ΕΛΛΗΛΙΚΟ ΑΝΟΙΧΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΜ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

ΕΠΟ20 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

ΘΕΜΑ 1ης ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Ο ΔΙΕΘΝΗΣ ΓΟΤΘΙΚΟΣ ΡΥΘΜΟΣ

Κατά τον 14ο αιώνα έως και τις αρχές του 15ου οι γενικότερες
ιστορικές συνθήκες και η αστικοποίηση στην Ευρώπη, ευνοούν την
επικράτηση µιας κοινής εικαστικής τάσης προς την εκλέπτυνση και
τη λεπτοµέρεια που προοιωνίζει, παράλληλα τη µετάβαση από τον
Μεσαίωνα προς την Αναγέννηση. Μέσω της αναφοράς σε δύο
έργα από το χώρο της Αρχιτεκτονικής , της Ζωγραφικής και της
Γλυπτικής, καταδείξτε το γεγονός, επιλέγοντας έργα από αστικά
κέντρα της κεντρικής – δυτικής Ευρώπης και της Ιταλίας.

Στην ίδια περίοδο µε κοιτίδα τη Γαλλία αναπτύσσεται µια

«κεντρική» µουσική παράδοση για την Ευρώπη, η οποία επιδρά
και στην Ιταλία. Χρησιµοποιώντας συγκεκριµένα παραδείγµατα,
περιγράψτε τα νεωτεριστικά στοιχεία της Ars Nova, επιχειρώντας,
ταυτόχρονα να εντοπίσετε τα κοινά της στοιχεία µε τις υπόλοιπες
µορφές τέχνης.
 Σκοπός αυτής της εργασίας είναι να παρουσιάσει τον διεθνή γοτθικό
ρυθµό ως µία κοινή καλλιτεχνική γλώσσα που ενώνει την Δυτική Ευρώπη και
αποτελεί το γόνιµο έδαφος άπου οµαλά και ωσµωτικά θα γίνει η µετάβαση
από το Μεσαίωνα στην Αναγέννηση. Αρχικά γίνεται ο προσδιορισµός του
ιστορικού πλαισίου µέσα στο οποίο γεννιούνται και αναπτύσσονται οι
καινούριες καλλιτεχνικές τάσεις καθώς και παρουσίαση των χαρακτηριστικών
εκείνων στοιχείων που τον διαφοροποιούν από προγενέστερες παραδόσεις
αλλά και σύνδεση αυτών των στοιχείων µε την Αναγέννηση. Στη συνέχεια
επιλέγονται δύο έργα από το χώρο της Αρχιτεκτονικής, της Ζωγραφικής και
της Γλυπτικής µέσα από τα οποία αναδεικνύονταν τα νεωτεριστικά στοιχεία
του συγκεκριµένου ρυθµού. Η εργασία ολοκληρώνεται µε την αναζήτηση των
στοιχείων εκείνων που χαρακτηρίζουν την Ars Nova και τη σύνδεση τους µε
τις συνθήκες της εποχής.

Από τον 14ο αιώνα έως τις αρχές του 15ου αιώνα ολόκληρη η Ευρώπη
βυθίζεται σε µια βαθιά και παρατεταµένη κρίση που πλήττει άµεσα όλους τους
τοµείς της ανθρώπινης ζωής. Οι οικονοµικές, κοινωνικές και πολιτικές
συνέπειες αντανακλώνται στις διάφορες µορφές της πνευµατικής και
καλλιτεχνικής δραστηριότητας, οι οποίες διαποτίζονται µε άγνωστα µέχρι τότε
στοιχεία, χωρίς όµως να ολοκληρώσουν αυτή την ανανέωση, αλλά θέτοντας
το κατάλληλο υπόστρωµα πάνω στο οποίο θα γεννηθεί η αναγεννησιακή
τέχνη. Πρόκειται δηλαδή για µια περίοδο στην ιστορία της τέχνη, απαραίτητη
για το τέλος του Μεσαίωνα και την οµαλή µετάβαση της προ την Αναγέννηση.

