Scribd Logo
Upload

Welcome to Scribd!

  • 20 views

    Ygt Ki̇tap

    Uploaded by

    onur toprak

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content

    You might also like

    Ygt Ki̇tap

    Uploaded by

    onur toprak
    20 views164 pages

    Original Title

    YGT KİTAP

    Copyright

    © © All Rights Reserved

    Available Formats

    PDF or read online from Scribd

    Did you find this document useful?

    Is this content inappropriate?

    Report this Document

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    20 views164 pages

    Ygt Ki̇tap

    Uploaded by

    onur toprak

    Copyright:

    © All Rights Reserved
    Download as PDF or read online from Scribd
    Flag for inappropriate content
    of 164
    COZUMLU PROBLEMLERLE YUKSEK GERILIM ~ TEKNIGI CILT 1 3. Baski Prof.Dr.Ozean KALENDERL Prof. Dr. Celal KOCATEPE ‘Yrd. Dog. Dr. Oktay ARIKAN isTANBUL 2015 BIRSEN YAYINEVE © Bu Wiebe Hor Hakka sakliir ve yayin haldan “BIRSEN BASIN, VAVIN, DAGHTIN TIC. vo SANAYI LIMITED SIRKETHne” sit. Bu Kitsbin tamami vaya nerhangl bir balm yayinevinin yall izni olmakaizn yeyinlanamaz, besilamez, mikrofime gaklemee, dola/h ahi olsa kolanlamaz. TEKSIR, FOTOKOPI veya baske bir toknikle cogaltlames, bilisayartards, dizgi makinatannda iglenebilecek bir ortama aktanlamaz ks} davranisla bulunanlar 5646 sayih yasarin 7.6.1995 tarhli cegistilien 4119 No. kanunda belition maddalorce Yazann ve Yayinevinin madd ve manevzareri Kabul sims liter. Bu Konunun rere maka T., Istanbul Mahkemeler dt Bu Ktap TC. Kaltir Bokanigi handroli te satimakladie, Okuyuculanmzin bendroli ‘olmayan Kiapiar hakkinds yaymevmrize bilg) vermasin’ va. bandroletz’ yayinlan satin ‘sinamasin: dhiyoru2, Basildign Yer ve Tarih Kod Wo ry. 0029 ISBN :97e975-511-4703, Sertifica No i704 Kitabin Adi (Goad Problemlare Yuksek Germ Taknig Git 4 ‘Kitabin Yazan + Prof, Dr. Ozcan KALENDERU Prof. Dr. Gelal KOCATEPE Yee Dog. Br. Otay ARIKAN Yayrmesnin Ad een Yayin Deum Lid. $i Yaymmenin Adrest + Cagialogtu Yokusu Even Gargist No: 1718 Cagalogiu Istanbul “el: (0212) 527 85 78-622 08 20 Foks: (0212) 527 08 98 ‘inal info@bisenvaviner.com hip: wuzu.birsenyayinev.com Baste + Lord Matbaaoiik ve Kagjitciik Alpastan Anbuga Basimemin Adresi + Davuipass Cao, Davutpaga Eminiag Sitesi 129430 Topkapr: Istanbut Matbaacr Sertifika No + 22858 3. BASKI ONSOZU Gniversitelerimizin——elektik. mithendistigi ve _elektrik-elektronik mihendistigi bOlinolerinde okutulan "Yiksek Geritim Teknigi" dersinin konularini igeren yardime: kitap olarak hazirlanmis olan kitabimzin 3. baskisma ulagmms bulunuyoruz. “Cviimldi Problemlerle Yiiksek Gerilim Teknipi, Cilt 1” kitabumizla ilgili, bugine kadar gésterilen ilgi ve meslektaslanmizm olumlu sézleri igin tesekdcir ederiz, ‘Yiiksek gerilim konusunda Snemli bir boshugu doldurdaguna inandigmaz kitabimzin mestektaslanimiza ve Sfrencilerimize yararlt olmasim diler, itabin hazirlanmesi ve basimt smrasmda Gneri ve destelderini esirgemeyen tim dostlaniniza tegekkiir ederiz. Prof. Dr. Ozean KALENDERLI, 1.1.0, Prof. Dr. Celal KOCATEPE, Y.7.0, ‘Yrd. Dog. Dr. Oktay ARIKAN, Y-T.0. Eyl. 2015, istanbul FS RRS re wae PO iCINDEKILER ons6z y iris . 1 BOLOM1 YOKSEK GERILIM ENERIIILETIM HATLARI 5 LA. Giti§ err 5 Problem 1 Problem 1.2 fo Problem 13 oon Problem 14 : Problem 1.5 Probiem 1.6 Problem 1.7 Problem 18 Probler 1.9 oon Problem 1.10 cee 24 Problem 11 i i ee aliyma Sorular. » BOLUM2 : DOZLEMSEL ELEKTROT SISTEM - 31 2.1. Giris 2 aes = sncenee 2.2 Blektikel Potansiyel ve Alan vv ovv cnn 32 23. Kapasite rs 2.4, Flekaiksel Zorlanma 4 2.5. Tabakah Sistemler at 35 Problem 2.1 aciaay 38 Problem 22 nn ct 3 Problem 23 Eee Seacsrssea Problem 2.4 4 Problem 25 eee 46 Problem 2.6 9 Problers 27 30 Problem 2.8 Ee 34 Problem 29 nso : aoe 7 ‘Cabsma Sorular. oe 7 60 BOLUM3 : E§ MERKEZLi KURESEL ELEKTROT SISTEMi 3.1. Girls : “3.2. Blekiriksel Potansiyel ve Alan 3.3. Kapasite Problem 3.1. Problem 3.2 Problem 3.3 . Problem 3.4. Problem3.5 — Problem 3.6 . PrOBIEM 3.7 ron 7 Problem 3.8... poe Problem 3.9 eat Problem 3.10 Becta Problem3.11 —- Calisma Sorular .... BOLUM 4 SILINDIRSEL ELEKTROT SISTEMLERE oc concn 4.1, Giri : 4.2. Elektiksel Potansiyel ve Alan 4.3, Kapasite Problem 4:1 . = Problem 42 Pela Problem 4.3 corn 7 ee Problem 44. Problem 4.5 Problem 4.9 Problem 4.10 Problem 4.14 Problem 4.15 . Problem 4.16 Problem 4.17 Problem 4.18 .. Problem 4.19 Problem 4.20 7 Problem A21 penton Problem 422 Problem 4.23 Problem 4.24 Galigma Sorular BOLUMS SINIR YOZEYLERDE KIRILMA Sul. Gilg Problem 3.1 ovonnnionn Problem 5.2 Problem 5.3 Problem 3.4... Feit Problem 5.5 7 Problem 5.6 Calima Sorvien BOLUM 6 KORONA KAYIPLART 6.1. Giri. 6.2. Koronamn Edler! 