδικεύ ονται, προκειμένου να
ενταχθού ν δημιουργικά στην παραγωγική διαδικασία και να αποκατασταθού ν
επαγγελματικά .

 Η ενημέρωσή τους για τα παγκό σμια ζητή ματα

Οι νέοι, αν ενημερώ νονται για τα παγκό σμια ζητή ματα, θα διαμορφώ σουν ένα
πνεύ μα οικουμενική ς συνείδησης, θα ευαισθητοποιηθού ν και θα ενδιαφερθού ν
για τα προβλή ματα που δεν αφορού ν μό νο τη χώ ρα τους αλλά αποτελού ν
παγκό σμια προβλή ματα και έτσι θα συμβά λλουν στην επίλυσή τους.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ:

95
Σε ένα κείμενο 500 περίπου λέξεων να αναφέρεις ποια κατά τη γνώ μη σου είναι
τα σοβαρό τερα προβλή ματα που αντιμετωπίζουν οι σημερινοί νέοι και πώ ς
μπορού ν να αντιμετωπιστού ν.

Η ΦΙΛΊΑ
Φιλία είναι η βαθύ τερη ψυχική και πνευματική επαφή - επικοινωνία μεταξύ
δύ ο ή περισσοτέρων ανθρώ πων, η οποία στηρίζεται στην αμοιβαία αγά πη
και εκτίμηση. Η αληθινή , η γνή σια φιλία είναι μία σχέση που οικοδομείται
στη βά ση του αλληλοσεβασμού , της ειλικρίνειας, της έλλειψης συμφερό ντων
και σκοπιμοτή των.

ΧΡΕΟΣ ΑΛΗΘΙΝΟΥ ΦΙΛΟΥ

 Να μας συμπαρασταθεί στις κακές στιγμές και να μας βοηθή σει να

ξεπερά σουμε τις ό ποιες δυσκολίες.
 Να χαρεί μαζί μας στην επιτυχία μας, χωρίς ζή λια.
 Να μας ενθαρρύ νει στην υλοποίηση των στό χων μας.
 Να κά νει θυσίες για μας χωρίς να ζητή σει αντά λλαγμα.
 Να μας ασκή σει αυστηρή κριτική , προκειμένου να μας βοηθή σει να
καταλά βουμε τα σφά λματά μας.
 Να μας δώ σει πολύ τιμες συμβουλές και θα μας ενθαρρύ νει στην
κατά κτηση της αρετή ς

96
 ΑΙΤΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΥΣΙΑ ΓΝΗΣΙΑΣ ΦΙΛΙΑΣ

 Η επιφανειακή - ψεύ τικη φιλία, εφό σον δεν στηρίζεται σε γερές βά σεις,
διαλύ εται, γιατί διαρκεί μό νο ό σο διά στημα ο ένας έχει την ανά γκη του
ά λλου.
 Οι σχέσεις των σημερινώ ν ανθρώ πων στηρίζονται στο συμφέρον και στο
κέρδος.
 Οι ά νθρωποι γίνονται δύ σπιστοι και καχύ ποπτοι απέναντι στους ά λλους,
κλείνονται στον εαυτό τους, κυριεύ ονται από αδιαφορία και αισθά νονται
μοναξιά .
 Η έλλειψη ελεύ θερου χρό νου.
 Το καταναλωτικό πνεύ μα της εποχή ς, έχει ωθή σει τον ά νθρωπο να μετρά
τα πά ντα με βά ση το χρή μα. Το συμφέρον και το κέρδος τοποθετού νται
πά νω από την αγά πη.
 Οι σύ γχρονες μεγαλουπό λεις, που συγκεντρώ νουν ένα τερά στιο και
ετερό κλητο πλή θος ανθρώ πων, δεν ευνοού ν την ανά πτυξη φιλικώ ν
σχέσεων.

ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΦΙΛΙΑΣ

Η σημασία της φιλίας στη ζωή των ανθρώ πων είναι τερά στια. Η φιλία
καλλιεργεί την αγά πη, το σεβασμό , τη δικαιοσύ νη, στοιχεία που οδηγού ν
στην ατομική αλλά και κοινωνική προκοπή και πρό οδο. Έτσι οι κοινωνίες
εξελίσσονται, ευημερού ν, ευτυχού ν και μέσα σ’ ένα κλίμα ομό νοιας και
συνεργασίας τοποθετού νται τα θεμέλια μιας παγκό σμιας ειρή νης.

Η ΣΗΜΑΣΊΑ ΤΗΣ ΦΙΛΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΙΉ ΑΝΆΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΝΈΟΥ

 Συμβά λλει στην ομαλή κοινωνικοποίηση του νέου ανθρώ που.

 Αναπτύ σσει τη διά θεση για υγιείς και ανθρώ πινες σχέσεις, από μικρή
μά λιστα ηλικία.
 Ο νέος αναγνωρίζει τη διαφορετικό τητα με το ά λλο ά τομο, αλλά και την
ανά γκη για ισό τητα μεταξύ τους.
 Πλουτίζει ο συναισθηματικό ς κό σμος του ανθρώ που.
 Ξεπερνά προβλή ματα της νεανική ς ηλικίας ή βρίσκει τρό πους να τα
αντιμετωπίζει.
 Μαθαίνει να δέχεται, να δίνει, να μοιρά ζει και να μοιρά ζεται, να προσφέρει
ανιδιοτελώ ς, να αγωνίζεται για να κερδίσει ή να διεκδική σει.
 Αποκτά αυτογνωσία, ελέγχει τον εσωτερικό του κό σμο, αποκτά
αυτοπεποίθηση.
 Βά ζει στό χους που προσπαθεί να τους πετύ χει.
 Ολοκληρώ νεται η προσωπικό τητά του, καθώ ς διαπιστώ νει ό τι ο ά νθρωπος
πέρα από τα πνευματικά και σωματικά χαρίσματα διαθέτει και ψυχικά , που

97
 είναι εξίσου σημαντικά στην ολοκλή ρωση του χαρακτή ρα του και στην
από κτηση συγκεκριμένης «ταυτό τητας».
 Συμβά λλει επίσης στη βελτίωση της συμπεριφορά ς, του χαρακτή ρα, στον
περιορισμό των ελαττωμά των, στην ανά δειξη των θετικώ ν χαρακτηριστικώ ν
του ατό μου, ακό μα και στη βελτίωση της εξωτερική ς εμφά νισης,
προκειμένου το ά τομο να γίνει αποδεκτό από τα ά λλα ά τομα.
 Η φιλία αποτελεί ύ ψιστη αξία για τη ζωή , συμβά λλει στην ωρίμαση του
ατό μου και, ό πως σε ό λες οι ανθρώ πινες αξίες, πρέπει να καταβά λλεται
προσπά θεια για τη διαφύ λαξή τους και την κατανό ηση της σπουδαιό τητά ς
του για τον ανθρώ πινο βίο.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ :

Δεχθή καμε την τιμή να δημοσιεύ σετε στο περιοδικό του σχολείου σας ένα ά ρθρο
400- 450 περίπου λέξεων στο οποίο θα αναφέρεστε στη διαχρονική αξία της
φιλίας, αλλά και στους λό γους που την καθιστού ν δυσεύ ρετη στη σύ γχρονη
εποχή .

ΠΡΟΤΥΠΑ ΚΑΙ ΕΙΔΩΛΑ

ΟΡΙΣΜΟΙ:
Πρότυπο είναι κά θε πρό σωπο, αντικείμενο ή ακό μα και ιδέα ή στά ση ζωή ς
που λαμβά νεται ως υπό δειγμα, ως μοντέλο προς μίμηση (ή και αποφυγή μερικές
φορές), γιατί θεωρείται κά τι το ιδανικό και αποδεκτό σε μικρό τερο ή
μεγαλύ τερο βαθμό .
Είναι κά ποιος ή κά τι που κατέχει σε βαθμό τελειό τητας κά ποια χαρακτηριστική
ιδιό τητα, για την κατηγορία στην οποία ανή κει, και που χρησιμεύ ει ως
παρά δειγμα προς μίμηση / πρό σωπο ή κατά σταση που προκαλεί το θαυμασμό
μας και την επιθυμία να το μιμηθού με.
Είδωλο θεωρείται το πρό σωπο που μυθοποιείται και προβά λλεται έντεχνα και
συστηματικά , κυρίως από τα ΜΜΕ, και γίνεται, πρό σκαιρα, αντικείμενο
υπερβολική ς αγά πης και εκδηλώ σεων λατρείας.

Σε τι διαφέρει το πρότυπο από το είδωλο:

Το πρό τυπο: Το είδωλο:

98
Βρίσκεται συνή θως στο παρελθό ν
Είναι φτασμένο πρό σωπο
Καθιερώ νεται από την ανθρώ πινη
νό ηση
Κρίνεται και αμφισβητείται
Αναβαίνει δύ σκολα και δεν πέφτει
ποτέ
Βρίσκεται στο παρό ν
Έχει προσωρινή λά μψη
Καθιερώ νεται από το συναίσθημα και
το φανατισμό του ανθρώ που
Απαγορεύ εται να κρίνεται και να
αμφισβητείται
Ανεβαίνει εύ κολα, μα πέφτει γρή γορα

ΤΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΟΝΤΑΙ ΑΠΟ:

 Την οικογένεια (αφού οι γονείς αποτελού ν συνή θως τα πρώ τα πρό τυπα
των παιδιώ ν).
 Το σχολείο.
 Το χώ ρο των επιστημώ ν, των γραμμά των και των τεχνώ ν (επιστή μονες,
εφευρέτες, ά νθρωποι του πνεύ ματος).
 Την πολιτική .
 Το ευρύ τερο κοινωνικό περιβά λλον.

ΓΙΑΤΙ ΟΙ ΝΕΟΙ ΑΝΑΖΗΤΟΥΝ ΠΡΟΤΥΠΑ Η ΕΙΔΩΛΑ;

 Θέλουν με τη μίμηση προτύ πων να απελευθερωθού ν από την ανωνυμία
που δημιουργεί ο συνωστισμό ς στις μεγαλουπό λεις.
 Ανολοκλή ρωτοι ακό μα, εντυπωσιά ζονται από τη δό ξα των προτύ πων,
ενώ αλώ νονται από τα εκθαμβωτικά είδωλα των μέσων ενημέρωσης.
 Έχουν την έμφυτη τά ση για προσωπολατρία.
 Θέλουν να ικανοποιή σουν την έμφυτη ορμή τους για αναγνώ ριση των
ικανοτή των τους.
 Θέλουν με τη μίμηση προτύ πων να διαμορφώ σουν την προσωπικό τητά
τους.
 Θαυμά ζουν και εκτιμού ν τις αναγνωρισμένες προσωπικό τητες.
 Οραματιστές και ανασφαλείς, αναζητού ν την κοινωνική αποδοχή με τη
διαδικασία ταύ τισης ή ένταξης σε ομοϊδεατικές ομά δες.

ΠΟΙΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΩΦΕΛΟΥΝ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ;

Τα πρό τυπα που ωφελού ν τους νέους:

 Είναι ηθικά πρό σωπα του παρελθό ντος.
 Έχουν ευδοκιμή σει μέσα στον κοινωνικό χώ ρο (πολιτικοί, κοινωνικοί και
θρησκευτικοί ηγέτες που θέτουν τον εαυτό τους στην υπηρεσία του
ανθρώ που).
 Έχουν πρωτοστατή σει στις ιστορικές, κοινωνικές και επιστημονικές
μεταβολές.

99
  Μπορού ν να οδηγή σουν τους νέους στην αυτογνωσία και στον
αυτοέλεγχο.
 Αφυπνίζουν στους νέους την έμφυτη τά ση της μίμησης.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΘΕΤΙΚΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ

 Διαμορφώ νουν το χαρακτή ρα κι αναπτύ σσουν την προσωπικό τητα του

σημερινού νέου ενώ παρά λληλα οδηγού ν στην αυτογνωσία.
 Προβά λλουν κοινωνικές αρετές για μίμηση, αποτελού ν παραδείγματα
αρετή ς και γεμίζουν με ιδανικά και αξίες το ά τομο (αποτελού ν αξιακού ς
οδοδείκτες).
 Αναζωογονού ν, στηρίζουν ψυχικά τους ανθρώ πους, γεννού ν την
εμπιστοσύ νη και την ασφά λεια στο νέο.
 Καλού ν το σύ γχρονο νέο να συνεργαστεί με τους μεγαλύ τερους
( ά μβλυνση του χά σματος γενεώ ν) για την επίλυση των μεγά λων
κοινωνικώ ν προβλημά των.
 Κά νουν αισιό δοξο και δραστή ριο το σύ γχρονο νέο.
 Καλλιεργού ν την εργατικό τητα, τη συνεργασία και την ενεργή
παρέμβαση.
 Καλλιεργού ν την έμφυτη κοινωνικό τητα του νέου.
 Αναπτύ σσουν την εθνική συνείδηση του νέου.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΑΡΝΗΤΙΚΩΝ ΠΡΟΤΥΠΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ

 Διαψεύ δουν τα ό νειρα του σημερινού νέου.

 Οδηγού ν σε ηθικές παρεκτροπές και εκτρέφουν φαινό μενα κοινωνική ς
παθογένειας (βία, εγκληματικό τητα, ναρκωτικά ).
 Προκαλού ν φανατισμό και προσωπολατρία.
 Οδηγού ν το νέο στην τυφλή μίμησή τους και περιορίζουν τις ελεύ θερες
επιλογές.
 Εμποδίζουν τον νέο από το να σκέφτεται ή ρεμα και αντικειμενικά .
 Καλλιεργού ν τον ατομισμό και την ιδιοτέλεια.
 Kά νουν το νέο μονό πλευρο, αδιά λλακτο κι ασυμβίβαστο αφού ακολουθεί
με φανατική επιμονή τη θεωρία τους.
 Αυξά νουν το ά γχος και την αγωνία στους νέους, προκειμένου να
εναρμονιστού ν στα εκά στοτε προβαλλό μενα είδωλα.

ΓΙΑΤΙ ΤΑ ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ (ΑΝΤΙΗΡΩΕΣ) ΚΑΤΑΚΛΥΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ

ΜΑΣ;

100
  Η εποχή μας είναι αντιηρωική , οι ή ρωες του ένδοξου παρελθό ντος
σή μερα δεν είναι «της μό δας».
 Ο σημερινό ς ά νθρωπος έχει αντικαταστή σει τα ηρωικά πρό τυπα με
είδωλα.
 Τα αρνητικά πρό τυπα κατακλύ ζουν την εποχή μας γιατί:
α) ο σύ γχρονος ά νθρωπος ονειρεύ εται τον εύ κολο πλουτισμό και την
ακού ραστη ανά δειξη.
β) ο σημερινό ς ά νθρωπος δεν βασίζεται σε αξίες.
γ)ο σύ γχρονος ά νθρωπος αγωνίζεται με πά θος για υλικές απολαβές.
δ) το βό λεμα θεωρείται το μεγαλύ τερο ιδανικό της σημερινή ς ζωή ς.
ε) η τά ση φυγή ς από κά θε πρό βλημα δημιουργεί ψευτοή ρωες.
στ) σή μερα δεν απονέμεται τιμή στους ή ρωες της καθημερινή ς ζωή ς (γονείς,
δασκά λους, επιστή μονες).

ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΙΔΩΛΟΛΑΤΡΙΑΣ ΤΩΝ ΣΤΑΡ

Στην εφημερίδα «Έθνος» δημοσιεύ τηκαν τα παρακά τω για τους σταρ της
εποχή ς μας:
«Σταρ σημαίνει αστέρι. Σή μερα κά θε επά γγελμα, κά θε πό λη, κά θε κρά τος, κά θε
κό μμα έχει τα αστέρια του. Η σταρολατρία είναι γνώ ρισμα της εποχή ς μας. Τους
περισσό τερους σταρ έχει το ποδό σφαιρο και τους λιγό τερους η επιστή μη. Ο
σταρ δεν είναι μό νο ένας ά νθρωπος με υπαρκτές ποιό τητες, είναι και ένας μύ θος
μ’ ονειρικά χαρακτηριστικά . Ο σταρ για τον «απλό ά νθρωπο» είναι ένα
υποκατά στατο αγίου με ποιό τητες και ικανό τητες λίγο πέρα από τα ανθρώ πινα.
Ο ά νθρωπος πά ντα λά τρευε εκείνο που δεν είναι και που θα ή θελε να είναι. Κά θε
είδωλο αντιπροσωπεύ ει για το θαυμαστή μια σκοτωμένη δική του επιθυμία που
δεν μπό ρεσε να την εκπληρώ σει με φυσικό τρό πο. Όταν η πίστη στο
παραδοσιακό – ουρά νιο κλονίζεται, εμφανίζονται αυτό ματα τα υποκατά στατα
του: οι σταρ. Αν ο επίγειος θεό ς –σταρ διαψεύ σει τις προσδοκίες του πιστού ,
αυτό ς αλλά ζει θεό – σταρ με μεγά λη ευκολία. Οι σταρ κινδυνεύ ουν από τους
θαυμαστές τους. Οι σταρ μά ς πουλά νε σε μυθικές τιμές τα ό νειρά μας. Η
σταρολατρία είναι η νέα θρησκεία».

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ:
Να συντά ξετε ένα κείμενο που θα δημοσιευτεί στη σχολική εφημερίδα με θέμα
την ανά γκη των νέων να αναζητού ν πρό τυπα καθώ ς και την αξία των υγιώ ν
προτύ πων (400 -500 λέξεις).

101
 ΧΑΣΜΑ ΓΕΝΕΩΝ

ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΝΕΩΝ

 Είναι γνή σιοι και αγνοί, γιατί δεν έχουν ζή σει καταστά σεις που φθείρουν
το ή θος.
 Αυθό ρμητοι, νεανικοί και ενθουσιώ δεις, κινού νται περισσό τερο
βασιζό μενοι στο συναίσθημα παρά στη λογική . Αυτό είναι φυσικό , γιατί
δεν έχουν ωριμά σει ακό μη και δεν έχουν αναπτύ ξει επαρκώ ς την κριτική
ικανό τητα που θα τους επιτρέψει να κά νουν επιλογές στηριζό μενοι σε
κριτικό έλεγχο.
 Είναι ανή συχοι και ανικανοποίητοι. Βρίσκονται στην περίοδο των
αναζητή σεων του εαυτού τους και του κό σμου που τους περιβά λλει.
Διψού ν για γνώ σεις και εμπειρίες και δεν ικανοποιού νται με ό σα τους
δίνονται.
 Είναι ρηξικέλευθοι και απαιτητικοί. Επειδή δεν ικανοποιού νται από τον
κό σμο στον οποίο ζουν, κά νουν σχέδια για έναν κό σμο καλύ τερο, κατά τη
δική τους γνώ μη που περιέχει κατά κανό να και στοιχεία υπερβολή ς. Δεν
γνωρίζουν ακό μα το μέτρο και οι απαιτή σεις τους συχνά είναι
υπερβολικές.
 Είναι από λυτοι στις κρίσεις τους και ελά χιστα ανεκτικοί, κυρίως στα
παραπτώ ματα των μεγά λων, τους οποίους κρίνουν με πολλή
αυστηρό τητα.
 Είναι ασυμβίβαστοι και αντικομφορμιστές. Δεν γνωρίζουν ακό μα την
αξία της αμοιβαίας υποχώ ρησης και δεν πιέζονται από σκοπιμό τητες στις
οποίες υποκύ πτουν οι μεγά λοι. Δεν έχουν ακό μα αποδεχθεί μια τελική και
απαρά λλακτη οπτική της κοινωνίας. Η θεώ ρησή της είναι ακό μα υπό
διαμό ρφωση. Έχουν τη δυνατό τητα να την παρατηρού ν περισσό τερο

102
 από τους μεγά λους που είναι ή δη από λυτα ενταγμένοι σε αυτή ν, γι’ αυτό
και νιώ θουν πιο έντονα τις ελλείψεις και τις υπερβά σεις της.
 Είναι ειλικρινείς και δεν ανέχονται το ά δικο, μιας και είναι ακό μα αγνοί.
 Έχουν σφοδρές επιθυμίες που συνή θως δεν διαρκού ν πολύ .
 Είναι ευκολό πιστοι γιατί δεν έχουν εξαπατηθεί πολλές φορές και
πιστεύ ουν ό τι οι ά λλοι είναι καλύ τεροι από αυτό που είναι στην
πραγματικό τητα. Μετρού ν τους ά λλους με τα δικά τους μέτρα και γι’
αυτό συχνά είναι ευσπλαχνικοί και πά ντοτε με το μέρος των αδυνά των
και των αδικουμένων.
 Είναι συνή θως γεμά τοι από ελπίδες. Η ελπίδα αναφέρεται στο μέλλον και
το μέλλον είναι μακρύ για τους νέους. Αντίθετα, οι μεγαλύ τεροι έχουν
μακρύ παρελθό ν που ευνοεί τη μνή μη και λιγό τερο μέλλον.
 Έχουν δυναμισμό και ακμαίες σωματικές δυνά μεις. Είναι ευαίσθητοι,
ονειροπό λοι, και συχνά αλτρουιστές και ανιδιοτελείς.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΩΡΙΜΩΝ

 Κινού νται περισσό τερο με βά ση τη λογική και λιγό τερο με το

συναίσθημα.
 Έχουν εμπειρίες και συσσωρευμένη πείρα, γνώ σεις και παιδεία.
 Έχουν αποκρυσταλλώ σει αντιλή ψεις και από ψεις και έχουν διαμορφώ σει
τρό πο ζωή ς και ιδεολογία.
 Έχουν παγιώ σει την κοινωνική τους κατά σταση και κατά κανό να
αποδέχονται την κοινωνική δομή που οι ίδιοι έχουν διαμορφώ σει.
 Είναι διστακτικοί και δύ σπιστοι και εχθρικοί στα νέα πρά γματα επειδή
φοβού νται τη διασά λευση της υπά ρχουσας κατά στασης. Φοβού νται τις
ρή ξεις, τις ανατροπές, τις επαναστατικές ιδέες.
 Είναι περισσό τερο επιρρεπείς σε συμβιβασμού ς και υποκύ πτουν σε
σκοπιμό τητες αναλογιζό μενοι το κοινό συμφέρον.
 Οι ευθύ νες και οι υποχρεώ σεις που έχουν επωμιστεί συχνά τους οδηγού ν
στο να θέτουν πρώ τη προτεραιό τητα το συμφέρον και γίνονται
ευκολό τερα ιδιοτελείς.
 Εμφανίζονται συχνό τερα από τους νέους ανειλικρινείς και σε ορισμένες
περιπτώ σεις αδιά φοροι και ατομιστές, κυρίως ό ταν προτά σσουν την
καριέρα και την κοινωνική τους επιφά νεια από τις ά λλες αξίες της ζωή ς.
 Συχνά θεωρού ν τον εαυτό τους αυθεντία, ό τι δεν επιδέχονται βελτιώ σεις
και αντιμετωπίζουν συγκαταβατικά τη νεό τητα.
 Γενικά θεωρού νται συντηρητικοί, σε αντίθεση με τους νέους που είναι
ρηξικέλευθοι.
 Ζουν περισσό τερο με τη μνή μη, γιατί το παρελθό ν είναι μεγά λο και
λιγό τερο με την ελπίδα και το ό ραμα.
 Συχνά δείχνουν υποκριτική συμπεριφορά και υπά ρχει διά σταση ανά μεσα
στα λό για και τα έργα τους.

Θα ή ταν ωστό σο απλού στευση και ανεπίτρεπτη γενίκευση αν

υποστηρίζαμε ό τι κά θε ενή λικας έχει ό λα αυτά τα χαρακτηριστικά
συγκεντρωμένα στο πρό σωπό του. Υπά ρχουν οι ατομικές διαφορές, οι ειδικές

103
συνθή κες ζωή ς και περιβά λλοντος που διαμορφώ νουν διαφορετικού ς
χαρακτή ρες. Μέσα στην ίδια γενιά υπά ρχουν συντηρητικοί και προοδευτικοί,
διαλλακτικοί και ασυμβίβαστοι, μετριοπαθείς και ακραίοι. Υπά ρχουν ενή λικοι
που παρακολουθού ν και αγκαλιά ζουν τις νέες εξελίξεις και το σύ γχρονο ρυθμό ,
ό πως και νέοι που αποκρού ουν τους νεωτερισμού ς.

ΧΑΣΜΑ ΤΩΝ ΓΕΝΕΩΝ

Με τον ό ρο ''χά σμα των γενεώ ν'' υποδηλώ νονται οι μεγά λες διαφορές που
χωρίζουν δύ ο επά λληλες γενιές, την γενιά των ωρίμων, που βρίσκεται στο
προσκή νιο της κοινωνική ς δραστηριό τητας, και τη γενιά που ετοιμά ζεται να την
διαδεχτεί. Οι διαφορές αυτές αναφέρονται στην αντίληψη του κό σμου, στο
νό ημα της ζωή ς, στο κύ ρος των αξιώ ν, στους τρό πους της καθημερινή ς
συμπεριφορά ς.

Στην εποχή μας το πρό βλημα παρουσιά ζεται με ιδιαίτερη ένταση και
ποικίλες μορφές. Η πιο ή πια μορφή εκδή λωσή ς του είναι η διαφωνία ανά μεσα
στο νέο και τον ηλικιωμένο. Οι διαφωνίες εκφρά ζονται συνή θως σε θέματα
αγωγή ς, πολιτική ς, ηθική ς και κοινωνικώ ν αντιλή ψεων. Οι διαφορές ανά μεσα
στις δύ ο γενιές δεν είναι μό νο θεωρητικές αλλά και πραγματικές. Αλλιώ ς μιλού ν,
ντύ νονται, ψυχαγωγού νται οι νέοι και αλλιώ ς οι μεγά λοι. Και το πρό βλημα
αρχίζει να οξύ νεται με τις αλληλοκατηγορίες. Οι ηλικιωμένοι κατηγορού ν τους
νέους ως ανεύ θυνους, επιπό λαιους, οκνηρού ς και οι νέοι ανταποδίδοντας
κατηγορού ν τους ηλικιωμένους ως υποκριτές, αυταρχικού ς, οπισθοδρομικού ς.
Οι αλληλοκατηγορίες αυτές αποτελού ν το πρώ το στά διο της αποξένωσή ς τους,
καθώ ς η επικοινωνία μεταξύ τους γίνεται από δύ σκολη έως αδύ νατη. Την πιο
ακραία, πά ντως μορφή με την οποία εκδηλώ νεται το χά σμα αποτελεί η ρή ξη των
σχέσεώ ν τους, σε περίπτωση που οι μεγά λοι, από θέση ισχύ ος, καταφεύ γουν
στον αυταρχισμό και οι νέοι απαντού ν δυναμικά με έντονες διαμαρτυρίες ακό μα
και με ανταρσίες. Ασφαλώ ς, οι διαπιστώ σεις αυτές δεν μπορού ν να περιγρά ψουν
ικανοποιητικά τη συμπεριφορά και τις σχέσεις νεό τερων και μεγαλύ τερων.
Υπά ρχουν ά πειρα παραδείγματα αμοιβαίας στή ριξης, κατανό ησης και
συνεργασίας μεταξύ τους.

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ;

 H σύ γκρουση ανά μεσα στην παλιά και τη νέα γενιά είναι κατά βά θος, η
αιώ νια σύ γκρουση του παλιού με το καινού ριο, του παρελθό ντος με το
παρό ν, της συντή ρησης με την πρό οδο, εκφρασμένη από τους φορείς των
στοιχείων αυτώ ν, δηλαδή τους ηλικιωμένους και τους νέους. Επομένως, τα
βαθύ τερα αίτια θα πρέπει να τα αναζητή σουμε στην ίδια τη φύ ση του νέου
και του ηλικιωμένου καθώ ς και στις διαφορετικές συνθή κες στις οποίες
αυτοί έζησαν και ζουν, επειδή από αυτές δέχονται επιδρά σεις και
διαμορφώ νουν τις ιδέες, τις αξίες και τον τρό πο ζωή ς τους.
 Ο νέος κινείται προς τα εμπρό ς, ο ηλικιωμένος αντίθετα προσπαθεί να
συγκρατή σει το παρό ν, γιατί είναι αυτό που του εξασφαλίζει την ύ παρξή του.
Η συντηρητική στά ση είναι αυτονό ητη για έναν ώ ριμο ά νθρωπο, αφού
αποτελεί συνά ρτηση της συντή ρησης της ίδια του της ύ παρξης, που με τα
χρό νια έχει εξαντλή σει πολλές από τις ζωτικές του δυνά μεις και οδεύ ει προς

104
 την αναπό φευκτη φθορά . Άλλες φορές, οι ηλικιωμένοι στρέφονται στο
παρελθό ν, στην περίοδο εκείνη της ζωή ς τους που είχαν ''δύ ναμη, λό γο και
ομορφιά ''. Η νοσταλγία των χρό νων εκείνων δεν αποτελεί κατά σταση
φευγαλέα και ρομαντική , αποτελεί ανά γκη βιολογική , για να δικαιώ σει την
ανθρώ πινη ζωή που τώ ρα μό λις διαπιστώ νει ο ώ ριμος ό τι είναι τρομακτικά
σύ ντομη και αφά νταστα ωραία. Και ενώ ο ώ ριμος ά νθρωπος κινείται προς
τα περασμένα, ωραιοποιώ ντας καθετί που συνδέεται με την δική του ωραία
περίοδο της νιό της, ο νέος ατενίζει το μέλλον και πιστεύ ει πως μπορεί να το
κά νει καλύ τερο από το παρό ν. Ο νέος με ακέραιες ό λες τις δυνά μεις του
πιστεύ ει πως έχει τη δύ ναμη και την υποχρέωση να κατακτή σει τον κό σμο,
που ανοίγεται μπροστά στα έκπληκτα μά τια του.
 Σε αυτές τις εγγενείς διαφορές που υπά ρχουν ανά μεσα στις δύ ο γενιές
προστέθηκαν, στην εποχή μας, και ά λλες αιτίες οι οποίες συνέτειναν στη
διεύ ρυνση του χά σματος. Και πρώ τη από ό λες ο γρή γορος ρυθμό ς εξέλιξης
και η από τομη αλλαγή των συνθηκώ ν της ζωή ς. Νέα τεχνολογικά
επιτεύ γματα εισά γονται, γνώ σεις αναθεωρού νται, ιδέες αλλά ζουν, αξίες
καταρρίπτονται, από τη μια στιγμή στην ά λλη. Σε αυτές τις αλλαγές οι νέοι
προσαρμό ζονται σχετικά πιο εύ κολα γιατί δεν έχουν ακό μα παγιώ σει
αντιλή ψεις και συμπεριφορά και είναι ευέλικτοι. Απεναντίας, πολλοί
μεγαλύ τεροι από δυσκαμψία, από αδυναμία να τις αντιληφθού ν και από
ανικανό τητα να προσαρμοστού ν σε αυτές μένουν πίσω, και η από σταση
ανά μεσα στις δύ ο γενιές μεγαλώ νει.
 Οι νέοι στην εποχή μας έχουν πολύ καλύ τερη ενημέρωση. Σχεδό ν ό λοι
παρακολουθού ν τη βασική εκπαίδευση και πολλοί από αυτού ς σπουδά ζουν
σε πανεπιστή μια της χώ ρας μας αλλά και του εξωτερικού . Γνωρίζουν ξένες
γλώ σσες, ταξιδεύ ουν και αποκτού ν νέες εμπειρίες. Από τα ΜΜΕ αλλά και με
τη δυνατό τητα πρό σβασης που έχουν στα σύ γχρονα δίκτυα πληροφοριώ ν
ενημερώ νονται για κά θε εξέλιξη στην επιστή μη και την τεχνολογία, για
διεθνή γεγονό τα, για κοινωνικά προβλή ματα, για θέματα τέχνης και
πολιτισμού . Διαμορφώ νουν επομένως μια διαφορετική αντίληψη του
κό σμου, συχνά διαφορετική από αυτή που έχουν σχηματίσει οι ηλικιωμένοι.
Επιπλέον τα πολλά ερεθίσματα που δέχονται και οι γνώ σεις που αποκτού ν
συντελού ν και στη γρή γορη ωρίμανση και στη διαμό ρφωση της
προσωπικό τητά ς τους σε νεαρή ηλικία. Και ο νέος που έχει διαμορφωμένη
προσωπικό τητα έχει δική του κρίση και δύ σκολα καθοδηγείται από ά λλους.
 Οι νέοι μεγαλώ νουν σε πολύ διαφορετικές συνθή κες, με αφθονία αγαθώ ν και
υψηλό βιοτικό επίπεδο. Αυτή η αφθονία συνοδεύ εται με ό λο και
περισσό τερες ανά γκες, πραγματικές ή πλασματικές και με απαιτή σεις
καλοπέρασης. Αντίθετα οι ηλικιωμένοι μεγά λωσαν σε συνθή κες στέρησης
και ανατρά φηκαν με τη λογική της εργασίας, της υπακοή ς, της οικονομίας
και της προκοπή ς.
 Οι σημερινοί νέοι ανατρέφονται δημοκρατικά από τους γονείς τους σε μια
δημοκρατική κοινωνία και έχουν πιο φιλελεύ θερο ή θος. Το δημοκρατικό
περιβά λλον μέσα στο οποίο μεγαλώ νουν, σε συνδυασμό με την ευαισθησία
και την κρίση που έχουν, ευνοεί την αμφισβή τηση για ό ,τι κακό
διαπιστώ νουν. Η αμφισβή τηση αυτή συχνά στρέφεται κατά της
προηγού μενης γενιά ς και των δημιουργημά των της. Της επιρρίπτουν
ευθύ νες για τα προβλή ματα που με τις πρά ξεις, τις παραλείψεις ή την ανοχή
της δημιού ργησε και την επικρίνουν. Δικαιολογημένη λοιπό ν είναι και η

105
 αντίδραση των ηλικιωμένων να τους κατηγορού ν για αχαριστία, ό χι τό σο
γιατί δεν έχουν συνείδηση των προβλημά των, ό σο γιατί τους είναι δύ σκολο
να δεχθού ν τις πολλές φορές ά δικες και υπερβολικές κατηγορίες των νέων.

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ

Η γεφύ ρωση του χά σματος των γενεώ ν :

α) Προϋποθέτει κινήσεις καλής θέλησης και από τις δύο πλευρές.

Κά θε γενιά , κά νοντας την αυτοκριτική της, πρέπει να αναζητή σει με θά ρρος και
με ειλικρίνεια τα θετικά και τα αρνητικά της χαρακτηριστικά , να διορθώ σει τα
λά θη της και να αντιμετωπίσει με αγά πη και κατανό ηση την ά λλη.

Σε αυτό το πλαίσιο :

Οι ώριμοι πρέπει :

 να πά ψουν να είναι αυταρχικοί και δεσποτικοί απέναντι στους νέους.

 να μην είναι διαρκώ ς επικριτικοί και επιφυλακτικοί σε ό ,τι τους
προτείνουν.
 να αναγνωρίσουν τις ευθύ νες που έχουν για τον κό σμο που παρέδωσαν
στη νέα γενιά .
 να κατανοή σουν τις δυσκολίες, τα προβλή ματα και τις ανησυχίες των
νέων.
 να τους αντιμετωπίζουν με μεγαλύ τερη εμπιστοσύ νη και σεβασμό .
 να παραμερίσουν τον εγωισμό τους και να δέχονται την κριτική από τους
νεό τερους.
 να είναι περισσό τερο ειλικρινείς και συνεπείς στις υποχρεώ σεις τους.

Οι νέοι πρέπει :

 να μην απορρίπτουν την πείρα των παλαιό τερων, αλλά να προσπαθού ν

να επωφεληθού ν από αυτή ν.
 Να αναγνωρίζουν τις θυσίες και τους αγώ νες που έχουν κά νει οι
μεγαλύ τεροι προκειμένου να απολαμβά νουν αυτοί σή μερα έναν κό σμο
πιο φιλελεύ θερο και δημοκρατικό .
 Να μην επαναπαύ ονται, να βρίσκονται σε διαρκή εγρή γορση και να
αγωνίζονται για την υλοποίηση των οραμά των τους.
 Να μη φοβού νται να αναλαμβά νουν ευθύ νες και πρωτοβουλίες.
 Να μην καταφεύ γουν σε στείρες μορφές αμφισβή τησης που δεν επιλύ ουν
κανέναν πρό βλημα, αλλά αντιθέτως δημιουργού ν καινού ρια.

β) Βασίζεται στη συνειδητοποίηση εκ μέρους και των νέων και των

ωρίμων ότι έχουν ανάγκη ο ένας τον άλλον.

Οι αντιθέσεις και οι διαφωνίες είναι λογικό να υπά ρχουν, δεν θα πρέπει ό μως να
μετατρέπονται σε αγεφύ ρωτες διαφορές και να οδηγού ν σε απουσία
οποιασδή ποτε επικοινωνίας. Άλλωστε, με το διάλογο μπορεί να προκύ ψει κά τι

106
καλύ τερο για ό λους, αφού η πορεία προς τα εμπρό ς περνά μέσα από τη γό νιμη
αντιπαρά θεση του παλιού με το καινού ριο. Η πείρα του παρελθό ντος, που
εκφρά ζουν οι ώ ριμοι, αν συνδυαστεί με την ορμητικό τητα και τη φρεσκά δα της
νεό τητας, μπορεί να οδηγή σει σε έναν πιο δημιουργικό κό σμο.

γ) Είναι κυρίως ευθύνη των γονέων και των εκπαιδευτικών, αφού αυτοί
βρίσκονται σε συνεχή επαφή με τους νέους. Αυτοί, λοιπό ν, πρέπει να
προσπαθή σουν να προσεγγίσουν τους νέους, αποβά λλοντας το στείρο
διδακτισμό και τη διά θεσή τους για επιβολή και αξιοποιώ ντας παρά λληλα τις
γνώ σεις ειδικώ ν που μπορού ν να τους βοηθή σουν να κατανοή σουν τις
ιδιαιτερό τητες της νεό τητας και να απαλλαγού ν από προκαταλή ψεις και
αυταρχικές συμπεριφορές.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ :

Υποθέστε ό τι διαβά ζετε σε μια εφημερίδα την επιστολή ενό ς αναγνώ στη-γονέα
ο οποίος κατηγορεί τους σύ γχρονους νέους για ανεύ θυνη και ανά ρμοστη
συμπεριφορά , έλλειψη σεβασμού προς τους γονείς τους, αμά θεια, αδιαφορία
κ.λ.π. Να γρά ψετε μια επιστολή 450-500 λέξεων με την οποία θα υπερασπίζεστε
τη στά ση των νέων και θα προτείνετε τρό πους με τους οποίους θα
αποκατασταθεί η επικοινωνία με τους γονείς τους και γενικό τερα με τους
μεγά λους.

ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ
ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ

107
 Ελεύθερος χρόνος: είναι το χρονικό διά στημα που απομένει, αν
αφαιρέσουμε το χρό νο που αφιερώ νει το ά τομο για την κά λυψη των
βιοποριστικώ ν και βιολογικώ ν του αναγκώ ν, κατά το οποίο χρονικό διά στημα
μπορεί να αναπαυθεί, να διασκεδά σει ή να καλλιεργή σει τα ενδιαφέροντά του.

ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ :

 Αποτελεί διέξοδο από το ρυθμό της εργασίας, από τον ασφυκτικό και
ανθυγιεινό , πολλές φορές, χώ ρο της, από την ορθολογική , κατ’ ανά γκη,
οργά νωση της ζωή ς.
 Βοηθά ει το ά τομο να χαλαρώ σει από τους έντονους ρυθμού ς της ζωή ς του, ν’
απαλλαγεί από τη νευρικό τητα και τις δυσά ρεστες ψυχικές καταστά σεις,
που καθημερινά δοκιμά ζει.
 Συντελεί στο να ανανεώ σει ο ά νθρωπος τις δυνά μεις του, ψυχικές,
πνευματικές, σωματικές, να έρθει σε επαφή με το φυσικό περιβά λλον και τον
εσωτερικό του κό σμο, καθώ ς η τεχνολογική ανά πτυξη τον απομακρύ νει
συστηματικά .

Σημείωση : Σοβαρή παρά λειψη θα ή ταν αν δεν αναφερό ταν η

σημαντικό τητα του ελεύ θερου χρό νου ιδιαίτερα στη σύ γχρονη κοινωνία, που
από τη μια μεριά η βιομηχανοποίηση και ο αυτοματισμό ς ξεκού ρασαν τον
ά νθρωπο, απλού στευσαν τη ζωή του και δημιού ργησαν τις συνθή κες για
περισσό τερο ελεύ θερο χρό νο, από την ά λλη ό μως μεριά του δημιού ργησαν ά λλες
ανά γκες και ποικίλα προβλή ματα.
Η μηχανή έγινε ό ργανο αλλοτρίωσης και υποδού λωσης του ανθρώ που,
τον απομά κρυνε από το προϊό ν της εργασίας του, πή ρε τη θέση του, του
στέρησε τη δυνατό τητα της ανά ληψης πρωτοβουλιώ ν. Οι ανά γκες του έγιναν
περισσό τερες. Ο γρή γορος ρυθμό ς της ζωή ς του δημιουργεί ά γχος, η παραγωγή
τυποποιημένων αγαθώ ν, ο τρό πος ζωή ς και η κοινωνία της αφθονίας τον ωθού ν
στην υπερκατανά λωση. Έτσι, περιορίζονται οι δυνατό τητες του ατό μου για
αυτομό ρφωση και ολοκλή ρωση της προσωπικό τητά ς του, καθώ ς ενδιαφέρεται
και καταβά λλει κό πο για την ολοένα και μεγαλύ τερη από κτηση υλικώ ν αγαθώ ν.

ΥΠΑΡΞΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΣΗΜΕΡΑ

Ο σύ γχρονος ά νθρωπος συγκριτικά με παλαιό τερες εποχές έχει στη διά θεσή
του περισσό τερο ελεύ θερο χρό νο γιατί :
 Η τεχνολογική πρό οδος και εξέλιξη μείωσε το χρό νο εργασίας του.
 Οι μαζικές διεκδική σεις των εργαζομένων αύ ξησαν τον ελεύ θερο
χρό νο και βελτίωσαν τις εργασιακές τους συνθή κες.
 Οι εργαζό μενοι έχουν το δικαίωμα να παίρνουν ά δεια με αποδοχές.
 Βελτιώ θηκαν τα μέσα μεταφορά ς και επικοινωνίας και γενικό τερα
το βιοτικό επίπεδο του ατό μου.

ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗ ΜΗ ΣΩΣΤΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ

108
 ΧΡΟΝΟΥ

Ο κενό ς ελεύ θερος χρό νος ή η μη σωστή αξιοποίησή του αποτελεί ανασταλτικό
παρά γοντα για την ανά πτυξη και εξέλιξη τό σο του ατό μου ό σο και του
κοινωνικού συνό λου. Συγκεκριμένα :
 Προκαλείται νωθρό τητα, πλή ξη, ανία, ά γχος, κοινωνική απομό νωση του
ατό μου.
 Το ά τομο δεν αναπτύ σσεται ψυχικά και πνευματικά , γίνεται
αντικοινωνικό και απομακρύ νεται από το φιλικό του περιβά λλον.
 Άσκοπη σπατά λη του χρό νου.
 Αναζή τηση διεξό δων σε βία, ναρκωτικά …

ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΣΩΣΤΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

 Συνειδητοποίηση της αναγκαιό τητας και της χρησιμό τητας του

ελεύ θερου χρό νου στη ζωή του σύ γχρονου ανθρώ που.
 Ιερά ρχηση στό χων και σωστώ ν κριτηρίων επιλογή ς.
 Κατά λληλη εκπαίδευση και σωστή αγωγή .
 Ευθύ νη της πολιτείας η δημιουργία κατά λληλης υποδομή ς (αθλητικά -
πολιτιστικά κέντρα, βιβλιοθή κες, κέντρα νεό τητας…) για τη δημιουργική
κά λυψη του ελεύ θερου χρό νου.

ΤΡΟΠΟΙ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ

 Ποιοτική ψυχαγωγία.
 Επαφή με την τέχνη.
 Ψυχοπνευματική καλλιέργεια – διεύ ρυνση γνωστικώ ν οριζό ντων του
ατό μου – από κτηση γνώ σεων και μό ρφωσης.
 Ενασχό ληση με τον αθλητισμό .
 Ταξίδια και επαφή με το φυσικό περιβά λλον.
 Επικοινωνία με το συνά νθρωπο, δημιουργία φιλικώ ν δεσμώ ν,
κοινωνικώ ν σχέσεων…
 Συμμετοχή στα κοινά .

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ:
Καλείστε να συντά ξετε μια ομιλία για τη Βουλή των Εφή βων σχετικά με τον
ελεύ θερο χρό νο των μαθητώ ν. Αφού αναφερθείτε στη σημασία του ελεύ θερου
χρό νου, να αναπτύ ξετε τις προτά σεις σας για τη συμβολή του σχολείου και της
πολιτείας στη δημιουργική αξιοποίησή του. (500 περίπου λέξεις)

109
 ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ

ΜΟΡΦΕΣ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑΣ

 Γνήσια ψυχαγωγία: υλοποιεί το ουσιαστικό νό ημα της αγωγή ς, την

αγωγή της ψυχή ς, ανανεώ νει το ά τομο σωματικά και ψυχικά .

 Νόθη -Κακή ψυχαγωγία: Είναι η πρό σκαιρη διασκεδαστική επένδυση

της ζωή ς, η από πειρα φυγή ς από την ανία και την τυποποίηση που οδηγεί
στη μεταμό ρφωση και παραμό ρφωση του εσωτερικού μας κό σμου, στον
ψυχικό κλονισμό .

ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑΣ

 Επηρεά ζει τον ψυχικό κό σμο του ανθρώ που (αποφορτίζει από το ά γχος
και τους γρή γορους ρυθμού ς ζωή ς).

110
  Συμβά λλει στην πνευματική καλλιέργεια και ολοκλή ρωση.
 Κοινωνικοποιεί το ά τομο.
 Διαμορφώ νει ηθικά ολοκληρωμένη προσωπικό τητα.
 Επιδρά θετικά στη βιολογική διά σταση του ατό μου.
 Βελτιώ νει την ποιό τητα ζωή ς, ιδιαίτερα στις μέρες μας, που η εξειδίκευση
και η μηχανοποίηση την κατέστησε ά χαρη και μονό τονη.
 Διεθνείς εκδηλώ σεις τέχνης και αθλητισμού συμβά λλουν στη
διεθνοποίηση, στην επικοινωνία των λαώ ν και στην εξά λειψη
φαινομένων ρατσισμού και εθνικισμού .

ΜΟΡΦΕΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ

(ΓΝΗΣΙΑ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ)

 Η ανά γνωση βιβλίων εγκυκλοπαιδικού ενδιαφέροντος:

- ικανοποιεί την έμφυτη τά ση για μά θηση
- διευρύ νει τους γνωστικού ς ορίζοντες και τα πνευματικά
ενδιαφέροντα.
 Η ενασχό ληση με τον αθλητισμό :
- ασκεί το σώ μα και συντελεί στη σωματική ευεξία
- εκτονώ νει θετικά το περίσσιο φορτίο ενέργειας
- καλλιεργεί την ά μιλλα μέσω των ομαδικώ ν αθλημά των.
 Το ποιοτικό καλλιτεχνικό θέαμα ή ακρό αμα (θέατρο, μουσική ,
επισκέψεις
σε μουσεία, πινακοθή κες κ.λπ.):
- αναπτύ σσει καλλιτεχνικά ενδιαφέροντα
- εκλεπτύ νει τον ψυχικό κό σμο και εξευγενίζει τα συναισθή ματα,
αναβαθμίζει την αισθητική .
 Η επικοινωνία με φιλικά πρό σωπα:
- καλλιεργεί την κοινωνικό τητα και αναπτύ σσει τις κοινωνικές
αρετές
- ευνοεί τη γό νιμη ανταλλαγή από ψεων, το διά λογο
- παρέχει συναισθηματική κά λυψη.

 Η συμμετοχή σε πολιτιστικές δραστηριό τητες και εκδηλώ σεις:

- συμβά λλει στην επικοινωνία των ανθρώ πων, ισχυροποιεί τους
συνεκτικού ς τους δεσμού ς.
- ευνοεί την επαφή με το περιεχό μενο της παρά δοσης.

 Τα ταξίδια εμπλουτίζουν τις παραστά σεις και τις εμπειρίες.

 Η επαφή με τη φύ ση:
- αναζωογονεί το πνεύ μα
- απαλλά σσει από το ά γχος της καθημερινό τητας, την πλή ξη και τη
μονοτονία
- παρέχει την δυνατό τητα ενδοσκό πησης/περισυλλογή ς και
αποτελεί πηγή έμπνευσης και στοχασμού .

111
ΜΟΡΦΕΣ ΜΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ
ΧΡΟΝΟΥ (ΝΟΘΗ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ)

 Παρακολού θηση χαμηλή ς ποιό τητας πολιτιστικώ ν έργων

(εμπορικό θέαμα ή ακρό αμα, προγρά μματα ευτελού ς αισθητική ς
-τηλεοπτικές σειρές, προϊό ντα της παγκό σμιας πολιτιστική ς
βιομηχανίας κ.ά .) τα οποία: προβά λλουν αρνητικά πρό τυπα
(ευδαιμονιστικά , ανταγωνιστικά , βίας κ.ά .)
 Ηλεκτρονικά παιχνίδια:
- συνιστού ν ανώ φελη απώ λεια χρό νου.
- παθητικοποιού ν και μηχανοποιού ν τη σκέψη.
- αμβλύ νουν την κρίση, περιστέλλουν τη φαντασία.
- καλλιεργού ν την εσωστρέφεια και τον απομονωτισμό ,
εμποδίζουν την επικοινωνία κ.ά .
 Η εκτό νωση στο γή πεδο μέσω εκδηλώ σεων χουλιγκανισμού :
ο ά νθρωπος: απλό ς καταναλωτή ς θεά ματος, χωρίς ο ίδιος να
αθλείται, ως οπαδό ς μιας αθλητική ς ομά δας ενεργεί, συχνά , κά τω
από μια μαζική ψυχολογία και προβαίνει σε βίαιες ή
αντικοινωνικές εκδηλώ σεις, ως θεατή ς δεν εκτονώ νει θετικά το
περίσσιο φορτίο ενέργειας.
 Τα νυκτερινά κέντρα στα οποία:
- προβά λλονται προγρά μματα που ευτελίζουν την έννοια της
ψυχαγωγίας.
- γίνεται επίδειξη νεοπλουτισμού μέσω της δαπανηρή ς πολυποσία
- φθείρουν τη σωματική υγεία, προκαλού ν φθορά και
απορρύ θμιση, δεν ευνοού ν την επικοινωνία με την εκκωφαντική
μουσική κ.ά .
 Τα τυχερά παιχνίδια, ό πως τα χαρτοπαίγνια κ.ά .:
- προκαλού ν εθισμό , με σοβαρές παρενέργειες στη συμπεριφορά
ατό μου.
- επιβαρύ νουν οικονομικά , συχνά μά λιστα οδηγού ν στην ά σκοπη
κατασπατά ληση του εισοδή ματος.
- καλλιεργού ν μια αντίληψη σύ μφωνα με την οποία η βελτίωση π-
χ κοινωνικο - οικονομική ς κατά στασης του ατό μου εναποτίθεται
στην τύ χη.
- Αποφεύ γει, έτσι, τη συμμετοχή σε κοινωνικού ς και πολιτικού ς
αγώ νες, για να επιλύ σει τα προβλή ματά του και διαμορφώ νουν
μια χρησιμοθηρική αντίληψη για κά θε δραστηριό τητα. Κά θε
ενασχό ληση πρέπει να αποφέρει υλικό κέρδος.
 Η χρή ση των μηχανώ ν και η μανία της ταχύ τητας:
- αποτελεί ακραία μορφή εκτό νωσης που εγκυμονεί κινδύ νους για
τη σωματική ακεραιό τητα και την υγεία.
- καλλιεργεί την έφεση για επιδεικτική συμπεριφορά .

112
 - οδηγεί κυρίως τους νέους να ταυτίζουν την αξία τους με τα
αντικείμενα χρή σης, ό πως οι μηχανές μεγά λου κυβισμού .
 Σε ακραίες περιπτώ σεις η καταφυγή σε τεχνητού ς παραδείσους
με την αναζή τηση εναλλασσό μενων και απαγορευμένων
εμπειριώ ν (διά φορα είδη ναρκωτικώ ν ουσιώ ν):
- φθείρει τη σωματική υγεία, οδηγεί σε φαινό μενα κοινωνική ς
παθογένειας.
- προκαλεί ψυχικές διαταραχές (μελαγχολία, τά ση παραίτηση;.
αυτοκτονίας κ.ά .)
- έχει ως αποτέλεσμα την κοινωνική απομό νωση και
περιθωριοποίηση καθιστά τα ά τομα, μέσω του εθισμού , έρμαια
του πά θους τους.

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΟΡΘΗ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ

ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΤΩΝ ΝΕΩΝ

Η πολιτεία μπορεί να συμβά λλει σημαντικά στην ορθή αξιοποίηση -του

ελεύ θερου χρό νου των νέων με:
 την αισθητική αγωγή μέσω του περιεχομένου και του
ανθρωπιστικού προσανατολισμού του εκπαιδευτικού θεσμού ,
που στοχεύ ει στην πνευματική καλλιέργεια του μαθητή .
 την ενίσχυση των πολιτιστικώ ν συλλό γων που ευνοού ν:
- την ενασχό ληση με μορφές τέχνης/γνή σιας ψυχαγωγίας (θέατρο,
μουσική κ.λπ.)
- τη γό νιμη επαφή με στοιχεία του παραδοσιακού πολιτισμού
- τη δημιουργική συνά ντηση και επικοινωνία των νέων.
 την αναβά θμιση/τό νωση της καλλιτεχνική ς δραστηριό τητας σε
περιοχές που μειονεκτού ν εξαιτίας γεωγραφικώ ν ιδιαιτεροτή των
και των οικονομικώ ν ανισοτή των, στις υποβαθμισμένες
συνοικίες των μεγά λων αστικώ ν κέντρων, στα ημιαστικά και
κυρίως αγροτικά κέντρα.
 τη δημιουργία αθλητικώ ν και πολιτιστικώ ν χώ ρων, σταδίων και
γυμναστηρίων με ελεύ θερη είσοδο, θεά τρων, σχολώ ν χορού ,
ωδείων, βιβλιοθηκώ ν κ.λπ.
 την ενεργοποίηση του ραδιοτηλεοπτικού συμβουλίου για τον
έλεγχο του περιεχομένου και της αισθητική ς του προγρά μματος
των ΜΜΕ.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ

 Η πνευματική του καλλιέργεια και η γενικό τερη παιδεία και

ψυχοσύ νθεσή του
 Οι ευκαιρίες που παρέχει το ευρύ τερο πολιτιστικό περιβά λλον
 Ο ελεύ θερος χρό νος που διαθέτει
 Η οικονομική δυνατό τητα

113
  Το υλιστικό πνεύ μα της εποχή ς
 Η μοναξιά του σύ γχρονου ανθρώ που
 Η ηλικία. Κά θε ηλικία έχει το δικό της τρό πο ψυχαγωγίας που
καθορίζεται από την ψυχοβιολογική κατά σταση του ατό μου.

ΑΙΤΙΑ ΣΤΡΟΦΗΣ ΣΤΗ ΝΟΘΗ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ

 Το υλιστικό πνεύ μα της εποχή ς που παρεμποδίζει τις πνευματικές

δραστηριό τητες.
 Η πνευματική μονομέρεια περιορίζει τα ενδιαφέροντα και τις επιλογές.
 Το ά γχος και ο εξοντωτικό ς ρυθμό ς ζωή ς οδηγού ν σε επιλογές
εκτό νωσης.
 Η προβολή από τα ΜΜΕ χαμηλή ς ποιό τητας προγραμμά των για την
εξυπηρέτηση οικονομικώ ν συμφερό ντων.
 Η έλλειψη ερεθισμά των και κινή τρων για ποιοτική ψυχαγωγία.
 Το γενικό τερο πνεύ μα του μιμητισμού .
 Το γενικό τερο πνεύ μα της υποβά θμισης του ανθρώ που ως αξίας, με
χαρακτηριστικά την εξαχρείωση, την αποπνευματοποίηση.
 Η παραγωγή της μαζική ς υποκουλτού ρας.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ:
Με ποιους τρό πους, κατά τη γνώ μη σας, μπορεί να αντιμετωπιστεί το πρό βλημα
της ψυχαγωγίας των σύ γχρονων νέων ώ στε να αξιοποιή σουν σωστά τον
ελεύ θερο χρό νο τους; (400-500 λέξεις).

ΕΡΩΤΑΣ - ΑΓΑΠΗ

ΟΡΙΣΜΟΣ
Αγά πη είναι το συναίσθημα συμπά θειας και αφοσίωσης σε πρό σωπα ή
πρά γματα.

ΜΟΡΦΕΣ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ

114
 η αγά πη προς την πατρίδα
 η αγά πη προς τους γονείς
 η ερωτική αγά πη
 η αγά πη προς το συνά νθρωπο
 η αδελφική αγά πη
 η αγά πη προς το θεό
 η αγά πη προς την Παρά δοση
 η αγά πη προς τη φύ ση κ.λπ.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ

 η καθολικό τητα, η απουσία πνεύ ματος διακρίσεων

 η ανιδιοτέλεια, η αγνό τητα των αισθημά των και των προθέσεων
 η ανυστερό βουλη διά θεση, η απουσία σκοπιμοτή των και των
μικροϋ πολογισμώ ν του προσωπικού συμφέροντος,
 η ανοχή , η ανεκτικό τητα προς τη διαφορετικό τητα, η ανυπό κριτη
εμπιστοσύ νη και η απουσία της καχυποψίας,
 η γενναιοδωρία, η μεγαλοψυχία και η καλοσύ νη
 η απουσία της κτητική ς διά θεσης και σεβασμό ς στην αυτονομία της
προσωπικό τητας του ά λλου
 η ανυπαρξία έπαρσης, εγωκεντρισμού και αλαζονείας
 η ψυχική συμμετοχή στη χαρά και στη λύ πη του συνανθρώ που, που
εκδηλώ νεται ως συμπαρά σταση.
 η διά θεση της συγγνώ μης, η απουσία μνησικακίας, η ανεξικακία
 η διά θεση προσφορά ς που φτά νει ως την αυτοθυσία και δεν αναζητεί
δικαίωση.

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ

 Κοινωνικό ς τομέας
- Συμβά λλει στη διαμό ρφωση υγιώ ν διαπροσωπικώ ν σχέσεων, που χα-
ρακτηρίζονται από ανιδιοτέλεια, αφοσίωση, αμοιβαία εμπιστοσύ νη
κα φιλική διά θεση.
- Εξευγενίζει το συναισθηματικό κό σμο και διαμορφώ νει το αναγκαίο
κλίμα ψυχική ς και συναισθηματική ς επαφή ς, αλληλοπροσέγγισης και
βαθύ τερης επικοινωνίας, χωρίς ωφελιμιστικά κριτή ρια.
- Αποδιώ χνει την αίσθηση της μοναξιά ς, αφού καλύ πτει τις
συναισθηματικές ανά γκες των ανθρώ πων.
- Περιορίζει τον ά κρατο ατομικισμό . Με το αίσθημα της αγά πης το
ά τομο απομακρύ νεται από τα στενά πλαίσια του «εγώ » και μεταβαίνει
προς το «εσύ ».
- Αποτρέπει τον ανταγωνισμό και το συγκρουσιακό κλίμα στις
διαπροσωπικές σχέσεις.

 Ψυχολογικό ς τομέας
- Συντελεί στην ψυχολογική ισορροπία του ατό μου.

115
 - Προσανατολίζει το ά τομο στην αντιμετώ πιση της ζωή ς με αισιό δοξη
και ελπιδοφό ρα διά θεση.
- Ισχυροποιεί τις ψυχικές δυνά μεις του ανθρώ που, ενισχύ οντά ς τον
εσωτερικό κό σμο του με υπομονή , εγκαρτέρηση και αντοχή .

 Δημιουργικό ς τομέας
Η αγά πη, λειτουργώ ντας ως θετικό κίνητρο, αναδεικνύ ει τη
δημιουργική
διά θεση και αποτελεί πηγή καλλιτεχνική ς έμπνευσης και δημιουργίας.

 Ηθικό ς τομέας
Ηθικοποιεί τη συμπεριφορά του ατό μου, γιατί διαμορφώ νει μια στά ση
ζωή ς
που χαρακτηρίζεται από την ειλικρίνεια, την εντιμό τητα, την αγνό τητα
των
προθέσεων.

 Ιδεολογικό ς τομέας
Η αγά πη:
- προσδίδει ουσιαστικό νό ημα στη ζωή του ανθρώ που με την ανθρωπιστι-
κή προσέγγιση των πραγμά των και τον προσανατολίζει στην κατά κτηση
υψηλώ ν αξιώ ν και την πραγμά τωση ιδανικώ ν. Αποτρέπει τους
διαχωρισμού ς των ατό μων με κριτή ριο τις ιδεολογικές τους αντιλή ψεις.
- Απομακρύ νει τη δογματική προσκό λληση σε εγωκεντρικές αντιλή ψεις,
τη μισαλλοδοξία και το φανατισμό .

 Διεθνιστικό ς τομέας
- Η αγά πη προς τον ά νθρωπο, ανεξαρτή τως εθνικό τητας, φυλή ς, χρώ μα-
τος κ.λπ. διαμορφώ νει το κατά λληλο πλαίσιο για την επίτευξη της
αρμονική ς και ειρηνική ς συνύ παρξης των λαώ ν.
- Απαλλά σσει από αρνητικού ς προϊδεασμού ς, προκαταλή ψεις και ρατσι-
στικές αντιλή ψεις.
- Καλλιεργεί πνεύ μα ανοχή ς και ανεκτικό τητας προς τη διαφορετικό τητα,
αναπτύ σσει πνεύ μα οικουμενική ς συνείδησης.

ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΠΟΥ

ΚΑΘΙΣΤΟΥΝ ΕΠΙΤΑΚΤΙΚΟ ΤΟ ΑΙΤΗΜΑ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ.

 Η ποιό τητα των ανθρώ πινων σχέσεων, στις οποίες, στο πλαίσιο των
σύ γχρονων τεχνολογικά αναπτυγμένων καταναλωτικώ ν κοινωνία
κυριαρχού ν:
- ο ά κρατος ατομικισμό ς
- οι εμπορευματοποιημένες, συμβατικές, επιφανειακές /επιδερμικές
σχέσεις
- το ανταγωνιστικό πνεύ μα
- η απροσωποποίηση το αίσθημα της μοναξιά ς.
Συχνά , ο σύ γχρονος ά νθρωπος χρησιμοποιεί το συνά νθρωπό του σαν
μέσο
για την επίτευξη ενό ς ιδιοτελού ς στό χου, δεν τον αντιμετωπίζει ως αξία.

116
 
Τα φαινό μενα ρατσισμού
α. φυλετικού , ό πως:
- η αρνητική αντιμετώ πιση των μειονοτή των και των μεταναστώ ν
- η ά νιση αντιμετώ πιση των εγχρώ μων σε πολλές χώ ρες ο αντισημιτισμό ς
- η αναβίωση φασιστικώ ν και νεοναζιστικώ ν αντιλή ψεων,

β. κοινωνικού , ό πως:
- η αντιμετώ πιση των περιθωριακώ ν και ά λλων κοινωνικώ ν ομά δων
(ναρκομανώ ν, φορέων ή ασθενώ ν με AIDS κ.λπ. )
- η στά ση απέναντι στα ά τομα με ειδικές ανά γκες.

 Η παραβίαση των ανθρώ πινων δικαιωμά των:

- η εκμετά λλευση των παιδιώ ν
- η ά σκηση σωματική ς και ψυχολογική ς βίας
- οι παρά νομες φυλακίσεις, τα βασανιστή ρια, που επιβά λλουν τα δι-
κτατορικά , κυρίως, καθεστώ τα
- η υποτιμητική /προσβλητική αντιμετώ πιση της γυναίκας, κυρίως στις
υπανά πτυκτες χώ ρες.

 Οι εστίες πολέμου σε διά φορα μέρη της γης: οι απά νθρωπες συνθή κες
που διαμορφώ νουν και η καλλιέργεια του μίσους και της εχθρό τητας.

 Οι απά νθρωπες συνθή κες διαβίωσης στις τριτοκοσμικές χώ ρες:

προκλητικές ανισό τητες, που περιθωριοποιού ν μεγά λες μά ζες πλη-
θυσμώ ν, πείνα, στερή σεις, εξαθλίωση, εκμετά λλευση.
 Η έξαρση της βίας και της εγκληματικό τητας, η οποία:
- προκαλεί αισθή ματα καχυποψίας, δυσπιστίας προς τους ά λλους και
ακυρώ νει την ανιδιοτελή προσέγγιση και επικοινωνία.
- Κλονίζει τις ανθρώ πινες σχέσεις και καλλιεργεί το μίσος και την
εχθρό τητα.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ :
Είναι γενικά παραδεκτό πως η νέα γενιά σή μερα είναι περισσό τερο
ενημερωμένη ό σον αφορά στον έρωτα και τις σχέσεις των δύ ο φύ λων. Παρ’ ό λα
αυτά , η κρίση στις σχέσεις των δύ ο φύ λων, ειδικά στους νέους, μεγαλώ νει. Πού
οφείλεται κατά τη γνώ μη σας το φαινό μενο αυτό και πώ ς νομίζετε ό τι μπορεί να
βελτιωθεί η κατά σταση; Να εκθέσετε τις από ψεις σας σε ένα ά ρθρο 400 - 500
λέξεων.

117
 ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ - ΜΟΔΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
Από τα πρώ τα κιό λας χρό νια της εξέλιξή ς του ο ά νθρωπος χρησιμοποίησε
διά φορα μέσα για να προφυλαχθεί από τα αντίξοα καιρικά φαινό μενα. Ένα από
αυτά τα μέσα ή ταν και το ένδυμα. Η πρώ τη του μορφή ή ταν το δέρμα ζώ ων.
Αργό τερα, βέβαια, η ενδυμασία ά ρχισε να αποκτά και ά λλες διαστά σεις,
κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές, θρησκευτικές. Κατά τη διά ρκεια του
Μεσαίωνα πρωτοεμφανίστηκε και η μό δα, η οποία σή μερα παίζει σημαντικό
ρό λο στη ζωή πολλώ ν ανθρώ πων αλλά και στην παγκό σμια οικονομία.

ΣΗΜΑΣΙΑ ΕΝΔΥΜΑΣΙΑΣ – ΑΙΤΙΑ ΧΡΗΣΗΣ

 Αποτελεί την πρώ τη εντύ πωση που δίνει κά ποιος. Προδιαθέτει, δηλαδή ,
ευνοϊκά ή αρνητικά τους ά λλους και παίζει ρό λο στην κοινωνική αποδοχή ή
από ρριψη.
 Η ενδυμασία είναι κά τι σαν την ταυτό τητά μας. Φανερώ νει το φύ λο, την
ηλικία, τη θρησκεία, την εθνικό τητα κ.α.
 Δηλώ νει επίσης την οικονομική κατά σταση του ατό μου, το επά γγελμά του,
την κοινωνική του θέση, ακό μα και τις αντιλή ψεις του (συντηρητικές ή
προοδευτικές).
 Προσφέρει αυτοπεποίθηση, ασφά λεια, σιγουριά και συμβά λλει στην καλή
διά θεση. Γενικό τερα το ρού χο εξωτερικεύ ει την ψυχική κατά σταση και τα
συναισθή ματα του ατό μου.
 Τέλος, χρησιμοποιείται και ως μέσο προσέλκυσης του ά λλου φύ λου.
Σύ μφωνα με τον Παπανού τσο "ντυνό μαστε για να μας αγαπή σουν".

ΜΟΔΑ – ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ – ΟΡΙΣΜΟΣ

Μό δα είναι η παροδική κοινωνική συνή θεια που αφορά κυρίως τον τρό πο
ένδυσης, την υπό δηση, την κό μμωση, αλλά και γενικό τερα τον τρό πο ζωή ς,
ό πως τη συμπεριφορά ή την ψυχαγωγία. Θεωρείται η επικρατού σα αντίληψη
κά θε εποχή ς. Η μό δα αντικατοπτρίζει αυτό που συμβαίνει στην κοινωνία.
Εξελίσσεται συνεχώ ς επηρεαζό μενη από τις οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές
και πολιτιστικές συνθή κες. Στην εποχή μας έχει αποκτή σει έναν χαρακτή ρα
σχεδό ν καταδυναστευτικό και παρά λογο, ασκώ ντας ανεξέλεγκτη κυριαρχία
πά νω στις μά ζες και στηρίζοντας το υλιστικό , καταναλωτικό πρό τυπο της

118
καπιταλιστική ς κοινωνίας. Εξαιτίας της, η τοπική ενδυμασία έχει καταργηθεί και
έχει επιβληθεί μια σχεδό ν ομοιό μορφη εμφά νιση σε παγκό σμιο επίπεδο.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ Η΄ ΚΑΘΟΡΙΖΟΥΝ ΤΗ ΜΟΔΑ

 Οι αισθητικές αντιλή ψεις κά θε εποχή ς.
 Η πολιτική κατά σταση.
 Η θρησκεία και οι ηθικές αντιλή ψεις.
 Η οικονομική κατά σταση μιας κοινωνίας.
 Τα συμφέροντα των μεγά λων πολυεθνικώ ν επιχειρή σεων.
 Οι κλιματολογικές συνθή κες.

ΓΙΑΤΙ ΤΗΝ ΑΚΟΛΟΥΘΟΥΝ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ

 Μιμητισμό ς, ξενομανία, παγκοσμιοποίηση.
 Φό βος περιθωριοποίησης, κοινωνική ς από ρριψης.
 Απουσία κριτική ς σκέψης, μαζοποίηση.
 Αδυναμία αντίστασης στα καταναλωτικά πρό τυπα – τερά στια η δύ ναμη
της διαφή μισης και των Μ.Μ.Ε.
 Τά ση των νέων για καινοτομία, επιθυμία για διαμό ρφωση νέων
κατευθύ νσεων.
 Φιλαρέσκεια, αυτοεπιβεβαίωση.
 Ανά γκη επίδειξης, κοινωνική ς προβολή ς.

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
 Κίνδυνος για την προσωπικό τητα του ατό μου, αλλοτρίωση, απώ λεια
αυτεξού σιου, προσωπική ς βού λησης και ελευθερίας. Το ά τομο
καθίσταται έρμαιο των συμφερό ντων των πολυεθνικώ ν.
 Τυποποίηση, ομοιομορφία, απώ λεια διαφορετικό τητας.
 Υλικό ς ευδαιμονισμό ς, αύ ξηση καταναλωτισμού , οικονομική αφαίμαξη.
 Αποπροσανατολισμό ς, αδιαφορία για τα σοβαρά κοινωνικά προβλή ματα.
 Κενοδοξία, ά γχος, ψυχολογικά προβλή ματα σε περίπτωση οικονομική ς
αδυναμίας.
Ο Πλά τωνας είχε πει για τη μό δα : "θλιβερή, απατηλή, ταπεινή, ανάρμοστη σε
ελεύθερους, γιατί εξαπατά με σχήματα και χρώματα ώστε κάνει τους ανθρώπους
να θέλουν να αποκτήσουν ένα ξένο ιδανικό".

119
ΜΕΤΡΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ
 Παιδεία, κριτική σκέψη, ενδιαφέρον για την πνευματική καλλιέργεια.
 Ισχυρή προσωπικό τητα, αυτογνωσία, αυτοκυριαρχία, εγκρά τεια.
 Περιορισμό ς τηλεθέασης.
 Υιοθέτηση νέων αξιώ ν, αρχώ ν, ιδανικώ ν.
 Απαγκίστρωση από τον υλικό ευδαιμονισμό .