Πιο συγκεκριµένα η εµφάνιση και ραγδαία εξάπλωση της πανώλης σε

συνδυασµό µε τους αλλεπάλληλους πολέµους, µε σηµαντικότερο τον
Εκατονταετή Πόλεµο µεταξύ Γαλλίας και Αγγλίας, οδηγούν σε µείωση του
πληθυσµού της Ευρώπης κατά το ένα τρίτο, γεγονός που συνοδεύεται από
σηµαντικές κοινωνικό-οικονοµικές εξελίξεις. Ο Μαύρος Θάνατος, οι λεηλασίες
και ο υποσιτισµός προκαλούν τρόµο και πανικό στους αγροτικούς
πληθυσµούς οι οποίοι βλέπουν τη φυγή ως τη µόνη λύση σωτηρίας. Η
µετακίνηση τεράστιων πληθυσµών από την αγροτική ύπαιθρο προς τα αστικά
κέντρα εκτός του ότι αποδυναµώνει τους αγροτικούς φεουδαλικούς δεσµούς
από τη ανεπάρκεια των εργατικών χεριών, προκαλεί σηµαντική πληθυσµιακή
αύξηση των πόλεων. Η αύξηση των εµπορικών, κοινωνικών και πολιτικών
δραστηριοτήτων στις πόλεις που ευνοούνται από αυτή τη µετακίνηση, οδηγεί
πολλές από αυτές σε αξιοσηµείωτη ευηµερία. Η Βενετία, το Μιλάνο, η
Φλωρεντία, η Μπρυζ και οι πόλεις της Γερµανικής Χάνσας ξεχωρίζουν αυτή
την περίοδο λόγω ανάπτυξης και εδραίωσης εµπορικών, οικονοµικών,
λογιστικών και τραπεζικών καινοτοµιών. Μέσα σε αυτό το κλίµα µέλη της
αστικής τάξης καταφέρνουν να αναρριχηθούν οικονοµικά και κοινωνικά και να
αποτελέσουν σηµαντικούς παράγοντες προόδου και ανάπτυξης των πόλεων
τους, χρηµατοδοτώντας δαπανηρά δηµόσια έργα και προστατεύοντας τις
τέχνες και την πνευµατική ανάπτυξη του τόπου τους. Βέβαια την ίδια περίοδο
σηµειώνονται πολλές και σηµαντικές εξεγέρσεις ταλαιπωρηµένων αγροτικών
πληθυσµών αλλά και συγκρούσεις µεταξύ των κοινωνικών τάξεων και
ειδικότερα µεταξύ του λαού –popolo minute, και των εύπορων αστών- popolo
grasso.1

Είναι επίσης σηµαντικό να αναφερθεί στη σκιαγράφηση του ιστορικού

πλαισίου της εποχής η βαθύτατη κρίση που πλήττει την Εκκλησία και την
παποσύνη. Η απουσία του αγροτικού κλήρου στις βαρύτατες δοκιµασίες των
πιστών, η ελλιπής του µόρφωση αλλά και ο διχασµός της Εκκλησίας εξαιτίας
της αντιπαράθεσης των Γάλλων και των Ιταλών καρδιναλίων, κλονίζουν
σηµαντικά τον ρόλο της θεσµικής Εκκλησίας ως συνεκτικός ιστός της
µεσαιωνικής ευρωπαϊκής κοινωνίας. Ολοένα και περισσότεροι πιστοί
εγκαταλείπουν τις ενορίες τους καθώς βρίσκουν παρηγοριά στα κηρύγµατα
των Φραγκισκανών και δοµινικανών ταγµάτων που αρχίζουν πλέον και
εγκαθίστανται στις πόλεις.2

Από τα παραπάνω είναι φανερό ότι ο άνθρωπος του ύστερου µεσαίωνα

έρχεται συνεχώς αντιµέτωπος µε τις ζοφερές εικόνες των λιµών, των
θανατηφόρων επιδηµιών, των πολέµων και των κοινωνικών αναταραχών και
µε έναν εκκλησιαστικό θεσµό που συνεχώς αποδεικνύεται ανεπαρκής να τον
παρηγορήσει και να τον βοηθήσει. Η ανασφάλεια που συνεχώς βιώνει τον
φορτίζει µε ένα απροσδιόριστο άγχος που σε πολλές περιπτώσεις καταλήγει
στον πανικό. Οι αποκλίνουσες συµπεριφορές των πλουσιότερων και
ισχυρότερων στρωµάτων συνδέονται µε ένα ξέφρενο κυνήγι απολαύσεων
που περιλαµβάνει χορούς, φαγοπότια, εξεζητηµένα ρούχα και γενικότερα ενός
επιδεικτικού τρόπου ζωής και πολυτέλειας. Αντίθετα τα ταπεινότερα κοινωνικά
στρώµατα αναζητώντας την σωτηρία των ψυχών τους και έχοντας ως
πρότυπο τα Θεία Πάθη του Χριστού που οδηγούν στην Ανάσταση, υιοθετούν
ψυχολογικά ανισόρροπες συµπεριφορές, όπως το αυτοµαστίγωση, η
αυτοτιµωρία αλλά και παράλογες πρακτικές που σχετίζονται µε την πίστη στη
µαγεία.3

