DuH1

DF Dv l FA α Fα LIST 1
Br. 1 PG
mm mm mm mm N ˚ N
4400 B3
8 105 125 185 165 7000 35
0

h1 δ1 c1 b1 δ c b a1 a2
KZ
mm mm mm mm mm mm mm mm mm
575 30 555 210 12 405 135 6 5 II

PG – pogonska grupa
KZ – kvaliteta zavara

1. DIMENZIONIRANJE DOSJEDA STEZNOG SPOJA

D
p H1 p
1

u
FTA
F
A
D
D v
F

p p

F TA

l
DF =125 mm
Dv =185 mm
Du H 11 =105 mm
FA = 7000 N
l =165 mm

1.1 RAVNOTEŽA U STEZNOM SPOJU

FTA ≥ A •p •ν

FTA = sila trenja u uzdužnom smjeru [N],

A =DF •π •l površina nalijeganja [mm2],
p = pritisak na naležnim površinama [N/mm2],
ν = 0.1 faktor trenja prianjanja (Decker: Elementi
strojeva, TK, 1980., tablica 28, str. 80),
S = 1.5 tražena sigurnost steznog spoja za mirno
opterećenje (Decker: Maschinenelemente, Carl Hanser
Verlag Munchen Wien, 1985.),
FTA = FA • S = 7000 • 1.5 = 10500 N FTA= 10 500
FTA ≥ 10500 N N

A = DF • π • l = 125 • 3.14 • 165 = 64795.3 mm2

A=64795.3
mm2
 LIST 2
1.2 MINIMALNI PRITISAK U SPOJU

FA • S 7000 • 1.5 N
pmin = = = 1.62
A •ν 64795.3 • 0.1 mm2 pmin=1.62
N/mm2
1.3 MAKSIMALNO DOPUŠTENI PRITISAK U SPOJU

1- Qv2
pmax= •Rev [N/mm2] - za glavinu
3 •Spv

1- Qu2
pmaxu = [N/mm2] - za čahuru
3 •Spu

D
Qv = F - odnos promjera
Dv

D
Qu = u - odnos promjera
DF

SPv =1.3 tražena sigurnost prema plastičnom naprezanju

u glavini,
SPu =1.2 tražena sigurnost prema plastičnom naprezanju
u čahuri,
Rev =Re =granica tečenja za glavinu [N/ mm
2
]
Rev = Re = 240 N / mm 2
Reu =Rp0,2 =granica tečenja za čahuru [N/ mm
2
]
2
Reu =Rp0,2 =140N/ mm

DF 125
Qv = = = 0.67
Dv 185
Qv = 0.67
D 105
Qu = u = = 0.84
DF 125
Qu = 0.84
2
1 - Qv 1 - 0.672 N
pmax = • Rev = • 240 = 58.74
3 • S Pv 3 • 1.3 mm2
p max = 58 .74
2 2
1 - Qu 1 - 0.84 N N
pmax u = • Reu = • 140 = 19.83
3 • S Pu 3 • 1 .2 mm2 mm 2

pmax u =19 .83

N
mm 2
 LIST 3
1.4 RELATIVNA KARAKTERISTIKA MAKSIMALNE
PRISNOSTI
p
ξmax =K • maxu
Ev

Ev 1+Qu2 1+Qv2
K= ( - μu ) + +μv - pomoćna veličina
Eu 1- Qu2 1- Qv2
2
EV =210000N/mm - modul elastičnosti za glavinu
2
Eu =90000N/mm - modul elastičnosti za čahuru

µv = 0.3 - Poissonov faktor za glavinu

µu = 0.35 - Poissonov faktor za čahuru
2 2
Ev 1 + Qv 1 + Qu 210 000 1 + 0.842
K= ( - µ v ) + + µ u = ( - 0.35 ) +
Eu 1 - Q v 2 1 - Qu
2
90 000 1 - 0.842
1 + 0.672
+ 0.3 = 15.74 K = 15.74
1 - 0.672
p maxu 19.83
ξ max = K • = 15.74 • = 1.4863 • 10-3
Ev 210 000 ξmax =
1.4863 •10 -3
1.5 MAKSIMALNO DOPUŠTENI PREKLOP
Pst max = ξmax • DF [mm] [μm]

Pst max = ξmax • DF = 1.4863 •10 -3 •125 = 0.1857 = 185.7 μm Pst max =185 .7 µm

1.6 RELATIVNA KARAKTERISTIKA MINIMALNE PRISNOSTI

p
ξmin =K • min
Ev
ξmin =
pmin 1.62 1.214 •10 - 4 mm
ξ min = K • = 15.74 • = 1.214 • 10- 4
Ev 210 000