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ :
Σύ μφωνα με τον Πλά τωνα: «η μό δα είναι απατηλή και δεν ταιριά ζει σε
ελεύ θερους ανθρώ πους, αλλά σε δού λους». Συμφωνείτε με την παραπά νω
ά ποψη; Γιατί πιστεύ ετε ό τι εκατομμύ ρια ά νθρωποι σε ό λο τον κό σμο
ακολουθού ν τη μό δα σχεδό ν τυφλά ; Υπά ρχουν τρό ποι να αντισταθού με σε αυτή ;
Να απαντή σετε σ’ ένα ά ρθρο 400 – 500 λέξεων.

120
 ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ - ΟΡΙΣΜΟΣ
Οικογένεια είναι η θεσμοθετημένη κοινωνική ομά δα ατό μων, τα οποία
συνδέονται με φυσικού ς δεσμού ς. Συναντά ται σε ό λες τις ιστορικές περιό δους
από την αρχαιό τητα ως τις μέρες μας και καλύ πτει βασικές ανά γκες της ζωή ς.
Έχει χαρακτηρισθεί ως κύ τταρο της κοινωνίας, αφού αποτελεί την πρωτογενή
μονά δα της. Δεν πρό κειται για στατικό και αμετά βλητο θεσμό , γιατί κά θε
αλλαγή της κοινωνίας προκαλεί μεταβολές στη δομή και στις λειτουργίες της
οικογένειας. Η μορφή της, οι διαστά σεις της, οι ανά γκες της, οι σχέσεις μεταξύ
των μελώ ν της ποικίλλουν μέσα στο χώ ρο και το χρό νο.

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Η οικογένεια, παρακολουθώ ντας το διαδοχικό πέρασμα του ανθρώ που από
την πρωτό γονη κατά σταση στον πολιτισμό , σημείωσε τρεις βασικές αλλαγές
ως προς τη δομή και τη μορφή εξουσίας που επικρατού σε κά θε φορά σε αυτή :
α) μητριαρχική: η γυναίκα βρίσκεται στο επίκεντρο της παραγωγή ς και
δεσπό ζει στην οικογένεια,
β) πατριαρχική: με τη χρή ση του μετά λλου και την επινό ηση του αρό τρου
μεταβά λλονται οι μέθοδοι παραγωγή ς και ο ά ντρας τοποθετείται στο κέντρο
των παραγωγικώ ν διαδικασιώ ν, αποκτώ ντας κυρίαρχο ρό λο στην κοινωνία
και στην οικογένεια (pater familias). H δύ ναμή του είναι πια αδιαμφισβή τητη
και η θέλησή του νοείται ως έκφραση θείων δυνά μεων. Η πατριαρχική
οικογένεια λειτουργεί ως μονά δα παραγωγή ς και κατανά λωσης με πλή ρη
αυτά ρκεια, η κατανομή των ρό λων γίνεται με κριτή ριο την ηλικία και κύ ριο
μέλημα αποτελεί η αγωγή των παιδιώ ν.
γ) πυρηνική ή συντροφική οικογένεια: η γαλλική και η βιομηχανική
επανά σταση επέφεραν μεγά λες ανακατατά ξεις στη δομή και τη λειτουργία της
κοινωνίας επηρεά ζοντας και το θεσμό της οικογένειας. Η εκβιομηχά νιση της
παραγωγή ς, η αστικοποίηση, ο επαναπροσδιορισμό ς του γυναικείου ρό λου και
οι νέες αντιλή ψεις για το παιδί και τα δικαιώ ματά του οδηγού ν στην κατά ργηση
της αυταρχική ς συμπεριφορά ς και στις δημοκρατικό τερες σχέσεις. Παρά λληλα,
αρχίζει σταδιακά να εξασθενεί το κύ ρος και η δύ ναμή της, καθώ ς περιορίζεται το
φά σμα των αρμοδιοτή των της.

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ

121
 Παρά τις διαφοροποιή σεις στο χώ ρο και στο χρό νο και παρά τις διαφωνίες
των κοινωνιολό γων, οι κυριό τερες λειτουργίες της οικογένειας μπορού ν να
συνοψισθού ν στις ακό λουθες τέσσερις :
α) αναπαραγωγική: μέσω αυτή ς εξασφαλίζεται η βιολογική συνέχεια της
κοινωνίας.
β) οικονομική: στη σύ γχρονη αστική βιομηχανική κοινωνία περιορίζεται ο
ρό λος της οικογένειας ως παραγωγική ς μονά δας. Τα μέλη της προσφέρουν την
εργασία τους μεμονωμένα έξω από τον κοινό οίκο και κερδίζει ατομικά ο
καθένας το εισό δημά του. Πά ντως, η οικογένεια καλύ πτει τις βασικές υλικές
ανά γκες του ατό μου.
γ) εκπαιδευτική: η οικογένεια αποτελεί αναντικατά στατο περιβά λλον για την
πραγματική αγωγή , για την κοινωνικοποίηση και την ανά πτυξη της
προσωπικό τητας του παιδιού . Ενεργοποιεί και καλλιεργεί τη νό ηση και φέρνει
το νέο ά τομο σε επαφή με τις ιδέες και τις αξίες της κοινωνίας.
δ) ψυχολογική: συνίσταται κυρίως στην ικανοποίηση της ανά γκης των ατό μων
να αισθά νονται ασφαλή και να απολαμβά νουν τη στοργή των ά λλων. Ειδικά
στις σύ γχρονες κοινωνίες, ό που η ταχύ τητα των κοινωνικώ ν μετασχηματισμώ ν
δημιουργεί ρευστό τητα στις κοινωνικές σχέσεις και επομένως ανασφά λεια στα
ά τομα, η ψυχολογική λειτουργία της οικογένειας αποκτά ιδιαίτερη βαρύ τητα.

Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ - ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ :

Οι μεταβολές που επή λθαν στο θεσμό της οικογένειας ή ταν πολλές και
ποικίλες. Οι κυριό τεροι συντελεστές τους ή ταν δύ ο: α) η ά νοδος της αστική ς
τά ξης και η επιβολή ενό ς νέου τρό που ζωή ς και β) οι νέες κοινωνικές συνθή κες
που αναπτύ χθηκαν στη σύ γχρονη κοινωνία. Οι πιο σημαντικές είναι :
 ό σο η κοινωνία γίνεται πιο σύ νθετη, διά φορες βασικές λειτουργίες της
οικογένειας αποδεσμεύ ονται και αυτονομού νται. Η σύ γχρονη οικογένεια έχει
χά σει ένα μεγά λο μέρος των λειτουργιώ ν της κοινωνικοποίησης, της αγωγή ς
και της προστασίας των μελώ ν της.
 εμφανίζεται μια νέα αντίληψη για το παιδί και την παιδική ηλικία. Η
τελευταία ορίζεται ως περίοδος σωματική ς, πνευματική ς και ηθική ς
προπαρασκευή ς. Συνέπειες της αντίληψης αυτή ς είναι η παρά ταση της
εξά ρτησης των τέκνων από τη γονεϊκή οικογένεια, η απαγό ρευση της
εργασίας των ανηλίκων και η αναγωγή της εκπαίδευσης από κοινωνικό
προνό μιο σε ατομικό δικαίωμα.
 η αστικοποίηση, η εξατομίκευση και η εμπορευματοποίηση της εργασίας
οδή γησαν στην εξασθένιση της εκτεταμένης οικογένειας και στην εμφά νιση
της ολιγομελού ς πυρηνική ς. Παρατηρείται σημαντικό ς περιορισμό ς της
αναπαραγωγική ς δραστηριό τητας της γυναίκας με τη μείωση του αριθμού
των τέκνων.
 η δυνατό τητα ατομική ς επιλογή ς των συζύ γων από τους ίδιους τους
ενδιαφερό μενους θεωρείται σή μερα ο επικρατέστερος τρό πος δημιουργίας
νέων οικογενειώ ν. Έτσι, η οικογένεια θεμελιώ νεται σε ένα συναισθηματικό
δεσμό και διαρκεί ό σο ο δεσμό ς αυτό ς παραμένει ενεργό ς.

122
 η αποδέσμευση της γενετή σιας σχέσης από την αναπαραγωγή χά ρη στα
σύ γχρονα μέσα αντισύ λληψης απελευθερώ νει τις σεξουαλικές σχέσεις του
ζευγαριού και υπογραμμίζει το συναισθηματικό δεσμό του.
 η έξοδος της γυναίκας από τον οικιακό χώ ρο και η ένταξή της στις
παραγωγικέςn διαδικασίες σε συνδυασμό με τη διά δοση των αρχώ ν της
ισό τητας των δύ ο φύ λων οδή γησαν στην ολοένα και συχνό τερη συμμετοχή
του ά νδρα στις καθημερινές εργασίες του σπιτιού . Στη σύ γχρονη εποχή οι
ρό λοι των δύ ο συζύ γων γίνονται ό λο και περισσό τερο κοινοί (συμμετρική
οικογένεια).

ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ - ΑΙΤΙΑ :

Τα τελευταία χρό νια πυκνώ νουν οι αναφορές στην κρίση του θεσμού της
οικογένειας, καθώ ς πολλοί πνευματικοί ά νθρωποι διαπιστώ νουν τις
συνταρακτικές αλλαγές που κλονίζουν το χώ ρο αυτό . Η κρίση αυτή συνδέεται με
τον αυξανό μενο αριθμό διαζυγίων, την πρό ωρη εγκατά λειψη της οικογενειακή ς
στέγης, και τη χαλά ρωση των σχέσεων των μελώ ν. Κυριό τερα αίτια είναι :
 Σύ μφωνα με τον Ε. Παπανού τσο «κύ ρια αιτία είναι το γεγονό ς ό τι, από
τό τε που με την τεχνολογική πρό οδο, το θρίαμβο της μηχανή ς,
διαφοροποιή θηκε η εργασία σε βαθμό ά γνωστο ως τώ ρα στην ιστορία
του γένους, η οικογένεια ά ρχισε να παραιτείται από τις παραδοσιακές
λειτουργίες της, τη μια ύ στερα από την ά λλη. Με τον τρό πο που ζού με
σή μερα, οι περισσό τερες από αυτές τις λειτουργίες έχουν περά σει στο
κρά τος».
 γενικό τερη κρίση του πολιτισμού  κρίση θεσμώ ν και αξιώ ν,
 υλιστικό ς χαρακτή ρας σύ γχρονης εποχή ς, αυξημένοι ρυθμοί ζωή ς 
έλλειψη ελεύ θερου χρό νου, απουσία επικοινωνίας, αποξένωση,
ψυχρό τητα.
 εγωκεντρισμό ς, στυγνό ς ατομικισμό ς, αντικοινωνικό πνεύ μα εποχή ς,
 υπερπροστατευτικό τητα και παροχή υλικώ ν αγαθώ ν χωρίς μέτρο για να
καλυφθεί το συναισθηματικό κενό ,
 πλή θος ερεθισμά των και μηνυμά των που διοχετεύ ονται στα νεαρά ά τομα
μέσω των Μ.Μ.Ε., τα οποία οι γονείς δεν είναι σε θέση να ελέγξουν,
 ένταξη γυναίκας στον εργασιακό χώ ρο  ανατροφή των παιδιώ ν από
τρίτους.
 τά ση νέων για ανεξαρτησία, γενικό τερη αμφισβή τηση θεσμώ ν.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ :

123
  Μεγά λο μέρος των περιθωριακώ ν ατό μων, των τοξικομανώ ν ή ό σων
έχουν διαπρά ξει εγκληματικές ενέργειες προέρχονται από διαλυμένες
οικογένειες.
 Τα νεαρά ά τομα δεν αναπτύ σσονται σωστά , δεν κοινωνικοποιού νται
ομαλά , αποκτού ν συχνά ψυχολογικά προβλή ματα και διακρίνονται από
προβληματική συμπεριφορά .
 Η κρίση της οικογένειας συνιστά και κρίση της κοινωνίας, αφού αποτελεί
το βασικό της συστατικό .

ΜΕΤΡΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ :
 Αναπροσαρμογή της οικογένειας στις νέες συνθή κες.
 Επίλυση των διαφορώ ν με διά λογο, πνεύ μα αλληλοκατανό ησης,
αλληλοσεβασμού και αμοιβαίων υποχωρή σεων.
 Δημιουργία νέων οικογενειώ ν κατό πιν ώ ριμης σκέψης.
 Ισοτιμία και υπευθυνό τητα μελώ ν (ίση κατανομή εργασιώ ν, ισό τιμη
γονεϊκή ευθύ νη).
 Προτεραιό τητα στην ορθή και προσεκτική αγωγή των παιδιώ ν.
 Ενίσχυση των ψυχικώ ν σχέσεων των μελώ ν, μείωση ωραρίου εργασίας,
περιορισμό ς καταναλωτική ς μανίας.
 Άρση προκαταλή ψεων παρελθό ντος, μείωση αυταρχικό τητας, σεξιστική ς
γαλού χησης παιδιώ ν.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ :
Σε μια εκδή λωση που πραγματοποιείται στο πνευματικό κέντρο του δή μου σας,
εκφωνείτε ένα λό γο στον οποίο αναφέρεστε στα αίτια και τις επιπτώ σεις της
κρίσης του θεσμού της οικογένειας στη σύ γχρονη εποχή . ( 400 – 500 λέξεις).

124
 ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ
Τα γηρατειά είναι η ηλικιακή φά ση της ωριμό τητας, κατά την οποία αρχίζει η
βιολογική παρακμή του ανθρώ που. Κατά τη φά ση αυτή συμβαίνουν διά φορες
αλλαγές τό σο στο σώ μα (εξασθένηση των σωματικώ ν δυνά μεων) ό σο και στη ζωή
του ανθρώ που (συνταξιοδό τηση, αποχώ ρηση των παιδιώ ν από την οικογενειακή
εστία κ.ά .), που επηρεά ζουν τη συμπεριφορά και την ψυχοσύ νθεσή του.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ

ΘΕΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

 Ωριμό τητα και σοφία της ζωή ς που τους χαρίζουν τα πλού σια βιώ ματα και οι
εμπειρίες που έχουν αποκτή σει στη μακρό χρονη πορεία τους.
 Ρεαλισμό ς και ορθολογικό τητα. Οι ηλικιωμένοι έχουν την αίσθηση του μέτρου,
αποφεύ γουν τις ακραίες συμπεριφορές και είναι προσεκτικοί στις ενέργειές
τους, λειτουργώ ντας περισσό τερο με τη λογική παρά με το συναίσθημα.
 Είναι απαλλαγμένοι από υπέρμετρες φιλοδοξίες, υλικές εξαρτή σεις και
ιδιοτελή κίνητρα, διακρίνονται για την εσωτερική τους ισορροπία, την ψυχική
ηρεμία και τη συναισθηματική σταθερό τητα.
 Είναι προσηλωμένοι σε διαχρονικές αξίες και πολιτιστικά στοιχεία του
παρελθό ντος τα οποία και υπερασπίζονται σθεναρά , συμβά λλοντας έτσι στη
διατή ρησή τους και τη δημιουργική αξιοποίησή τους στο μέλλον.
 Η αντικειμενικό τητα, η διαλλακτικό τητα και η επιείκεια με την οποία
αντιμετωπίζουν πρό σωπα και πρά γματα.

''Η καρτερία και η διαλλακτικότητα, η επιείκεια και η κατανόηση που δείχνουν

οι γέροντες (όταν την δείχνουν) οφείλονται σε αυτό ακριβώς το μεγάλο προνόμιο, ότι
βλέπουν της ζωής τα προβλήματα από μακριά... Η απόσταση αυτή κάνει τους γέροντες
αντικειμενικότερους και γι’ αυτό επιεικέστερους, διαλλακτικότερους. Εάν είναι
περισσότερο υποχωρητικοί και συγχωρούν τις αδυναμίες των νέων, τούτο δεν
οφείλεται στη δήθεν υπερβολική τους συναισθηματικότητα, αλλά στο γεγονός ότι
μπορούν, καθώς βλέπουν από μακριά, να έχουν μια βαθύτερη κατανόηση των
πραγμάτων..

Ε.Π. Παπανού τσος, Πρακτική Φιλοσοφία.

ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

 Συχνά είναι προσκολλημένοι σε στερεό τυπες αντιλή ψεις και τις υποστηρίζουν
με πά θος. Είναι επιφυλακτικοί και καχύ ποπτοι απέναντι σε οποιονδή ποτε
νεωτερισμό , με αποτέλεσμα να τηρού ν μια συντηρητική στά ση ζωή ς.
 Η ισχυρογνωμοσύ νη, το πείσμα και ο από λυτος τρό πος με τον οποίο
υποστηρίζουν τις από ψεις τους, έχοντας την αντίληψη ό τι είναι αλά θητοι
λό γω της πείρας τους.
 Συχνά παραμένουν δέσμιοι του παρελθό ντος, το οποίο και εξιδανικεύ ουν, και
υποτιμού ν το παρό ν, το οποίο επικρίνουν, καθώ ς αδυνατού ν να το
κατανοή σουν και να προσαρμοστού ν σε αυτό .
125
  Η δυστροπία, η απαιτητικό τητα και ο εγωισμό ς που επιδεικνύ ουν πολλές
φορές. Συχνά συμπεριφέρονται σαν μικρά παιδιά και έχουν παρά λογες
απαιτή σεις.
 Πολλές φορές έχουν μια επιτιμητική διά θεση απέναντι στους νέους, τους
οποίους κατηγορού ν για επιπολαιό τητα, ανευθυνό τητα και ασεβή
συμπεριφορά .

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ

Οι ηλικιωμένοι αντιμετωπίζουν ποικίλα προβλή ματα, κά ποια από τα οποία

υπή ρχαν ανέκαθεν και κά ποια ά λλα που είναι πολύ πιο έντονα ή έχουν παρουσιαστεί
στην εποχή μας. Τα προβλή ματα αυτά είναι:

 Βιολογικά / σωματικά

Η σωματική φθορά και τα προβλή ματα υγείας που αντιμετωπίζουν συνεπά γονται
μια αίσθηση αδυναμίας και τους δημιουργού ν δυσκολίες στις καθημερινές τους
δραστηριό τητες.

 Ψυχολογικά - κοινωνικά

Η βιολογική παρακμή , η έξοδος από την παραγωγική διαδικασία και η

συνταξιοδό τηση, η αποχώ ρηση των παιδιώ ν από την οικογενειακή εστία, ο
εγκλεισμό ς ορισμένων σε οίκους ευγηρίας και ιδρύ ματα, η απώ λεια αγαπημένων
προσώ πων, ο κοινωνικό ς αποκλεισμό ς είναι καταστά σεις που καταβά λλουν ψυχικά
τους ηλικιωμένους. Πιο συγκεκριμένα:

 Η σωματική εξασθένηση τους δημιουργεί απέραντη θλίψη, φό βο και ά γχος,

καθώ ς νιώ θουν εξαρτημένοι από τους ά λλους και συναισθά νονται ό τι βρίσκονται
κοντά στο τέλος της ζωή ς τους.
 Η συνταξιοδό τηση, παρό τι αρχικά αντιμετωπίζεται με θετική διά θεση (ευκαιρία
για ξεκού ραση και ενασχό ληση με ποικίλα ενδιαφέροντα), τελικά γίνεται πηγή
ά γχους και ανασφά λειας για πολλού ς ηλικιωμένους, που νιώ θουν ά χρηστοι σε
μια υλιστική κοινωνία στην οποία μέτρο καταξίωσης του ατό μου είναι η
παραγωγικό τητα.
 Η αποχώ ρηση των παιδιώ ν από το σπίτι, η απομά κρυνση από το χώ ρο εργασίας,
ο εγκλεισμό ς σε οίκους ευγηρίας και η απώ λεια αγαπημένων προσώ πων κά νει
τους ηλικιωμένους να βιώ νουν έντονα το συναίσθημα της μοναξιά ς ,της
απομό νωσης, της εγκατά λειψης, της ψυχική ς ερή μωσης και οδηγού ν αρκετού ς
από αυτού ς στην κατά θλιψη.
 Οι ηλικιωμένοι, καθώ ς αδυνατού ν να προσαρμοστού ν στους ρυθμού ς και τις
συνθή κες της σύ γχρονης ζωή ς, στα νέα ή θη και αντιλή ψεις που συχνά είναι
ακατανό ητα για αυτού ς, τίθενται στο περιθώ ριο της κοινωνική ς ζωή ς και συχνά
βιώ νουν την από ρριψη ή την αδιαφορία ή υφίστανται την απρεπή συμπεριφορά
των νεό τερων.
 Το πέρασμα της ηλικίας συνοδεύ εται αναπό φευκτα από τη μείωση των
σωματικώ ν δυνά μεων του ανθρώ που. Οι δραστηριό τητες περιορίζονται
αναγκαστικά , οι ρυθμοί γίνονται αργό τεροι. Όμως δε σημαίνει αυτό ό τι και το
πνεύ μα ακολουθεί τη σωματική υστέρηση. Σε πολλές μά λιστα περιπτώ σεις η
126
 εμπειρία και η σοφία του ηλικιωμένου είναι απαραίτητη για την επίλυση
πραγματικώ ν προβλημά των. Η δυνατό τητα λοιπό ν του ηλικιωμένου για
συμμετοχή και προσφορά τον τονώ νει ψυχολογικά . Όταν ό μως οι ά λλοι
συνειδητά και κατ’ εξακολού θηση προσπαθού ν να τον βά λουν στο περιθώ ριο,
ό ταν υπερτονίζουν την αδυναμία του να ακολουθή σει τους γοργού ς ρυθμού ς,
ό ταν θεωρού ν περιττές και ξεπερασμένες τις γνώ σεις του, πρά γματι ο
ηλικιωμένος αρχίζει να βαραίνει περισσό τερο, γιατί η ψυχολογική γή ρανση
καταβά λλει διπλά τον ά νθρωπο.

 Οικονομικά

Οι ηλικιωμένοι που προέρχονται από χαμηλά κοινωνικά στρώ ματα αντιμετωπίζουν

σοβαρά οικονομικά προβλή ματα, καθώ ς οι συντά ξεις που παίρνουν από το κρά τος
είναι αρκετά χαμηλές ενώ οι παροχές από το κρά τος ανεπαρκείς. Δεν μπορού ν
επομένως να καλύ ψουν βασικές υλικές ανά γκες (για ιατροφαρμακευτική περίθαλψη,
ένδυση, κατοικία, διατροφή ) και να ζή σουν αξιοπρεπώ ς, γεγονό ς που επηρεά ζει
αρνητικά και την ψυχολογία τους.

ΑΙΤΙΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΩΝ

Οι λό γοι για τους οποίους οι ηλικιωμένοι βιώ νουν τον αποκλεισμό είναι :

 το γεγονό ς ό τι θεωρού νται αντιπαραγωγικοί και βά ρος στους ά λλους,

πρά γμα που και οι ίδιοι πιστεύ ουν για τον εαυτό τους.
 Οι γρή γοροι ρυθμοί και οι συνθή κες της σύ γχρονης ζωή ς που απορροφού ν
την ενεργητικό τητα των νεό τερων και τους αποτρέπουν από το να
ασχοληθού ν με τους ηλικιωμένους και τελικά αποξενώ νουν τους ανθρώ πους.
 Ο ατομισμό ς και η κρίση των ηθικώ ν αξιώ ν της εποχή ς μας, καθώ ς και η
προσή λωση στα υλικά αγαθά , το καταναλωτικό πνεύ μα, που καθιστού ν τον
ά νθρωπο ανά λγητο και αδιά φορο απέναντι στους ά λλους.
 Η κρατική αδιαφορία για τις ανά γκες της τρίτης ηλικίας και παρά λληλα η
αδυναμία του κρά τους να τις ικανοποιή σει λό γω οικονομική ς δυσπραγίας.
 Η στά ση φορέων ό πως η οικογένεια, το σχολείο, τα ΜΜΕ, που ενισχύ ουν τις
υλιστικές αντιλή ψεις και διαμορφώ νουν ανθρώ πους που αδιαφορού ν για
τους ά λλους και δεν προτίθενται να προσφέρουν χωρίς ανταλλά γματα.

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΤΡΙΤΗΣ ΗΛΙΚΙΑΣ

Οι ηλικιωμένοι, ως μέλη μιας κοινωνίας στην οποία έχουν προσφέρει πολλά ,

αξίζουν το σεβασμό , τη βοή θεια και τη συμπαρά σταση ό λων. Είναι απαραίτητο
λοιπό ν να αναλά βουν ό λοι τις ευθύ νες τους και συγκεκριμένα :

Η πολιτεία

Πρέπει να μεριμνή σει για την αξιοπρεπή διαβίωση των ηλικιωμένων και την
ψυχολογική τους στή ριξη με παροχές ό πως πλή ρη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη,
πιο ικανοποιητικές συντά ξεις και με την ενίσχυση προγραμμά των παροχή ς βοή θειας
στο σπίτι από εξειδικευμένο προσωπικό καθώ ς και προγραμμά των δημιουργική ς

127
απασχό λησης των ηλικιωμένων, τα οποία θα τους προσφέρουν ευκαιρίες για
επικοινωνία και αξιοποίηση του ελεύ θερου χρό νου τους.

Η οικογένεια

Πρέπει να κατανοή σει την ανά γκη των ηλικιωμένων να παραμένουν στο φυσικό
τους περίγυρο και να φροντίζει να μην εγκλείονται σε ιδρύ ματα, γεγονό ς που
επηρεά ζει αρνητικά και την ψυχολογία τους. Παρά λληλα, παρά λληλα με το
σχολείο ,πρέπει να γαλουχεί τα παιδιά με την αντίληψη ό τι οι ηλικιωμένοι αξίζουν το
σεβασμό και τη φροντίδα.

Τα ΜΜΕ

Οφείλουν να ενημερώ νουν και να ευαισθητοποιού ν τα κοινό σχετικά με τα

προβλή ματα των ηλικιωμένων και να ασκού ν έλεγχο και πίεση στο κρά τος για τις
ευθύ νες του στο θέμα αυτό .

Κάθε άνθρωπος και ειδικά οι νεότεροι οφείλουν να σέβονται, να αναγνωρίζουν

την προσφορά των ηλικιωμένων και γενικά να προσπαθού ν με κά θε τρό πο να τους
βοηθή σουν (ανά ληψη πρωτοβουλιώ ν, συμμετοχή σε εθελοντικά προγρά μματα).

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ:

Σε μια ομιλία στο πνευματικό κέντρο του δή μου σας, καλείστε, εκπροσωπώ ντας τη
νέα γενιά , να επισημά νετε τα πιο σημαντικά προβλή ματα που αντιμετωπίζει η τρίτη
ηλικία στις μέρες μας, προτείνοντας παρά λληλα τρό πους αντιμετώ πισή ς τους. (400-
500 λέξεις).

128
 ΚΩΜΙΚΟ – ΓΕΛΙΟ
ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ - ΟΡΙΣΜΟΣ :
Σύ μφωνα με τους ανθρωπολό γους το γέλιο είναι ένα ανακλαστικό , το οποίο δεν
συναντά ται σε κανένα ά λλο ον. Θα μπορού σε να ορισθεί ως η πηγαία εκδή λωση
ευχαρίστησης που εκδηλώ νεται συνή θως ηχηρά . Από την ά λλη, η λατινική λέξη
χιούμορ στην κυριολεξία της σημαίνει υγρασία. Πρό κειται για την ικανό τητα να
"μουσκεύ εις" το λό γο σου με μια διά θεση ευθυμίας, να αντιμετωπίζεις δηλαδή τις
διά φορες καταστά σεις με μια παιγνιώ δη, αισιό δοξη οπτική . Υπά ρχουν διαφορετικές
μορφές γέλιου ή χιού μορ, ό πως το αυθό ρμητο, το σαρκαστικό ή το τεχνητό .
Σύ μφωνα με τον Αριστοτέλη : "το γέλιο σαρκά ζει την τά ξη και κά νει τους ανθρώ πους
αναιδείς, χωρίς φό βο προς τον ηγεμό να". Στην εποχή μας, με τους γρή γορους και
πιεστικού ς ρυθμού ς ζωή ς, το γέλιο είναι ίσως ο μό νος τρό πος προσωρινή ς έστω
ανακού φισης και ψυχική ς αναζωογό νησης.

Η ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΓΕΛΙΟΥ

 Συμβά λλει στην καλλιέργεια του πνεύ ματος, ενεργοποιεί την κρίση και ενισχύ ει
τη φαντασία, αφού για να γίνει κατανοητό ένα αστείο πολλές φορές απαιτείται
ενεργοποίηση του νου.
 Ανακουφίζει το ά τομο από το ά γχος και την ένταση της καθημερινό τητας.
 Τονώ νει την αισιοδοξία και διευκολύ νει την αντιμετώ πιση δύ σκολων
καταστά σεων. Εθίζει το ά τομο σε δυναμική και ό χι παθητική στά ση ζωή ς.
 Αποτελεί υγιή μορφή εκτό νωσης εξασφαλίζοντας ηρεμία και ψυχική ισορροπία.
 Φανερώ νει την εσωτερική ελευθερία του ατό μου ως πηγαία, απροσποίητη
έκφραση.
 Συνδέεται με την καλοσύ νη, την αγά πη προς το συνά νθρωπο, την προσφορά .
 Φέρνει τους ανθρώ πους πιο κοντά , ενισχύ ει την κοινωνικό τητά τους, τους
καθιστά πιο ευχά ριστους και αγαπητού ς.
 Αποτελεί ά ριστη παιδαγωγική μέθοδο τό σο στο σχολείο ό σο και στην οικογένεια.
 Είναι μέσο έκφρασης σημαντική ς καλλιτεχνική ς δημιουργίας.
 Όταν στρέφεται προς τον ίδιο μας τον εαυτό (αυτοσαρκασμό ς), οδηγεί στην
αυτογνωσία και στην εξοικείωση με τις αδυναμίες ή τα ελαττώ ματά μας.
129
 Τέλος, και από ιατρική ς ά ποψης, το γέλιο βοηθά ει την αναπνοή , βελτιώ νει τη
λειτουργία της καρδιά ς και των πνευμό νων και χαλαρώ νει τους μυς.

ΤΟ ΧΙΟΥΜΟΡ ΣΗΜΕΡΑ
Όπως συμβαίνει και με πολλά ά λλα πρά γματα στην εποχή μας, έτσι και το
χιού μορ έχει σε μεγά λο βαθμό διαβρωθεί, έχοντας χά σει τον αυθό ρμητο
χαρακτή ρα του. Ο σύ γχρονος ά νθρωπος σπανίως γελά , και ό ταν το κά νει, τις
περισσό τερες φορές το γέλιο του είναι μηχανικό . Οι σημαντικό τερες αιτίες είναι οι
εξή ς:
 Κύ ρια χαρακτηριστικά της εποχή ς μας είναι ο ανταγωνισμό ς, η σκληρό τητα, η
αποξένωση και έτσι το γέλιο δεν έχει θέση.
 Συχνά ο αλλοτριωμένος ά νθρωπος αντλεί το γέλιο του από τη δυστυχία του
διπλανού του.
 Το γνή σιο χιού μορ διαβρώ νεται εξαιτίας του τυποποιημένου και
εμπορευματοποιημένου τρό που που προβά λλεται μέσω των Μ.Μ.Ε.

ΜΕΤΡΑ ΒΕΛΤΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ

 Πνευματική καλλιέργεια.
 Επιστροφή της ψυχαγωγίας στην πραγματική σημασία του ό ρου.
 Ενδιαφέρον προς το συνά νθρωπο.
 Υψηλή αισθητική καλλιέργεια.
 Σωστή αγωγή από τους φορείς κοινωνικοποίησης (οικογένεια, Μ.Μ.Ε,
σχολείο).
 Διδασκαλία συγκεκριμένων ποιοτικώ ν σατιρικώ ν ή χιουμοριστικώ ν κειμένων
(ευθυμογραφή ματα, χρονογραφή ματα, αποσπά σματα κωμωδιώ ν κ.α.).

ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΧΙΟΥΜΟΡ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΖΩΗ

 Συντελεί στην καλύ τερη εμπέδωση του γνωστικού αντικειμένου.

 Δημιουργεί θετική δεκτική διά θεση στο μαθητή σε μια ευχά ριστη
ατμό σφαιρα.
 Αποδιώ χνει το ά γχος, την εσωτερική ένταση, την ψυχοφθό ρα αίσθηση του
διαρκού ς ελέγχου. Καθιστά το μά θημα ελκυστικό χωρίς την πλή ξη της
σοβαροφά νειας και διεγείρει το ενδιαφέρον.
 Ενισχύ ει τη μεταδοτικό τητα του διδά σκοντος.
 Καταργεί την από στασή του από το μαθητή , αφού εξαλείφει τον αυταρχισμό
και επιτυγχά νει την προσέγγιση, γιατί απομυθοποιεί την έννοια της
αυθεντίας που προκαλεί την απώ θηση και συντηρεί το χά σμα επικοινωνίας.
 Αναδεικνύ ει το διά λογο ως το κυρίαρχο στοιχείο της διδακτική ς
μεθοδολογίας, γιατί εξασφαλίζει τη δημιουργία φιλικού κλίματος.
 Επηρεά ζει θετικά τις σχέσεις των συμμαθητώ ν.

130
  Εκλείπει το κλίμα του εξοντωτικού ανταγωνισμού που αλλοτριώ νει το
χαρακτή ρα μιας ανιδιοτελού ς επικοινωνίας στην κρίσιμη εφηβική ηλικία.
 Διαμορφώ νει πνεύ μα συνεργασίας και συλλογικό τητας, γιατί το χιού μορ
απελευθερώ νει την καταπιεσμένη κοινωνικό τητά τους.
 Επιδρά θετικά στην παιδαγωγική πτυχή του σχολικού θεσμού .
 Οι νέοι μορφώ νονται και διαπαιδαγωγού νται σε ένα αντιαυταρχικό
περιβά λλον που αναπτύ σσει την ενεργητική , αισιό δοξη διά θεση και
αναδεικνύ ει τις δημιουργικές τους ικανό τητες.
 Το κλίμα οικειό τητας με την κατά ργηση των ά καμπτων ιεραρχιώ ν του
αυταρχικού σχολείου αναδεικνύ ει τον πραγματικό ρό λο του δασκά λου που
λειτουργεί ως πρό τυπο και εμπνέει αξίες εύ κολα αποδεκτές από τους μαθητές
του.
 Συμβά λλει στη διαμό ρφωση ολοκληρωμένων προσωπικοτή των →
περιστέλλει την εσωστρέφεια και την περιχαρά κωση στο εγώ . Απομακρύ νει
την ανασφά λεια και τη συμπλεγματική διά θεση που δημιουργεί το αυταρχικό
κλίμα.
 Τονώ νει την αισιοδοξία, την αυτοπεποίθηση και τη διά θεση ανά ληψης
πρωτοβουλιώ ν.
 Η ευχά ριστη ψυχική διά θεση αναπτύ σσει το συναισθηματικό κό σμο του νέου,
απελευθερώ νει τον παρορμητισμό του και καταπολεμά τις αναστολές του.

Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΧΙΟΥΜΟΡ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΣΕΙ ΕΥΕΡΓΕΤΙΚΑ, ΟΤΑΝ:

 Δεν εκφυλίζεται σε κακή ς ποιό τητας αστείο, που εκφρά ζεται ως χλευασμό ς,
προσβά λλει την αισθητική και συνιστά ευτελισμό της πραγματική ς του
έννοιας.
 Λειτουργεί ως μέσο που καθιστά παραγωγική την εκπαιδευτική διαδικασία
και δε χρησιμοποιείται ως αυτοσκοπό ς από μέρους του διδά σκοντος, ως
παρεπό μενο, δηλαδή , μιας λαϊκίστικης αντίληψης για την ά κοπη και
επιφανειακή προσέγγιση του μαθητή .
 Δε συγχέεται με την ειρωνεία του δασκά λου απέναντι σε παιδιά με ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά (σωματικά , φυλετικά , κοινωνική ς προέλευσης) ή κά ποια
ιδιαιτερό τητα της προσωπικό τητά ς τους.
 Υπά ρχει πραγματική αίσθηση του μέτρου, για να μην προκαλεί τη
γελοιοποίηση της εκπαιδευτική ς διαδικασίας.
 Δεν αποδιοργανώ νει την ομαλή εξέλιξη της διδασκαλίας, αποσπώ ντας την
προσοχή του μαθητή από το κύ ριο ζητού μενο που είναι η εμπέδωση της
διδακτέας ύ λης.
 Ο διδά σκων διαθέτει τις ανά λογες ικανό τητες και την απαιτού μενη
παιδαγωγική κατά ρτιση, ώ στε να εντά σσει το χιού μορ στην προσπά θειά του
να επιτύ χει μια ευχά ριστη και δημιουργική ατμό σφαιρα, ενταγμένη ό μως στο
επικοινωνιακό πλαίσιο της σχολική ς τά ξης και το χρησιμοποιεί, επιπλέον, ως
μέσο προσέγγισης δυσνό ητων εννοιώ ν, απομυθοποιώ ντας, έτσι, τη δυσκολία
τους.
 Ο μαθητή ς έχει αναπτύ ξει την αναγκαία ωριμό τητα και την κατά λληλη
διαπαιδαγώ γηση, ώ στε να:

131
  προσδιορίζει το σκοπό για τον οποίο αξιοποιείται το χιού μορ από το
διδά σκοντα.
 τηρού νται οι αναγκαίοι επικοινωνιακοί ό ροι, ώ στε οι σχέσεις οικειό τητας να
μη γίνονται αντικείμενο εκμετά λλευσης που θα παρακωλύ ει την εκπαιδευτική
πρά ξη.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ:
Να γρά ψετε ένα ά ρθρο 400-500 λέξεων με θέμα τη σημασία του γέλιου στη
σύ γχρονη εποχή , καθώ ς και τους τρό πους καλλιέργειά ς του.

ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ

ΟΡΙΣΜΟΣ
Τα ναρκωτικά είναι παραισθησιογό νες ουσίες στη χρή ση των οποίων καταλή γουν
ορισμένοι νέοι και τα περιθωριοποιημένα ά τομα, θεωρώ ντας τα διέξοδο στα
προβλή ματά τους και τρό πο διαφυγή ς από την εχθρική , αρνητική , καταπιεστική
πραγματικό τητα που βιώ νουν.

ΛΟΓΟΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΟΠΟΙΟΥΣ ΟΙ ΝΕΟΙ ΚΑΤΑΦΕΥΓΟΥΝ ΣΤΑ ΝΑΡΚΩΤΙΚΑ

 Οικογενειακά προβλή ματα ό πως π.χ. προβλή ματα υγείας, προβληματικοί γονείς
(χρή στες ναρκωτικώ ν ή αλκοολικοί), χωρισμένοι γονείς.
 Χαμηλό μορφωτικό και κοινωνικό επίπεδο των γονέων.
 Άγνοια τό σο των γονέων ό σο και του ίδιου του παιδιού , εξαιτίας της έλλειψης
πληροφό ρησης και ενημέρωσης.
 Οικονομική κατά σταση του νέου και της οικογένειά ς του.
 Ανεργία, ανασφά λεια, ά γχος για το μέλλον, αποτυχία σπουδώ ν.
 Ερωτική απογοή τευση.
 Ανά γκη για εκτό νωση από κακή αξιοποίηση του ελεύ θερου χρό νου, ό ταν
συνοδεύ εται μά λιστα από οικονομική ά νεση και πλή ρη ελευθερία κινή σεων.
 Έλλειψη ελέγχου από τους γονείς, ό ταν ειδικά λείπει η επικοινωνία και ο
διά λογος μέσα στο σπίτι.
 Ψυχοσωματικές παθή σεις του ίδιου του νέου π.χ. κατά θλιψη.
 Τά ση επίδειξης ορισμένων νέων, ανά γκη για επιβεβαίωση και αυτοεπιβεβαίωση
 Μιμητισμό ς και αναζή τηση ειδώ λων και του τρό που ζωή ς τους.

132
ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ

 Στο ά τομο:
 Εξά ρτηση από τις ουσίες που οδηγεί στο θάνατο
 Αντικοινωνικό τητα, περιθωριοποίηση του ατό μου
 Οικονομική αφαίμαξη
 Αδυναμία εύ ρεσης εργασίας – ανεργία ακό μα κι αν καταφέρει να απεξαρτηθεί
 Καταφυγή σε παραβατική συμπεριφορά προκειμένου να εξασφαλίσει τη δό ση
του π.χ. βία, εγκληματικό τητα, πορνεία, διακίνηση των ίδιων των ναρκωτικώ ν
 Αδυναμία προσφορά ς στο κοινωνικό σύ νολο
 Μειώ νεται η αυτοπεποίθηση του ατό μου και η αυτοεκτίμησή του

 Στην κοινωνία:
 Ένα μεγά λο και ικανό μέρος του κοινωνικού συνό λου αχρηστεύ εται και τίθεται
στο περιθώ ριο
 Αυξά νεται η βία, η εγκληματικό τητα, η πορνεία
 Αυξά νεται ο φό βος και η ανασφά λεια των πολιτώ ν, ιδιαίτερα των γονιώ ν που
πολλές φορές δεν γνωρίζουν τα μέτρα προφύ λαξης που πρέπει να λά βουν
 Η βία και η αντικοινωνική συμπεριφορά μεταφέρεται και σε ά λλους χώ ρους
ό πως το σχολείο και οι αθλητικοί χώ ροι
 Αυξά νεται και διογκώ νεται το χά σμα των γενεώ ν

 Στην οικονομία:
 Μειώ νεται το εργατικό δυναμικό της χώ ρας
 Χά νονται ευκαιρίες για ανά πτυξη
 Η οικονομία της χώ ρας διέρχεται κρίση, καθώ ς ένα μεγά λο μέρος του εθνικού
πλού του καταλή γει στα χέρια εμπό ρων ναρκωτικώ ν από την παρά νομη
διακίνησή τους, κά νοντας ορισμένους πλουσιό τερους και κά ποιους ά λλους
φτωχό τερους

 Στην οικογένεια:
 Προκαλείται ακό μα πιο χαοτική κατά σταση στην οικογενειακή γαλή νη
 Εά ν η οικογένεια αντιμετώ πιζε ή δη μια κρίση, η κρίση αυτή οξύ νεται ό ταν ένα
μέλος της γίνει χρή στης ναρκωτικώ ν, γεγονό ς που συμβά λλει στην πλή ρη
διά λυσή της
 Οικονομικά προβλή ματα και οικονομική αφαίμαξη της οικογένειας

 Στον πολιτισμό :
 Αμαυρώ νεται η πολιτιστική εικό να μιας χώ ρας
 Επιβραδύ νεται η πρό οδό ς της
 Τα γρά μματα, οι τέχνες, η πνευματική κίνηση του τό που δεν βρίσκει αντίκρισμα
και συρρικνώ νεται
 Η πολιτιστική μας παρά δοση και η εθνική μας ταυτό τητα διέρχονται κρίση, μιας
και το πρό βλημα των ναρκωτικώ ν δεν αφή νει περιθώ ρια για πνευματικές και
πολιτιστικές αναζητή σεις
 Η «πολιτιστική αλυσίδα» ενό ς λαού χαλαρώ νει και κινδυνεύ ει να σπά σει με το
πέρασμα των χρό νων

133
 ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ

 Σωστή ενημέρωση και πληροφό ρηση γονέων και μαθητώ ν για τις συνέπειες των
ναρκωτικώ ν, ειδικά μέσα στο χώ ρο του σχολείου.
 Έλεγχος των γονιώ ν προς τα παιδιά τους, καλλιέργεια του διαλό γου και της
επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια.
 Καλλιέργεια κλίματος εμπιστοσύ νης μεταξύ νέων και γονέων, καθηγητώ ν.
 Παροχή σωστή ς παιδείας που θα δημιουργεί ανθρώ πους ηθικού ς, σκεπτό μενους
και δημιουργικού ς.
 Ανά πτυξη μέσω της παιδείας της κριτική ς σκέψης και της ολοκληρωμένης –
υπεύ θυνης προσωπικό τητας.
 Επομένως ανά γκη για στροφή προς ανθρωποκεντρική Παιδεία και Εκπαίδευση.
 Ανά γκη στή ριξης και βοή θειας στην οικογένεια και τους νέους γονείς από την
πολιτεία προκειμένου να αντιμετωπιστεί πρωτίστως η κρίση και η διά λυση της
σύ γχρονης οικογένειας.
 Τα ΜΜΕ μπορού ν να διαδραματίσουν καταλυτικό ρό λο στην ενημέρωση, την
πληροφό ρηση και την πρό ληψη του φαινομένου.
 Θέσπιση αυστηρό τερων μέτρων, νό μων και διατά ξεων για τη διακίνηση
ναρκωτικώ ν και την διά κριση του χρή στη από τον έμπορο.
 Καταδίκη των εμπόρων ναρκωτικώ ν με αυστηρές και χωρίς ανασταλτικό
αποτέλεσμα ποινές.
 Στο έργο της αντιμετώ πισης της μά στιγας των ναρκωτικώ ν μπορεί να
συμβά λλουν ακό μα κοινωνικοί φορείς, οι πνευματικοί ά νθρωποι του τό που, η
Εκκλησία.
 Οι ίδιοι οι νέοι οφείλουν να είναι σωστά ενημερωμένοι και προετοιμασμένοι να
αντιμετωπίσουν τις προκλή σεις των καιρώ ν.
 Προσπά θειες του κρά τους για αντιμετώ πιση των πιο καίριων προβλημά των των
νέων ό πως η ανεργία και η υποβά θμιση των πτυχίων και των σπουδώ ν τους.
 Ανά γκη δημιουργίας περισσό τερων πνευματικώ ν και αθλητικώ ν κέντρων για
υγιή ψυχαγωγία των νέων και ορθή αξιοποίηση του ελεύ θερου χρό νου τους.
 Ο αρνητικό ς ρό λος και η κακή επίδραση που ασκεί η τηλεό ραση στους νέους με
τα χαμηλού επιπέδου προγρά μματα (reality shows) και τις ταινίες βίας και
εγκληματικό τητας οφείλουν να περιοριστού ν τό σο από τα ίδια τα κανά λια, ό σο
και με την παρέμβαση της πολιτείας.
 Τέλος, η προσωπική ενασχό ληση και αξιοποίηση του ελεύ θερου χρό νου των νέων
περισσό τερο δημιουργικά , π.χ. βιβλίο, θέατρο κινηματογρά φος, ταξίδια,
πολιτιστικές δραστηριό τητες κ.α.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ :
«Τα ναρκωτικά δεν θέτουν τέρμα στα αδιέξοδα που νιώ θει το ά τομο. Θέτουν τέρμα
στη ζωή ». Γιατί οι νέοι φτά νουν σ' αυτή την έσχατη λύ ση; Ποιες συνέπειες έχει για το
κοινωνικό σύ νολο και τι θα προτείνατε εσείς ως νέος για την καταπολέμηση του
προβλή ματος; Οι από ψεις σας θα δημοσιευθού ν στο περιοδικό του σχολείου σας.
(500 - 600 λέξεις)

134
 ΒΙΑ - ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΟΡΙΣΜΟΣ

Η βία αποτελεί την πιο ακραία μορφή εκδή λωσης επιθετικό τητας ατό μου ή
ομά δας, που με τη χρή ση βά ναυσων μέσων επιδιώ κει τον καταναγκασμό των ά λλων
και την επιβολή της θέλησή ς του σ’ αυτού ς.

ΛΟΓΟΙ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ

 Ανεργία.
 Χαμηλό μορφωτικό επίπεδο.
 Οικονομική κατά σταση του νέου και της οικογένειά ς του.
 Ανά γκη για εκτό νωση από τις πιεστικές συνθή κες διαβίωσης στις μεγαλουπό λεις
και κακή αξιοποίηση του ελεύ θερου χρό νου.
 Έλλειψη ελέγχου από τους γονείς, ό ταν ειδικά λείπει η επικοινωνία και ο
διά λογος μέσα στο σπίτι.
 Ναρκωτικά , εξά ρτηση των νέων από διά φορες ουσίες και στροφή προς τη βία ή
το έγκλημα για εξασφά λιση της δό σης.
 Η νοοτροπία των νέων ό τι καταπιέζονται από την κοινωνία.
135
 Η πεποίθησή τους πως με την τρομοκρατία θα τρομοκρατή σουν αυτού ς που τους
καταπιέζουν.
 Στις οικονομικά αναπτυγμένες κοινωνίες υπά ρχει και το μέγα πρό βλημα του
«επιστημονικού προλεταριά του», δηλαδή των νέων που ενώ τελειώ νουν πανεπι-
στή μια είναι δύ σκολο και σε πολλές περιπτώ σεις αδύ νατο να βρουν εργασία και
καταφεύ γουν στη βία από ένα αίσθημα «εκδίκησης».
 Η διά λυση και η κρίση της σημερινή ς οικογένειας, καθώ ς και η ενδοοικογενειακή
βία.
 Οι κοινωνικές ανισό τητες, διακρίσεις και αδικίες.
 Ο αποκλεισμό ς των νέων από πολιτικές δημοκρατικές διαδικασίες, καθώ ς πολλές
αποφά σεις, οι οποίες μά λιστα τους αφορού ν, παίρνονται ερή μην τους.
 Ο φανατισμό ς και η μισαλλοδοξία των νέων που είναι ενταγμένοι σε ομά δες
(αθλητικές, πολιτικές, θρησκευτικές).

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
 Απώ λεια ανθρώ πινων ζωώ ν, δυστυχία, πό νος.
 Εκτραχηλισμό ς του ατό μου, εσωτερική διά βρωση.
 Φό βος, ανασφά λεια, καχυποψία, μοναξιά . Επικρατεί ο νό μος της ζού γκλας, το
δίκαιο της πυγμή ς-του ισχυρό τερου. Απουσία κοινωνική ς γαλή νης και συνοχή ς.
 Υλικές καταστροφές.
 Υπονό μευση της δημοκρατίας. Αυστηρά αστυνομικά μέτρα, που σε ορισμένες
περιπτώ σεις παραβιά ζουν ή περιορίζουν ατομικές ελευθερίας.
 Εξοικείωση της κοινή ς γνώ μης σε κρού σματα βίας.

ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ

 Προσπά θειες του κρά τους για αντιμετώ πιση των πιο καίριων προβλημά των των
νέων, ό πως η ανεργία, η υποαπασχό ληση και η υποβά θμιση των πτυχίων και των
σπουδώ ν τους.
 Έλεγχος των γονιώ ν προς τα παιδιά τους, καλλιέργεια του διαλό γου και της
επικοινωνίας μέσα στην οικογένεια.
 Πολύ σημαντικό ς ο ρό λος του σχολείου και της Παιδείας γενικό τερα, για την
καλλιέργεια του ή θους, της αξιοπρέπειας και του σεβασμού στους νέους, αλλά
και η δημιουργία ώ ριμων και πνευματικά καλλιεργημένων ανθρώ πων.
 Ανά πτυξη μέσω της παιδείας της κριτική ς σκέψης και της ολοκληρωμένης –
υπεύ θυνης προσωπικό τητας.
 Ανά γκη για στροφή προς ανθρωποκεντρική Παιδεία και Εκπαίδευση.
 Ανά γκη στή ριξης και βοή θειας στην οικογένεια και τους νέους γονείς από την
πολιτεία, προκειμένου να αντιμετωπιστεί πρωτίστως η κρίση και η διά λυση της
σύ γχρονης οικογένειας.
 Τα ΜΜΕ μπορού ν να διαδραματίσουν καταλυτικό ρό λο στην ενημέρωση, την
πληροφό ρηση και την πρό ληψη των φαινομένων της βίας, αναζητώ ντας τα
βαθύ τερα αίτιά της και ό χι απλώ ς παρουσιά ζοντας βίαιες σκηνές της
καθημερινό τητας.
 Θέσπιση αυστηρό τερων μέτρων, νό μων και διατά ξεων για την αντιμετώ πιση της
βίας, ειδικά στους αθλητικού ς χώ ρους, ό που εμφανίζεται συχνό τερα.

136
 Δημιουργία περισσό τερων αθλητικώ ν και πνευματικώ ν χώ ρων, ό που οι νέοι θα
μπορού ν να βρουν κά ποια δημιουργική απασχό ληση και εκτό νωση.
 Οι ίδιοι οι νέοι οφείλουν να κατανοή σουν ό τι η βία και το έγκλημα ποτέ δεν
έλυσαν κά ποιο πρό βλημα, απεναντίας δημιού ργησαν περισσό τερα.
 Καταπολέμηση του υλιστικού πνεύ ματος της σύ γχρονης εποχή ς και του
υπερκαταναλωτισμού – το χρή μα δεν σημαίνει ευδαιμονία.
 Η συμβολή των ΜΜΕ και ειδικά της τηλεό ρασης είναι εξίσου σημαντική , με τον
περιορισμό προβολή ς ταινιώ ν βίας και εγκληματικό τητας και με το να μην
υποδαυλίζουν εκδηλώ σεις φανατισμού και βίας.
 Η προσωπική ενασχό ληση και αξιοποίηση του ελεύ θερου χρό νου των νέων
περισσό τερο δημιουργικά , π.χ. βιβλίο, θέατρο κινηματογρά φος, ταξίδια,
πολιτιστικές δραστηριό τητες κ.α.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ:

Πολλοί μιλού ν με ανησυχία για την εκδή λωση φαινομένων βίας από τους νέους στα
γή πεδα, στο σχολείο, στο οικογενειακό περιβά λλον, στην καθημερινή κοινωνική
πραγματικό τητα. Τι νομίζετε ό τι προκαλεί το φαινό μενο αυτό και ποιους τρό πους θα
προτείνατε για τον περιορισμό των σύ γχρονων φαινομένων βίας; Να αναπτύ ξετε
την ά ποψή σας σε ά ρθρο 400 – 500 λέξεων, που θα δημοσιευθεί στο περιοδικό του
σχολείου σας.

ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ

ΟΡΙΣΜΟΣ
Αθλητισμός είναι η εκού σια καταβολή μό χθου για την εκτέλεση σωματικώ ν
ασκή σεων, προκειμένου το ά τομο να πετύ χει σωματική και πνευματική βελτίωση,
ηθική ολοκλή ρωση αλλά και καλές επιδό σεις σ' ένα ά θλημα, σύ μφωνα με τις
απαιτή σεις και τους κανονισμού ς του.

ΔΙΑΙΡΕΣΗ
Αθλή ματα στα οποία ανά λογα με τις ικανό τητές του μπορεί να επιδοθεί κά ποιος
υπά ρχουν πολλά , ατομικά και ομαδικά :
 αγωνίσματα στίβου (αγώ νες δρό μου, ά λματα, ρίψεις)
 πά λη
 πυγμαχία
137
 ά ρση βαρώ ν
 ποδό σφαιρο
 καλαθό σφαιρα (μπά σκετ)
 πετό σφαιρα (βό λεϊ)
 αντισφαίριση (τένις)
 κολύ μβηση κ.α.

ΤΟ ΑΘΛΗΤΙΚΟ ΙΔΕΩΔΕΣ
 Η αξία του αθλητισμού εκτιμή θηκε από πολιτισμού ς που έδωσαν έμπρακτα
δείγματα σεβασμού προς την ανθρώ πινη ζωή . Και τέτοιος υπή ρξε ο αρχαίος
ελληνικό ς πολιτισμό ς.
 Για τους αρχαίους Έλληνες ο αθλητισμό ς ή ταν μέρος της αγωγή ς τους και
καθιερωμένος θεσμό ς που σχετιζό ταν με ό ,τι πιο ιερό είχαν, τη λατρεία των θεώ ν.
 Στην αρχαία Ελλά δα γεννή θηκε το αθλητικό ιδεώ δες που έχει ως περιεχό μενό
του:
- το σεβασμό προς την ανθρώ πινη ζωή
- το σωματικό κά λλος
- το αγωνιστικό πνεύ μα
- την ά μιλλα και
- την Ειρή νη.
 Στους νεό τερους χρό νους το ιδεώ δες αυτό αναβίωσε και σή μερα είναι παγκό σμια
αποδεκτό .

H ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

 Στον πνευματικό τομέα:

 αναπτύ σσει τις νοητικές λειτουργίες, κρίση, φαντασία, αυτενέργεια («νους υγιή ς
εν σώ ματι υγιεί»).
 η πορεία προς τη νίκη απαιτεί συνεχή πνευματική εγρή γορση.
 ο αθλητή ς, ελέγχοντας τό σο την εξέλιξη του αγώ να ό σο και τις δυνά μεις του,
γίνεται οξυδερκή ς, εύ στροφος και αποφασιστικό ς.
 με την ετερoγνωσία, τον εντοπισμό δηλαδή των ικανοτή των και των αδυναμιώ ν
του αντιπά λου, οδηγείται στην αυτογνωσία.

 Στον ηθικό :
 Στην πορεία προς τον κοινό στό χο:
 καλλιεργείται η ευγενή ς ά μιλλα. που βασίζεται στη συναίσθηση των ευθυνώ ν
που αναλαμβά νει
 καταπολεμά ται ο εγωισμό ς, με την αποδοχή της υπεροχή ς του αντιπά λου
 με την προσπά θεια για υπεροχή , γίνεται ολοένα και καλύ τερος
 σέβεται και εκτιμά τον αντίπαλο.

Στον κοινωνικό :
 γίνεται πειθαρχικό ς, με την τή ρηση των αθλητικώ ν κανό νων
 κοινωνικοποιείται, εντά σσοντας το εγώ στο εμείς, προκειμένου να επιτευχθεί ο
κοινό ς στό χος

138
 μαθαίνει να συνεργά ζεται με τους συμπαίκτες του και αποκτά πνεύ μα
αλληλεγγύ ης, ειλικρίνειας και συνέπειας.

 Στον πολιτικό :
 συμβά λλει στον τερματισμό των πολέμων και στην επικρά τηση της ειρή νης
(χαρακτηριστικό των Ολυμπιακώ ν αγώ νων της αρχαιό τητας)
 με τη διεθνοποίηση του αθλητισμού επιτυγχά νεται η δημιουργία παγκό σμιου και
πανανθρώ πινου πνεύ ματος καθώ ς και η συναδέλφωση των λαώ ν.
 καταπολεμώ νται ο εθνικισμό ς και ο ρατσισμό ς.
 γίνεται ο καλό ς πρεσβευτή ς για την επίλυση των διαφορώ ν ανά μεσα σε λαού ς
και κρά τη.
 το αθλητικό ή θος καλλιεργεί το δημοκρατικό ή θος.

 Στον πολιτιστικό :
 με αφορμή τις αθλητικές εκδηλώ σεις. οι λαοί γνωρίζουν τους πολιτισμού ς τους
και αλληλοεπηρεά ζονται.
 ζυμώ νεται και διαμορφώ νεται ο παγκό σμιος πολιτισμό ς, αποτέλεσμα
δημιουργική ς αφομοίωσης των ιδιαίτερων στοιχείων ό λων των λαώ ν κι ό χι της
επιβολή ς των ισχυρώ ν επί των αδυνά των.

 Στον ψυχολογικό :
 ο αθλητισμό ς ψυχαγωγεί και διασκεδά ζει τό σο τον ίδιο τον αθλητή ό σο και το
θεατή
 τό σο η συμμετοχή , πολύ περισσό τερο ό μως η νίκη, τονώ νει ψυχολογικά το ά τομο
 ενισχύ εται η αυτοπεποίθηση, η αντοχή και η δύ ναμη για την αντιμετώ πιση των
δυσκολιώ ν του αθλή ματος αλλά και της ζωή ς γενικό τερα
 η επαφή με τη φύ ση αποφορτίζει το ά τομο και το οδηγεί στην ψυχική ηρεμία.

 Στη βιολογική υπό σταση του ανθρώ που:

 βελτιώ νει την υγεία του ατό μου
 αναπτύ σσει τη σωματική δύ ναμη, ενδυναμώ νει το μυϊκό σύ στημα
 προά γει τη σωματική ευεξία και συντελεί στην αρμονική σωματική διά πλαση.

ΑΡΝΗΤΙΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ

 Η μετατροπή του αθλητισμού σε παραγωγική επένδυση των βιομηχανιώ ν της
μαζική ς, παθητική ς ψυχαγωγίας.
 Οι εξοντωτικές μέθοδοι προπό νησης και η χρή ση απαγορευμένων ουσιώ ν.
 Ο σκληρό ς ανταγωνισμό ς και η χρησιμοποίηση του αθλητισμού ως μέσου
επίδειξης και ισχύ ος.
 Ο φανατισμό ς και η βία.
 Δωροδοκίες και «στημένα» παιχνίδια.
 Οι αθλητές προβά λλονται ως ινδά λματα.
 Ο αθλητισμό ς ως μέσο για τον αποπροσανατολισμό του ανθρώ που από υπαρκτά ,
σοβαρά κοινωνικά προβλή ματα.

139
ΤΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΩΝ ΑΡΝΗΤΙΚΩΝ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ

 Περιορισμό ς της εμπορευματοποίησης του αθλητισμού και των αθλητώ ν.

 Απαλλαγή του αθλητισμού από πολιτικές και οικονομικές σκοπιμό τητες και τον
κακώ ς εννοού μενο ανταγωνισμό .
 Πνευματική καλλιέργεια των αθλητώ ν συγχρό νως με τη σωματική ά σκηση.
 Αυστηρό ς και συνεχή ς έλεγχό ς τους, προκειμένου να αποφευχθεί η χρή ση
αναβολικώ ν ουσιώ ν
 Τιμωρία ό σων χρηματίζονται και επιδιώ κουν τον προκαθορισμό τoυ
αποτελέσματος με αντιαθλητικά μέσα.
 Καλλιέργεια του πνεύ ματος του Ολυμπισμού , προκειμένου ο αθλητισμό ς να γίνει
πρεσβευτή ς συναδέλφωσης των λαώ ν.
 Επιστροφή στις αρχές του αθλητικού ιδεώ δους.
 Αποκλεισμό ς από τις αθλητικές εκδηλώ σεις ομά δων και αθλητώ ν οι οποίοι
παραβαίνουν τους κανονισμού ς που ισχύ ουν για τη διεξαγωγή των αγώ νων.
 Σωστή παιδεία και κατά λληλη αγωγή αθλητώ ν και φιλά θλων.
 Τα Μέσα Μαζική ς Ενημέρωσης να μην υποδαυλίζουν εκδηλώ σεις φανατισμού και
βίας.
 Εξυγίανση του αθλητισμού από τα νοσηρά φαινό μενα συμπαιγνίας, δωροδοκιώ ν
και παραγοντισμού .
 Καταδίκη από τους ίδιους τους φιλά θλους των ενεργειώ ν που δυσφημού ν τον
αθλητισμό .

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ :
Σε ένα ά ρθρο σου, 400-500 λέξεων περίπου, να αναφέρεις φαινό μενα εκφυλισμού
του αθλητικού ιδεώ δους στην εποχή μας και τους τρό πους με τους οποίους μπορεί
τα φαινό μενα αυτά να περιοριστού ν και να εξαλειφθού ν.

ΤΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΤΩΝ

ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ : ΓΛΩΣΣΑ

ΚΕΙΜΕΝΟ:

Γλώσσα και λογοτεχνική δημιουργία

Στην ιστορία της λογοτεχνική ς δημιουργίας έχει αποδειχτεί ό τι κά θε έργο που
140
εμφανίζεται ανθεκτικό στο πέρασμα του χρό νου οφείλει τη δυνατό τητά του αυτή
στη μυστηριώ δη ακτινοβολία που εκπέμπει και στα ενδιαφέροντα μηνύ ματα που
περικλείει. Ένα τέτοιο έργο αποτελεί σε κά θε εποχή μια πρό κληση για μελέτη και
ανίχνευση των σημασιώ ν και των νοημά των που κρύ βονται πίσω από τη γλωσσική
του δόμηση.
Τα λεγό μενα «κλασικά έργα» έχουν ως αφετηρία τους κά ποιο συγκεκριμένο και
περιορισμένο τοπικά και χρονικά γεγονό ς. Ωστό σο, κατορθώ νουν να το
καταστή σουν παγκό σμιο σύ μβολο και πανανθρώ πινη υπό θεση. Έτσι ξεπερνού ν τους
φραγμούς του χώ ρου και του χρό νου στο πλαίσιο των οποίων δημιουργή θηκαν και
μορφοποιή θηκαν. Με λίγα λό για, αξιό λογοι λογοτέχνες είναι εκείνοι που διαθέτουν
την ικανό τητα να στηρίζονται σε ένα απλό γεγονό ς, σε μια καθημερινή ιστορία,
αλλά να την προβά λλουν με ιδιαίτερο τρό πο και να της δίνουν μια τέτοια διά σταση
που να συγκινεί τους ανθρώ πους ό λων των τό πων και ό λων των εποχώ ν.
Το ερώ τημα που τίθεται στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι το εξή ς: «Με ποιον
τρό πο χρησιμοποιεί ο λογοτέχνης τη γλώ σσα, ώ στε να επιτυγχά νει ένα τό σο
μαγευτικό αποτέλεσμα; Με ποιες τεχνικές ή με ποια μέσα μας συνεπαίρνει, μας
μεταφέρει στον δικό του κό σμο, μας συγκινεί και μας κά νει να συμπά σχουμε με τους
ή ρωές του;»
Η απά ντηση στο ερώ τημα αυτό είναι ό τι η ικανό τητα του συγγραφέα, πέρα από
ά λλες επιμέρους τεχνικές στις οποίες καταφεύ γει, προκύ πτει και από τον ιδιαίτερο
τρό πο με τον οποίο χρησιμοποιεί τη γλώ σσα, πρά γμα που του επιτρέπει να
δημιουργεί αυτό που αποκαλού με «προσωπικό ύ φος». Στη χορεία λοιπό ν των
μεγά λων λογοτεχνώ ν εντά σσονται εκείνοι που διαθέτουν προσωπικό ύ φος, το οποίο
δεν μπορεί να οριστεί παρά ως προσωπική και ιδιαίτερη σχέση με τη γλώ σσα, ως μια
«γλωσσική χημεία», με την οποία ο δημιουργό ς εκφρά ζει την εποχή του και τις αξίες
της μέσα από τη δική του ατομικό τητα.

Ν. Μή τσης. (1998). Η γλώ σσα του διηγηματογρά φου Γ. Βαλταδώ ρου -Επισημά νσεις
και διαπιστώ σεις. Πρακτικά Πολιτιστικής Διημερίδας. Καρδίτσα: Δή μος Καρδίτσας.
(διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Πώ ς συμβά λλει, σύ μφωνα με το κείμενο, στην ανά δειξη ενό ς μεγά λου λογοτέχνη
ο ιδιαίτερος τρό πος με τον οποίο αυτό ς χρησιμοποιεί τη γλώ σσα; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να επισημά νετε δύ ο συνδετικές λέξεις/φρά σεις με τις οποίες επιτυγχά νεται η
συνοχή μεταξύ των περιό δων της δεύ τερης παραγρά φου (Τα λεγό μενα…των
εποχώ ν) του κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1.α. Να γρά ψετε μία συνώ νυμη λέξη για καθεμία από τις λέξεις με έντονη γραφή,
με βά ση τη σημασία τους στο κείμενο: εκπέμπει, δόμηση, αφετηρία, φραγμούς,
στηρίζονται.
(μονάδες 5)
Β1.β. Να δημιουργή σετε μία πρό ταση με κά θε συνώ νυμη λέξη.
(μονάδες 5)

Β2. Να επισημά νετε στο κείμενο τρεις λέξεις ή φρά σεις με

μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία και να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.
141
 (μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην πρώ τη παρά γραφο (Στην ιστορία…
δό μηση) και τη δεύ τερη παρά γραφο (Τα λεγό μενα… των εποχώ ν) του κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιή σετε
λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή , με βά ση τη σημασία τους στο
κείμενο: ενδιαφέροντα μηνύματα, δημιουργήθηκαν, ιδιαίτερο τρόπο, συγκινεί,
ανθρώπους.
(μονάδες 10)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της δεύ τερης παραγρά φου (Τα λεγό μενα… των
εποχώ ν) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιή σετε
λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο
κείμενο: (λογοτεχνικό) έργο, καθημερινή ιστορία, συγκινεί, ήρωες, αξίες.
(μονάδες 10)

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Η γλώσσα των νέων

Οι νέοι έχουν πά ντοτε την τά ση να διαφοροποιού νται με το ντύ σιμο, την αισθητική
του σώ ματος, τη συμπεριφορά και τη γλώ σσα. Η λεγό μενη «γλώ σσα των νέων»
αποτελεί κώ δικα εξατομικευτικό της ομά δας ηλικίας, γλωσσική παραλλαγή που
διαφοροποιεί τους χρή στες της κατασκευά ζοντας συγχρό νως τη συνοχή της ομά δας.
Οι αποκλίσεις της γλώ σσας των νέων, οι νεολογισμοί και οι γραμματικές
παραβιά σεις εκφρά ζουν τις αλλαγές στα πρό τυπα συμπεριφορά ς, τις ιδέες, τις αξίες
και τους κανό νες της κοινωνίας. Με τους νεολογισμού ς, τις ιδιωματικές εκφρά σεις
και λέξεις, οι νέοι μεταδίδουν μηνύ ματα διά κρισης από τις παλιό τερες γενιές,
εκφρά ζουν αμφισβή τηση αρχώ ν και αξιώ ν.
Η χρή ση της γλώ σσας από τους νέους ενοχλεί, επειδή ακριβώ ς μεταδίδει έμμεσα
αλλά ισχυρά τέτοια νοή ματα αμφισβή τησης. Και είναι συνηθισμένη παρανό ηση να
κρίνεται σαν «λαθεμένη», φτωχή » ή «κακή ς ποιό τητας». Την ά ρνηση των αξιώ ν, την
παραβίαση των απαγορεύ σεων, την επιθετικό τητα, και την καταστροφή της «καθώ ς
πρέπει» ομιλίας συχνά οι τυχαίοι ακροατές, κι όχι συνή θως οι συνομιλητές δέκτες,
την ακού νε σαν γλωσσική καταστροφή , ενώ είναι γλωσσική δημιουργικό τητα.
Α. Φραγκουδά κη. (1987). Γλώσσα και ιδεολογία, 72-73. Αθή να: Οδυσσέας (διασκευή ).