1
E. M. Burns, Ευρωπαϊκή Ιστορία- Ο ∆υτικός Πολιτισµός, Νεότεροι Χρόνοι,
µετ. Τ. ∆αρβέρης, εκδ. Επίκεντρο, Αθήνα 2006, σελ.30-51.
2
E. M. Burns, ό.π., σελ. 51-57.
3
S. Berstein, P. Milza, Η Ιστορία της Ευρώπης- Από τη Ρωµαϊκή
Αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά Κράτη, µετ. Α. ∆ηµητρκόπουλος, εκδ.
Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997, σελ. 239-241
 Μέσα σε αυτό το κλίµα της διευρυµένης και παρατεταµένης κρίσης
του Υστέρου Μεσαίωνα θα ήταν αναµενόµενο η κρίση αυτή που έπληξε όλους
τους τοµείς της ανθρώπινης δραστηριότητας να επηρεάσει και έναν χώρο
τόσο ευαίσθητο και τόσο εξαρτηµένο από τις κοινωνικές εξελίξεις όπως είναι ο
χώρος της τέχνη. Παρόλα αυτά καθώς οι ιστορικές εξελίξεις του 14ου και 15ου
αιώνα αντανακλώνται στην καλλιτεχνική παραγωγή της περιόδου,
δηµιουργούν τις βάσεις για µια σηµαντική προσπάθεια εγκατάλειψης µέρους
των παλαιότερων γραµµών και προτύπων χωρίς βέβαια να έρχονται σε
οριστική ρήξη µε το παρελθόν και πειραµατίζονται σε καινούριες τεχνικές και
µεθόδους ενώ παράλληλα αναπροσαρµόζουν τους σκοπούς και τις επιδιώξεις
τους σύµφωνα µε τις νέες καταστάσεις και ανάγκες που βιώνουν. Πολλές από
τις εξελίξεις αυτές έχουν άµεση σχέση µε τις απαρχές της Αναγέννησης. Έτσι
από τη φιλοσοφία, το µήνυµα του Οκκάµ για αναζήτηση αξιόπιστων αληθειών
οι οποίες θα βοηθήσουν στην ερµηνεία και την κατανόηση του κόσµου,
περνάει στη λογοτεχνία και µέσω του Ιταλού Βοκάκιου και του Άγγλου
Τσώσερ, το κοσµικό αναγνωστικό κοινό που εµφανίζεται και εξαπλώνεται
εκείνη την εποχή, απολαµβάνει τις ιστορίες απλών κοινών θνητών, µε όλες τις
ιδιορρυθµίες και τα ελαττώµατα ενός πραγµατικού κόσµου ρεαλιστικά
δοσµένου. Πρόκειται για την ιστορική περίοδο όπου ο Νατουραλισµός
εµφανίζεται στην τέχνη. Τα έργα τέχνης δεν προορίζονται µόνο για να
διακοσµήσουν τους καθεδρικούς ναούς και τις εκκλησίες αλλά τοποθετούνται
πλέον και σε ιδιωτικούς τόπους λατρείας. Άλλωστε σε αντίθεση µε τις
επιδιώξεις της γοτθικής τέχνης να αστικοποιήσει την Αγία Γραφή και να
εξιστορήσει τη χριστιανική διδασκαλία µε τρόπο απλό και κατανοητό, η τέχνη
της συγκεκριµένης περιόδου πειραµατίζεται στην αναζήτηση της απεικόνισης
µιας αληθινής πραγµατικότητας, που προκύπτει µέσα από την παρατήρηση
της φύσης, του ανθρώπου και του τοπίου. Με την ανακάλυψη της
ελαιογραφίας στη ζωγραφική εκείνη την εποχή, ο σκοπός αυτός είναι ακόµα
πιο εύκολο να επιτευχθεί. Σηµαντική επίσης ανακάλυψη είναι και η προοπτική,
την οποία προσπαθούν να αναδείξουν πολλοί καλλιτέχνες µέσα από τα έργα
τους, καθώς επιθυµούν να αναπαραστήσουν έναν πραγµατικό και ακριβή
τρισδιάστατο κόσµο, αγνοώντας όµως σηµαντικούς µαθηµατικούς κανόνες και
µεθόδους. Οι προσπάθειες αυτές και τα εγχειρήµατα γίνονται αντιληπτά
συγκρίνοντας έργα του ύστερου µεσαίωνα µε έργα προηγούµενων χρόνων.
Ανθρώπινες φιγούρες µε φυσικές αναλογίες και εκφραστικότητα, πορτρέτα,
αντικείµενα καθηµερινής χρήσεις, λουλούδια, ζώα, κοµψά ενδύµατα και
κοσµήµατα, αλλά και τοπία της φύσης και της πόλης που επιδιώκουν να
αναδείξει το βάθος και την προοπτική, αποτελούν νεωτεριστικά στοιχεία που
σίγουρα εντυπωσιάζουν τους σύγχρονους τους. Η κοινή αυτή καλλιτεχνική
γλώσσα που αναπτύσσεται στη δυτική Ευρώπη από το 14ου αιώνα έως τις
αρχές του 15ου και αφορά τη προσπάθεια της αναπαράστασης της
πραγµατικότητας δοσµένη όσο το δυνατόν πιστότερα και ακριβέστερα, µέσα
από πλήθος λεπτοµερών της καθηµερινότητας και πιο εκλεπτυσµένων,
εξευγενισµένων και χαριτωµένων µορφών ονοµάζεται διεθνής γοτθικός
ρυθµός, η διάδοση του οποίου οφείλεται αφενός µεν στην κινητικότητα των
καλλιτεχνών της εποχής και αφετέρου στο γεγονός ότι η τέχνη όντας κυρίως
αυλική ήταν εύκολο να αποκτήσει οικουµενικό χαρακτήρα εξαιτίας των
βασιλικών γάµων και συγγενειών.4