6.3. Korona bosaimast .. 6.4, Demet Hetkenlerde Korone Kari Hesabt 6.5. Korona Kaybs Hesaba Igin Peek ve Petetson Formilleri Problem 6.1 eee Problem 6.2 Problem 6.3 Problem 6.4 . Problem 6.5 . Problem 6.6 Problem 6.7 Problem 6.3 Problem 6.9. or ‘Cahgsma SOmdlass ene a BOLUM? i DIELEKTRIK KAYIPLARI VE KAPASITE OLCME ... 159 160 161 163 166 12 74 178 187 187 191 193 195 198 201 202 204 208 208 209 210 212 218 222 226 229 “87 238 238, 240 241 283 206 249 FA. Giti§ é 72 Rayiph Dieiekrik Epdoger Devel wove 7.3 Dielelarik Kayip Tieri 7A. Schering Koprist Problem 7.7 : Problem 7.2 Problem 73 co Problem 7.4 Problem 75. i Problem 7.6 i Problem 7.7 Gabsma Sorular — BOLUM | \KURESEL ELEKTROTEAR ILE OLGME ....... / 8.1. Gin eee | 8.2. Kiiresel Elekdrosiasla Gerilim Olgmenin Temeli : 8.3. Kirese! Elektrotlaria Olemeye Esker Etkenlet 83.1, Réelerin Yapist one $13.2. Kieolerio Vieeyi $53. Kireleio Dizi 83.4. Kareler Aras AGH 82.5. Geriimin Kuthiyet £3. Gerilimi Frekanst 83.7. Cevredeli Cisnater ve Gvenlik Agihklan, 83.8. On Direngler : 63.9, Hava Kogullart 83.10. Nem 33:11, Mor Ores ipmiasla Aydmleuma 8.4. Kiresel Blektrotlar ile Olgme .. KAYNAKGA 1 285 DUZIN cae 289 Giris Flelorikc enerjisi insanogiomm yayaminda biyik yer ofan temel enerjilerdendir. Diger enerji tirlerine cevrilmesindeki kolayhgimn, Giretim, iletim ve daZitimmn cekonomikliginin ve kullanimdan sonra artk bir maizeme burakmamasimm, her an ‘kullanma hazir bit enerji olmasinin sonicy elektrik enerjisi, endistri hayatman ysninda sosyal ve Kiltirel yagammrzin da ayrilmaz bir pargast hhaline gelmistir. Bugtin elektrik encrjisi kullammmin yaysinhgs, kisi bagina dlisen enerji miktarmn goklugu ve enerji yoSunlugumun disGklOgii Gtkeferin gelismisliginin bir g6stergesi olmustur. Elektrik enezjisinin topiumsal olarak itk kullanum aydinlatma amaghidir. 1879'da ik elektrik lambasinin bulunusu ile elektrik enerjisinin aydinlatma amagh ‘kullannm yaygmlasms ve ilk gig santrallaninm kurulmasina neden olmustur. 1882de 220/110 V'luk ig iletkenli dogru alam sistemi ile dretim ve iletim yapilmstr. Bu tir santrallar ile ortalema 2 kon gaph bir alamn aydwnlatma intiyact karsulanabilmis daha uzak noktatara ulasmak 0 ginki gerilim seviyeleri ic mimkiin olamamistr. Daha sonra akim tansformattirlerinin ve alternatif alam teknolojisinin geliptirilmesiyle 1890'larda indiksiyon makinalariman ve giiglii transformatorierin ortaya cukusiyla Gretim, iletim ve ahcilar igin farkh olanagi elde edilmistir. Béylece alt 2 (OZUMLD PROBLEMLERLE YUKSEK GERELIM TEKNIGL yilksck gevili ite dite Kayspix olerak bliyUk giislerin iletina mimi olmug ve altematif alam sistemi de galsma alana gitmistir. O zammndan bu yana tlekirk enerjsine olan telebin artmasi ve iletim teknolojisinin gelismesisle Gok Yilksek gerilimlerde yiksek giglerin wan mesafelere iletilmelesi mrimiktin olzauster. acti iletiminde yBksek geriima kullamms bir zounfuluksur. Yksek gerilim Krullaniarck kayiplann azaluSnan, iletken kesitinin disirilmesi, izolatér ve direklerin daha ekonomik yepslmast wniznktin olmakindsr, ‘Ulkemiz acisindan efetariic enerjsinin tarihgesi 1902 yilunda, Tarsus"te igletime agilan 2 XW giicfinde bir sentral ile baslar. Her gegen gin artan talep sonuew 2009 yah icin ginlik maksimum tiketimimiz 609.936 MWh'e, santrallanmizin_ saatlik puant giied 29.604 MW degerine ulagmustrr. 