ΚΕΙΜΕΝΟ 2
Γλώσσα και ηλικιωμένοι
Οι νέοι ά νθρωποι νιώ θουν ό τι οι ηλικιωμένοι δεν καταφέρνουν να προσαρμό σουν
την ομιλία τους στα σύ γχρονα δεδομένα. Επίσης, οι νέοι πιστεύ ουν πως ο λό γος των
ηλικιωμένων είναι παλιομοδίτικος και ξεπερασμένος. Επομένως, οι γλωσσικές
«συναντή σεις» νέων και ηλικιωμένων αλλά και γενικό τερα η επικοινωνία μεταξύ
τους είναι πιθανό πολλές φορές να μην επιτυγχά νεται, ενισχύ οντας έτσι υφιστά μενα
στερεό τυπα.
Είναι γνωστές οι προσδοκίες που κυριαρχού ν για τη συμπεριφορά των ανθρώ πων
142
και τον τρό πο διαχείρισης του λό γου τους, ό ταν φτά σουν σε μια συγκεκριμένη
ηλικία. Οι αντιλή ψεις αυτές υποχρεώ νουν πολλές φορές τους ηλικιωμένους
ανθρώ πους να συμπεριφέρονται γλωσσικά , όχι ό πως επιθυμού ν, αλλά «σύ μφωνα με
την ηλικία τους». Επομένως, το κοινωνικό κό στος στις περιπτώ σεις που δεν
«εκφρά ζεται» κά ποιος σύ μφωνα με την ηλικία του μπορεί να είναι μεγά λο. Ίσως, γι’
αυτό ν τον λόγο οι ηλικιωμένοι ά νθρωποι να χρησιμοποιού ν «τη γλώ σσα των
ηλικιωμένων», όχι τό σο εξαιτίας της ηλικίας τους ό σο, επειδή αναγκά ζονται να
συμμορφωθού ν στις κοινωνικές προσδοκίες. Με αυτό ν τον τρό πο, ό μως, η
επικοινωνία μεταξύ γενεώ ν μπορεί να γίνει προβληματική και να έχει σημαντικές
επιπτώ σεις στην ψυχολογική και σωματική υγεία των ανθρώ πων.
M.A. Hogg - Gr. M. Vaughan. (2010). Κοινωνική Ψυχολογία, 717-718. (μετ. Ερ.
Βασιλικό ς, Αλ. Αρβανίτης). Αθή να: Gutenberg (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1)

Α1. Ποια είναι, σύ μφωνα με το πρώ το κείμενο, η στά ση ορισμένων ανθρώ πων
απέναντι στη γλώ σσα των νέων και πού αποδίδεται η στά ση τους αυτή ; (60-80
λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην πρώ τη παρά γραφο (Οι νέοι ...αξιώ ν) και
τη δεύ τερη παρά γραφο (Η χρή ση... δημιουργικό τητα) του πρώ του κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. «Οι νέοι πιστεύ ουν πως ο λό γος των ηλικιωμένων είναι παλιομοδίτικος και
ξεπερασμένος».
Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω πρό ταση του δεύ τερου κειμένου, να
δημιουργή σετε μία παρά γραφο 50-60 λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2.α. Nα επισημά νετε στα κείμενα δύ ο παραδείγματα

μεταφορική ς/συνυποδηλωτική ς χρή σης της γλώ σσας.
(μονάδες 10)
Β2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.
(μονάδες 5)

ΘΕΜΑΤΑ (2)

Α1. Ποιες είναι, σύ μφωνα με το δεύ τερο κείμενο, οι από ψεις των νέων για τον τρό πο
με τον οποίο χρησιμοποιού ν τη γλώ σσα οι ηλικιωμένοι; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. α. Να επισημά νετε δύ ο διαρθρωτικές λέξεις στη δεύ τερη παρά γραφο του
δεύ τερου κειμένου.
(μονάδες 5)

Α2. β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.

(μονάδες 5)

Β1. Να δημιουργή σετε μία παρά γραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να
143
χρησιμοποιή σετε τις λέξεις/φρά σεις των κειμένων με έντονη γραφή, με βά ση τη
σημασία τους στο κείμενο: νέοι, γλώσσα, μηνύματα, αμφισβήτησης,
επικοινωνία μεταξύ γενεών.
(μονάδες 10)

ΘΕΜΑΤΑ (3)

Α1. Ποια είναι, σύ μφωνα με το πρώ το κείμενο, τα χαρακτηριστικά της γλώ σσας των
νέων και ποια η αντίδραση των μεγαλύ τερων απέναντι σε αυτά ; (60 – 80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε έναν πλαγιό τιτλο σε καθεμιά από τις παραγρά φους του δεύ τερου
κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1.α. Να γρά ψετε ένα συνώ νυμο για καθεμιά από τις παρακά τω λέξεις με έντονη
γραφή: νιώθουν, καταφέρνουν, κυριαρχούν, αντιλήψεις, αναγκάζονται.
(μονάδες 5)

Β1.β. Να δημιουργή σετε μία πρό ταση με κά θε συνώ νυμη λέξη.

(μονάδες 5)

ΚΕΙΜΕΝΟ:

[Γλώσσα, στάσεις και συμπεριφορές του εφήβου]

Ο έφηβος αισθά νεται αποκλεισμένος, γιατί δεν μπορεί να

«μεταφρά σει» με λέξεις τα έντονα συναισθήματά του και τις υπερβολικές
αλλαγές που αισθά νεται να συμβαίνουν καθημερινά στη ζωή του. Γι’ αυτό πολλοί
έφηβοι δεν διστά ζουν να τροποποιή σουν την ομιλία τους, να βρίσουν και να
εκδηλώ νουν συμπεριφορές οι οποίες δεν δείχνουν σεβασμό , ενώ οι ίδιοι επιζητού ν
τον σεβασμό . Η «παραμό ρφωση» της γλωσσική ς δομή ς αντανακλά τις δικές
τους εσωτερικές αναστατώ σεις, αλλά και την
«επιθετική » πολλές φορές διά θεσή τους να ανατρέψουν τα δεδομένα και να
επιβά λουν τη δική τους προσωπική «κοσμοαντίληψη» και «κοσμοθεωρία».
Οι νεωτερισμοί, οι παραφθορές, οι μετατροπές, οι παραλλαγές, οι
προσθαφαιρέσεις λέξεων δεν έχουν να κά νουν με τη γλωσσική πενία ή με την
έλλειψη ικανό τητας για μά θηση, αλλά κυρίως με τις εφηβικές ανησυχίες, με την
ανά γκη των εφή βων για επιβεβαίωση, για διαφοροποίηση από τους ά λλους και με
την ά ρνησή τους να δεχτού ν κά τι ή δη «μασημένο». Γενικά , η γλώ σσα των εφή βων
εκφρά ζει τις αντιφά σεις τους, τα κενά τους, τις αμφιταλαντεύ σεις τους, τις
αναζητήσεις τους, την ανά γκη αλλαγή ς και ανανέωσης, την επαναδό μηση του
ψυχισμού τους καθώ ς και της ταυτό τητά ς τους.
144
 Επίσης, ποικίλες είναι οι στά σεις και οι συμπεριφορές που παρατηρού με
κατά τη διά ρκεια της εφηβείας. Έτσι, ο έφηβος ά λλοτε επιθυμεί να μείνει μό νος, κι
ά λλοτε επιζητά επίμονα τη συντροφιά , ά λλοτε αποστρέφεται την εργασία κι
ά λλοτε ρίχνεται με τα μού τρα σ’ αυτή , αισθά νεται αμηχανία για το σώ μα του αλλά
και προσπαθεί να αναδείξει την ομορφιά του. Ακό μη, σε κά ποιες περιπτώ σεις
εκδηλώ νει νευρικό τητα και ανησυχία, ενώ σε ά λλες κατακλύ ζεται από ανία και
είναι ιδιαίτερα ευσυγκίνητος. Άλλα χαρακτηριστικά της εφηβική ς ηλικίας είναι η
έλλειψη αυτοπεποίθησης, η ονειροπό ληση, το ψέμα, αλλά και η αντιδραστική ,
μερικές φορές εχθρική στά ση, ό χι μό νο προς τους ενή λικες, αλλά και προς το ά λλο
φύ λο. Τέλος, η τά ση του εφή βου να αμφισβητεί, συχνά με τρό πο ά γονο κι
επιθετικό , συντελεί στο να θεωρείται από το κοινωνικό περιβά λλον επαναστά της
ή ταραξίας.

Θ. Γιοβαζολιά ς κ.α. (2011). Συνεργασία εκπαιδευτικών – οικογένειας, 29-

30.
Αθή να: ΥΠΔΒΜΘ., Γ. Γραμματεία Διά Βίου Μά θησης. ΙΔΕΚΕ (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Ποιες αλλαγές, σύ μφωνα με το κείμενο, παρατηρού νται στις στά σεις και
τις συμπεριφορές των εφή βων και τι εκφρά ζουν οι αλλαγές αυτές; (60-80
λέξεις)
(μονάδες

15)

Α2. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχά νεται η συνοχή μεταξύ των περιό δων
της
τρίτης παραγρά φου (Επίσης...ταραξίας) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων χρησιμοποιώ ντας τις παρακά τω
λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή: έντονα συναισθήματα,
εφηβικές ανησυχίες, αναζητήσεις, έλλειψη αυτοπεποίθησης,
αμφισβητεί.
(μονάδες 10)

Β2.α. Ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικό ς/δηλωτικό ς

ή μεταφορικό ς/συνυποδηλωτικό ς;
(μονάδες 5)
145
Β2.β. Να δώ σετε έναν δικό σας σύ ντομο μεταφορικό /συνυποδηλωτικό τίτλο
στο κείμενο.
(μονάδες 10)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Ποιες αλλαγές, σύ μφωνα με το κείμενο, παρατηρού νται στη γλώ σσα των
εφή βων και τι εκφρά ζουν οι αλλαγές αυτές; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι η συλλογιστική πορεία που ακολουθεί ο συγγραφέας στη

δεύ τερη παρά γραφο του κειμένου (επαγωγική ή παραγωγική ); Να
αιτιολογή σετε την
απά ντησή σας.
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε από μία πρό ταση χρησιμοποιώ ντας μία συνώ νυμη λέξη
ή ισοδύ ναμη φρά ση των λέξεων με την έντονη γραφή, με βά ση τη
σημασία που αυτές έχουν στο κείμενο: τροποποιήσουν, πενία,
διαφοροποίηση, ανανέωσης,
ανία.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε ποιες από τις παρακά τω προτά σεις του κειμένου
χρησιμοποιού νται με κυριολεκτική /δηλωτική και ποιες με
μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία:

1. «[Ο έφηβος] έρχεται αντιμέτωπος με το ά λλο φύ λο».

2. «Πολλοί έφηβοι δεν δείχνουν σεβασμό ».
3. «Η παραμό ρφωση της γλωσσική ς δομή ς αντανακλά τις δικές τους
εσωτερικές αναστατώ σεις».
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Βασιζό μενοι στο κείμενο, να χαρακτηρίσετε με Σωστό ή Λάθος τις

ακό λουθες προτά σεις:

1. Πολλοί έφηβοι δεν διστά ζουν να τροποποιή σουν την ομιλία τους.
146
 2. Οι περισσό τεροι έφηβοι αποφεύ γουν να βρίζουν και δείχνουν πά ντοτε
σεβασμό .
3. Οι παραφθορές και οι παραλλαγές λέξεων από μέρους των εφή βων
σχετίζονται με τη γλωσσική πενία.
4. Οι στά σεις και οι συμπεριφορές των εφή βων είναι ποικίλες.
5. Οι έφηβοι σε ελά χιστες περιπτώ σεις εκδηλώ νουν νευρικό τητα και ανησυχία.
(μονάδες

15)

Α2. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχά νεται η συνοχή μεταξύ των περιό δων
της
τρίτης παραγρά φου (Επίσης...ταραξίας) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε μία πρό ταση με καθεμιά από τις λέξεις/φρά σεις του
κειμένου με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο κείμενο:
συμπεριφορές, δείχνουν, επιβεβαίωση, χαρακτηριστικά της εφηβικής
ηλικίας, κοινωνικό περιβάλλον.
(μονάδες 10)

Β2. Στις παρακά τω προτά σεις να αντικαταστή σετε τις

υπογραμμισμένες μεταφορικές/συνυποδηλωτικές λέξεις με
κυριολεκτικές/δηλωτικές λέξεις ή ισοδύ ναμες φρά σεις:

1. Ο έφηβος δεν μπορεί να «μεταφρά σει» με λέξεις τα έντονα συναισθή ματά

του.
2. Η ά ρνησή [των εφή βων] να δεχτού ν κά τι ή δη « μασημέ νο ».
3. Η «παραμό ρφωση» της γλωσσική ς δομή ς αντανακλά τις δικές τους
εσωτερικές αναστατώ σεις.
(μονάδες 15)

ΚΕΙΜΕΝΟ

Οι κούφιες λέξεις
Ο ά νθρωπος από παμπά λαιους χρό νους έχει επινοή σει τις «λέξεις» και την πλοκή
τους, ως αληθινές απεικονίσεις ή ως συμβολικές παραστά σεις πραγμά των και
γεγονό των, για να συνεννοείται με τους ομοίους του. Να εκφρά ζει τις σκέψεις και τα
αισθή ματα, τις επιδιώ ξεις, τις διαθέσεις και τις επιθυμίες του, και να επικοινωνεί
μαζί τους. Οι λέξεις ό μως έγιναν όχι μό νο για να αποκαλύ πτουν, αλλά και για να
κρύ βουν από τον ά λλο τα ψυχικά μας βιώ ματα, ό ταν από ντροπή , συμφέρον ή δό λο
θέλουμε να τα αποσιωπή σουμε ή να τα παραμορφώ σουμε.
Εκεί κυρίως ό που οι λέξεις πρό κειται να εκφρά σουν αφηρημένες έννοιες, η πλά νη
147
(ό χι σπά νια και η απά τη) είναι αρκετά συνηθισμένη. Τό σο περισσό τερο μά λιστα, ό σο
τα λεκτικά σύ μβολα που μεταχειριζό μαστε έχουν κατά κά ποιον τρό πο εγκατασταθεί
μό νιμα στη γλώ σσα μας και κανείς δεν μπαίνει στον κό πο να εξετά σει την
προέλευση, την κατασκευή και τη χρή ση τους. Τό τε καταλαβαίνουμε «περίπου» τι
εννοού ν, τα δεχό μαστε ό μως και τα επαναλαμβά νουμε με την πεποίθηση ό τι και
αυτό ς που μας ακού ει καταλαβαίνει «αρκετά » το νό ημά τους.
Τα παραδείγματα αφθονού ν και καθένας μπορεί να προσφέρει τα δικά του. Τι
σημαίνουν, για παρά δειγμα, φραστικά σύ μβολα σαν αυτά εδώ : «η ουσία της ιδέας»,
«ο πνευματικό ς κό σμος», «εσωτερικές και εξωτερικές ιδιό τητες», και τα παρό μοια;
Πολλά απ’ αυτά , θα παρατηρή σει κανείς, είναι εκφρά σεις μεταφορικές και πρέπει να
συμπερά νει το νό ημά τους από τα συμφραζό μενα. Ασφαλώ ς. Αλλά είτε μεταφορικά ,
είτε κυριολεκτικά τις εννοή σουμε, πά λι η σημασία τους βρίσκεται ανά μεσα στο
«περίπου» και στο «αρκετά », με αποτέλεσμα ο ακροατή ς να μένει μετέωρος, και ο
ευκολό πιστος να γοητεύ εται από τη ρητορική τους αξία, ενώ ο απαιτητικό ς ά δικα
ψά χνει να βρει το νό ημά τους και μένει αμετά πειστος.
Ας ονομά σουμε «κού φιες» τις λέξεις-έννοιες που είτε από τη φύ ση τους είτε από
τη βιασύ νη μας έχουν θολό και ακαθό ριστο το νοηματικό τους περιεχό μενο. Όταν
φεύ γουμε από τα συγκεκριμένα πρά γματα και προχωρού με προς αφηρημένα
σχή ματα, η γλώ σσα μας γεμίζει απ’ αυτές, χωρίς ό μως να δυσχεραίνεται πολύ στην
πρακτική καθημερινό τητά της η ζωή μας. Εκείνη που υποφέρει είναι η θεωρητική
μας σκέψη.
Πώ ς θα απαλλαγού με από το βαρύ και ά χρηστο, κά ποτε και επικίνδυνο, φορτίο
των κού φιων λέξεων; Τη λύ ση του προβλή ματος θα αναζητή σουμε στην ανά ταξη της
Παιδείας μας, στον αναπροσανατολισμό της από τις αφαιρέσεις προς τα
συγκεκριμένα, από τις εικασίες προς τα πρά γματα. Και τού το πρέπει να γίνει σε δύ ο
χρό νους. Πρώ τα να μά θουμε να αφαιρού με το μεταφορικό ντύ σιμο από τις
εκφρά σεις μας ή να συνειδητοποιού με ό τι αυτό που λέμε δεν είναι η πραγματική ,
αλλά η συμβολική ιδιό τητα του αντικειμένου.
Το δεύ τερο που πρέπει να διδαχτού με, πά λι από νωρίς, είναι για κά θε λέξη που
μεταχειριζό μαστε να εξετά ζουμε εά ν αντιστοιχεί σ’ αυτό που επιθυμού με να πού με.
Είναι ανά γκη επιτέλους να μά θουμε ό τι εκείνο που λέμε πρέπει πρώ τα εμείς να το
καταλαβαίνουμε και ύ στερα οι ά λλοι. Και το καταλαβαίνουμε τό τε μό νο, ό ταν
εκφρά ζει πραγματικά , κυριολεκτικά αυτό που επιθυμού με να πού με, για να μας
νιώ σει και ο ά λλος. Αν τύ χει να δού με τον ά λλο αμή χανο, με μά τι θολό , από δειξη ό τι
δεν «εννοεί», να εγκαταλείπουμε αμέσως τα σύ ννεφα – τις παραβολές, τις
υπερβολές, τα υπονοού μενα – και να μιλού με με σαφή νεια και ακρίβεια.

Ε.Π. Παπανού τσος. (2002). Οι κού φιες λέξεις. Στο: Κ. Τσιρό πουλος (επιμ.). Τα δοκίμια
των Ελλή νων, 164-169. Αθή να: Μέγας Αστρολά βος-Ευθύ νη (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1)

Α1. Ποιες λέξεις αποκαλεί ο συγγραφέας «κού φιες» και με ποιους τρό πους, κατά την
ά ποψή του, θα απαλλαγού με από αυτές; (60 – 80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να βρείτε τα δομικά στοιχεία της δεύ τερης παραγρά φου (Εκεί... νό ημά τους) του
κειμένου.
(μονάδες 10)

148
Β1.α. Να γρά ψετε ένα αντώ νυμο για καθεμιά από τις παρακά τω λέξεις του κειμένου
με έντονη γραφή : αληθινές, αποκαλύπτουν, αφηρημένες, μόνιμα, δεχόμαστε.
(μονάδες 5)

Β1.β. Να δημιουργή σετε μία πρό ταση με κά θε αντώ νυμη λέξη.

(μονάδες 5)

Β2.α. Nα επισημά νετε στο κείμενο δύ ο παραδείγματα

μεταφορική ς/συνυποδηλωτική ς χρή σης της γλώ σσας.
(μονάδες 10)

Β2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.

(μονάδες 5)

ΘΕΜΑΤΑ (2)

Α1. Πώ ς αντιμετωπίζει ο συγγραφέας του κειμένου τις «κού φιες λέξεις»; (60 – 80
λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια συλλογιστική πορεία ακολουθεί ο συγγραφέας στην πρώ τη παρά γραφο (Ο
ά νθρωπος... παραμορφώ σουμε) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε μία παρά γραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να
χρησιμοποιή σετε τις λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία
τους στο κείμενο: αληθινές, αποκαλύπτουν, λέξεις, έννοιες, γλώσσα.
(μονάδες 10)

Β2.α. Ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικό ς/δηλωτικό ς ή

μεταφορικό ς/συνυποδηλωτικό ς;
(μονάδες 5)

Β2.β. Να δώ σετε έναν σύ ντομο κυριολεκτικό /δηλωτικό τίτλο στο κείμενο.

(μονάδες 10)

ΘΕΜΑΤΑ (3)

Α1. Γιατί, σύ μφωνα με το κείμενο, η θεωρητική σκέψη «υποφέρει» εξαιτίας των

«κού φιων λέξεων»; (60 – 80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην πρώ τη παρά γραφο (Ο ά νθρωπος...
παραμορφώ σουμε) και τη δεύ τερη παρά γραφο (Εκεί... νό ημά τους) του κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. «κά θε λέξη που μεταχειριζό μαστε να εξετά ζουμε εά ν αντιστοιχεί σ’ αυτό που
149
επιθυμού με να πού με» Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω περίοδο, να δημιουργή σετε
μία παρά γραφο 50-60 λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2. «ο ευκολό πιστος [..] γοητεύ εται από τη ρητορική τους αξία»
1. Να αιτιολογή σετε την επιλογή της σύ νταξης από τον συγγραφέα.
(μονάδες 5)
2. Να μετατρέψετε την παθητική σύ νταξη σε ενεργητική .
(μονάδες 10)

ΚΕΙΜΕΝΟ:

Η Ελληνική και πάλι στο προσκήνιο

Η υποχώ ρηση των ελληνικώ ν σπουδώ ν στα πανεπιστή μια του εξωτερικού , ιδίως
της Ευρώ πης, οφείλεται κατά κύ ριο λόγο στον εξοβελισμό των ανθρωπιστικώ ν
γραμμά των από το πρό γραμμα των μαθημά των του σχολείου (Γυμνασίου –
Λυκείου). Από τον εξοβελισμό αυτό ν ωφελού νται νέα γνωστικά αντικείμενα (η
πληροφορική , η περιβαλλοντική εκπαίδευση, οι βιολογικές επιστή μες, πολλές ξένες
γλώ σσες, διά φορες πρακτικές γνώ σεις κ.ά .). Η κατά ργηση της διδασκαλίας των
Ελληνικώ ν στα σχολεία χωρώ ν της Ευρώ πης, ό που διδασκό ταν παλαιό τερα,
αποθά ρρυνε τους νέους να ακολουθή σουν ελληνικές σπουδές στα πανεπιστή μια
εξαιτίας της έλλειψης επαγγελματική ς απασχό λησης. Έτσι, υποχώ ρησαν σταδιακά
και οι ελληνικές σπουδές από τα πανεπιστή μια, έκλεισαν και κλείνουν οι έδρες
Ελληνικώ ν, ό ταν αποχωρή σει ο καθηγητή ς που κατέχει την έδρα.
Αν υπά ρξουν ανά γκες διδασκαλίας της Ελληνική ς (της αρχαίας, κυρίως, αλλά και
της νέας), θα τονωθού ν και θα ξαναζωντανέψουν οι ελληνικές σπουδές στα
πανεπιστή μια. Πηγή συγκρατημένης αισιοδοξίας είναι το γεγονό ς ό τι η παγκό σμια
κρίση που μαστίζει τον κό σμο σή μερα οδηγεί σε αναζητή σεις που ξαναφέρνουν στο
προσκή νιο τον ά νθρωπο, την ανθρωπιά και έναν νέο ανθρωπισμό μέσα από τις
διαψεύ σεις ουτοπικώ ν2 προσδοκιώ ν, τις απογοητεύσεις μιας μαζική ς στροφή ς
στον καταναλωτισμό , την ψεύτικη οικονομική ευφορία3 των πιστωτικώ ν καρτώ ν
και, κυρίως, την απά ρνηση καθιερωμένων αξιώ ν που φώ τιζαν τον δρό μο τους.
Γενικό τερα, το κεφά λαιο της χώ ρας μας που λέγεται «ελληνική γλώ σσα» δεν το
έχουμε αξιοποιή σει ό σο θα έπρεπε εντό ς και εκτό ς Ελλά δος. Μέσα στη χώ ρα μας ως
αξία που συνδέεται ά μεσα με τον πολιτισμό, την ιστορία, τη νοοτροπία, την ίδια την
ταυτό τητά μας και, πά νω απ’ ό λα, με μια ποιότητα σκέψης που αναγκαστικά
περνά ει μέσα από τη γλώ σσα. Και φυσικά , με μια ποιό τητα παιδείας, η οποία
στηρίζεται κατά κύ ριο λό γο στη γλώ σσα. Έξω από τη χώ ρα μας πά λι δεν έχουμε
προβά λει την ελληνική γλώ σσα με σωστό και ουσιαστικό τρό πο, όχι με
μεγαλοστομίες και αλαζονεία. Για παρά δειγμα, δεν έχουμε καταδείξει τι προσφέρει
η γνώ ση της Ελληνική ς στους ομιλητές ά λλων ευρωπαϊκώ ν γλωσσώ ν για μια
βαθύτερη κατανόηση της σημασίας απαιτητικώ ν λέξεων της δική ς τους γλώ σσας,
ό ταν αποτελού ν δά νεια από την Ελληνική .
Οι χιλιά δες των δανείων που έχουν ληφθεί από την Ελληνική πρώ τα και πά νω απ’
ό λα συνιστού ν έννοιες εκφρασμένες με ελληνικές λέξεις. Και είναι με τέτοιες έννοιες
που συγκροτού νται τα νοή ματα, με τα οποία λειτουργεί η ανθρώ πινη σκέψη. Μεγά λο
μέρος του δυτικού ευρωπαϊκού στοχασμού έχει βασιστεί και εκφραστεί με τέτοιες
έννοιες-λέξεις. Σε αυτό το σκεπτικό στηρίζεται ά λλωστε η από φαση του υπουργού
Παιδείας της Αγγλίας να υπά ρχει η δυνατό τητα πρό σβασης στην ελληνική γλώ σσα
150
μαθητώ ν των σχολείων της Μεγά λης Βρετανίας ή δη από το Δημοτικό . Η διαδικασία
πρώ ιμης επαφή ς των μικρώ ν μαθητώ ν με απαιτητικές έννοιες-λέξεις, προφανώ ς από
καταλλή λως επιλεγμένα ή συντεταγμένα κείμενα, αναμένεται να διευρύ νει τη σκέψη
τους και να ασκή σει τη διανοητική τους ικανό τητα σε συσχετισμό με έννοιες-λέξεις
που υπά ρχουν ή δη στη μητρική τους γλώ σσα.

Γ. Μπαμπινιώτης, εφ. Το Βήμα, 30.12.2012 (διασκευή).

ΘΕΜΑΤΑ (1)

Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με τον συγγραφέα, δίνεται η δυνατό τητα σε
μαθητές των σχολείων της Μ. Βρετανίας να διδά σκονται ελληνικά από το Δημοτικό ;
(60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της δεύ τερης παραγρά φου (Γενικό τερα το
κεφά λαιο...... την Ελληνική ) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων ενό ς ά ρθρου για την ελληνική
γλώ σσα, στην οποία θα χρησιμοποιή σετε τις λέξεις/φρά σεις με την έντονη γραφή,
με βά ση τη σημασία τους στο κείμενο: πολιτισμό, ποιότητα σκέψης, προσφέρει,
βαθύτερη κατανόηση, εκφραστεί.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε ποιες από τις παρακά τω φρά σεις/προτά σεις του κειμένου
χρησιμοποιού νται με κυριολεκτική /δηλωτική και ποιες με
μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία:
1. «η υποχώ ρηση των ελληνικώ ν σπουδώ ν»
2. «ό ταν αποχωρή σει ο καθηγητή ς»
3. «η κατά ργηση της διδασκαλίας των Ελληνικώ ν στα σχολεία χωρώ ν της Ευρώ πης»
(μονάδες 15 )

ΘΕΜΑΤΑ (2)

Α1. Ποια ά ποψη υποστηρίζεται στη δεύ τερη παρά γραφο του κειμένου (Γενικό τερα,
το κεφά λαιο...... Ελληνική ) σχετικά με την ελληνική γλώ σσα; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της πρώ της παραγρά φου (Η υποχώ ρηση…….. την
έδρα) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. «[Η γλώ σσα] συνδέεται ά μεσα με τον πολιτισμό , την ιστορία, τη νοοτροπία, την
ίδια την ταυτό τητά μας»
Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω πρό ταση, να δημιουργή σετε μία παρά γραφο 60-80
λέξεων.
(μονάδες 10)
151
Β2. Να επισημά νετε ποιες από τις παρακά τω φρά σεις/προτά σεις του κειμένου
χρησιμοποιού νται με κυριολεκτική /δηλωτική και ποιες με
μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία:
1. «Έτσι υποχώ ρησαν σταδιακά κατ’ επέκταση και οι ελληνικές σπουδές από τα
πανεπιστή μια»
2. «Η κατά ργηση της διδασκαλίας των Ελληνικώ ν»
3. «για μια βαθύ τερη κατανό ηση της σημασίας απαιτητικώ ν λέξεων»
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (3)

Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με τον συγγραφέα του κειμένου, η ελληνική
γλώ σσα έχει σημασία για τους Ευρωπαίους; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε έναν πλαγιό τιτλο σε κά θε παρά γραφο του κειμένου.

(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων στην οποία θα χρησιμοποιή σετε τις
λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο κείμενο:
αποθάρρυνε, υποχώρησαν, απογοητεύσεις, ψεύτικη, αλαζονεία.
(μονάδες 10)

Β2. «Έξω από τη χώ ρα μας πά λι δεν έχουμε προβά λει την ελληνική γλώ σσα με
σωστό και ουσιαστικό τρό πο».
1. Να αιτιολογή σετε την επιλογή της ενεργητική ς σύ νταξης από τον συγγραφέα.
(μονάδες 10)
2. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύ νταξη σε παθητική .
(μονάδες 5)

ΕΝΟΤΗΤΑ: ΑΞΙΑ ΓΛΩΣΣΑΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ :
Πολιτισμός και γλώσσα
Η γλώ σσα δεν είναι απλώ ς ένα εργαλείο συνεννό ησης ή ένα μέσο επικοινωνίας.
Αποτελεί τον φορέα και τον εκφραστή ιδεώ ν, αξιώ ν και αντιλή ψεων. Αυτό σημαίνει
ό τι η εκμά θηση μιας ξένης γλώ σσας συνεπά γεται, ως έναν βαθμό , και την
ταυτό χρονη κατανό ηση και υιοθέτηση του αντίστοιχου πολιτισμού .
Πολιτισμό ς θεωρείται γενικά ένα σύ νολο αντιλή ψεων, ιδεώ ν, αξιώ ν, στά σεων,
τρό πων σκέψης και δρά σης που χαρακτηρίζουν σε μια δεδομένη χρονική στιγμή
κά ποια ανθρώ πινη κοινό τητα. Τα στοιχεία αυτά δεν είναι άσχετα και ασύ νδετα
μεταξύ τους, αλλά αποτελού ν ένα οργανωμένο σύ νολο που διαθέτει συγκρό τηση,
συνοχή και ομοιογένεια και οι αρχές του διαμορφώ νουν και επηρεά ζουν
ασυναίσθητα τη συμπεριφορά των μελώ ν της κοινό τητας. Η ύ παρξη του πολιτισμού
αποτελεί μια αναγκαιό τητα, γιατί αυτό ς είναι το μό νο μέσο με το οποίο ο ά νθρωπος
επιτυγχάνει να οργανώ σει τα διά φορα δεδομένα του εξωτερικού κό σμου και να
βά λει μια τά ξη στο χά ος των ερεθισμά των και των φαινομένων με τα οποία έρχεται
152
καθημερινά αντιμέτωπος.
Ο πολιτισμό ς είναι, λοιπό ν, ένας τρό πος σύ λληψης, οργά νωσης και ταξινό μησης
της πραγματικό τητας, ο οποίος ταιριά ζει σε μια συγκεκριμένη ανθρώ πινη κοινό τητα.
Όμως, ο τρό πος αυτό ς δεν είναι ού τε ο μοναδικό ς, ού τε κατ’ ανά γκη και ο πιο
αντικειμενικός, αφού αποτελεί μια πραγματικό τητα που ισχύ ει για τα μέλη μίας
μό νο συγκεκριμένης κοινό τητας. Επειδή τα ά τομα ταυτίζονται με το πολιτιστικό
σύ στημα μέσα στο οποίο έχουν ανατραφεί και διαμορφωθεί, θεωρού ν πως οι δικές
τους αντιλή ψεις είναι οι πιο ορθές και αντικειμενικές. Κρίνοντας, δηλαδή , μέσα από
το δικό τους πολιτιστικό μικροσύ μπαν, δεν μπορού ν να αντιληφθού ν ό τι κά τι που
είναι γι’ αυτού ς σωστό , ορθό ή αποδεκτό είναι δυνατό ν να μην ισχύ ει στο πλαίσιο
ενό ς ά λλου πολιτισμού , ο οποίος λειτουργεί με διαφορετικές αρχές και αξίες.
Αν τώ ρα σκεφθεί κανείς ό τι η γλώ σσα συμβαδίζει με τον πολιτισμό ,
αντιλαμβά νεται ό τι το πολιτιστικό στοιχείο είναι ένας πολύ σημαντικό ς παρά γοντας
στη διαδικασία εκμά θησης των ξένων γλωσσώ ν. Έχοντας επίγνωση του δεδομένου
αυτού , οι συγγραφείς των εγχειριδίων διδασκαλίας των ξένων γλωσσώ ν
περιλαμβά νουν πολλές πληροφορίες που αναφέρονται στο φυσικό περιβά λλον, στην
οικονομία, στην ιστορία, στη θρησκεία, στη λογοτεχνία, στους θεσμού ς, στις
αντιλή ψεις, στον τρό πο ζωή ς, στα ή θη, τα έθιμα και τις αξίες της κοινό τητας η οποία
χρησιμοποιεί τη διδασκό μενη γλώ σσα. Η παρουσία των πληροφοριώ ν αυτώ ν
αποσκοπεί στο να ενημερώ σει και να εξοικειώ σει τον μαθητή με τις διά φορες ό ψεις
και πλευρές του πολιτισμού της ξένης χώ ρας, ώ στε να τον φέρει πιο κοντά στη
νοοτροπία του λαού της και να τον κά νει όχι απλώ ς ανεκτικό αλλά , ό σο το δυνατό ν,
πιο φιλικό προς αυτή ν. Από ό λα τα παραπά νω γίνεται, λοιπό ν, αντιληπτό πως η
εκμά θηση μιας δεύ τερης (ή ξένης) γλώ σσας σημαίνει την ταυτόχρονη εξοικείωση με
έναν ά λλο πολιτισμό .

Ν. Μή τσης. (1998). Στοιχειώδεις αρχές και μέθοδοι της Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας.

Εισαγωγή στη διδασκαλία της Ελληνικής ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας, 70-72. Αθή να:
Gutenberg (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :
Α1. Ποια είναι, σύ μφωνα με τον συγγραφέα του κείμενου, η σχέση γλώ σσας και
πολιτισμού ; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2.α. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχά νεται η συνοχή ανά μεσα στις περιό δους
της τρίτης παραγρά φου του κειμένου (Ο πολιτισμό ς ... και αξίες);
(μονάδες 4)

Α2.β. Τι δηλώ νει καθεμιά από τις διαρθρωτικές λέξεις;

(μονάδες 6)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιή σετε μία
συνώ νυμη λέξη ή ισοδύ ναμη φρά ση για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με
έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο κείμενο: συνεννόησης, επηρεάζουν,
μέσο, επιτυγχάνει, σημαντικός.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε τρεις λέξεις ή φρά σεις που δίνουν στο κείμενο επίσημο ύ φος και
153
να τις αποδώ σετε με τρό πο ώ στε το ύ φος να γίνει ανεπίσημο.
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τελευταίας παραγρά φου (Αν τώ ρα…
πολιτισμό ) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε μία πρό ταση χρησιμοποιώ ντας καθένα αντώ νυμο των
λέξεων του κειμένου με έντονη γραφή: άσχετα, οργανωμένο,
ομοιογένεια, επιτυγχάνει, αντικειμενικός.
(μονάδες 10)

Β2. α. Να δώ σετε έναν δικό σας τίτλο στο κείμενο.

(μονάδες 10)

Β2. β. Να προσδιορίσετε αν ο τίτλος που δώ σατε στο κείμενο

είναι κυριολεκτικό ς/δηλωτικό ς ή μεταφορικό ς/συνυποδηλωτικό ς.
(μονάδες 5)

ΚΕΙΜΕΝΟ 1 :

Το λεξιλόγιο της νεοελληνικής και ο ευρωπαϊκός γλωσσικός

πλουραλισμός

Οι γλώ σσες δεν έχουν σταθερό και αμιγές λεξιλό γιο. Πιο συγκεκριμένα, το
λεξιλό γιο, σαν την κινού μενη ά μμο, υπό κειται σε έντονη γλωσσική μεταβολή , η
οποία σε μεγά λο βαθμό οφείλεται στον δανεισμό , δηλαδή σε επίδραση
λεξιλογίου ά λλης γλώ σσας. Ακό μη, το λεξιλό γιο δεν είναι αμιγές, είναι
πολυσυλλεκτικό , δηλαδή τα στοιχεία του προέρχονται από πολλές πηγές, π.χ.
κληρονομιά από προηγού μενες φά σεις της ιστορίας της γλώ σσας ή δανεισμό από
ά λλες γλώ σσες.
Μπορού με να κά νουμε χωρίς τον δανεισμό ; Οπωσδή ποτε ό χι. Είναι
ουτοπία να πιστεύ ουμε το αντίθετο. Ο δανεισμό ς, κατά τη μεταφορά του Κλωντ
Αζέζ, είναι η απαραίτητη ποσό τητα οξυγό νου για την επιβίωση μιας γλώ σσας,
είναι μια φυσική διαδικασία που χαρακτηρίζει κά θε φυσική ανθρώ πινη γλώ σσα.
Κατά συνέπεια, η αντίδραση που εκδηλώ νεται εναντίον των δανείων είναι
αδικαιολό γητη, γιατί αυτά είναι αποτέλεσμα πολιτικώ ν, οικονομικώ ν και
πολιτιστικώ ν σχέσεων ανά μεσα στους ομιλητές γλωσσώ ν που έρχονται σε επαφή .
Γι’ αυτό ν τον λό γο ο δανεισμό ς δεν πρέπει να εκλαμβά νεται ως τυχαία οξεία
ασθένεια που πρέπει να σπεύ σουμε να τη θεραπεύ σουμε.

154
 Άλλωστε δεν υπά ρχει γλώ σσα που να μην επηρεά στηκε από ά λλες. Από τον
κανό να δεν ξεφεύ γουν ακό μη και οι γλώ σσες μεγά λων πολιτισμώ ν. Επίσης, πρέπει
να συνειδητοποιή σουμε ό τι δεν υπά ρχει «επίθεση» από την πλευρά της
δανείστριας γλώ σσας, παρά ανά γκη από την πλευρά της δανειολή πτριας γλώ σσας.
Ανά γκη λό γω της υστέρησης ό χι στο γλωσσικό επίπεδο, αλλά σε ά λλα επίπεδα
π.χ. στο τεχνολογικό (κομπιού τερ, ασανσέρ κ.ά .). Βέβαια ο γλωσσικό ς
δανεισμό ς διαφέρει σημαντικά από τον οικονομικό δανεισμό , αφού ο
δανειολή πτης δεν χρωστά τίποτε!

Ά. Αναστασιά δη-Συμεωνίδη, από την ιστοσελίδα Του Κέντρου Ελληνική ς

Γλώ σσας, 29-4-2014 (διασκευή )

ΚΕΙΜΕΝΟ 2 :

[Το ελληνικό πολιτισμικό λεξιλόγιο]

Είναι γνωστό ό τι η Ελληνική έδωσε πολλές δά νειες λέξεις πολιτισμού

στις ευρωπαϊκές γλώ σσες με αποτέλεσμα η επιστημονική ορολογία των
Ευρωπαϊκώ ν γλωσσώ ν να βασίζεται στην ελληνική ή λατινοελληνική ορολογία.
Δεν υπά ρχει λό γος να απαριθμή σουμε τους επιστημονικού ς ό ρους
ελληνική ς προέλευσης ή τις λέξεις πολιτισμού που φιλοξενού ν οι ευρωπαϊκές
γλώ σσες. Αντί γι’ αυτό , προτιμού με να κά νουμε χρή ση της στατιστική ς, να
καθορίσουμε δηλαδή τη συχνό τητα των ελληνικώ ν λέξεων στις ευρωπαϊκές
γλώ σσες. Για τον σκοπό αυτό μπορού με να στηριχτού με στη μελέτη ενό ς ειδικού
(του Peter Brown), ο οποίος ερευνά μεταξύ ά λλων τη σύ γκλιση λέξεων κατά
κατηγορίες σε πέντε ευρωπαϊκές γλώ σσες (Γερμανική , Αγγλική , Γαλλική , Ιταλική ,
Ισπανική ). Και οι επιστημονικοί ό ροι για ονομασίες επιστημώ ν, στους οποίους
συγκλίνουν και οι πέντε συγκρινό μενες γλώ σσες, είναι ελληνικοί ή αποτελού ν
συνθέσεις ελληνικώ ν λέξεων: γεωγραφία, μαθηματικά , παιδαγωγική , ψυχολογία,
θεολογία. Από τους πέντε επιστημονικού ς ό ρους στην περιοχή της τέχνης στους
οποίους συμφωνού ν και οι πέντε γλώ σσες οι τέσσερεις είναι ελληνικοί ή
ελληνολατινική ς προέλευσης: γραφική , εικό να, μουσείο, πλαστική . Από τους
πέντε ό ρους για τη λογοτεχνία οι δύ ο είναι ελληνικοί: δρά μα, λυρικό ς (το γεγονό ς
είναι τυχαίο, καθώ ς η ελληνική γλώ σσα στην περιοχή αυτή ή ταν
γενναιό δωρη). Οι οκτώ από τους δώ δεκα ό ρους για φυτά στους οποίους
συμπίπτουν οι συγκρινό μενες γλώ σσες είναι ελληνικοί: ανεμώ νη, αστή ρ,
χρυσά νθεμο, γερά νιο, κρό κος, μαργαρίτα, νά ρκισσος, ορχιδέα. Επτά από τις
δεκαοκτώ ονομασίες ζώ ων είναι ελληνικές (δηλαδή ελληνική ς αρχή ς ή κατέληξαν
στις ευρωπαϊκές γλώ σσες με ελληνική μεσολά βηση): ελέφαντας, ύ αινα,
κροκό δειλος, λεοπά ρδαλη, πά νθηρας, πύ θωνας, τίγρη, κ.λπ.
155
 Είναι προφανές ό τι οι λέξεις και τα λεξιλογικά στοιχεία ελληνική ς
προέλευσης
αποτελού ν ένα ενιαίο σύ νολο στις ευρωπαϊκές γλώ σσες που μπορεί να
αξιοποιηθεί, μεταξύ ά λλων, για τη διδακτική των ευρωπαϊκώ ν γλωσσώ ν και τη
γλωσσική και πολιτισμική ιστορία των λαώ ν της Ευρώ πης.

Χ. Συμεωνίδης. (2008). «Το ελληνικό πολιτισμικό λεξιλό γιο ή οι ελληνικοί

διεθνισμοί των ευρωπαϊκώ ν γλωσσώ ν». Στο: «Γλώσσης χάριν» Τόμος αφιερωμένος
από τον Τομέα Γλωσσολογίας στον καθηγητή Γεώργιο Μπαμπινιώτη, 304-309.
Αθή να: Ελληνικά Γρά μματα (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Ποια είναι η ά ποψη που έχει η συγγραφέας του πρώ του κειμένου σχετικά
με τον γλωσσικό δανεισμό ; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε έναν πλαγιό τιτλο στη δεύ τερη παρά γραφο (Μπορού με...
θεραπεύ σουμε)
του πρώ του κειμένου και στη δεύ τερη παρά γραφο (Δεν υπά ρχει... τίγρη
κ.λπ.) του δεύ τερου κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. «Είναι γνωστό ό τι η Ελληνική έδωσε πολλές δά νειες λέξεις [..] στις
ευρωπαϊκές γλώ σσες»

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω πρό ταση, να δημιουργή σετε μια

παρά γραφο 40-
50 λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2. α. Να δώ σετε έναν δικό σας τίτλο στο δεύ τερο

κείμενο. (μονάδες
10)

Β2. β. Να προσδιορίσετε αν ο τίτλος που δώ σατε στο δεύ τερο κείμενο

είναι
κυριολεκτικό ς/δηλωτικό ς ή μεταφορικό ς/συνυποδηλωτικό ς.
(μονάδες 5)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

156
Α1. Ποια είναι, σύ μφωνα με το δεύ τερο κείμενο, η σχέση της ελληνική ς με
τις ευρωπαϊκές γλώ σσες; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε έναν πλαγιό τιτλο στην τρίτη παρά γραφο (Άλλωστε... τίποτε)
του πρώ του κειμένου και στην τρίτη παρά γραφο (Είναι προφανές...
Ευρώ πης) του
δεύ τερου κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 40-50 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιή σετε
τις λέξεις/φρά σεις με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο
κείμενο: επίδραση, πολλές πηγές, πολιτιστικών σχέσεων, λέξεις,
αξιοποιηθεί.
(μονάδες

10)

Β2. Να επισημά νετε στο δεύ τερο κείμενο τρία παραδείγματα

ειδικού /επιστημονικού
λεξιλογίου.
(μονάδες 15)
ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Ποια είναι η κοινή θέση των δύ ο κειμένων σχετικά με τον γλωσσικό
δανεισμό ;
(60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της πρώ της παραγρά φου (Οι γλώ σσες...
γλώ σσες)
του πρώ του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. «Άλλωστε δεν υπά ρχει γλώ σσα που να μην επηρεά στηκε από ά λλες».

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω περίοδο, να δημιουργή σετε μια παρά γραφο
40-50
λέξεων.

157
 (μονάδες 10)

Β2.α. Να δώ σετε έναν νέο, κυριολεκτικό /δηλωτικό τίτλο στο πρώ το κείμενο.
(μονάδες 5)

Β2.β. Να δώ σετε έναν νέο, μεταφορικό /συνυποδηλωτικό τίτλο στο δεύ τερο
κείμενο.
(μονάδες 10)

ΚΕΙΜΕΝΟ :

Η σημασία της Παγκόσμιας Ημέρας Μητρικής Γλώσσας

Ο εορτασμό ς της Ημέρας μητρική ς γλώ σσας έχει διττό νό ημα. Από τη μια,
υπογραμμίζει τον σεβασμό που οφείλουμε στη μητρική μας γλώ σσα και
προβά λλει τις
θυσίες και τους αγώ νες που έχουν γίνει σε πολλά μέρη του κό σμου για να
διαφυλά ξουν οι ά νθρωποι το δικαίωμά τους να μαθαίνουν, να μιλού ν, να μελετού ν
και να διδά σκουν τη μητρική τους γλώ σσα. Από την ά λλη, μας υπενθυμίζει ό τι το
δικαίωμα να μιλά , να προωθεί και να προστατεύ ει κανείς τη μητρική του
γλώ σσα είναι δοσμένο ό μοια σε εμά ς και στους ά λλους.
Η προά σπιση της μητρική ς μας γλώ σσας είναι, λοιπό ν, αδιαχώ ριστη από
τον
σεβασμό των μητρικώ ν γλωσσώ ν των συνανθρώ πων μας. Η ανά πτυξη
της πολύ γλωσσης εκπαίδευσης και της πολύ γλωσσης ικανό τητας είναι τα ό πλα
που σή μερα διαθέτουμε για να αγωνιστού με ενά ντια στη γλωσσική συρρίκνωση
που είχε ως αποτέλεσμα να χαθού ν εκατοντά δες γλώ σσες τα τελευταία 500
χρό νια και που, ακό μη, ενδέχεται να οδηγή σει σε θά νατο τις μισές από τις περίπου
7000 ανθρώ πινες γλώ σσες που έχουν απομείνει. Ιδιαίτερα σε ορισμένες
περιοχές του πλανή τη μας, π.χ. τη
Μελανησία, την Πολυνησία, τη Λατινική Αμερική , ό που μεγά λος αριθμό ς γλωσσώ ν
συνωστίζονται σε περιορισμένο γεωγραφικό χώ ρο και ανταγωνίζονται μεταξύ
τους, ο κίνδυνος που διατρέχουν αρκετές από αυτές να χαθού ν, αυξά νει
κατακό ρυφα. Υπολογίζεται ό τι το 96% των ανθρώ πινων γλωσσώ ν μιλιού νται
από μό λις 3% του συνολικού πληθυσμού της γης.
Σύ μφωνα με τη Διά σκεψη της UNESCO του 2003 για τις
απειλού μενες
γλώ σσες, η μετά δοση μιας γλώ σσας ως μητρική ς από τους γονείς στα παιδιά είναι
εξαιρετικά σημαντική για την επιβίωσή της, επειδή δημιουργεί νέους ομιλητές
συμβά λλοντας, έτσι, ουσιαστικά στη διατή ρηση και τη διαιώ νισή της.
Ιδιαίτερα σή μερα που ορισμένες γλώ σσες επιβά λλονται ευρέως λό γω
158
 της
παγκοσμιοποίησης και της διεύ ρυνσης των οδώ ν επικοινωνίας, ό πως η αγγλική
και σε λιγό τερο βαθμό η ισπανική , η γαλλική κ.ά ., είναι σημαντικό να
συνειδητοποιή σει κανείς ό τι η διατή ρηση των μικρό τερων μητρικώ ν γλωσσώ ν και
του δικαιώ ματος του καθενό ς και της καθεμιά ς να μορφώ νεται, να εκφρά ζεται
ελεύ θερα και χωρίς περιορισμού ς και να δημιουργεί στη μητρική του γλώ σσα,
είναι δή λωση παρουσίας.
Η έμφαση, συνεπώ ς, που έχει δοθεί τα τελευταία χρό νια στη διατή ρηση της
γλωσσικής ποικιλότητας είναι αποτέλεσμα της αλλαγή ς στον τρό πο με τον
οποίο αντιλαμβανό μαστε την πολυγλωσσία και τον σημαντικό ρό λο των γλωσσώ ν
στην ανάπτυξη των ανθρώπινων κοινωνιών. Γιατί ο σεβασμό ς της
γλωσσική ς ποικιλό τητας ό χι μό νο ευνοεί τη διατή ρηση της πολιτιστική ς
πολυμορφίας και την ανά πτυξη ενό ς υγιού ς διαλό γου και συνεργασίας ανά μεσα
στις κοινωνίες, αφού η γλώ σσα είναι ο κύ ριος φορέας των πολιτιστικώ ν αξιώ ν
μιας κοινωνίας, αλλά ακό μη συμβά λλει θετικά στην οικονομική , τεχνολογική και
επιστημονική ανά πτυξη του καθενό ς, αφού η δυνατό τητα να εκφρά ζεται στη
μητρική του γλώ σσα τού επιτρέπει να αναπτύ ξει περίπλοκη σκέψη και νοή ματα.
Ο εορτασμό ς της μητρική ς γλώ σσας προβά λλει, λοιπό ν, στη διττή αυτή
νοηματοδό τηση –διατή ρηση και σεβασμό ς– ως μια ευκαιρία να θυμηθού με, να
μιλή σουμε και να ονειρευτού με, ή αλλιώ ς να μιλή σουμε για το παρελθό ν, το παρό ν
και το μέλλον των μητρικώ ν γλωσσώ ν.

Γλωσσολογική Εταιρεία Κύ πρου. Παγκό σμια ημέρα μητρική ς γλώ σσας.

Στρογγυλή Τρά πεζα με θέμα «Ελληνική, γλώσσα του παρελθόντος, γλώσσα
του μέλλοντος», 21 Φεβρουαρίου 2014. Από το διαδίκτυο (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :
Α1. Ποια είναι, σύ μφωνα με το κείμενο, η σημασία της διατή ρησης της
γλωσσική ς ποικιλό τητας, ιδιαίτερα σή μερα; (60-80 λέξεις)
(μονάδες
15)

Α2.α. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις/εκφρά σεις επιτυγχά νεται η συνοχή ανά μεσα:

1. στην τρίτη παρά γραφο και την τέταρτη παρά γραφο του κειμένου;
2. στην τέταρτη και την πέμπτη παρά γραφο του κειμένου;

(μονάδες 6)

Α2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.

159
 (μονάδες 4)

Β1. Να δημιουργή σετε μία παρά γραφο 40-50 λέξεων, στην οποία να
χρησιμοποιή σετε τις φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή: γλωσσικής
ποικιλότητας, ανάπτυξη των ανθρώπινων κοινωνιών.
(μονάδες 10)

Β2. Σε ποιες από τις παρακά τω φρά σεις ή προτά σεις του κειμένου γίνεται
κυριολεκτική /δηλωτική και σε ποιες μεταφορική /συνυποδηλωτική χρή ση της
γλώ σσας;

1. «Ο εορτασμό ς της Ημέρας μητρική ς γλώ σσας [...] υπογραμμίζει τον σεβασμό
που οφείλουμε στη μητρική μας γλώ σσα»
2. «το δικαίωμα [των ανθρώ πων ...] να μιλού ν, να μελετού ν και να διδά σκουν τη
μητρική τους γλώ σσα»
3. «[έχουν] οδηγή σει σε θά νατο τις [...] γλώ σσες που έχουν απομείνει»
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με το κείμενο, προσπαθού με να

διατηρή σουμε και να αναπτύ ξουμε τις μητρικές γλώ σσες; (60-80 λέξεις)
(μονάδες
15)

Α2. Με ποιον τρό πο αναπτύ σσεται η πέμπτη παρά γραφος (Η έμφαση... νοή ματα)
του
κειμένου; Να αιτιολογή σετε την απά ντησή σας.
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε μία πρό ταση με κά θε λέξη/φρά ση του κειμένου με

έντονη γραφή: μητρικής γλώσσας, πολιτιστικής πολυμορφίας, προάσπιση,
ανάπτυξη, μέλλον.
(μονάδες 10)

Β2. Ποιες από τις παρακά τω φρά σεις ή προτά σεις του κειμένου
έχουν κυριολεκτική /δηλωτική και ποιες μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία;

1. «γλωσσική συρρίκνωση»

160
2. «να οδηγή σει σε θά νατο τις μισές από τις περίπου 7000 ανθρώ πινες γλώ σσες»
3. «η μετά δοση μιας γλώ σσας ως μητρική ς από τους γονείς στα παιδιά »
4. «υγιού ς διαλό γου»
5. «η δυνατό τητα να εκφρά ζεται (ο καθένας) στη μητρική του γλώ σσα»
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Γιατί και σε ποιες περιοχές του πλανή τη μας, σύ μφωνα με το κείμενο, ο
κίνδυνος εξαφά νισης αρκετώ ν γλωσσώ ν αυξά νει κατακό ρυφα; (60-80 λέξεις).
(μονάδες 15)

Α2. Να διαιρέσετε τη δεύ τερη παρά γραφο (Η προά σπιση... της γης) του κειμένου σε
δύ ο επιμέρους παραγρά φους. Να αιτιολογή σετε τη διαφορετική
παραγραφοποίηση.
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε μία πρό ταση με κά θε συνώ νυμη λέξη ή ισοδύ ναμη φρά ση
των λέξεων του κειμένου με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο κείμενο:
προωθεί, προάσπιση, έμφαση, ευνοεί, αξιών.
(μονάδες 10)

Β2. α. Να επισημά νετε, στη δεύ τερη παρά γραφο (Η προά σπιση... της γης)
του κειμένου, τρεις λέξεις ή φρά σεις ή προτά σεις στις οποίες η γλώ σσα
χρησιμοποιείται μεταφορικά /συνυποδηλωτικά .
(μονάδες 9)

Β2. β. Για ποιον λό γο ο/οι συντά κτης/ες του κειμένου επιλέγουν

τη μεταφορική /συνυποδηλωτική χρή ση της γλώ σσας;
(μονάδες 6)

161
ΚΕΙΜΕΝΟ:

Ευρωπαϊκή Ένωση και νεοελληνική γλώσσα

Η Νεοελληνική γλώ σσα, ό πως έχει διαμορφωθεί στις μέρες μας, αποτελεί τον
ζωντανό φορέα του ελληνικού πολιτισμού και απηχεί ό λα τα στά δια και τις φά σεις
μιας ιστορική ς-πολιτιστική ς διαδικασίας που συνεχίζεται αδιά κοπα εδώ και τρεις
χιλιά δες χρό νια.
Σύ μφωνα με τις διαπιστώ σεις αυτές, η Ελληνική γλώ σσα, παρό τι δεν ανή κει
στην ομά δα των «περισσό τερο ομιλού μενων γλωσσώ ν» της Ευρωπαϊκή ς Ένωσης,
διαθέτει ωστό σο μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία και μια μοναδική ιστορική και
πολιτισμική διά σταση που την καθιστούν ά ξια μεγά λης προσοχή ς. Είναι ο μό νος
ζωντανό ς ευρωπαϊκό ς κώ δικας που εκφρά ζει με πληρό τητα και αποδίδει ά μεσα
τη λεγό μενη «ελληνική αντίληψη», δηλαδή την ιδιαίτερη στά ση του πνεύ ματος
απέναντι στα ό ντα, ό πως αυτή διαμορφώ θηκε στον ελληνικό χώ ρο. Κι ακό μα, η
Νεοελληνική γλώ σσα αποπνέει αυτό το ιδιαίτερο ύ φος και ή θος ζωή ς, αυτή την
«ανθρωποκεντρική διά θεση» που έχει τις πηγές της τό σο στην κλασική αρχαιό τητα,
ό σο και στις μετέπειτα σημαντικές ιστορικές περιό δους του Ελληνισμού .
Εά ν αποτελεί επιδίωξη της Ευρωπαϊκή ς Ένωσης να αναζητή σει, μέσα από την
ποικιλία και τη διαφορετικό τητα, ορισμένες «σταθερές» οι οποίες θα αποτελέσουν
τους συνδετικού ς ιστού ς και θα συμβά λουν στη δημιουργία ενιαίας ευρωπαϊκή ς
πολιτιστική ς ταυτό τητας, αυτές δεν μπορεί να είναι παρά οι κλασικές αξίες της
ελληνική ς και ρωμαϊκή ς αρχαιό τητας πά νω στις οποίες θεμελιώ θηκε ο σύ γχρονος
ευρωπαϊκό ς πολιτισμό ς.
Υπό το πρίσμα αυτό , η Νεοελληνική γλώ σσα που συνδέεται ά μεσα με την
αρχαία Ελληνική , αποτελεί τη σύ γχρονη εκδοχή αυτού του κλασικού ιδεώ δους και,
επομένως, η ά μεση διείσδυση, μέσω της γλώ σσας του, στον νεοελληνικό πολιτισμό , θα
σή μαινε για τους Ευρωπαίους «αναβίωση» των αξιώ ν που έθρεψαν την Ευρώ πη και
αποτέλεσαν τις βά σεις του σύ γχρονου ευρωπαϊκού πολιτισμού .
Άρα, η Νεοελληνική γλώ σσα, ως φορέας των θεμελιωδώ ν ευρωπαϊκώ ν αξιώ ν,
αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση και, εά ν τύ χει της ανά λογης προσοχή ς, είναι δυνατό ν να
συμβά λει αποφασιστικά στην ενίσχυση της ευρωπαϊκή ς συνείδησης και συνεπώ ς στη
δημιουργία ενιαίας και ισχυρή ς ευρωπαϊκή ς ταυτό τητας.
Είναι ανά γκη, λοιπό ν, να γίνει κατανοητό ό τι αυτό ς ο πλού τος, αυτή η ανεξά ντλητη
παρακαταθή κη που διαθέτει η ελληνική γλώ σσα, καθώ ς επίσης η ζωντά νια και η
δύ ναμη προσαρμογή ς της μπορού ν να δώσουν «λύ ση» σε πολλά προβλή ματα του
162
σύ γχρονου Ευρωπαίου και να ανοίξουν διά πλατα τους ορίζοντές του για ένα καλύ τερο
μέλλον.
Ν. Μή τσης. (1998). Στοιχειώδεις αρχές και μέθοδοι της Εφαρμοσμένης
Γλωσσολογίας. Εισαγωγή στη διδασκαλία της Ελληνικής ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας,
σελ. 331-333. Αθή να: Gutenberg. (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Για ποιους λό γους προτείνει ο συγγραφέας να αξιοποιηθεί περισσό τερο

η Νεοελληνική γλώ σσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της δεύ τερης παραγρά φου (Σύ μφωνα…….
Ελληνισμού ) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1.α. Να γρά ψετε μία συνώ νυμη λέξη ή ισοδύ ναμη φρά ση για καθεμιά από τις
λέξεις με την έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο κείμενο:
καθιστούν, επιδίωξη, κατανοητό, διαθέτει, δώσουν.
(μονάδες 5)

Β1.β. Να δημιουργή σετε μία πρό ταση με καθεμιά από τις συνώ νυμες λέξεις
ή ισοδύ ναμες φρά σεις
(μονάδες 5)
Β2.α. Να επισημά νετε στο κείμενο δύ ο παραδείγματα μεταφορική ς
/συνυποδηλωτική ς χρή σης της γλώ σσας.
(μονάδες 10)

Β2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους στο κείμενο.

(μονάδες 5)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με τον συγγραφέα, η Νεοελληνική μπορεί να

συμβά λει στη δημιουργία ενιαίας ευρωπαϊκή ς πολιτιστική ς ταυτό τητας; (60-80
λέξεις)
(μονάδες 15)

163
Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της δεύ τερης παραγρά φου
(Σύ μφωνα... Ελληνισμού ) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε μία παρά γραφο 40-50 λέξεων, χρησιμοποιώ ντας τις φρά σεις/
λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή: σύγχρονος ευρωπαϊκός πολιτισμός,
έθρεψαν, βάσεις, δημιουργία, ταυτότητας.
(μονάδες 10)

Β2.α. Ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικό ς/δηλωτικό ς ή μεταφορι-

κό ς/συνυποδηλωτικό ς;

(μονάδες 5)

Β2.β. Να δώ σετε έναν δικό σας σύ ντομο μεταφορικό /συνυποδηλωτικό τίτλο

στο κείμενο.
(μονάδες 10)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με τον συγγραφέα, οι Ευρωπαίοι αξίζει να δώ σουν
ιδιαίτερη προσοχή στη Νεοελληνική γλώ σσα; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στη δεύ τερη παρά γραφο
(Σύ μφωνα... Ελληνισμού ) και την έκτη παρά γραφο (Είναι ανά γκη... μέλλον) του
κειμένου.

(μονάδες 10)

Β1. «Η Νεοελληνική γλώ σσα […] αποτελεί τον ζωντανό φορέα του ελληνικού
πολιτισμού ».

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω περίοδο, να δημιουργή σετε μία παρά γραφο 40-
50 λέξεων.
(μονάδες 10)
164
Β2. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση των εισαγωγικώ ν σε καθεμιά από τις ακό λουθες
λέξεις ή φρά σεις του κειμένου με την έντονη γραφή: «περισσότερο
ομιλούμενων γλωσσών», «σταθερές», «αναβίωση».
(μονάδες 15)

ΚΕΙΜΕΝΟ:

Η ελληνική γλώσσα στην κοινωνία της παγκοσμιοποίησης – Ο ρόλος του

σχολείου

Τι πρέπει να γίνει σή μερα σε ό ,τι αφορά στο γλωσσικό μά θημα; Εδώ και χρό νια,
αναφερό μαστε στην κριτική σκέψη και τονίζουμε μό νο στα λό για τη σημασία της για
την ολό πλευρη ανά πτυξη της προσωπικό τητας των μαθητώ ν και των πολιτώ ν
γενικά . Ανακοινώ νονται κατά διαστή ματα εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις,
χρησιμοποιού νται εντυπωσιακοί νεολογισμοί, για να δηλωθεί το νέο πνεύ μα
διδασκαλίας. Στην πραγματικό τητα ό μως δεν έχει γίνει αντιληπτό από την
εκπαιδευτική κοινό τητα ό τι ο θά νατος των γλωσσώ ν συνεπά γεται θά νατο του
πολιτισμού , γιατί γλώ σσα και πολιτισμό ς είναι αλληλένδετες έννοιες. Η γλώ σσα
είναι φορέας πολιτισμού και αυτό σημαίνει ό τι γλωσσική επίγνωση δεν μπορεί να
επιτευχθεί στα ό ρια της παραδοσιακή ς διδασκαλίας, η οποία έδινε έμφαση στη
μορφή . Αυτό που απαιτείται, επομένως, για την καλλιέργεια της κριτική ς σκέψης
είναι η αποτελεσματική διδασκαλία και η επαρκή ς μά θηση της γλώ σσας.
Από την ά λλη μεριά , θεωρού με σή μερα ό τι η κριτική σκέψη δεν μπορεί να
αναπτυχθεί αποκλειστικά μέσω της πολυδιαφημιζό μενης Τεχνολογίας της
Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ). Η διαπίστωση είναι ό τι στην εποχή μας
κατακλυζό μαστε από τό σες πληροφορίες, ώ στε να νιώ θουμε ό τι πνιγό μαστε μέσα
στον ωκεανό της υπερπληροφό ρησης. Σε σχέση με το παρελθό ν, έχουμε φτά σει στο
ά λλο ά κρο. Εκεί που δεν είχαμε πρό σβαση στη γνώ ση και στην πληροφό ρηση, έχουμε
τώ ρα έναν καταιγισμό πληροφοριώ ν και γι’ αυτό ν ακριβώ ς τον λό γο χρειαζό μαστε
περισσό τερο από κά θε ά λλη φορά ένα υψηλό επίπεδο γλωσσομά θειας, ώ στε να
διευκολύ νεται η κριτική σκέψη. Πρέπει δηλαδή να δώ σουμε στον μαθητή τα μέσα και
τους τρό πους που θα τον οδηγή σουν να σκέπτεται σωστά . Υπό τις συνθή κες αυτές, η
διδασκαλία της γλώ σσας γίνεται υπό θεση των εκπαιδευτικώ ν ό λων των ειδικοτή των
και ό χι μό νο των φιλολό γων.
Μιλώ ντας ειδικό τερα για την ελληνική γλώ σσα θα λέγαμε ό τι είναι πραγματικό ς
ωκεανό ς. Έχουμε σκεφτεί ποτέ πό σες λέξεις διαθέτει; Τα γνωστά επίτομα λεξικά

165
 στην καλύ τερη περίπτωση περιέχουν λιγό τερες από εβδομή ντα χιλιά δες λέξεις,
δηλαδή το ένα δέκατο περίπου, από ό σες υπά ρχουν στα ελληνικά και, επομένως, δεν
αποτυπώ νουν παρά ένα μικρό μέρος του συνό λου της γλώ σσας μας.
Είναι βέβαια γνωστό ό τι ο καθένας από μας γνωρίζει, έτσι και αλλιώ ς,
ένα μέρος της ελληνική ς, μικρό τερο ή μεγαλύ τερο, και γι’ αυτό πρέπει να είμαστε
προσεκτικοί, ό ταν επικρίνουμε τους μαθητές μας ό τι έχουν φτωχό λεξιλόγιο. Από
την ά ποψη αυτή θα μπορού σε να υποστηρίξει κανείς ό τι πά σχουμε ό λοι από
1
«λεξιπενία» και, το σημαντικό τερο, από «σημασιολογική ένδεια », γιατί αγνοούμε σε
κά ποιο βαθμό την πολυσημία των λέξεων, δηλαδή τις διά φορες σημασίες τους.
.
Ωστό σο, δεν συμμερίζομαι τη γλωσσική κινδυνολογία αυτό , ό μως, δεν σημαίνει ό τι
πρέπει να είμαστε ικανοποιημένοι με την ποιό τητα του λό γου των μαθητώ ν μας.
Υπά ρχουν ακό μη πολλά περιθώ ρια βελτίωσης και είναι ευθύ νη ό λων μας να
προσφέρουμε στους νέους καλύ τερη γλωσσική παιδεία.

Χρ. Χαραλαμπά κης. (2013). Από σπασμα από Εισή γηση: «Η ελληνική γλώ σσα
στην κοινωνία της παγκοσμιοποίησης και της τεχνοκρατίας. Ο ρό λος του
σχολείου» (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με το κείμενο, απαιτείται υψηλό επίπεδο

γλωσσομά θειας στην εποχή μας; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της δεύ τερης παραγρά φου (Από την ά λλη…
των φιλολό γων) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιή σετε
λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή: επικρίνουμε, φτωχό λεξιλόγιο,
αγνοούμε, κινδυνολογία, γλωσσική παιδεία.

(μονάδες 10)

Β2. Ποιες από τις υπογραμμισμένες λέξεις ή φρά σεις των παρακά τω προτά σεων
χρησιμοποιού νται με μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία και ποιες με
κυριολεκτική /δηλωτική σημασία;
(Μονάδες 15)
166
 1. Ο θά νατος των γλωσσώ ν συνεπά γεται θά νατο του πολιτισμού .
2. Η γλώ σσα είναι φορέ ας πολιτισμού .
3. Χρειά ζεται η καλλιέργεια της κριτική ς σκέψης.

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Πώ ς, σύ μφωνα με το κείμενο, η διδασκαλία της γλώ σσας μπορεί να συμβά λλει
στη διαχείριση της γνώ σης και της πληροφό ρησης στην εποχή μας; (60-80
λέξεις).
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγρά φου (Μιλώ ντας… γλώ σσας
μας) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. «Η ελληνική γλώ σσα είναι πραγματικό ς ωκεανό ς».

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω πρό ταση, να δημιουργή σετε μία παρά γραφο
50- 60 λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε στο κείμενο δύ ο ό ρους του ειδικού λεξιλογίου και να
αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (3) 

Α1. Γιατί, σύ μφωνα με τον συγγραφέα, πρέπει να είμαστε προσεκτικοί,

ό ταν επικρίνουμε τους μαθητές για λεξιπενία; (60-80 λέξεις).
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της πρώ της παραγρά φου (Τι πρέπει …της
γλώ σσας) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1.α. Να γρά ψετε ένα αντώ νυμο για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με την
έντονη γραφή : ανάπτυξη, παραδοσιακής, προσεκτικοί, επικρίνουμε,
167
 αγνοούμε.
(μονάδες 5)

Β1.β. Να δημιουργή σετε μία πρό ταση για κά θε αντώ νυμη λέξη.
(μονάδες 5)

Β2. Ποιες από τις λέξεις των παρακά τω προτά σεων χρησιμοποιού νται με
μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία και ποιες με κυριολεκτική /δηλωτική
σημασία;

1. «Ο θά νατος των γλωσσώ ν συνεπά γεται θά νατο του πολιτισμού »

2. «Η γλώ σσα είναι φορέας πολιτισμού »
3. «Χρειά ζεται η καλλιέργεια της κριτική ς σκέψης»
(μονάδες 15)

ΚΕΙΜΕΝΟ :
[Η σημασία της γλώσσας]

Αν κά ποιος αμφιβά λλει για τη σημασία της γλώ σσας στη ζωή του, αρκεί να
σκεφτεί για μια στιγμή πό σο απίστευτα περιορισμένος θα ή ταν χωρίς τη γλώ σσα. Οι
κοινωνικές αλληλεπιδρά σεις με φίλους και γνωστού ς εξαρτώ νται σε πολύ
μεγά λο βαθμό από τη γλώ σσα. Εξά λλου, οι ά νθρωποι σή μερα γνωρίζουν πολύ
περισσό τερα πρά γματα από τους ανθρώ πους των προηγού μενων γενεώ ν. Αυτό
συμβαίνει γιατί η γλώ σσα βοή θησε το μεγαλύ τερο μέρος της γνώ σης να περά σει από
τη μια γενιά στην ά λλη. Επομένως, το να γνωρίζει κανείς καλά τη γλώ σσα είναι
απολύ τως απαραίτητο.
Τι είναι, ό μως, η γλώ σσα; Διατυπώ θηκε ο ορισμό ς ό τι η γλώ σσα είναι «ένα
συμβατικό σύ στημα επικοινωνιακώ ν ή χων και μερικές φορές (αν και ό χι
απαραίτητα) γραπτώ ν συμβό λων». Σ’ αυτό ν τον ορισμό η κρίσιμη λέξη είναι
το επίθετο
«επικοινωνιακώ ν», επειδή η πρωταρχική λειτουργία της γλώ σσας είναι η
επικοινωνία. Βέβαια, με τη γλώ σσα επιτελού νται και ά λλες λειτουργίες. Για
παρά δειγμα, οι ά νθρωποι χρησιμοποιού με τη γλώ σσα για να σκεφτό μαστε, να
καταγρά φουμε πληροφορίες, να συνειδητοποιού με και να εκφρά ζουμε
συναισθή ματα, να εκφρά ζουμε την ταύ τισή μας με μια ομά δα κ.λπ.
1
Αναμφίβολα, η γλώ σσα είναι ένα εντυπωσιακό επίτευγμα των
ανθρώ πων.
168
Υπά ρχουν ό μως ά λλα είδη που κά νουν χρή ση της γλώ σσας; Ίσως κά ποιος έδινε
καταφατική απά ντηση σκεπτό μενος για παρά δειγμα τους παπαγά λους που λένε
μερικές λέξεις. Ωστό σο, οι παπαγά λοι, ακό μα και αν προσπαθού ν να επικοινωνή σουν,
δεν χρησιμοποιού ν γλώ σσα με την πλή ρη σημασία της έννοιας, επειδή δε ακολουθού ν
κανό νες ού τε δείχνουν την ευελιξία στη χρή ση της γλώ σσας που δείχνουν οι
ά νθρωποι.
Στην καθημερινή μας ζωή οι περισσό τεροι από εμά ς κά νουμε εκτεταμένη
χρή ση τεσσά ρων βασικώ ν γλωσσικώ ν δεξιοτή των. Αυτές είναι οι ακό λουθες:
ακού με την ομιλία, διαβά ζουμε, μιλά με και γρά φουμε. Είναι ίσως φυσικό να
υποθέσουμε πως οι τέσσερις κεντρικές γλωσσικές δεξιό τητες κά θε ανθρώ που
μπορού ν να είναι συνολικά ισχυρές ή αδύ ναμες. Αυτό το συμπέρασμα μπορεί συχνά ,
αλλά ό χι πά ντα, να είναι σωστό σε σχέση με την εκμά θηση της μητρική ς
γλώ σσας. Όμως, ακό μη και στη μητρική τους γλώ σσα, πολλοί ά νθρωποι
καλλιεργού ν μία μό νο γλωσσική δεξιό τητα, επειδή έχει ιδιαίτερη σχέση με τα
ενδιαφέροντά τους ή τη σταδιοδρομία τους. Για παρά δειγμα, οι συγγραφείς και οι
επιμελητές κειμένων πρέπει να έχουν υψηλά αναπτυγμένες δεξιό τητες γραφή ς, οι
ηθοποιοί, πολιτικοί και δικηγό ροι χρειά ζονται αναπτυγμένες δεξιό τητες στην ομιλία.
Τέλος, οι διαφορές στις τέσσερις βασικές γλωσσικές δεξιό τητες είναι συνή θως πιο
εμφανείς, ό ταν εστιά ζουμε στην από κτηση μιας δεύ τερης γλώ σσας.