Στη συνέχεια θα γίνει αναφορά σε αντιπροσωπευτικά έργα του διεθνούς

γοτθικού ρυθµού από το χώρο της Αρχιτεκτονικής, της Ζωγραφικής και της
Γλυπτικής και προσπάθεια ανάδειξης των χαρακτηριστικών εκείνων στοιχείων
που τα κατατάσσουν σε αυτό το ρυθµό. Πιο συγκεκριµένα καθώς η Εκκλησία
δεν κατέχει την ξεχωριστή θεσµική θέση των προηγούµενων αιώνων στην
κοινωνία, σε συνδυασµό µε την αλµατώδη οικονοµική και εµπορική ανάπτυξη
ορισµένων αστικών κέντρων, η αρχιτεκτονική δεν επικεντρώνεται πλέον
αποκλειστικά στην κατασκευή καθεδρικών ναών και γενικότερα
εκκλησιαστικών κτιρίων. Δηµόσια κτίρια όπως δηµαρχία, πανεπιστήµια,
παλάτια, γέφυρες και τοίχοι απασχολούν τους αρχιτέκτονες της εποχής, στις
πόλεις όπου φηµίζονται για την οικονοµική τους άνθηση και ευηµερία. Ένα
από τα κτίρια αυτά που αντικατοπτρίζει τον πλούτο, τη φήµη και τη
σταθερότητα της Βενετίας είναι το Ανάκτορο των Δόγηδων (Εικόνα 1).
Πρόκειται για ένα κοσµικό κτήριο που ήταν προορισµένο ως έδρα για το
Μεγάλο Συµβούλιο της Κυβέρνησης της Ενετικής Δηµοκρατίας, η
ανοικοδόµηση του οποίου ξεκινάει στις αρχές του 14ου αιώνα, συνεχίζει παρά
την εξάπλωση της πανώλης και ολοκληρώνεται το 1425. Η έµφαση που
δίνεται στις αρχιτεκτονικές και διακοσµητικές λεπτοµέρειες, αναδεικνύουν τα
νεωτεριστικά στοιχεία του διεθνούς γοτθικού ρυθµού παρά το γεγονός ότι
διατηρεί στοιχεία του κλασικού γοτθικού ρυθµού όπως ο µεγάλος αριθµός
αψιδοστοιχείων, οι κίονες και τα κιονόκρανα. Έκδηλες είναι και οι επιρροές
από την αραβική παράδοση µε τα λεπτεπίλεπτα ισλαµικά σκαλίσµατα. Το
στοιχείο ανανέωσης που εντοπίζεται εδώ είναι η πλούσια διακόσµηση που
δίνεται µε έµφαση, όχι µε τρόπο επιδεικτικό αλλά ανάλαφρο και χαριτωµένο.
Οι ροδόλευκες αποχρώσεις του µάρµαρου προσδίδουν στο σύνολο µια
χαριτωµένη και γοητευτική αίσθηση του φωτεινού και του ξεχωριστού. Με την
ολοκληρωµένη αυτή σύνθεση του το αισθητικό αποτέλεσµα βρίσκεται σε
πλήρη ισορροπία µε την ήρεµη ακτινοβολία του µεγαλείου και του πλούτου
της Βενετίας.5