2009 yuh itibariyle kurula Wiz 44,7612 MWa ve yilik endxji Uretimimiz ise 194.8129 GWite Guomisi. Olkemsizde yiksck gerilimin gelisimine bakigsmmtzda, bumun jletim ‘Ye dagium galsmaianndaki gelisime parclolik gsterdiga sSylencbilir. ilindi@i gibi, Gretim ile tiketim merkezleri arasindaki mesafenin bilyik olmasinn bir somicu olarak clektrik encyjsinin yiksck gesilim seviyesinde iletimi + gerekmeldedir. Uhusal enexfi azwmuzin en yiiksck geritimi 380 kV'tur. Bu ve alt gerilimli ener iletim batlarmasz, yeralt. gig kablosu wzunluklen ve iletimde Irillamlan transformatdr gigleri, 2009 yilt sons itibariyle Cizelge 1, Cizelge 2 ve Cizelee 3"de-veribmisti™. Cizelge 1. Uikemizde gerilim seviyelerine gore iletim hatlan, (Keynak: TRIAS 2009 Faaliyet Raporu, 31.12.2009 itiberiyie). Garin (eV) Uamiuk Can) 380, 14.6229 20 45 154 31.9317 65 5085 Topas AT AATS Diinyada yiksek gerilimde gelinen nokia megavoitiar mertéoelerine uiagimy ve her gecen giin gerilim seviyesinin daha da arturtimast gabalars sirdiirdimekte ve ‘bu komuda aragturmlar yapelmaktadhr oiris 3 Gizelge 2. Ulkemizde gerilim seviyelerine gére yeralt: gig kablosu wzuniaklar. (Kaynak: TELA 2009 Faaliyet Raporu, 31.12.2008 itibariyle). ‘Genii EV) Tanna a) 380 22,3 154 170.9 66 32 "Tepla I 1964 Cizelge3. Ulkemizde gerilim seviyelerine gre iletim transformatérleri ‘Kayak: TELAS 2009 Faaliyet Raporu, 31.12.2009 itibaryle) Gelli (EV) | “Transformalr sayist Gig VAY 380 184 35.020 220 1 150 154 3.033 51.865 66. 34 637. Fopiem Be BE Géinden gine sanayi toplum haline gelen ve enerjiye olan bagumisiés artan inyamzda, fark puant zamantan nedeniyletlkelerarast enesjialis veriginin ve 1uzak mesafelere ekonomik olarsk enerj iletimin geregi ortaya qkmustir. Yaksck gerifimin bir uygulamast olarak baz durumlarda da ekonomik iletim zorumhulugu olarak yiksek gerilim ile ‘letim, dogra alam kullanlarak ‘yapilmakiad. Yiksek geriimli dogru aksm (HVDC) ile iletim, ik dela 1954 yalinda calismaya baslayan 150 kV gcvilimli HVDC sistomidir. Bugiin igin en Dbiyik HVDC sistemi Brezilya’daki 6300 MW'hk 600 kV’uk ITAIPU sistemidis. Gineydogudaki iretim —bélgemizden bandaki_taketim xerkezlerimize ve Kibns's encsi iletiminde s6z. konusu olup bir ara tartsmalars yapilan HVDC'nin su anda Ukemizde uygulamest bulunmamektadhr. ‘Yiiksek gerilim teknolojisine pardlel olarak, yiksek gerilime dayanimly matzemelcrin her gegen gin gelismesi sonucu, cnesjinin Gretim, iletim ve .&itim gibi ber asamasmda kullamlan elemanlarda ckonomiklik ve giivenligi saglayacags, enerjinin sfirekli ve giivenilir bir sekilde tiketime haz olarak sunulabilecegi agiktr. Uikemizde orta ve yiiksek gerilim malzemelerin tretimi istenilen diizeyde olmamasina ramen bezi clemanlarin Gretiminde memnuniyet verici gelismeler vardbr. TW wwwieias gover ON Ville, Raynak Dagan, Soy ©, Sey SS 4 070 (0 PROBLEMLERLE YOKSEK GERILIM TEKNIGL Smegin Gkemizde 110'dan fazla TSE belgelt ora ve biyilk Sigel kedlo fgletinesi meveut olup 500 kV'a kadar kablolar imal editebilmektedir. Dinyada, rte ve yaksek gerilim salt cihaziarmm tretiminde AB ilkeleri ve ABD ortalama ‘te ikisni, Japonya ise dértebirin’ karglemakade” ‘Yiksek gerilim her ne kadar temelde exerjinin ifetimi igin gerckdli gérilse de bu eknolojinin gelismesi sadece clektrik endistrisi igin deBil, pek gok modern cudiistri igin de Gnemlidir. Elektrostatik filteler, boyama, kopyalama, up cabsmalan, nilkleer arastimalar, televizyon alicist,osiloskoplar,... vb gibi slet ve ig kogullannda yiksek gerilim gercklidir. “Temiz bir cevre igin yilksek gerilim o7on Greteslesi ile aritma tesislerinde pis Kokular ortadan kaldinlir Fabrika bacalannda clektrostatik filtreler ile tozlar futufur. Yine elektrostatik olarak tog boya, kaplama ve kopyalama islemi gergeKlestirir, x xgim cihazlan, tbbi is alanlarinda, yaniletkenlere iyon asilanmesind, elektron mikroskoplan ve alikleer arastirmalar isin osiloskop ve tv alicisméa yiksek gerilim teknikleri kullamimaktedst. ‘Yiiksek gerili teknijindeki gelismelerin, elektsik teknolojisinin cristigi son nokte acisindan ve ilerideki calismalarn yénlenmesi bakimmndan bit belirleyici olacajam sOyiemek Kehanet olmayacakty. Bu konudaki cabismalann insanhgm keullonacags tiretimden, saghia, sletisimden ulagima, nilkleer gahsmalardan, ‘gevre sama kadar her alanda geligmeyi ortaya cikaracagi séylenebilit. GENO Deis, 967, Sy 3-7 BOLUM 1 YUKSEK GERILIM ENERJL{LETIM HATLARI 1A. Girig Bilindigi gibi enerji Gretim tesiseri ile tiketim tesisleriain