1.7 MINIMALNI PREKLOP

Pst min =15 .17 µm
Pst min =ξmin •DF [mm] [μm]

Pst min = ξmin • DF = 1.214 • 10 -4 • 125 = 15.17 µm

 LIST 4
1.8 IZBOR DOSJEDA
Tp =tolerancija provrta [μm]
Td =tolerancija dosjeda [µm]
To =tolerancija osovine [µm]

Iz tablice 1.37., str. 103. (Decker):

Td =108μm Td =108μm
Ps max(ISO) =125μm Tp =54 μm
Ps min(ISO) =Ps max(ISO) - Td =125- 108=17μm To =54 μm

Ps max(ISO) ≤ Pst max Ps maxISO =108

μm
125μm≤ 126.6 μm
Ps minISO =17μm
Ps min(ISO) > Pst min
17μm> 6,856μm

µm
ag

To =54 µm

s8
za uglaèanje
rezerva

Pstmax =126.6 µm
Psmax(ISO) =125 µm

ad

Ag
Pstmin =6.856 µm

Psmin(ISO) =17 µm
Tp =54 µm

H8
Ad
0=DF
Izabrani
dosjed
Izabrani dosjed: ∅90 H8/s8 ∅90 H8/s8
 LIST 5
1.9 MINIMALNI POTREBNI PREKLOP
Ps min =Pst min +0.8(Rzv +Rzu)

Rzv , Rzu =srednja visina neravnina [mm] [µm]

Rzv =f (DF, IT glavine) = 6.3 μm N7
Rzu =f (DF, IT čahure) = 6.3 μm N6

Ps min =Pst min +0.8 •(Rzv +Rzu) =6.856•10-3 +0.8 •(6.3 •10-3 +6.3 •10-3 =
=16.94μm Ps min =16.94μm

Ps min ≤ Ps min(ISO)
16.94 μm ≤ 17 μm

1.10 ODABRANE TOLERANCIJE GLAVINE I ČAHURE

1.11. DEFORMACIJA UNUTARNJEG PROMJERA ČAHURE

DUH11

Kako se čahura od bronce izrađuje na definitivne

mjere, a želi se postići da unutarnji promjer Du nakon
ugradnje ima toleranciju H11, potrebno je kontrolirati
deformaciju promjera provrta kao posljedicu uprešanja
u glavinu.

Ra1.6

ISO-TOL.
90 H8

70 D9

90 s8

+0.054
90 H8 0 Ra1.6
+0.027
90 s8 -0.027

1.11.1. Minimalna deformacija Du

Du
2δmin =2pmin(ISO) 103 [µm]
Eu(1- Qu2)

pmin(ISO) =
[Ps min(ISO) - 0.8(Rzv +Rzu)] •Ev [N/mm2]
K •DF
pmin(ISO) =
[Ps min(ISO) - 0.8(Rzv +Rzu)] •Ev =
K •DF

=[
0.017- 0.8(6.3 •10 +6.3 •10 )] •210000
-3 -3
2
=1.44 N/ mm pmin(ISO) =1.44
11
.2 •90

N
2
mm
 LIST 6
70 3
2δmin =1.44 • •10 =5.73μm
90000 2
•(1- 0.78) 2δmin=
6.94μm
1.11.2. Maksimalna deformacija Du

Du
2δmax =2pmax(ISO) •103 [µm]
Eu(1- Qu2)

pmax(ISO) =
[Ps max(ISO) - 0.8(Rzv +Rzu)] •Ev [N/mm2]
K •DF

pmax(
[Ps max(ISO) - 0.8(Rzv +Rzu)] •Ev =
ISO) =
K •DF
[0.125- 0.8•(6.3•10 +6.3•10 )] •210000=23.94N/ mm
-3 -3
2
11
.2 •90

Du 70 pmax(ISO) =23.94
2δmax=2pmax(
ISO) 2
•103 =2 •23.94• 2
•103 =
Eu(1 - Qu ) 90000•(1- 0.78)
N
=95.1μm 2
mm
Ad =2δmax =95.1μm
Ag =Tp'+2δmin =190+5.73 =195
.73 μm 2δnax =
Tp' ' =Ag - Ad =195.73- 95.1=100
.63μm
95.1μm
Odabrano je tolerancijsko polje D9:

Ag =174μm
Ad =100μm

2. KONTROLA NAPREZANJA U ZAVARU

∅ Du D9
Ag =174μm
2.1. ISTOSMJERNO PROMJENJIVO OPTEREĆENJE SILOM F
Ad =100
μm

F =ϕ •Fα

ϕ = 1.2 - faktor udara

F = ϕ • Fα = 1.2 • 44 000 = 52 800 N

Fv F

F = 52 800
Fh N
 LIST 7
2.1.1. Horizontalna sila

Fh = F • cos α = 52 800 • cos 35 = 43 251.22 N Fh = 43251 .22 N

2.1.2. Vertikalna sila

Fv = 30 284.83N
Fv = F • sin α = 52 800 • sin 35 = 30 284.83 N


U presjeku B-B zavar je opterećen na:

- savijanje (sile Fh i FA)
- vlak (sila Fv)
- smik (sile Fh i FA)

2.2 MOMENTI SAVIJANJA

Mf1 =FA •(h1 - δ1)
[Nmm]
Mf2 =Fh •(h1 - δ1) M f 1 = 3 815 000
Nmm
M f 1 = FA • ( h1 - δ1 ) = 7000 • ( 575 - 30 ) = 3 815 000 Nmm
M f 2 = Fh • ( h1 - δ1 ) = 43 251.22 • ( 575 - 30 ) = 23 571914.9 Nmm M f 2 = 23571 914.9
Nmm
2.3. NAPREZANJA ZAVARA U PRESJEKU B-B

=12
2.3.1. Savojno naprezanje zavara oko osi x

M
σfzav1 = f1 [N/ mm
2
]
Wzavx

Izavx
Wzavx = [ mm
3]
e1
 LIST 8
Izavx = (c +2a1) •(b +2a1)3 c •b3
- [ mm] 4
12 12

W zavx =moment otpora [ m ]

3
m
Izavx =moment tromosti [ mm]
4

e1 =najveća udaljenost presjeka od promatrane osi

[mm]
σfzav 1 = savojno naprezanje zavara [N/ mm
2
]
b + 2a1 b 135
e1 = = + a1 = + 6 = 73.5 mm
2 2 2

I zavx =
( c + 2a1) • ( b + 2a1) c • b3 ( 405 + 2 • 6) • (135 + 2 • 6) 405 • 1353
3
- =
3
- =
12 12 12 12
= 27 346 518 mm 4

I 27346518
Wzavx = zavx = = 372061 .46 mm 3
e1 73.5

M f1 3 815 000 N
σ fzav 1 = = = 10 .25
Wzavx 372 061.46 mm 2
N
σ fzav 1 = 10 .25
2.3.2. Savojno naprezanje zavara oko osi y mm 2

M
σfzav2 = f2 [N/ mm
2]
Wzavy

I
Wzavy = zavy [ mm
3]
e2

Izavy =
(b +2a1) •(c +2a1)3 - b •c3 [ mm
4]
12 12

c +2a1 c
e2 = = +a1 [mm]
2 2

c + 2a1 c 405
e2 = = + a1 = + 6 = 208.5 mm
2 2 2

I zavy =
( b + 2a1 ) • ( c + 2a1 ) 3 - b • c3 = (135 + 2 • 6) • ( 405 + 2 • 6) 3 - 135 • 4053 =
12 12 12 12
= 140 929 578 mm4
 LIST 9
I zavy 140 929 578
Wzavy = = = 675 921.23 mm 3
e2 208 .5

Mf2 23 571 914.9 N

σ fzav 2 = = = 34 .87
Wzavy 675 921.23 mm 2
σ fzav 2 = 34 .87

N
2.3.3. Vlačno naprezanje zavara 2
mm
F
σzav = v [N/ mm
2]
Azav

Azav =(c +2a1) •(b +2a1) - c •b [ mm

2] - presjek zavara

Azav = ( c + 2a1 ) • ( b + 2a1 ) - c • b = ( 405 + 2 • 6) • (135 + 2 • 6 ) - 405 • 135 =

= 6624 mm2

Fv 30 284.83 N
σ zav = = = 4.57
Azav 6624 mm 2
N
σ zav = 4.57
2.3.4. Smično naprezanje zavara mm 2

Prema tehničkim propisima uzima se da je smično

naprezanje jednoliko raspoređeno po presjeku zavara i
da ga preuzimaju samo zavari paralelni sa smjerom
djelovanja smične sile (srednje naprezanje).