M.W. Eysenck. (2010). Βασικές Αρχές Γνωστικής Ψυχολογίας. (Μετά φραση Μ.

Κουλεντιανού ), 309-310. Αθή να: Gutenberg (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Με ποιους τρό πους, σύ μφωνα με το κείμενο, καλλιεργού νται οι

γλωσσικές δεξιό τητες; Να αιτιολογή σετε την απά ντησή σας. (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2.α. Να επισημά νετε δύ ο από τις διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες επιτυγχά νεται
η συνοχή στις περιό δους της πρώ της παραγρά φου (Αν κά ποιος… απαραίτητο)
του κειμένου.
(μονάδες 5)
Α2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.
(μονάδες 5)

Β1. Να δημιουργή σετε από μία πρό ταση χρησιμοποιώ ντας το αντώνυμο καθεμιά ς
από τις παρακά τω λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή: γνωρίζουν,
απαραίτητο,
169
 καταφατική, εκτεταμένη, σωστό.
(μονάδες 10)

Β2. α. Να επισημά νετε στο κείμενο δύ ο παραδείγματα

μεταφορική ς/συνυποδηλωτική ς χρή σης της γλώ σσας.

(μονάδες 10)
Β2. β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.

(μονάδες 5)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Με ποια επιχειρή ματα τεκμηριώ νει ο συγγραφέας την ά ποψή του για τη
σημασία της γλώ σσας στη ζωή του ανθρώ που; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2.α. Πώ ς επιτυγχά νεται η συνοχή ανά μεσα στην πρώ τη παρά γραφο και τη
δεύ τερη παρά γραφο του κειμένου;
(μονάδες 5)
Α2.β. Πώ ς επιτυγχά νεται η συνοχή ανά μεσα στη δεύ τερη και την τρίτη
παρά γραφο του κειμένου;
(μονάδες 5)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιή σετε τις
λέξεις/φρά σεις με την έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο
κείμενο: σημασία της γλώσσας, κοινωνικές αλληλεπιδράσεις, λειτουργία
της γλώσσας,
ενδιαφέροντα, δεξιότητες.
(μονάδες 10)
Β2.α Να επισημά νετε στο κείμενο δύ ο ό ρους του ειδικού λεξιλογίου.

(μονάδες 10)
Β2. β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.

(μονάδες 5)

ΕΝΟΤΗΤΑ : ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΚΡΙΣΗ

ΚΕΙΜΕΝΟ :

170
 Τα παιδιά μελετούν, αλλά δεν κατανοούν
«Πολλές φορές διαβά ζω και δεν καταλαβαίνω. Όταν τα κείμενα είναι αρχαία με νέα
ελληνικά μαζί, μου φαίνονται πολύ περίεργα. Δυσκολεύ ομαι να καταλά βω, θέλει πολλή
ανά λυση» απαντά ει σε σχετική ερώ τηση η Ελ., μαθή τρια της Γ΄ Λυκείου. Επίσης ο Β.,
μαθητή ς Γ΄ Λυκείου, δηλώ νει: «Εκτό ς σχολείου, δεν μ’ αρέσει να διαβά ζω. Αν εξαιρέσω
τα μαθή ματα που μ’ ενδιαφέρουν για τις Πανελλαδικές, χρειά ζομαι συνή θως αρκετό
χρό νο να κατανοή σω ένα κείμενο». Τέλος ο Στ., μαθητή ς Β΄ Λυκείου, αναφέρει:
«Δυσκολεύ ομαι να γρά ψω. Δεν έχω ιδέες ή ό ταν έχω, δεν μπορώ να τις αναπτύ ξω.
Έκθεση, πά ω φροντιστή ριο, μαθαίνω “πακέτα λέξεων”, τα γρά φω. Άλλα βιβλία, σχεδό ν
ποτέ. Μό νο Χά ρυ Πό ττερ παλιό τερα. Προτιμώ ταινίες».
Όταν τέθηκε το ερώ τημα στους εκπαιδευτικού ς, αν τα παιδιά καταλαβαίνουν ό ταν
μελετού ν, οι απαντή σεις ή ταν κατηγορηματικά αρνητικές. «Όχι όχι!», θα πει χωρίς
δεύ τερη σκέψη η κ. Ε.Ρ., φιλό λογος και την ά ποψη αυτή συμμερίζονται πολλοί
συνά δελφοί της με πολυετή εμπειρία. Τα παιδιά είναι αρνητικά μπροστά στο συνεχές
κείμενο. Βαριού νται και φοβού νται. Η λεξιπενία είναι ιδιαίτερα αισθητή , ενώ πρό βλημα
υπά ρχει τό σο στην κατανό ηση, ό σο και στην ορθογραφία. Το επίπεδο εγγραμματισμού
διαρκώ ς υποβαθμίζεται στην Ελλά δα. Βέβαια, αντίστοιχη περιγρά φεται η κατά σταση
και στα δημό σια σχολεία της Γαλλίας, ό που μά λιστα καταργή θηκε η συγγραφή δοκιμίου
από μαθητές, επειδή αδυνατού σαν οι περισσό τεροι να ανταποκριθού ν στις απαιτή σεις
αυτού του είδους λό γου.
Οι ειδικοί αποδίδουν το πρό βλημα σε πολλού ς παρά γοντες. Αρχικά στο οικογενειακό
περιβά λλον. Τα παιδιά δεν είναι μυημένα στη λογοτεχνία, καθώ ς το περιβά λλον τους
δεν ευνοεί συνή θως τη φιλαναγνωσία. «Ού τε εφημερίδα δεν διαβά ζουν τα παιδιά μας,
πρά γμα που αποτυπώ νεται και στο γρά ψιμό τους», αναφέρει μία μητέρα εφή βου. Οι
εκπαιδευτικοί, παραδέχονται πως ευθύ νονται κι αυτοί, καθώ ς αρκετές φορές
«κατεβά ζουν τον πή χη». Φυσικά , το πρό βλημα επιδεινώ νεται και από τον μεγά λο ό γκο
της διδακτέας ύ λης, ο οποίος είναι αντιστρό φως ανά λογος με τον διαθέσιμο χρό νο.
Επίσης διά φοροι πειραματισμοί στην εκπαίδευση και η απουσία συνέχειας ευθύ νονται
για τη φθίνουσα πορεία του εγγραμματισμού . Ίσως ό μως φταίει και η εικό να, το
διαδίκτυο, τα greeklish και γενικό τερα οι νέοι τρό ποι επικοινωνίας στους οποίους έχουν
εθιστεί τα παιδιά μας. Έχοντας εξοικειωθεί με το επιφανειακό αδυνατού ν να
επεξεργαστού ν ένα κείμενο και να αποκωδικοποιή σουν τα μηνύ ματά του.
«Η ικανότητα του μαθητή να διαβά ζει, να κατανοεί και να συνθέτει κείμενα
διαφορετικού είδους, η έννοια δηλαδή του εγγραμματισμού , στη σχολική κοινό τητα
δεν έχει κατακτηθεί από την πλειονό τητα των παιδιώ ν», επισημαίνουν αρκετοί
καθηγητές Πανεπιστημίου. «Αυτό δεν είναι μό νο από ρροια του δύ σκολου λεξιλογίου,
αλλά και της εσωτερική ς δομή ς και διά ρθρωσης του κειμένου. Όσο απομακρυνόμαστε
από τον αφηγηματικό λό γο και εισά γεται στα σχολικά εγχειρίδια ο επιστημονικό ς, έστω
απλοποιημένος, τό σο δυσχεραίνει η προσπά θεια κατανό ησης. Τα παιδιά μας δεν
υστερού ν σε νοημοσύ νη. Ορισμένες φορές ό μως καλού νται να διαχειριστού ν «ύ λη», που
είναι δύ σκολη για τον μέσο μαθητή , ενώ ο διαθέσιμος χρό νος αποτελεί πλέον αγαθό σε
ανεπάρκεια», διατείνονται οι ειδικοί.
Επομένως, κρίνεται αναγκαίο να εστιά σουμε στην ικανό τητα του παιδιού να κατανοεί
τις ερωτή σεις, να δίνει απαντή σεις, αλλά και να διατυπώ νει το ίδιο ερωτή σεις. Να
επεξεργά ζεται με αυτονομία τα δεδομένα του και να αντιλαμβά νεται τις μεταξύ τους
σχέσεις.

171
 Σε ό ,τι αφορά τους εκπαιδευτικού ς οι ειδικοί επισημαίνουν ό τι είναι απαραίτητη η
συνεχή ς επιμό ρφωσή τους. Επίσης, είναι αναγκαίος ο σωστό ς προγραμματισμό ς,
Επίσης, είναι αναγκαίος ο σωστό ς προγραμματισμό ς, με βά ση τον οποίο θα
υλοποιού νται οι καινοτομίες στην εκπαίδευση, στο πλαίσιο των προκλή σεων της
εποχή ς.
Ωστό σο, δε θα πρέπει να παραγνωρίσουμε και τον ρό λο των γονέων, οι οποίοι
οφείλουν να υποστηρίξουν την προαγωγή της γνώ σης. Με ποιους τρό πους; «Μιλώ ντας
από την αρχή στο παιδί επεξηγηματικά , ερμηνευτικά και σχολιαστικά , όχι μό νο
καθοδηγητικά . Εμπλεκό μενοι στην εκπαιδευτική διαδικασία. Εκθέτοντά ς το σε
προσλαμβά νουσες, ανά λογες με την ηλικία του», συμπληρώ νουν οι ειδικοί.

Β. Χρυσοστομίδου, από την ιστοσελίδα της εφ. Η Καθημερινή. 23.02.2013 (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. Σε ποιες αιτίες, σύ μφωνα με τη συγγραφέα του κειμένου, αποδίδουν οι ειδικοί την
αδυναμία των μαθητώ ν να κατανοή σουν ένα κείμενο; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Με ποιον τρό πο αναπτύ σσεται η τέταρτη παρά γραφος (Η ικανό τητα... οι ειδικοί)
του κειμένου; Να αιτιολογή σετε την απά ντησή σας.
(μονάδες 10)

Β1. Να γρά ψετε την αντιστοίχιση των λέξεων με έντονη γραφή της στήλης Α με τις
συνώ νυμες λέξεις τους στη στήλη Β (περισσεύουν 2 λέξεις στη στήλη Β)

. Στήλη Α Στήλη Β
1. περίεργα α. αποτέλεσμα
2. β. παρά ξενα
συμμερίζονται
3. γ. συγγρά φει
επιδεινώνεται
4. συνθέτει δ. εύ κολα
(κείμενα)
5. απόρροια ε. υιοθετού ν
στ. ανίκανα
ζ. χειροτερεύ ει
(μονάδες 10)

Β2. Στη δεύ τερη παρά γραφο (Όταν τέθηκε.... λό γου) του κειμένου:
1. Να επισημά νετε δύ ο ειδικού ς ό ρους (ειδικό λεξιλό γιο).
(μονάδες 10)
2. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους στο κείμενο.
(μονάδες 5)

172
ΚΕΙΜΕΝΟ 1:

Οι γλώσσες αλλάζουν

Δεν χρειά ζεται ιδιαίτερη σκέψη, για να διαπιστώ σει κανείς ό τι οι φυσικές γλώ σσες
αλλά ζουν με το πέρασμα του χρό νου, ό πως ό λες οι πτυχές του φυσικού κό σμου
και της ζωή ς του ανθρώ που. Ενδεχομένως είναι δύ σκολο να παρατηρή σουμε τη
γλωσσική αλλαγή σε καθημερινό επίπεδο. Όχι γιατί το φαινό μενο αυτό δεν
υφίσταται, αλλά γιατί συμβαίνει αργά και σταδιακά . Οι γλωσσικές αλλαγές γίνονται
διαδοχικά . Για παρά δειγμα, οι αλλαγές στην προφορά και στα συντακτικά σχή ματα
αρχίζουν να γίνονται αντιληπτές από τη μια γενιά στην ά λλη.
Το ό τι ό λες οι φυσικές γλώ σσες αλλά ζουν στο πέρασμα του χρό νου, και
μά λιστα με παρό μοιους τρό πους, είναι γεγονό ς καθολικό . Το ίδιο γενικευμένη ό μως
είναι και η αντίδραση των φυσικώ ν ομιλητώ ν απέναντι στην αναπό φευκτη αυτή
πραγματικό τητα. Ας παρακολουθή σουμε τον τρό πο με τον οποίο περιγρά φει τις
αντιδρά σεις αυτές ο Labov: «Όποτε η γλώ σσα γίνεται αντικείμενο συζή τησης,
συναντού με μια γενικευμένη αρνητική αντίδραση απέναντι σε οποιαδή ποτε αλλαγή
έχει γίνει αντιληπτή είτε στο επίπεδο προφορά ς, είτε στο επίπεδο της
γραμματική ς. Οι κοινό τητες διαφέρουν μεταξύ τους μό νο σε σχέση με τον βαθμό
“στιγματισμού ” των νεό τερων γλωσσικώ ν τύ πων, δεν συνά ντησα ό μως μέχρι στιγμή ς
κανέναν που να έχει υποδεχτεί τις αλλαγές αυτές με ενθουσιασμό . Ορισμένοι πολίτες
μεγαλύ τερης ηλικίας καλωσορίζουν τα νέα είδη μουσική ς και χορού , τις νέες
ηλεκτρονικές συσκευές και τους υπολογιστές. Μα ποτέ κανένας δεν ακού στηκε να
λέει: ‘‘Είναι υπέροχος ο τρό πος με τον οποίο οι νέοι μιλού ν σή μερα. Είναι πολύ
καλύ τερα από τον τρό πο που μιλού σαμε εμείς, ό ταν ή μουν παιδί”».
Φυσικά , θα ή ταν λά θος να θεωρηθεί ό τι οι γλώ σσες αλλά ζουν μαζικά ή εξ
ολοκλή ρου. Εά ν συνέβαινε κά τι τέτοιο, τό τε η βασική τους αποστολή , η
επικοινωνία δεν θα μπορού σε να επιτευχθεί. Ωστό σο αξίζει να αναρωτηθού με γιατί η
πεποίθηση ό τι η γλώ σσα από γενιά σε γενιά φθείρεται είναι πολύ πιο διαδεδομένη
από την ά ποψη ό τι προοδεύ ει.

Ε. Καραντζό λα & Α. Φλιά τουρας. (2004). Γλωσσική αλλαγή, 15-20. Αθή να:
Νή σος (διασκευή ).

ΚΕΙΜΕΝΟ 2 :

173
 Η γλώσσα των νέων
Οι νέοι έχουν την τά ση να διαφοροποιού νται με το ντύ σιμο, την αισθητική του
σώ ματος, τη συμπεριφορά και τη γλώ σσα. Η λεγό μενη «γλώ σσα των νέων» αποτελεί
κώ δικα εξατομικευτικό της ομά δας ηλικίας, γλωσσική παραλλαγή που διαφοροποιεί
τους χρή στες της κατασκευά ζοντας συγχρό νως τη συνοχή της ομά δας. Οι
αποκλίσεις της γλώ σσας των νέων, οι νεολογισμοί και οι γραμματικές παραβιά σεις
εκφρά ζουν τις αλλαγές στα πρό τυπα συμπεριφορά ς, τις ιδέες, τις αξίες και τους
κανό νες της κοινωνίας. Με τους νεολογισμού ς, τις ιδιωματικές εκφρά σεις και λέξεις,
οι νέοι μεταδίδουν μηνύ ματα διά κρισης από τις παλιό τερες γενιές, εκφρά ζουν
αμφισβή τηση αρχώ ν και αξιώ ν.
Η χρή ση της γλώ σσας από τους νέους ενοχλεί, επειδή ακριβώ ς μεταδίδει
έμμεσα αλλά ισχυρά τέτοια νοή ματα αμφισβή τησης. Και είναι συνηθισμένη
παρανό ηση να κρίνεται σαν «λαθεμένη», «φτωχή » ή «κακή ς ποιό τητας». Την
ά ρνηση των αξιώ ν, την παραβίαση των απαγορεύ σεων, την επιθετικό τητα, και την
καταστροφή της «καθώ ς πρέπει» ομιλίας συχνά οι τυχαίοι ακροατές, κι ό χι συνή θως
οι συνομιλητές δέκτες, την ακού νε σαν γλωσσική καταστροφή , ενώ είναι γλωσσική
δημιουργικό τητα.

Α. Φραγκουδά κη. (1987). Γλώσσα και ιδεολογία, 72-73. Αθή να: Οδυσσέας
(διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :
Α1. Ποια είναι η στά ση των περισσό τερων ανθρώ πων μεγαλύ τερης ηλικίας
απέναντι στη γλώ σσα των νέων και πού αποδίδουν τη στά ση τους αυτή οι
συγγραφείς των κειμένων; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην πρώ τη παρά γραφο (Οι νέοι ...αξιώ ν) και
τη δεύ τερη παρά γραφο (Η χρή ση... δημιουργικό τητα) του δεύ τερου κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. «Είναι υπέροχος ο τρό πος με τον οποίο οι νέοι μιλού ν σή μερα».

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω περίοδο, να δημιουργή σετε μία παρά γραφο 50-60
λέξεων.
(μονάδες 10)

174
 Β2. Στην πρώ τη παρά γραφο (Οι νέοι... αξιώ ν) του δεύ τερου κειμένου να
επισημά νετε
τρία παραδείγματα ειδικού λεξιλογίου που να αφορού ν στη γλώ σσα.
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Τι εκφρά ζει η γλώ σσα των νέων και πώ ς αντιμετωπίζεται αυτή από τους πολίτες
μεγαλύ τερης ηλικίας, σύ μφωνα με τους συγγραφείς των κειμένων; (60-80 λέξεις)

(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην πρώ τη παρά γραφο (Δεν χρειά ζεται... ά λλη)
του πρώ του κειμένου και τη δεύ τερη παρά γραφο (Η χρή ση... δημιουργικό τητα) του
δεύ τερου κειμένου.
(μονάδες 10)
Β1. Να δημιουργή σετε μία παρά γραφο 40-60 λέξεων χρησιμοποιώ ντας τις παρακά τω
φρά σεις/λέξεις των κειμένων με έντονη γραφή: γλώσσα των νέων, κώδικα,
αποκλίσεις, ενοχλεί, αμφισβήτησης.
(μονάδες 10)
Β2.α. Να επισημά νετε στα παραπά νω κείμενα πέντε λέξεις ή φρά σεις ειδικού
λεξιλογίου που να αφορού ν στη γλώ σσα.

(μονάδες 10)
Β2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.
(μονάδες 5)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Ποια είναι, σύ μφωνα με τα κείμενα, τα χαρακτηριστικά της γλώ σσας των νέων
και ποια η αντίδραση των μεγαλύ τερων απέναντι σε αυτά ; (60 – 80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο σε κά θε παρά γραφο του δεύ τερου κειμένου.
(μονάδες 10)

175
 Β1. «Θα ή ταν λά θος να θεωρηθεί ό τι οι γλώ σσες αλλά ζουν μαζικά ή εξ ολοκλή ρου».

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω περίοδο, να δημιουργή σετε μια παρά γραφο 50-
60 λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2.α. Να δώ σετε έναν δικό σας τίτλο στο δεύ τερο κείμενο.

(μονάδες 10)

Β2.β. Να προσδιορίσετε αν ο τίτλος που δώ σατε είναι κυριολεκτικό ς/δηλωτικό ς ή

μεταφορικό ς/συνυποδηλωτικό ς.
(μονάδες 5)

ΚΕΙΜΕΝΟ:

[Η γλώσσα μας σήμερα…]

Η ελληνική γλώ σσα με τον λεξιλογικό πλού το και με την εκφραστική δύ ναμή της
δημιού ργησε αξιό λογα μνημεία λό γου και πολιτισμού . Παρά λληλα, πρό σφερε σε ό λες
τις γλώ σσες του κό σμου βασικού ς ό ρους για την επιστή μη, για την τέχνη και τον
φιλοσοφικό στοχασμό . Στην πορεία του χρό νου, βέβαια, και η ελληνική γλώ σσα
δανείστηκε δημιουργικά λέξεις από ά λλες γλώ σσες χωρίς να χά σει τη γνησιό τητά της.
Οι κοινωνικές συνθή κες και τα μέσα επικοινωνίας είναι, ό μως, σή μερα διαφορετικά
από ά λλοτε. Στην εποχή μας η επαφή μεταξύ των λαώ ν είναι πολύ εύ κολη. Η
παγκοσμιοποίηση έχει κά νει ό λη την υφή λιο μια γειτονιά . Με το διαδίκτυο, την
τηλεό ραση και το ραδιό φωνο ενημερωνό μαστε πολύ γρή γορα για ό ,τι συμβαίνει σε
κά θε σημείο της γης. Παρά λληλα, η διαφή μιση, το εμπό ριο και ο οικονομικό ς
ανταγωνισμό ς οδηγού ν τους ανθρώ πους στο κυνή γι του κέρδους. Αυτή η νέα
κατά σταση δεν έχει μό νο θετικά στοιχεία. Για τη γλώ σσα ιδίως των μικρώ ν
πληθυσμιακά λαώ ν αποτελεί δοκιμασία και μεγά λο κίνδυνο.
Ο κίνδυνος αυτό ς συνίσταται στο ό τι οι συνθή κες της σημερινή ς ζωή ς, και
ιδιαίτερα το εμπορικό πνεύ μα, επηρεά ζουν αρνητικά την αφομοιωτική
ικανότητα της γλώσσας μας. Η τά ση για ευκολία, η κυριαρχία ό ρων της
τεχνολογίας και του διαδικτύ ου, τα διαφημιστικά κόλπα και η έγχρωμη εικό να
176
 ωθού ν τον ά νθρωπο στον μιμητισμό , στην αντιγραφή ξένων προτύ πων και
γλωσσικώ ν στοιχείων.
Το αποτέλεσμα ό λων αυτώ ν είναι να αλλοιώ νεται το γλωσσικό αίσθημα που
διαμό ρφωσε ο Νεοέλληνας μιλώ ντας και ακού οντας τη μητρική του γλώ σσα.
Δεχτή καμε, για παρά δειγμα, πλή θος λέξεων που συνδέονται με τη χρή ση του
υπολογιστή , τον οποίο εντά ξαμε στο λεξιλό γιό μας ως computer. Επίσης εκατοντά δες
λέξεις που συνδέονται με το φαγητό , ό πως φαστ φουντ, σπαγγέτι, χά μπουργκερ, τοστ,
ή το ντύ σιμο, ό πως τζιν, μίνι και ά λλες, εντά χθηκαν στο λεξιλό γιο μας. Ακό μα,
πλή θος πινακίδων ελληνικώ ν καταστημά των και εμπορικώ ν κέντρων φέρουν
ξενό γλωσσες επιγραφές. Το χειρό τερο μά λιστα είναι ό τι κατασκευά σαμε λέξεις που
δείχνουν ό τι χά σαμε το γλωσσικό αισθητή ριό μας, ό πως σουβλακερί, γυρά δικο,
φαστφουντά δικο κ.ά .
Για ποιους λό γους ό μως δανειζό μαστε λέξεις από ά λλες γλώ σσες; Πολλοί θα
απαντή σουν ό τι ως λαό ς έχουμε την ανά γκη να συμβαδίζουμε με την εποχή μας, να
μην θεωρηθού με οπισθοδρομικοί, για αυτό και χρησιμοποιού με επιδεικτικά το
λεξιλό γιο ά λλων γλωσσώ ν. Η τά ση μας για μοντερνισμό (να μία ακό μη λέξη ξενική ς
προέλευσης) και η ξενομανία μας οδηγού ν στο να χρησιμοποιού με ξένες λέξεις και
εκφρά σεις, ενώ έχουμε τις αντίστοιχες ελληνικές. Πολλοί επαγγελματίες, επίσης, και
έμποροι τουριστικώ ν ειδώ ν πιστεύ ουν ό τι το αγοραστικό κοινό , βλέποντας
ξενό γλωσσες επιγραφές, εντυπωσιά ζεται και προτιμά τα προϊό ντα των
καταστημά των τους.
Όλα αυτά σημαίνουν, ό πως γίνεται αντιληπτό , ό τι υπά ρχουν προβλή ματα που
πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Ωστό σο, δεν είναι ανά γκη να χά σουμε την επικοινωνία
μας με τους ά λλους λαού ς, γιατί η επαφή με ά λλους πολιτισμού ς είναι ευλογία.
Πρέπει κυρίως να αποκτή σουμε πιο στέρεη γλωσσική παιδεία. Να επιδιώ κουμε,
δηλαδή , να σπουδά ζουμε συστηματικά την προφορική και τη γραπτή μητρική μας
γλώ σσα. Έτσι, θα έχουμε τη δυνατό τητα να μην αποδεχό μαστε εύ κολα ξένους όρους
παραμερίζοντας ελληνικές λέξεις ικανές να αποδώ σουν τις σύ γχρονες επικοινωνιακές
και τεχνολογικές περιστά σεις.
Τελειώ νοντας, μπορού με να επισημά νουμε ό τι είναι ανά γκη να εργαστού με για
την ουσιαστικό τερη επικοινωνία μεταξύ των λαώ ν και την εκμά θηση ξένων γλωσσώ ν
με τρό πο που δεν θα μειώ νει τη γλωσσική μας αντίσταση. Αυτό θα επιτευχθεί, αν
ό λοι οι παρά γοντες που συμβά λλουν στην παιδεία, ό πως είναι για παρά δειγμα η
οικογένεια, το σχολείο και τα Μέσα Μαζική ς Ενημέρωσης, σέβονται τη μητρική
γλώσσα και παρέχουν στους νέους πρό τυπα προφορικού και γραπτού λό γου
αντιπροσωπευτικά της αξίας της.

177
 Γ. Σπανό ς (1993). Η ξενομανία του Νεοέλληνα και η Γλώ σσα μας. Στο:
Ζωντανές Μνήμες, 75-77. Αθή να: Γεν. Γραμματεία Λαϊκή ς Επιμό ρφωσης
(διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Ποιοι είναι, σύ μφωνα με το κείμενο, οι λό γοι για τους οποίους δανειζό μαστε
λέξεις από ά λλες γλώ σσες; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Με ποιον τρό πο αναπτύ σσεται η τέταρτη παρά γραφος (Το

αποτέλεσμα... .φαστφουντά δικο κ.ά .) του κειμένου; Να αιτιολογή σετε την
απά ντησή σας.
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε μία παρά γραφο (50-60 λέξεις), στην οποία να
χρησιμοποιή σετε τις παρακά τω φρά σεις/λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή:
αφομοιωτική ικανότητα της γλώσσας, διαφημιστικά κόλπα, οπισθοδρομικοί,
ξένους όρους, μητρική γλώσσα.
(μονάδες 10)

Β2. α. Να δώ σετε έναν μεταφορικό /συνυποδηλωτικό τίτλο στο κείμενο.

(μονάδες 10)

Β2.β. Να επισημά νετε τη διαφορά του νέου μεταφορικού /συνυποδηλωτικού τίτλου

σε σχέση με τον υπά ρχοντα κυριολεκτικό /δηλωτικό .
(μονάδες 5)

ΘΕΜΑΤΑ (2):

Α1. Με ποιον τρό πο, σύ μφωνα με το κείμενο, μπορεί να επιτευχθεί ο σεβασμό ς στη
μητρική μας γλώ σσα, χωρίς να χαθεί η επικοινωνία μας με τους ά λλους λαού ς; (60-80
λέξεις)
(μονάδες 15)

178
Α2. Πώ ς επιτυγχά νεται η συνοχή ανά μεσα:
1. στην πρώ τη παρά γραφο (Η ελληνική ... γνησιό τητά της) και τη δεύ τερη
παρά γραφο (Οι κοινωνικές... κίνδυνο) του κειμένου;
(μονάδες 5)

2. στη δεύ τερη παρά γραφο (Οι κοινωνικές... κίνδυνο) και την τρίτη παρά γραφο (Ο
κίνδυνος αυτό ς... στοιχείων») του κειμένου;
(μονάδες 5)

Β1. Να δημιουργή σετε μία πρό ταση για καθεμία από τις λέξεις του κειμένου με
έντονη γραφή: γνησιότητα, αντιγραφή, αλλοιώνεται, εντάξαμε,
οπισθοδρομικοί.
(μονάδες 10)

Β2.α. Nα επισημά νετε πέντε ξενό γλωσσους ό ρους στην τέταρτη παρά γραφο (Το
αποτέλεσμα... φαστφουντά δικο κ.ά .) του κειμένου και να αιτιολογή σετε τη χρή ση
τους.

(μονάδες 15)

ΚΕΙΜΕΝΟ :

Αλλαγές στον γραπτό κόσμο

Μεγά λη συζή τηση έχει πραγματοποιηθεί στον χώ ρο της διδασκαλίας των

γλωσσώ ν ως προς τις θετικές συνέπειες που έχει η χρή ση των υπολογιστώ ν στην
παραγωγή γραπτού λόγου. Ακό μη, ιδιαίτερη βαρύ τητα έχει δοθεί στην ανά λυση
νέων μορφώ ν γραπτού λό γου, οι οποίες έχουν σχέση με το γράψιμο στα
1 2
περιβά λλοντα της σύ γχρονης αλλά και της ασύ γχρονης επικοινωνίας. Όμως, πολύ
μικρό τερη βαρύ τητα έχει δοθεί στις επιπτώ σεις που προκύ πτουν από την
ευρεία υιοθέτηση των υπολογιστών ως μέσων παραγωγή ς γραπτού λό γου στις
λιγό τερo ομιλού μενες γλώ σσες.
Επίσης, είναι γνωστές οι συζητή σεις που διεξά γονται τό σο σε επιστημονικού ς
κύ κλους ό σο και στον Τύ πο και αφορού ν την ανά δυση και τη χρή ση του
λατινοελληνικού αλφαβή του (Greeklish). Τα περισσό τερα δεδομένα που διαθέτουμε
για το θέμα αυτό προέρχονται από παλιές, σχετικά , έρευνες. Σε πρό σφατη, ό μως,
έρευνα διαπιστώ θηκε πως ένα μεγά λο ποσοστό παιδιώ ν χρησιμοποιεί τα Greeklish. Η
179
διαπίστωση έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αν λά βουμε υπό ψη ό τι τα παιδιά αυτά
εξοικειώ θηκαν με τις Τεχνολογίες της Πληροφορίας και των Επικοινωνιώ ν μετά από
το 2000.
Ωστό σο, παρό μοια φαινό μενα έχουν επισημανθεί και σε ά λλες γλώ σσες και
χώ ρες. Αν δού με το ζή τημα κά πως ευρύ τερα, θα διαπιστώ σουμε ό τι ανά λογες
συζητή σεις διεξά γονται και για την αγγλική γλώ σσα, οι οποίες μά λιστα είναι το ίδιο
έντονες, ό πως οι ελληνικές. Μεγά λο μέρος του Τύ που και των μέσων ενημέρωσης
γενικό τερα επισημαίνει με έντονη ανησυχία ό τι η γραπτή αγγλική γλώ σσα
μεταβά λλεται, ενώ δεν λείπουν και δημοσιεύ ματα που επισημαίνουν ό τι «η
Τεχνολογικά Διαμεσολαβημένη Επικοινωνία σηματοδοτεί τον σταδιακό θά νατο
της αγγλική ς γλώ σσας». Επομένως, θα μπορού σαμε να πού με ό τι οι αλλαγές που
έχουμε δεν αφορού ν μό νο κά ποιες γλώ σσες.
Έρευνες δείχνουν ό τι παρατηρού νται σημαντικές αλλαγές στη γραπτή γλώ σσα,
εξαιτίας ευρύ τερων αλλαγώ ν (οικονομικώ ν, κοινωνικώ ν, πολιτισμικώ ν), οι οποίες,
ό μως, δεν σχετίζονται αποκλειστικά με τα νέα μέσα επικοινωνίας. Επιπλέον,
εκδηλώ νεται μια τά ση για προφορικό τητα στον γραπτό λό γο, κυρίως τον
δημοσιογραφικό . Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ό τι αυτές οι παγκό σμιες τά σεις για
αλλαγές στον γραπτό λό γο έχουν τις τοπικές τους εκδοχές και οι νέες
τεχνολογίες παίζουν σίγουρα κά ποιο ρό λο στο είδος και στο εύ ρος των αλλαγώ ν
αυτώ ν, αλλά δεν είναι οι αποκλειστικά υπεύ θυνες.

Δ. Κουτσογιά ννης κ.ά . (2011). Μελέτη για την αξιοποίηση των ΤΠΕ στη
διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση: γενικό
πλαίσιο και ιδιαιτερότητες, 21-25. Κέντρο Ελληνική ς Γλώ σσας (ΚΕΓ)
(διασκευή ).

1
Η σύ γχρονη επικοινωνία πραγματοποιείται ό ταν τα ά τομα επικοινωνού ν ή
συνεργά ζονται μέσω διαδικτύ ου σε «πραγματικό χρό νο», δηλ. την ίδια χρονική
στιγμή .
2
Η ασύ γχρονη επικοινωνία πραγματοποιείται σε οποιοδή ποτε χρό νο.
Παραδείγματα τέτοιας επικοινωνίας είναι το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, τα μηνύ ματα
κ.α.

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Με ποια επιχειρή ματα τεκμηριώ νεται στο κείμενο η ά ποψη πως για τις
αλλαγές στον γραπτό λό γο δεν ευθύ νονται μό νο οι νέες τεχνολογίες; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

180
Α2. Με ποιον τρό πο αναπτύ σσεται η τρίτη παρά γραφος (Ωστό σο… γλώ σσες) του
κειμένου; Να αιτιολογή σετε την απά ντησή σας.
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιή σετε
λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή: θετικές συνέπειες, παραγωγή
γραπτού λόγου, υπολογιστών, χρησιμοποιεί, παιδιά.
(μονάδες 10)

Β2. α. Να επισημά νετε στο κείμενο δύ ο ό ρους του ειδικού λεξιλογίου.

(μονάδες 10)
Β2. β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.
(μονάδες 5)
ΘΕΜΑΤΑ (2)

Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με το κείμενο, παρατηρού νται αλλαγές στην
αγγλική γλώ σσα; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγρά φου (Ωστό σο… γλώ σσες) του
κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. «η χρή ση των υπολογιστώ ν στην παραγωγή γραπτού λό γου»

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω φρά ση, να δημιουργή σετε μία παρά γραφο 50-
60 λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2. Ποιες από τις υπογραμμισμένες λέξεις ή φρά σεις των παρακά τω προτά σεων
χρησιμοποιού νται με κυριολεκτική /δηλωτική και ποιες με
μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία;

1. «[επιπτώ σεις] προκύ πτουν από την ευρεία υιοθέτηση των υπολογιστώ ν »
2. «Είναι γνωστές οι συζητή σεις »

181
 3. «Η Τεχνολογικά Διαμεσολαβημένη Επικοινωνία σηματοδοτεί τον σταδιακό
θά νατο της αγγλική ς γλώ σσας»
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Για ποιους λό γους ένα μεγά λο ποσοστό παιδιώ ν, σύ μφωνα με το κείμενο,
κά νει χρή ση του λατινοελληνικού αλφαβή του (Greeklish); (60-80)
(μονάδες 15)

Α2.α. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχά νεται η συνοχή ανά μεσα στην πρώ τη
και τη δεύ τερη παρά γραφο και ανά μεσα στη δεύ τερη και την τρίτη παρά γραφο
του κειμένου;
(μονάδες 6)

Α2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.

(μονάδες 4)

Β1. (Μονάδες 10)

Β1. «[Η] ευρεία χρή ση των νέων μέσων επικοινωνίας διεισδύ ει στην
καθημερινό τητα των παιδιώ ν»

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω πρό ταση, να δημιουργή σετε μία παρά γραφο
50-
60 λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2. α. Να επισημά νετε στο κείμενο δύ ο ό ρους του ειδικού λεξιλογίου.

(μονάδες 10)

Β2. β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.

(μονάδες 5)

182
ΚΕΙΜΕΝΟ

Υπάρχει ιδανικός ομιλητής της

γλώσσας;

Δεν υπά ρχει στη γλώ σσα «ιδανικό ς ομιλητή ς». Θα διατυπώ σω εδώ μερικές
σκέψεις για το θέμα αυτό , τις οποίες θέτω στην κρίση των αναγνωστώ ν.
Κατ’ αρχά ς, τι θα σή μαινε και ποιος θα χαρακτηριζό ταν «ιδανικό ς ομιλητή ς»;
Θα ή ταν, νομίζω, αυτονό ητα αυτό ς που κατέχει πλή ρως τη μητρική του γλώ σσα σε
ό λα τα επίπεδα και που την χρησιμοποιεί ά ψογα στον προφορικό και τον γραπτό του
λό γο. Τι σημαίνει ό μως αυτό στην πρά ξη; Ότι γνωρίζει ά ριστα ό λο τον λεξιλογικό
θησαυρό μιας γλώ σσας, ό λο τον γραμματικό μηχανισμό και ό λες τις δυνατές
συντακτικές λειτουργίες της γλώ σσας. Ακό μη, ό τι γνωρίζει την ιστορική γραφή
(ορθογραφία) ό λων των λέξεων και τύ πων και, το κυριό τερο, ό τι γνωρίζει ό λο το
φά σμα εφαρμογή ς των χρή σεων λέξεων, τύ πων και συντακτικώ ν δομώ ν στα
διά φορα επίπεδα της πραγματική ς επικοινωνίας. Αν, λοιπό ν, σκεφθού με τον ό γκο,
τις διαστά σεις και την πολυπλοκό τητα αυτή ς της γνώ σης,
1
μπορού με να καταλάβουμε γιατί είναι ανέφικτο να υπά ρξει «ιδανικό ς ομιλητή ς»,
δηλαδή
ένα ιδανικό πρό τυπο γνώ σης και χρή σης μιας συγκεκριμένης γλώ σσας.
Αυτό που υπά ρχει είναι ο «προσεκτικό ς ομιλητή ς», δηλαδή ο ευαίσθητος
χρή στης, που πασχίζει ακατάπαυστα να αρθρώ νει ποιοτικό λό γο. Είναι αυτό ς που
καλλιεργεί και εμπλουτίζει συνεχώ ς τη γνώ ση του στη γλώ σσα με διαβά σματα και
ακού σματα, με συνεχή ά σκηση στην παραγωγή και κατανό ηση κειμένων
(προφορικώ ν και γραπτώ ν), με εντατική προσπά θεια για κατά λληλες επιλογές σε
ό λα τα επίπεδα, με ανεπτυγμένο γλωσσικό αίσθημα και διά βίου μαθητεία στη
γλώ σσα. Είναι αυτό ς που πιστεύ ει στη γλώ σσα του ως αξία, δηλαδή ως φυσικό
συμπλή ρωμα της σκέψης του, ως πολιτιστική κληρονομιά του και, τελικά , ως
ταυτό τητα. Είναι ο ομιλητή ς που έχει συναίσθηση ό τι στην αναμέτρησή του με τη
γλώ σσα είναι εκ των προτέρων «ηττημένος», επιμένει ό μως να αγωνίζεται για
μια
«αξιοπρεπή ή ττα», στην οποία ο λό γος του δεν θα έχει, κατά το δυνατό ν,
προδώ σει τη
σκέψη του, αξιοποιώ ντας τις δυνατό τητες που του παρέχει η γλώ σσα του. Χρειά ζεται
ταπεινοσύ νη και αίσθηση ορίων για να έχει ο ομιλητή ς επίγνωση των πεπερασμένων
δυνά μεώ ν του σε σχέση με τον κολοσσό κά θε φυσική ς γλώ σσας, ιδίως μιας
πολιτιστικά καλλιεργημένης γλώ σσας που συμβαίνει να είναι η Ελληνική .
Ωστό σο, αυτή η αδυναμία είναι συγχρό νως και μια διανοητική πρό κληση για

183
 κά θε ομιλητή να κατακτή σει τη γλώ σσα του σε τέτοια έκταση και τό σο βά θος ώ στε
να εξασφαλίσει τη μεγαλύ τερη δυνατή ποιό τητα στον λό γο του. Ο Βιτγκενστά ιν δεν
μας έχει διδά ξει μό νο ό τι τα ό ρια του κό σμου μας είναι τα ό ρια της γλώ σσας μας,
αλλά μας έχει εμψυχώ σει ό τι μπορού με να εκφρά σουμε καθαρά με τη γλώ σσα μας
ό ,τι συλλαμβά νουμε καθαρά με τον νου μας. Η καθαρό τητα της σκέψης μας
δηλαδή εξασφαλίζει και την ποιό τητα του λό γου μας. Άλλη πρό κληση αυτή , ά λλος
παρά λληλος αγώνας. Αυτό ς ό μως ο
διπλό ς αγώ νας δικαιώ νει την ύ παρξή μας και, στην πρά ξη, χαρά σσει τα ό ρια
της ελευθερίας μας που είναι συνυφασμένα με τη σκέψη και τη γλώ σσα μας.

Γ. Μπαμπινιώ της, από την ιστοσελίδα της εφ. Το Βήμα, 1.3.2014

(διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Ποιος θεωρείται «προσεκτικό ς ομιλητή ς» της γλώ σσας, σύ μφωνα με τον
συγγραφέα του κειμένου; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να χωρίσετε σε δυο παραγρά φους την τρίτη παρά γραφο (Αυτό που
υπά ρχει… η
Ελληνική ) του κειμένου και να αιτιολογή σετε τη διαφορετική
παραγραφοποίηση.
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε από μία πρό ταση χρησιμοποιώ ντας καθεμιά συνώ νυμη
λέξη ή ισοδύ ναμη φρά ση των λέξεων με έντονη γραφή, με βά ση τη
σημασία τους στο
κείμενο: θέτω, καταλάβουμε, ακατάπαυστα, ηττημένος, αγώνας.
(μονάδες 10)

Β2. «Ο Βιτγκενστά ιν δεν μας έχει διδά ξει μό νο».

1. Να αιτιολογή σετε την επιλογή της ενεργητική ς σύ νταξης από τον συγγραφέα.
(μονάδες 5)

2. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύ νταξη σε παθητική .

(μονάδες 10)
184
ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Με ποιους τρό πους, σύ μφωνα με τον συγγραφέα του κειμένου, ο ομιλητή ς
μπορεί να καλλιεργεί και εμπλουτίζει τη γνώ ση του στη γλώ σσα; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στη δεύ τερη παρά γραφο (Κατ’ αρχά ς,…
γλώ σσας)
και στην τρίτη παρά γραφο (Αυτό που υπά ρχει…. η Ελληνική ) του κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. α. «O ευαίσθητος χρή στης [...] πασχίζει ακατάπαυστα να αρθρώ νει ποιοτικό
λό γο».
Να αντικαταστή σετε τη λέξη: ακατάπαυστα με μία συνώ νυμη λέξη, με βά ση
τη σημασία της στο κείμενο, και να χρησιμοποιή σετε τη συνώ νυμη λέξη σε
μία
πρό ταση που θα δημιουργή σετε.
(μονάδες 5)
β. «μας έχει
εμψυχώσει»:

Να αντικαταστή σετε τη λέξη: εμψυχώσει, με μία συνώ νυμη λέξη, με βά ση τη

σημασία της στο κείμενο, και να τη χρησιμοποιή σετε σε μία πρό ταση που θα
δημιουργή σετε.
(μονάδες 5)
Β2. Να επισημά νετε ποιες από τις παρακά τω φρά σεις/προτά σεις του
κειμένου χρησιμοποιού νται με κυριολεκτική /δηλωτική και ποιες με
μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία:

1. «γνωρίζει την ιστορική γραφή (ορθογραφία) ό λων των λέξεων»

2. «στην αναμέτρησή του με τη γλώ σσα»
3. «με τον κολοσσό κά θε φυσική ς γλώ σσας».

(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

185
Α1. Ποιος θα χαρακτηριζό ταν «ιδανικό ς ομιλητή ς της γλώ σσας», σύ μφωνα με
τον συγγραφέα του κειμένου; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στη δεύ τερη παρά γραφο (Κατ’ αρχά ς…
γλώ σσας)
και στην τρίτη παρά γραφο (Αυτό που υπά ρχει… Ελληνική ) του κειμένου
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων στην οποία να
χρησιμοποιή σετε τις φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή: λεξιλογικό
θησαυρό, πραγματικής επικοινωνίας, εντατική προσπάθεια, πολιτιστική
κληρονομιά, ποιότητα στον λόγο. (μονάδες 10)

Β2. Το κείμενο κλείνει με τα λό για του ποιητή Διονυσίου Σολωμού : «μή γαρις πως
έχω ά λλο τι στον νου μου πά ρεξ ελευθερία και γλώ σσα».

1. Ποιο είναι το νό ημα των λό γων του ποιητή ;

(μονάδες 5)

2. Γιατί ο συγγραφέας επιλέγει αυτό ν τον τρό πο για να κλείσει το κείμενό του;
(μονάδες 10)

186
ΚΕΙΜΕΝΟ:

Γλώσσα και κοινωνικοποίηση

Ο πρώ τος κώ δικας επικοινωνίας, δηλαδή η μητρική γλώ σσα, είναι κοινωνικό ς
θεσμό ς. Αυτό σημαίνει ό τι η γνώ ση της μητρική ς γλώ σσας και η καλή χρή ση της είναι
το κυριό τερο μέσο ένταξης στην κοινό τητα, εφό σον αποτελεί τη βασικό τερη
προϋ πό θεση για επικοινωνία και για δημιουργία σωστώ ν και ολοκληρωμένων
σχέσεων με τα υπό λοιπα μέλη. Χρησιμοποιού με την ομιλία για να έρθουμε σε επαφή
με τους ά λλους. Για να μην είμαστε μό νοι ή αποξενωμένοι. Και από την ά ποψη αυτή ,
η κατά κτηση της γλώ σσας μας βοηθά ει να αποφύ γουμε την απομό νωση.
Κι ακό μα, ο κοινωνικό ς χαρακτή ρας της γλώ σσας υποδηλώ νει ό τι πρό κειται για
ένα σύ στημα το οποίο λειτουργεί πέρα και πριν από τα συγκεκριμένα ά τομα. Κά θε
νέος ά νθρωπος υποχρεώ νεται να μαθαίνει και να χρησιμοποιεί τη μητρική του
γλώ σσα, γιατί σε αντίθετη περίπτωση διατρέχει τον κίνδυνο της περιθωριοποίησης
ή και της από ρριψή ς του από την ομά δα. Και από την ά ποψη αυτή η κατά κτηση της
μητρική ς του γλώ σσας δεν είναι απλώ ς μια ευγενική πρό σκληση προς το κά θε νέο
ά τομο αλλά , μέσα σε ορισμένα πλαίσια, πρέπει να νοείται ως κοινωνική επιταγή .
Έτσι, η κοινωνικοποίηση του ατό μου και η επικοινωνία του με τα ά λλα ά τομα της
γλωσσική ς κοινό τητας έρχεται ως αποτέλεσμα της κατά κτησης της μητρική ς του
γλώ σσας, αλλά και ταυτόχρονα αποτελεί το αίτιο για περαιτέρω καλλιέργεια και
βελτίωση της γλωσσική ς του ικανό τητας.
Η σχέση ό μως μεταξύ ατό μου και γλώ σσας δεν πρέπει να θεωρηθεί ως
μονό δρομος, ως πλή ρης δηλαδή υποταγή του ατό μου στον κώ δικα του κοινωνικού
συνό λου. Όπως, βέβαια, είναι φυσικό , κατά την πρώ τη περίοδο κατά κτησης της
γλώ σσας από το ά τομο, στην οποία μπαίνουν οι βά σεις της κοινωνικοποίησή ς του,
υπά ρχει σίγουρα η έννοια της υποταγή ς του στην κοινωνική απαίτηση. Όμως, σε ένα
δεύ τερο στά διο ανοίγεται μια ευρεία προοπτική που του παρέχει δυνατό τητες για
ελεύ θερη προσωπική του έκφραση. Στο πλαίσιο, επομένως, της χρή σης της μητρική ς
γλώ σσας το κά θε ά τομο δημιουργεί το προσωπικό του ύ φος και προβά λλει την
ατομικό τητά του, παρά το γεγονό ς ό τι η γλωσσική επικοινωνία στηρίζεται σε ένα
φαινό μενο που δημιουργείται και λειτουργεί με κανό νες και αρχές, οι οποίες
καθιερώ νονται από το κοινωνικό σύ νολο.

Ν. Μή τσης. (1996). Διδακτική του γλωσσικού μαθή ματος. Από τη γλωσσική θεωρία
στη διδακτική πρά ξη. Αθή να: Gutenberg, 39-40 (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με τον συγγραφέα του κειμένου, η σχέση του
ατό μου με τη γλώ σσα δεν είναι μονό δρομος; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2.α. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχά νεται η συνοχή μεταξύ των

παραγρά φων του κειμένου;
(μονάδες 5)

Α2.β. Τι δηλώ νουν οι λέξεις αυτές;

187
 (μονάδες 5)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιή σετε τις
λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή : γνώση της μητρικής γλώσσας,
προϋπόθεση για επικοινωνία, κίνδυνο της περιθωριοποίησης,
κοινωνικοποίηση του ατόμου, καλλιέργεια και βελτίωση της γλωσσικής [του]
ικανότητας.
(μονάδες 10)

Β2.α. Ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικό ς/δηλωτικό ς ή

μεταφορικό ς/συνυποδηλωτικό ς;
(μονάδες 10)

Β2.β. Να δώ σετε έναν δικό σας μεταφορικό /συνυποδηλωτικό τίτλο στο κείμενο.
(μονάδες 5)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Γιατί, σύ μφωνα με το κείμενο, η γνώ ση της μητρική ς γλώ σσας συμβά λλει στην
ελεύ θερη προσωπική έκφραση του ατό μου; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην πρώ τη παρά γραφο (Ο πρώ τος κώ δικας…
απομό νωση) στη δεύ τερη παρά γραφο (Κι ακό μα … ικανό τητας) του κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1.α. Να γρά ψετε μία συνώ νυμη λέξη ή ισοδύ ναμη φρά ση για καθεμιά από τις λέξεις
με την έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο κείμενο: βασικότερη,
ορισμένα, αποτέλεσμα, ταυτόχρονα, βελτίωση.
(μονάδες 5)

Β1.β. Να δημιουργή σετε μία πρό ταση χρησιμοποιώ ντας καθεμιά από τις συνώ νυμες
λέξεις ή ισοδύ ναμες φρά σεις.
(μονάδες 5)

Β2. Ο συγγραφέας, στην πρώ τη παρά γραφο (Ο πρώ τος κώ δικας….. απομό νωση) του
κειμένου, χρησιμοποιεί σε ορισμένες προτά σεις στοιχεία προφορικού λό γου.
1. Να επισημά νετε τις προτά σεις αυτές.
(μονάδες 6)
2. Να επαναδιατυπώ σετε τις προτά σεις με τρό πο ώ στε το ύ φος να γίνει πιο επίσημο.
(μονάδες 9)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με το κείμενο, η γνώ ση και η καλή χρή ση της
μητρική ς γλώ σσας βοηθά ει τους ανθρώ πους να αποφύ γουν την απομό νωση; (60-80
λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά μέρη της δεύ τερης παραγρά φου (Κι ακό μα … ικανό τητας)
188
του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. «Στο πλαίσιο […] της χρή σης της μητρική ς γλώ σσας το κά θε ά τομο δημιουργεί το
προσωπικό του ύ φος και προβά λλει την ατομικό τητά του»
Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω περίοδο λό γου, να δημιουργή σετε μία παρά γραφο
60-80 λέξεων.
(μονάδες 10)
Β2. Να επισημά νετε στο κείμενο τρεις λέξεις ή φρά σεις που ανή κουν σε ειδικό
λεξιλό γιο.
(μονάδες 15)

ΚΕΙΜΕΝΟ :
Διάλεκτοι και Εκπαίδευση

Η εκπαίδευση σή μερα αντιμετωπίζει τις διά φορες γεωγραφικές και κοινωνικές

ποικιλίες μιας γλώ σσας σε ά μεση σχέση και εξά ρτηση με την πρό τυπη γλωσσική
μορφή , που θεωρείται σωστό να χρησιμοποιού ν οι ομιλητές της, τουλά χιστον στις
δημό σιες και επίσημες περιστά σεις. Όσο μεγαλύ τερο κύ ρος και διά δοση έχει η
πρό τυπη αυτή γλώ σσα, τό σο περισσό τερο περιορίζει τη χρή ση των ά λλων
γλωσσικώ ν ποικιλιώ ν.
Όπως, ό μως, έχει επισημά νει ο Μ. Τριανταφυλλίδης «οι διά λεκτοι ενό ς λαού είναι
κι αυτές μια από τις πολυτιμό τερες πηγές για τον πλουτισμό της γραφό μενης
γλώ σσας του και θα ή ταν λά θος και ασυχώ ρετη στενοκεφαλιά , αν ή θελε κανείς να
αποκλείσει από την κοινή γλώ σσα καθεμιά ό μορφη λέξη, έναν τύ πο που εκφρά ζει
κά τι ξεχωριστό , έναν ιδιωματισμό , μό νο και μό νο γιατί έτυχε να είναι διαλεκτικό ς.
Όλες οι ξένες γλώ σσες έχουν πλουτιστεί από τα ιδιώ ματα και πολλές φορές μά λιστα
μεγά λοι λογοτέχνες συνειδητά εργά στηκαν γι’ αυτό ν τον σκοπό ».
Η πρό τυπη γλώσσα που περιέχει και διαλεκτικά στοιχεία έχει το πλεονέκτημα να
εκφράζει με από λυτη ακρίβεια οποιαδή ποτε σκέψη σε οποιοδή ποτε τό πο, χρό νο και
γλωσσικό περιβά λλον. Αν και δεν είναι δυνατή η συστηματική και γενικευμένη
διδασκαλία των νεοελληνικώ ν γλωσσικώ ν διαλέκτων, ό πως η ποντιακή ή η
διδασκαλία των «ειδικώ ν γλωσσώ ν», ό πως είναι λό γου χά ριν η γλώ σσα του
ποδοσφαίρου, παρ’ ό λα αυτά , επειδή η γλώ σσα είναι ένας ζωντανός οργανισμός,
δεν θα έπρεπε να αποκλειστού ν από τη γλωσσική διδασκαλία ορισμένες
ιδιωματικές ή διαλεκτικές φρά σεις των οποίων η χρή ση έχει γενικευθεί. Επίσης, καλό
θα ή ταν να γίνεται αναφορά στις διά φορες διαλέκτους της επίσημης γλώ σσας, έτσι
ώ στε οι μαθητές να την κατανοού ν καλύ τερα και να είναι έτοιμοι να σταθού ν σε
οποιοδή ποτε περιβά λλον βρεθού ν και να επικοινωνή σουν αποτελεσματικά .
Οι διαπιστώ σεις αυτές φανερώ νουν τη σημασία των ποικίλων διαλέκτων για τη
γλωσσική εκπαίδευση. Με τη γνώ ση των διαλεκτικώ ν στοιχείων θα απαλλαγού με
από κά ποια στερεό τυπα σε σχέση με αυτές, ό πως για παρά δειγμα: «αυτοί μιλού ν
χωριά τικα». Είναι, επίσης, χρή σιμο οι εκπαιδευτικοί να μη σταματού ν στη μνεία
κά ποιων διαλεκτικώ ν λέξεων, αλλά να εμβαθύ νουν κά πως σε αυτές, ώ στε τα παιδιά
πραγματικά να κατανοούν την αξία τους και τη συμβολή τους στη δό μηση της
επίσημης γλώ σσας.

Τ. Μακρογιά ννη, Αθ. Μιχά λης, Β. Καζού λη, από το διαδίκτυο. (2009) Διά λεκτοι και
Εκπαίδευση. Πρακτικά 5ου Πανελλήνιου Συνέδριου Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ
(διασκευή ).
189
ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Ποια είναι, σύ μφωνα με την ά ποψη του Μ. Τριανταφυλλίδη, η σημασία των
διαλέκτων; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τελευταίας παραγρά φου (Οι διαπιστώ σεις …
γλώ σσας) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιή σετε τις
λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή: γλώσσα, εκφράζει, ζωντανός
οργανισμός, γλωσσική διδασκαλία, κατανοούν την αξία.
(μονάδες 10)

Β2. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση των εισαγωγικώ ν σε καθεμιά από τις παρακά τω
φρά σεις/προτά σεις του κειμένου:
1. «οι διά λεκτοι ενό ς λαού … γι’ αυτό ν τον σκοπό » (στη δεύ τερη παρά γραφο)
2. «ειδικώ ν γλωσσώ ν»
3. «αυτοί μιλού ν χωριά τικα»
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Ποιο είναι, σύ μφωνα με το κείμενο, το πλεονέκτημα της ελληνική ς γλώ σσας; Να
αιτιολογή σετε την απά ντησή σας. (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Β1. Να δημιουργή σετε μία πρό ταση χρησιμοποιώ ντας καθένα από τα αντώ νυμα των
παρακά τω λέξεων του κειμένου με την έντονη γραφή: περισσότερο, όμορφη,
συνειδητά, επίσημης, γνώση.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε ποιες από τις παρακά τω φρά σεις/προτά σεις του κειμένου
χρησιμοποιού νται με κυριολεκτική /δηλωτική και ποιες με
μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία:
1. «διδασκαλία των νεοελληνικώ ν γλωσσικώ ν διαλέκτων»
2. «η γλώ σσα είναι ένας ζωντανό ς οργανισμό ς»
3. «μια από τις πολυτιμό τερες πηγές για τον πλουτισμό της [γραφό μενης] γλώ σσας»
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Πώ ς πρέπει, σύ μφωνα με το κείμενο, να αντιμετωπίζονται οι γλωσσικές και

190
κοινωνικές διά λεκτοι στην εκπαίδευση; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε έναν πλαγιό τιτλο σε κά θε παρά γραφο του κειμένου.

(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιή σετε τις
λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο
κείμενο: γλώσσας, εκφράζει, σκοπό, πλεονέκτημα, επικοινωνήσουν
αποτελεσματικά.
(μονάδες 10)

Β2.α. Να δώ σετε έναν δικό σας τίτλο στο κείμενο.

(μονάδες 10)

Β2.β. Να προσδιορίσετε αν ο τίτλος που δώ σατε στο κείμενο είναι

κυριολεκτικό ς/δηλωτικό ς ή μεταφορικό ς/συνυποδηλωτικό ς.
(μονάδες 5 )

ΚΕΙΜΕΝΟ :

[H επίδραση της τεχνολογίας στη γλωσσική ποικιλότητα]

Ένας χώ ρος με ιδιαίτερη επίδραση στο θέμα της γλωσσική ς διαφοροποίησης

και της διερεύ νησης της γλωσσική ς ποικιλό τητας είναι ο χώ ρος της τεχνολογίας.
Σε ό λη τη διά ρκεια της γλωσσική ς ιστορίας, η παραγωγή ενό ς τεχνολογικού
προϊό ντος ασκού σε μικρή ή μεγά λη επίδραση, ανά λογα με τη σπουδαιό τητα που
αυτό είχε, στη γλωσσική διαφοροποίηση. Όμως, η μεγά λη επανά σταση στη
γλώ σσα πραγματοποιή θηκε με την εφεύ ρεση της τυπογραφίας, η οποία έδωσε
νέες διαστά σεις και δυνατό τητες στη γλώ σσα, στη γραπτή της κυρίως μορφή .
Επίσης, διεύ ρυνε τη γλωσσική ποικιλία με τα ποικίλα «εργαλεία» του γραπτού
λό γου, επειδή με την τυπογραφία δό θηκε η δυνατό τητα να παραχθού ν βιβλία,
εφημερίδες, περιοδικά και διαφορετικοί τύ ποι κειμένων, ό πως αφίσες,
διαφημίσεις, επιγραφές. Με τον ίδιο τρό πο η εφεύ ρεση του τηλεφώ νου επηρέασε
κυρίως τον προφορικό λό γο, ενώ στη συνέχεια και ο τηλέγραφος πρό σθεσε
καινού ριους τρό πους έκφρασης στον γραπτό λό γο.
Η επίδραση της τυπογραφίας στη γραπτή γλώ σσα υπή ρξε κά τι ανά λογο με
την επίδραση που ά σκησε το ραδιό φωνο στον προφορικό λό γο. Στο θέμα της
γλωσσική ς ποικιλομορφίας το ραδιό φωνο έδωσε τη δυνατό τητα να ακουστεί η
«ά λλη φωνή », η γλωσσική μορφή που διαφοροποιείται από την επίσημη γλώ σσα.
Ακό μη, δημιού ργησε και πολλές νέες κειμενικές ποικιλίες, ό πως το δελτίο
ειδή σεων, η ζωντανή ραδιοφωνική μετά δοση γεγονό των, ο σχολιασμό ς αθλητικώ ν
ή πολιτικώ ν γεγονό των κ.λπ. Την κατά σταση αυτή εμπλού τισε ο κινηματογρά φος
και ακό μα περισσό τερο η τηλεό ραση, καθώ ς δημιουργή θηκαν νέες
κινηματογραφικές και τηλεοπτικές κειμενικές ποικιλίες και δό θηκαν
δυνατό τητες γραπτή ς έκφρασης με τον γλωσσικό σχολιασμό της εικό νας.
191
 Στη συνέχεια, ο επό μενος μεγά λος σταθμό ς είναι το κινητό τηλέφωνο, το
οποίο συνδυά ζει τις γλωσσικές δυνατό τητες του κλασικού τηλεφώ νου με αυτές
της τηλεοπτική ς εικό νας. Θέτει, ό μως, κά ποιους σημαντικού ς περιορισμού ς λό γω
του πολύ μικρού μεγέθους της οθό νης του, ό πως το ό ριο των χαρακτή ρων για
κά θε μή νυμα. Έτσι δημιουργή θηκαν νέες γλωσσικές συμβά σεις, ό πως οι
συντομογραφίες και οι νέες λέξεις ή φρά σεις που αποτελού νται από
συνδυασμό γραμμά των και αριθμώ ν (π.χ. τπτ =
«τίποτα») για την οικονομικό τερη και ταχύ τερη ανταλλαγή μηνυμά των
και πληροφοριώ ν.
Επιπλέον, το διαδίκτυο, εκμεταλλευό μενο τις τερά στιες τεχνολογικές
δυνατότητες αλλά και λειτουργώ ντας κά τω από τους περιορισμού ς, οι οποίοι
σχετίζονται με το ηλεκτρονικό υλικό και τις εφαρμογές, έφερε το ηλεκτρονικό
ταχυδρομείο, καθώ ς και τη σύ γχρονη και ασύ γχρονη διαδικτυακή
επικοινωνία.
Επιπρό σθετα έδωσε την ευκαιρία να δημιουργηθού ν πολλοί καινού ργιοι τύ ποι
διαδικτυακών κειμένων, γεγονό ς που τροφοδοτεί τη γλώ σσα με
πρωτό γνωρα δείγματα γλωσσικής ποικιλίας. Και ενώ θα περίμενε κανείς να
1
λειτουργεί το διαδίκτυο ομογενοποιητικά λό γω της παγκό σμιας επικρά τησης
και της κυριαρχίας της αγγλική ς γλώ σσας, φαίνεται να συμβαίνει το αντίθετο:
διευκολύ νει και ενθαρρύ νει την ανά δειξη
της διαφορετικό τητας στη γλωσσική επικοινωνία. Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ό τι
το διαδίκτυο έχει επηρεά σει και θα επηρεά σει μελλοντικά ακό μη περισσό τερο τη
γλώ σσα ξεπερνώ ντας οποιαδή ποτε ά λλη τεχνολογική εφεύ ρεση του παρελθό ντος.

Κ. Ντίνας. (2013). Η Γλωσσική ποικιλό τητα στο πλαίσιο της παιδαγωγική ς του
κριτικού Γραμματισμού . Στο: Τσιτσανού δη Μ. (Επιμ.), Η Νέα Ελληνική Γλώσσα
στη σύγχρονη (πρωτο)σχολική εκπαίδευση: Επίκαιρες προκλήσεις και προοπτικές,
280-282. Αθή να: Gutenberg. (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1):

Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με τον συγγραφέα, η μεγά λη επανά σταση
στη γλώ σσα πραγματοποιή θηκε με την εφεύ ρεση της τυπογραφίας; (60-80
λέξεις)
(μονάδες

15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της δεύ τερης παραγρά φου (Η επίδραση…
της εικό νας) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιή σετε
192
τις
λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή: τεχνολογικές δυνατότητες,
ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, διαδικτυακών κειμένων, γλωσσικής
ποικιλίας,
επικοινωνία.
(μονάδες 10)

Β2. «Η τυπογραφία διεύ ρυνε τη γλωσσική ποικιλία με τα ποικίλα «εργαλεία»

του γραπτού λό γου».

1. Να αιτιολογή σετε την επιλογή της ενεργητική σύ νταξης από τον συγγραφέα.

(μονάδες 5)
2. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύ νταξη σε παθητική .

(μονάδες 10)
ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Ποιες αλλαγές, σύ μφωνα με το κείμενο, έχει επιφέρει η χρή ση των

κινητώ ν τηλεφώ νων στη γλωσσική επικοινωνία; (60-80 λέξεις).
(μονάδες 15)

Α2. Με ποιες συνδετικές λέξεις επιτυγχά νεται η συνοχή ανά μεσα:

στη δεύ τερη παρά γραφο και την τρίτη παρά γραφο του κειμένου;

(μονάδες 5)

στην τρίτη παρά γραφο και την τέταρτη παρά γραφο του κειμένου;
(μονάδες 5)

Β1. «[Το διαδίκτυο] διευκολύ νει και ενθαρρύ νει την ανά δειξη της
διαφορετικό τητας στη γλωσσική επικοινωνία».

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω περίοδο λό γου, να δημιουργή σετε μια παρά γραφο
50-60 λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2.α. Να επισημά νετε στο κείμενο δύ ο παραδείγματα

μεταφορική ς/συνυποδηλωτική ς χρή σης της γλώ σσας.
(μονάδες 10)

193
Β2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.
(μονάδες 5)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Ποια ή ταν, σύ μφωνα με το κείμενο, τα αποτελέσματα της εφεύ ρεσης

του ραδιοφώ νου ό σον αφορά στη γλωσσική ποικιλομορφία; (60-80 λέξεις)
(μονάδες

15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην τρίτη παρά γραφο (Στη
συνέχεια…
πληροφοριώ ν) και την τέταρτη παρά γραφο (Επιπλέον… παρελθό ντος)
του κειμένου.

(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων, στην οποία να
χρησιμοποιή σετε τις λέξεις/φρά σεις του κειμένου με την έντονη γραφή:
κινητό τηλέφωνο, γλωσσικές δυνατότητες, όριο, συντομογραφίες,
ανταλλαγή μηνυμάτων.
(μονάδες 10)

Β2. α. Να επισημά νετε στο κείμενο δύ ο ό ρους του ειδικού λεξιλογίου.

(μονάδες 10)

Β2. β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.

(μονάδες 5)

ΕΝΟΤΗΤΑ ΓΛΩΣΣΟΜΑΘΕΙΑ

Κείμενο

Το Διδασκαλείο της Νέας Ελληνικής Γλώσσας

Σαρά ντα χιλιά δες φιλέλληνες έχουν «αποφοιτή σει» συνολικά ως σή μερα από το
Διδασκαλείο της Νέας Ελληνική ς Γλώ σσας που λειτουργεί στο Πανεπιστή μιο

194
Αθηνώ ν και μετακομίζει πλέον από το κτίριο της Φιλοσοφική ς σε νέο,
υπερσύ γχρονο κτίριο μέσα στην Πανεπιστημιού πολη. Οι εκπρό σωποι του
Ιδρύ ματος χαρακτηρίζουν «διαμά ντι» το Διδασκαλείο της Νέας Ελληνική ς Γλώ σσας
που στό χο έχει την εξάπλωση του ελληνικού πολιτισμού . «Μαθητές» του είναι
κυρίως μέλη του διπλωματικού σώ ματος που επιθυμού ν να μά θουν ελληνικά ,
πρό ξενοι, Έλληνες του από δημου Ελληνισμού .
Το Διδασκαλείο είναι ένας σημαντικό ς θεσμό ς, με ιστορία περισσό τερη από μισό
αιώ να, για τη διδασκαλία της Νέας Ελληνική ς ως δεύ τερης/ξένης γλώ σσας.
Αποτελεί σή μερα το μεγαλύ τερο κέντρο διδασκαλίας της ελληνική ς γλώ σσας
στον κό σμο. Πολλοί από τους από φοιτού ς του είναι σή μερα καθηγητές Νέας
Ελληνική ς Γλώ σσας και Φιλολογίας Πανεπιστημίων σε ό λον τον κό σμο, μέλη
του διπλωματικού σώ ματος της χώ ρας τους, μέλη της εκκλησιαστική ς
ιεραρχίας, διαπρεπείς επιστή μονες, διευθυντικά στελέχη, διακεκριμένοι
καλλιτέχνες και επιχειρηματίες.
Η διδασκαλία της Νέας Ελληνική ς ά ρχισε τη δεκαετία του ’50, παρά λληλα με τη
διδασκαλία των ξένων γλωσσώ ν στο πλαίσιο των μαθημά των και των
εκδηλώ σεων που πρόσφερε στους φοιτητές το Διδασκαλείο Ξένων Γλωσσώ ν
του Πανεπιστημίου Αθηνώ ν και συνεχίζεται χωρίς διακοπή έως σή μερα. Η
συνεχώς αυξανό μενη ζή τηση για την εκμά θηση της Νέας Ελληνική ς οδή γησε στην
ίδρυση ανεξά ρτητου Διδασκαλείου της Νέας Ελληνική ς. Στους σκοπούς του
Διδασκαλείου, μεταξύ ά λλων, εντά σσεται η πιστοποίηση του επιπέδου γνώ σης
της Νέας Ελληνική ς για τους υποψή φιους φοιτητές των ελληνικώ ν
ΑΕΙ.
Στο Διδασκαλείο Ξένων Γλωσσώ ν του Πανεπιστημίου Αθηνώ ν προσφέρονται
ασφαλώ ς δεκά δες ξένες γλώ σσες, σε ευέλικτα ωρά ρια, τα οποία μπορού ν να
παρακολουθή σουν φοιτητές και επαγγελματίες. Πρώ τες στις προτιμή σεις των
φοιτητώ ν είναι η ισπανική , η αγγλική , η γερμανική , η ιταλική και η γαλλική
γλώ σσα. Στο Διδασκαλείο διδά σκονται και ά λλες ξένες γλώ σσες, 27 συνολικά ,
μεταξύ των οποίων η αλβανική , η αραβική , η αρμενική , η βουλγαρική , η
δανική , η εβραϊκή , η ιαπωνική , η ολλανδική , η νορβηγική , η περσική , αλλά και οι
ινδικές, χίντι και σανσκριτικά .