birbirinden ook zak oles: durumunga enerjiiletiminin tekaike ve ekononik akamdan yapilabilmesi igin yoksek geritims ene ifesim hatlarma gereksinim duyulmaktadi,. Ener dletim hatlar ile ilgili analizlerde céztimiin dogu ve pratik olarak elde edilmesi {gin genel olarak di tip hat tri tamalenmaktadke. Bu hatlar, lasa ietio hater, orta uzunlukiaki iletim hatlart ve uzun iletim hatlan olarak adlandirir.lletim hatlarmmn bu sckilde simflandinimas), her bir durum igin gereken elektriksel cole dewclsnin ve bayaklikerinin taumtanmasoy ve desaplnisin tolaylagtine Bir iletim hattimn gergek esdeGer deyresinde hat sabitlerinin, hat boyunca digi olarak dagddigs kabul edilir. Tiim biyikliikleri ile bir iletim hattinin esdleger devresi Sekil 1.1'de gisterildigi gibi verilebilir. SMS 8 dune ies 6 (GOZ0MLG PROBLEMLERLE YUKSEK GERILIM TEXNIGH Seki 1.1, Bir iletim hattunan dazgtin davis hat sabitleriyle eydeBer devresi Bu esdeger devrede, hat sabitleri: R' : Bir faz iltkeninin biti uzmlugyaun AA obmik direnci, ‘L/: Bir faziletkeninin birim waunlugunian endiktaost, C!: Bir faz iletkeninin birim nzuntugunun kapasitesi, GG Bir faz iletkeninin birim waunlagunun kacak iletkentigt biyiikdilderini gostermekiedir Hier iletim hat igin hattsn clektrikscl sabitleri, hat uzuniuguna bag olarak ihinal edilebilir veya mutlaka gz Sniine alu. Boyleve anlamh basitlestirme ile daba fuse sirede ¢Gziime wlagmek miimikin olmaktadir. Kasa iletio hatlar: genet olarak uzunlugu 80 kan'ye kadar olan hatlardi. Bu hhatlarda sOnt sdmitans ilunal edilebilis dizeyde oldugandan hatta liskin esdeger devre, seri erpedanston meydana gelir. Bir lisa ilefim hathuan esdejer devresi Seki }.2'de-veriimistir. ‘i Ze Ruwt 3X £ T MY Ve | 2am —_____ I ‘Sekil 1.2. Bir lasa iletim hatin egdejier devresi. oc ICMR ED SARI st eC ARR i RRS ta RRR RS a ‘YOXSEK GERILIM ENERILILETIM BATLARI 7 Kis iletimn hath ait gerilim ve akum esitikleri: a Zitas + Vo ay hl a olarak verilir. Burads, V; ve ly kat bast gerilim ve akum, Va ve I: ise hat some gerilim ve akumidsr. Uzunlugu 80 km'den 240 km'ye kadar olan hatlar, orta wzunlukta iletim hatty olarak adiandwnir. Bu hatlarda hat admitans: (Szellikle kapasitesi) ihmal edilemeyecek diizeyde olup egde¥er devrede yer al. Orta uzunluldald iletim hnailan, iki farkln eydeger devreden birisi ile gosterilir. Hat kapasitesinin topiu olarak hattin ortasinda yer aldijs, Sckil 13teki gibi bir deweye, T epdeger devresi, hat kapasitesinin ikiye ayrslims halde hat basi ve sonunda olmass durumunds Sekil 14'teid gibi bir egdeger devreye de x esdeger devresi adi verilir. 1 22 2 b h Zz i ¥ T + ¥ ¥ vu OY Vo | |Zve Vi ¥2=> YQ V2 | lZvn Sekil 1.3, Hatin T esdeger devresi. _Sekil 1.4, Hathn x esdefer deveesi (Orta wzunluktaki hattin T eydejier devresine iligkin gerilim ve akamn bagitlari: a3) aay ile betirtitir (Orta uzunluktaki hatin x esdeger devresine iliskin gerilim ve akun baganttarr: ) Va as 8 (GOZOMLI PROBLEMLERLE YUKSEK GERILIM TEKNIGE 08 bigiminde yazsbi. ietim hath uzunluga 240 kon'yi asarsa hat sabitlerinin toplu olarak gisterlmesi, analizin dome olarak gexceklestirilememesine neden olut. Bu bakimdan hat esdeBer devresinde, gergelte oldugu gibi hat sabitlerinin hat boyunea dizgiin olarak yoyilmis oldugu devrelerin kallanamt gerekir. Bu hat sabitleri, daba 3ace _ Seki] 1.1'de gisterilmigti, Wun iletim hatlarinda dx mesafesindeki (elemanter turunlak) bir hatun esdezerinden gSziime ulasslir(Sekil 1.5). h Sokil 1.5, Uzun iletim hatumin dx elemam “Analizde, cok kiighik uzunlukta yani dx uzunlugunda hat sabitleri, -edx: Hletien hatin dx uzunlugundaki seri empedanst, yds: [etien hattnan dx uzunlugundaki gut admitanst, g62 Sniine alae: * Uaun itetio battmn gerilim ve akim denklemleri Vp =ooshyLV2 +2¢ sinh y-I- Ty ay simby) yy +coshy-I-Ip a8) Ze olarak tanmalansr. Burada / hatin uzunlagunu, y hattin yayilme (propagasyon) sabitini, Zc ise hattun karakteristik empedansin gstermektedir, ‘YUKSEK GERILIM ENERII ILETIM HATLARI 9 Uzun iletim hatian ile ilgili anslizde cézim kolayhgs saglenmast bakimindan uzun iletim hattina esdeger olan x ve T devreleri kullamihr. Bu devreler w2un iletim hattimmn esdeger x ve esdeger T devresi olarak