4
E. M. Burns, ό.π., σελ. 78-86.
5
H. Honour, J. Fleming, Ιστορία της Τέχνης, µετ. Α. Παπάς, εκδ. Υποδοµή,
Αθήνα 1998, σελ. 362-363.
(Εικόνα 1, Ανάκτορο των Δόγηδων)
 Παραµένοντας στο χώρο της αρχιτεκτονικής είναι σηµαντικό µα γίνει
αναφορά σε µια πολύ σηµαντική προσωπικότητα που έθεσε τα θεµέλια για
την µετάβαση της τέχνης από την εποχή του Μεσαίωνα στην Αναγέννηση.
Πρόκειται για τον αρχιτέκτονα Filippo Brunelleschi (1377-1446) το
σηµαντικότερο ίσως έργο του οποίου είναι ο τρούλος του καθεδρικού ναού της
Φλωρεντίας. Τα προχωρηµένα συστήµατα που επινόησε για την κατασκευή
και στήριξη του πανύψηλου τρούλου και του φανού, για τον φωτισµό του
εσωτερικού της µητρόπολης της Φλωρεντίας(Εικόνα 2), αποτελούν άθλους
εφευρετικότητας για την επίλυση των κατασκευαστικών προβληµάτων και τον
κατατάσσουν στους σηµαντικότερους διδασκάλους της αρχιτεκτονικής. Παρά
το γεγονός ότι γνώριζε τον ευρέως διαδεδοµένο γοτθικό ρυθµό, τόσο στη
θολοδοµία του όσο και στα υπόλοιπα έργα του, κατάφερε να εµπλουτίσει την
µέχρι τότε αρχιτεκτονική παράδοση µε στοιχεία από την αρχαία ρωµαϊκή
αρχιτεκτονική χαρίζοντας έτσι στο τελικό αποτέλεσµα µια µοναδική κοµψότητα
και χάρη. Με τις καινοφανείς τεχνικές του και την αισθητική του ποιότητα ο
καθεδρικός ναός µε την ολοκλήρωση του κατάφερε να µετάδοση το κλίµα
προόδου, ανάπτυξης και ευηµερίας που επικρατούσε την εποχή εκείνη στην
τοσκανική πόλη, ασκώντας τεράστια γοητεία και προκαλώντας το θαυµασµό
τόσο των σύγχρονων του όσο και των επόµενων γενεών.6

6
E. H. Gombrich, To Χρονικό της Τέχνης, µετ. Λ. Κασδάγλη, εκδ.
Μορφωτικό ίδρυµα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1998, σελ.223-227.
(Εικόνα 2, Καθεδρικός Ναός Ντουόµο)

http://www.artrenewal.org/asp/database/image.asp?id=11733

Όσον αφορά την Ζωγραφική, ο διεθνής γοτθικός ρυθµός συνδέεται

άµεσα µε την τάση των καλλιτεχνών για νατουραλιστική απεικόνιση του
κόσµου. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί το έργο του Σιενέζου Lorenzetti
Ambogio (1290-1348) που αφορά τις εντυπωσιακές τοιχογραφίες του
Δηµαρχείου της πόλης του µε τίτλο Αλληγορία της καλής και κακής
διακυβέρνησης(Εικόνα 3).Ίσως για πρώτη φορά ένας καλλιτέχνης δοκιµάζει
να αποδώσει την µε τόση πιστότητα και ακρίβεια ένα αστικό τοπίο και µάλιστα
µε τόση επιτυχία. Σπίτια , µέγαρα, τοίχοι συνθέτουν µια εικόνα η οποία σαν να
φωτογραφίζει την πόλη της Σιένας σε µια περίοδο όπου είναι έκδηλη η αστική
της ανάπτυξη και ευηµερία. Η προοπτική είναι ένα στοιχείο το οποίο φαίνεται
να απασχολεί τον Λορεντζέττι και το οποίο σίγουρα επιτυγχάνει να αποδοθεί
ύστερα από σωστή και ολοκληρωµένη παρατήρηση, καθιστώντας έτσι την
εµπειρία αναπόσπαστο στοιχείο της διαδικασίας απόδοσης ρεαλιστικών
παραστάσεων. Η πανοραµική αναπαράσταση σε συνδυασµό µε το πλήθος
των ανθρώπων που περπατάει, ξεπροβάλει µέσα από στενά, ανηφορίζει ή
συζητάει, εµπλουτίζουν την τοιχογραφία µε στοιχεία της καθηµερινότητας που
καταφέρνουν να ενταχθούν µέσα σε ένα πλαίσιο λογικών αναλογιών,
προσδίδοντας έτσι στο έργο ακόµα µεγαλύτερη πιστότητα.7