Μ. Παπαματθαίου, από την ιστοσελίδα της εφ. Το Βήμα, 20. 2. 2014 (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Με ποιον τρό πο η αρθρογρά φος υποστηρίζει στο κείμενό της τη

γλωσσομά θεια; Να αιτιολογή σετε την απά ντησή σας. (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Πώ ς επιτυγχά νεται η συνοχή στην τέταρτη παρά γραφο (Στο

195
Διδασκαλείο... σανσκριτικά ) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων χρησιμοποιώ ντας συνώ νυμες
λέξεις ή ισοδύ ναμες φρά σεις των λέξεων με την έντονη γραφή, με βά ση τη
σημασία που αυτές έχουν στο κείμενο: εξάπλωση, διαπρεπείς, πρόσφερε,
συνεχώς, σκοπούς.
(μονάδες 10)

Β2. Ποιες από τις ακό λουθες φρά σεις/προτά σεις χρησιμοποιού νται στο κείμενο
κυριολεκτικά /δηλωτικά και ποιες μεταφορικά /συνυποδηλωτικά :

1. «υπερσύ γχρονο κτίριο»

2. «διπλωματικού σώ ματος»
3. «διαπρεπείς επιστή μονες»
4. «προσφέρονται δεκά δες ξένες γλώ σσες»
5. «προτιμή σεις των φοιτητώ ν»
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :
Α1. Για ποιον λό γο η αρθρογρά φος αναφέρεται στους μαθητές και στους
αποφοίτους του Διδασκαλείου της Νέας Ελληνική ς; Να αιτιολογή σετε την
απά ντησή σας (60-80 λέξεις).
(μονάδες 15)
Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της δεύ τερης παραγρά φου (Το
Διδασκαλείο….. επιχειρηματίες) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων χρησιμοποιώ ντας τις
παρακά τω λέξεις/φρά σεις του κειμένου με την έντονη γραφή: ελληνικού
πολιτισμού, σημαντικός θεσμός, διδασκαλία των ξένων γλωσσών,
εκμάθηση της Νέας Ελληνικής, γνώσης.
(μονάδες 10)

Β2. Ποιες από τις ακό λουθες φρά σεις/προτά σεις χρησιμοποιού νται στο
κείμενο κυριολεκτικά /δηλωτικά και ποιες μεταφορικά /συνυποδηλωτικά :
1. «διαπρεπείς επιστή μονες»
2. «προσφέρονται δεκά δες ξένες γλώ σσες»
3. «προτιμή σεις των φοιτητώ ν»
(μονάδες 15)
196
ΚΕΙΜΕΝΟ:

Το κρατικό πιστοποιητικό γλωσσομάθειας

Το Κρατικό Πιστοποιητικό Γλωσσομά θειας στοχεύ ει στο να ελέγξει τον

βαθμό , στον οποίο οι υποψή φιοι, Έλληνες χρή στες της ξένης γλώ σσας, είναι
σε θέση να χρησιμοποιή σουν τις γνώ σεις που έχουν αποκτή σει και τις
επικοινωνιακές ικανό τητες που διαθέτουν ως χρή στες δύ ο γλωσσώ ν (της
ελληνική ς και της ξένης). Για να το επιτύ χει στηρίζεται σε ένα σύ στημα
εξετά σεων που αποσκοπεί στην πιστοποίηση διαφορετικώ ν επιπέδων γνώ σης
μιας γλώ σσας. Έτσι, ελέγχεται ο βαθμό ς ικανό τητας που έχει αναπτύ ξει κά ποιος
να κατανοεί και να παρά γει προφορικό και γραπτό λό γο της γλώ σσας αυτή ς.
Επίσης, ο θεσμό ς αυτό ς αντιμετωπίζει ισό τιμα τις σύ γχρονες ευρωπαϊκές
γλώ σσες και συμβάλλει στην ενίσχυση της εκμά θησης ξένων γλωσσώ ν, η γνώ ση
των οποίων θεωρείται σημαντικό μορφωτικό και επαγγελματικό προσό ν εντό ς
και εκτό ς της Ευρωπαϊκή ς Ένωσης. Με τον τρό πο αυτό ν προωθείται τό σο η
κοινωνική ό σο και η ατομική πολυγλωσσία στην Ελλά δα. Επιπλέον, με τον θεσμό
αυτό ν προά γεται το ευρωπαϊκό ιδεώ δες της πολυγλωσσίας.
Επιπρό σθετα, το Κρατικό Πιστοποιητικό Γλωσσομά θειας συνδέεται με το
σχολείο και στοχεύ ει στη σύ νδεσή του και με τις ά λλες βαθμίδες και τύ πους
εκπαίδευσης. Με το σχολείο συνδέεται έμμεσα και ά μεσα. Έμμεσα, εφό σον επιδρά
στις πρακτικές διδασκαλίας και εκμά θησης της γλώ σσας, διαμορφώ νει στά σεις
και αναπτύ σσει στρατηγικές μά θησης και παραγωγή ς λό γου. Άμεσα, επειδή
λαμβά νονται υπό ψη τα σχολικά προγρά μματα σπουδώ ν για τον σχεδιασμό
των εξετά σεων, ενώ ξεκινά και η προσπά θεια για να παραχθού ν προγρά μματα
και υλικά για υποστηρικτική διδασκαλία. Ακό μη, προβλέπεται να συνδεθεί και με
ά λλους εκπαιδευτικού ς φορείς.
Τέλος, το Κρατικό Πιστοποιητικό Γλωσσομά θειας λαμβά νει υπό ψη τις
κοινωνικές συνθή κες της χρή σης της ξένης γλώ σσας και επιχειρεί να καλύ ψει τις
επικοινωνιακές, κοινωνικές, εργασιακές και εκπαιδευτικές ανά γκες των
σύ γχρονων πολιτώ ν.

Από την ιστοσελίδα του Κρατικού Πιστοποιητικού Γλωσσομά θειας. 24.04.2014

(διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Πώ ς συνδέεται, σύ μφωνα με το κείμενο, η εξέταση της γνώ σης μιας

ξένης γλώ σσας με το εκπαιδευτικό σύ στημα; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

197
Α2.α. Πώ ς επιτυγχά νεται η συνοχή μεταξύ της δεύ τερης παραγρά φου και της
τρίτης παραγρά φου του κειμένου;
(μονάδες 5)

Α2.β. Πώ ς επιτυγχά νεται η συνοχή μεταξύ της τρίτης παραγρά φου και της
τέταρτης παραγρά φου του κειμένου;
(μονάδες 5)
Β1. Στις παρακά τω προτά σεις να συμπληρώ σετε τα κενά επιλέγοντας κά θε φορά
την κατά λληλη λέξη από αυτές που είναι στις παρενθέσεις. Δύ ο από τις λέξεις
σε κά θε παρένθεση περισσεύ ουν.

1. Το Κρατικό Πιστοποιητικό Γλωσσομά θειας ……………………………..

(αποβλέπει, επιβλέπει, παραβλέπει) στην πιστοποίηση διαφορετικώ ν
επιπέδων γνώ σης μιας γλώ σσας και ……………………………
(διαμορφώνεται, εξετάζεται, αποκλείεται) έτσι ο βαθμό ς ικανό τητας
που έχει αναπτύ ξει κά ποιος.
2. Επίσης, ………………………………… (καταβάλλει, βοηθά, διαβάλλει) στην
ενίσχυση της εκμά θησης ξένων γλωσσώ ν, η γνώ ση των
οποίων
……………………………….(υπολείπεται, αμφιβάλλει, αποτελεί) ενίσχυση
των μορφωτικώ ν προσό ντων.
3. Οι υποψή φιοι είναι σε θέση ………………………………… ………………….
(να σχεδιάσουν, να καταρτίσουν, να χρησιμοποιήσουν) τις γνώ σεις
που έχουν αποκτή σει.
(μονάδες 10)

Β2. «[Το Κρατικό Πιστοποιητικό Γλωσσομά θειας] αντιμετωπίζει ισό τιμα τις
σύ γχρονες ευρωπαϊκές γλώ σσες».

1. Να αιτιολογή σετε την επιλογή της ενεργητική ς σύ νταξης στο κείμενο.

(μονάδες 5)

2. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύ νταξη σε παθητική .

(μονάδες 10)
ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Γιατί ο θεσμό ς της πιστοποίησης ξένων γλωσσώ ν προά γει το ευρωπαϊκό
198
 ιδεώ δες της πολυγλωσσίας, σύ μφωνα με το κείμενο; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην πρώ τη παρά γραφο (Το Κρατικό …
αυτή ς)
και τη δεύ τερη παρά γραφο (Επίσης,.. πολυγλωσσίας) του κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. Να γρά ψετε την αντιστοίχιση των λέξεων με έντονη γραφή της στήλης Α
με τις αντώ νυμές τους στη στήλη Β (στη στή λη Β περισσεύ ουν δύ ο λέξεις).

Στήλη Α Στήλη Β

α. διαφορετικών 1. ταυτόχρονες
β. ικανότητας 2. αναξιοκρατίας
γ. σύγχρονες 3. ανικανότητας
δ. ενίσχυση 4. τελειώνει
ε. ξεκινά 5. όμοιων
6. απαρχαιωμένες
7. αποδυνάμωση
(μονάδες 10)

Β2. «[Το Κρατικό Πιστοποιητικό Γλωσσομά θειας] αντιμετωπίζει ισό τιμα τις
σύ γχρονες ευρωπαϊκές γλώ σσες».

1. Να αιτιολογή σετε την επιλογή της ενεργητική ς σύ νταξης στο κείμενο.

(μονάδες 5)

2. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύ νταξη σε παθητική .

(μονάδες 10)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Ποιοι είναι, σύ μφωνα με το κείμενο, οι στό χοι εξέτασης της γνώ σης μιας
ξένης γλώ σσας; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

199
 Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της πρώ της παραγρά φου (Το Κρατικό …
αυτή ς) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 40-50 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιή σετε
τις λέξεις/φρά σεις με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο κείμενο:
πολυγλωσσία, ευρωπαϊκό ιδεώδες, στοχεύει, χρήσης, επικοινωνιακές [..]
ανάγκες.
(μονάδες 10)
Β2. «[Το Κρατικό Πιστοποιητικό Γλωσσομά θειας] αντιμετωπίζει ισό τιμα τις
σύ γχρονες ευρωπαϊκές γλώ σσες».

1. Να αιτιολογή σετε την επιλογή της ενεργητική ς σύ νταξης στο κείμενο.

(μονάδες 5)
2. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύ νταξη σε παθητική .

(μονάδες 10)

ΚΕΙΜΕΝΟ 1

Η αγγλική και οι άλλες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Ο ενιαίος ευρωπαϊκό ς χώ ρος αποτελεί ή δη πεδίο δραστηριό τητας, αλλά και
ανταγωνισμού των γλωσσώ ν. Από την εποχή της ίδρυσης της Ευρωπαϊκή ς Ένωσης
ή ρθε στην επιφά νεια και το πρό βλημα: πώ ς θα λειτουργή σει αποτελεσματικά ένας
ενιαίος πολυπολιτισμικό ς οργανισμό ς, χωρίς να εμποδίζεται από τις γλωσσικές
διαφορές. Με ά λλα λόγια, πώ ς θα επιτευχθεί η επικοινωνία με παρά λληλη διατή ρηση
της πολυφωνίας σε βαθμό που να επιτρέπει στον κά θε πολίτη της Ευρωπαϊκή ς
Ένωσης να ασκεί το δικαίωμα χρή σης της μητρική ς του γλώ σσας;
Το πρό βλημα συνδέεται με ποικίλα θέματα οικονομική ς ανά πτυξης, ευρωπαϊκή ς
πολιτική ς, αλλά και γεωπολιτική ς. Το στοιχειοθετού ν δύ ο κυρίως δεδομένα: το
πρώ το είναι η επικράτηση της αγγλική ς και το δεύ τερο η ανά γκη διατή ρησης ό λων
των γλωσσώ ν της Ευρωπαϊκή ς Ένωσης. Αν και δεν είναι του παρό ντος να
αναπτύ ξουμε τους λό γους που συνηγορούν υπέρ της πολυφωνίας, αναφέρουμε
μό νον ό τι κά θε λαό ς με τη γλώ σσα του δημιουργεί τον πολιτισμό του. Αν κινδυνέψει
η γλώ σσα του, τίθεται θέμα ύ παρξης του λαού ως ιδιαίτερης οντό τητας με ό λα τα
επακό λουθα στην ικανό τητα συνεισφορά ς του στο ευρωπαϊκό σύ νολο.
Η κυριαρχία ό μως της αγγλική ς αποτελεί πραγματικό τητα. Από το ένα μέρος
χρησιμοποιείται ως πλεονέκτημα και ό πλο για την Ευρωπαϊκή Ένωση σε ό ,τι αφορά
στον οικονομικο-πολιτικό ανταγωνισμό της σε επίπεδο παγκό σμιο. Από το ά λλο
μέρος ό μως διαπιστώ νεται ό τι η εξά πλωση της αγγλική ς γίνεται αναπό φευκτα σε
βά ρος ό λων των ά λλων γλωσσώ ν της Ένωσης με ορατό τον κίνδυνο της
μονογλωσσίας για την Ευρώ πη και, συνεπώ ς, θα πρέπει να βρεθεί κά ποια λύ ση που
να εξισορροπεί τα συμφέροντα και τη λειτουργικό τητα της Ευρωπαϊκή ς Ένωσης.

200
Χ. Παπαρίζος. (2004). Γλωσσική πολιτική και γλωσσική παιδεία, 208-209. Αθή να:
Gutenberg, (διασκευή ).

ΚΕΙΜΕΝΟ 2
Θετικά σχόλια για την επιλογή χρήσης της ελληνικής γλώσσας
Θετικά σχό λια για την επιλογή χρή σης της ελληνική ς γλώ σσας, κατά τη διά ρκεια
των επίσημων εγκαινίων έναρξης της ελληνική ς Προεδρίας, δημοσιεύ ονται σε ά ρθρο
του ιστολογίου Τα παρασκήνια των Βρυξελλών (Coulisses de Bruxelles).
Ο δημοσιογρά φος σχολιά ζει ό τι η «θριαμβευτική και αλαζονική » αγγλοφωνία της
Ευρωπαϊκή ς Ένωσης δέχθηκε ένα «χτύ πημα» στην Αθή να. Εξηγεί ό τι η ελληνική
Προεδρία επέλεξε να εκφραστεί στα Ελληνικά , με ταυτόχρονη μετά φραση στα
Αγγλικά και τα Γαλλικά , σε αντίθεση με ά λλες Προεδρίες που δεν παρείχαν καμία
διερμηνεία. «Ένα καλό παρά δειγμα για ό σους τεχνοκρά τες νομίζουν ό τι 500
εκατομμύ ρια Ευρωπαίοι έχουν για μητρική τους γλώ σσα τα Αγγλικά », τονίζει ο
δημοσιογρά φος και διατυπώ νει την ά ποψη ό τι η επικρά τηση της αγγλική ς γλώ σσας
στις Βρυξέλλες δεν είναι τυχαία, παρό λο που υπά ρχουν 23 επίσημες γλώ σσες στην
Ευρωπαϊκή Ένωση και τρεις γλώ σσες εργασίας (Αγγλικά , Γαλλικά και Γερμανικά ),
ενώ τα Αγγλικά και τα Γαλλικά είναι οι δύ ο γλώ σσες του κέντρου τύ που, επισημαίνει.
Ευχαριστεί, λοιπό ν, την Ελλά δα γι’ αυτή την επιλογή .

Από την ιστοσελίδα της Εφ. Η Καθημερινή, 15.01.2014 (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1)

Α1. Σύ μφωνα με το δεύ τερο κείμενο, ο αρθρογρά φος είναι υπέρ ή κατά της
αποκλειστική ς χρή σης της αγγλική ς στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Να αιτιολογή σετε την
απά ντησή σας. (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά μέρη της δεύ τερης παραγρά φου (Ο δημοσιογρά φος
σχολιά ζει……... την επιλογή ) του δεύ τερου κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. α. Να γρά ψετε ένα συνώ νυμο χρησιμοποιώ ντας καθεμιά από τις λέξεις με την
έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία που αυτές έχουν στο πρώ το κείμενο:
επικράτηση, συνηγορούν.
(μονάδες 4)

Β1. β. Να δημιουργή σετε μία περίοδο 20-30 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιή σετε
τις συνώ νυμες λέξεις.
(μονάδες 6)

Β2. Να επισημά νετε ποιες από τις τρεις παρακά τω φρά σεις/προτά σεις των κειμένων
χρησιμοποιού νται με κυριολεκτική /δηλωτική και ποιες με
μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία:
1. «κά θε λαό ς με τη γλώ σσα του δημιουργεί τον πολιτισμό του»
2. «η εξά πλωση της αγγλική ς»
3. «ο δημοσιογρά φος σχολιά ζει»
201
 (μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (2)

Α1. Ποια ά ποψη εκφρά ζουν τα δύ ο κείμενα για τη θέση της αγγλική ς γλώ σσας στην
Ευρωπαϊκή Ένωση; (60 -80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τελευταίας παραγρά φου (Ο δημοσιογρά φος...
γι’ αυτή την επιλογή ) του δεύ τερου κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων χρησιμοποιώ ντας τις
λέξεις/φρά σεις του πρώ του και του δεύ τερου κειμένου με την έντονη γραφή:
πολυφωνίας, μονογλωσσίας, μητρική [τους] γλώσσα, επικράτηση της
αγγλικής γλώσσας, επιλογή.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε ποιες από τις παρακά τω προτά σεις του πρώ του κειμένου
χρησιμοποιού νται με κυριολεκτική /δηλωτική και ποιες με
μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία:
1. «Από την εποχή της ίδρυσης της ΕΟΚ ή ρθε στην επιφά νεια και το πρό βλημα».
2. «Αν και δεν είναι του παρό ντος να αναπτύ ξουμε τους λό γους που συνηγορού ν
υπέρ της πολυφωνίας».
3. «Η κυριαρχία ό μως της αγγλική ς αποτελεί πραγματικό τητα».
(μονάδες 15)

Κείμενο 1

Η αγγλική και οι άλλες γλώσσες της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Από την εποχή της ίδρυσης της Ευρωπαϊκή ς Ένωσης ή ρθε στην
επιφά νεια και το ζή τημα της αποτελεσματική ς λειτουργίας αυτού του ενιαίου
πολυπολιτισμικού οργανισμού , χωρίς να εμποδίζεται από τις γλωσσικές διαφορές.
Με ά λλα λό για, το ερώ τημα ή ταν: πώ ς θα επιτευχθεί η επικοινωνία με παρά λληλη
διατή ρηση της πολυφωνίας σε βαθμό που να επιτρέπει στον κά θε πολίτη της
Ευρωπαϊκή ς Ένωσης να ασκεί το δικαίωμα χρή σης της μητρική ς του γλώ σσας; Το
συγκεκριμένο ερώ τημα παραμένει ανοιχτό , επειδή ο ενιαίος ευρωπαϊκό ς χώ ρος
αποτελεί πεδίο δραστηριό τητας αλλά και ανταγωνισμού των γλωσσώ ν.
Το πρό βλημα συνδέεται με ποικίλα θέματα οικονομική ς ανά πτυξης,
ευρωπαϊκή ς πολιτική ς, αλλά και γεωπολιτική ς. Το στοιχειοθετού ν δύ ο κυρίως
δεδομένα. Το πρώ το είναι η επικρά τηση της αγγλική ς και το δεύ τερο η ανά γκη
διατή ρησης ό λων των γλωσσώ ν της Ευρωπαϊκή ς Ένωσης. Αν και υπά ρχουν
πολλοί λό γοι που συνηγορού ν υπέρ της πολυφωνίας, αναφέρουμε μό νο ό τι
202
κά θε λαό ς με τη γλώ σσα του δημιουργεί τον πολιτισμό του. Αν κινδυνέψει η
γλώ σσα του, τίθεται θέμα ύ παρξης του λαού ως ιδιαίτερης οντό τητας με ό λα τα
επακό λουθα στην ικανό τητα συνεισφορά ς του στο ευρωπαϊκό σύ νολο.
Η κυριαρχία, ό μως, της αγγλική ς αποτελεί πραγματικό τητα. Από τη μια
χρησιμοποιείται ως πλεονέκτημα και ό πλο για την Ευρωπαϊκή Ένωση σε ό ,τι
αφορά στον οικονομικο-πολιτικό ανταγωνισμό της σε παγκό σμιο επίπεδο.
Από την ά λλη μεριά , ωστό σο, διαπιστώ νεται ό τι η εξά πλωση της αγγλική ς γίνεται
αναπό φευκτα σε βά ρος ό λων των ά λλων γλωσσώ ν της Ένωσης με ορατό τον
κίνδυνο της μονογλωσσίας για την Ευρώ πη. Συνεπώ ς, θα πρέπει να βρεθεί κά ποια
λύ ση που να εξισορροπεί τα συμφέροντα και τη λειτουργικό τητα της Ευρωπαϊκή ς
Ένωσης.

Χ. Παπαρίζος. (2004). Γλωσσική πολιτική και γλωσσική παιδεία, 208-

209.
Αθή να: Gutenberg (διασκευή ).

Κείμενο 2

[Γλωσσική επικοινωνία των

Ευρωπαίων]

Η γλωσσική επικοινωνία των Ευρωπαίων αποτελεί σίγουρα ένα πρό βλημα,

το οποίο απαιτεί λύ σεις. Από την ά λλη πλευρά , η ευρωπαϊκή γλωσσική
πολυμορφία αποτελεί ανυπολό γιστης αξίας πολιτιστικό πλού το, ά ξιο διατή ρησης
και καλλιέργειας. Επομένως, το να έχει κά θε Ευρωπαίος τη δυνατό τητα να
επικοινωνεί γνωρίζοντας και χρησιμοποιώ ντας δύ ο τουλά χιστον γλώ σσες, πέραν
της μητρική ς του, είναι ένας στό χος πολύ σημαντικό ς αλλά και πολύ φιλό δοξος.
Βέβαια, για να είναι αποτελεσματική η διδασκαλία και η γνώ ση τριώ ν
γλωσσώ ν, πρέπει να ενταχθεί στο γενικό τερο πλαίσιο μιας διαπολιτισμική ς και
πολυπολιτισμική ς προσέγγισης της παιδείας. Με τον τρό πο αυτό ν θα υπηρετηθεί
αποτελεσματικά η ανά γκη διδασκαλίας τριώ ν γλωσσώ ν, αλλά και θα ενισχυθεί η
διδασκαλία των ευρωπαϊκώ ν γλωσσώ ν στα παιδιά των Ευρωπαίων που
διαμένουν σε χώ ρες διαφορετικές από αυτή ν της καταγωγή ς τους. Τέλος, σε
κά θε περίπτωση θα πρέπει να αναζητηθού ν συστηματικά νέοι τρό ποι εκμά θησης
ξένων γλωσσώ ν που να καθιστού ν την ό λη διαδικασία πιο ελκυστική στα
παιδιά , αλλά και πιο προσιτή σε ό λους.

Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκώ ν Κοινοτή των. Αριθμ. C 295/31 –

295/32.
7.10.96 (διασκευή ).

203
ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Ποιο πρό βλημα επισημαίνεται από τους συντά κτες των κειμένων και ποιες
λύ σεις προτείνονται; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο σε κά θε παρά γραφο του δεύ τερου κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. «Η ευρωπαϊκή γλωσσική πολυμορφία αποτελεί ανυπολό γιστης αξίας

πολιτιστικό πλού το».

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω πρό ταση, να δημιουργή σετε μια παρά γραφο
60-
80 λέξεων.
(μονάδες 10)
Β2. Να επισημά νετε ποιες από τις παρακά τω φρά σεις/προτά σεις των κειμένων
χρησιμοποιού νται με κυριολεκτική /δηλωτική και ποιες με μεταφορι-
κή /συνυποδηλωτική σημασία:

1. «ή ρθε στην επιφά νεια [...] το ζή τημα»

2. «το συγκεκριμένο ερώ τημα παραμένει ανοιχτό »
3. «τρό ποι εκμά θησης ξένων γλωσσώ ν»
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Ποιοι προβληματισμοί διατυπώ νονται από τους συντά κτες των δύ ο
κειμένων αναφορικά με το ζή τημα της γλωσσική ς επικοινωνίας των
Ευρωπαίων; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Πώ ς επιτυγχά νεται η συνοχή στο εσωτερικό της δεύ τερης παραγρά φου
(Βέβαια…
σε ό λους) του δευτέρου κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιή σετε
τις λέξεις/φρά σεις του πρώ του κειμένου με την έντονη γραφή, με βά ση τη
σημασία τους στο κείμενο: γλωσσικές διαφορές, συνδέεται, θέματα,
πολυφωνίας,
αποτελεί.

204
 (μονάδες 10)

Β2. «θα πρέπει να αναζητηθού ν συστηματικά νέοι τρό ποι εκμά θησης ξένων
γλωσσώ ν»:

1. Να αιτιολογή σετε την επιλογή της παθητική ς σύ νταξης από τον συγγραφέα
του δεύ τερου κειμένου.

(μονάδες 5)

2. Να μετατρέψετε την παθητική σύ νταξη σε ενεργητική .

(μονάδες 10)

ΚΕΙΜΕΝΟ :

Το πιστοποιητικό Ελληνομάθειας

Στην Ελλά δα παρατηρείται σημαντική αύ ξηση του αριθμού των ατό μων που
διδά σκονται την ελληνική ως ξένη/δεύ τερη γλώ σσα. Γι’ αυτό σή μερα
προσφέρονται μαθή ματα ελληνική ς γλώ σσας σχεδό ν από ό λα τα πανεπιστή μια της
χώ ρας, από ιδιωτικού ς φορείς σε διά φορα μέρη της Ελλά δας καθώ ς και στα κέντρα
υποδοχή ς των ομογενώ ν. Επιπλέον, η ελληνική διδά σκεται ως δεύ τερη γλώ σσα και
σε σχολεία πρωτοβά θμιας και δευτεροβά θμιας εκπαίδευσης στα οποία φοιτού ν
παιδιά ομογενώ ν και αλλοδαπώ ν.
Επίσης, και στο εξωτερικό οργανώ νονται προγρά μματα νέας ελληνική ς
γλώ σσας από φορείς, ό πως πανεπιστή μια, ελληνικές κοινό τητες, κέντρα γλωσσώ ν
και λαϊκά πανεπιστή μια με ικανοποιητικό αριθμό μαθητώ ν. Όσον αφορά αυτού ς
που μαθαίνουν ελληνικά πολλοί είναι ομογενείς που προσπαθού ν παρά λληλα με
την πολιτιστική κληρονομιά να διατηρή σουν και την ελληνική γλώ σσα. Επομένως,
πά γιο αίτημά τους για πολλά χρό νια ή ταν η πιστοποίηση της ελληνομά θειά ς
τους με τη χορή γηση ενό ς κρατικού τίτλου πιστοποίησης ελληνομά θειας.
Σε τι, ό μως, χρησιμεύ ει το πιστοποιητικό επάρκειας ελληνομάθειας; Είναι
απαραίτητο για πολλού ς λό γους. Πρώ τα πρώ τα αξιολογεί αντικειμενικά τις
γνώσεις στην ελληνική γλώ σσα ως ξένη και παρέχει τη δυνατό τητα στον χρή στη
της ελληνική ς να έχει τη γνώ μη ενό ς πιο ειδικού και αντικειμενικού κριτή
για το επίπεδο των γνώ σεώ ν του. Υπά ρχουν ό μως και ά λλοι λό γοι, ό πως
επαγγελματικοί σκοποί, καθώ ς το ά τομο μπορεί να αποδείξει στην αγορά
εργασίας το επίπεδο της επά ρκειά ς του στη γνώ ση της ελληνική ς. Για παρά δειγμα,
σε πολλές περιπτώ σεις η γνώ ση της ελληνική ς γλώ σσας είναι απαραίτητη, για να
αποκτή σει κά ποιος ά δεια ά σκησης επαγγέλματος, αφού αναγνωρίσει τα
επαγγελματικά του προσό ντα.

205
 Εκτό ς, ό μως, από τους παραπά νω λό γους, το πιστοποιητικό ελληνομά θειας
είναι αναγκαίο και για τις σπουδές, επειδή δίνει τη δυνατό τητα σε
αλλογενείς/αλλοδαπού ς να εγγραφού ν και να φοιτή σουν σε ελληνικό ανώ τατο
εκπαιδευτικό ίδρυμα. Επίσης, χρησιμοποιείται για τον διορισμό στο δημό σιο,
επειδή ένας Ευρωπαίος πολίτης κρά τους-μέλους της Ευρωπαϊκή ς Ένωσης
μπορεί να αποδείξει την πολύ καλή γνώ ση και την ά νετη χρή ση της ελληνική ς
γλώ σσας σε περίπτωση που επιθυμεί να διεκδική σει θέση στο ελληνικό δημό σιο.
Επιπλέον, την ελληνομά θειά τους για διορισμό στο δημό σιο χρειά ζεται να
πιστοποιή σουν οι αλλοδαποί πολίτες των κρατώ ν, που δεν είναι
μέλη της Ευρωπαϊκή ς Ένωσης, ό σοι επιθυμού ν να αποκτή σουν την ελληνική
ιθαγένεια καθώ ς και ομογενείς, οι οποίοι είναι υπή κοοι ά λλων κρατώ ν.

Πιστοποίηση της Ελληνομά θειας, από την ιστοσελίδα του Κέντρου Ελληνική ς
Γλώ σσας, 9.4.2014 (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Γιατί, σύ μφωνα με το κείμενο, οι ομογενείς προσπαθού ν να διατηρή σουν

την ελληνική γλώ σσα; (60-80 λέξεις).
(μονάδες 15)

Α2. α. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχά νεται η συνοχή ανά μεσα στην πρώ τη
και τη δεύ τερη παρά γραφο και ανά μεσα στη δεύ τερη και την τρίτη παρά γραφο
του
κειμένου;

(μονάδες 6)

Α2.β. Να δικαιολογή σετε τη χρή ση τους.

(μονάδες 4)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιή σετε
τις λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή: πιστοποιητικό επάρκειας
ελληνομάθειας, αξιολογεί, γνώσεις, αντικειμενικού κριτή, αγορά εργασίας.

(μονάδες 10)

206
Β2. «Η ελληνική διδά σκεται ως δεύ τερη γλώ σσα…»

1. Να αιτιολογή σετε την επιλογή της παθητική ς σύ νταξης από τον

συγγραφέα του κειμένου.
(μονάδες 5)

2. Να μετατρέψετε την παθητική σύ νταξη σε ενεργητική .

(μονάδες 10)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Γιατί η πιστοποίηση της ελληνομά θειας είναι απαραίτητη σε πολλές

περιπτώ σεις,
σύ μφωνα με το κείμενο;
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της πρώ της παραγρά φου
(Στην
Ελλά δα… αλλοδαπώ ν) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1.α. Να γρά ψετε ένα αντώ νυμο για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με
την
έντονη γραφή: αύξηση, ιδιωτικούς, πολλοί, επάρκειας,
αντικειμε
νικού.
(μονάδες
5)

Β1.β. Να δημιουργή σετε μία πρό ταση με κά θε αντώ νυμη λέξη.

(μονάδες 5)

Β2. α. Να δώ σετε έναν δικό σας τίτλο στο κείμενο.

(μονάδες 10)

Β2. β. Να προσδιορίσετε αν ο τίτλος που δώ σατε στο κείμενο

είναι
κυριολεκτικό ς/δηλωτικό ς ή μεταφορικό ς/συνυποδηλωτικό ς.
(μονάδες 5)

207
 ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Με ποιον τρό πο, σύ μφωνα με το κείμενο, η επά ρκεια της ελληνική ς
γλώ σσας βοηθά στην αγορά εργασίας; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Με ποιον τρό πο αναπτύ σσεται η τρίτη παρά γραφος (Σε τι… δικαιού χων)
του κειμένου; Να αιτιολογή σετε την απά ντησή σας.
(μονάδες 10)

Β1. «[Οι ομογενείς] προσπαθού ν παρά λληλα με την πολιτιστική κληρονομιά

να διατηρή σουν και την ελληνική γλώ σσα».

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω περίοδο, να δημιουργή σετε μία παρά γραφο 50-
60
λέξεων.
(μονάδες 10)
Β2. «Μαθή ματα ελληνική ς γλώ σσας προσφέρονται σή μερα σχεδό ν από ό λα
τα πανεπιστή μια της χώ ρας».

1. Να αιτιολογή σετε την επιλογή της παθητική ς σύ νταξης από τον συγγραφέα
του κειμένου.
(μονάδες 5)
2. Να μετατρέψετε την παθητική σύ νταξη σε ενεργητική .

(μονάδες 10)

ΚΕΙΜΕΝΟ :

Η γλωσσική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Από την ίδρυση της Ευρωπαϊκή ς Ένωσης ό λες σχεδό ν οι διεθνείς συνδιασκέψεις
που είχαν ως θέμα τη συνεργασία των ευρωπαϊκώ ν λαώ ν και τη σχέση της με τις
γλώ σσες καταλή γουν σε παρό μοια συμπερά σματα. Από αυτά διαπιστώ νεται
πως η γλωσσική πολιτική της Ευρωπαϊκή ς Ένωσης είναι σαφή ς: καλλιέργεια
όλων των ευρωπαϊκών γλωσσών και ανά πτυξη των δυνατοτή των και των
ευκαιριώ ν για την εκμά θηση από τους ευρωπαίους πολίτες δύ ο και περισσό τερων
208
ξένων γλωσσώ ν.
Η διακηρυγμένη λοιπό ν πολιτική είναι σαφή ς· η πραγματικό τητα ό μως είναι
διαφορετική . Παρά την έναρξη της υλοποίησης πολλώ ν αποφά σεων της
προηγού μενης δεκαετίας σχετικά με τη διδασκαλία των ξένων γλωσσώ ν, υπά ρχει
στην Ευρώ πη φοβία των περισσό τερων λαώ ν για συρρίκνωση ή «αλλοίωση» των
γλωσσώ ν τους από την επικυριαρχία της αγγλοαμερικανική ς, φοβία η οποία
δημιουργεί κά ποια επιθετικό τητα απέναντι στις ά λλες γλώ σσες.
Ποια είναι λοιπό ν σή μερα η κατά σταση στην Ευρωπαϊκή Ένωση σχετικά με το
θέμα της γλωσσική ς πολιτική ς; Σή μερα υπά ρχει μια πολιτική από μέρους ό λων των
ευρωπαϊκώ ν κυβερνή σεων για διατή ρηση, καλλιέργεια και προστασία των εθνικώ ν
τους γλωσσώ ν. Ωστό σο, από μέρους των ισχυρών οικονομικά και γλωσσικά χωρώ ν
υπά ρχει μια τά ση για επιβολή των γλωσσώ ν τους ως γλωσσώ ν κοινή ς επικοινωνίας
μέσα στην Ευρώ πη. Και τέλος, υπά ρχει μια πολιτική , η οποία εκφρά ζεται
θεωρητικά και πρακτικά από τα αρμό δια ό ργανα της Ευρωπαϊκή ς Ένωσης για την
προαγωγή και την καλλιέργεια των ά λλων ευρωπαϊκώ ν γλωσσώ ν. Μέσα σ’ αυτό το
πλαίσιο, τα Μέσα Μαζική ς Ενημέρωσης παίζουν τον ρό λο τους, ά λλοτε συνειδητά και
ά λλοτε ό χι.
Από την κατά σταση που παρουσιά ζουν τα ευρωπαϊκά Μέσα Μαζική ς Ενημέρωσης
δεν φαίνεται να αντιπροσωπεύ ονται ισό τιμα οι γλώ σσες. Υποβαθμίζεται μά λιστα
υπερβολικά η επίσημα διακηρυγμένη γλωσσική πολιτική της Ευρωπαϊκή ς Ένωσης. Τα
Μέσα Μαζική ς Ενημέρωσης φαίνεται να ακολουθού ν τη φυσική πά λη των γλωσσώ ν,
από την οποία νική τρια αποδεικνύ εται η γλώ σσα του ισχυρό τερου οικονομικά και
πολιτιστικά έθνους. Πιο συγκεκριμένα, ό σον αφορά στα Μέσα της έντυπης
δημοσιογραφίας, αυτά εμμένουν στη χρή ση της εθνική ς γλώ σσας της χώ ρας στην
οποία εκδίδονται, αφού κατά κύ ριο λό γο απευθύ νονται σε κοινό της χώ ρας τους.
Κά ποια έντυπα που απευθύ νονται σε κοινό έξω από τα σύ νορα της χώ ρας τους και η
θεματολογία τους είναι διεθνού ς ενδιαφέροντος χρησιμοποιού ν κυρίως την αγγλική
και δευτερευό ντως τη γαλλική γλώ σσα ή και τη γερμανική . Οι σελίδες οι
αφιερωμένες στην εκμά θηση και καλλιέργεια ά λλων ευρωπαϊκώ ν γλωσσώ ν είναι
σχεδό ν ανύ παρκτες.

Σ. Χατζησαββίδης (1999). Ελληνική γλώσσα και δημοσιογραφικός λόγος.

Θεωρητικές και ερευνητικές προσεγγίσεις, 85-94. Αθή να: Gutenberg
(διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

209
Α1. Ποια είναι η διαφορά , σύ μφωνα με τον συγγραφέα, ανά μεσα στη διακηρυγμένη
γλωσσική πολιτική της Ευρωπαϊκή ς Ένωσης και στη σύ γχρονη πραγματικό τητα; (60-
80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην πρώ τη παρά γραφο (Από την
ίδρυση... γλωσσώ ν) και την τέταρτη παρά γραφο (Από την κατά σταση... ανύ παρκτες)
του κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 50-60 λέξεων χρησιμοποιώ ντας τις φρά σεις/λέξεις
με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο κείμενο: γλωσσική πολιτική,
καλλιέργεια των ευρωπαϊκών γλωσσών, διατήρηση, ισχυρών, επιβολή.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε στο κείμενο τρία παραδείγματα μεταφορική ς /συνυποδηλωτική ς

χρή σης της γλώ σσας.
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Ποια στά ση, σύ μφωνα με το κείμενο, ακολουθού ν τα Μέσα Μαζική ς Ενημέρωσης
απέναντι στην επίσημη γλωσσική πολιτική της Ευρωπαϊκή ς Ένωσης; (60-80
λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2.α. Στην τρίτη παρά γραφο (Ποια είναι ... ά λλοτε ό χι) του κειμένου να
επισημά νετε δύ ο διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες επιτυγχά νεται η συνοχή .
(μονάδες 4)

Α2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.

(μονάδες 6)

Β1.α. Να γρά ψετε ένα συνώ νυμο για καθεμιά από τις ακό λουθες λέξεις με την
έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία που αυτές έχουν στο κείμενο :
παρόμοια, σαφής,
δημιουργεί, ισχυρών, παρουσιάζουν.

210
 (μονάδες 5)

Β1.β. Να δημιουργή σετε μία πρό ταση με καθεμιά από τις συνώ νυμες λέξεις.
(μονάδες 5)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Εφαρμό ζουν τα Μέσα Μαζική ς Ενημέρωσης την επίσημη γλωσσική πολιτική της
Ευρωπαϊκή ς Ένωσης, σύ μφωνα με το κείμενο; Να αιτιολογή σετε την
απά ντησή σας. (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην πρώ τη παρά γραφο (Από την
ίδρυση... γλωσσώ ν) και τη δεύ τερη παρά γραφο (Η διακηρυγμένη ...γλώ σσες) του
κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. «εκμά θηση από τους πολίτες της Ευρωπαϊκή ς Ένωσης δύ ο και
περισσό τερων ξένων γλωσσώ ν»

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω φρά ση, να δημιουργή σετε μία παρά γραφο 50-60
λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε στο κείμενο τρία παραδείγματα

μεταφορική ς/συνυποδηλωτική ς χρή σης της γλώ σσας.
(μονάδες 15)

Β2.α. Ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικό ς/δηλωτικό ς ή

μεταφορικό ς/συνυποδηλωτικό ς;
(μονάδες 5)

Β2.β. Να δώ σετε έναν δικό σας σύ ντομο μεταφορικό /συνυποδηλωτικό τίτλο

στο κείμενο.
(μονάδες 10)

211
 ΕΝΟΤΗΤΑ : ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΙΣΜΟΣ

Οι αναλφάβητοι, οι εγγράμματοι και ο αλφαβητισμός

Υπά ρχει η ά ποψη ό τι ό σο υψηλό τερο είναι το επίπεδο εκπαίδευσης τό σο μεγαλύ τερη
είναι και η ζή τηση για επιμό ρφωση. Αντίστροφα, το χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης
δημιουργεί αρνητική στά ση απέναντι στις ευκαιρίες επιμό ρφωσης. Εξά λλου, η
υποεκπαίδευση σε μεγά λο βαθμό σχετίζεται με τη φτώ χεια και τη χαμηλή κοινωνικο-
επαγγελματική θέση.
Όσον αφορά στη στά ση των αναλφά βητων απέναντι στις ευκαιρίες εκπαίδευσης, το
σύ νθημα της UNESCO «να νική σουμε τη ντροπή » δεν είναι, βέβαια, καθό λου τυχαίο.
Προσανατολίζει τις προσπάθειες προς την κατεύ θυνση της υπέρβασης μιας από τις
κυριό τερες δυσκολίες στις οποίες σκοντά φτουν τα προγρά μματα αλφαβητισμού
ενηλίκων.
Ιδιαίτερα στις σύ γχρονες κοινωνίες η ντροπή του αναλφά βητου αποτελεί προσωπικό
του βίωμα, που επικυρώ νεται σε κά θε ευκαιρία από τον κοινωνικό περίγυρο. Έτσι, οι
αναλφά βητοι εξωθού νται από το εγγρά μματο περιβά λλον τους να συμπεριφέρονται
«σαν να ή ταν κοινωνικά από βλητοι». Ο Άλι Χαμαντά σε, ειδικό ς της UNESCO σε θέματα
αλφαβητισμού ενηλίκων, αναφερό μενος στα προβλή ματα που αντιμετωπίζουν οι
αναλφά βητοι στις βιομηχανικές χώ ρες υπογραμμίζει: «τους αναλφά βητους δεν τους
εκτιμά ού τε η κοινωνία στην οποία ζουν, ού τε και οι οικογένειές τους. Τα παιδιά τους,
που δεν μπορού ν να τα βοηθή σουν στις σχολικές εργασίες τους, καταλή γουν να τους
περιφρονού ν ή και να μην τους υπακού ουν. Πολλοί αναλφά βητοι ντρέπονται και
θέλουν να κρύ ψουν από τους ά λλους το γεγονό ς ό τι δεν ξέρουν να διαβά ζουν και να
γρά φουν. Αυτή η ντροπή τους παραλύ ει, ό ταν τους παρουσιά ζεται η ευκαιρία να
μά θουν γραφή και ανά γνωση».
Μέσα σ’ αυτό το κοινωνικό περιβά λλον, οι αναλφά βητοι θα έπρεπε, ό πως προέκυψε
από τη λειτουργία των τμημά των του αλφαβητισμού , «… να βοηθηθούν ψυχολογικά,
να τονωθού ν κοινωνικά και να πά ψουν να αισθά νονται αγρά μματοι». Επιπλέον, καλό
θα ή ταν να μην αισθά νονται ένοχοι από αυτό το κοινωνικό στίγμα, μιας και δεν είναι
στο μεγαλύ τερο ποσοστό οι μοναδικοί υπεύ θυνοι. Όμως, οι εκπαιδευτικές αρχές και
γενικό τερα ο κοινωνικό ς περίγυρος εξακολουθού ν, δυστυχώ ς, να υιοθετού ν σε

212
σημαντικό βαθμό παθητική στά ση απέναντι στα προγρά μματα αλφαβητισμού των
ενηλίκων.

Δ. Βεργίδης. (1999). Υποεκπαίδευση. Κοινωνικές, Πολιτικές και Πολιτισμικές Διαστάσεις,

185-187 Αθή να: Ύψιλον/βιβλία (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Ποια στά ση υιοθετού ν, σύ μφωνα με τον συγγραφέα του κειμένου, οι ενή λικοι
αναλφά βητοι απέναντι στα προγρά μματα αλφαβητισμού ; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην τρίτη παρά γραφο (Ιδιαίτερα… ανά γνωση)
και την τέταρτη παρά γραφο (Μέσα… των ενηλίκων) του κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιή σετε τις
λέξεις με έντονη γραφή: ευκαιρίες επιμόρφωσης, κοινωνικο-επαγγελματική θέση,
κυριότερες δυσκολίες, εγγράμματο περιβάλλον, κοινωνικός περίγυρος.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε στο κείμενο τρεις λέξεις/φρά σεις που να χρησιμοποιού νται
μεταφορικά /συνυποδηλωτικά και να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με το κείμενο, τα επιμορφωτικά προγρά μματα

για τον αναλφαβητισμό θα πρέπει να υποστηρίζονται περισσό τερο; (60-80
λέξεις)
(μονάδες

15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην πρώ τη παρά γραφο (Υπά ρχει… θέση) και
την
τέταρτη παρά γραφο (Μέσα… των ενηλίκων) του κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. Να γρά ψετε την αντιστοίχιση των λέξεων της Στήλης Α με τις συνώ νυμές τους
213
στη Στήλη Β, με βά ση τη σημασία που έχουν στο κείμενο (στη Στήλη Β
περισσεύ ουν δύ ο λέξεις).

Στήλη Α Στήλη Β

1.φτώ χεια α. πειθαρχού ν

2.δυσκολίες β. ένδεια
3.κυριό τερες γ. δυσχέρειες
4.τονωθού ν δ. πνευματικά
5.διανοητικά ε. ενισχυθού ν
στ. σπουδαιό τερες
ζ. αδυναμίες
(μονάδες
10)

214
ΚΕΙΜΕΝΟ 1:

Αναλφάβητα 250 εκατομμύρια παιδιά λόγω κακής ποιότητας εκπαίδευσης

Σύ μφωνα με την UNESCO περίπου 250 εκατομμύ ρια παιδιά σε ό λο τον κό σμο δεν
διαθέτουν ού τε βασικές ικανό τητες ανά γνωσης, ού τε στοιχειώ δεις δεξιό τητες στα
μαθηματικά .
Η κρίση στην εκπαίδευση αφή νει πίσω της μια κληρονομιά αναλφαβητισμού , η
οποία είναι περισσό τερο διαδεδομένη από ό ,τι είχε εκτιμηθεί, αναφέρει στην ετή σια
έκθεσή του, το 2013-2014, ο Εκπαιδευτικό ς, Επιστημονικό ς και Πολιτιστικό ς
Οργανισμό ς του ΟΗΕ. Από τα 250 εκατομμύ ρια ανεκπαίδευτα σε ό λο τον κό σμο
παιδιά , μό λις τα 130 εκατομμύ ρια ολοκλή ρωσαν τα τέσσερα πρώ τα σχολικά έτη,
ενώ τα υπό λοιπα φοίτησαν για μικρό τερο χρονικό διά στημα ή και καθό λου, δή λωσε
στους δημοσιογρά φους ο επικεφαλή ς της UNESCO Νέας Υό ρκης. Περίπου 175
εκατομμύ ρια ά νθρωποι ηλικίας από 15 έως και 24 ετώ ν δεν μπορού ν να διαβά σουν
ολό κληρη ή μέρος μιας πρό τασης. Το ένα τρίτο του ποσοστού αυτού είναι γυναίκες
από τη Νό τια και Δυτική Ασία. Πιο ανησυχητικό είναι το ποσοστό των παιδιώ ν που
ζουν σε χώ ρες της Αφρική ς, γιατί, παρό λο που στην πλειονό τητά τους τελειώ νουν το
δημοτικό , δεν έχουν μά θει τα βασικά στην ανά γνωση και τα μαθηματικά .
Στο ένα τρίτο των χωρώ ν που αναλύ θηκαν, με βά ση την έκθεση, λιγό τερο από τα
τρία τέταρτα των καθηγητώ ν εκπαιδεύ ονται σύ μφωνα με τα εθνικά πρό τυπα. Η
Γενική Διευθύ ντρια της UNESCO δή λωσε: «Οι εκπαιδευτικοί έχουν το μέλλον αυτή ς
της γενιά ς στα χέρια τους. Χρειά ζεται να προσληφθούν 5,2 εκατομμύ ρια
εκπαιδευτικοί μέχρι το 2015 και πρέπει να εργαστού με σκληρά , ώ στε να μπορού με
να προσφέρουμε στα παιδιά τη δυνατό τητα για δωρεά ν και ποιοτική εκπαίδευση [...]
«Θα πρέπει να γίνει εφικτό , μετά το 2015, κά θε παιδί να φοιτά στο σχολείο, ό που θα
του παρέχεται ουσιαστική εκπαίδευση».
Από την ιστοσελίδα της εφ. Η Καθημερινή, 30.01.2014 (διασκευή )

ΚΕΙΜΕΝΟ 2:
Αναλφαβητισμός: Στην 35η θέση παγκοσμίως η Ελλάδα
Τα στοιχεία του ΟΗΕ
Με κριτή ριο τα επίπεδα του αναλφαβητισμού στα ά τομα ηλικίας ά νω των 15 ετώ ν,
η Ελλά δα κατατά σσεται από τον ΟΗΕ στην 35η θέση παγκοσμίως, καθώ ς τα
περισσό τερα αναπτυγμένα κρά τη του κό σμου έχουν εξαλείψει το πρό βλημα του
αναλφαβητισμού . Αυτό προκύ πτει από τα στοιχεία του διεθνού ς αυτού οργανισμού
για την περίοδο 1995-2005, σύ μφωνα με τα οποία, το ποσοστό αλφαβητισμού στην
Ελλά δα διαμορφώ νεται στο 96%, έναντι σχεδό ν 100% σε 34 χώ ρες για τις οποίες
υπά ρχουν διαθέσιμα στοιχεία.
Σε παγκό σμιο επίπεδο υπολογίζεται ό τι περίπου 774 εκατομμύ ρια ά νθρωποι,
δηλαδή το 20% του ενή λικου πληθυσμού του πλανή τη, δεν γνωρίζουν γραφή και
ανά γνωση, ενώ την ίδια στιγμή 75 εκατομμύ ρια παιδιά παγκοσμίως είναι
αποκλεισμένα από το εκπαιδευτικό σύ στημα. Τα στοιχεία-σοκ παρουσίασε η
UNESCO, με αφορμή τη χθεσινή , παγκό σμια ημέρα για την εξά λειψη του
αναλφαβητισμού .
Σύ μφωνα με την οργά νωση, υπά ρχει ά μεση σχέση ανά μεσα στα επίπεδα
αλφαβητισμού , σε προβλή ματα υγείας, αλλά και σε κοινωνικά προβλή ματα. Είναι
ενδεικτικό ό τι σε έρευνα που έγινε σε 32 χώ ρες, οι γυναίκες που είχαν ολοκληρώ σει
215
τη δευτεροβά θμια εκπαίδευση ή ταν πέντε φορές πιθανό τερο να γνωρίζουν τους
κινδύ νους που συνδέονται με τον ιό του AIDS, σε σχέση με τις αναλφά βητες. Ο
αναλφαβητισμό ς συνδέεται, επίσης, με υψηλό τερα ποσοστά βρεφική ς θνησιμό τητας
και με κοινωνικά προβλή ματα, ό πως ο αποκλεισμό ς, η εσωστρέφεια και η
απομό νωση του ατό μου. Επιβά λλεται, επομένως, συνεχή ς αγώ νας για την
καταπολέμησή του.
Κατά την UNESCO, ο στόχος που είχε τεθεί για αύ ξηση του αλφαβητισμού
παγκοσμίως κατά 50% μέχρι το 2015 ίσως αποδειχθεί ανέφικτος. Ωστό σο,
υπά ρχουν και ενθαρρυντικά μηνύ ματα. Συγκεκριμένα, ο αριθμό ς των αναλφά βητων
ενηλίκων εμφανίζεται στις αρχές της δεκαετίας του 2000 μειωμένος κατά 100
περίπου εκατομμύ ρια.
Φ. Δημολαΐδου, από την ιστοσελίδα της εφ. Μακεδονία, 9. 9. 2008 (διασκευή )

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Πώ ς αποδεικνύ εται η κρίση της εκπαίδευσης στο πρώ το κείμενο; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να γρά ψετε τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγρά φου (Σύ μφωνα με την…...
καταπολέμησή του) του δεύ τερου κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε από μία πρό ταση με κά θε αντώ νυμο των παρακά τω λέξεων
των κειμένων με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στα κείμενα:
διαδεδομένη, προσληφθούν, γνωρίζουν, ανέφικτος, ενθαρρυντικά.
(μονάδες 10)

Β2.α. Γιατί ο αρθρογρά φος του πρώ του κείμενου προτίμησε να παραθέσει τις
από ψεις της Γενική ς Διευθύ ντριας της UNESCO μέσα σε εισαγωγικά , αντί να τις
αποδώ σει σε πλά γιο λό γο;
(μονάδες 5)

Β2.β. «Τα στοιχεία-σοκ παρουσίασε η Unesco, με αφορμή τη χθεσινή , παγκό σμια

ημέρα για την εξά λειψη του αναλφαβητισμού ».
1. Να αιτιολογή σετε την επιλογή της σύ νταξης από τον αρθρογρά φο.
(μονάδες 5)
2. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύ νταξη σε παθητική .
(μονάδες 5)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Πώ ς συνδέεται ο αναλφαβητισμό ς με την υγεία και με κοινωνικά προβλή ματα,

σύ μφωνα με την αρθρογρά φο του δεύ τερου κειμένου; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε έναν πλαγιό τιτλο σε κά θε παρά γραφο του δεύ τερου κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. Να γρά ψετε μία συνώ νυμη λέξη ή ισοδύ ναμη φρά ση για καθεμιά από τις λέξεις
των κειμένων με την έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο κείμενο: τα
216
βασικά, προσφέρουμε, δωρεάν, παγκοσμίως, συνδέονται.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε ποιες από τις τρεις παρακά τω φρά σεις/προτά σεις του πρώ του
κειμένου χρησιμοποιού νται με κυριολεκτική /δηλωτική και ποιες με
μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία:
1. «250 εκατομμύ ρια παιδιά σε ό λο τον κό σμο δεν διαθέτουν τις βασικές ικανό τητες
ανά γνωσης»
2. «μια κληρονομιά αναλφαβητισμού »
3. «Οι εκπαιδευτικοί έχουν το μέλλον αυτή ς της γενιά ς στα χέρια τους»
(μονάδες 15 )

ΚΕΙΜΕΝΟ :

Αντιμετωπίζοντας τον αναλφαβητισμό των νέων στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Καθώ ς εκατομμύ ρια μαθητές σχολείων από ό λη την Ευρώ πη προετοιμά ζονται για
τη νέα σχολική χρονιά , η στατιστική διαπίστωση, ό τι ένας στους πέντε
δεκαπεντά χρονους εντό ς της Ευρωπαϊκή ς Ένωσης (ΕΕ) στερείται των βασικώ ν
γνώ σεων ανά γνωσης και γραφή ς, δύ σκολα μπορεί να γίνει κατανοητή . Πρό κειται,
βεβαίως, για ένα θέμα με σοβαρό τατες κοινωνικές προεκτά σεις, αφού πιθανό τατα
να αποτελέσει εμπό διο για τη μελλοντική απασχό ληση αυτώ ν των παιδιώ ν ή και
ακό μα να οδηγή σει στον κοινωνικό αποκλεισμό τους. Η ανά γκη για ά μεση δρά ση
στο ζή τημα του αναλφαβητισμού έχει ή δη επισημανθεί από την Ευρωπαϊκή
Επιτροπή .
Ενδεικτικό μπορεί να θεωρηθεί ό τι ποσοστό της τά ξης του 20% των
δεκαπεντά χρονων στην ΕΕ, είχε κριθεί το 2009 ό τι έχει πολύ χαμηλή επίδοση σε
θέματα ανά γνωσης. Μια διεθνή ς έκθεση που δημιουργή θηκε από το «Πρό γραμμα για
Διεθνή Αξιολό γηση των Μαθητώ ν» (PISA) εξετά ζει τις επιδό σεις δεκαπεντά χρονων
μαθητώ ν στην ανά γνωση, στα μαθηματικά και στις θετικές επιστή μες.
Η έκθεση αυτή , η οποία κά θε τρία χρό νια ανανεώ νεται, έχει αναδείξει ό τι σε σχέση
με ά λλα συγκρίσιμα κρά τη παγκοσμίως, σε αυτό το θέμα η ΕΕ έχει τις χαμηλό τερες
επιδό σεις. Η συγκεκριμένη ηλικιακή ομά δα μαθητώ ν, που χαρακτηρίζεται από τις
πολύ στοιχειώ δεις γνώ σεις ανά γνωσης και γραφή ς, δικαιολογημένα αναμένεται να
αντιμετωπίσει σοβαρά προβλή ματα μετά το σχολείο.
Σύ μφωνα με μελλοντικές εκτιμή σεις, μέχρι το τέλος αυτή ς της δεκαετίας, θα
αυξηθεί αρκετά το ποσοστό των θέσεων εργασίας που θα προϋ ποθέτουν
εξειδικευμένη κατά ρτιση υψηλού επιπέδου. Αυτό θα δυσκολέψει ακό μη περισσό τερο
τους αναλφά βητους να βρουν εργασία, ενώ πολύ ορατό ς είναι ο κίνδυνος για τον
επακό λουθο κοινωνικό τους αποκλεισμό .
Η ανά γκη για δρά ση δεν αφορά μό νο μαθητές σχολείων, αλλά και ενή λικες.
Περίπου ογδό ντα εκατομμύ ρια Ευρωπαίοι ενή λικες, το ένα τρίτο δηλαδή του
εργατικού δυναμικού της ΕΕ, έχουν πολύ λίγες ή τις απαραίτητες γνώ σεις. Σε έναν
ραγδαία μεταβαλλό μενο κό σμο, στον οποίο η διά βίου μά θηση θεωρείται πλέον το
κλειδί για επαγγελματική απασχό ληση, οικονομική επιτυχία και ολοκληρωμένη
συμμετοχή στην κοινωνία, η απουσία των βασικώ ν γνώ σεων γραφή ς και ανά γνωσης
μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά προβληματική . Μια αποτελεσματική αντιμετώ πιση
του αναλφαβητισμού , ά λλωστε, θα μπορού σε να έχει θετικές συνέπειες σε μια σειρά
217
από ά λλα ζητή ματα, ό πως τη φτώ χεια, την ανεργία και την υγεία. Γι’ αυτού ς τους
λό γους, λοιπό ν, πολλοί οργανισμοί έχουν αναλά βει δρά ση και κατά του
αναλφαβητισμού που παρατηρείται στους ενή λικες.
Η ΕΕ έχει θέσει ως στόχο τη μείωση του ποσοστού των αναλφά βητων
δεκαπεντά χρονων μέσα στα επό μενα οκτώ χρό νια. Πρό κειται για έναν από τους
πέντε κοινού ς ευρωπαϊκού ς στόχους στο θέμα της εκπαίδευσης. Με το κά θε κρά τος-
μέλος να είναι βεβαίως υπεύ θυνο για το δικό του εκπαιδευτικό σύ στημα, οι
πολιτικές που αποφασίζονται σε ευρωπαϊκό επίπεδο σκοπεύ ουν στο να
υποστηρίξουν τις εθνικές δρά σεις.
Για την αντιμετώ πιση του αναλφαβητισμού εντό ς της ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή
έχει προγραμματίσει μια σειρά από στοχευμένες δρά σεις, σχέδια και μελέτες. Πρώ τη
από αυτές τις δρά σεις θα είναι μια καμπά νια ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, η
οποία θα σκοπεύ ει στο να δοθού ν κίνητρα σε παιδιά , έφηβους, αλλά και ενή λικες, για
να διαβά ζουν, αλλά ζοντας το στυλ της ζωή ς τους και επομένως το κοινωνικό προφίλ
τους. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει επίσης αρχίσει δύ ο έρευνες οι οποίες στοχεύ ουν
στη συλλογή περισσό τερων στοιχείων σχετικώ ν με την ανά γνωση, στη συμμετοχή
των γονιώ ν στο θέμα της αντιμετώ πισης του αναλφαβητισμού και στη διδασκαλία
του διαβά σματος. Σκοπό ς αυτώ ν των ερευνώ ν είναι να εντοπιστού ν από τη μία οι
πιο σημαντικές παρά μετροι που επηρεά ζουν την ικανό τητα για ανά γνωση και από
την ά λλη να αναδειχθού ν πετυχημένες πρακτικές στο εθνικό επίπεδο κά θε χώ ρας
μέλους της ΕΕ. Η μά χη, λοιπό ν, κατά του αναλφαβητισμού έχει ξεκινή σει.

Ιστοσελίδα της Κυπριακή ς Προεδρίας του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκή ς Ένωσης, 23.
8. 2012 (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με το κείμενο, οι βασικές γνώ σεις ανά γνωσης και
γραφή ς για έναν έφηβο δεν είναι αρκετές για τη μετέπειτα ζωή του; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τελευταίας παραγρά φου του κειμένου (Για την
αντιμετώ πιση..... .έχει ξεκινή σει);
(μονάδες 10)

Β1.α. Να αντικαταστή σετε τους δύ ο υπογραμμισμένους ξενό γλωσσους ό ρους με

σημασιολογικά ισοδύ ναμες ελληνικές λέξεις/φρά σεις: καμπά νια, προφίλ.
(μονάδες 4)
Β1. β. Με τις σημασιολογικά ισοδύ ναμες ελληνικές λέξεις/φρά σεις να δημιουργή σετε
μία περίοδο 20-30 λέξεων.
(μονάδες 6)

Β2.α. Στον τίτλο του κειμένου γίνεται μεταφορική /συνυποδηλωτική χρή ση της
γλώ σσας;
(μονάδες 5)

Β2.β. Να δώ σετε έναν δικό σας κυριολεκτικό /δηλωτικό τίτλο στο κείμενο.
(μονάδες 10 )

ΘΕΜΑΤΑ (2) :
218
Α1. Για ποιους λό γους η δρά ση για την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού αφορά
και τους ενή λικες; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της πέμπτης παραγρά φου (Η ανά γκη για δρά ση
...ενή λικες) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Nα δημιουργή σετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων χρησιμοποιώ ντας καθεμιά από
τις πέντε παρακά τω λέξεις της τελευταίας παραγρά φου με έντονη γραφή: κίνητρα,
στοχεύουν, συμμετοχή, αντιμετώπισης, επίπεδο.
(μονάδες 10)

Β2. Στις παρακά τω προτά σεις/φρά σεις να χαρακτηρίσετε κυριολεκτική /δηλωτική ή

μεταφορική /συνυποδηλωτική τη χρή ση της γλώ σσας:
1. «στερείται των βασικώ ν γνώ σεων ανά γνωσης και γραφή ς»
2. «η διά βίου μά θηση θεωρείται πλέον το κλειδί για επαγγελματική απασχό ληση»
3. «Η μά χη ...κατά του αναλφαβητισμού »
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Με ποιους τρό πους, σύ μφωνα με το κείμενο, προσπαθεί η Ευρωπαϊκή Ένωση να

αντιμετωπίσει το φαινό μενο του αναλφαβητισμού ; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Β1. «Η απουσία των βασικώ ν γνώ σεων γραφή ς και ανά γνωσης μπορεί να
αποδειχθεί εξαιρετικά προβληματική ».
Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω πρό ταση, να δημιουργή σετε μία παρά γραφο 60-80
λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2. «Η ανά γκη για ά μεση δρά ση στο ζή τημα του αναλφαβητισμού έχει ή δη
επισημανθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή »:
1. Να αιτιολογή σετε την επιλογή της σύ νταξης από τον αρθρογρά φο.
(μονάδες 10)
2. Να μετατρέψετε την παθητική σύ νταξη σε ενεργητική .
(μονάδες 5)

ΚΕΙΜΕΝΟ :

Επιπτώσεις του αναλφαβητισμού

Τα αναλφά βητα ά τομα αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες τό σο σε

καθημερινές δραστηριό τητες (κατανό ηση εγγρά φων, λογαριασμώ ν, πινακίδων
κ.ά .) και στην επαγγελματική τους ζωή , ό σο και στις σχέσεις τους με το
219
κοινωνικό και πολιτιστικό περιβά λλον. Αρχικά , το ά τομο απομακρύ νεται από
τους γύ ρω του και αποξενώ νεται, καθώ ς νιώ θει μειονεκτικά . Στη συνέχεια,
νιώ θει αδύ ναμο ό σον αφορά στην ενημέρωσή του, αλλά και εξαρτημένο από
τους γύ ρω του, αφού χρειά ζεται μονίμως τη βοή θειά τους και συχνά γίνεται
αντικείμενο εκμετά λλευσης. Επιπλέον, το ά τομο έχει σαφώ ς λιγό τερες
επαγγελματικές ευκαιρίες από κά ποιον μορφωμένο και έτσι αυτομά τως
εντά σσεται σε μια «κατώ τερη» κοινωνική ομά δα.
Επιπρό σθετα, ό σον αφορά στον πνευματικό τομέα, σίγουρα το
αναλφά βητο ά τομο γνωρίζει λιγό τερα, ά ρα σκέφτεται διαφορετικά και έχει
περιορισμένη αντίληψη του κό σμου. Η κοινωνία για τον αναλφά βητο παύ ει να
είναι δημοκρατική , αφού ο ίδιος δεν μπορεί να ενημερωθεί, να γνωρίσει τα
πολιτικά προγρά μματα και ά ρα να επιλέξει ορθά ή να αντιδρά σει στην
οποιαδή ποτε πολιτική από φαση. Τέλος, δεν έχει σαφή αντίληψη των ατομικώ ν,
κοινωνικώ ν και πολιτικώ ν δικαιωμά των και υποχρεώ σεων, ενώ δυσχεραίνεται
και η ομαλή ένταξή του στο κοινωνικό σύ νολο.
Εξά λλου, το πρό βλημα της σχολική ς διαρροή ς και κατά συνέπεια του
αναλφαβητισμού αποκτά ιδιαίτερη σημασία, επειδή επηρεάζει αρνητικά
περισσό τερο τους φτωχού ς μαθητές που ανή κουν στις ευά λωτες ομά δες του
πληθυσμού και τους εμποδίζει να εξελιχθού ν κοινωνικά . Όμως, η μη ολοκλή ρωση
της υποχρεωτική ς εκπαίδευσης δυσχεραίνει ακό μη και την ενσωμά τωση των
ατό μων στην αγορά εργασίας. Αποτέλεσμα είναι η ελλιπή ς αξιοποίηση του
ανθρώ πινου κεφαλαίου, γεγονό ς
που συσχετίζεται με την οικονομική δυσπραγία των κοινωνιώ ν.
Επιπλέον, ο
αναλφαβητισμό ς οδηγεί στην περιθωριοποίηση και κατά συνέπεια στον
κοινωνικό αποκλεισμό και είναι μια ένδειξη καταπά τησης των βασικώ ν
δικαιωμά των του ατό μου, ενώ συνά μα θέτει σε κίνδυνο την κοινωνική συνοχή .
Αντιλαμβανό μαστε λοιπό ν ό τι το πρό βλημα του αναλφαβητισμού είναι
μεγά λο τό σο σε έκταση ό σο και σε βά θος, επειδή αποτελεί τροχοπέδη στην
πρόοδο ενό ς λαού σε οικογενειακό , επαγγελματικό , οικονομικό και κοινωνικό -
1
πολιτιστικό επίπεδο. Επιβραδύ νει την τεχνολογική χειραφέτηση και αναστέλλει
την οικονομική ανά πτυξη, διευρύ νοντας το χά σμα μεταξύ των αναπτυσσό μενων
και αναπτυγμένων χωρώ ν. Καλλιεργεί τον κοινωνικό αποκλεισμό , προά γει την
εργασιακή εκμετά λλευση, ενώ δρα θετικά στην αναζωπύ ρωση του ρατσισμού .
Τέλος, δεν ευνοεί σε καμία περίπτωση την πλή ρη ανά πτυξη της προσωπικό τητας.

Σ. Ρού σσος κ.α.(χ.χ). Έρευνα Παν. Πελοποννή σου. Πολιτικές και οικονομικές
επιπτώσεις της σχολικής διαρροής σε τοπικό επίπεδο. Ζητήματα συμμετοχής σε
πολιτικούς θεσμούς και ένταξης στην αγορά εργασίας, 20-21. Από το διαδίκτυο.

220
(διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με το κείμενο, ο αναλφαβητισμό ς δυσκολεύ ει

την
οικονομική ανά πτυξη των κοινωνιώ ν; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2.α. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχά νεται η συνοχή ανά μεσα στην
πρώ τη και τη δεύ τερη παρά γραφο του κειμένου και ανά μεσα στην τρίτη
και την τέταρτη παρά γραφο του κειμένου;

(μονάδες 4)
Α2. β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.
(μονάδες 6)

Β1. Να δημιουργή σετε από μία πρό ταση με καθεμιά συνώ νυμη λέξη ή
ισοδύ ναμη φρά ση των λέξεων με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο
κείμενο: σοβαρές, δυσχεραίνεται, επηρεάζει, συσχετίζεται, πρόοδο.

(μονάδες 10)
Β2. Η μη ολοκλή ρωση της υποχρεωτική ς εκπαίδευσης δυσχεραίνει την
επιτυχή ενσωμά τωση των ατό μων στην αγορά εργασίας»:

1. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση της ενεργητική ς σύ νταξης από τον συγγραφέα.

(μονάδες 5)

2. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύ νταξη σε παθητική .

(μονάδες 10)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Ποιες επιπτώ σεις, σύ μφωνα με το κείμενο, έχει ο αναλφαβητισμό ς

στην επαγγελματική ζωή του ατό μου; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι η συλλογιστική πορεία (επαγωγική ή παραγωγική ) που

ακολουθεί ο συγγραφέας στην πρώ τη παρά γραφο (Τα αναλφά βητα...ομά δα)
του κειμένου; Να
αιτιολογή σετε την απά ντησή σας.
(μονάδες 10)
221
 Β1. Να δημιουργή σετε από μία πρό ταση με κά θε αντώ νυμο των παρακά τω
λέξεων του κειμένου με έντονη γραφή: εξαρτημένο, περιορισμένη,
γνωρίσει, σαφή, επιβραδύνει.
(μονάδες 10)
Β2. «[Ο αναλφαβητισμό ς] αναστέλλει την οικονομική ανά πτυξη»:

1. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση της ενεργητική ς σύ νταξης από τον

συγγραφέα.
(μονάδες 5)
2. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύ νταξη σε παθητική .
(μονάδες 10)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με το κείμενο, ο αναλφαβητισμό ς έχει

αρνητική επίδραση στην ά σκηση των κοινωνικώ ν και πολιτικώ ν δικαιωμά των
του ατό μου;
(60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. α. Να επισημά νετε δύ ο από τις διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες

επιτυγχά νεται η συνοχή στην τρίτη παρά γραφο (Εξά λλου ... συνοχή ) του κειμένου.
(μονάδες 4)
Α2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.
(μονάδες 6)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 50-60 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιή σετε
τις λέξεις/φρά σεις με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο κείμενο:
μειονεκτικά, επαγγελματικές ευκαιρίες, αναλφαβητισμός, χάσμα, ανάπτυξη.

