Professional Documents
Culture Documents
Modul Bahasa Jawa Kelas Xi Semester Gasal Tembang Pocung Novel Sesorah Upacara Adat Jawa Aksara Rekan Endah Kirana Suryandari
Modul Bahasa Jawa Kelas Xi Semester Gasal Tembang Pocung Novel Sesorah Upacara Adat Jawa Aksara Rekan Endah Kirana Suryandari
NOVEL
Novel yaiku salah sawijining sastra gancaran kang asipat fiksi duwe crita kaya kadadeyan
riyata lan nyritaake saperangan lakon paraga utamane.Novel iku kalebu golongane satra jawa
gagrak anyar utawa satra jawa modern.Novel lumrahe awujud buku sanajan ana sing dibabar
arupa crita sambung ing majalah utawa kalawarti.Novel kang kamot wujud sambung lumrahe
kacekak,dawane ora kaya sing wujud buku .Novel cendhak ngene ik karan novelette ( novel
cendhak )
MACA PETHIKAN NOVEL IRAMANING KASETYAN DJATI
A.Mangsuli pitakon
? B.Gawe Pitakonan
Gaweya Pitakonan cacahe lima kang jumbuh karo isine pethikan novel “iramaning Kasetyan Djati “
Novel iku kalebu kasusastran gagrak anyar.Ing novel ana unsure-unsur pembangun kang
nyengkuyung lakune crita novek kasebut.Unsur unsure iku kayata :
1. Tema ( underan ) : gagasan baku kang digunakake kanggo ngarang karya sastra
2. Alur (Plot ) : lakune crita /urut-urutane crita
3. Setting ( latar ) : katrangan ngenani papan wektu lan swasana.
4. Penokohan : paraga kang ana ing novel
5. Sudut Pandang :pandangane panganggit kang ngetrepake awake ing jero crita.
6. Amanat (piweling ) :nilai-nilai luhur kang kaandhut ing novel
Ulangan padinan
A. Wenehana tandha ping ( X ) ing aksara a,b,c,d utawa e wangsulan sing paling
Dina Minggu esuk wayah jam pit ing pakebonane sldhah R.Ng.Kartamardika ana bocah
nonnoman kang manganggo sarwa bregas bebed lan ikete sawitan ,klambine sutra cina
bukaan,dhasine sutra biru,selope gilap,cedhak kaaro olehe ngadeg. Martini ing sandhinge
bapake.Satemene Martini wis ora seneng nemoni tekane bocah nom-noman mau yaiku Sindu.Dene
kang diarep-arep.Martini mung si Endra.Nanging ing wektu kuwi si Endra lunga menyang desa golek
padon dagangan krambil gebigan (koprah)lan niti agen-agene ,apa yambut gawe kalawan
bener.Sindu tansah nglawan marang martini wae.lan sedela-sedela ndeleng tanduransladhahkang
pancenthukule durung gedhe.
B.NEGESI TEMBUNG
Sawise maca teks sesorah ing ngarep,mesthi ana tembung tembung sing durung kokngerteni
tegese,sabanjure gladhena tembung –tembung kasebut ! Golekana tegese tembung—tembung ing
njero kothak ngisor iki! Gunakna Kamus utawa bausastra!
NO Tembung ing teks sesorah Tembung liyane Tembung ing basa indonesia
1 Sinu darsana Di conto,kanggo tuladha Dicontoh
2 Mirunggan ………………………………. Khusus
3 Praja ………………………………. Negara
4 Mawantu-wantu ……………………………… Selalu,sering
5 Murwani …………………………….. Memulai
6 Pepuntoning ……………………………. Akhir
7 Pangaksami …………………………….. Maaf
8 Ngrenggani …………………………….. Dipajang
9 Pungkasan ……………………………. Memenuhi
10 Pejah ……………………………….. Meninggal,mati
11 Nedha ………………………………. Makan
12 Trap-trapan ……………………………….. Tingkatan
13 Kriyanipun …………………………….. Kerja
14 Usada ……………………………… Obat
15 Sarikat-rikaipun …………………………….. Secepat-cepatnya
16 Seserepan …………………………….. Intonasi,pengetahuan
17 Mutah ……………………………. Muntah
18 Nyumadyaaken ……………………………… Menyediakan
19 Andhahan ……………………………. Penjelasan
20 nggegirisi ……………………………. Berbahaya
Gawe pitakon pitakon kang gegayutan karo isine Teks
Sesorah Tuladha :
Pitakon
Basa Ngoko : Sapa kang dadi pamiyarsa teks sesorah ing ngarep ?
Basa Krama : Sinten ingkang dados pamiyarsa teks sesorah wonten ngajeng?
Wangsulan : Pamiyarsa sesorah kasebut inggih menika ibu-ibu PKK tingkat desa Sidowaras.