(Εικόνα3, Αλληγορία της καλής και κακής διακυβέρνησης)

http://www.wga.hu/support/viewer/z.html

Σε αντίθεση µε το έργο του Λορεντζέττι που απεικονίζει µια σκηνή της

πόλης, το έργο των Φλαµανδών αδελφών Limbourg ( Herman, Jean,Paul)
επικεντρώνονται στην απόδοση χαριτωµένων σκηνών από τη φύση. Οι
µικρογραφίες ενός χειρόγραφου ηµερολογίου µε τίτλο Οι πολύ πλούσιες ώρες
του δούκα του Μπερύ (Εικόνα 4) απεικονίζουνε µε περίσσεια χάρη την
καθηµερινή ζωή των χωρικών και της αριστοκρατίας, µέσα από τις εποχικές
τους δραστηριότητες ανάλογα µε τον µήνα στον οποίο αναφέρονται. Όπως
και το προηγούµενο έργο έτσι και αυτό είναι µακριά από τη θρησκευτική
θεµατολογία προγενέστερων ζωγράφων, ενώ τα ζωντανά και αρµονικά
χρώµατα, η έµφαση στην ακρίβεια των δραστηριοτήτων της καθηµερινής
ζωής και των εκλεπτυσµένων µορφών και ενδυµάτων καθώς και η αίσθηση
του βάθους που διαφαίνεται παρόλο που δεν υπόκειται σε αυστηρούς
κανόνες προοπτικής όπως στην περίπτωση του µήνα Σεπτέµβρη µε τον
πύργο να δεσπόζει γεµάτος χάρη και δύναµη, το κατατάσσουν µέσα στα
αριστουργήµατα της διεθνούς γοτθικής ζωγραφικής.8

7
H. Honour, J. Fleming , ό.π., σελ. 362-364.
8
H. Honour, J. Fleming, , ό.π., σελ. 365-366.
(Εικόνα 4 Οι πολύ πλούσιες ώρες του δούκα του Μπερύ- Σεπτέµβριος)

http://www.wga.hu/support/viewer/z.html

Στον χώρο της Γλυπτικής ένα από τα έργα που διακρίνονται για τις
νατουραλιστικές του µορφές, είναι η τοξωτή βάση της επιτύµβιας πλάκας από
µάρµαρο που προορίζονταν για τον τάφο του Φιλίππου του Τολµηρού
(Εικόνα 5). Πρόκειται για έργο του Ολλανδού γλύπτη Sluter Claus ο οποίος
εργάστηκε ως αυλικός γλύπτης στις υπηρεσίες του Φιλίππου του Τολµηρού
στην πρωτεύουσα της Βουργουνδίας Ντιζόν. Το συνολικό έργο απαρτίζεται
από σαράντα φιγούρες που αποτελούν την πένθιµη ποµπή. Ένα από τα
πρωτότυπα στοιχεία του έργου είναι ότι καµία φιγούρα δεν παρουσιάζει
οµοιότητες µε τις υπόλοιπες. Μερικές µορφές µε σκυµµένα κεφάλια και
καλυµµένα πρόσωπα µεταδίδουν αισθήµατα πένθους και σεβασµού. Διάχυτο
είναι το στοιχείο του διεθνούς γοτθικού ρυθµού µε τα βαριά ενδύµατα γεµάτα
κυµατιστές πτυχώσεις και αξιοπρεπή εµφάνιση. Έτσι η σύνθεση µορφών σε
διαφορετικές στάσεις και µε διαφορετικές εκφράσεις οδηγούν σε µία
ψευδαίσθηση της πραγµατικότητας καθώς οικεία στον άνθρωπο
συναισθήµατα όπως η θλίψη, ο πόνος και η πένθιµη µελαγχολία, δίνονται µε
έναν εκλεπτυσµένο και άµεσο τρόπο, σε αντίθεση µε τα γλυπτά των
προηγούµενων χρόνων όπου οι µορφές, απόκοσµες κινούνταν στα ίδια
µοτίβα µε απώτερο σκοπό την µετάδοση της µεγαλειώδους πνευµατικής
διδασκαλίας της Εκκλησίας.9