(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε στην τρίτη παρά γραφο (Εξά λλου.... κοινωνική συνοχή ) του
κειμένου, τρεις λέξεις ή φρά σεις του ειδικού λεξιλογίου.

(μονάδες 15)

222
 ΕΝΟΤΗΤΑ : ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΣ ΚΑΙ ΓΡΑΠΤΟΣ ΛΟΓΟΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ 1
Η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας
στην πρωτοβάθμια και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση
Για τη γλωσσική ανά πτυξη του παιδιού είναι αναγκαία η διαφύ λαξη της
γλωσσική ς πρωτοβουλίας του. Επίσης, απαραίτητη είναι και η εξασφά λιση
πλού σιων ερεθισμά των που να παρέχουν τη δυνατό τητα στο παιδί να λειτουργεί ως
παραγωγό ς λό γου, για να ικανοποιεί ανά γκες έκφρασης και επικοινωνίας.
Επομένως, η γλωσσική καλλιέργεια πρέπει να επιδιώ κεται μέσα από ό λο το σχολικό
πρό γραμμα και ο δά σκαλος οποιουδή ποτε μαθή ματος να είναι μαζί και δά σκαλος της
γλώ σσας.
Την πρώ τη θέση στη γλωσσική παιδεία την έχει ο προφορικό ς λό γος και
ακολουθεί ο γραπτό ς. Άλλωστε, αυτό συμβαίνει και στην καθημερινή ζωή . Είναι
ανά γκη, λοιπό ν, το σχολείο να καλλιεργεί και τα δύ ο αυτά είδη του λό γου με τις
ιδιαιτερό τητές τους, ό πως είναι ανά γκη δά σκαλος και μαθητή ς να
συνειδητοποιή σουν τις ποικιλίες και τα επίπεδα του επικοινωνιακού λό γου.
Εξά λλου, είναι γνωστό ό τι μιλού με με διαφορετικό τρό πο, σε διαφορετικό τό πο και
χρό νο, με διαφορετικού ς ανθρώ πους, για διαφορετικά πρά γματα. Όλα εξαρτώ νται
από το ποιος μιλά ει σε ποιον, με ποιον σκοπό κ.λπ.
Επειδή η γλώ σσα είναι κοινωνικό προϊό ν και επικοινωνιακή ενέργεια και ό χι
ανά μνηση, ο τρό πος της γλωσσική ς καλλιέργειας οφείλει να είναι ενεργητικό ς και
ό χι μνημονικό ς. Δεν πλουτίζεται το λεξιλό γιο του παιδιού με φρά σεις που
αποστηθίζει. Αντίθετα, πλουτίζεται με τον παραγό μενο λό γο της μητρική ς γλώ σσας.
Γι’ αυτό χρέος του δασκά λου είναι να μην υποχρεώνει το παιδί να απομνημονεύ ει
λό γο. Χρέος του είναι να του διδά σκει να παρά γει λό γο. Η επικοινωνία είναι το
κοινωνικό πλαίσιο που παρά γει τον λό γο.

Χ. Τσολά κης. (1995). Πορίσματα του 1ου Πανελλή νιου Συνεδρίου για τη διδασκαλία
223
της ελληνική ς γλώ σσας στην Πρωτοβά θμια και τη Δευτεροβά θμια Εκπαίδευση.
Φιλόλογος, 80, 85-91 (διασκευή ).

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Ο προφορικό ς και ο γραπτό ς λό γος είναι δύ ο ισό τιμες, αλλά λειτουργικά

διαφορετικές, μορφές λό γου, που εξυπηρετού ν διαφορετικές επικοινωνιακές
ανάγκες. Οι διαφορές μεταξύ προφορικού και γραπτού λό γου σε γενικές γραμμές
οφείλονται στις διαφορετικές συνθή κες παραγωγή ς τους.[…]
Ο προφορικό ς είναι κυρίως λό γος απροσχεδίαστος, επειδή , πολύ συχνά
διαμορφώ νεται τη στιγμή που εκφωνείται υπό την πίεση του χρό νου και του
ακροατή . Γι’ αυτό τον λό γο εμφανίζει συχνά συντακτικά ατελείς και ανολοκλή ρωτες
προτά σεις. Αντίθετα ο γραπτό ς λό γος είναι κυρίως λόγος προσχεδιασμένος, αφού ο
συγγραφέας του έχει συνή θως μεγαλύ τερη ά νεση χρό νου ώ στε από πριν να σκεφτεί
και να οργανώ σει το γραπτό του, να το ελέγξει, να το διορθώ σει και, αν χρειαστεί, να
το ξαναγρά ψει. Γι’ αυτό ο γραπτό ς λό γος εμφανίζει συνή θως ολοκληρωμένες
συντακτικά προτά σεις.
Μια ά λλη διαφορά μεταξύ προφορικού και γραπτού λό γου εντοπίζεται στη
δυνατό τητα επαφή ς μεταξύ πομπού και δέκτη. Στον προφορικό συνομιλιακό λό γο το
κείμενο, την ίδια στιγμή που παρά γεται από τον πομπό , προσλαμβά νεται από τον
δέκτη, ο οποίος συχνά είναι παρώ ν στον ίδιο χώ ρο, ενώ σε αντίθετη περίπτωση
μπορεί να υπά ρχει ακουστική και οπτική επαφή μαζί του ό πως στις τηλεφωνικές
συνδιαλέξεις ή στη ζωντανή επικοινωνία μέσω σύ νδεσης. Σε κά θε περίπτωση ο
δέκτης έχει τη δυνατό τητα να απαντή σει ή να αντιδρά σει στα λεγό μενα του
συνομιλητή του. Αντίθετα στον γραπτό λόγο ο συγγραφέας δεν έχει άμεση επαφή
με τους αναγνώ στες του, απευθύ νεται σε δέκτες από ντες, οι οποίοι θα προσλά βουν
το κείμενό του ύ στερα από κά ποιο χρονικό διά στημα και μό νο τό τε θα μπορού ν να
αντιδρά σουν στα γραφό μενά του.
Η μέχρι τώ ρα συζή τηση για τα λειτουργικά και γλωσσικά γνωρίσματα του
προφορικού και του γραπτού λόγου αποτυπώ νει περισσό τερο τα ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά τους. Δεν πρέπει ό μως να διαφεύ γει της προσοχή ς μας ό τι ορισμένες
φορές τα χαρακτηριστικά αυτά συναντώ νται αναμεμειγμένα κατά την προφορική ή
γραπτή παραγωγή διαφό ρων ειδώ ν λό γου. Έτσι π.χ. μια διά λεξη, αν και εκφέρεται
προφορικά , βασίζεται σε προσχεδιασμένο και συνή θως αναλυτικό κείμενο, ενώ η
επαφή του ομιλητή με τους αποδέκτες του είναι περιορισμένη και έμμεση. Αντίθετα
το κείμενο μιας επιστολή ς σε φιλικό πρό σωπο μπορεί να μην είναι σε μεγά λο βαθμό
προσχεδιασμένο, να περιέχει γνωστά θέματα και επιπλέον πολλές εκφράσεις του
προφορικού λό γου («και που λες», «να σου πω», «ά κου να δεις»). Κατά συνέπεια οι
δύ ο μορφές λό γου είναι προτιμό τερο να μην προσεγγίζονται μονοδιά στατα αλλά
πολυδιά στατα.

Αρ. Αρχά κης. (2009). Γλωσσική Διδασκαλία και Σύ σταση των Κειμένων, Αθή να:
Πατά κης, 50-55. (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1)

Α1. Ποιος πρέπει, σύ μφωνα με τον συγγραφέα, να είναι, ο ρό λος του σχολείου ό σον
αφορά στη γλωσσική παιδεία των μαθητώ ν; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

224
Α2.α. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχά νεται η συνοχή ανά μεσα στις περιό δους
της πρώ της παραγρά φου του κειμένου (Για τη γλωσσική ……. της γλώ σσας) του
κειμένου;
(μονάδες 4)

Α2.β. Τι δηλώ νει καθεμιά από τις διαρθρωτικές λέξεις;

(μονάδες 6)

Β1. «Είναι ανά γκη […] το σχολείο να καλλιεργεί και τα δύ ο αυτά είδη του λό γου
(προφορικό και γραπτό λό γο)»
Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω πρό ταση, να δημιουργή σετε μία παρά γραφο 60-80
λέξεων.
(μονάδες 10)
Β2.α. Να δώ σετε έναν δικό σας τίτλο στο κείμενο.
(μονάδες 10)

Β2.β. Να προσδιορίσετε αν ο τίτλος που δώ σατε είναι κυριολεκτικό ς/δηλωτικό ς ή

μεταφορικό ς/συνυποδηλωτικό ς.
(μονάδες 5)
ΘΕΜΑΤΑ (2)

Α1. Ποια είναι, σύ μφωνα με το δεύ τερο κείμενο, τα βασικά χαρακτηριστικά

γνωρίσματα του προφορικού λό γου; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγρά φου (Μια ά λλη διαφορά …..
γραφό μενά του) του δεύ τερου κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων για τον προφορικό και τον γραπτό
λό γο στην οποία να χρησιμοποιή σετε τις λέξεις/φρά σεις των κειμένων με έντονη
γραφή : πλούσιων ερεθισμάτων, διαφορετικές επικοινωνιακές ανάγκες, άμεση
επαφή, δέκτες, πολλές εκφράσεις.
(μονάδες 10)

Β2. «Στον προφορικό συνομιλιακό λό γο το κείμενο […] προσλαμβά νεται από τον
δέκτη».
1. Να αιτιολογή σετε την επιλογή της παθητική ς σύ νταξης από τον συγγραφέα του
κειμένου.
(μονάδες 5)
2. Να μετατρέψετε την παθητική σύ νταξη σε ενεργητική .
(μονάδες 10)

225
 ΕΝΟΤΗΤΑ : ΔΙΑΛΟΓΟΣ
ΚΕΙΜΕΝΟ:

[Ο διάλογος και οι ομαδικές δραστηριότητες στην τάξη]

Η τυπική διαδικασία καθημερινή ς επικοινωνίας εκπαιδευτικού -μαθητή

στην τά ξη και στο σχολείο δεν αφή νει πολλά περιθώ ρια στον μαθητή να εμπλακεί
σε δραστηριό τητες οι οποίες καλλιεργού ν σε ικανοποιητικό βαθμό τον
διερευνητικό λό γο. Για να ξεπεραστεί αυτή η αδυναμία, ο εκπαιδευτικό ς μπορεί να
χρησιμοποιή σει κά ποιες ομαδικές δραστηριό τητες στη σχολική τά ξη που θα
δώ σουν τη δυνατό τητα στους μαθητές να ανταλλά ξουν από ψεις, καλλιεργώ ντας
έτσι ό χι μό νο τον προφορικό λό γο αλλά και την κοινωνική δεξιό τητα της
συνεργασίας.
Καθώ ς τα παιδιά συνεργά ζονται σε μια ομαδική δραστηριό τητα, έχουν την
ευκαιρία πρώ τα από ό λα να διατυπώ σουν κά ποιες προτά σεις και να διερευνή σουν
με τα ά λλα μέλη της ομά δας αν μπορού ν αυτές να τεθού ν σε εφαρμογή .
Επειδή ό μως τα παιδιά συνεργά ζονται στο πλαίσιο της ομά δας και δεν

226
ανταγωνίζονται το ένα το ά λλο, δεν πιέζονται να διατυπώ σουν από ψεις από λυτα
επεξεργασμένες. Έτσι, έχουν την ευκαιρία να καταθέσουν δοκιμαστικά μια ιδέα,
που μπορεί τα ά λλα παιδιά να τη συζητή σουν, να την υιοθετή σουν ή να την
τροποποιή σουν. Με αυτό ν τον τρό πο δεν καλλιεργού ν μό νο τον λό γο αλλά
αναπτύ σσουν παρά λληλα την κοινωνική δεξιό τητα της συνεργασίας. Όπως είναι
γνωστό , στο σχολείο οι μαθητές αποκτού ν κυρίως την εμπειρία του
ανταγωνισμού παρά της συνεργασίας, γι’ αυτό πολλές φορές δυσκολεύ ονται να
συνεργαστού ν. Ωστό σο, μια σύ γχρονη κοινωνία χρειά ζεται πολίτες που μπορού ν
να λειτουργή σουν ως μέλη μιας ομά δας και η ομαδική εργασία αποτελεί το
πρώ το βή μα προς αυτή την κατεύ θυνση.
Η συμμετοχή του παιδιού σε μια τέτοια δραστηριό τητα, που το
υποχρεώ νει να
υποστηρίξει τις από ψεις του μπροστά σε ά λλους, το κά νει να αποκτή σει
βαθμιαία εμπιστοσύ νη στον εαυτό του και στις ιδέες του. Αλλά και η συνεργασία
ενό ς παιδιού με συμμαθητές του, που βλέπουν τα πρά γματα από διαφορετικές
οπτικές γωνίες και έχουν πολλές διαφορετικές εμπειρίες και πολιτιστικό
υπό βαθρο, το εξαναγκά ζει να λά βει υπό ψη του την ώ ρα που μιλά ει και τις
ανά γκες των ακροατώ ν του. Έτσι, είναι επό μενο να μειωθεί ο εγωκεντρισμό ς του,
αφού είναι υποχρεωμένο να συνυπολογίσει τις ιδέες των συνεργατώ ν του.
Τέλος, η συμμετοχή σε συζή τηση καλλιεργεί ό χι μό νο την ομιλία αλλά και
την ακρό αση, αφού το παιδί, για να εκπληρώ σει τον ρό λο του, θα πρέπει να ακού ει
προσεκτικά τις από ψεις των μελώ ν της παρέας, για να μπορέσει να αντιδρά σει
κατά λληλα. Κι αυτό αποτελεί σημαντικό στοιχείο για μια επιτυχημένη συνεργασία.
Συμπερασματικά , μπορού με να πού με ό τι, συμμετέχοντας οι μαθητές σε ομά δες,
ό που συζητείται ένα θέμα, αυξά νουν ό χι μό νο τις ευκαιρίες να μιλού ν, αλλά και τις
δυνατό τητες να επεξεργά ζονται ποικίλα θέματα.

Γ. Μπασλή ς. (2006). Εισαγωγή στη διδασκαλία της γλώσσας. Μια

σύγχρονη ολιστική και επικοινωνιακή προσέγγιση, 128-129. Αθή να: Νεφέλη
(διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Με ποιον τρό πο, σύ μφωνα με το κείμενο, η συνεργασία σε μια

ομαδική δραστηριό τητα στην τά ξη και στο σχολείο προωθεί τον διά λογο; (60- 80
λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2.α. Να επισημά νετε δύ ο από τις διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες

227
εξασφαλίζεται η
συνοχή στη δεύ τερη παρά γραφο (Καθώ ς... κατεύ θυνση) του κειμένου.
(μονάδες 5)

Α2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση καθεμιά ς από αυτές.

(μονάδες 5)

Β1. «Η συμμετοχή σε συζή τηση καλλιεργεί ό χι μό νο την ομιλία αλλά και

την ακρό αση».

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω πρό ταση, να δημιουργή σετε μία παρά γραφο
50-
60 λέξεων.
(μονάδες 10)
Β2.α. Να δώ σετε ένα νέο, κυριολεκτικό /δηλωτικό τίτλο στο κείμενο που να
περιέχει τη λέξη/φρά ση: ομάδα ή συνεργατική δραστηριότητα.
(μονάδες 5)

Β2.β. Να δώ σετε ένα νέο, μεταφορικό /συνυποδηλωτικό τίτλο στο κείμενο

που να περιέχει τη λέξη: διάλογος.
(μονάδες 10)

228
 ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Ποια είναι, σύ μφωνα με τον συγγραφέα, η τυπική διαδικασία της

επικοινωνίας εκπαιδευτικού - μαθητή στην τά ξη και πώ ς μπορεί να
βελτιωθεί; (60-80 λέξεις)
(μονάδες

15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της δεύ τερης παραγρά φου (Καθώ ς
τα
παιδιά ...κατεύ θυνση) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. «Μια σύ γχρονη κοινωνία χρειά ζεται πολίτες που μπορού ν να

λειτουργή σουν ως μέλη μιας ομά δας»

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω πρό ταση, να δημιουργή σετε μία

παρά γραφο
50-60 λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε στο κείμενο τρία παραδείγματα

μεταφορική ς/συνυποδηλωτική ς χρή σης της γλώ σσας.
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Γιατί, σύ μφωνα με το κείμενο, ο προφορικό ς λό γος καλλιεργείται στο

πλαίσιο μιας ομαδική ς δραστηριό τητας; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στη δεύ τερη παρά γραφο (Καθώ ς
τα παιδιά ...κατεύ θυνση) και την τέταρτη παρά γραφο (Τέλος...θέματα) του
κειμένου. (μονάδες 10)

Β1. «Στο σχολείο τα παιδιά αποκτού ν κυρίως την εμπειρία του ανταγωνισμού
παρά της συνεργασίας».

229
 Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω πρό ταση, να δημιουργή σετε μία
παρά γραφο
50-60 λέξεων.
(μονάδες 10)
Β2. α. Να επισημά νετε στο κείμενο δύ ο ό ρους ειδικού λεξιλογίου.
(μονάδες 10)

Β2. β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.

(μονάδες 5)

ΘΕΜΑΤΑ (4) :

Α1. Με ποιον τρό πο, σύ μφωνα με το κείμενο, η συνεργασία σε μια

ομαδική δραστηριό τητα στην τά ξη προά γει την επικοινωνία; (60 - 80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην τρίτη παρά γραφο (Η συμμετοχή ...
των συνεργατώ ν του) και την τέταρτη παρά γραφο (Τέλος... θέματα) του
κειμένου.
(μονάδες

10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώ ντας τις
λέξεις/φρά σεις με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο κείμενο:
συνεργασίας, ανταγωνισμού, απόψεις, διαφορετικές εμπειρίες,
συμμετοχή σε συζήτηση.
(μονάδες

10)

Β2. Στις παρακά τω προτά σεις του κειμένου ποιες από τις λέξεις με την
έντονη γραφή χρησιμοποιού νται κυριολεκτικά /δηλωτικά και ποιες
μεταφορικά /συνυποδηλωτικά ;

1. «Έτσι, έχουν την ευκαιρία να υιοθετήσουν μια ιδέα ή να

την τροποποιή σουν».
(μονάδες
2. «Με αυτό ν τον τρό πο δεν καλλιεργούν μό νο τον λό γο». 5)

230
(μονάδες 5)

231
 3. «Η συμμετοχή του παιδιού σε μια τέτοια δραστηριό τητα [...] το κά νει
να αποκτή σει βαθμιαία εμπιστοσύνη στον εαυτό του και στις ιδέες του».
(μονάδες 5)

ΚΕΙΜΕΝΟ:

Μετασχηματίζοντας δημιουργικά την αμφισβήτηση

Μέσα στην τά ξη ο εκπαιδευτικό ς με τους μαθητές αλληλεπιδρού ν και

αλληλοεπηρεά ζονται από τις μεταξύ τους στά σεις και συμπεριφορές. Κά ποιες
φορές, ο λό γος του ενό ς συγκρού εται με τον λό γο του ά λλου. Ενδιαφέρον
παρουσιά ζει η αντίκρουση του λό γου του εκπαιδευτικού από τους μαθητές.
Άλλωστε, ένας έφηβος δεν είναι μό νο ορθολογιστή ς ού τε μό νο φαντά ζεται και
να ονειροπολεί. Μπορεί παρά λληλα να μονολογεί, να συζητά , να αμφισβητεί, να
θυμώ νει, να αντιδρά .
Για την εκδή λωση αυτή ς της αμφισβή τησης προϋ ποτίθεται η ύ παρξη
ενό ς
«συνεργατικού περιβά λλοντος» στο οποίο ο εκπαιδευτικό ς δεν είναι «γλωσσικό ς
ηγεμό νας» των μαθητώ ν, κά θε φορά που εκείνοι εκδηλώ νουν μία διαφορετική
ά ποψη για ό σα συμβαίνουν στην τά ξη ή έξω από αυτή . Η ελεύ θερη έκφραση των
μαθητώ ν σε συνθή κες συνεργασίας, διαλό γου και ανά πτυξης κριτικού πνεύ ματος
συνδέεται με τη δημιουργική εκμετά λλευση των δυνατοτή των της γλώ σσας. Με τη
βοή θεια της γλώ σσας οι μαθητές ενθαρρύ νονται στην ανά ληψη πρωτοβουλιώ ν
και δημιουργού νται κατά λληλες συνθή κες για την εξέλιξή τους σε επικοινωνιακά
εύ στοχους χρή στες της γλώ σσας.
Η αξιοποίηση των ποικίλων διαλό γων που ξετυλίγονται στο σχολείο
προσφέρει εξαιρετικές και πολυά ριθμες ευκαιρίες στον εκπαιδευτικό για
διεύ ρυνση του λεξιλογίου του μαθητώ ν. Με διά θεση για δημιουργική
εκμετά λλευση και φαντασία ο εκπαιδευτικό ς καλείται να αξιοποιεί τις φρά σεις
αμφισβή τησης των μαθητώ ν του, στο πλαίσιο ενό ς επικοινωνιακού παιγνιδιού .
Έτσι, η τά ξη οδηγείται στη διερεύ νηση καινού ριων λέξεων και εκφραστικώ ν
σχημά των, τα οποία λειτουργού ν ως ό χημα έκφρασης των συναισθημά των και
των θέσεων των μελώ ν της μαθητική ς κοινό τητας.
Για παρά δειγμα, από τις φρά σεις των μαθητώ ν του ο εκπαιδευτικό ς μπορεί
να προκαλέσει μία αναζή τηση της φύ σης και των χαρακτηριστικώ ν των
λέξεων που αυτοί χρησιμοποίησαν. Μπορεί ακό μη να σχηματίσει μία καλή εικό να
του μεγέθους του ατομικού λεξιλογίου του κά θε μαθητή , αλλά και των
δυνατοτή των του να διακρίνει την ομωνυμία, την πολυσημία και τη μετωνυμία
των λέξεων ως παραλλαγές και ό ψεις της σημασίας τους. Είναι δυνατό ν, επίσης,
να ασχοληθεί με τη διαδικασία των ορισμώ ν και των λεπτώ ν υφολογικώ ν
διακρίσεων, με την ανά δειξη των σχέσεων και των διαφορώ ν μεταξύ
232
 γεωγραφικώ ν και κοινωνικώ ν ποικιλιώ ν της γλώ σσας, μυώ ντας τους μαθητές
στις σημασιολογικές σχέσεις των λέξεων. Επιπλέον,

αξιοποιώ ντας τις διαλεκτικές προφορές και τις ποικιλίες στον λό γο των
μαθητώ ν στην τά ξη, μπορεί να παρουσιά ζει τη διά κριση του λαϊκού από το λό γιο
στοιχείο και να τους βοηθά να καταλά βουν τη χρή ση αυτώ ν των στοιχείων
στις διά φορες
«επικοινωνιακές περιστά σεις».
Καταληκτικά , θα πρό τεινε κανείς τη δημιουργική εκμετά λλευση και την
αξιοποίηση των ποικίλων χαρακτηριστικώ ν του λό γου των μαθητώ ν,
πιστεύ οντας ό τι η στιγμή του αυθορμητισμού και της μη προσχεδιασμένης
γλωσσική ς έκφρασης παρέχει μοναδικές αφορμές για εμπλουτισμό και εμβά θυνση
του γλωσσικού μαθή ματος. Πρό κειται για προκλή σεις στις οποίες ο εκπαιδευτικό ς
οφείλει να ανταποκριθεί.

Ν. Τσιτσανού δη – Μαλλίδη. (2013). Γλώσσα και σύγχρονη (πρωτο)σχολική

εκπαίδευση: Επίκαιρες προκλήσεις και προοπτικές, 120-168. Αθή να:
Gutenberg (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1):

Α1. Πώ ς, σύ μφωνα με το κείμενο, ο εκπαιδευτικό ς μπορεί να αξιοποιή σει τους

διαλό γους που αναπτύ σσονται στην τά ξη για τη γλωσσική ανά πτυξη των
μαθητώ ν του; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της δεύ τερης παραγρά φου (Για
την εκδή λωση... γλώ σσας) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. «Ενδιαφέρον παρουσιά ζει η αντίκρουση του λό γου του εκπαιδευτικού από
τους μαθητές»

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω πρό ταση, να δημιουργή σετε μία παρά γραφο
50-60 λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2.α. Ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικό ς/δηλωτικό ς ή

233
μεταφορικό ς/συνυποδηλωτικό ς;
(μονάδες 5)

Β2.β. Να δώ σετε έναν δικό σας σύ ντομο μεταφορικό /συνυποδηλωτικό τίτλο

στο κείμενο.
(μονάδες 10)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Με ποιον τρό πο, σύ μφωνα με το κείμενο, ο εκπαιδευτικό ς μπορεί να

διευρύ νει το λεξιλό γιο των μαθητώ ν του; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγρά φου (Η αξιοποίηση…
κοινό τητας)
του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να
χρησιμοποιή σετε λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή, με βά ση τη
σημασία τους στο κείμενο: αξιοποίηση, δημιουργική, μαθητών,
συναισθημάτων, μαθητικής κοινότητας.
(μονάδες 10)

Β2. α. Να επισημά νετε στο κείμενο δύ ο ό ρους του ειδικού λεξιλογίου.

(μονάδες 10)
Β2. β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.
(μονάδες 5)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Γιατί, σύ μφωνα με τη συγγραφέα, η ύ παρξη περιβά λλοντος συνεργασίας στην

τά ξη βοηθά στο να γίνουν οι μαθητές αποτελεσματικοί χρή στες της γλώ σσας;
(60-80 λέξεις).
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην τέταρτη παρά γραφο
(Για παρά δειγμα… περιστά σεις) και την πέμπτη παρά γραφο (Καταληκτικά … να
ανταποκριθεί) του κειμένου.
(μονάδες 10)

234
 Β1. «Ενδιαφέρον παρουσιά ζει η αντίκρουση του λό γου του εκπαιδευτικού από
τους μαθητές».

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω πρό ταση, να δημιουργή σετε μία παρά γραφο 50-
60 λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2. Ποιες από τις υπογραμμισμένες λέξεις των παρακά τω προτά σεων έχουν
μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία και ποιες κυριολεκτική /δηλωτική ;

1. Οι μαθητές ενθαρρύ νονται στην ανά ληψη πρωτοβουλιώ ν.

2. [Οι διά λογοι] ξετυλίγονται στο σχολείο.
3. Η τά ξη οδηγείται στη διερεύ νηση καινού ργιων λέξεων.
(μονάδες 15)

235
 ΕΝΟΤΗΤΑ : ΝΕΟΤΗΤΑ

ΚΕΙΜΕΝΟ :

[Νεανική ηλικία]

Ένα από τα κύ ρια χαρακτηριστικά της εφηβείας είναι η απομόνωση των

μεγαλύ τερων παιδιώ ν και η προετοιμασία τους για τον ρό λο του ενή λικου έξω
από την οικογένεια. Επειδή είναι απαραίτητο να συνεχιστεί η
κοινωνικοποίηση, πέρα από αυτή ν που μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα στην
οικογένεια, παρουσιά ζεται μια ό λο και πιο εμφανή ς κοινωνική μεταβατική
περίοδος, στη διά ρκεια της οποίας εκδηλώ νεται μια τά ση συνεχού ς
διαφοροποίησης και αυτονό μησης. Αυτή η μεταβατική περίοδος αποτελεί μια
περίοδο της ζωή ς που δεν μπορεί να συμπεριληφθεί στην παιδική ηλικία.
Ωστό σο, δεν παρουσιά ζει και τα χαρακτηριστικά του ενή λικου.
Η περίοδος της νεό τητας διαρκεί περισσό τερο στη σύ γχρονη εποχή , επειδή
επιταχύ νονται οι κοινωνικές αλλαγές και επεκτείνεται η διαδικασία της
κοινωνικοποίησης. Η κοινωνία ενδιαφέρεται να υπά ρχει συνέχεια στην εξέλιξή της,
γιατί αυτή αποτελεί προϋ πό θεση για την επιβίωσή της. Αυτό σημαίνει ό τι
ενδιαφέρεται για την κοινωνικοποίηση των νέων και ό τι πρέπει να φροντίσει να
την οργανώ σει με τον καλύ τερο τρό πο. Έτσι, η νεανική ηλικία αποτελεί, κατά
κά ποιον τρό πο, μια αποστολή για την κοινωνία. Δημιουργού νται ομά δες
συνομηλίκων, ό πως συμβαίνει για παρά δειγμα στις τά ξεις του σχολείου, ή
ενθαρρύ νεται με ά λλους τρό πους η δημιουργία ομά δων, διαμέσου, λό γου χά ριν,
των ομίλων νέων.
Παρό λο το ενδιαφέρον της κοινωνίας για την κοινωνικοποίηση των εφή βων, η
εναρμό νιση των νέων με τους ενή λικους γίνεται δύ σκολη. Αυτό συμβαίνει, κυρίως
επειδή οι αξίες και οι από ψεις των τελευταίων συμβαδίζουν λιγό τερο με τη
σημερινή εποχή και περισσό τερο με την εποχή κατά την οποία εκείνοι
ανατρά φηκαν και στην οποία διαμορφώ θηκε ο χαρακτή ρας τους. Σε αντίθεση με
τους περισσό τερους ενή λικες, οι νέοι προσανατολίζονται στη σύ γχρονη κοινωνική
πραγματικό τητα και αναπτύ σσουν μια ομοιογενή για την ηλικιακή τους ομά δα
συνείδηση. Σε πολλές περιπτώ σεις, οι από ψεις των νέων παίρνουν τη μορφή της
διαμαρτυρίας προς τον κό σμο των ενηλίκων και τα διά φορα κινή ματα των νέων
αποτελού ν εκφρά σεις αυτή ς της διαμαρτυρίας. Σε κά θε περίπτωση ωστό σο,
προκειμένου να διατυπωθού ν επιστημονικές και χρή σιμες από ψεις σχετικά με τους
νέους, είναι απαραίτητο να ληφθού ν υπό ψη κοινωνικοί, πολιτιστικοί, οικονομικοί

236
και πολιτικοί παρά γοντες που επηρεά ζουν την ανά πτυξή τους.

Α. Degenhardt - H. Muller. (1993). Νεανική ηλικία. Στο: Παιδαγωγική

ος
Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια Λεξικό, τ. 6 , 3259-3261. Αθή να: Ελληνικά Γρά μματα
(διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με το κείμενο, η εφηβική ηλικία θεωρείται

μεταβατική περίοδος; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της δεύ τερης παραγρά φου (Η περίοδος …
ό μιλοι νέων) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιή σετε
λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο
κείμενο: εφηβείας, απομόνωση, οικογένεια, κοινωνικοποίηση, μεταβατική
περίοδος.
(μονάδες 10)

Β2.α. Ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικό ς/δηλωτικό ς ή μεταφορι-

κό ς/συνυποδηλωτικό ς;
(μονάδες 5)

Β2.β. Να δώ σετε έναν δικό σας σύ ντομο κυριολεκτικό /δηλωτικό τίτλο στο κείμενο.
(μονάδες 5)

Β2.γ. Να δώ σετε έναν δικό σας σύ ντομο μεταφορικό /συνυποδηλωτικό τίτλο

στο κείμενο.
(μονάδες 5)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με το κείμενο, είναι σημαντική η

κοινωνικοποίηση των νέων; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2.α. Να επισημά νετε δύ ο από τις διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες

επιτυγχά νεται η συνοχή στην τρίτη παρά γραφο (Παρό λο... ανά πτυξή τους) του
237
κειμένου.
(μονάδες 5)

Α2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση καθεμιά ς από αυτές.

(μονάδες 5)

Β1. «Οι νέοι προσανατολίζονται στη σύ γχρονη κοινωνική πραγματικό τητα».

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω πρό ταση, να δημιουργή σετε μια παρά γραφο
50-60 λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2.α. Να επισημά νετε στο κείμενο δύ ο παραδείγματα

μεταφορική ς/συνυποδηλωτική ς
χρή σης της γλώ σσας.
(μονάδες 10)

Β2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.

(μονάδες 5)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με τους συγγραφείς του κειμένου,

διαφέρουν οι από ψεις των νέων και των ενηλίκων; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην πρώ τη παρά γραφο (Ένα από
τα κύ ρια... ενηλίκου) και τη δεύ τερη παρά γραφο (Η περίοδος.. .νέων) του
κειμένου (μονάδες 10)
Β1. Να δημιουργή σετε από μία πρό ταση με τα αντώνυμα των παρακά τω
λέξεων του κειμένου με έντονη γραφή: ενήλικου, περισσότερο,
ενθαρρύνεται, δύσκολη,
χρήσιμες
.
(μονάδες 10)

Β2. α. Να επισημά νετε στο κείμενο δύ ο ό ρους του ειδικού λεξιλογίου.

Β2. β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.

(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (4) :
238
Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με το κείμενο, οι νέοι εκφρά ζουν έντονα την
αντίθεσή τους προς τον κό σμο των ενηλίκων; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2.α. Να επισημά νετε δύ ο από τις διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες

επιτυγχά νεται η συνοχή στην πρώ τη παρά γραφο (Ένα από ... ενηλίκου) του
κειμένου.
(μονάδες 6)

Α2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.

(μονάδες 4)

Β1. Να δημιουργή σετε από μία πρό ταση, χρησιμοποιώ ντας ένα αντώ νυμο για
καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή:
συνεχιστεί, εμφανής,
επιταχύνονται, φροντίσει, ομοιογενή.
(μονάδες 10)

Β2. «Η κοινωνία πρέπει να οργανώ σει την κοινωνικοποίηση των νέων»

Β2. α. Να αιτιολογή σετε την επιλογή της ενεργητική ς σύ νταξης από τους
συγγραφείς
β. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύ νταξη σε παθητική

(μονάδες 15)

ΚΕΙΜΕΝΟ 1:

Εφηβεία

Οι έφηβοι βρίσκονται αντιμέτωποι με την πραγματικό τητα του επό μενου

βή ματος, που οδηγεί στην ενηλικίωση, ενώ η κοινωνία απαιτεί απ’ αυτού ς να
αρχίσουν να προετοιμά ζονται για τους νέους ρό λους τους. Παύ ουν πια να
είναι παιδιά εξαρτημένα, που ζουν σ’ έναν κό σμο φτιαγμένο από τους γονείς
τους. Ταυτό χρονα, αρχίζουν να προσεγγίζουν την ανεξαρτησία, συνή θως με την
καθοδή γηση των γονιώ ν τους. Προσπαθού ν να ενσωματώ σουν τους εαυτού ς τους
και τα ορά ματά τους στην κοινωνία, να βρουν κά ποιον χώ ρο πολιτισμικά και
κοινωνικά αποδεκτό .
Γενικά , η εφηβεία θεωρείται περίοδος κρίσης. Υπά ρχουν ενή λικες που
πιστεύ ουν πως οι νέοι είναι ιδεαλιστές, απογοητευμένοι από την κοινωνική

239
πραγματικό τητα και ό τι δεν έχουν καλές σχέσεις με την παλαιό τερη γενιά ,
από την οποία προσπαθού ν να αποδεσμευτού ν. Η αντίθετη θεώ ρηση της
εφηβείας θέλει τους νέους να έχουν ενσωματώ σει τις πεποιθή σεις και τα ιδανικά
των γονιώ ν τους και να λειτουργού ν με βά ση αυτά σε ένα περιβά λλον, στο οποίο
η γονική εξουσία και καθοδή γηση συνεχώ ς μειώ νεται, καθώ ς οι γονείς βλέπουν τα
παιδιά τους να αναλαμβά νουν ολοένα και περισσό τερο τους ρό λους των
ενηλίκων. Τό τε οι περισσό τεροι γονείς αρχίζουν να λειτουργού ν ως καθοδηγητές
και σύ μβουλοι, ενώ οι σχέσεις ανά μεσα στους γονείς και στους νέους
χαρακτηρίζονται από αμοιβαίο σεβασμό και φροντίδα.
A. C. Diver. (1990). Εφηβεία. Παιδαγωγική Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια
Λεξικό,
ος
τ.4 , 2185-2190. Αθή να: Ελληνικά Γρά μματα (διασκευή ).

ΚΕΙΜΕΝΟ 2:

Συγκρουσιακές σχέσεις γονέων και εφήβων: Μύθος ή

πραγματικότητα;

Η σχέση γονέων-εφή βων έχει μελετηθεί διεξοδικά από ειδικού ς. Ωστό σο,
παρατηρείται μεγά λη διαφορά τό σο στα δεδομένα των ερευνώ ν, ό σο και στις
θεωρητικές προσεγγίσεις. Παρά τις διαφορές, οι περισσό τερες κλασικές
ψυχολογικές θεωρή σεις της προσωπικό τητας έχουν ορισμένες ομοιό τητες ό σον
αφορά στην εφηβεία. Όλοι, λό γου χά ριν, συμφωνού ν πως η εφηβεία είναι μια
μεταβατική περίοδος αλλαγώ ν, που δημιουργεί ά γχος και πίεση στους εφή βους.
Παραδοσιακά οι εκδηλώ σεις του ά γχους και της πίεσης οδηγού σαν στη
γενίκευση για τη συγκρουσιακή φύ ση των σχέσεων γονέων-εφή βων. Η ά ποψη
που επικρατού σε για πολλές δεκαετίες είναι ό τι οι γονικές-εφηβικές σχέσεις είναι
κυρίως συγκρουσιακές. Μά λιστα ως πρό σφατα αποτελού σε κοινή παραδοχή ό τι
κατά την περίοδο της εφηβείας αναπτύ σσονται συγκρού σεις ανά μεσα στους
γονείς και στους εφή βους. Όμως, τα πορίσματα νεό τερων μελετώ ν οδηγού ν στο
συμπέρασμα ό τι για τη μεγά λη πλειονό τητα η περίοδος της εφηβείας βιώ νεται
από τους νέους και τις οικογένειές τους χωρίς ιδιαίτερα προβλή ματα. Ακό μη κι
ό ταν υπά ρχουν διαφωνίες των εφή βων με τους γονείς και είναι ιδιαίτερα έντονες,
οι νέοι πιστεύ ουν πως δεν έχουν σημαντικές επιπτώ σεις στις σχέσεις τους με τους
γονείς.
Στις περιπτώ σεις βέβαια εκείνες στις οποίες οι οικογενειακές σχέσεις είναι
συγκρουσιακές, αποδεικνύ εται ό τι πρά γματι δημιουργού νται ουσιαστικά
προβλή ματα που επηρεά ζουν τη λειτουργία της οικογένειας και την
ψυχοκοινωνική ανά πτυξη του εφή βου καθώ ς και τη συμπεριφορά του. Στις
περισσό τερες ό μως περιπτώ σεις διαπιστώ νεται ό τι οι σχέσεις γονέων-εφή βων
δεν έγιναν συγκρουσιακές με την αρχή της εφηβείας, αλλά προϋ πή ρχαν.
240
 Χρ. Βιτσιλά κη-Σορωνιά τη. (2002). Συγκρουσιακές σχέσεις γονέων και
εφή βων: Μύ θος ή πραγματικό τητα; Εκπαιδευτική, Οικογενειακή και
Πολιτική Ψυχοπαθολογία, τ. Β΄, 208-242. Αθή να: Ατραπό ς (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Ποια είναι η κοινή θέση των δύ ο κειμένων σχετικά με τον γλωσσικό
δανεισμό ;
(60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της πρώ της παραγρά φου (Οι γλώ σσες...
γλώ σσες)
του πρώ του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. «Άλλωστε δεν υπά ρχει γλώ σσα που να μην επηρεά στηκε από ά λλες».

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω περίοδο, να δημιουργή σετε μια παρά γραφο
40-50
λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2.α. Να δώ σετε έναν νέο, κυριολεκτικό /δηλωτικό τίτλο στο πρώ το κείμενο.
(μονάδες 5)

Β2.β. Να δώ σετε έναν νέο, μεταφορικό /συνυποδηλωτικό τίτλο στο δεύ τερο
κείμενο.
(μονάδες 10)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Ποιες από ψεις διατυπώ νονται στο κείμενο για την περίοδο της εφηβείας;
(60-80
λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να χωρίσετε τη δεύ τερη παρά γραφο (Παραδοσιακά …τους γονείς) του
δεύ τερου κειμένου σε δυο παραγρά φους και να αιτιολογή σετε τη
διαφορετική
παραγραφοποίηση.
241
 (μονάδες 10)

B1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 40-50 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιή σετε
τις λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή: νέους ρόλους,
ανεξαρτησία, πεποιθήσεις και ιδανικά, αμοιβαίο σεβασμό και
φροντίδα, σχέση γονέων-
εφήβων
.
(μονάδες 10)
Β2. Να επισημά νετε ποιες από τις παρακά τω προτά σεις του πρώ του
κειμένου χρησιμοποιού νται με κυριολεκτική /δηλωτική και ποιες με
μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία:

1. «Οι έφηβοι βρίσκονται αντιμέτωποι με την πραγματικό τητα του

επό μενου βή ματος».
2. «Προσπαθού ν να ενσωματώ σουν τους εαυτού ς τους και τα ορά ματά τους».
3. «Οι περισσό τεροι γονείς αρχίζουν να λειτουργού ν ως καθοδηγητές
και σύ μβουλοι».

(μονάδες 15)
ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Ποιος πρέπει να είναι ο ρό λος των γονέων κατά την περίοδο της
εφηβείας,
σύ μφωνα με το πρώ το κείμενο; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στη δεύ τερη παρά γραφο (Παραδοσιακά …
γονείς) και την τρίτη παρά γραφο (Στις περιπτώ σεις… προϋ πή ρχαν) του
δεύ τερου κειμένου. (μονάδες 10)
Β1. Να δημιουργή σετε από μία πρό ταση με ένα αντώ νυμο των λέξεων του
πρώ του κειμένου με έντονη γραφή: παύουν, εξαρτημένα, ενήλικες,
απογοητευμένοι,
μειώνεται
.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε ποιες από τις λέξεις με έντονη γραφή των παρακά τω
προτά σεων έχουν κυριολεκτική /δηλωτική και ποιες
μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία:

242
 1. Οι περισσό τεροι γονείς αρχίζουν να λειτουργούν ως καθοδηγητές
και σύ μβουλοι.
2. [Οι νέοι] έχουν ενσωματώσει τις πεποιθή σεις και τα ιδανικά των γονιώ ν
τους.
3. Η εφηβεία είναι μια μεταβατική περίοδος αλλαγώ ν, που δημιουργεί
άγχος και πίεση στους εφή βους.
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (4) :

Α1. Ποιες είναι, σύ μφωνα με το δεύ τερο κείμενο, οι από ψεις που υπά ρχουν
για τις σχέσεις γονέων και εφή βων; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Πώ ς επιτυγχά νεται η συνοχή ανά μεσα στις περιό δους της δεύ τερης
παραγρά φου
(Παραδοσιακά …τους γονείς) του δεύ τερου κειμένου;
(μονάδες 10)

B1. «Γενικά , η εφηβεία θεωρείται περίοδος κρίσης».

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω πρό ταση, να δημιουργή σετε μια

παρά γραφο 50-
60 λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε ποιες από τις παρακά τω προτά σεις του πρώ του
κειμένου χρησιμοποιού νται με κυριολεκτική /δηλωτική και ποιες με
μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία:

1. «Οι έφηβοι βρίσκονται αντιμέτωποι με την πραγματικό τητα του

επό μενου βή ματος».
2. «[Οι περισσό τεροι] ενή λικες πιστεύ ουν».
3. «Θέλει τους νέους να έχουν ενσωματώ σει τις πεποιθή σεις και τα ιδανικά
των γονιώ ν τους».
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (5) :
243
Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με το κείμενο, ο έφηβος επιθυμεί να
αισθά νεται ελεύ θερος και αυτό νομος; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Πώ ς επιτυγχά νεται η συνοχή στις περιό δους της πρώ της παραγρά φου
(Η
εφηβεία... ρό λους τους) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. «Η εφηβεία θεωρείται πολύ σημαντική περίοδος της ζωή ς του ανθρώ που».

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω πρό ταση να δημιουργή σετε μία παρά γραφο
40-50
λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε στην τέταρτη παρά γραφο (Η ταυτό τητα... του ανθρώ που)
δύ ο φρά σεις ειδικού λεξιλογίου και να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (6) :

Α1. Ποιες αλλαγές, σύ μφωνα με το κείμενο, συντελού νται στον έφηβο κατά
τη διά ρκεια της εφηβείας και ποιο είναι το αποτέλεσμα αυτώ ν των
αλλαγώ ν; (60-80
λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι η συλλογιστική πορεία που ακολουθεί ο συγγραφέας στη

δεύ τερη παρά γραφο (Ο έφηβος...γονείς του) του κειμένου (επαγωγική ή
παραγωγική ); Να
αιτιολογή σετε την απά ντησή σας.
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 40-50 λέξεων στην οποία να
χρησιμοποιή σετε τις λέξεις/φρά σεις με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία
τους στο κείμενο: εφηβεία,
μεταβατική περίοδο, ελευθερία, αυτονομία, αλλαγή της σχέσης.
(μονάδες 10)

244
 Β2. Να επισημά νετε τρία παραδείγματα μεταφορική ς/συνυποδηλωτική ς
χρή σης της γλώ σσας στο κείμενο και να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.
(μονάδες 15)

ΚΕΙΜΕΝΟ:
Η συμπεριφορά των γονιών και η επίπτωσή της στους εφήβους

Η διαδικασία του αποχωρισμού και της εξατομίκευσης με στόχο τη διαμό ρφωση

μιας προσωπική ς ταυτό τητας, αφορά ό λα τα μέλη της οικογένειας και προϋ ποθέτει
μια αμοιβαία κίνηση με την οποία ο έφηβος απομακρύ νεται από τους γονείς του και
αυτοί από τον έφηβο.
Σ’ αυτή την πορεία, οι γονείς βρίσκονται αντιμέτωποι με την εφηβική φαντασία
που βρίσκεται στο από γειό της, τη στιγμή κατά την οποία οι ίδιοι είναι
συμβιβασμένοι με την πραγματικό τητα της ζωή ς. Βρίσκονται αντιμέτωποι με την
ανά δυση της σωματική ς ρώ μης των εφή βων, ενώ οι ίδιοι βιώ νουν το τέλος της
ακμή ς της. Επιχειρού ν να κατανοή σουν τα ορά ματα των εφή βων για το μέλλον, ενώ
οι ίδιοι έχουν κυρίως παρελθό ν και το μέλλον τους μοιά ζει με «ά δεια φωλιά ».
Καλού νται να διαχειριστού ν την απώ λεια του «προστατευτικού » και
«παντοδυναμικού » τους ρό λου με τον οποίο εξιδανικευτικά τους έβλεπαν ως τό τε τα
παιδιά τους, ενώ τώ ρα αυτό ς ο ρό λος όχι μό νο είναι περιττό ς, αλλά και εμποδιστικό ς.
Και, τέλος, σε ό λα αυτά προστίθεται πολύ συχνά και ο θά νατος των δικώ ν τους
γονιώ ν.
Είναι από λυτα φυσικό , συνεπώ ς, αυτές οι αλλαγές να τους δημιουργού ν αρνητικά
συναισθήματα, ό πως ζή λεια, ανησυχία, έχθρα, θλίψη, που πολύ συχνά τους οδηγού ν
να αντιμετωπίζουν την εφηβική ηλικία με αρνητικές φαντασιώ σεις, οι οποίες
ξεπηδού ν είτε από τις αναμνή σεις της δική ς τους εφηβείας, είτε από ιστορίες τρό μου
και φρίκης για καταχρή σεις από τους εφή βους. Παρό μοιες συμπεριφορές είναι
συχνά τό σο δραματικές, ώ στε δημιουργού ν λανθασμένες εντυπώ σεις για την
πραγματικό τητα.
Αν, λοιπό ν, οι γονείς κυριεύ ονται από τέτοιους φό βους για τον αποχωρισμό των
παιδιώ ν και δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν ώ ριμα, δηλαδή με κατανόηση και
ενσυναίσθηση, αυτή την εξελικτική πορεία της οικογένειας, είναι πολύ πιθανό οι
έφηβοι να υιοθετή σουν ακραία πρότυπα συμπεριφοράς.
Ας πά ρουμε ως παρά δειγμα τον γονιό που ως έφηβος είχε αναγκαστεί να
καταπνίξει ό λες του τις επιθυμίες και την ανά γκη του για ανεξαρτησία, φαινό μενο
αρκετά συχνό στις προηγού μενες γενεές. Αντιμετωπίζοντας την εφηβεία των δικώ ν
του παιδιώ ν, αναπολεί αυτή την «τό σο ωραία εποχή » (τι καλά που ή ταν τό τε» λέει
και ξαναλέει), μεταβά λλει την τό τε παθητική του στά ση σε ενεργητική και τα βά ζει
με το παιδί του που προσπαθεί τώ ρα με τη σειρά του να ανεξαρτητοποιηθεί.
Υιοθετώ ντας, ό μως, αυταρχική συμπεριφορά , πυροδοτεί έναν φαύ λο κύ κλο
συγκρού σεων με απρό βλεπτες συνέπειες.

Γ. Φρά ντζιος, από το διαδίκτυο, Ομιλία στον Δήμο Υμηττού, 26.4.1991(διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :
Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με τον ομιλητή , κά ποιοι γονείς συμπεριφέρονται
245
αυταρχικά στα παιδιά τους; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Με ποιον τρό πο επιτυγχά νεται η συνοχή από τη δεύ τερη στην τρίτη και από την
τρίτη στην τέταρτη παρά γραφο του κειμένου;
(μονάδες 10)
Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιή σετε τις
λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή: συμβιβασμένοι, αρνητικά
συναισθήματα, κατανόηση, πρότυπα συμπεριφοράς, ανεξαρτησία.

(μονάδες 10)

Β2.α. Να επισημά νετε, στην τελευταία παρά γραφο του κειμένου, τη φρά ση που
φανερώ νει χρή ση προφορικού λό γου και να αιτιολογή σετε τη θέση της στο κείμενο.
(μονάδες 10)

Β2.β. Να επαναδιατυπώ σετε τη φρά ση με τρό πο ώ στε το ύ φος να γίνει πιο επίσημο.
(μονάδες 5)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της δεύ τερης παραγρά φου (Σ’ αυτή την πορεία ….
των γονιώ ν) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μια παρά γραφο (60-80 λέξεις) με θέμα την εφηβεία,
χρησιμοποιώ ντας τις λέξεις/φρά σεις με έντονη γραφή: διαδικασία του
αποχωρισμού, γονείς, μέλλον, εξελικτική πορεία, ανάγκη για ανεξαρτησία.
(μονάδες 10)

Β2. «Οι γονείς κυριεύ ονται από [….] φό βους για τον αποχωρισμό των παιδιώ ν».
1. Να αιτιολογή σετε την επιλογή της παθητική ς σύ νταξης από τον ομιλητή .
(μονάδες 5)
2. Να μετατρέψετε την παθητική σύ νταξη σε ενεργητική .
(μονάδες 10)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Με ποιες καταστά σεις, σύ μφωνα με τον ομιλητή , έρχονται αντιμέτωποι οι γονείς
των οποίων τα παιδιά βρίσκονται στην εφηβεία; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Με ποιον τρό πο αναπτύ σσεται η τελευταία παρά γραφος (Ας πά ρουμε…
συνέπειες) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε από μία πρό ταση χρησιμοποιώ ντας κά θε αντώ νυμο των
παρακά τω λέξεων του κειμένου με έντονη γραφή: αποχωρισμού, περιττός,
συχνά, λανθασμένες, ανεξαρτησία.
(μονάδες 10)
246
Β2. Να επισημά νετε σε ποιες από τις παρακά τω φρά σεις γίνεται
κυριολεκτική /δηλωτική και σε ποιες μεταφορική /συνυποδηλωτική χρή ση της
γλώ σσας:
1. «φαντασία που βρίσκεται στο από γειό της»
2. «ενώ τώ ρα αυτό ς ο ρό λος όχι μό νο είναι περιττό ς»
3. «φαύ λο κύ κλο συγκρού σεων με απρό βλεπτες συνέπειες»
(μονάδες 15)

ΚΕΙΜΕΝΟ :
Σχέσεις γονέων-εφήβων

Μελετώ ντας κανείς τις σχέσεις των εφή βων και των γονέων μέσα από το πρίσμα
της επικρά τησης ενό ς γενικό τερου πνεύ ματος ελευθερίας αντιλαμβά νεται ό τι ο
διά λογος αποτελεί ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της ομαλή ς λειτουργίας της
οικογένειας. Όταν οι γονείς συζητούν με τους εφή βους για ό λα σχεδό ν τα θέματα
που τους απασχολού ν και ό ταν οι τυχό ν διαφοροποιή σεις ή και εντά σεις στις σχέσεις
μεταξύ των μελώ ν της οικογένειας επιλύ ονται με τον εποικοδομητικό διά λογο, τό τε
οι έφηβοι δομού ν με μεγαλύ τερη ευκολία και με αυτοπεποίθηση την ταυτό τητά τους.
Κατ’ αρχά ς, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιά ζει η διερεύ νηση του ρό λου της
μητέρας στην ανά πτυξη της προσωπικό τητας του παιδιού . Η μητέρα αποτελεί για το
παιδί, ιδίως στην εφηβική του ηλικία, το κύ ριο πρό σωπο αναφορά ς, τη δεσπό ζουσα
μορφή με την οποία ο έφηβος αναπτύ σσει έντονη αμφίδρομη σχέση, σχέση
αλληλεπίδρασης και αλληλοσυμπλή ρωσης. Η σχέση του παιδιού με τη μητέρα είναι
περισσό τερο συνδεδεμένη με τη φυσική και ψυχική υγεία του παιδιού για λό γους
μερικώ ς βιολογικού ς, αλλά κυρίως κοινωνικού ς, καθώ ς η μητέρα είναι βασικό ς
φορέας κοινωνικοποίησης.
Αντίθετα, ο ρό λος του πατέρα είναι κοινωνικά περιορισμένος. Ασφαλώ ς, η
διαφορετική , και συνή θως μικρό τερη χρονικά , εμπλοκή του πατέρα με το παιδί δεν
σημαίνει ό τι ο ρό λος του είναι λιγό τερο σημαντικό ς. Ο πατέρας κατέχει σημαντική
θέση στην εξελικτική πορεία του παιδιού . Η συνεισφορά του είναι πολύ τιμη για τη
διαμό ρφωση της προσωπικό τητας και της κοινωνικοποίησης του παιδιού . Επιπλέον,
ο ρό λος του πατέρα αναδεικνύ εται ιδιαίτερα καθοριστικό ς κατά την περίοδο της
εφηβείας, τό σο για την έφηβη κό ρη, στο υποσυνείδητο της οποίας καταγρά φεται ως
πρό τυπο που θα καθορίσει τις μελλοντικές επιλογές ως προς τον σύ ντροφό της, ό σο
και για τον γιο, ως ανδρικό πρό τυπο προς μίμηση.
Φυσικά , ό ταν και οι δυο γονείς είναι παρό ντες, διαθέτουν σχεδό ν ίσο χρό νο να
συζητή σουν, να ελέγξουν και να εκθέσουν τις από ψεις τους σε θέματα κυρίως
επαγγελματικού προσανατολισμού . Ωστό σο, οι μητέρες είναι πιο πρό θυμες να
επεκταθού ν και να συζητή σουν με τους εφή βους και πιο προσωπικά τους θέματα,
ό πως η επιλογή φίλων ή η διασκέδασή τους. Οι έφηβοι, ό μως, φαίνεται να δηλώ νουν
πως η ά ποψη του πατέρα είναι πιο καθοριστική σε ά λλους τομείς, ό πως οι
θρησκευτικές και πολιτικές πεποιθή σεις. Οι περισσό τερες διαφοροποιή σεις αφορού ν
στην παρατή ρηση μιας αυξημένης αυστηρό τητας κυρίως του πατέρα προς τις κό ρες
στον τομέα της διασκέδασης και της επιλογή ς φίλων.
Βέβαια, στις μέρες μας, o θεσμό ς της οικογένειας με τη μορφή που τον γνωρίζαμε
στο παρελθό ν έχει διαφοροποιηθεί. Δυστυχώ ς, ο χρό νος ενασχό λησης των γονέων
με τους εφή βους είναι σαφέστατα μειωμένος σε σχέση με το παρελθό ν και συνεχίζει
να μειώνεται διαρκώ ς, λόγω του φό ρτου εργασίας των γονέων και του πλή θους
247
των λοιπώ ν ενασχολή σεων. Αλλά και οι ίδιοι οι έφηβοι με τη σειρά τους, εκτό ς από
το εξαντλητικό σχολικό ωρά ριο, είναι υποχρεωμένοι να ανταποκριθού ν και σε ένα
πλή θος ρό λων και ασχολιώ ν, γεγονό ς που ελαττώ νει τον ελεύ θερο χρό νο για
ενδοοικογενειακές διαπροσωπικές σχέσεις.
Ασφαλώ ς το επίπεδο και η ποιό τητα της επικοινωνίας μεταξύ των γονέων
επηρεά ζουν ά μεσα τη συναισθηματική και κοινωνική έκφραση των εφή βων. Η
εκτίμηση και ο σεβασμό ς μεταξύ των γονέων έχουν σημαντικό αντίκτυπο και στον
τρό πο έκφρασης της εκτίμησης και του σεβασμού των εφή βων, τό σο προς τους
γονείς τους, ό σο και προς τους ά λλους συγγενείς και το ευρύ τερο κοινωνικό
περιβά λλον. Ειδικό τερα, έχει παρατηρηθεί ό τι η θετική συμπεριφορά του πατέρα
προς τη μητέρα προσφέρει ιδιαίτερη ικανοποίηση στους εφή βους. Επομένως,
αναδεικνύ εται ιδιαίτερα σημαντικό ς ο ρό λος των γονέων στη δό μηση μιας υγιού ς και
δημιουργική ς σχέσης με τον επαναστατημένο και σαστισμένο έφηβο των ημερώ ν
μας.

Ε. Μακρή -Μπό τσαρη. (2008). Σύγχρονα προβλήματα εφήβων. Αθή να: ΕΚΠΑ-
ΑΣΠΑΙΤΕ, από το διαδίκτυο (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Γιατί οι γονείς και οι έφηβοι, σύ μφωνα με τη συγγραφέα του κειμένου, δεν
επικοινωνού ν αποτελεσματικά μεταξύ τους; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να επισημά νετε πέντε διαρθρωτικές λέξεις του κειμένου που συνδέουν τις
παραγρά φους μεταξύ τους.
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε μία πρό ταση χρησιμοποιώ ντας καθεμιά συνώ νυμη λέξη ή
ισοδύ ναμη φρά ση των λέξεων με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο
κείμενο: συζητούν, συνεισφορά, καθοριστική, διαφοροποιηθεί, μειώνεται.
(μονάδες 10)

Β2. Να δημιουργή σετε τρεις δικές σας προτά σεις με τις λέξεις των παρακά τω
προτά σεων με έντονη γραφή (μία σε κά θε πρό ταση) με την κυριολεκτική /δηλωτική
ή τη μεταφορική /συνυποδηλωτική τους σημασία.

1. Οι τυχό ν διαφοροποιή σεις ή και εντά σεις στις σχέσεις μεταξύ των μελώ ν της
οικογένειας επιλύ ονται με τον εποικοδομητικό διά λογο.
2. Οι έφηβοι δομούν με μεγαλύ τερη ευκολία και αυτοπεποίθηση την ταυτό τητά
τους.
3. Η εκτίμηση και ο σεβασμό ς μεταξύ των γονέων έχουν σημαντικό αντίκτυπο και
στον τρό πο έκφρασης της εκτίμησης και του σεβασμού των εφή βων.
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Γιατί, σύ μφωνα με το κείμενο, ο ρό λος της μητέρας είναι σημαντικό ς για τη
διαμό ρφωση της προσωπικό τητας του παιδιού την περίοδο της εφηβείας; (60-80
248
λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Με ποια διαρθρωτική λέξη επιτυγχά νεται η συνοχή ανά μεσα στη δεύ τερη και την
τρίτη παρά γραφο του κειμένου; Τι δηλώ νει η συγκεκριμένη διαρθρωτική λέξη;
(μονάδες 10)

Β1. Να γρά ψετε την αντιστοίχιση των λέξεων της στήλης Α με τις λέξεις της στήλης
Β, οι οποίες είναι συνώνυμες ή σημασιολογικά ισοδύναμες (δύο λέξεις της
στήλης Β περισσεύουν):

Στήλη Α Στήλη Β
1. Πρό τυπο α. Προσδιοριστικό ς
2. Σημαντικό ς β. Υπό δειγμα
3. Εμπλοκή γ. Σπουδαίος
4. Συζητού ν δ. Ξεκού ραση
5. Εξαντλητικό ε. Ανά μειξη
στ. Διαλέγονται
ζ. Κουραστικό
(Μονάδες 10)

Β2.α. Να δώ σετε έναν δικό σας κυριολεκτικό /δηλωτικό τίτλο στο κείμενο.
(μονάδες 5)

Β2.β. Να δώ σετε έναν δικό σας μεταφορικό /συνυποδηλωτικό τίτλο στο κείμενο.
(μονάδες 10)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Βασιζό μενοι στο κείμενο, να χαρακτηρίσετε με Σωστό ή Λάθος τις ακό λουθες
προτά σεις:
1. Ο διά λογος δεν αποτελεί ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της ομαλή ς
λειτουργίας της οικογένειας.
2. Ο ρό λος της μητέρας δεν είναι κυρίαρχος στην ανά πτυξη της προσωπικό τητας του
εφή βου.
3. Ο θεσμό ς της οικογένειας με τη μορφή που τον γνωρίζαμε στο παρελθό ν έχει
διαφοροποιηθεί.
4. Συγκριτικά με το παρελθό ν ο χρό νος που αφιερώ νουν οι σημερινοί γονείς στα
παιδιά τους δεν έχει μειωθεί.
5. Η εκτίμηση και ο σεβασμό ς μεταξύ των γονέων επηρεά ζει καθοριστικά και τον
σεβασμό που εκδηλώ νουν οι έφηβοι προς τους γονείς.
(μονάδες 15)

Α2. Να γρά ψετε τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγρά φου (Αντίθετα,…... προς

249
μίμηση) του κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιή σετε τις
φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή: εποικοδομητικό διάλογο, θεσμός της
οικογένειας, εξαντλητικό σχολικό ωράριο, ελεύθερο χρόνο, διαπροσωπικές
σχέσεις.

(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε τρεις λέξεις του κειμένου που χρησιμοποιού νται
μεταφορικά /συνυποδηλωτικά και να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.
(μονάδες 15 )

ΚΕΙΜΕΝΟ :
Εφηβεία: Συμβουλές για… γονείς σε απόγνωση

Έχετε περά σει την αγωνία των πρώ των ημερώ ν της ζωή ς του παιδιού σας. Έχετε
(ξε)περά σει εκείνες τις νύ χτες που έπρεπε να σηκώ νεστε στις 3 τα ξημερώ ματα για
θηλασμό , ακό μη και το σοκ του πρώ του αποχωρισμού σας με το παιδί, την πρώ τη
ημέρα του σχολείου του. Κι ό μως, εκεί γύ ρω στα 12 -ή και νωρίτερα- ένα νέο ά γχος
μπαίνει στο οικογενειακό τραπέζι.
Στο ά κουσμα και μό νο της λέξης «εφηβεία» πολλοί γονείς τρομοκρατού νται.
Καβγά δες, κλά ματα, οι πρώ τοι έρωτες. Οι γονείς συνή θως παρακολουθού ν
εμβρό ντητοι τις αναπό φευκτες αλλαγές που επιφέρει στα παιδιά τους η εφηβεία.
Η μεταβατική περίοδος μεταξύ παιδική ς ηλικίας και ενηλικίωσης περιλαμβά νει
προφανώ ς διαδικασίες ωρίμανσης, σωματική ς, ηθική ς και διανοητική ς, του παιδιού .
Στην οικογένεια σημαίνει συναγερμό ς. Πώ ς πρέπει να διαχειριστού ν οι γονείς αυτή
την τό σο «εύ θραυστη» μεταβατική φά ση της ζωή ς των παιδιώ ν τους; Πώ ς
επιλύ ονται οι καβγά δες; Υπενθυμίζουμε στους γονείς πως χρειά ζεται υπομονή .
«Η εφηβεία είναι μια περίοδος μεγά λων ψυχολογικώ ν και σωματικώ ν αλλαγώ ν
που δεν περνά απαρατή ρητη από κανέναν», μας λένε οι ψυχολό γοι. Πό σο μά λλον
από τα ίδια τα παιδιά : «Ο έφηβος προσπαθεί να κατανοή σει τις αλλαγές που βιώ νει
και να βρει την καινού ργια του ταυτό τητα. Μια τέτοια διαδικασία δημιουργεί
αναπό φευκτες εντά σεις και πιθανές συγκρού σεις με το περιβά λλον, ανασφά λεια,
αλλά και συγχρό νως έξαψη και διά θεση για πειραματισμού ς», επισημαίνουν.
Οι σωματικές αλλαγές θα έρθουν, είτε το θέλετε είτε όχι. Η ψυχολογική διαχείριση
και ωρίμανση, ό μως, σχετίζονται ά μεσα με το είδος των σχέσεων που θα
διαμορφωθού ν ενδοοικογενειακά . «Ενώ οι αλλαγές συμβαίνουν για ό λους τους
εφή βους, ο τρό πος που θα τις βιώ σει και θα τις διαχειριστεί κά θε έφηβος εξαρτά ται
από το οικογενειακό περιβά λλον, την ποιό τητα σχέσης με τους γονείς και την
ψυχοσύ νθεση του», τονίζουν ψυχοθεραπευτές και ψυχολό γοι.
Ποια είναι, επομένως, τα ψυχολογικά χαρακτηριστικά της εφηβείας; Όπως μας
λένε οι ειδικοί, «πρό κειται για μια ηλικία που χαρακτηρίζεται από εξιδανίκευση και
έντονα συναισθή ματα και δημιουργεί στους περισσό τερους εφή βους την ανά γκη να
ξεχωρίσουν, να αμφισβητή σουν και να απορρίψουν τον κατεστημένο κό σμο των
ενηλίκων». Και πρώ τα-πρώ τα τη γονική εξουσία – εδώ ίσως είναι ένα καλό σημείο να
250
εντοπίσουμε τον «μίτο» των εντά σεων.
Σύ μφωνα με τους ειδικού ς, «ένα διαφορετικό πρό σωπο της εφηβείας μπορεί να
είναι η τά ση για απομό νωση, οι απαισιό δοξες σκέψεις, η έντονη αντιδραστικό τητα
μέχρι και η παραβατική συμπεριφορά . Επίσης, καθώ ς η εφηβεία θεωρείται μια
περίοδος υψηλού κινδύ νου για την εμφά νιση ψυχικώ ν διαταραχώ ν, οι γονείς και το
περιβά λλον του έφηβου πρέπει να δίνουν ιδιαίτερη σημασία σε ανησυχητικές
συμπεριφορές. Πίσω από κά θε αρνητική και δύ σκολη συμπεριφορά , κρύ βεται πά ντα
ένα μή νυμα και ένα θέμα που προσπαθεί να εκφραστεί και να επιλυθεί».

Γ. Κό κουβας, από το διαδίκτυο, Εφηβεία: Συμβουλές για… γονείς σε απόγνωση.

6.11.2012 (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με τον συγγραφέα, η περίοδος της εφηβείας δεν
περνά από κανέναν απαρατή ρητη; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τελευταίας παραγρά φου (Σύ μφωνα με τους
ειδικού ς... και να επιλυθεί) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιή σετε τις
λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή: εφηβεία, αλλαγές, συγκρούσεις,
οικογενειακό περιβάλλον, εκφραστεί.
(μονάδες 10)

Β2.α. Γιατί ο συντά κτης του ά ρθρου παραθέτει τις από ψεις των ειδικώ ν σε
εισαγωγικά ; Ποιος είναι ο στόχος του;
(μονάδες 5)

Β2.β. Να επισημά νετε σε ποια από τις παρακά τω προτά σεις του κειμένου γίνεται
κυριολεκτική /δηλωτική , και σε ποια μεταφορική /συνυποδηλωτική χρή ση της
γλώ σσας:
1. «Στο ά κουσμα και μό νο της λέξης “εφηβεία” πολλοί γονείς τρομοκρατού νται».
2. «Στην οικογένεια σημαίνει συναγερμό ς».
(μονάδες 10)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Με ποιο ιδιαίτερο ψυχολογικό χαρακτηριστικό της εφηβείας, σύ μφωνα με τον

συγγραφέα, συνδέονται οι εντά σεις μεταξύ εφή βου και γονέων; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Με ποιον τρό πο αναπτύ σσεται η έκτη παρά γραφος (Ποια είναι ... εντά σεων) του
κειμένου; Να αιτιολογή σετε την απά ντησή σας.
(μονάδες 10)

Β1. «Πρό κειται για μια ηλικία που χαρακτηρίζεται από εξιδανίκευση και έντονα
συναισθή ματα και δημιουργεί στους περισσό τερους εφή βους την ανά γκη να
251
ξεχωρίσουν, να αμφισβητή σουν και να απορρίψουν τον κατεστημένο κό σμο των
ενηλίκων». Να γρά ψετε μια παρά γραφο (60-80 λέξεις) στην οποία να
περιλαμβά νονται οι υπογραμμισμένες λέξεις.
(μονάδες 10)

Β2.«Μια τέτοια διαδικασία δημιουργεί αναπό φευκτες εντά σεις και πιθανές
συγκρού σεις με το περιβά λλον, ανασφά λεια, αλλά και συγχρό νως έξαψη και διά θεση
για πειραματισμού ς».
1. Να αιτιολογή σετε την επιλογή της ενεργητική ς σύ νταξης από τον συγγραφέα.
(μονάδες 5)
2. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύ νταξη σε παθητική .
(μονάδες 10)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Ποιοι παρά γοντες, σύ μφωνα με τον συγγραφέα, καθορίζουν τον τρό πο που θα
διαχειριστεί ο ίδιος ο έφηβος τις αλλαγές που βιώ νει; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της έκτης παραγρά φου (Ποια είναι.....
των εντά σεων) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε από μία πρό ταση με τα αντώ νυμα των λέξεων του κειμένου
με έντονη γραφή: νωρίτερα, εύθραυστη, άμεσα, απορρίψουν, κρύβεται.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε ποιες από τις παρακά τω προτά σεις του κειμένου
χρησιμοποιού νται με κυριολεκτική /δηλωτική και ποιες με
μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία:
1. «Ένα νέο ά γχος μπαίνει στο οικογενειακό τραπέζι».
2. «Ενώ οι αλλαγές συμβαίνουν για ό λους τους εφή βους».
3. «Κρύ βεται πά ντα ένα μή νυμα».
(μονάδες 15)

252
 ΕΝΟΤΗΤΑ : ΦΙΛΙΑ

ΚΕΙΜΕΝΟ 1
Η φιλία
Τα παιδιά ωφελού νται πολύ από στενές φιλικές σχέσεις στις οποίες
υπά ρχει αμοιβαία εμπιστοσύ νη. Οι φιλίες τα βοηθού ν να συνειδητοποιή σουν
κοινωνικές έννοιες, να συνυπά ρχουν αρμονικά με ά λλους και να αναπτύ ξουν την
αυτοεκτίμησή τους. Επίσης, οι φιλίες ενισχύ ουν και σταθεροποιού ν τους κανό νες,
τις στά σεις και τις αξίες κά θε ομά δας συνομηλίκων, ενώ λειτουργού ν και ως
υπό βαθρο για τον ατομικό και τον ομαδικό συναγωνισμό . Επιπρό σθετα, ένας
στενό ς φίλος μπορεί να βοηθή σει το παιδί να αντιμετωπίσει τις αρνητικές
συνέπειες της αντιπά θειας και της απομό νωσης από τους συνομηλίκους. Τέλος,
τα παιδιά με σταθερές και «ικανοποιητικές» φιλίες έχουν καλύ τερη στά ση
απέναντι στο σχολείο και επιτυγχά νουν περισσό τερα.
Τα παιδιά μπορού ν με τον φίλο τους να μοιραστού ν τα συναισθή ματά
τους, τους φό βους και κά θε λεπτομέρεια της ζωή ς τους. Το να έχουν τουλά χιστον
έναν καλό φίλο, τον οποίο εμπιστεύ ονται, τους μαθαίνει με ποιον τρό πο να
σχετίζονται με ά λλους χωρίς να νιώ θουν αμή χανα. Ακό μη, τα καθιστά ικανά να
κατανοού ν τις σκέψεις, τις προσδοκίες τα συναισθή ματα και τις προθέσεις των
ά λλων. Επιπλέον, η ύ παρξη φίλων επιτρέπει το μοίρασμα μυστικώ ν, αν και τα είδη
των μυστικώ ν που μπορού ν να κατανοή σουν και να μοιραστού ν τα παιδιά ,
διαφοροποιού νται ανά λογα με την ηλικία
τους.
Ασφαλώ ς, και η φιλία διαφοροποιείται ανά λογα με την ηλικία. Ειδικά στην
εφηβική ηλικία οι ομαδικές φιλίες είναι συνηθισμένο φαινό μενο. Οι ομά δες
συνομηλίκων είναι γενικά μεγά λες, με αρκετά αγό ρια ή κορίτσια τα οποία
συμμετέχουν τακτικά μαζί σε διά φορες δραστηριό τητες.
Ορισμένες παιδικές φιλίες διαρκού ν μια ολό κληρη ζωή . Σε τέτοιες
μακροχρό νιες φιλίες η σχέση συμβαίνει να είναι ισό τιμη και κανένας φίλος να μην
αναλαμβά νει έναν πιο σαφή ή σταθερό ρό λο. Συνή θως, οι νέοι που συντηρού ν τις
φιλικές τους σχέσεις για πολύ χρό νο έχουν κοινές αξίες, στά σεις και
προσδοκίες. Η «κοινό τητα» αυτή των
«πιστεύ ω» και των «οραμά των» αποτελεί τον συνεκτικό ιστό της φιλίας

253
τους. Επομένως, οι ά νθρωποι που διατηρού ν μακροχρό νια φιλία σπά νια έχουν
εντελώ ς αντίθετους χαρακτή ρες.