2.3.4.1 Radi horizontalne komponente sile F

F
τIIzav1 = h [N/ mm
2]
AIIzav1

AIIzav1 =2 •(c +2a1) •a1 [ mm

2]

AIIzav1 = 2 • ( c + 2a1 ) • a1 = 2 • ( 405 + 2 • 6 ) • 6 = 5004 mm2

Fh 43 251.22 N
τ IIzav 1 = = = 8.643
AIIzav 1 5004 mm 2

τIIzav 1 = 8.643
N
2
mm
 LIST 10
2.3.4.2 Radi aksijalne sile na ležaj FA

F
τIIzav2 = A [N/ mm
2]
AIIzav2

AIIzav2 =2 •(b +2a1) •a1 [ mm

2]

AIIzav2 = 2 • ( b + 2a1 ) • a1 = 2 • (135 + 2 • 6) • 6 = 1764 mm2

FA 7000 N
τ IIzav 2 = = = 3.96 τIIzav 2 = 3.96
AIIzav 2 1764 mm 2

N
2.4. UKUPNA NORMALNA NAPREZANJA 2
mm

F=Fmax

F=0 + +

A A
+
y
y + x
- B
B x
- - -

Kako prikazuje prostorna slika presjeka zavara u

točkama A i B javljaju se najveća vlačna odnosno tlačna
naprezanja.

2.4.1 Naprezanja u točki A

σzavA =σzav +σfzav1 +σfzav2 [N/mm2]

N
σ zavA = σ zav + σ fzav 1 + σ fzav 2 = 4.57 + 10 .25 + 34.87 = 49.69
mm 2
σzavA =49.69
N
2
mm
 LIST 11
2.5 UKUPNA TANGENCIJALNA NAPREZANJA (SMIK)

τIIzav= τ2IIzav1 +τ2IIzav2 [N/ mm

2]

N τIIzav = 9.504
τ IIzav = τ 2 IIzav1 + τ 2 IIzav 2 = 8.64 2 + 3.96 2 = 9.504
mm 2
IIzav2 IIzav1
N
IIzav2
2
F=Fmax mm
F=0
AIIzav2
AIIzav2
5
a1 =
5 a 1=
5
a 1=
c+2
a1 =
120 340
a1=
a1 = b+2
5

2.6. REDUCIRANO NAPREZANJE

σr e1 =d σ2fz 1a+3vτ2I I 2z =amv σz ia nv [N/ mm

2]

σzav ≤
σred2 = σ2zavA+3τ2IIzav=m ax σDv(r)dop [N/ mm
2]

σred 1 =12 .33

N
N 2

σ r e1d= σ f z a1 v+ 3τ I I z 2a =v m σi zna =v 1 .02 5+ 3 • 3.9 6 = 1 .23 3 2

2 2 2 2 mm

m m σred 2 = 52 .34

σzav ≤
σred2 = σ2zavA +3τ2IIzav =max σDv ( r ) dop = 49 .69 2 + 3 • 9.507 2
= N
2
N mm
= 52.34
mm 2

2.7. DOPUŠTENO NAPREZANJE

2.7.1. Dopušteno naprezanje za r=-1

σD ( -1)dop = 76 .4
Za Č0361, pogonsku grupu B3 i slučaj zareznog
djelovanja K4: N
2
mm
N
σ D (-1)dop = 76 .4
mm 2

2.7.2. Odnos graničnih naprezanja

minσzav
r=
maxσzav
gdje je:
 LIST 12
min σ zav 12.33
r= = = 0.235
max σ zav 52.34
r = 0.235
2.7.3. Dopušteno naprezanje zavara za stvarni r

Istosmjerno područje:

Vlak:
σDv(0)dop
σDv(r)dop =
σ [N/ mm
2]
1- (1- Dv(0)dop) •r
0.75•Rm

Tlak:
σDt(0)dop
σDt(r)dop =
σ [N/ mm
2]
1- (1- Dt(0)dop) •r
0.9•Rm

5 5 N σDv ( 0 ) dop =127 .33

σ Dv ( 0 ) dop = σ D ( -1) dop = • 76.4 = 127 .33
3 3 mm 2
N
N mm2
σ Dt ( 0 ) dop = 2σ D ( -1) dop = 2 • 76 .4 = 152 .8
mm 2

N σDt ( 0 ) dop =152 .8

Rm =370 2
mm
N
σ Dv ( 0 ) dop 127.33 N mm2
σ Dv ( r ) dop = = = 145.52
σ 127.33 mm2
1 - (1 - Dv(0)dop ) • r 1 - (1 - ) • 0.235
0.75 • R m 0.75 • 370

σDv ( r ) dop =145 .52

σ Dt ( 0) dop 152.8 N
σ Dt ( r ) dop = = = 175.22 N
σ 152.8 mm2
1 - (1 - Dt(0)dop ) • r 1 - (1 - ) • 0.235 mm2
0.9 • R m 0.9 • 370

Ostvaren je uvjet: σDt ( r ) dop =175 .22

N
σred2 ≤ σDv(r)dop 2
N mm
52 .34 ≤ 145 .52
mm 2