Εικόνα 5, Ο Τάφος του Φιλίππου του Τολµηρού

http://www.wga.hu/support/viewer/z.html

Άλλος ένας σηµαντικός γλύπτης που επηρέασε σηµαντικά την εποχή του
εισάγοντας ανανεωµένα στοιχεία στα έργα του και γεφυρώνοντας το παλιό µε
το καινούριο είναι ο Ιταλός Ghiberti Lorenzo(1378-1455). Από τα πιο γνωστά
του έργα είναι οι δύο πόρτες από τις τρεις που έχει φιλοτεχνήσει στο
βαφτιστήρι της Φλωρεντίας. Παρά το γεγονός ότι πρόκειται για τον ίδιο
καλλιτέχνη, στο πρώτο χρονικά έργο του είναι έκδηλη η προσήλωση του στη
γοτθική παράδοση σε αντίθεση µε την Θύρα του Παραδείσου που αποτελείται
από δώδεκα τετράγωνα ζωγραφικά ανάγλυφα που µαρτυρούν το
ενδιαφέροντου και τη γνώση του σε ζητήµατα προοπτικής. Πιο συγκεκριµένα
στο ανάγλυφο φύλλο µε θέµα τη Δηµιουργία του Αδάµ και της Εύας (Εικόνα 6)
η θεϊκή µορφή, το πλήθος των αγγέλων, οι πρωτόπλαστοι και η
εξιδανικευµένη φύση συνθέτουν µε χάρη και απλότητα τη γαλήνη του
παραδείσου. Παρά το γεγονός ότι όλες οι φιγούρες έχουν τον απαραίτητο
όγκο της γλυπτικής, το αποτέλεσµα γίνεται ακόµα πιο ρεαλιστικό µε την

9
E. H. Gombrich, ό.π.,σελ. 234-236.
 δεξιοτεχνία του Γκιµπέρτι να τις εντάξει σε ένα νατουραλιστικό σύστηµα
αρχιτεκτονικού βάθους. Με την προσφορά του αυτή στη νέα τέχνη της
Φλωρεντίας και µε την επαναφορά του ξεχασµένου ορείχαλκου από την
αρχαιότητα, ο Ιταλός γλύπτης θέτει τις καινούριες βάσεις για την
αναγεννησιακή καλλιτεχνική δηµιουργία που θα ακολουθήσει.10

Εικόνα 6, Η Δηµιουργία του Αδαµ και της Εύας.