2. Purwa basa
Isine adangiyah minangka lambaran wosing atur
Tuladha :
Ing pepanggihan menika kula badhe matur sakedhik bab sesakit Ebola ingkang dinten samangke
ngrenggani maneka warni kalawarti.Sesakit Ebola limrah kasebut EVD (Ebola Virus Disease) utawi EHF
(Ebola Hemorrhagig Fever ) Seseakit menika mbebayani sanget tumraping manungsa ngantos
nuwuhaken raja pejah ingkang nggegirisi. Kanamakaken Ebola amargi wiwitanipun sesakit menika
wonten ing sakering kananipun Bengawan Ebola ing nagari Kongo.Virus menika katemokaken
sepisanan rikala taun 1976
3. Surasa basa
Isine ngeneni intoning sesorah
Tuladha :
Para rawuh ingkang kinurmatan.
Sesakit menika kawiwitan kalih dinten ngantos tigang minggu sasmpunipun tiyang kaserang virus
menika kanthi tandha tandha ( gejala )ndhorong (demam ) sakit ing gurung (tenggorokan )sakit ing
otot bayu ( nyeri otot )lan sakit ing sirah.Umumipun kasusul mungkuk-mungkuk (mual ) muntah lan
mencret (diare ) ugi sudanipun kriyanipun manah (liver) tuwin ginjel.Dumugi trap-trapan menika
tiyang ingkang kenging Ebola lajeng ngalami pandarahan.
4. Dudutan
Isine ngenani pitungkas utawa pangajak marang kang padha rawuh.
Tuladha :
Para rawuh ingkang binekten.
Pranyata sesakit Ebola menika nggegirisi sanget akibatipun.Pramila mangga kita sami
nyengkuyung supados sesakit Ebola menika boten ngengingi kulawarga kita sedaya.Kangge nyegah
lan nyingkiri sesakit menika kita kedah ngudi usada ingkang saestu.Kita ugi kaajab sregep
pados katrangan katrangan ngengingi gegayutan kaliyan sesakit Ebola saking televis,radhio,Koran
lan pepanggihan – pepanggihan kados mekaten menika.
5. Wasana basa
Isine atur panutupkanggo mungkasi atur lan salam panutup.
Tuladha :
Ingkang pungkasan,cekap smanten anggen kula matur.Atur panuwun kula ingkang tanpa pepindhan
awit kawigatosaan panjenengan sedaya.Nglenggana kathahing kekirangan wonten ing
andharan menika,kula nedha agunging samudra pangaksami.Pepuntoning atur kula ,bilahittaufik wal
hidayah.
Wassalamualaikum Warahmatullah Wabarakatuh
Sadurunge nulis teks sesorah nimbang lakune kaya ing ngiso iki :
ULANGAN padINAN
a.Wenehana tandh ping ( X ) ing aksara a,b,c,d utawa e wangsulan sing bener !
Ing kawruh kasepuhan kang lumadi ing tanah jawa ana gegaran baku tumrap wong
urip.Gegaran baku iku awujud trap-trapan urip manungsa wiwit lair nganti tumeka pralaya.Uripe
manungsa kaperang dadi telu yaiku madu basa,madu rasa dan madu brata.
Madu basa tegese ngudi ing reh kabisan ing bab basa.Manungsa wiwit lair kudu nyinau basa
utawa sesambungan karo manungsa liyane migunake basa.Trap-trapan kapisan iki prastawa
wigatine yaiku nalika bocah dislameti rikala lair,diupacarani mawa upacara tedhak siten lan di
bancaki ing saben dina klairane.Dene pungkasane yaiku nalika bocah ditetaki utawa disunat
minangka pralambang si bocah wis resik lair lan batine sarta siyaga njangkah ing tataran urip kang
luwih dhuwur.Udakara bocah umur limalas taun sibocah kaajab wis trampil ngrakit basa ngoko lan
karma manu kahanane.
Trap-trapan kapindho diarani madu rasa.Madu rasa tegese ngudi rasa rumangsa yaiku
dhasar sesambungane manungsa karo manungsa liyane.Pasrawungan ing jagad cilik wujud bale
somah kudu tansah selaras.semono uga pasrawungan ing jagad gedhe wujude bebrayan
agung.Siyagane manungsa napaki bebrayan mau kalambangake sarana prastawa dadi manten,urip
jejodhohan antarane wong lanang karo wong wadon kang mangun urip bebarengan.Sakloron kudu
urip selaras supaya nurunake wiji manungsa kang utama minangka panerus sejarahe kulawarga.
Trp-trapan kang pungkasan yaiku madu brata.Madu brata yaiku ngudi kawruh lan
ngamalake panembah marang Gusti Kang Murba Dumadi manut satatane agama kang
rinasuk.Panembah mau wujude ora mung rikala ngibadah manut tuntuane agama wae,nanginguga
tindak-tanduk ing saben dinane supaya selaras karo dhawuh lan pepacuhe agama.