anuhr. Ietim hatlanma analizi sonucu hat basi, bat sonu gerilimleri ile hat basi ve hat sonv akimlers belirenebilmektedir. Yine bu analizierden hatun kayip giict ve gerilim disiimleri de hesaplanabilmektedir. Hetim hatlarman giglei ile ilgiki tantmda ise hattin karakteristik ya da dalga empedansmdan yararlami. Bir iletim hatonmn kerekteristik empedanst, ron fE i ifadesi ile tanmlanwr. Borada, Z hatin seri empedansim, ¥ ise batt paralel admitansin belirtir. ger hat kayipswz olarak kabul edilirse hatun empedansim. olugturan diger biytikl8kler yanmnda ¢ok kiigtik oldugu igin hattin seri ohmik direnci (R") ile cok kiigtk oldugu icin paralel kacak iletkenligi (G') ihmal edilir. Bu dururnda kayipsiz bir hat igin karakteristik empedans, sl Ze- fe (1.10 tur Hiatlarin geometrik yapssi ne ohursa olsun L!-C’ garpumu sabit bir deger gésterir. Bunlara bah olan karaktcristik empedans ise hava hatlarinda 400 ~ 750 2, yeralt: Kablolerinda ise 35 — 150 © arahgindadir. Bu eropedans, aym zamanda hhattm (Fezonans, yildinm, agma kapama gibi heckangi bir nedenle olugan) ylidlyen dalgalara karst posterdigi dalga empedans degeridir. Hava hatti tzerinde hat Gzerinde ylriiyen akam ve geritim dalgasinm hy (v), vyallasik olarak sik hizma esis ve “he aay csitligi ile hesaplamr. Ba hu, kablolarda kablonun yahtkanmin dielektrik sabitine baglidir ve yaklagek olarak ipik huzimun yarisina esti. ‘Herhangi bir iletim hatt, karakteristik empedans degerine esit bir ohenik bir yi ile yiklenmesi durumunda hat sonundan yiriyen dalga yansimasi olmaz ve capes 1. spaatiase 10 cOztns0 PROBLEMLERLE YUXSEK GERILIM TERNIG! olarak yik terafine goer. Bu durvmda batun yitkti, dates empedans (SIL: Surge Impedance Load) olarak verilir. 2 3-0R Ze Ze SL qua) Burada, U hat sooundaki faziar arast gerilimi, Up fex-ndtr gerilimini Dbelirtmektedir. SIE, doZeri aym zamanda bir battin yaklencbilirlik degerini de vermektedir. Enterkonnekte sistemde SIL geverli olmamakla birlikte sistemdekt radyal bir battn inceleamesinde yarurh olmaktadss. SL bags Kitaplarda dog ity olarak da veriimekteds. Eyiti (1.12)'den de g6rsldigo gibi, dagal gicitn Gegerini belirleyen asi] baylkldke gerilim seviyesidir. Omegin gerilim iki kat armunldigsnda dogal git te dirt kat artmaktadi. Bir hattan tapmabilecek maksimum glctin deri, kararlibk ve geritim distin ile birlikte diger falxSrlere bagkdur. ailann karpayanimas: baemanden ise dogal gi hattan taginacsk sity degeri icin bir fkir veroceitir. Baterkonnekte sistemde cok saysda atta bag oldugn diisimilirse dogal gig bu yonityle her bir hat igin tek tek bir degex verecektir ve hatlar igin kayaslamayt seBlayacakin- Ba powmde, enerji iletim hatlannda yoksek gcrilim kullamima nedeaint matematiksel olarak ortaya koyan bail kayip deijeri ite yukarxda de dzet olarak ‘nlatilan iletim hatin Kerakterisikc empedans: ve dogal gtictine iliskin Genek problesler yer abmakiadst. PROBLEM 1.1 “U = 380 KV'luk tek dense Gili demet) 954 MOM (cardinal) iletkenti bir enerji iletim hatuinin yerden yikseKTigi h = 31,75 midi (Sekil 1.6). 4) Hlattun karakcteristik (dala) expedansim hesaplayimz, 1) Hatn dogal gicénd balunuz. ) Hat dogal gig ile ylklendiginde hattan gegen akuma, ietim kaygplarim ve reakaif gcd bubomu7 @) Miata dogal gig ile ylklemek igin hot sonuna baglanacak elemanin degint belitleyiniz. Not: Hat uzunluga T= 500 km, Oziletkenlik k= 31,56 mma", sgik hezt v=3.10 unis, eo 8,854.10" Fim olarak alinacaktr. Mi Ba ee SEE EEELLL LETC “YOKSEK GERILIM ENER ILETIM BATLARE n Faz Faz2 Far3 Sekil 1.6, 380 kVIuk tek devre, ikili demet iletkenli bir ene iletimn hate, cozimia 4) Hatt biti wzanlogunun kapasitesi, aa olur, Bu bagmtda, e: Havanin dielektrik sabiti, ¢ = & = 8,854.10" Pim; 1: iletken yartgap: (m); h: Hatt yerden yaksekligi (m), h = 31,75 m = 31750 sum'dir. Buna gore yazilx, Bu formilldeki r degeri, veriten iletken tiriine gire Gizelge 1.1'den balunur. 