http://www.wga.hu/index1.html

Από τα παραπάνω είναι φανερό ότι οι σηµαντικές εξελίξεις που

σηµειώνονται στον χώρο της τέχνης και της πνευµατικής δραστηριότητας κατά
τον 14ο και τις αρχές του 15ου αιώνα που µέσα από τη διαδικασία της ζύµωσης
οδηγούν προς την κατεύθυνση της καλλιτεχνικής και πνευµατικής
αναγέννησης. Είναι λοιπόν αναµενόµενο όλες αυτές οι συνθήκες της
συγκεκριµένης περιόδου να επηρεάσουν αντίστοιχα και τον ευαίσθητο χώρο
της µουσικής. Πιο συγκεκριµένα η εξάπλωση του Μαύρου Θανάτου, οι
παρατεταµένες πολεµικές συγκρούσεις αλλά και η αποδυνάµωση της άλλοτε
10
E. H. Gombrich, ό.π., σελ. 251-252.
ισχυρής Εκκλησίας φορτίζουν τον άνθρωπο µε άγχος, ανασφάλεια αλλά και µε
µία έντονη επιθυµία για ανάδειξη της οµορφιάς, της χαράς και της γοητείας της
ζωής. Η εστίαση αυτή διαφαίνεται τόσο στη λογοτεχνία, όπως το Δεκαήµερο
του Βοκάκιου, όσο και στην ζωγραφική µε την αναζήτηση και την ακριβή
απεικόνιση της οµορφιάς της φύσης, και των ανθρώπινων µορφών. Ο
καλλιτέχνης µετατοπίζει το ενδιαφέρον του από την εκκλησιαστική παράδοση
και ασχολείται µε πιο κοσµικά θέµατα και άρα πιο γήινα και ρεαλιστικά. Ο όρος
Ars Nova που προέρχεται από την πραγµατεία του Phillipe de Vitry11
χαρακτηρίζει αυτή την νέα ιστορική περίοδο της µουσικής όπου γίνεται µία
συνειδητή προσπάθεια να απελευθερωθεί η µουσική από τα στοιχεία του
παρελθόντος. Χαρακτηριστικά δείγµατα αυτής της αναζήτησης είναι τα µοτέτα
και οι µπαλάντες του Γάλλου Machaut τα οποία χαρακτηρίζονται για την
εκλέπτυνση του ρυθµού και της µελωδίας που αποσκοπούν στην ανάδειξη της
αρµονίας, της οµορφιάς και των γλυκών συναισθηµάτων, µια ποιότητα µε
σηµαντικά καινοφανή στοιχεία. Παράλληλα µε τις εξελίξεις στο ρυθµό, το µέτρο,
την αρµονία και την αντίστιξη, µια νέα τεχνοτροπία αναπτύσσεται στον τοµέα
της σηµειολογίας, εµπλουτισµένη επίσης µε νεωτεριστικά στοιχεία για να
αποτυπώσουν και να µεταδώσουν την νέα αυτή τέχνη.12

Σε µία γενικότερη θεώρηση των παραπάνω είναι φανερό ότι η

µετάβαση από την µεσαιωνική περίοδο στην αναγεννησιακή δεν γίνεται µε
ριζική ρήξη και απόρριψη του παρελθόντος αλλά αργά και σταδιακά µέσα από
µια οµαλή µεταβατική περίοδος που χρονικά τοποθετείται από τις αρχές του
14ου αιώνα έως τις αρχές του 15ου και αφορά σε γενικές γραµµές ολόκληρη τη
Δυτική Ευρώπη. Οι ζοφερές εικόνες των συµφορών, των καταστροφών και
του θανάτου παρόλο που συνθέτουν τον πίνακα της ζωής ξυπνάνε στον
άνθρωπο της τέχνης καινούριες ανάγκες και στόχους. Ο διεθνής γοτθικός
ρυθµός εκφράζει αυτή την νέα τάση για οµορφιά, κοµψότητα και χάρη,
στοιχεία που τα εντοπίζει και τα παρατηρεί από τις σκηνές της καθηµερινής
ζωής και προσπαθεί να τα αποδώσει µε πιστότητα και ακρίβεια σε ένα
αισθητικό αποτέλεσµα διανθισµένο µε αρµονικές, χαριτωµένες και
εκλεπτυσµένες καινοτοµίες.

11
Headington C, Ιστορία της Μουσικής Ευρώπης 1, µετ. ∆ραγούµης Μ., εκδ.
Guntendurg, Αθήνα 1994, σελ. 72-78.
12
Machlis J. Η Απόλαυση της Μουσικής, µετ. Πυριώτης ∆., Εκδ. Faggoto
Books, Αθήνα 1996, σελ. 83-84.
 Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ ΑΦ Ι
Α

Berstein S, Milza P., Η Ιστορία της Ευρώπης- Από τη Ρωµαϊκή

Αυτοκρατορία στα Ευρωπαϊκά Κράτη, µετ. Α. Δηµητρακόπουλος,
εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1997

Burns E. M., Ευρωπαϊκή Ιστορία- Ο Δυτικός Πολιτισµός, Νεότεροι

Χρόνοι, µετ. Τ. Δαρβέρης, εκδ. Επίκεντρο, Αθήνα 2006.

Gombrich E. H., To Χρονικό της Τέχνης, µετ. Λ. Κασδάγλη, εκδ.

Μορφωτικό ίδρυµα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1998.

Headington C, Ιστορία της Μουσικής Ευρώπης 1, µετ. Δραγούµης

Μ., εκδ. Guntendurg, Αθήνα 1994.

Honour H., Fleming J, Ιστορία της Τέχνης, µετ. Α. Παπάς, εκδ.

Υποδοµή, Αθήνα 1998.

Machlis J. Η Απόλαυση της Μουσικής, µετ. Πυριώτης Δ., Εκδ.

Faggoto Books, Αθήνα 1996.