G.J. Craig, D. Baucum. (2007). Η ανάπτυξη του ανθρώπου.

(Επιμέλεια μετά φρασης Α. Ιωαννίδου), τ. Α΄, 656-657. Αθή να: Παπαζή ση
(διασκευή ).

ΚΕΙΜΕΝΟ 2
Σχέσεις των Εφήβων με τους συνομηλίκους

Κατά τη διά ρκεια της εφηβική ς ηλικίας συντελούνται αλλαγές και στις
φιλικές σχέσεις των νέων. Σε γενικές γραμμές, ο χρό νος που περνού ν οι έφηβοι με
τους φίλους τους αυξά νεται σημαντικά , ενώ μειώ νεται ο χρό νος που περνού ν με
την οικογένειά τους ή μό νοι τους. Πολλοί παρά γοντες συντελού ν σε αυτό . Αρχικά ,
το ό τι τα παιδιά στα πρώ τα χρό νια της εφηβείας αγωνίζονται να διαμορφώ σουν
προσωπικό τητα ανεξά ρτητη από εκείνη των γονιώ ν τους. Έτσι, στρέφονται ό λο
και περισσό τερο προς τους συνομηλίκους τους για ασφά λεια και κοινωνική
στή ριξη. Ενώ τα παιδιά του δημοτικού αναμένουν από τους γονείς τους αυτή ν τη
στή ριξη, στην ηλικία του γυμνασίου αντιλαμβάνονται πως οι φίλοι τους
μπορού ν να τους υποστηρίξουν εξίσου με τους γονείς τους. Κατά τη φοίτησή τους
στο λύ κειο, οι έφηβοι θεωρούν τους φίλους τους ως πρωταρχική πηγή στή ριξης.
Επιπλέον, κατά τη διά ρκεια της εφηβείας τα παιδιά αποκτού ν πολλές
κοινωνικές δεξιό τητες. Μπορού ν να κατανοή σουν τους ά λλους και να
καταλά βουν ό τι οι ά λλοι είναι μοναδικά ά τομα με δικά τους συναισθή ματα.
Μ’ αυτό ν τον τρό πο αυξά νεται σημαντικά η οικειό τητα και η αφοσίωση μεταξύ
φίλων.
Οι περισσό τεροι έφηβοι δίνουν μεγά λη αξία ό χι μό νο στους στενού ς
τους
φίλους, αλλά και στην ευρύ τερη ομά δα των συνομηλίκων, με τους οποίους
μοιρά ζονται κοινές ιδέες, αξίες, συντροφικό τητα και διασκέδαση. Αυτό
κά θε ά λλο παρά ανησυχητικό είναι, γιατί οι έφηβοι που έχουν ικανοποιητικές
και αρμονικές φιλικές σχέσεις είναι λιγό τερο εσωστρεφείς και αποδίδουν
καλύ τερα στο σχολείο.

R.E. Slavin. (2007). Εκπαιδευτική Ψυχολογία. Θεωρία και Πράξη.

(Επιστ. επιμέλεια Κ. Κό κκινος), 132-133. Αθή να: Μεταίχμιο (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

254
Α1. Γιατί, σύ μφωνα με τα κείμενα, είναι θετικό οι έφηβοι να αναπτύ σσουν
σχέσεις εμπιστοσύ νης με τους φίλους τους; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Πώ ς επιτυγχά νεται η συνοχή στην πρώ τη παρά γραφο (Κατά

τη διά ρκεια…. στή ριξης) του δεύ τερου κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε από μία πρό ταση χρησιμοποιώ ντας καθεμιά συνώ νυμη
λέξη ή ισοδύ ναμη φρά ση των λέξεων του δεύ τερου κειμένου με έντονη
γραφή, με βά ση τη σημασία που αυτές έχουν στο κείμενο: συντελούνται,
αγωνίζονται, αναμένουν,
αντιλαμβάνονται, θεωρούν.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε ποιες από τις παρακά τω προτά σεις ή φρά σεις των
κειμένων χρησιμοποιού νται με κυριολεκτική /δηλωτική και
ποιες με
μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία:

1. «Οι φιλίες λειτουργού ν ως υπό βαθρο»

2. «Ένας στενό ς φίλος»
3. «Τα παιδιά μπορού ν να καταλά βουν»
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (2):
Α1. Από πού επιζητού ν, σύ μφωνα με το δεύ τερο κείμενο, κοινωνική στή ριξη τα
μικρά παιδιά και από πού οι έφηβοι; Να αιτιολογή σετε την απά ντησή σας.
(60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τέταρτης παραγρά φου (Ορισμένες...
χαρακτή ρες)
του πρώ του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων χρησιμοποιώ ντας
τις λέξεις/φρά σεις του πρώ του κειμένου με έντονη γραφή, με βά ση τη
σημασία που αυτές έχουν στο κείμενο: στενός φίλος, απομόνωσης,
προσδοκίες, μοιραστούν,
συμμετέχουν.
255
 (μονάδες 10)
Β2. Στο δεύτερο κείμενο να επισημά νετε τρεις λέξεις ή φρά σεις ειδικού λεξιλογίου.
(μονάδες 15)
ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με το δεύ τερο κείμενο, οι έφηβοι

αφιερώ νουν περισσό τερο χρό νο στους φίλους τους; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της δεύ τερης παραγρά φου (Τα παιδιά ... ηλικία
τους)
του πρώ του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων χρησιμοποιώ ντας τις
λέξεις/φρά σεις του πρώ του κειμένου με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία
τους στο κείμενο: παιδιά, φίλο, συναισθήματα, εμπιστεύονται, μοίρασμα
μυστικών.
(μονάδες 10)

Β2. α. Να επισημά νετε δύ ο λέξεις ή φρά σεις του πρώ του κειμένου
που χρησιμοποιού νται με μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία.
(μονάδες 10)
Β2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους στο κείμενο.

(μονάδες 5)

ΚΕΙΜΕΝΟ:

Μία νέα σχέση με τους συνομηλίκους

Καθώ ς τα παιδιά μπαίνουν στην εφηβεία, οι σχέσεις με τους

συνομηλίκους τους μεταβά λλονται. Στις σύ γχρονες κοινωνίες τέσσερις είναι οι
βασικές αλλαγές που πραγματοποιού νται στην κοινωνική ζωή των εφή βων.
Πρώ τα απ’ ό λα, η συναναστροφή με τους συνομηλίκους καταλαμβά νει
περισσό τερο χρό νο από ό σο στην παιδική ηλικία. Οι μαθητές του Λυκείου
αφιερώ νουν διπλά σιο χρό νο στις παρέες με
συνομηλίκους τους σε σχέση με τον χρό νο που αφιερώ νουν στους γονείς τους ή σε
ά λλους ενή λικους. Ακό μη, οι εφηβικές ομάδες δεν δέχονται εύ κολα καθοδή γηση
και έλεγχο από τους ενή λικους. Επίσης, αντί να περιορίζονται στη γειτονιά τους, οι
έφηβοι, αποκτού ν παρέες από ά λλες περιοχές προκειμένου να εξασφαλίσουν ό τι οι
256
γονείς τους δεν ελέγχουν τις πρά ξεις τους. Καθώ ς απομακρύ νονται ό λο και
περισσό τερο από τους ενή λικους, αναζητού ν ά τομα του ά λλου φύ λου. Τέλος, στη
διά ρκεια της εφηβείας τα μέλη των ομά δων συνομηλίκων πληθαίνουν, την ίδια
εποχή που οι φιλίες και οι ά λλες στενές σχέσεις των εφή βων αποκτού ν μεγαλύ τερη
ένταση.
Εκτό ς σχολείου οι έφηβοι περνού ν πολλές ώ ρες την εβδομά δα με τους
συνομηλίκους τους. Όπως αναφέρεται από τους ίδιους τους εφή βους, περνού ν
περισσό τερη ώ ρα με τους φίλους τους παρά με την οικογένειά τους ή μό νοι τους
και αυτό συνεχίζεται σε ό λη τη διά ρκεια της εφηβείας. Νιώ θουν ό τι οι φίλοι τους
καταλαβαίνουν και τους κά νουν να αισθά νονται ό τι μπορού ν να είναι ο εαυτό ς
τους. Εξά λλου, οι έφηβοι διαλέγουν φίλους με τους οποίους έχουν κοινά
ενδιαφέροντα, κοινές αξίες, πεποιθή σεις και συμπεριφορές, γιατί θεωρού ν ό τι
τέτοιου είδους φίλοι είναι πιο πιθανό να τους στηρίξουν και να τους
κατανοή σουν. Δεν είναι δύ σκολο, λοιπό ν, να καταλά βουμε γιατί στην εφηβεία η
αφοσίωση και η οικειό τητα γίνονται τα κύ ρια κριτή ρια της επιλογή ς των στενώ ν
φίλων.
Στο πλαίσιο των προσωπικώ ν, αποκαλυπτικώ ν συζητή σεων με στενού ς
φίλους, οι έφηβοι αυτοπροσδιορίζονται, προσπαθώ ντας να ανακαλύ ψουν στοιχεία
της προσωπικό τητά ς τους. Ωστό σο, υπά ρχει διαφορά ανά μεσα στις αποκαλύ ψεις
που γίνονται στους φίλους της παιδική ς ηλικίας και στις αποκαλύ ψεις κατά την
εφηβεία. Ενώ στις μικρό τερες ηλικίες οι προσωπικές αποκαλύ ψεις προκαλού ν
δηλώ σεις αλληλεγγύ ης, στην εφηβεία προκαλού ν μακροσκελείς συζητή σεις για τα
προβλή ματά τους και τις πιθανές λύ σεις τους.
Υπά ρχει η ά ποψη ό τι οι φιλίες μεταξύ αγοριώ ν στην εφηβική ηλικία πιθανώ ς
να είναι λιγό τερο στενές από εκείνες μεταξύ κοριτσιώ ν. Τα αγό ρια τα απασχολεί να
αποκτή σουν και να διατηρή σουν την ανεξαρτησία τους από τους γονείς και
τους ά λλους ενή λικους. Γι’ αυτό τα αγό ρια χρειά ζονται τη συμμαχία μιας ομά δας.
Ωστό σο, αυτές οι διαφορές ανά μεσα στα αγό ρια και στα κορίτσια ό σον αφορά στις
φιλίες είναι θέμα περισσό τερο ύ φους παρά ουσίας. Τα αγό ρια δημιουργού ν φιλίες
στις οποίες η ευαισθησία απέναντι στις ανά γκες του ά λλου και η
αλληλοϋ ποστή ριξη επιτυγχά νονται με πρά ξεις και ό χι με αμοιβαίες εκμυστηρεύ σεις
προσωπικώ ν σκέψεων και συναισθημά των.

M. Cole - S. R. Cole. (2002). Η ανάπτυξη των παιδιών. Εφηβεία. (Μεταφρ. Μ.

Σό λμαν), τ. Γ΄, 56-60. Αθή να: Τυπωθή τω Γιώ ργος Δαρδανό ς (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Ποιες είναι, σύ μφωνα με το κείμενο, οι βασικές αλλαγές που

πραγματοποιού νται στην κοινωνική ζωή των εφή βων στις σύ γχρονες κοινωνίες;
257
(60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της πρώ της παραγρά φου (Καθώ ς…
μεγαλύ τερη
ένταση) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιή σετε
τις λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο
κείμενο: εφηβεία, συνομηλίκους, συναναστροφή, εφηβικές ομάδες, παρέες.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε στο κείμενο τρία παραδείγματα

μεταφορική ς/συνυποδηλωτική ς χρή σης της γλώ σσας.
(μονάδες 15)
ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Ποια είναι τα κριτή ρια με τα οποία οι περισσό τεροι έφηβοι επιλέγουν
και διατηρού ν τους φίλους τους, σύ μφωνα με το κείμενο; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Πώ ς επιτυγχά νεται η συνοχή :

1. ανά μεσα στην πρώ τη και τη δεύ τερη παρά γραφο του κειμένου

(μονάδες 5)

2. ανά μεσα στη δεύ τερη και την τρίτη παρά γραφο του κειμένου;

(μονάδες 5)

Β1. Να γρά ψετε την αντιστοίχιση των λέξεων με έντονη γραφή της Στήλης Α με
τις συνώ νυμές τους στη Στήλη Β και τις αντώ νυμές τους στη Στήλη Γ (Στις
στή λες Β και Γ περισσεύ ουν από δύ ο λέξεις).

Στήλη Α Στήλη Β Στήλη Γ

1. συνεχίζεται α. θεμελιώ δεις α. ομοιό τητα

2. μακροσκελείς β. ευπαθείς β. επιλεκτικές

258
 3. βασικές γ. εξακολουθεί γ. σταματά
4. διαφορά δ. ξεμακραίνουν δ.
5. απομακρύνονται ε. προχωρού ν ενδιαφέρεται
ε. σύ ντομες
στ. ανομοιό τητα στ.
ζ. εκτενείς επουσιώ δεις
ζ. πλησιά ζουν
(μονάδες 10)

Β2.α. Ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικό ς/δηλωτικό ς ή

μεταφορικό ς/συνυποδηλωτικό ς;
(μονάδες 5)

Β2.β. Να δώ σετε έναν δικό σας σύ ντομο κυριολεκτικό /δηλωτικό τίτλο στο κείμενο.
(μονάδες 10)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Ποιες είναι, σύ μφωνα με το κείμενο, οι διαφορές ανά μεσα στις αποκαλύ ψεις
που γίνονται στους φίλους της παιδική ς ηλικίας και στις αποκαλύ ψεις
κατά την εφηβεία; (60-80 λέξεις).
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στη δεύ τερη παρά γραφο
(Εκτό ς σχολείου… στενώ ν φίλων) και την τρίτη παρά γραφο (Στο πλαίσιο…
πιθανές λύ σεις
τους) του κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 50-60 λέξεων χρησιμοποιώ ντας τις λέξεις
του κειμένου με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο κείμενο:
συζητήσεων, αποκαλύψεις, εφηβεία, αλληλεγγύης, λύσεις.
(μονάδες 10)

Β2. Σε ποιες από τις παρακά τω λέξεις ή φρά σεις ή προτά σεις με την έντονη
γραφή η γλώ σσα χρησιμοποιείται μεταφορικά /συνυποδηλωτικά και σε ποιες
κυριολεκτικά /δηλωτικά ;

1. «Καθώ ς τα παιδιά μπαίνουν στην εφηβεία»

2. «Οι εφηβικές ομάδες δεν δέχονται εύ κολα καθοδή γηση»
3. «Οι φιλίες και οι ά λλες στενές σχέσεις των εφή βων αποκτού ν
μεγαλύ τερη ένταση»
(μονάδες 15)
259
ΚΕΙΜΕΝΟ :
Οι σχέσεις του εφήβου με την ομάδα συνομηλίκων

Οι έφηβοι δημιουργού ν μια δική τους «μικρή κοινωνία», η οποία διατηρεί

πολλές σχέσεις με τον κό σμο των ενηλίκων, αλλά ασφαλώ ς έχει και τα δικά
της ξεχωριστά χαρακτηριστικά . Πρό κειται για έναν τελείως δικό τους «κύ κλο». Η
θέση του εφή βου σ’ αυτό ν, και οι προσωπικές σχέσεις που αναπτύ σσει με τους
συνομηλίκους του, έχουν, ό πως είναι γνωστό , μεγά λη σημασία για την ομαλή
ανά πτυξη της προσωπικό τητά ς του.
Από πολλού ς συγγραφείς διατυπώ νεται η ά ποψη πως οι έφηβοι εκδηλώ νουν την
τά ση να σχηματίζουν «κλειστές εφηβικές ομά δες». Βέβαια, δημιουργού νται
πολλές τέτοιες μικρο-ομά δες. Όμως, η πλειονό τητα των εφή βων προτιμά να είναι
ανοργά νωτη, να μην ανή κει δηλαδή σε κά ποια ομά δα, που αναγνωρίζει έναν
αρχηγό , και να μην υπακού ει σε αυστηρού ς κανό νες. Ο συνηθισμένος τύ πος
εφή βου προτιμά να είναι ανεξά ρτητος. Δρα ομαδικά , ό ποτε παρουσιαστεί ανά γκη,
και ασκεί επίδραση στους συνομηλίκους του, στους γονείς του ή σε οποιονδή ποτε
μεγαλύ τερο, με «μεσολαβητή » πά ντοτε την εφηβική ομά δα.
Ακό μη, ο έφηβος μαθαίνει στους ά λλους, αλλά διδά σκεται και ο ίδιος πολλά
πρά γματα μέσα στην ομά δα των συνομηλίκων του. Εκθέτει τις ιδέες που πιστεύ ει
και ακού ει -συνή θως- την ανελέητη κριτική των ά λλων εφή βων. Οι γνώ μες που
αναφέρει είναι απρό σωπες. Στην πραγματικό τητα ό μως μιλά πά ντοτε για τον
εαυτό του, για τα προσωπικά του προβλή ματα, για τους γονείς του, τους
καθηγητές του. Επίσης, ενδιαφέρεται να παρουσιά σει νέες ιδέες και να διατυπώ νει
από ψεις που θα μπορού σαν ενδεχομένως να συμβά λουν στην αλλαγή των
«πραγμά των». Γι΄ αυτό και η εκπαίδευση
«ό πως αυτή θα έπρεπε να ή ταν» είναι ένα από τα προσφιλή του θέματα. Τέλος,
στο
επίκεντρο των συζητή σεων βρίσκεται συχνά και το αντίθετο φύ λο. Ενώ στην
παιδική ηλικία υπά ρχει κά ποια από σταση ανά μεσα στα αγό ρια και στα κορίτσια,
στην εφηβεία εμφανίζεται ένα αμοιβαίο ενδιαφέρον που οδηγεί στη στενό τερη
γνωριμία των δύ ο φύ λων.
Φυσικά , η εφηβική ηλικία δεν είναι μονά χα μια περίοδος με έντονη κοινωνική
ζωή. Αρκετοί έφηβοι αντιμετωπίζουν οξύ τατο το πρό βλημα της μοναξιά ς. Αυτό
συμβαίνει περισσό τερο στα κορίτσια παρά στα αγό ρια. Παρ’ ό λα αυτά , κά θε
έφηβος προσπαθεί συνειδητά να κατανική σει τη μοναξιά που τον κυριεύ ει.
Αυτό ς είναι ένας από τους λό γους για τους οποίους συμμετέχει σε διά φορες
εφηβικές ομά δες. Ωστό σο, η εξωτερική αυτή «ομαδική ζωή » δεν ικανοποιεί
πά ντοτε αληθινά τη βαθύ τερή του ψυχική ανά γκη για κατανόηση. Έτσι,
εξηγείται η έντονη τά ση για φιλία που νιώ θει ο έφηβος, καθώ ς η φιλία συχνά τον

260
βοηθά να αντιμετωπίσει τις σύ ντομες αλλά οδυνηρές κρίσεις της εφηβική ς
μοναξιά ς.
Το φαινό μενο της φιλίας στην εφηβική ηλικία έχει μελετηθεί αρκετά .
Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν πως οι φίλοι έχουν συνή θως πολλά κοινά
χαρακτηριστικά , ανή κουν στην ίδια κοινωνική τά ξη, στο ίδιο οικονομικό επίπεδο
και έχουν περίπου την ίδια αντίληψη ή ευφυΐα. Κά ποιοι ά λλοι, ό μως, ερευνητές
έχουν διατυπώ σει την αντίθετη ά ποψη, ό τι δηλαδή το αίσθημα φιλίας πηγά ζει από
την ανά γκη να βρει κανείς στην προσωπικό τητα του ά λλου στοιχεία που λείπουν
από τη δική του. Η επιλογή ενό ς φίλου γίνεται, ό πως υποστηρίζουν, για να
συμπληρωθού ν οι ελλείψεις που παρουσιά ζει η προσωπικό τητά μας. Επομένως,
αναζητά κανείς την ομοιό τητα, ό ταν επιλέγει με κοινωνικά κριτή ρια. Όταν, ό μως,
επιλέγει με προσωπικά κριτή ρια, επιζητεί τη διαφορά .

Α. Μιχαηλίδης - Νουά ρος. (1976). Έφηβοι και Παιδεία, 99-102.

Θεσσαλονίκη: University Studio Press (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Πώ ς επηρεά ζεται, σύ μφωνα με το κείμενο, η ανά πτυξη της προσωπικό τητας
του εφή βου από τη σχέση που αναπτύ σσει με τους συνομηλίκους του και από τη
θέση του στην ομά δα των εφή βων; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγρά φου (Ακό μη, ο έφηβος…
φύ λων)
του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να
χρησιμοποιή σετε λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή: κοινωνική ζωή,
έφηβοι, μοναξιά,
κατανόηση, φιλία.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε στο κείμενο δύ ο ό ρους του ειδικού λεξιλογίου και να
δικαιολογή σετε τη χρή ση τους.
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :
261
Α1. Ποιες από ψεις διατυπώ νονται στο κείμενο για την επιλογή των φίλων την
περίοδο της εφηβείας; (60-80 λέξεις).
(μονάδες 15)

Α2.α. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχά νεται η συνοχή ανά μεσα στη δεύ τερη
και την τρίτη παρά γραφο του κειμένου και ανά μεσα στην τρίτη και την
τέταρτη
παρά γραφο του κειμένου;
(μονάδες 6

Α2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.

(μονάδες 4)

Β1. «Η φιλία συχνά τον βοηθά [τον έφηβο] να αντιμετωπίσει τις σύ ντομες
αλλά οδυνηρές κρίσεις της εφηβική ς μοναξιά ς».

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω περίοδο του κειμένου, να δημιουργή σετε μία
παρά γραφο 50-60 λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2.α. Να δώ σετε έναν δικό σας κυριολεκτικό /δηλωτικό τίτλο στο κείμενο
(μονάδες 5)

Β2.β. Να δώ σετε έναν δικό σας μεταφορικό /συνυποδηλωτικό τίτλο στο κείμενο.
(μονάδες 10)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Πώ ς βοηθά , σύ μφωνα με το κείμενο, η φιλία τους εφή βους στην αντιμετώ πιση
της μοναξιά ς; (60-80 λέξεις).
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην τέταρτη παρά γραφο (Φυσικά …
μοναξιά ς)
και την πέμπτη παρά γραφο (Το φαινό μενο… διαφορά ) του κειμένου.
(μονάδες 10)

262
Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 50-60 λέξεων, στην οποία να
χρησιμοποιή σετε λέξεις/φρά σεις του κειμένου με την έντονη γραφή, με βά ση τη
σημασία τους στο κείμενο: έφηβοι, ξεχωριστά χαρακτηριστικά, σχέσεις,
αυστηρούς κανόνες,
γονείς.
(μονάδες 10)

Β2. Ποιες από τις υπογραμμισμένες λέξεις ή φρά σεις των παρακά τω προτά σεων
του κειμένου έχουν κυριολεκτική /δηλωτική σημασία και ποιες
μεταφορική /συνυποδηλωτική ;

1. Στην παιδική ηλικία υπά ρχει κά ποια από σταση ανά μεσα στα αγό ρια και
στα
κορίτσια.
2. Ένα αμοιβαίο ενδιαφέρον οδηγεί στη στενό τερη γνωριμία των δύ ο φύ λων.
(μονάδες 15)

ΕΝΟΤΗΤΑ: ΠΡΟΤΥΠΑ - ΕΙΔΩΛΑ

ΚΕΙΜΕΝΟ:
263
 Κοινωνικά
Πρότυπα

Ποια πρό τυπα επικρατού ν σή μερα και ποιο ιδεώ δες τα διαμορφώ νει;
Κατ’ αρχά ς είναι αμφίβολο αν υπά ρχουν σή μερα κοινωνικά πρό τυπα. Αν δεχτού με
ό τι υπά ρχουν, αυτά σίγουρα προέρχονται από τον χώ ρο του θεά ματος. Τα
πρό τυπα αυτά τα διαμορφώ νουν και τα προβάλλουν τα Μέσα Μαζική ς
Ενημέρωσης. Ποδοσφαιριστές, τραγουδιστές, τηλεπαρουσιαστές, ά τομα που
σταδιοδρομού ν στο πά λκο και στην πασαρέλα αποκτού ν πολύ γρή γορα δό ξα και
χρή μα και γίνονται είδωλα, αντικείμενα θαυμασμού και λατρείας. Αντίθετα, τα
ά τομα ά λλων κοινωνικώ ν ομά δων, που
1
αποτελού ν τα θεμέλια και τους πυλώ νες της κοινωνίας, παραμένουν στην
αφά νεια
και την
ανωνυμία.
Σή μερα πρό τυπα αποτελού ν ό σοι ασχολού νται με το θέαμα και την
ψυχαγωγία. Με τα ισχύ οντα αξιολογικά κριτή ρια δεν φαίνεται καθό λου
παρά ξενο που τα
«τσαλίμια» των ποδοσφαιριστώ ν, οι λαρυγγισμοί των τραγουδιστώ ν, η φλυαρία
των τηλεπαρουσιαστώ ν και οι εμφανίσεις των κοριτσιώ ν της πασαρέλας
θεωρού νται προσό ντα σπουδαιό τερα από την επιστημοσύ νη των γιατρώ ν, την
αξιοσύ νη των εκπαιδευτικώ ν και ό λων εκείνων που μοχθού ν καθημερινά
στους χώ ρους της παραγωγή ς και της επιστή μης για να μην στερηθεί η κοινωνία
από τα αναγκαία υλικά και πνευματικά αγαθά της. Οι ά νθρωποι «του θεά ματος
και της ψυχαγωγίας» συνδυά ζουν μεγά λη δημοτικό τητα και υψηλές αμοιβές,
ασύ γκριτα υψηλό τερες από τις αμοιβές ά λλων κοινωνικώ ν ομά δων που
υπηρετού ν σημαντικό τερους τομείς της κοινωνική ς ζωή ς, ό πως είναι λό γου χά ριν
οι τομείς της υγείας και της παιδείας. Έτσι, η δεξιοτεχνία ενό ς γιατρού θεωρείται
μικρό τερης αξίας από τη δεξιοτεχνία ενό ς ποδοσφαιριστή , παρό τι το χέρι του
πρώ του σώ ζει ανθρώ πινες ζωές, ενώ το πό δι του δεύ τερου απλώ ς προσφέρει
θέαμα και ψυχαγωγία.
Τα παρά δοξα αυτά κοινωνικά φαινό μενα είναι χαρακτηριστικά
γνωρίσματα της
εποχή ς μας. Στην εποχή μας το μό νο που σκέπτεται ο σύγχρονος άνθρωπος
είναι πώ ς θα «πιά σει την καλή » και μά λιστα ό σο γίνεται γρηγορό τερα και με
λιγό τερο κό πο.
Ιδέες, αξίες και αρχές θυσιά ζονται ό λες στο βωμό του χρή ματος, της ματαιοδοξίας
και της εξουσίας. Όσοι εξακολουθού ν, λοιπό ν, ακό μα να πιστεύ ουν σε πρό τυπα
αρετή ς και ή θους χαρακτηρίζονται ρομαντικοί και αφελείς.
Μπορεί ό μως μια κοινωνία να πά ει μπροστά με τέτοια κοινωνικά
πρότυπα; Μπορεί να στηρίζει την πρό οδο και την ευημερία των πολιτώ ν της
264
 σε τέτοιες κοινωνικές αξίες και ηθικές αρχές; Η απά ντηση, βέβαια, είναι ό χι.
Πά ντως, αν και ό ταν αποφασίσει να κά νει ένα καινού ργιο ελπιδοφό ρο
ξεκίνημα, έναν ό ρο πρέπει οπωσδή ποτε να τηρή σει. Το ξεκίνημα αυτό να έχει
ως βά ση και αφετηρία την παιδεία.

Από την ιστοσελίδα της εφ. Ελευθερία (Λά ρισας), 30. 12. 2010
(διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Για ποιους λό γους ο αρθρογρά φος προτείνει την παιδεία ως βά ση και
αφετηρία δημιουργίας κοινωνικώ ν προτύ πων; (60- 80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην τρίτη (Τα παρά δοξα... αφελείς) και
την τέταρτη (Μπορεί ό μως… την παιδεία) παρά γραφο του κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων χρησιμοποιώ ντας τις
λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία που
αυτές έχουν στο κείμενο: προβάλλουν, θεμέλια της κοινωνίας, υλικά και
πνευματικά αγαθά, σύγχρονος
άνθρωπος, κοινωνικά πρότυπα.
(μονάδες 10)

Β2. Στις τρεις τελευταίες παραγρά φους του κειμένου (Σή μερα πρό τυπα…
παιδεία):

Να επισημά νετε δύ ο λέξεις ή φρά σεις του προφορικού λό γου και να αιτιολογή σετε
τη χρή ση τους στο κείμενο.
(μονάδες 15)
ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Ποια είναι η ά ποψη του συγγραφέα για τα πρό τυπα που προβά λλονται
σή μερα;
(60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγρά φου (Τα παρά δοξα...
αφελείς)
του κειμένου;
(μονάδες 10)
265
 Β1. «Τα πρό τυπα [..] τα διαμορφώ νουν και τα προβά λλουν τα Μέσα
Μαζική ς
Ενημέρωσης».

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω πρό ταση, να δημιουργή σετε μια

παρά γραφο 60-
80 λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση των ερωτημά των από τον συγγραφέα του
κειμένου.
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Ποια είναι, σύ μφωνα με το κείμενο, τα πρό τυπα που προβά λλονται
σή μερα και ποιοι τα διαμορφώ νουν; (60- 80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της δεύ τερης παραγρά φου (Σή μερα...
ψυχαγωγία)
του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. «Έτσι, η δεξιοτεχνία ενό ς γιατρού θεωρείται μικρό τερης αξίας από τη
δεξιοτεχνία ενό ς ποδοσφαιριστή ».

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω πρό ταση, να δημιουργή σετε μια παρά γραφο
60 -
80 λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2. Στις τρεις τελευταίες παραγρά φους του κειμένου (Σή μερα πρό τυπα… παιδεία):

Να επισημά νετε δύ ο λέξεις ή φρά σεις του προφορικού λό γου και να αιτιολογή σετε
τη χρή ση τους στο κείμενο.
(μονάδες 15)

266
 ΕΝΟΤΗΤΑ : ΧΑΣΜΑ ΤΩΝ ΓΕΝΕΩΝ

ΚΕΙΜΕΝΟ:
Ο έφηβος σε σχέση με τους γονείς του

Στην εφηβεία ο νέος αποχωρίζεται ουσιαστικά τους γονείς και εγκαταλείπει

σταδιακά την παντοδυναμία του παιδιού . Ενώ ή ταν πά ντα στο επίκεντρο της
προσοχή ς των γονιώ ν, τώ ρα θα πρέπει να αναλά βει ο ίδιος ευθύ νες. Η
προσκό λληση στην οικογένεια («Θα τα καταφέρω μό νος μου;», «Θα είναι η
οικογένειά μου καλά ;»...) μαρτυρά τη δυσκολία αποχωρισμού και αυτό έχει
επιπτώ σεις στις κοινωνικές συναναστροφές του νέου. Στο ά λλο ά κρο βρίσκεται
η ψευδοωριμό τητα, δηλαδή η αίσθηση ό τι ο έφηβος είναι πολύ ώ ριμος και μπορεί
να τα αντιμετωπίσει ό λα μό νος του.
Επίσης, η απομά κρυνση των νέων κατά την περίοδο της εφηβείας προκαλεί
«κρίση» στους γονείς οι οποίοι δεν ξέρουν πώ ς να τη διαχειριστού ν. Ο έφηβος
δοκιμά ζει συμπεριφορές διαφορετικές από των γονιώ ν του για να εδραιώ σει
έτσι τη δική του ταυτότητα. Έρχεται σε σύ γκρουση μαζί τους, ό ταν αυτοί θέλουν
να τον συμβουλέψουν. Ακό μη, έχει την τά ση να απομυθοποιεί τους γονείς του.
Αρνείται τη γνώ ση των γονιώ ν του, που τη βρίσκει παλιά και ό χι αυθεντική . Θέλει
να δημιουργή σει ο ίδιος τη γνώ ση. Δεν αποδέχεται συμβουλές, ιδίως ό ταν αυτές
υπονοού ν «εσύ δεν ξέρεις». Σε περίπτωση που οι γονείς είναι
υπερπροστατευτικοί (ελέγχουν υπερβολικά τη ζωή των παιδιώ ν τους) και
συνά μα δεν έχουν προσωπική ζωή , αλλά η ζωή τους εξαρτά ται από τη ζωή των
παιδιώ ν, είναι πολύ πιθανό να προκληθού ν συγκρούσεις στην οικογένεια.
Οι γονείς των οποίων τα παιδιά βρίσκονται στην εφηβεία θα πρέπει να είναι
σταθεροί, αλλά ταυτό χρονα και ευέλικτοι. Όπως αλλά ζει το παιδί, έτσι θα πρέπει
και η στά ση του γονιού να διαφοροποιείται σιγά -σιγά , προσφέροντας ό μως πά ντα
σταθερό τητα. Για παρά δειγμα, οι υπαναχωρή σεις της μητέρας ή του πατέρα από το
καθή κον τους να βοηθή σουν το παιδί τους να «απογαλακτισθεί» μπορεί να
παγιδεύ σουν τον έφηβο και να μην τον αφή σουν να προχωρή σει προς την
αυτονομία, γιατί θα νιώ θει ενοχές επειδή τους «εγκαταλείπει».

Θ. Γιοβαζολιά ς κ.α. (2011). Συνεργασία εκπαιδευτικών – οικογένειας, 30-31.

Αθή να: ΥΠΔΒΜΘ., Γ. Γραμματεία Διά Βίου Μά θησης. ΙΔΕΚΕ (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

267
Α1. Ποιες συμπεριφορές, σύ μφωνα με τον συγγραφέα, υιοθετού ν οι έφηβοι για
να δηλώ σουν ό τι διαμορφώ νουν ανεξά ρτητη προσωπικό τητα; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Στους τρό πους με τους οποίους ο συγγραφέας επιτυγχά νει τη συνοχή του
κειμένου περιλαμβά νεται και η επανά ληψη. Να επισημά νετε τις λέξεις του
κειμένου που
επαναλαμβά νονται.
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 40-50 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιή σετε
τις λέξεις του κειμένου με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο κείμενο:
κρίση, ταυτότητα, αρνείται, υπερπροστατευτικοί, συγκρούσεις.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε ποιες από τις υπογραμμισμένες φρά σεις/προτά σεις του
κειμένου χρησιμοποιού νται με κυριολεκτική /δηλωτική και ποιες με
μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία:

1. «Η προσκό λληση στην οικογένεια μαρτυρά τη δυσκολία αποχωρισμού και

αυτό έχει επιπτώ σεις στις κοινωνικές συναναστροφές του νέου».
2. «Η αίσθηση ό τι ο έφηβος είναι πολύ ώ ριμος και μπορεί να τα
αντιμετωπίσει ό λα».
3. «Ο έφηβος δοκιμά ζει συμπεριφορές διαφορετικές από των γονιώ ν του, για
να εδραιώ σει έτσι τη δική του ταυτό τητα».
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Πώ ς πρέπει, σύ μφωνα με το κείμενο, να συμπεριφέρονται οι γονείς στα παιδιά

τους κατά την περίοδο της εφηβείας; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στη δεύ τερη παρά γραφο (Επίσης...
στην οικογένεια) και την τρίτη παρά γραφο (Οι γονείς… «εγκαταλείπει») του
κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε μία πρό ταση με καθεμιά συνώ νυμη λέξη ή ισοδύ ναμη
φρά ση των λέξεων με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο κείμενο:

268
επιπτώσεις,
προκαλεί, θέλει, πρέπει, καθήκον.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε ποιες από τις παρακά τω υπογραμμισμένες

φρά σεις/προτά σεις χρησιμοποιού νται με κυριολεκτική /δηλωτική και ποιες με
μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία:

1. «Η προσκό λληση στην οικογένεια μαρτυρά τη δυσκολία αποχωρισμού και

αυτό έχει επιπτώ σεις στις κοινωνικές συναναστροφές του νέου».
2. «Η αίσθηση ό τι ο έφηβος είναι πολύ ώ ριμος και μπορεί να τα
αντιμετωπίσει ό λα».
3. «Ο έφηβος δοκιμά ζει συμπεριφορές διαφορετικές από των γονιώ ν του, για
να εδραιώ σει έτσι τη δική του ταυτό τητα».
(μονάδες 15)
ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Με ποια επιχειρή ματα τεκμηριώ νεται η ά ποψη του συγγραφέα ό τι η

απομά κρυνση των νέων προκαλεί «κρίση» στους γονείς; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Στους τρό πους με τους οποίους ο συγγραφέας επιτυγχά νει τη συνοχή του
κειμένου περιλαμβά νεται και η επανά ληψη. Να επισημά νετε τις λέξεις του
κειμένου που
επαναλαμβά νονται.
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 40-50 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιή σετε τις
λέξεις/φρά σεις με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο κείμενο:
επίκεντρο της προσοχής, κοινωνικές συναναστροφές, απομάκρυνση των
νέων, αποδέχεται, διαφοροποιείται.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε στο κείμενο τρεις περιπτώ σεις

μεταφορική ς/συνυποδηλωτική ς χρή σης της γλώ σσας και να αιτιολογή σετε τη
χρή ση τους.
(μονάδες 15)

ΚΕΙΜΕΝΟ :

269
 Το χάσμα των γενεών

Ένα από τα προβλή ματα που απειλεί τον πολιτισμό μας είναι η
διαφαινό μενη έχθρα μεταξύ των γενεώ ν. Η στά ση σημαντικού μέρους των
νέων απέναντι στους βιολογικού ς τους φορείς είναι στά ση, ό χι απλώ ς κριτική ,
αλλά υπεροψίας και από ρριψης. Θυμίζει την εχθρική αντίδραση, που έχει,
αδικαιολό γητα μερικές φορές, μια πολιτισμική εθνό τητα εναντίον μιας ά λλης,
ξένης εθνό τητας. Ιδιαίτερα η νεολαία που επαναστατεί επιδιώ κει να κρατηθεί, ό σο
μπορεί, πιο μακριά από τη γενιά των γονιώ ν της. Όχι απλώ ς αγνοώ ντας την
παραδοσιακή συμπεριφορά της, αλλά παρατηρώ ντας προσεκτικά ό λες τις
λεπτομέρειές της και κά νοντας ακριβώ ς το αντίθετο.
Ασφαλώ ς, η νεολαία έχει λό γους να πολεμά τις διά φορες παθογένειες της
κοινωνίας, γιατί πρά γματι αυτές υπά ρχουν. Μά λιστα, ό σο διά στημα αυτό ς ο
«πό λεμος» θα διενεργείται πολιτικά , σε σημείο που να μη χάνεται η ικανό τητα
του διαλό γου, η νεολαία θα συμβά λλει στην αναγέννηση της κοινωνίας. Είναι
ανά γκη, ό μως, να διδαχτεί στο σχολείο και στη ζωή ό τι είναι εξαιρετικά
επικίνδυνο να καταργή σουμε με τρό πο αυθαίρετο στοιχεία του πολιτισμού μας,
χωρίς να γνωρίζουμε τις επιπτώ σεις τους στην πορεία της κοινωνίας μας.
Άλλωστε, η επιλογή των διατηρητέων γνώ σεων και στά σεων είναι αποτέλεσμα
πολύχρονης δοκιμασίας.
Από την ά λλη πλευρά , οι μεγαλύ τεροι πρέπει να προβληματιστού ν και να
πείσουν! Ποιον; Τη νεολαία. Μια νεολαία που τα μέλη της δεν ενθουσιά ζονται
πά ντα από το σχολείο, που ανά γουν μερικές φορές την παρέα σε κέντρο της ζωή ς
τους και που κά ποτε φυλακίζονται σε ευτελείς φοβίες και κοινοτοπίες. Είναι,
αλή θεια, δύ σκολο εμείς οι μεγαλύ τεροι να πείσουμε τους νέους ό τι η
ανά πτυξη του πολιτισμού μας δημιού ργησε αξίες αναντικατά στατες και
αξιοσέβαστες. Πρέπει, ό μως, να πείσουμε τους νέους ό τι μό νο, ό ταν σέβεσαι την
ιστορική διαδρομή της κοινωνίας σου, τους θεσμού ς, τις αρχές της δημοκρατίας,
τα δικαιώ ματα και τις υποχρεώ σεις σου και, ό τι μό νο ό ταν υπεύθυνα και γό νιμα
αμφισβητείς, μπορείς να ελπίζεις και να αισιοδοξείς. Πρέπει, λοιπό ν, εμείς οι
μεγαλύ τεροι να δώ σουμε το παρά δειγμα, γιατί το μή νυμα για το μέλλον το
μεταφέρει η νεολαία.
Χρ. Μασσαλά ς, από την ιστοσελίδα της εφ. Μακεδονία, 3. 10. 2009
(διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Ποια ά ποψη εκφρά ζει ο συγγραφέας για τη στά ση των νέων απέναντι
στους μεγαλύ τερους και πού την αποδίδει; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

270
Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην πρώ τη παρά γραφο (Ένα από
τα προβλή ματα.. .αντίθετο) και την τρίτη παρά γραφο (Από την ά λλη... η νεολαία)
του
κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε από μία πρό ταση με κά θε αντώ νυμο των παρακά τω λέξεων
του κειμένου με έντονη γραφή: χάνεται, γνωρίζουμε, πολύχρονης,
φυλακίζονται,
υπεύθυνα.
(μονάδες 10)

Β2.α. Ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικό ς/δηλωτικό ς ή

μεταφορι-
κό ς/συνυποδηλωτικό ς;
(μονάδες 5)

Β2.β. Να δώ σετε έναν δικό σας σύ ντομο κυριολεκτικό /δηλωτικό τίτλο στο κείμενο.
(μονάδες 10)

ΘΕΜΑΤΑ (2):

Α1. Γιατί, σύ μφωνα με την ά ποψη του συγγραφέα, υπά ρχει «έχθρα μεταξύ
των γενεώ ν»; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην πρώ τη παρά γραφο (Ένα από
τα προβλή ματα... αντίθετο) και τη δεύ τερη παρά γραφο (Ασφαλώ ς... δοκιμασίας)
του
κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε από μία πρό ταση με καθεμιά συνώ νυμη λέξη ή
ισοδύ ναμη φρά ση των λέξεων με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους
στο κείμενο:
επιδιώκει, συμβάλλει, ανάγκη, γνωρίζουμε, πρέπει.
(μονάδες 10)

Β2.α. Να επισημά νετε στο κείμενο δύ ο παραδείγματα

μεταφορική ς/συνυποδηλωτική ς χρή σης της γλώ σσας.
(μονάδες 10)

271
Β2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους στο κείμενο.
(μονάδες 5)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Ποιες είναι οι προτροπές του συγγραφέα προς τη νεολαία και ποιες προς
τους μεγαλύ τερους; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγρά φου (Από την ά λλη...
νεολαία)
του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. «Μό νο ό ταν υπεύθυνα και γόνιμα αμφισβητείς, μπορείς να ελπίζεις και
να αισιοδοξείς».

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω περίοδο λό γου, να δημιουργή σετε μια παρά γραφο
40-50 λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2. Για ποιους λό γους ο συγγραφέας στην τελευταία παρά γραφο (Από
την ά λλη.. .νεολαία) του κειμένου χρησιμοποιεί α΄ πληθυντικό και β΄ ενικό
πρό σωπο;
(μονάδες 15)

272
 ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΝΔΥΜΑΣΙΑ - ΜΟΔΑ

ΚΕΙΜΕΝΟ:
Η Ψυχολογία του ντυσίματος
Γενικά, από τα αρχαία ακό μη χρό νια, τα ρού χα δεν ικανοποιού σαν μό νο την
ανά γκη προστασίας από το κρύ ο και τη ζέστη, αλλά εξυπηρετού σαν εκφραστικού ς
και κοινωνικού ς σκοπού ς. Στις μέρες μας ειδικό τερα, τα ρού χα δίνουν την πρώ τη
εντύ πωση για ένα ά τομο και εκφρά ζουν στοιχεία της προσωπικό τητά ς του. Η
εξωτερική εμφά νιση ενό ς ατό μου μας δίνει πληροφορίες για την καταγωγή του, το
επά γγελμά του, για την οικονομική του κατά σταση και την κοινωνική του θέση.
Το ντύ σιμο θεωρείται ως ένας τρό πος μέσω του οποίου εκφρά ζουμε τον εαυτό
μας. Επιλέγουμε τα ρού χα που φορά με επειδή μας αρέσει το χρώ μα, επειδή
ταιριά ζουν στο σώ μα μας, ή ακό μα επειδή πιστεύ ουμε ό τι ταιριά ζουν στο στυλ μας
και αναδεικνύ ουν την προσωπικό τητά μας. Επιπλέον, διαλέγουμε τα ρού χα που θα
φορέσουμε ανά λογα με την περίσταση. Διαφορετικά θα ντυθεί κά ποιος που
πηγαίνει σε επαγγελματική συνά ντηση και διαφορετικά θα ντυθεί το ίδιο ά τομο,
ό ταν πρό κειται να βγει με τους φίλους του ή ό ταν θα έχει ραντεβού .
Παρατηρή στε τους ανθρώ πους στο δρό μο, στις καφετέριες, στα εστιατό ρια. Το
ντύ σιμό τους φανερώ νει πολλά για τις σχέσεις τους με τους ανθρώ πους που
βρίσκονται μαζί. Σε συνδυασμό με τη γλώ σσα του σώ ματος μπορού με να
καταλά βουμε κά θε σχέση που βλέπουμε, χωρίς να ακού σουμε ού τε μια λέξη. Επίσης,
τα ρού χα χρησιμοποιού νται με διαφορετικό τρό πο από τα δύ ο φύ λα ως μέσα τό σο
ερωτική ς επικοινωνίας, ό σο και αποστολή ς μηνύ ματος ανωτερό τητας προς τους
ανταγωνιστές του ίδιου φύ λου.
Όλοι θα έχουμε καταλά βει ό τι κατά τη διά ρκεια της ζωή ς μας οι ενδυματολογικές
μας προτιμή σεις αλλά ζουν. Μπορεί για ένα διά στημα να φορά με συχνά ένα ρού χο,
έπειτα για ένα διά στημα να αναρωτιό μαστε πώ ς το φορού σαμε και μετά από λίγο
καιρό να το φορά με ξανά . Το στυλ μας αλλά ζει σύμφωνα με τη διά θεσή μας και
ακολουθεί τις «φά σεις» που περνά με στη ζωή μας.
Σημαντική επίδραση στην ψυχολογία μας έχουν τα χρώ ματα των ρού χων που
φορά με. Το κό κκινο θεωρείται το χρώ μα του πά θους, της καρδιά ς και της υψηλή ς
αυτοεκτίμησης, το γαλά ζιο είναι το χρώ μα του πνεύ ματος και του ουρανού , το
κίτρινο της ενέργειας και της δημιουργικό τητας, το μαύ ρο του πένθους και της
επισημό τητας, το πρά σινο της ελπίδας και της ηρεμίας και το μπλε εμπνέει
εμπιστοσύ νη. Μπορού με βέβαια να εκφραστού με με τα χρώ ματα, ό πως εμείς τα
νοιώ θουμε. Ωστό σο, προτείνεται να χρησιμοποιού με χρωματιστά ρού χα, για να
αντιμετωπίσουμε αρνητικά συναισθή ματα και να μην τους επιτρέψουμε να μας
καταβά λουν.
Είναι καλό να δίνουμε σημασία στην εμφά νισή μας, αλλά έως ένα βαθμό . Δεν
είναι απαραίτητο να ντυνό μαστε σύ μφωνα με την τελευταία λέξη της μό δας ή να
γινό μαστε θύ ματά της. Θα πρέπει να αναπτύ ξουμε κριτική αντίσταση στα πρό τυπα
που προβά λλονται για την εικό να του σώ ματος και να έχουμε τον έλεγχο στην
αντίληψη για την αυτοεικό να μας. Όταν τα ρού χα φοριού νται επιλεγμένα ορθώς,
μπορού ν όχι απλώ ς να καλύ ψουν ατέλειες, αλλά και να τονίσουν επιτυχώ ς τα ωραία
σημεία του σώ ματό ς μας. Αυτομάτως ενισχύ ουμε την αυτοπεποίθησή και την

273
αυτοεκτίμησή μας αποφεύ γοντας τα αρνητικά συναισθή ματα για το σώ μα μας.
Είναι ωφέλιμο να επιζητού με την ευχαρίστηση και την ικανοποίηση από το ντύ σιμό
μας, γιατί αυτό βοηθά ει την αποδοχή της εικό νας του σώ ματό ς μας, συνεπώς και
του εαυτού μας. Η θετική προσέγγιση της εικό νας μας, που σχετίζεται με την
αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμηση μας, είναι πολύ σημαντική γιατί συντελεί
στην εξέλιξή μας σε ό λους τους τομείς.

Λ. Ψού νη, από το διαδίκτυο, Ψυχολογία ντυσίματος, 28. 5. 2012 (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Ποιους εκφραστικού ς και κοινωνικού ς σκοπού ς, σύ μφωνα με το κείμενο,

υπηρετεί το ντύ σιμο;
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι η συλλογιστική πορεία που ακολουθεί η συγγραφέας στην πρώ τη
παρά γραφο (Γενικά ,... κοινωνική του θέση) του κειμένου; Να αιτιολογή σετε την
απά ντησή σας.
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε μία πρό ταση με καθένα από τα επιρρή ματα του κειμένου με
την έντονη γραφή: γενικά, σύμφωνα, ορθώς, αυτομάτως, συνεπώς.
(μονάδες 10)

Β2. α. Να επισημά νετε μία περίοδο του κειμένου με αφή γηση.

(μονάδες 5)
Β2. β. Να αιτιολογή σετε την επιλογή σας.
(μονάδες 10)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Πώ ς η διά θεσή μας μπορεί, σύ μφωνα με το κείμενο, να επηρεά σει τον τρό πο
που ντυνό μαστε; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιή σετε τις
λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή: εξωτερική εμφάνιση, ντύσιμο,
προσωπικότητα, τελευταία λέξη της μόδας, κριτική αντίσταση.
(μονάδες 10)

Β2. Στην έκτη παρά γραφο (Είναι καλό να δίνουμε... τους τομείς) του κειμένου:
1. Να επισημά νετε δύ ο ό ρους του κειμένου που αποτελού ν ειδικό λεξιλό γιο.
(μονάδες 10)
2. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.
(μονάδες 5)

ΚΕΙΜΕΝΟ :

Η ενδυμασία και η σημασία της για τον άνθρωπο

274
 Η ενδυμασία αποτελείται από κά θε τι με το οποίο ο ά νθρωπος καλύ πτει και
στολίζει το σώ μα του. Περιλαμβά νει δηλαδή τα ρού χα και τα συμπληρώ ματά τους
(αξεσουά ρ), ό πως είναι τα παπού τσια, οι τσά ντες, τα καπέλα, τα γά ντια και ά λλα. Σ’
αυτή ν περιλαμβά νονται επίσης τα κοσμή ματα, το μακιγιά ζ, ακό μα και το χτένισμα.
Η ενδυμασία έχει πολύ μεγά λη σημασία στη ζωή του ανθρώ που. Καταρχάς, είναι
απαραίτητη για την υγεία, γιατί προστατεύ ει το σώ μα από τις ά σχημες καιρικές
συνθή κες. Όμως, συνδέεται και με τον χαρακτή ρα του ανθρώ που. Καθένας
διαλέγει τον τρό πο με τον οποίο ντύ νεται ανά λογα με την προσωπικό τητά του.
Ακό μη, υπά ρχει αλληλεπίδραση μεταξύ ενδυμασίας και ανθρώ πινης συμπεριφορά ς.
Γι’ αυτό , ό ταν κά ποιος θέλει να κά νει μια σημαντική αλλαγή στη ζωή του, φροντίζει
να αλλάξει το ντύ σιμό του προς το καλύ τερο. Εκφρά ζει μ’ αυτό ν τον τρό πο τη
διά θεσή του για αλλαγή και βελτίωση του εαυτού του. Εξά λλου, ό ταν κά ποιος είναι
ωραία ντυμένος, νιώ θει μεγαλύ τερη αυτοπεποίθηση, γεγονό ς που αντανακλά ται
στη συμπεριφορά του. Τέλος, τα χρώ ματα που διαλέγει ο ά νθρωπος για το ντύ σιμό
του ό χι μό νο αποκαλύ πτουν την προσωπικό τητά του, αλλά επιδρού ν και στη
διά θεσή του.
Η ενδυμασία μπορεί να δηλώνει την κοινωνική τά ξη ενό ς ανθρώ που και τον
ρό λο του μέσα σ’ αυτή ν (π.χ. οι ειδικές βασιλικές ενδυμασίες), κά τι που συνέβαινε
ιδιαίτερα στο παρελθό ν. Επιπλέον, φανερώ νει το φύ λο του ανθρώ που. Για
παρά δειγμα, στον δυτικό πολιτισμό το φό ρεμα αποτελού σε το χαρακτηριστικό
γυναικείο ρού χο και τα παντελό νια το αντίστοιχο αντρικό . Η ενδυμασία μπορεί,
επίσης, να δείχνει την ηλικία, ό πως συνέβαινε με τα κοντά παντελό νια που
παλαιό τερα τα φορού σαν μό νο τα μικρά αγό ρια. Σε ορισμένες περιπτώ σεις τα
ρού χα, ιδίως οι στολές, φανερώ νουν το επά γγελμα ενό ς ατό μου. Άλλες φορές, η
ενδυμασία δηλώ νει την εθνικό τητα (π.χ. οι χαρακτηριστικές εθνικές ενδυμασίες), τη
θρησκεία (π.χ. το μαντή λι που καλύ πτει συχνά το πρό σωπο των μουσουλμά νων
γυναικώ ν) ή την ιδεολογία του ανθρώ που (π.χ. το ντύ σιμο των χίπις).
Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ενδυμασίας αποτελεί η μό δα. Μό δα είναι οι
αλλαγές στον τρό πο ντυσίματος που χαρακτηρίζουν μια χρονική περίοδο. Oι
αλλαγές της μό δας εξαρτώ νται από τις κοινωνικές και οικονομικές συνθή κες, από
τις αισθητικές αντιλήψεις κά θε περιό δου, καθώ ς και από την εξέλιξη της
τεχνολογίας. Σή μερα η μό δα καθορίζεται κυρίως από τις επιχειρή σεις που
ασχολού νται με την ενδυμασία.
Σε γενικές γραμμές, η ενδυμασία αποτελεί ένα είδος κώ δικα επικοινωνίας. Είναι
μια σιωπηλή γλώ σσα που φανερώ νει πολλά , όχι μό νο για τα ά τομα, αλλά και για το
κοινωνικό σύ νολο και το πολιτισμικό περιβά λλον στο οποίο αυτά ζουν.

Οικιακή Οικονομία (2012). Η ενδυμασία και η σημασία της για τον άνθρωπο, 90-91.
Υπ.ΠΔΒΜΘ."Διό φαντος" ΙΤΥ και Εκδ. (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με τον συγγραφέα του κειμένου, η ενδυμασία έχει
μεγά λη σημασία για τη ζωή του ανθρώ που; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην πρώ τη παρά γραφο (Η ενδυμασία……. το
χτένισμα) και την τρίτη παρά γραφο (Η ενδυμασία……. των χίπις) του κειμένου.
(μονάδες 10)

275
Β1.α. Να γρά ψετε μία συνώ νυμη λέξη για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με
την έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο κείμενο: καταρχάς, διαλέγει,
αλλάξει, δηλώνει, αντιλήψεις.
(μονάδες 5)

Β1.β. Να γρά ψετε από μία πρό ταση χρησιμοποιώ ντας καθεμιά από τις συνώ νυμες
λέξεις.
(μονάδες 5)

Β2. Να επισημά νετε ποιες λέξεις/φρά σεις στις περιό δους λό γου που ακολουθού ν
χρησιμοποιού νται με μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία:
1. Η ενδυμασία είναι απαραίτητη για την υγεία, γιατί προστατεύ ει το σώ μα από τις
ά σχημες καιρικές συνθή κες.
2. Η ενδυμασία μπορεί να δηλώ νει την κοινωνική τά ξη ενό ς ανθρώ που και τον ρό λο
του μέσα σ’ αυτή ν (π.χ. οι ειδικές βασιλικές ενδυμασίες), κά τι που συνέβαινε
ιδιαίτερα στο παρελθό ν.
3. [Η μό δα] είναι μια σιωπηλή γλώ σσα που φανερώ νει πολλά , όχι μό νο για τα
ά τομα, αλλά και για το κοινωνικό σύ νολο και το πολιτισμικό περιβά λλον στο οποίο
αυτά ζουν.
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Στη δεύ τερη παρά γραφο του κειμένου (Η ενδυμασία… διά θεσή του)
διατυπώ νεται η ά ποψη πως υπά ρχει αλληλεπίδραση μεταξύ της ενδυμασίας και της
ανθρώ πινης προσωπικό τητας. Με ποια επιχειρή ματα τεκμηριώ νεται αυτή η ά ποψη;
(60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Με ποιες λέξεις επιτυγχά νεται η συνοχή στο εσωτερικό της δεύ τερης
παραγρά φου («Η ενδυμασία … διά θεσή του») του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μια παρά γραφο 60-80 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιή σετε
τις λέξεις/ φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή: εκφράζει, ωραία ντυμένος,
νιώθει αυτοπεποίθηση, συμπεριφορά, διάθεση.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε τις λέξεις του κειμένου που είναι ξενό γλωσσες και συνδέονται
με την ενδυμασία και να εξηγή σετε τον λό γο για τον οποίο ο συγγραφέας τις
εντά σσει στο κείμενο.
(μονάδες 15)

ΚΕΙΜΕΝΟ :

Η μόδα ως κοινωνική αντίληψη

Η μό δα πολλές φορές, κατά το παρελθό ν, έχει προκαλέσει κοινωνική
αναστά τωση. Χαρακτηριστικό παρά δειγμα η πρώ τη επίδειξη «μπικίνι» το 1946 που
έγινε στο Παρίσι από Γά λλο σχεδιαστή . Ο κό σμος της μό δας έμεινε ά φωνος
276
μπροστά στην προκλητική αποκαλυπτικό τητα που πρό σφερε στο γυναικείο σώ μα
αυτό το νέο ελαχιστοποιημένο διπλό κά λυμμα. Οι παγκό σμιες αντιδρά σεις, που
ακολού θησαν, φανερώ νουν τη γενική κατά πληξη που προκά λεσε η νέα μό δα. Ένας
αμερικανό ς δημοσιογρά φος το περιέγραψε ως «ύ φασμα που τα φανερώ νει ό λα…».
Στο Χό λιγουντ, καθώ ς και στις παραλίες της Ισπανίας, Πορτογαλίας και Ιταλίας
απαγορευό ταν παντελώ ς η εμφάνιση λουομένων γυναικώ ν με μπικίνι, ενώ στη
Βραζιλία οι αντίπαλοι ενώ θηκαν εναντίον του σε πολυθό ρυβο «σωματείο». Παρά
τις αντιδρά σεις στις αρχές της δεκαετίας του ’60 το μπικίνι κατακτά θριαμβευτικά
τη νεολαία στις παραλίες ό λου του κό σμου και σή μερα, 60 χρό νια μετά την πρώ τη
εμφά νισή του, από «σκά νδαλο» έγινε απλώ ς ένα κλασικό αντικείμενο μόδας.
Τα χρό νια της δεκαετίας του ’60 ή ταν χρό νια γενικού κλονισμού αρχώ ν και
θεσμώ ν. Ενώ το μπικίνι φοριέται ελεύ θερα, πλέον, στις παραλίες, το «μίνι» κλό νισε
με την εμφά νισή του βαθιά τα θεμέλια της «συντηρητική ς κοινωνίας». Η
επαναστατική αυτή μό δα, που κατέκτησε τον γυναικείο κό σμο από το 1965,
προκαλώ ντας έκπληξη στην μεταπολεμική κοινωνία, είναι προσωπική επιτυχία
γνωστή ς Αγγλίδας σχεδιά στριας μό δας. Το μίνι θεωρή θηκε, μεταξύ ά λλων, σύμβολο
έκφρασης της φιλελεύ θερης και διαφοροποιημένης σκέψης. Εξελίχθηκε σε
σύ μβολο χειραφέτησης των νέων γυναικώ ν από τις παραδοσιακές αντιλή ψεις
περασμένων γενεώ ν για θέματα που σχετίζονταν με τη σεμνό τητα. Η μό δα έγινε
κοινωνικό θέμα και θεωρή θηκε από πολλού ς ως το δεύ τερο μεγά λο βή μα για την
κατά κτηση της «ελευθερίας» των γυναικώ ν.
Το μίνι μαζί με το γυναικείο «κουστού μι», που έδωσε στις γυναίκες ισό τιμη με
τους ά νδρες ελευθερία κινή σεων, συνό δεψαν από την πρώ τη στιγμή τη
«χειραφέτηση» του γυναικείου φύ λου. Αυτά τα ρού χα φορέθηκαν από νεαρά
κορίτσια, από κυρίες της αριστοκρατίας, από γυναίκες της πολιτική ς σκηνή ς και
από απλές νοικοκυρές. Φορέθηκαν στην αγορά , στο θέατρο και στο γραφείο και
φοριού νται ακό μη και σή μερα σε κά θε εποχή του έτους και με κά θε ευκαιρία.
Την ίδια εποχή , το «μπλου τζιν» έγινε ενδυμασία της καθημερινότητας. Το
φό ρεσαν χωρίς διακρίσεις πολίτες επώ νυμοι και ανώ νυμοι, νέοι και νέες, ά νδρες
και γυναίκες, εκφρά ζοντας την επιθυμία τους για μια ασυμβίβαστη ζωή μακριά από
τις περίπλοκες ενδυματολογικές προδιαγραφές της προηγού μενης γενιά ς.

Δ. Μπενέκος. (2007). Η Βίωση της Μετανάστευσης στη Γερμανία. Κείμενα και

Άνθρωποι, 51-54. Αθή να: Τυπωθή τω - Γιώ ργος Δαρδανό ς (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ

Α1. Ποια είναι, σύ μφωνα με το κείμενο, σε κά θε εποχή η σχέση των νέων με τη

μό δα; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι η δομή της δεύ τερης παραγρά φου (Τα χρό νια ……. των γυναικώ ν)
του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιή σετε τις
λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή: εμφάνιση, αντικείμενο μόδας,
σύμβολο έκφρασης, καθημερινότητας, νέοι και νέες.
(μονάδες 10)

277
Β2. α. Να δώ σετε έναν δικό σας τίτλο στο κείμενο.
(μονάδες 10)

Β2.β. Να προσδιορίσετε αν ο τίτλος που δώ σατε στο κείμενο είναι

κυριολεκτικό ς/δηλωτικό ς ή μεταφορικό ς/συνυποδηλωτικό ς.
(μονάδες 5 )

ΕΝΟΤΗΤΑ : ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΧΡΟΝΟΣ

ΚΕΙΜΕΝΟ :

Ο ελεύθερος χρόνος στην εποχή μας

Αν κοιτά ξουμε προς το παρελθό ν, δε θα βρού με καμιά ά λλη γενιά , η οποία να
διέθετε τό σο πολύ χρό νο, να κατείχε τό σα υλικά μέσα και να είχε τό ση μό ρφωση
ό σο η σημερινή . Έχουμε ή δη εγκαταλείψει τη λεγό μενη κοινωνία της εργασίας, στην
οποία ζού σαμε για να δουλεύ ουμε, και βιώ νουμε μια πολυσύ νθετη κοινωνική
πραγματικό τητα, στην οποία δουλεύ ουμε για να ζού με. Ο τρό πος με τον οποίο
οργανώ νουμε και διευθετούμε τον ελεύθερο χρόνο στην εποχή μας αποκτά
πρωταρχική σημασία και εμφανίζεται εξίσου σημαντικό ς με τον τρό πο με τον
οποίο οργανώ νεται και κατανέμεται ο χρόνος εργασίας στον επαγγελματικό
τομέα. Η ραγδαία αύ ξηση του ελεύ θερου χρό νου σε σχέση με το παρελθό ν θέτει το
πρό βλημα της κατά λληλης διαχείρισή ς του.
Το πρό βλημα της διαχείρισης του ελεύ θερου χρό νου σή μερα δεν αφορά μό νο
στους ενή λικους, αλλά και στους έφηβους. Η νέα γενιά , συχνά , διακατέχεται από
αισθή ματα απομό νωσης και ανίας και γενικό τερα από αρνητικά συναισθή ματα, τα
οποία σε πολλές περιπτώ σεις μετατρέπονται σε επιθετικό τητα, χρή ση βίας ή
αδιαφορία. Οι μαθητές, ή δη από την παιδική ηλικία, περνού ν πολλές ώ ρες της
ημέρας μπροστά σε μια οθό νη και βιώ νουν μέσω των Μέσων Μαζική ς Ενημέρωσης
και κοινωνική ς δικτύ ωσης τη ζωή από «δεύ τερο χέρι», ενώ ταυτό χρονα μέσα από
τον καταιγισμό της διαφή μισης οδηγού νται στην εμπορευματοποίηση του
ελεύ θερου χρό νου και σταδιακά εθίζονται στην επιδίωξη της ευτυχίας, κυρίως μέσα
από την κατανά λωση υλικώ ν αγαθώ ν. Οι σύ γχρονες αναπτυγμένες κοινωνίες
φαίνεται να οδηγού ν τα παιδιά της «ευημερίας» σε ένα μέλλον με πολύ ελεύ θερο
χρό νο, λιγό τερο χρό νο εργασίας και ακό μη λιγό τερη διά θεση κοινωνική ς
προσφορά ς και συλλογική ς δρά σης.
Όμως, οι στά σεις και οι συμπεριφορές που αναπτύ σσονται σε σχέση με τον
ελεύ θερο χρό νο κατά τη διά ρκεια της παιδική ς και εφηβική ς ηλικίας είναι
καθοριστική ς σημασίας, δεδομένου ό τι παγιώ νονται και αναπαρά γονται σε ό λη την
υπό λοιπη ζωή του ανθρώ που. Από κοινωνιολογικές έρευνες προκύ πτει ό τι το 90%
των δραστηριοτή των του ελεύ θερου χρό νου διαμορφώ νεται και σταθεροποιείται
μέχρι την ηλικία των 19 χρό νων.Φυσικά , το προσωπικό στυλ ελεύ θερου χρό νου
επηρεά ζεται και διαμορφώ νεται από την οικογένεια, τους φίλους και τους
γνωστού ς, από το ευρύ τερο κοινωνικό περιβά λλον, από το ίδιο το ά τομο και τις
κοινωνικοοικονομικές, μορφωτικές «προδιαγραφές» του, αλλά ως έναν βαθμό και
από το σχολείο, που αποτελεί έναν σημαντικό παρά γοντα της δευτερογενού ς
278
κοινωνικοποίησης του παιδιού .
Ο ελεύ θερος χρό νος στο σημερινό σχολείο αντισταθμίζει την ένταση και τα
προβλή ματα που προκύ πτουν από τη διδασκαλία, εξισορροπεί καταπιεσμένες
ανά γκες και κινητικού ς περιορισμού ς και ξεκουρά ζει τους μαθητές από τον φό ρτο
της διδασκαλίας. Με αυτή ν την έννοια, ο ελεύ θερος χρό νος στο σχολείο θεωρείται
πολύ τιμος και απαραίτητος για την ισό ρροπη ανά πτυξη του μαθητή , αν και
θεωρείται συχνά ανεπαρκή ς. Σε κά θε περίπτωση πά ντως δε συνδέεται με τη
σχολική εργασία, με αποτέλεσμα ο ελεύ θερος χρό νος και η διδασκαλία να
αποτελού ν δύ ο αντίθετες περιστά σεις της σχολική ς ζωή ς, που λειτουργού ν ως
ξεχωριστές νησίδες, αποκομμένες μεταξύ τους. Πολλές φορές, ό μως, το σχολείο
αδυνατεί να σχεδιά σει και να αξιοποιή σει επαρκώ ς περιστά σεις ελεύ θερου χρό νου
και να τις συνδέσει με τη μά θηση και την ολό πλευρη ανά πτυξη της
προσωπικό τητας του μαθητή . Επιπρό σθετα, επιβαρύ νει και τον εξωσχολικό
ελεύ θερο χρό νο του μαθητή , αφού από το σχολείο του ανατίθενται υποχρεώ σεις
και σχολικές εργασίες, συχνά υπερβολικά απαιτητικές σε κό πο και χρό νο, πολλές
από τις οποίες θα ή ταν προτιμό τερο και πιο ευχά ριστο για τους μαθητές να
καλύ πτονται στη διά ρκεια του σχολικού προγρά μματος, ώ στε να έχουν στη
διά θεσή τους περισσό τερο ελεύ θερο χρό νο.

Ν. Χανιωτά κης - Ι. Θωίδης. (2002). «Διαθεματικές δραστηριό τητες ελεύ θερου

χρό νου στο Ολοή μερο Σχολείο», Επιθεώρηση Εκπαιδευτικών Θεμάτων, 6, 241-245
(διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Από ποιους παρά γοντες, σύ μφωνα με το κείμενο, επηρεά ζεται και
διαμορφώ νεται ο ελεύ θερος χρό νος κατά την παιδική και εφηβική ηλικία; (60-80
λέξεις).
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της δεύ τερης παραγρά φου (Το πρό βλημα…..
δρά σης) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων, στην οποία να
χρησιμοποιή σετε τις λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή: διευθετούμε,
ελεύθερο χρόνο, πρωταρχική σημασία, εμφανίζεται, χρόνος εργασίας.
(μονάδες 10)

Β2. α. Να δώ σετε έναν δικό σας τίτλο στο κείμενο.