2 (COZOMLU PROBLEMLERLE YUKSEK GERILIM TEKNIG] ‘Cizelge 1.1. Cardinal 954 MCM = 954000 CM iletkenine iliskin zelliklet i aa | Toplam Gap | Toplam Kesit | Alam Kapasitesi iletken Tir ae e (mn?) ne 954000 CM ae (say 30,42 547,34 164.4 Bilgisi verilen hatin birim uzunlugumun kapasitesi, a 28854 10-2 ing 2 31750 3042/2 67-10-12 Fim = 6,67 pein. olur, Hatt karakteristik empedansi, te 2.5 fe E as) bagintissndan bulunar. Bu hesapta, hattim birim uzunlugumun endiktans: LU bilinmelidir. Degeri yaklagtk olarak ik hizana esit olan hattaki dalga yaysima hw as) (16 ‘yeethr. Bu denklem, karakteristik empedans baginnsinda yerine yaasba, deve) — b= 490,750 o 3108-667 10-7 bulunur. b) Hattsn gerilimi U = 380 kV ~ 380000 V ve karakteristik empedansi Zc = Z = 499,75 ohm olduguna gore hattin dogal git, YOKSEK GERILIM ENERIIILETIM HATLART 13 v2 R= (1.37) OF, 17) ‘bagmisindan 2 7p = 280000" _ 998,94.106 W = 288.94MW 499,75 olur, ©} Dogal giic, faz ile yildiz, noktasi arasina Ze (dalga empedansi) degerinde olmik direng bagland:gindaki toplam gigi. Z b+ Zo | Lb ——____-_}_+4 Zo | reece ee eee Sekil 1.7. Dalga empedanst ile yOkI0 tg fazh hat Sell 1.7'deki ti faz hatta bir fazdan akan alam, u/v3 Fy I= veya I= 2 1.18) Ze Y5-U-cos@ on bagmtlarmdan bulunabilir. Hatta dogel gig kullanildigindan hat sonuna ohmik direng baghdir. Bu scbeple cos = 1 amar, Hatten akan akim, —380-108/8 | a3 499.75 eA olur. Hat iletkeni 764 A akum tagima kapasitesine sahip oldugun kom, akum taguma kapasitesi bakimmdan da uygundur. Hit iletkenlerinin ohmik direnci nedeniyle ortaya cikan ve ifetkenlerdeki iletim ‘kayiplarin toplamna esit olan toplam iletim kaybr amie te 4 (COZEMLD PROBLEMLERLE YOKSEX GERILIM TEKNIGL ap a9) bagontsryla besaplane: Burada R, | uzunlugunda, S enine kesitine sahip, k Sciletkenliginde bir malzemeden yapilmis hat iletkeninin ohmik direncidir. R direnci R 2.20) ee ES bafintisyla balunur. R bagmnst kayip beZmusinds yerine yazahran, batt toplam iletim keys, p= 3, 500-108 = 3. a0 IO 4392 = 3,56 -547,34 ap : 6,73-106 W. Ps olarak bulunar. Dog gite altif gigtiit: Haton reaktif gated siirdr (Q = 9), 4) Flatun dogat gig le yOklenmest ign hat somuna hettm dalga empedaasina esit, dogerde bic empedans baglanmasi gerckir. Buna gore haiti somna baBlanacak eropedans, Zy= 499,75 2 degerinde obmaldir. Habrlatma: Amerika'de alan Sleflmiinde mil-kare (square mil = mil’), tel kesit Skgimiinde mil-daire (Circular Mil ~ CM) birimi kullanulr- Amerikan tel dlciisti (American Wire Gage = AWG) ilt: kex Brown & Shape firmast farafindan kullansldyéndan, bu isimle arabs. Alea bisimi olan } miP, kenan J mil (1/1000 inch) olan kareain alanidrr. Tel kesit bisimi olan 1 CM ise, cap: 1 mil olan dairenin alanidr. imi | \ 1A000ine } ‘Ustteki sekilde, 1 CM%in (w/4)(1 mil) = 0,785398163 mil”’ye egit oldnga gortilmektedir. Omegin, capt d mil olan telin kesiti nd"/4 mil” = d? CMdir. Buna SERV SGM 2 Ne YO OSS SESH SU ee nce ees MS “YOKSEX GERILIM ENERHT ILETIM HATLARL Is g6re, tel kesitini CM birimat cinsinden heseplamak igin, tel capimin karesini alma yeterli olmaktads, 1000 CM = 1 MCM. a2) dir, Cizelge 1.2°de gelik 6ziii aliminyum jletkenlerin Szellikleri verilmistir. (Guzelge 1.2. Celik Sat zitiminyum iletkenlerin (ACSR) 6zelikteri (TS TEC 1089). ama ‘awe | Aum | Gengk ks “Abb YYldsane act | seen | Ast [ AL] St ]Toplam| Ar St Pfopiam | Set oa?) | fren? | frome) | ro") | fpr | g/m) | Oar) Swan | 4 P21 Toes | 353 [2am | sss | 27s | 856 swallow | 3 | 274 | 2669 | 44s | siua | 32 | 346 | 1078 Sponow | 2 | 3a | 3330 | 560 | 3019 | onr | ase | 137 Robin | | aay fara | 707 | aos | niga | 350 | 114 Raven | vo | 549 | 5332 | 892 | ozaa | tags | oe | 2162 Pigeon | 30 | asa | 3532 | 1418 | 9920 | 2333 | n04 | 3439 venndge | 2668 | 155m |13687| 2190 | 15686 | 3722 | 16 | so Qstich | 300 | 15205 |152,10 | 24.71 | 17690 | 200 | 1929 | 6129 Hank | 47 | 24299 | 241,65 | 39.19 | 250,84 | e668 | 3060 | 972.8 drake | 795 | 403165 | 402156 | 65.44 | 405,00 | 1110.9 | size | 12219 Carcinal | 954 | a8si63 | 284/53 | 67.81 | 547.34 | 1330.6 | 4902 | 1298 Pheasant | 1272 | 64572 [61508 | g1.71 | 726,79 | 1783.8 | 6397 | 20235 © Ontam sicakhigy 46°C ve ortamista steakhgr 40 °C (jletkenin sicakhigr 80 C), razgar hvzi~O, giines etkisi yok, frekans 50 Hz. 7 Ortam sicakhga 40 °C ve ortamista sicakhi 40 °C (iletkenin sicakligs $0 °C), nizgar hrzs = 0,25 ms, glines etkisi yok, ftekans 50 Hz. Yulklenme akuntan TS IEC 1089a verilmistir. Yurdumuzda metrik leé sistemi kullamlmabtedhr, bazi kiteplarda ferklt sistem birimleri ile karsilaplabitir. Bu nedenie direng’hesabr ile ilgili olarak wauntule ve Jeesit bitimleri arasmdaki bagwtilarm kisaca hatwlatimas: yararl olacaknr ‘Uzuntuic birimleri arasindaki bagantlar: 1 mil = 1609,35 metre 1 yarda ~ 91,44 om J ayak = 91,443 =30,48 em Ling = 30,48/12=2,54 em, 1 mail = 1/1000 ing ~ 0,0254 mm 1 mm= 1/0,0254 = 39,4 = 40 mil io C6zMLO PROBLEMLERLE YUKSEK GERILIM TEKNIG! Kesit birimleri arasindaki balantler Gapr 1 anil = 1/1900 ing olan dairenin kesiti alanlant Glomek igin birim kabul edilmig ve buna 1 mil daire (Ingilizec'de Circular-mil) denilmistir. Buna giire: 1 mil daire (circular-mil) = nia wal kare 1 mm? = 1973 mit-daire = 2000 mil-daire PROBLEM 12" Drake iletkeni, 795000 CM = 795 MCM atiminyum iletken kesitine sahip, 2,81 ‘om gaph bir iletkendir. Bu elie (Fe) dzI0 aliminyum (AD) iletken 26 AUT Fe telden olusmaktedir (Sckil 1.8). Direnci, 20°Cide dora alamda 0,0705 ohm/kan, ‘ve 50°C, 50 Hz alternatif akimda 0,0798 ohuw/km'dir 2) Hetkendeki alliminyum ve ceik tellein kesitlerin’ ve caplatim hesaplayiniz b) Algiminyumun 20°C'deki éedirencini py = 2,7.10* ohm ve sicakhk Katsayisim Gay = 4,46.10° 17°C alarak verilen diceng deferlerini kontrol ediniz. ©) Deri etkisi nedeniyle direncteki artist bulunuz. coz 12 a) Yapisinda 26 adet aliiminyom tel bulunan 795000 CM kesite sabip bit iletkendeki bir aliiminyum telin kesit alarm 795000/26 = 30577 CM'dir. 1 inch = 1000 mill = 2,54 em 1 mil=2,54.10% em 1 inch? = (4/9. 10° CM 10° CM = (w4),2,54° can” = 5,067 ext” 1 CM =5,067-10° cm? oldugundan em? cinsinden bir altiminyamn telin kesiti 30577-5,067-10% = 0,155 cemidir. Bu telin gapi dy = ee 4442 cm = 0,004442 m olur. $ckil 1.8'de gérildag gibi celik 62 tizerindeki iki altiminyum tabakasimn ‘kalinhgp 2 x 0,4442 om = 0,8884 em olur. Alliminyum tabakasiam iletken gapina katkisi 2 x 0,8884 cm = 1,768 cmidir. Drake iletkenia gapi 2,81 om oldaguns /YOKSEK GERILIM ENERII [LETIM HATLARI 7 agoce gelik Gzitn gap 2,81 ~ 1,7768 = 1,0332 em olur. Bu cap, ile adet gelik telin Gapine csit oldagundan bir adot celik telin eaps dre = 1,0332 / 3 = 0,3444 em ve kesiti x-(0.3444/2)° = 0,093 om” olur Celik teller Aliminyom teller Sekil 1.8. Bir gelik 6zi0 aliminyam itetkenin kesit >) Celik 6zit aliminyum ilerkenterde alam, geligin yiksek tirdirencinden doleyr baiyik gogumlukla alirainyum teller iginden akar. 1 km uzuniugendaki Greil aliminyum iletkenin dren, Bar= pas tas/ Sa= Pav ls05.10" / [6x/4) ) 22) formilinden yararlanilarak hesaplamr. Bu formilde pa akiminyamun t sicaklgandaki 6zdirenci (chm.m), d iletkendeki bir tein gapt (m), n aliminyum tel sayssidir. 1,05 Katsayis: ise telin iletkende spiral sekdinde sanlmasmndan dolays uzunlugundaki %5'ik artis. g6z Oniine alsn bir katsayidir. Buna g6re 1 Jem uzunlugendaki érgild eldminyum ietkenin direnci, Rao = 2.7.10 1,05.10° / [(e/4).(0,004442)".26] ~ 0.07036 ohm Tbulumur.. Bu defer, problemde verilen 0,0705 chm/km degerine yakun bir cegerdir, SU'C'deki direny Rag~ Raw [1 + oo (to t)] = 0,07036 1 + 4,46.10° (50 ~20)] Rso= 0,07977 ohm olur. Bu deger, problemde verilen 0,0798 ohm/km degerine cok yakia bir degerdir. Verilen degerler ile bulunan degerler arasimdaki fark, hesaplarda deri cetkisini 62 Oniine almmaktsn kaynaklanmaktadir. ©) 50 Hz alicrnatif akunda deri ctkisi nedeniyle direngteki art 0.0798 — 0,0797 ~ 0,00003 ohm ASSESSES MCAS ee TH NE Re is (COZOMLU PROBLEMLERLE YOKSEK GERILIM TEKNIGL veya begil (yizde) olarak: (0.0798 —0,07977) 10,0797 60,0376 olur. PROBLEM 13 ‘De fazh bir ener iletim battmm uzuntuga 400 ko'dir. Hatin anma gertioi 220 KY ve heitin paramettcleri R= 0,1 im, L = 1,26 miivtan, C= 0,009 uF/lam ve G=0 olduguna gore, 2) Hatun dalgs empedansin: bulunuz. b) Faria divenciai ihunal ederek dalgamn yayslma (propagesyen) huant hesaplayimuz. Dalgann hatun bir ucundan digcrine gidis stiresini bukunuz. coz0e13 2) Dalga empetianss " i _ fize-103 [LZ _ fi2620> sr500 2-Ve“Y 9.0 b) Yaytlma hus $105 keris Tee 1 ALE fi26-10°3-9.109 ‘Dalganin bir uctan diger uca gecis zaman: 7 __ 400 v 3108 133-103) PROBLEM 1.4 Giig faktérit cos @ ~ 0.85 olmak Gzere maksimum 