(μονάδες 10)
Β2. β. Να προσδιορίσετε αν ο τίτλος που δώ σατε στο κείμενο είναι
κυριολεκτικό ς/δηλωτικό ς ή μεταφορικό ς/συνυποδηλωτικό ς.
(μονάδες 5 )

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Βασιζό μενοι στο κείμενο, να χαρακτηρίσετε με Σωστό ή Λάθος τις ακό λουθες
προτά σεις:
1. Η σημερινή γενιά δεν έχει τό σο πολύ χρό νο ού τε πολλά υλικά μέσα σε σύ γκριση
279
με τις προηγού μενες γενιές.
2. Οι μαθητές, από μικρά παιδιά , περνού ν πολλές ώ ρες μπροστά σε μια οθό νη.
3. Το προσωπικό στυλ ελεύ θερου χρό νου επηρεά ζεται και διαμορφώ νεται από
πολλού ς παρά γοντες, μεταξύ των οποίων είναι και η οικογένεια.
4. Το 90% των δραστηριοτή των του ελεύ θερου χρό νου διαμορφώ νεται και
σταθεροποιείται μέχρι την ηλικία των 19 χρό νων.
5. Ο ελεύ θερος χρό νος στο σχολείο δεν θεωρείται πολύ τιμος και απαραίτητος για
την ισορροπημένη ανά πτυξη του μαθητή .
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο σε κά θε παρά γραφο του κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. «Το προσωπικό στυλ ελεύ θερου χρό νου επηρεά ζεται και διαμορφώ νεται από
την οικογένεια».
Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω πρό ταση, να δημιουργή σετε μια παρά γραφο 60-
80 λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε ποιες από τις τρεις παρακά τω φρά σεις/προτά σεις του πρώ του
κειμένου χρησιμοποιού νται με κυριολεκτική /δηλωτική και ποιες με
μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία:
1. «ο ελεύ θερος χρό νος και η διδασκαλία […] λειτουργού ν ως ξεχωριστές νησίδες»
2. «Οι μαθητές βιώ νουν […] τη ζωή από δεύ τερο χέρι»
3. «λιγό τερη διά θεση κοινωνική ς προσφορά ς»
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Ποιος είναι, σύ μφωνα με το κείμενο, ο ρό λος του σχολείου ό σον αφορά στον
σχεδιασμό και την αξιοποίηση του ελεύ θερου χρό νου των μαθητώ ν; (60-80 λέξεις).
(μονάδες 15)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων για τον ελεύ θερο χρό νο, στην οποία
να χρησιμοποιή σετε τις παρακά τω λέξεις/φρά σεις με έντονη γραφή, με βά ση τη
σημασία τους στο κείμενο: μέλλον, διαμορφώνεται, σημαντικό παράγοντα,
προσωπικότητας, υποχρεώσεις.
(μονάδες 10)

Β2. «Το προσωπικό στυλ ελεύ θερου χρό νου επηρεά ζεται και διαμορφώ νεται από
την οικογένεια».
1. Να αιτιολογή σετε την επιλογή της παθητική ς σύ νταξης από τον αρθρογρά φο.
(μονάδες 5)

2. Να μετατρέψετε την παθητική σύ νταξη σε ενεργητική .

(μονάδες 10)

280
ΚΕΙΜΕΝΟ

[Νέοι και πρότυπα ψυχαγωγίας]

Ως ψυχαγωγία θεωρείται κά θε ανθρώ πινη δραστηριό τητα που επιτρέπει στους

ανθρώ πους να αξιοποιού ν δημιουργικά τον ελεύ θερο χρό νο τους. Η
δραστηριό τητα μπορεί να είναι παθητική , για παρά δειγμα η παρακολού θηση
ταινίας, ή ενεργητική , λό γου χά ριν αθλητισμό ς, παιχνίδι, δραστηριό τητες, ό πως
η ανά γνωση βιβλίων ή η εκμά θηση μουσικώ ν οργά νων.
Οι παρά γοντες που επηρεά ζουν τις επιλογές μας στην ψυχαγωγία είναι πολλοί:
ο τό πος διαβίωσης ενό ς ανθρώ που και επομένως οι προσφερό μενες ευκαιρίες, η
οικονομική ευχέρεια, ο ελεύ θερος χρό νος, η παιδεία κά θε ατό μου, η πρό σβαση
στην τεχνολογία, η προσωπικό τητα και ο χαρακτή ρας καθενό ς, οι προσωπικές
τά σεις και αναζητή σεις.
Επίσης, οι σχέσεις μέσα στην οικογένεια και οι γονείς επηρεά ζουν τον τρό πο
ψυχαγωγίας των παιδιώ ν. Ο διά λογος, η ισό τητα, ο σεβασμό ς και η αγά πη μέσα
στην οικογένεια είναι παρά γοντες που βοηθού ν τα παιδιά να διαμορφώ σουν
ολοκληρωμένη προσωπικό τητα. Έτσι, τα παιδιά κά νουν ορθές επιλογές και
στρέφονται στη σωστή ψυχαγωγία, που έχει σκοπό ό χι μό νο την εκτό νωση, αλλά
κυρίως την αναψυχή , τη διεύ ρυνση των πνευματικώ ν οριζό ντων, τις καινού ριες
εμπειρίες, τα ερεθίσματα για δημιουργία, τη χαρά , την έκφραση αισθημά των.
Φυσικά , επειδή οι γονείς αποτελού ν πρό τυπα μίμησης για τα παιδιά τους, ο
τρό πος ψυχαγωγίας των γονέων συχνά επηρεά ζει τις επιλογές των παιδιώ ν και
πολλές φορές υιοθετείται από τα παιδιά .
Πολύ σημαντικό ς είναι και ο ρό λος του σχολείου. Αν το σχολείο, ό μως,
αρκείται στη μετά δοση γνώ σεων και δεν προσανατολίζει τους νέους σε ά λλες
δραστηριό τητες ό πως μουσικές, θεατρικές, τό τε δεν προσελκύ ει το ενδιαφέρον
τους, γίνεται κουραστικό και ανιαρό για αυτού ς και δεν επηρεά ζει σημαντικά τη
στά ση ζωή ς τους. Επομένως, δεν μπορεί να λειτουργή σει ως πρό τυπο και σε
θέματα που αφορού ν στην ψυχαγωγία τους.
Τέλος, καθοριστική επίδραση στον τρό πο ψυχαγωγίας των νέων ασκού ν οι
παρέες τους, αλλά και τα κοινωνικά πρό τυπα. Για να μην απομακρυνθού ν από
τους συνομή λικους τους, συχνά οι νέοι αναγκά ζονται να αποδεχτού ν τα πρό τυπα
της παρέας για να μοιά σουν με τους ά λλους. Λείπει ο αυθορμητισμό ς, ο
αυτοσχεδιασμό ς, η γνησιό τητα. Τα Μέσα Μαζική ς Ενημέρωσης, εξά λλου,
επηρεά ζουν σημαντικά τα
κοινωνικά πρό τυπα γενικό τερα, αλλά και των νέων ειδικό τερα. Στην
καταναλωτική κοινωνία που ζού με, ακό μα και η διασκέδαση έγινε καταναλωτικό
προϊό ν. Η κατευθυνό μενη διασκέδαση, ό μως, που, αποσκοπώ ντας αποκλειστικά
281
και μό νο στην εξασφά λιση του κέρδους, ικανοποιεί μό νον την ανά γκη για
κατανά λωση, αντιμετωπίζει τους νέους ως οικονομικά μεγέθη και ό χι ως
αυτό νομες προσωπικό τητες με βού ληση και ευαισθησία. Έτσι, η ψυχαγωγία, από
αγωγή της ψυχή ς γίνεται «αγωγή προς κατανά λωση».

Σ. Κ. «Εντευκτήριο». Ιστολό γιο μαθητώ ν Α΄ τά ξης του 8ου Λυκείου Βό λου.

Ερευνητική εργασία «Ψυχαγωγία: πολυτέλεια ή ανάγκη».13.1.2012 (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Πώ ς επηρεά ζει, σύ μφωνα με το κείμενο, η οικογένεια και οι γονείς την

επιλογή του τρό που ψυχαγωγίας των νέων; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τέταρτης παραγρά φου (Πολύ …
ψυχαγωγία τους) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. «Στην καταναλωτική κοινωνία που ζού με, ακό μα και η διασκέδαση
έγινε καταναλωτικό προϊό ν».

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω περίοδο λό γου, να δημιουργή σετε μία

παρά γραφο
40-50 λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2.α. Να επισημά νετε δύ ο παραδείγματα μεταφορική ς/συνυποδηλωτική ς

χρή σης της γλώ σσας.
(μονάδες 10)
Β2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους στο κείμενο.

(μονάδες 5)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Πώ ς, σύ μφωνα με το κείμενο, το σχολείο μπορεί να λειτουργή σει ως

πρό τυπο σε θέματα που αφορού ν στην ψυχαγωγία των νέων; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

282
Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην τρίτη παρά γραφο (Επίσης… παιδιά )
και την πέμπτη παρά γραφο (Τέλος… κατανά λωση) του κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 40-50 λέξεων στην οποία να
χρησιμοποιή σετε τις λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή:
προσωπικότητα, διάλογος,
διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων, ψυχαγωγία, ικανοποιεί.
(μονάδες 10)

Β2.α. Να επισημά νετε δύ ο παραδείγματα μεταφορική ς/συνυποδηλωτική ς

χρή σης της γλώ σσας.
(μονάδες 10)
Β2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους στο κείμενο.
(μονάδες 5)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Πώ ς, σύ μφωνα με το κείμενο, τα Μέσα Μαζική ς Ενημέρωσης επηρεά ζουν

τον τρό πο ψυχαγωγίας των νέων; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην πρώ τη παρά γραφο
(Ως ψυχαγωγία...οργά νων) και τη δεύ τερη παρά γραφο (Οι παρά γοντες...
αναζητή σεις)
του κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 40-50 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιή σετε
τις λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή: ορθές επιλογές, κοινωνικά
πρότυπα, διασκέδαση, κατανάλωση, ψυχαγωγία.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε ποιες από τις παρακά τω φρά σεις/προτά σεις του
κειμένου χρησιμοποιού νται με κυριολεκτική /δηλωτική και ποιες με
μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία:
1. «Οι παρά γοντες που επηρεά ζουν τις επιλογές μας»
2. «των πνευματικώ ν οριζό ντων»

283
3. «[ο τρό πος ψυχαγωγίας των γονέων] πολλές φορές υιοθετείται από τα παιδιά »
(μονάδες 15)

ΕΝΟΤΗΤΑ: ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ

ΚΕΙΜΕΝΟ:

Η τρίτη ηλικία

Η «τρίτη ηλικία» ή τα γηρατειά είναι μια συνεχιζό μενη και εξελισσό μενη
διαδικασία, που αρχίζει σε διαφορετική στιγμή και εξελίσσεται με διαφορετικό
ρυθμό . Ακό μη, συνοδεύ εται από διαφορετικές για τον κά θε ά νθρωπο βιολογικές,
ψυχολογικές, κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές. Εύ λογα, λοιπό ν, ο ορισμό ς
της τρίτης ηλικίας είναι πολυσύ νθετος και κά θε επιστή μη προσεγγίζει την ηλικία
αυτή από τη δική της σκοπιά .
Σύ μφωνα με τη βιολογία, γηρατειά είναι το βιολογικό φαινό μενο κατά το
οποίο
οι ζωντανοί οργανισμοί παρουσιά ζουν προοδευτική κά μψη των φυσιολογικώ ν
λειτουργιώ ν τους. Έτσι, μειώ νεται βαθμιαία η δύ ναμη στα ηλικιωμένα άτομα.
Παρά λληλα, αρχίζουν να εμφανίζονται χρό νιες ασθένειες. Αποτέλεσμα ό λων
αυτώ ν είναι η μείωση της δραστηριότητας του ατόμου, η ελά ττωση του
αποθέματος ενέργειά ς του και μια ποικιλία ά λλων εξωτερικώ ν (φυσιογνωμικώ ν
284
και αισθητικώ ν) αλλαγώ ν.
Η ψυχολογία από την πλευρά της υπογραμμίζει κυρίως τις μεταβολές του
κεντρικού νευρικού συστή ματος, που έχουν ως αποτέλεσμα τη μείωση της
ικανό τητας της αντίληψης. Επίσης, ενδιαφέρεται για την ά μβλυνση των
αισθή σεων, καθώ ς και την ελά ττωση της ικανό τητας για τη σωστή χρή ση
πληροφοριώ ν.
Η κοινωνιολογία, και ιδιαίτερα η κοινωνική ψυχολογία, ενδιαφέρεται για τις
αλλαγές που υφίσταται η κοινωνική ομά δα των ηλικιωμένων στις σχέσεις της με
τις ά λλες κοινωνικές ομά δες. Ειδικό τερα, παρατηρεί ό τι αλλά ζει ο ρό λος των
ηλικιωμένων μέσα στην οικογένεια και η σχέση τους με τον χώρο της
εργασίας τους, εφό σον μετά τη συνταξιοδό τηση απομακρύ νονται από αυτό ν
και συχνά ζουν στο περιθώριο. Ακό μη, μελετά το πώ ς μεταβά λλεται η
συμπεριφορά της κοινωνίας απέναντι στους ηλικιωμένους και αυτώ ν
απέναντι στην κοινωνία, γεγονό ς που οφείλεται κυρίως στον περιορισμό των
δραστηριοτή των τους.
Τέλος, οι οικονομικές επιστή μες προσεγγίζουν την τρίτη ηλικία από
οικονομική ά ποψη. Μελετού ν, δηλαδή , πό σα ά τομα είναι οικονομικά ενεργά ,
πό σα συνταξιοδοτού νται, πό σα είναι ά πορα και πό σα έχουν πρό σθετες
οικονομικές ανά γκες λό γω προβλημά των υγείας και στέγης.
Από ό λες αυτές τις προσεγγίσεις στην τρίτη ηλικία γίνεται σαφές πως είναι
δύ σκολο, αν ό χι αδύ νατο, να ορίσει κανείς αυτή ν την ομά δα. Για λό γους
ο ο
καθαρά πρακτικού ς έχει οριστεί το 60 ή το 65 έτος της ηλικίας των
ανθρώ πων ως ενδεικτικό της έναρξης της γεροντική ς ηλικίας, γιατί στις
περισσό τερες χώ ρες το ά τομο συνταξιοδοτείται, ό ταν φθά σει σ’ αυτή την
ηλικία. Ωστό σο, πολλοί επιστή μονες κά νουν τον διαχωρισμό μεταξύ «τρίτης»
και «τέταρτης ηλικίας» και χρησιμοποιού ν ως
κριτή ριο διά κρισης των δύ ο αυτώ ν ηλικιακώ ν ομά δων τη δυνατό τητα του
ατό μου για αυτοεξυπηρέτηση.

Μ. Μαλικιώ ση – Λοΐζου. (2000). «Τρίτη ηλικία». Στο: Παιδαγωγική

ος
Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια Λεξικό, τ. 8 , 4838. Αθή να: Ελληνικά
Γρά μματα (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Ποιες είναι οι κοινωνικές αλλαγές που υφίσταται η «τρίτη ηλικία», σύ μφωνα
με το κείμενο; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2.α. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχά νεται η συνοχή στην πρώ τη

παρά γραφο (Η
285
 «τρίτη ηλικία»... σκοπιά ) του κειμένου;
(μονάδες
Α2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση 4)
τους.
(μονάδες
6)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώ ντας τις
λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή: ηλικιωμένα άτομα,
δραστηριότητας του ατόμου, οικογένεια, χώρο της εργασίας τους,
περιθώριο.
(μονάδες 10)

Β2. α. Να επισημά νετε στο κείμενο δύ ο ό ρους ειδικού /επιστημονικού λεξιλογίου.

(μονάδες 10)

Β2. β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.

(μονάδες 5)
ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με το κείμενο, είναι δύ σκολο να ορίσει

κανείς με σαφή νεια την ηλικιακή ομά δα της «τρίτης ηλικίας»; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια συλλογιστική πορεία (παραγωγική ή επαγωγική ) ακολουθεί η

συγγραφέας στην τέταρτη παρά γραφο (Η κοινωνιολογία... δραστηριοτή των
τους) του κειμένου;
Να αιτιολογή σετε την απά ντησή σας.
(μονάδες 10)

Β1. «Η τρίτη ηλικία ή τα “γηρατειά ” είναι μια συνεχιζό μενη και

εξελισσό μενη διαδικασία».

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω περίοδο λό γου, να δημιουργή σετε μία

παρά γραφο
40-50 λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2.α. Να δώ σετε έναν δικό σας σύ ντομο κυριολεκτικό /δηλωτικό τίτλο στο
κείμενο.
(μονάδες 5)

286
 Β2.β. Να δώ σετε έναν δικό σας σύ ντομο μεταφορικό /συνυποδηλωτικό
τίτλο στο κείμενο.
(μονάδες 10)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Για ποιους λό γους, σύ μφωνα με το κείμενο, η τρίτη ηλικία παρουσιά ζει
ενδιαφέρον από οικονομική ά ποψη; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τέταρτης παραγρά φου

(Η
κοινωνιολογία... δραστηριοτή των τους) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. «Μεταβά λλεται η συμπεριφορά της κοινωνίας απέναντι στους

ηλικιωμένους και αυτώ ν απέναντι στην κοινωνία».

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω πρό ταση, να δημιουργή σετε μία

παρά γραφο 50-
60 λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε σε ποιες από τις παρακά τω προτά σεις/φρά σεις του
κειμένου η γλώ σσα χρησιμοποιείται κυριολεκτικά /δηλωτικά και σε ποιες
μεταφορικά /συνυποδηλωτικά :

1. «Κά θε επιστή μη προσεγγίζει την ηλικία αυτή »

2. «ο ρό λος των ηλικιωμένων»
3. «το ά τομο συνταξιοδοτείται»
(μονάδες 15)

ΚΕΙΜΕΝΟ 1 :
Οι νέοι δίπλα στην τρίτη ηλικία
Το 1990 ο Οργανισμό ς Ηνωμένων Εθνώ ν (ΟΗΕ) ανακή ρυξε την 1η
Οκτωβρίου ως την Παγκό σμια Ημέρα των Ηλικιωμένων και ένα χρό νο
αργό τερα ό ρισε πέντε βασικές αρχές για τους ηλικιωμένους, οι οποίες
στοχεύ ουν στο να διασφαλίσουν ό τι θα δοθεί προτεραιό τητα στην τρίτη ηλικία
από ό λες τις κυβερνή σεις του κό σμου. Αυτές οι αρχές είναι η ανεξαρτησία, η
συμμετοχή των ηλικιωμένων στα κοινά , η δυνατό τητα εκπλή ρωσης των
προσωπικώ ν στό χων, η φροντίδα και η αξιοπρέπεια. Ο πολιτισμό ς μιας

287
 κοινωνίας κρίνεται μεταξύ ά λλων από τη στά ση της απέναντι στην τρίτη ηλικία.
Παρό τι η οικογένεια αποτελεί έναν από τους σημαντικό τερους θεσμού ς στην
Ελλά δα, οι αριθμοί από έρευνες παρουσιά ζουν μια ιδιαίτερα θλιβερή εικό να: ένας
στους τρεις ηλικιωμένους, δηλαδή 1.000.000 συνά νθρωποί μας, υποφέρουν από
μοναξιά .
Εμείς, και κυρίως οι νέοι, έχουμε βαθιά υποχρέωση να
αντιμετωπίσουμε με σεβασμό και πραγματική βού ληση τα προβλή ματα των
συνανθρώ πων μας της τρίτης ηλικίας και να τους βοηθή σουμε στη διασφά λιση
μιας αξιοπρεπού ς καθημερινό τητας. Οφείλουμε λοιπό ν να τους προσφέρουμε
την ανεξαρτησία, την αυτοεκτίμηση και τις δυνατό τητες για αξιοπρεπή
διαβίωση και συμμετοχή στην κοινωνία, παρέχοντας υψηλές υπηρεσίες
υγείας και φροντίδας. Οφείλουμε να είμαστε στο πλευρό τους, για ό σα μας
έχουν προσφέρει απλό χερα, γιατί έχουν συμβά λει σημαντικά στο να
διαμορφώ σουμε τους χαρακτή ρες μας και να γίνουμε χρήσιμοι ά νθρωποι
στην κοινωνία. Έτσι, ό χι μό νο θα νοηματοδοτηθεί η διακή ρυξη του ΟΗΕ,
αλλά και θα έχουμε κά νει το προσωπικό μας καθή κον απέναντι στην τρίτη
ηλικία.

Α. Σιώ κας - Γ. Κρικρή ς, από την ηλ. εφ. Μοσχάτο Ταύρος.gr,

29.4.2014
(διασκευή ).

ΚΕΙΜΕΝΟ 2 :

Η κοινωνικοποίηση της τρίτης ηλικίας

Ας πά ρουμε την περίπτωση των ανθρώ πων της τρίτης ηλικίας. Οι

περισσό τεροι
ά νθρωποι σε αυτή ν την ηλικία ίσως έχουν για πρώ τη φορά στη ζωή τους
αρκετό
ελεύ θερο χρό νο, για να τον χρησιμοποιή σουν, ό πως επιθυμού ν. Θα μπορού σαν,
ό μως,
ό λοι να περά σουν ευχά ριστα τον χρό νο τους σε μια πλατεία; Σίγουρα
κά ποιοι και κά ποιες το κά νουν. Μά λλον ό σοι και ό σες έχουν ή δη ένα κύ κλο
γνωστώ ν βρίσκονται μεταξύ τους στις πλατείες. Κά ποιος παππού ς ό μως ή
κά ποια γιαγιά που δεν έχει έναν τέτοιο κύ κλο, πό σο εύ κολο είναι να
κοινωνικοποιηθεί σε μια πλατεία, να γνωρίσει ά λλους ανθρώ πους και να
αναπτύ ξει σχέσεις φιλίας;
Η Πολιτεία θα μπορού σε να συμβά λει ώ στε να ξεπεραστεί η αμηχανία από
έναν παππού ή μια γιαγιά που δεν έχει πολλού ς γνωστού ς ή φίλους στη γειτονιά

288
του, να έχει ένα λό γο να πά ει στην κοντινή πλατεία του σπιτιού του και έτσι να
κοινωνικοποιηθεί. Όπως οι Λέσχες Φιλίας των Δή μων προσφέρουν παραπά νω
από έναν καφέ ή τά βλι, λό γω των προγραμμά των (γυμναστική ς, αυτοά μυνας,
διατροφολογίας, ομά δες συζητή σεων, εποχιακές εκδηλώ σεις κ.ά ), που
καθημερινά παρακολουθού ν ό σοι ηλικιωμένοι είναι μέλη, έτσι και οι πλατείες
θα μπορού σαν να μετατραπού ν κατά καιρού ς σε υπαίθριες λέσχες φιλίας,
προσφέροντας στους κατοίκους κά τι παραπά νω από μια βό λτα.
Παρό λο που ό λα τα παραπά νω προφανώ ς δεν μπορού ν να
αντιστρέψουν εντελώ ς τον τρό πο με τον οποίο αντιμετωπίζει η
σύ γχρονη κοινωνία τους ηλικιωμένους, τους οποίους στην ουσία οδηγεί σε
κοινωνικό αποκλεισμό , ωστό σο, θα μπορού σαν να συντελέσουν στη βελτίωση
της θέσης τους στις σύ γχρονες μεγαλουπό λεις. Αφιερώ νοντας κά ποιες μέρες του
χρό νου τις πλατείες μας στους ηλικιωμένους εφιστού με την προσοχή και
στους νεό τερους πως η πό λη δεν ανή κει μό νο στα νιά τα, αλλά οφείλουμε να
την κά νουμε φιλόξενη και για την τρίτη ηλικία.

Έ. Κοσκώ ση, από την ηλεκτρονική εφημερίδα Oikopress, 23. 1. 2013

(διασκευή ).
ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Ποιες προτροπές διατυπώ νουν οι συγγραφείς των παραπά νω κειμένων

προς τους πολίτες και την Πολιτεία; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι η συλλογιστική πορεία (επαγωγική ή παραγωγική ) που

ακολουθεί η συγγραφέας στην πρώ τη παρά γραφο (Ας πά ρουμε... φιλίας;)
του δεύ τερου
κειμένου; Να αιτιολογή σετε την απά ντησή σας.
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 50-60 λέξεων στην οποία να
χρησιμοποιή σετε τις λέξεις με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο
κείμενο: αξιοπρέπεια,
σεβασμό, χρήσιμοι, προσοχή, φιλόξενη.
(μονάδες 10)

Β2.α. Να δώ σετε έναν δικό σας κυριολεκτικό /δηλωτικό τίτλο στο πρώ το
κείμενο.
(μονάδες 5)

Β2.β. Να δώ σετε έναν δικό σας μεταφορικό /συνυποδηλωτικό τίτλο στο

289
 δεύ τερο κείμενο.
(μονάδες 10)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Ποιες ενέργειες, σύ μφωνα με τους συγγραφείς των δύ ο κειμένων, θα

μπορού σαν να συντελέσουν στη βελτίωση της θέσης των ηλικιωμένων; (60-80
λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από ένα πλαγιό τιτλο σε κά θε παρά γραφο και των δύ ο κειμένων.

(μονάδες 10)

Β1. «Ο πολιτισμό ς μιας κοινωνίας κρίνεται μεταξύ ά λλων από τη στά ση των
μελώ ν της απέναντι στην τρίτη ηλικία».

Χρησιμοποιώ ντας την παραπά νω πρό ταση, να δημιουργή σετε μια παρά γραφο
50-
60 λέξεων.
(μονάδες 10)

Β2. Σε ποιες από τις ακό λουθες φρά σεις/προτά σεις των κειμένων η
γλώ σσα
χρησιμοποιείται κυριολεκτικά /δηλωτικά και σε ποιες
μεταφορικά /συνυποδηλωτικά ;
1. «είμαστε στο πλευρό τους»
2. «κύ κλο γνωστώ ν»
3. «σύ γχρονη κοινωνία»

(μονάδες 15)
ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Πώ ς αντιμετωπίζουν οι συγγραφείς των παραπά νω κειμένων τους

ηλικιωμένους.
Να αιτιολογή σετε την απά ντησή σας. (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της δεύ τερης παραγρά φου (Εμείς ...ηλικία)
του πρώ του κειμένου;

290
 (μονάδες 10)
Β1. Να δημιουργή σετε από μία πρό ταση με κά θε αντώ νυμο των παρακά τω
λέξεων των κειμένων με έντονη γραφή: αξιοπρέπεια, σεβασμό,
χρήσιμοι, προσοχή,
φιλόξεν
η.
(μονάδες 10)

Β2.α. Να επισημά νετε δύ ο λέξεις ή φρά σεις του πρώ του κειμένου
με μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία και να αιτιολογή σετε τη χρή ση
τους.
(μονάδες 15)

ΚΕΙΜΕΝΟ :

Η μανία για αιώνια νεότητα

Οι ά νθρωποι στις μέρες μας ζουν περισσό τερο από ποτέ και οι γυναίκες
στατιστικά ζουν περισσό τερο από τους ά νδρες. Τη δεκαετία του '90 ή ταν της
μό δας οι νεοφιλό σοφοι να προβληματίζονται με την προοπτική της «γκρίζας
αυγή ς», ό πως οι ίδιοι ονό μασαν αυτή ν τη νέα πολιτισμική περίοδο, κατά την
οποία η μακροζωία θα ά λλαζε τον ρυθμό του πολιτισμού . Στο μό νο που
έπεσαν έξω ή ταν η χρονική
ο
παρά μετρος: ενώ την περίμεναν να ανατείλει αργό τερα στον 21 αιώ να, ο ή λιος
αυτή ς
της αυγή ς ανέτειλε πολύ νωρίτερα. Σά ρωσε, λοιπό ν, υπολογισμού ς, παραδό σεις,
ό ρια και ταμεία συντά ξεων. Αν δεν το έχετε καταλά βει, βρισκό μαστε στην
καρδιά μιας εποχή ς, στην οποία οι ά νθρωποι αρνούνται να γερά σουν!
Έτσι, η επιστή μη κατά φερε τελικά να δημιουργή σει περίπου το πλά σμα που
κατέστρεψε τον Δό κτορα Φρανκενστά ιν: ένα αγέραστο, πεισματά ρικο, δυνατό
ον που επιθυμεί να αναιρέσει τα ό ρια της φύ σης. Χά ρη στην εξελιγμένη
τεχνολογία, αντίθετα από την περίπτωση του δημιουργή ματος του
Φρανκενστά ιν, το ον αυτό , ό σο γερνά ει, γίνεται και καλύ τερο ή έτσι τουλά χιστον
μας λένε οι ειδικοί της διαφή μισης και της μακροζωίας που προωθού ν τη
γοητευτική , αλλά ψεύτικη, υπό σχεση: «θα ζή σεις για πά ντα»!
Από στιγμές ξεχασμένες στις κοιλά δες του χρό νου, πολύ προτού υπά ρξει
γραφή , αυτή ή ταν η πρώ τη, μοναδική και επίμονη επιθυμία των θνητώ ν: να
ζή σουν για πά ντα. Οι προϊστορικοί θνητοί εφηύ ραν τους αθά νατους θεού ς, ενώ η
ψευδαίσθηση της αθανασίας συνεπή ρε κατά καιρού ς τα μυαλά σημαντικών
ανδρώ ν και γυναικώ ν, από τους Ρωμαίους αυτοκρά τορες μέχρι τις

291
πρωταγωνίστριες του Χό λιγουντ. Τι σημαίνει αυτό ; Ότι ό λα είναι θέμα
φαντασίας. Η σύ γχρονη βιομηχανία της ομορφιά ς εκμεταλλεύ εται τη διαχρονική
επιθυμία για αθάνατη νεό τητα και τη φαντασία: Θέλεις να ζή σεις για πά ντα,
λοιπό ν; Μπορείς!
Επομένως, αν είσαι κά τω από 70 ετώ ν και επιθυμείς αυτό το «για πά ντα»,
πά νω απ’ ό λα χρειά ζεσαι χρή μα. Αν το έχεις, αγό ρασε ένα αεροπορικό εισιτή ριο
για την Αμερική και κλείσε δωμά τιο στη μεγαλύ τερη, σύ μφωνα με το περιοδικό
Time, κλινική
«διαχείρισης ηλικίας» στον κό σμο. Εκεί, αφού πρώ τα σε εξετά σουν, θα
φρεσκά ρουν τον οργανισμό σου. Τα υπό λοιπα είναι θέμα αισθητική ς!

Μ. Σκαφίδας, από τον ηλεκτρονικό περιοδικό τύ πο

(διασκευή )

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Με ποιους τρό πους, σύ μφωνα με το κείμενο, εκδηλώ νεται διαχρονικά η

επιθυμία των ανθρώ πων για μακροζωία; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην πρώ τη παρά γραφο (Οι
ά νθρωποι... γερά σουν!) και την τελευταία παρά γραφο (Επομένως,... αισθητική ς!)
του κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1.α. Να γρά ψετε ένα αντώ νυμο για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με
την
έντονη γραφή: ανέτειλε, αρνούνται, ψεύτικη, σημαντικών,
αθάνατη.
(μονάδες 5)

Β1.β. Να δημιουργή σετε μία πρό ταση με καθεμιά από τις αντώ νυμες λέξεις.
(μονάδες 5)

Β2. Να επισημά νετε στο κείμενο τρία παραδείγματα

μεταφορική ς/συνυποδηλωτική ς
χρή σης της γλώ σσας.
(μονάδες 15)
ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Με ποιους τρό πους, σύ μφωνα με το κείμενο, εκμεταλλεύ εται η

292
 σύ γχρονη βιομηχανία της ομορφιά ς την επιθυμία των ανθρώ πων για
μακροζωία; (60-80
λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην πρώ τη παρά γραφο
(Οι ά νθρωποι... γερά σουν!) και την τρίτη παρά γραφο (Από στιγμές...
Μπορείς!) του κειμένου.
(μονάδες 10)
Β1.α. Να γρά ψετε μία συνώ νυμη λέξη για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με
την
έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο κείμενο:
κατάφερε, δημιουργήσει, ψεύτικη, σημαντικών, επιθυμείς.
(μονάδες 5)

Β1.β. Να δημιουργή σετε μία πρό ταση για καθεμιά από τις συνώ νυμες λέξεις.
(μονάδες

5)

Β2.α. Για ποιους λό γους ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το β΄ ενικό πρό σωπο

στην
τελευταία παρά γραφο (Επομένως,... αισθητική ς!) του
κειμένου;
(μονάδες 10)

Β2.β. Τι δηλώ νει, κατά την ά ποψή σας, ο συγγραφέας με τη χρή ση του
θαυμαστικού στην τελευταία παρά γραφο (Αν είσαι... αισθητική ς!) του
κειμένου;
(μονάδες 5)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Ποιες δυνατό τητες, σύ μφωνα με το κείμενο, υπά ρχουν σή μερα για
την ικανοποίηση της επιθυμίας των ανθρώ πων να παραμείνουν νέοι; (60-80
λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στην πρώ τη παρά γραφο (Οι

293
ά νθρωποι...
γερά σουν!) και την τελευταία παρά γραφο (Επομένως,...αισθητική ς!) του
κειμένου.

(μονάδες

10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 50-60 λέξεων, χρησιμοποιώ ντας τις φρά σεις/
λέξεις με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο κείμενο: εξελιγμένη
τεχνολογία, ειδικοί, προωθούν, σύγχρονη βιομηχανία της ομορφιάς,
αθάνατη νεότητα.
(μονάδες

10)

Β2. Να επισημά νετε σε ποιες από τις παρακά τω φρά σεις του κειμένου η
γλώ σσα χρησιμοποιείται κυριολεκτικά /δηλωτικά και σε
ποιες
μεταφορικά /συνυποδηλωτικά :

1. «κοιλά δες του χρό νου»

2. «αθά νατους θεού ς»
3. «φυσική ενέργεια»

(Μονάδες 15)

ΕΝΟΤΗΤΑ : ΚΩΜΙΚΟ - ΓΕΛΙΟ

ΚΕΙΜΕΝΟ :

Το κωμικό και η σημασία του γέλιου

Από την αρχαιό τητα μέχρι σή μερα έχουν γίνει πολλές προσπάθειες από

294
αξιό λογους φιλό σοφους, ό πως ο Νίτσε ή ο Καντ, να οριστεί το κωμικό , η κωμωδία
και η διαφορά της από την τραγωδία και το γέλιο. Οι ορισμοί αυτοί, παρό λο που
διαφέρουν μεταξύ τους, παρουσιά ζουν πολλά κοινά σημεία.
Η κωμωδία είναι μία μίμηση των πιο συνηθισμένων ανθρώ πων, όχι ό μως σε ό λα
τους τα ελαττώ ματα, αλλά σε ένα, στο κωμικό . Το κωμικό δηλαδή , είναι ένα λά θος
και μια ασχή μια, ανώ δυνη και αβλαβή ς. Προκαλείται ό ταν διαψεύ δεται ξαφνικά μια
έντονη προσδοκία μας. Η διά ψευση αφορά ένα αντικείμενο που δεν μας
ενδιαφέρει σοβαρά , γιατί διαφορετικά προκαλείται θλίψη και όχι ευθυμία. Όμως,
στοιχείο κωμικό μπορεί να αποτελέσει και κά τι μικρό και ασή μαντο, ό ταν του
προβά λλουμε την αξίωση ό τι είναι κά τι μεγά λο και γεμά το σημασία. Ξαφνικά και
απρό οπτα αποκαλύ πτεται αυτό που πραγματικά είναι. Η διά ψευση αυτή προκαλεί
το γέλιο. Το κωμικό δεν έχει μό νο ως αντικείμενο τη σά τιρα και τα αστεία θέματα,
αλλά και πένθιμα, ώ στε να αφαιρεθεί κά πως το βά ρος της θλίψης από ένα θλιβερό
γεγονό ς και να δειχθεί μια καλοκά γαθη διά θεση παρή γορης συμπό νιας στους
θλιμμένους και στους πονεμένους.
Για να καταλά βουμε το γέλιο, θα πρέπει να το τοποθετή σουμε στο φυσικό του
περιβά λλον που είναι η κοινωνία. Πρέπει προπά ντων να καθορίσουμε τη χρή σιμη
λειτουργία του, που είναι μία κοινωνική λειτουργία.
Σύ μφωνα με τον Νίτσε, γέλιο σημαίνει να είσαι χαιρέκακος, αλλά με καλή έννοια.
Το γέλιο και το κωμικό μπορεί να οριστεί και ως «γκροτέσκο», δηλαδή χονδροειδές
(γελοίο). Το γέλιο που προκαλείται από το γκροτέσκο κωμικό συγγενεύ ει με την
αθώ α ζωή και την από λυτη χαρά .
Ένας ά λλος τρό πος για να προκαλέσει κανείς το γέλιο είναι η σά τιρα. Η σά τιρα
από τη μια μεριά ξεσκεπά ζει την ανοησία και από την ά λλη καυτηριά ζει το κακό .
Χαρακτηριστικό είδος σά τιρας αποτελεί ο Καραγκιό ζης. Ο Καραγκιό ζης είναι ο
πρωταγωνιστή ς του ελληνικού θεά τρου σκιώ ν. Το θέαμα αυτό έχει ρίζες στην εποχή
της τουρκοκρατίας. Ο Καραγκιό ζης αναπαριστά τον Έλληνα εκείνης της εποχή ς.
Αρχικά αποτέλεσε περιθωριακό θέαμα, στα τέλη ό μως του 19ου αιώ να απέκτησε
νέα μορφή και περιεχό μενο. Αγαπή θηκε πολύ από τους Έλληνες γιατί μαζί με τους
«συμπρωταγωνιστές» του, και κυρίως τον Χατζιαβά τη, σατίρισε έναν τρόπο ζωής
με αναφορές σε ό λες τις κοινωνικές τά ξεις.

Ν.Δ., από την ιστοσελίδα της εφ. Το πρώτο βήμα. 1ο Πειραματικό Γενικό Λύ κειο
Αθηνώ ν – Γεννά δειο, 2001-2002 (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Πώ ς προκαλείται, σύ μφωνα με τον συγγραφέα, το κωμικό ; (60-80 λέξεις)

(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο σε κά θε παρά γραφο του κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων στην οποία θα χρησιμοποιή σετε τις
λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή: προσπάθειες, γέλιο, έντονη
προσδοκία, κοινωνία, τρόπο ζωής.
(μονάδες 10)

Β2. «Η διά ψευση αυτή προκαλεί το γέλιο»:

1. Να αιτιολογή σετε την επιλογή της ενεργητική ς σύ νταξης από τον συγγραφέα.
295
 (μονάδες 5)
2. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύ νταξη σε παθητική .
(μονάδες 10 )

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Πώ ς εξηγείται, σύ μφωνα με τον συγγραφέα, το γεγονό ς ό τι το κωμικό δεν έχει

μό νον ως αντικείμενο τη σά τιρα και τα αστεία θέματα, αλλά και τα πένθιμα; (60-80
λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να χωρίσετε σε δύ ο παραγρά φους τη δεύ τερη παρά γραφο του κειμένου (Η
κωμωδία είναι… πονεμένους) και να αιτιολογή σετε τη διαφορετική
παραγραφοποίηση.
(μονάδες 10)

Β1.α. Να γρά ψετε μία συνώ νυμη λέξη ή ισοδύ ναμη φρά ση για καθεμιά από τις
λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους στο κείμενο:
συνηθισμένων, ελαττώματα, απρόοπτα, τοποθετήσουμε, ξεσκεπάζει.
(μονάδες 5)

Β1.β. Να δημιουργή σετε από μία πρό ταση χρησιμοποιώ ντας καθεμιά συνώ νυμη
λέξη ή ισοδύ ναμη φρά ση.
(μονάδες 5)

Β2.α. Να επισημά νετε πέντε λέξεις του κειμένου που αποτελού ν ειδικό λεξιλό γιο.
(μονάδες 10)
Β2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους στο κείμενο.
(μονάδες 5)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Β1. α. Να γρά ψετε ένα αντώ νυμο για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με
έντονη γραφή: διαφορά, διαψεύδεται, γεμάτο, θλιβερό, ξεσκεπάζει.
(μονάδες 5)

Β1.β. Να δημιουργή σετε από μία πρό ταση χρησιμοποιώ ντας καθεμιά αντώ νυμη
λέξη.
(μονάδες 10)

Β2. «Η σά τιρα από τη μια μεριά ξεσκεπά ζει την ανοησία και από την ά λλη
καυτηριά ζει το κακό »: 1. Να αιτιολογή σετε την επιλογή της ενεργητική ς σύ νταξης
από τον συγγραφέα.
(μονάδες 5)

2. Να μετατρέψετε την ενεργητική σύ νταξη σε παθητική .

(μονάδες 10)

ΚΕΙΜΕΝΟ :

296
 Γέλιο και ευφυΐα

Οι περισσό τεροι ά νθρωποι σπά νια (χαμο)γελού ν. Αυτό συμβαίνει γιατί

επικρατεί η εντύ πωση ό τι αυτό ς που (χαμο)γελά ει πολύ είναι λιγό τερο έξυπνος,
σε σχέση με κά ποιον ά λλον, που είναι συνεχώ ς σοβαρό ς. Για κά ποιον λό γο,
έχουμε συνδέσει τη σοβαρό τητα με την ευφυΐα και θεωρού με ό τι ό σο πιο
σοβαροφανώ ς μιλά με ή ενεργού με, τό σο περισσό τερο ευφυείς είμαστε. Έτσι,
ό ποιος (χαμο)γελά ει συχνά , κινδυνεύ ει να θεωρηθεί αφελή ς.
Σκεφτείτε πό σο δύ σκολο είναι να κά νετε κά ποιον να γελά σει. Δεν είναι
τυχαίο που η κωμωδία θεωρείται το δυσκολό τερο είδος για τους ηθοποιού ς και
τους συγγραφείς. Όταν μας συμβαίνει κά τι δυσά ρεστο, θεωρείται λογικό και
αυτονό ητο να στεναχωριό μαστε. Πό ση ευφυΐα χρειά ζεται για να πρά ξει κά ποιος
το αυτονό ητο; Αντίθετα, χρειά ζεται ευστροφία για να απεγκλωβιστού με από
την ιδιωτική μας λογική και να δού με την εύ θυμη ό ψη μιας κατά στασης.
Θεωρητικά , οι περισσό τεροι από εμά ς γνωρίζουμε ό τι η ανησυχία για ένα
πρό βλημα δεν θα μας δώ σει τη λύ ση. Ωστό σο, το πιθανό τερο είναι να μας φέρει
σε χειρό τερη θέση, γιατί διπλασιά ζει το φορτίο στις πλά τες μας.
Εξαιτίας της ανησυχίας, μπαίνουμε σε κατά σταση ά γχους και αισθανό μαστε
περισσό τερο πιεσμένοι. Επιπλέον, έτσι ό πως είμαστε πιεσμένοι, γινό μα στε
ενεργειακά πιο φτωχοί. Δεν φτά νει που έχουμε το πρό βλημα, έχουμε και ά γχος
από πά νω! Το βρίσκετε σοφό αυτό ;
(Χαμο)γελώ ντας, δεν μειώνουμε το πρό βλημα, αλλά διαλύουμε την
ανησυχία και το πρό σθετο ά γχος. Όταν (χαμο)γελά με, δεν σημαίνει ό τι δεν
θέλουμε να αντιμετωπίσουμε τα προβλή ματά μας. Ουσιαστικά , η ευφυΐα μας
κινητοποιείται, ώ στε να γίνει μία διαφορετική διαχείριση δυνατοτή των.
Απεγκλωβιζό μαστε από την αυτοπαγίδευσή μας στο ναρκοπέδιο της
σοβαροφανού ς ιδιωτική ς μας λογική ς. Ως γνωστό ν, τα προβλή ματα πά νε μαζί
με τις λύ σεις τους. Από ό σο περισσό τερες πλευρές δού με κά τι, τό σες
περισσό τερες πιθανό τητες έχουμε να βρού με τη λύ ση. Το γέλιο φωτίζει
κά ποιες ξεχασμένες πλευρές των προβλημά των μας, χώ ρια που μας χαλαρώ νει
κιό λας! Μας δείχνει τον δρό μο, μας ανά βει το φως και μας ξεκουρά ζει κι από
πά νω!
Αλ. Λουπασά κης. (2002). Γέλιο - Η καλύτερη θεραπεία, 123-
124.
Αθή να: Κέδρος (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Ποια είναι, σύ μφωνα με το κείμενο, η συμβολή του γέλιου στην αντιμετώ πιση
των προβλημά των μας; (60-80 λέξεις)

297
 (μονάδες 15)

Α2.α. Να επισημά νετε δύ ο από τις διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες

επιτυγχά νεται η συνοχή στην τρίτη παρά γραφο (Θεωρητικά ... αυτό ;)
του κειμένου.
(μονάδες 5)
Α2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους από το συγγραφέα.
(μονάδες 5)
Β1. Να δημιουργή σετε από μία πρό ταση με καθεμιά συνώ νυμη λέξη ή
ισοδύ ναμη φρά ση των λέξεων με την έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία
τους στο κείμενο:
σοφό, μειώνουμε, διαλύουμε, θέλουμε, κινητοποιείται.
(μονάδες 10)

Β2. Ποιους επικοινωνιακού ς στό χους επιχειρεί να επιτύ χει ο

συγγραφέας χρησιμοποιώ ντας το α΄ και το β΄πληθυντικό πρό σωπο;
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :
Α1. Βασιζό μενοι στο κείμενο, να χαρακτηρίσετε με Σωστό ή Λάθος τις
ακό λουθες προτά σεις:

1. Οι περισσό τεροι ά νθρωποι δεν (χαμο)γελού ν συχνά , επειδή κυριαρχεί η

ά ποψη πως ό ποιος (χαμο)γελά ει είναι αφελή ς.
2. Χρειά ζεται ευφυΐα για να δει κανείς την αστεία πλευρά ς μιας
«προβληματική ς»
κατά στασης.
3. Η ανησυχία βοηθά ει στο να αντιμετωπίσουμε πιο αποτελεσματικά
ένα πρό βλημά μας.
4. Όταν χαμογελά με η σκέψη μας αδρανοποιείται.
5. Το γέλιο μπορεί να μας βοηθή σει να δού με κά ποιες πλευρές των
προβλημά των μας.
(μονάδες 15)

Α2. α.Να επισημά νετε δύ ο από τις διαρθρωτικές λέξεις με τις οποίες
επιτυγχά νεται η συνοχή στην τρίτη παρά γραφο (Θεωρητικά ... αυτό ;) του
κειμένου.
(μονάδες 5)

298
Α2. β.Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους από τον
συγγραφέα. (μονάδες
5)
Β1.α. Να γρά ψετε ένα αντώ νυμο για καθεμιά από τις λέξεις του κειμένου με
την
έντονη γραφή : σπάνια, δυσκολότερο, δυσάρεστο,
μειώνουμε, κινητοποιείται.
(μονάδες 5)
Β1.β. Να δημιουργή σετε από μία πρό ταση χρησιμοποιώ ντας καθεμιά από
τις
αντώ νυμες λέξεις.
(μονάδες 5)

Β2. Να επισημά νετε ποιες από τις παρακά τω προτά σεις του κειμένου
χρησιμοποιού νται με κυριολεκτική /δηλωτική και ποιες με
μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία:

1. «Οι περισσό τεροι ά νθρωποι σπά νια (χαμο)γελού ν».

2. «Η ανησυχία διπλασιά ζει το φορτίο στις πλά τες μας».
3. «Το γέλιο φωτίζει κά ποιες ξεχασμένες πλευρές των προβλημά των μας».
(μονάδες 15)

ΚΕΙΜΕΝΟ:
Προσπάθειες ορισμού του χιούμορ

Το χιού μορ υπή ρξε αντικείμενο μελέτης ή δη από την εποχή της
αρχαιό τητας και μά λιστα από πολλές και διαφορετικές από ψεις. Είναι θέμα
που δεν απασχολεί μό νο τους κωμικού ς, οι οποίοι λό γω επαγγέλματος οφείλουν
να γνωρίζουν τι προκαλεί γέλιο για να το εκμεταλλευτού ν στην επινό ηση νέων
αστείων και κωμικών καταστάσεων. Φιλό σοφοι, γλωσσολό γοι,
ανθρωπολό γοι και ψυχολό γοι θεωρού σαν ανέκαθεν το κωμικό ως σημαντικό
αντικείμενο έρευνας.
Όσοι κατά καιρού ς επιχείρησαν να ορίσουν το χιού μορ το
προσδιορίζουν ως
«πνευματώ δη αστεϊσμό », «εύθυμη διάθεση που εκδηλώ νεται με ά κακη ειρωνεία
και προκαλεί στους ά λλους διασκέδαση ή ευχά ριστη διά θεση» ή «οτιδή ποτε
αστείο και ό ,τι προκαλεί γέλιο». Το χιού μορ, σύ μφωνα με ερευνητές, αποτελεί
«ζωτικό στοιχείο της ανθρώ πινης υπό στασης» και είναι ένα «ιδιαίτερο

299
χαρακτηριστικό της ανθρωπό τητας».

Οι ψυχολό γοι της εξέλιξης πιστεύ ουν ό τι προτού φθά σουμε στο
γέλιο ξεκινή σαμε από το χαμό γελο, μια μυϊκή έκφραση του προσώ που που
αρχικά ή ταν μια πολύ βασική μορφή επικοινωνίας, με την οποία τα ά τομα
έδειχναν την πρό θεσή τους να συνεργαστού ν με κά ποιον ά λλον. Φυσικά αυτό
παραμένει και σή μερα, με το χαμό γελο να σημαίνει ενθά ρρυνση του ά λλου, να
δίνει το πρά σινο φως στην επικοινωνία. Γελώ ντας μαζί με κά ποιον ά λλον, οι
πρό γονοί μας έδειχναν τις ειλικρινείς προθέσεις τους, έκαναν συμμαχίες και
οριοθετού σαν τη μορφή της σχέσης τους. Το γέλιο είναι μια αρχέγονη κραυγή ,
που εκφρά ζει συναίσθημα και μεταβιβά ζει στους ά λλους την πληροφορία της
ευχάριστης συναισθηματικής κατάστασης αυτού που γελά ει. Πρό κειται,
λοιπό ν, για μια ηθελημένη μορφή επικοινωνίας σε μη λεκτικό επίπεδο.
Σύ μφωνα με ειδικού ς η αίσθηση του χιού μορ δεν είναι παρά μια μορφή
δημιουργική ς ανακά λυψης, το αναπά ντεχο πέρασμα σε μια εντελώ ς διαφορετική
οπτική γωνία. Κά θε φορά που κά νουμε κά ποια διανοητική ανακά λυψη, ό πως
ό ταν λύ νουμε ένα γρίφο, ό ταν αναγνωρίζουμε έναν φίλο που συναντά με τυχαία,
ή συνειδητοποιού με ό τι έχουμε στην τσέπη μας τον πρώ το αριθμό του λαχείου,
έχουμε πά ντα το ίδιο συναίσθημα: μια ευχά ριστη διέγερση που μοιά ζει τό σο πολύ
με το γαργαλητό , ώ στε μερικές φορές μας κά νει να σπαρταρά με στα γέλια.
Όταν λέμε για κά ποιον ό τι έχει αίσθηση του χιού μορ, αυτό σημαίνει πως
το συγκεκριμένο ά τομο έχει την ικανό τητα να βιώ νει το χιού μορ. Αυτή , σύ μφωνα
με τους ειδικού ς, είναι μια αρετή που τη μοιράζονται ό λοι οι ά νθρωποι, αν και
το πό σο χιουμοριστικό μπορεί να είναι κά τι για τον καθένα προσωπικά
εξαρτά ται από διά φορους παρά γοντες: τη γεωγραφική θέση, τον πολιτισμό , την
ωριμό τητα, το μορφωτικό επίπεδο, το θέμα και το περιεχό μενο του αστείου
συμβά ντος.

Έλ. Ξενή . (2008). Το χιού μορ στο γλωσσικό μά θημα. Πρακτικά 10ου Συνεδρίου
Παιδαγωγικής Εταιρείας Κύπρου, από το διαδίκτυο (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Πώ ς ορίζεται, σύ μφωνα με το κείμενο, η «αίσθηση του χιού μορ»; (60-80

λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο σε κά θε παρά γραφο του

κειμένου. (μονάδες
10)

300
Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων στην οποία να χρησιμοποιή σετε
τις λέξεις/φρά σεις του κειμένου με έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους
στο κείμενο: αστείων και κωμικών καταστάσεων, εύθυμη διάθεση,
ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, ευχάριστης συναισθηματικής κατάστασης,
μοιράζονται.
(μονάδες

10)

Β2. Να επισημά νετε τρεις λέξεις/φρά σεις του κειμένου

με μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία.
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Ποια εξελικτική διαδικασία, σύ μφωνα με το κείμενο, οδή γησε το ανθρώ πινο
είδος στο γέλιο; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγρά φου (Οι ψυχολό γοι....
επίπεδο)
του κειμένου;
(μονάδες 10)
Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων στην οποία να
χρησιμοποιή σετε τις λέξεις/φρά σεις του κειμένου με την έντονη
γραφή: ευχάριστη διάθεση,
χαμόγελο, γέλιο, μορφή επικοινωνίας, αίσθηση του χιούμορ.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε ποιες από τις παρακά τω προτά σεις/φρά σεις του
κειμένου χρησιμοποιού νται με κυριολεκτική /δηλωτική και ποιες με
μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία:

1. «το χιού μορ […] αποτελεί ζωτικό στοιχείο της ανθρώ πινης υπό στασης»
2. «μια μυϊκή έκφραση του προσώ που»
3. «το […] πέρασμα σε μια εντελώ ς διαφορετική οπτική γωνία»

(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (3):

301
Α1. Ποιες είναι, σύ μφωνα με το κείμενο, οι από ψεις που έχουν διατυπωθεί
κατά καιρού ς για το χιού μορ; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τρίτης παραγρά φου (Οι ψυχολό γοι....
επίπεδο)
του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε από μία πρό ταση χρησιμοποιώ ντας το αντώ νυμο
καθεμιά ς από τις λέξεις του κειμένου με την έντονη γραφή: αστείων,
άκακη, έδειχναν, διαφορετική, ευχάριστη.
(μονάδες 10)

Β2.α. Ο τίτλος του κειμένου είναι κυριολεκτικό ς/δηλωτικό ς

ή μεταφορικό ς/συνυποδηλωτικό ς;
(μονάδες 5)

Β2.β. Να δώ σετε έναν δικό σας σύ ντομο μεταφορικό /συνυποδηλωτικό

τίτλο στο
κείμενο.
(μονάδες 10)

ΚΕΙΜΕΝΟ :
Η σημασία του γέλιου στη ζωή μας

Το γέλιο είναι δώ ρο, ό πλο και φά ρμακο για τον ά νθρωπο. Μπορεί να
επηρεά σει θετικά την υγεία μέσω της ευχά ριστης συναισθηματική ς κατά στασης
την οποία δημιουργεί. Συγκεκριμένα, το γέλιο προκαλεί μεταβολές σε διά φορα
συστή ματα του οργανισμού , οι οποίες με τη σειρά τους ωφελού ν την υγεία.
Για παρά δειγμα, έχει αποδειχθεί ό τι μπορεί να μειώ σει έως και 20% τη χρή ση
παυσίπονων, λό γω της διέγερσης που προκαλεί στις φυσικές
αντικαταθλιπτικές ουσίες του οργανισμού . Ακό μη, το έντονο γέλιο ενισχύ ει την
ά μυνα του οργανισμού . Επίσης, χαλαρώ νει, κά νει καλό στην καρδιά και τονώ νει
την αναπνευστική λειτουργία.
Η παρουσία του γέλιου είναι ευεργετική και αντίθετα η απουσία του
γίνεται δυσά ρεστα αισθητή σε ό λες σχεδό ν τις εκδηλώ σεις της κοινωνική ς ζωή ς.
302
 Λέγεται ό τι η ευαισθησία και ο συναισθηματικός κόσμος των μελώ ν μιας
κοινωνίας, η πνευματική τους στά θμη, η αισθητική τους καλλιέργεια, αλλά ,
ιδίως, η ποιότητα της μεταξύ τους επικοινωνίας μπορού ν να προσδιοριστού ν με
ασφαλή τρό πο από τη συχνό τητα του γέλιου και από την ποιό τητα των μέσων
που το προκαλού ν.
Το χιού μορ, επίσης, διευκολύ νει την κοινωνική ζωή των ανθρώ πων. Αυτό
συμβαίνει γιατί, πρώ τον, είναι μια εμπειρία που μοιραζό μαστε με ά λλους.
Δεύ τερον, διό τι ενισχύ ει την εσωτερική συνοχή κά θε κοινωνική ς ομά δας.
Ακό μη, μπορεί να έχει
«διπλωματική » χρή ση, εφό σον, λό γω της έμφυτης ασά φειά ς του,
επιτρέπει να
κινού μαστε μεταξύ σοβαρού και αστείου χωρίς τον κίνδυνο να
παρεξηγηθού με. Με ά λλα λό για, εκφρά σεις και λό για που διατυπώνονται με
χιού μορ μεταφέρουν συναισθή ματα και αλή θειες που θα ενοχλού σαν αν
διατυπώ νονταν με σοβαρό τρό πο. Επιπλέον το χιού μορ είναι ελκυστικό , καθώ ς
εκείνοι που μπορού ν να το προκαλού ν είναι πιο ικανοί στην επικοινωνία και
προκαλού ν τη συμπά θεια των ά λλων.
Εξά λλου, το γέλιο καταπολεμά το ά γχος, ενώ το χιού μορ μπορεί έμμεσα να
συμβά λει στην ευεξία, περιορίζοντας τις επιπτώ σεις του ά γχους στον
οργανισμό . Η
καλή αίσθηση του χιού μορ μπορεί να βοηθή σει τον ά νθρωπο να
αποστασιοποιηθεί
από το πρό βλημα που τυχό ν αντιμετωπίζει και να δρομολογή σει ευκολό τερα
τρό πους επίλυσή ς του. Ακό μη, με το χιού μορ και το γέλιο ο ά νθρωπος μπορεί να
αποκτή σει αίσθηση κυριαρχίας σε μια δύ σκολη περίσταση και να αντιμετωπίσει
πιο αποτελεσματικά το στρες. Αυτό επιτυγχά νεται με την αξιοποίηση της
ικανό τητας του ανθρώ που να διακρίνει το παρά λογο σε μια κατά σταση και, αντί
να καταβά λλεται από αυτή ν, να γελά μαζί της. Έτσι, μπορεί να χαλαρώ σει από
καταστά σεις έντασης και να απελευθερωθεί από πιέσεις.

Ερευνητική Εργασία. Η σημασία του γέλιου στη ζωή μας, σχολ. έτος
2012-13.
ου
Από την ιστοσελίδα του 4 ΓΕΛ Αθηνώ ν (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Με ποια επιχειρή ματα τεκμηριώ νεται στο κείμενο η ά ποψη ό τι το γέλιο
και το χιού μορ ωφελού ν την υγεία; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2.α. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχά νεται η συνοχή στην τρίτη

303
 παρά γραφο (Το χιού μορ... ά λλων) του κειμένου;
(μονάδες 5)

Α2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους στο

κείμενο. (μονάδες
5)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιή σετε
τις λέξεις/φρά σεις του κειμένου με την έντονη γραφή:
συναισθηματικός κόσμος, καλλιέργεια, ποιότητα, μεταξύ σοβαρού και
αστείου, διατυπώνονται.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε στο κείμενο δύ ο παραδείγματα

μεταφορική ς/συνυποδηλωτική ς χρή σης της γλώ σσας και να αιτιολογή σετε
την επιλογή του συγγραφέα.
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Πώ ς το χιού μορ διευκολύ νει την κοινωνική ζωή του ανθρώ που, σύ μφωνα
με το κείμενο; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Ποια είναι τα δομικά στοιχεία της τέταρτης παραγρά φου (Εξά λλου...
πιέσεις) του κειμένου;
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε από μία πρό ταση με μια συνώ νυμη λέξη ή ισοδύ ναμη
φρά ση των λέξεων με την έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία τους
στο κείμενο:
επηρεάσει, ενισχύει, συμβάλει, επιπτώσεις, χαλαρώσει.
(μονάδες 10)

Β2. Να επισημά νετε στην πρώ τη παρά γραφο του κειμένου (Το γέλιο
...λειτουργία)
τρεις ειδικού ς ό ρους που χρησιμοποιού νται σε μία επιστή μη (ειδικό
λεξιλό γιο).
(μονάδες 15)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Με ποιους τρό πους το γέλιο και το χιού μορ βοηθού ν τον ά νθρωπο
304
 να καταπολεμή σει το ά γχος, σύ μφωνα με το κείμενο; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2.α. Με ποιες διαρθρωτικές λέξεις επιτυγχά νεται η συνοχή στην τρίτη

παρά γραφο (Το χιού μορ...ά λλων) του κειμένου;
(μονάδες 5)

Α2.β.Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους στο

κείμενο. (μονάδες
5)

Β1. Να συντά ξετε μια παρά γραφο 60-80 λέξεων, στην οποία να χρησιμοποιή σετε
τις λέξεις/φρά σεις του κειμένου με την έντονη γραφή, με βά ση τη σημασία
τους στο κείμενο: ευχάριστης συναισθηματικής κατάστασης,
ενισχύει, ευεργετική,
διευκολύνει, ικανοί στην επικοινωνία.
(μονάδες 10)

Β2. Να αντικαταστή σετε τις παρακά τω υπογραμμισμένες φρά σεις που

έχουν μεταφορική /συνυποδηλωτική σημασία με ά λλες που έχουν
κυριολεκτική /δηλωτική
σημασία
:

1. Ο ά νθρωπος μπορεί ν α απελευθερωθεί από πιέσεις .

2. Το έντονο γέλιο ενισχύ ει την ά μ υ ν α τ ο υ οργανισμού .
3. Το χιού μορ μπορεί να έχει «διπλωματική » χρή ση .

(μονάδες 15)

ΚΕΙΜΕΝΟ 1 :
Η σάτιρα και το κωμικοτραγικό

Η σά τιρα, η επιθετική μορφή της κωμωδίας, έχει τρία βασικά

χαρακτηριστικά : τη φαντασία, την ηθική βά ση και την επιθετικό τητα. Η
σά τιρα «επιτίθεται» ιδίως σε πολιτικού ς θεσμού ς και στους εκπροσώ πους τους.
Επίσης, τα βέλη της μπορεί να στραφού ν σε κοινωνικές ομά δες και στην
κοσμοθεωρία τους, ή ακό μα και εναντίον μεμονωμένων ατό μων ή θεωριώ ν.
Βασική προϋ πό θεση επιτυχίας της σά τιρας είναι να χρησιμοποιεί
δεδομένα γνωστά και στους δύ ο «συμβαλλό μενους», δηλαδή και στον
305
εμπνευστή της και στο κοινό .
Τα μέσα που χρησιμοποιεί η σά τιρα για να «επιτεθεί» είναι η εικό να, οι
συμπεριφορές και ο λό γος. Χαρακτηριστικό παρά δειγμα σατιρικώ ν εικό νων είναι
οι γελοιογραφίες, ενώ οι μίμοι, κι ό χι μό νο αυτοί, χρησιμοποιού νται για να
σατιριστού ν συμπεριφορές. Ιδιαίτερα στη μορφή του λό γου (είτε προφορικού
είτε γραπτού ), η σά τιρα πά ντα χρησιμοποιεί την ειρωνεία. Ως γνωστό ν, στην
ειρωνεία ο λό γος χρησιμοποιείται κατά τέτοιον τρό πο, ώ στε το αποδιδό μενο
νό ημα να «αντιτίθεται» στο κυριολεκτικό . Έτσι, ο σατιρικό ς λό γος
χρησιμοποιεί τα δυνατά στοιχεία του αντιπά λου, με τέτοιον τρό πο, ώ στε να
παρουσιά ζονται ως «αδυναμίες».
Στο κωμικοτραγικό στοιχείο οι μικρές φευγαλέες δό σεις τραγικό τητας της
καθημερινή ς ζωή ς γίνονται οι ά ξονες κίνησης του κωμικού στοιχείου. Το
κωμικοτραγικό , μέσω του οποίου η κωμωδία απαλύ νει τον πό νο, προκαλεί
γέλιο μέσα από το δά κρυ και το δά κρυ μας γλυκαίνει. Σύ γχρονο
υπό δειγμα κωμικοτραγικού αποτελού ν οι ή ρωες και οι καταστά σεις στις
ταινίες του Τσά ρλι Τσά πλιν (Charlie Chaplin). Όσο για την κωμικοτραγική
φιγού ρα του Δον Κιχώ τη, μπορεί να μας παρηγορή σει για τα ό νειρά μας, που η
καθημερινό τητα τα μετατρέπει σε απλές σκιές φαντασίωσης.

Αλ. Λουπασά κης. (2002). Γέλιο - Η καλύτερη θεραπεία, 100-101. Αθή να:
Κέδρος (διασκευή ).

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Όταν οι πολίτες γελούν με την «πόλιν» τους...

Στην Ελλά δα έχουμε και γνώ ση και μακρά εμπειρία της πολιτική ς
σά τιρας. Ακό μη και σή μερα, η Επιθεώ ρηση είναι ένα θεατρικό είδος που ανθεί
και οι Έλληνες πολιτικοί «πρωταγωνιστού ν» ενεργά σ’ αυτή ν. Η σά τιρα της
τρέχουσας πολιτική ς κατά στασης είναι ένα πολύ σημαντικό μέσο
εκτό νωσης για πολλού ς ανθρώ πους. Φανταστείτε πό σο θα επιβαρυνό ταν η
ατμό σφαιρα, εξαιτίας κά ποιων πολιτικώ ν αποφά σεων, αν δεν υπή ρχε και η
εκτό νωση του γέλιου. Σκεφθείτε επίσης την εύστοχη σά τιρα των
γελοιογρά φων στις εφημερίδες και την ευεξία που προσφέρει στον
αναγνώ στη.
Ο ρό λος της πολιτική ς κωμωδίας έχει παίξει, και συνεχίζει να παίζει,
τερά στιο ρό λο. Η εκτό νωση των πολιτώ ν σώ ζει την «πό λιν» από πολλά δεινά .
Σαφέστατα, η «πό λις» χρειά ζεται διακυβέρνηση. Όμως, ό ταν αυτή γίνεται
χωρίς σύ νεση, τό τε η ένταση μεγαλώ νει. Το γέλιο της μερίδας των πολιτώ ν που
θίγεται περισσό τερο βοηθά ει στην αποφό ρτιση. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ό τι

306
από τα περισσό τερα δικτατορικά καθεστώ τα απαγορεύ εται η σά τιρα και η
κωμωδία.
Βεβαίως, γνωρίζουμε ό τι συνή θως εξουσία και χαμό γελο δεν πά νε
μαζί! Υπευθυνό τητα ό μως και χαμό γελο ταιριά ζουν από λυτα και αυτό είναι,
ίσως, που θα πρέπει να μά θουν οι πολίτες. Θα ή ταν χρή σιμο να εξετά ζαμε το
προφίλ του ηγέτη. Πώ ς τον θέλουμε; Άκαμπτο, σκληρό και αυστηρό ; Ή
εύ στροφο, γνώ στη, ευέλικτο
και με τά σεις βελτίωσης των λαθώ ν του; Το δεύ τερο μοντέλο αρχηγού
σαφέστατα προτιμά ει τον «κό σμο του γέλιου», ως μέθοδο κριτική ς και
αυτοκριτική ς. Αυτό είναι γεγονό ς και η ιστορία το έχει καταγρά ψει.

Αλ. Λουπασά κης. (2002). Γέλιο - Η καλύτερη θεραπεία, 125-126.

Αθή να: Κέδρος (διασκευή ).

ΘΕΜΑΤΑ (1) :

Α1. Ποια είναι, σύ μφωνα με το πρώ το κείμενο, τα μέσα που χρησιμοποιεί η

σά τιρα; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)
Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στη δεύ τερη παρά γραφο (Τα μέσα…
αδυναμίες)
και την τρίτη παρά γραφο (Στο κωμικοτραγικό ….. φαντασίωσης) του
πρώ του κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. Να δημιουργή σετε από μία πρό ταση με το αντώ νυμο καθεμιά ς από τις
λέξεις των δύ ο κειμένων με την έντονη γραφή: επιθετική, ηθική,
αδυναμίες, σημαντικό,
εύστοχ
η.
(μονάδες 10)

Β2. α. Γιατί ο συγγραφέας στο δεύ τερο κείμενο χρησιμοποιεί το α΄ και β΄

πληθυντικό πρό σωπο;
(μονάδες 10)

Β2. β. Γιατί ο συγγραφέας στο δεύ τερο κείμενο χρησιμοποιεί ευθείες ερωτή σεις;
(μονάδες 5)
ΘΕΜΑΤΑ (2) :

Α1. Ποιος είναι, σύ μφωνα με τα δύ ο κείμενα, ο κοινωνικό ς ρό λος της σά τιρας;

307
 (60-80
λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε έναν πλαγιό τιτλο στην πρώ τη παρά γραφο (Στην Ελλά δα….
αναγνώ στη)
και τη δεύ τερη παρά γραφο (Ο ρό λος..... κωμωδία) του δεύ τερου κειμένου.
(μονάδες

10)

Β1. Να συντά ξετε μία παρά γραφο 60-80 λέξεων χρησιμοποιώ ντας τις
λέξεις/φρά σεις των κειμένων με την έντονη γραφή: γελοιογραφίες,
καθημερινής ζωής, εύστοχη
σάτιρα, τάσεις βελτίωσης, κριτικής και αυτοκριτικής.
(μονάδες 10)

Β2. «...από τα περισσό τερα δικτατορικά καθεστώ τα απαγορεύ εται η σά τιρα

και η κωμωδία...»:

Β2. α. Να αιτιολογή σετε την επιλογή της σύ νταξης από τον συγγραφέα.
(μονάδες 5)
Β2. β. Να μετατρέψετε την παθητική σύ νταξη σε ενεργητική .
(μονάδες 10)

ΘΕΜΑΤΑ (3) :

Α1. Ποια είναι, σύ μφωνα με το πρώ το κείμενο, τα μέσα «επίθεσης» που

χρησιμοποιεί η σά τιρα; (60-80 λέξεις)
(μονάδες 15)

Α2. Να δώ σετε από έναν πλαγιό τιτλο στη δεύ τερη παρά γραφο (Τα μέσα…
αδυναμίες)
και την τρίτη παρά γραφο (Στο κωμικοτραγικό …. φαντασίωσης) του
πρώ του κειμένου.
(μονάδες 10)

Β1. Nα δημιουργή σετε από μία πρό ταση χρησιμοποιώ ντας καθεμιά από τις
λέξεις των κειμένων με την έντονη γραφή, με τη σημασία που αυτές
έχουν στα κείμενα:
308
 βασικά, εκπροσώπους, αδυναμίες, εύστοχη, ένταση.
(μονάδες 10)

Β2.α. Να επισημά νετε στα κείμενα τρεις φρά σεις ή

προτά σεις μεταφορική ς/συνυποδηλωτική ς χρή σης της γλώ σσας.
(μονάδες 10)
Β2.β. Να αιτιολογή σετε τη χρή ση τους.
(μονάδες 5)

309
310