100 MVA‘Lk bir gée ietimi isin tosis edilen enerji.sisteminde iletim hattmdan maksimam 400 A. cekilebilmektedir. Iietim hattmm wzmniuga 1 = 300 km olup kallenslan iletkenin Sziletkenligi k= 35 mv/.mm* ve akrm yogunlugu j= 0,5 A/mm? alinacektir. a) Bn iletim sisteminin gerilimini belirleyiniz. ees ‘YOKSEK GERILIM ENERILILETIM HATLARE » b) Hetim hatundakd kaysp gcd bulomuz. ©) Standart gevitim igin kayip get hesaptayiniz. a) Aynr glicin bir dst gerilisn seviyesinde iletilmesi durumunda kaysp gitetin yiizdc cinsinden azalmasim hesaplaynaiz, ©) (©). ikiandali. kosullarda igletme gerilimioin + %10 olmes éurumunda, iletkenler arasimda atlama geklinde bir elelriksel boselma olmamast igin iletkenler arast agikhk ne kadar olmalidsr? Hlava iin delinme wlan siddeti yaklagik Es ~ 20 kVeeem nace. cOz0M 14 a) Bilindigi gibi enerjiiletimi te fach olarak yapihe. Gorlinir gig, saV3-UT (1.23) baZantisindan hattin gerilimi, 100-108 ag saey 3-400 bulunur. ) fletim hattndaki kayrp glicti bulmak igin Once hattn ohmik direnci bulunmalidir. Kullamlan iletkenin kesiti S, akin ile aim yountuzu arasindald iligkiden olarak bulunur. Bulunan S dejeri lullanilarak / = 300 kom wznlugundaki k= 35 svO.mnf Sziletkenlikii iletkenin direnci: cr KS bulumr. Ug fazli devrede kayip giie (Joule kayby), AP =3-R-I? =3-10,71-4002 = 5,14-106 W ‘olarak hesaplansr. 20 COZUMLE PROBLEMLERLE YUKSEK GERILIM TEKNIGE ©) Standart gerilim olarak en yakm bir Ust standart gerilim degeri amr, U= 154 © kv'nur. Bu gerilim igin alam, iletken kesiti, 2 Hletken direvci, ES 35-759 88 vyekayp gis, AP =3-R-P? =3-1143.374 9 = 4,82-106 W ‘olur. ‘@) Bir ist geriim seviyesi 380 kV'tur. Bu durumda akim, 2 = 7M asim dein bs 15183 sossoam? iletken direnci, : apt e ve kaytp gig AP=3-R-12 28,21-151,932 = 195-108 W_ lar ‘YOKSEK GERILIM ENERUI JLETIM HATLART a1 Kaysp glgteki yilade olarak azairse miktan ise _1,95-108 4.89108 % olarak kayp etek aaa onan Jron=esee colar. ©) Meksimnm alanin yaklasik hesabi yéntem ile a ~ 426 om bulumr. PROBLEM 1.5 2) Bneytiletiminde baal kaysp formilindi ikerunv b)_ Encyt iletiminde yiksek gerilime nigin gereksinim vardhr? agiklayimz. 670M 1.5 2) Bagi kayip aiig, keyip eiletin aktif glice oramdr. Sekil 1.9"daki gibi aig fazl bir ener iletim hattinda kayap giig AP l (LR) OR) P (2) (8S) B cos day Mc R [Oa Sekil 1.9. Uc fazh bir enerji ilctim sistemi. “R-B (1.24) ve aktif gig P P2V3-U-T-cos (2s) oldugundan baal kay si OP 3-R-P pet (1.26) 1b) Viksek geritime, yukandeld bagi kayip formailinden de anlasilacagi dzere, ‘kayplann azaltzimas: icin gereksinim vardir. PROBLEM 1.6 ic pat? ae abil kaysp gig p= 42 =. fortis Bagi lay gig p= =P ae yorumlayimz. cozin 16 Babil kayip gig, ietilen giice gore hatta meydana gelen kayip gic (enerji ficiimindeki bag Jaypp miktanm) gostermekiedit. GorWa0gn gihi kaybs azaitmak igin, Ruin azelnlmast veya U'tnun ve cosp'nin amtniuast gerckmektedis. Rinin azalulenas ign R KS formiiliinden yararlanarak, kesitin artonimasi _gecektigi Kullanacagimz. kesit belli olduga icin ve artunlmas: ekonomik olmadig igin bu miimktin degildir. Ayrica Kesitin artariimas, hem iletken moliyetini, hem daha mukavim direklere olan gereksinim nedeniyle direk maliyetini, hem de iletkenleri tastyacak izolatér maliyetlerini arturacakur. Cos @, 0 ile 1 arasinda deBistiginden cos g'ain arttmilmast kasith bir kazang saglar. Burada kaysplart azaltmak igin ea Gnemli parametve Uyu artiurmakur. Bu nedente data ylksek ssevilime gereksinim varder. PROBLEM 1.7 Ener ietinsinde yaksek gevilim degen istenildigi kadar artanlabilir mi? cozom17 Gerilim istenildigi kadar arttilamaz. CUnki gerilim seviyesinin artenimast ilo ‘50 problemler yagamr: YOKSEK GERILIMENERI ILETIM HATLARE 23 Sistemde bosalma olaylars ve yahtum problemleri olusur, Hatlarin olugan daba bltydic asin gerilimlere Karss Korunsnast problemi colugur. 3. Yiksek gerilimin Gretimi ve iletimi problemi olusur. PROBLEM 18 Seki 1.10'da gift devreli bir hat icin ifetim uzunluguns gore ekonomik iletim geriliminin degisimi verilmistir. Buna gOre ekonomik iletim gerilimine, iletim ‘zunlugenun ve iletilecek gicdn edkisi bakumundan neler soylenebilir? Py>Py>Pa> Py ——

    You might also like