Ing upacara mantu ana rong trap-trapan kang bakal dilakoni.Rong trap-trapan kasebut yaiku
madu rasa lan madu brata.Madu rasa tumrap pinanganten,dene madu barta tumrap kang gagunan
gawe mantu utawa mantokake putra-putrine.Si penganten perlu diupacarani supaya anggone
napaki dina-dina pasrawungane agung nemani rahayu.Tumrapkang duwe gawe mantu perlu
diupacarani minangka nindakake puji-puji,pangesthi lan dedonga supaya uripeputra-putrine tansah
karoba sih wilasaning Gusti Kang Mahakuwasa.Sakarone lelambaran anteping tekad,madhep
mantep nedya napaking urip kang luwih becik. Ora katalompe amarga manungsa urip bebarngan
mujudak bebrayan mau.mula saka iku upacara mantu uga ngrawuhake para sanak kadang,pamong
mitra,perlune kasuwun donga lan panestu supaya si temanten manggih rahayu anggone mangun
bale somahSemono uga upacara mantu mau pinaringan lancer,rancag lan rahayu.
Bab-bab kang ndayani ing upacara adat mau wujud wiwaha putra-putri minangka temanten
mujudake prastawa wigati.wigati tumrap si temanten,tumrap kang duwe gawe mantu lan tumrap
Pamuji supaya ing tembe buri si temanten resik lair lan batine sadurunge macaki dina dina
anyar.Ageman jarik sidomukti kang dianggo temanten kinanthenan pangesthi muga-muga
sitemanten besuke nemahi kamukten.Digunakake tetuwuhan tebu ing tarub minangka pralambang
anteping kalbu si temanten anggone arep bebadra urip bebarengan.Isih akeh ubarampe ing
upacara adat mantu kang ngandut pralambang-pralambang kang sarwa becik.Kabeh laku kang
ditindakake ing upacara mau dening masyarakat Jawa supaya kabeh antuk berkahing Gusti Allah.
Temtokna tegese utawa tembung liyane ing sajroning wacan “Adat Jawa Mantu”kanthi ndeleng
tegese tembung ing basa Indonesia kang sumadya!
No tembung Tembung ing basa Indonesia Tegese /tembung liyane
1 Kawruh Pengetahuan Elmu
2 Gegaran Petunjuk,pegangan
3 Pralaya Mati
4 Trap-trapan Tingkat-tingkatan
5 Udakara Kira-kira
6 kaajab Diharapkan
7 Ngrakit Menyusun
8 Ngudi Mencari
9 Bale somah Rumah tangga
10 Sujarah Sejarah
11 Rinasuk Masuk,dipakai,dipeluk
12 Rahayu Selamat
13 Pangesthi Pengharapan
14 Karoban Dipenuhi
15 Sih wilasa Belas kasihk
16 Ora katalompe Tidak lupa
17 Sanak kadang Sanak kadang
18 Pamong mitra Teman
19 Rancag Lancer
20 Miwaha Memestakan
Mangsuli pitakonan kang gegayutan karo isine wacan “upacara adat Jawa”
Wangsulana pitakonan pitakonan ing ngisor iki kanthi trep!
1. Uripe manungsa kaperang dadi 3 trap-trapan.Apa bae telung trap-trapan kasebut?
2. Gegaran baku iku awujud trap-trapan urip manungsa wiwit lair nganti tumeka pralaya.Apa
tegese tembung pralaya ing akara kasebut?
3. Apa kang diarani madu basa,madu rasa lan madu brata?
4. Prastawa wigati ing trap-trapan kapisan iku apa bae?
5. Calon penganten nindakake laku upacara siraman minangka apa?
Kawruh kagunan basa
A. kerata basa
Keratabasa yaiku :cara njarwani (negesi ) tembung kanthi ngothak athik supaya mathuk.
Golekana surasane tembung tembung keratabasa ing ngisor iki !
B. dasanama
Dasanama : tembung pirang pirang nduweni teges siji (maneka warna tembung liya kanggo ngganti
sawijining tembung jeneng,aran lan kahanan).
Tuladha :
Risang kartika abyor ingwiyat sinawang rising bayu lumaksita midid hamuwuhi edi asrining
pahargyaning dalu puniki
Dasanama :
Risang : sang
Kartika : lintang
Wiyat : langit
Sinawang : disawang
Ayu : angin
Lumaksita : laku
Midid : sumrimbit
Edi : becik
Pahargyan : pawiwahan
Gladhen :
1. Golekana dasanamane tembung tembung ing ngisor iki kanthi milih tembung kang wis cumawis
a. Angin :…………. pralaya
b. Bapak :…………. candra
c. Kethek :…………. agni
d. Emas :………….. maruta
e. Geni :…………. diwangkara
f. Iwak :………….. rama
g. Lintang :………… kencana
h. Mati :…………. wanara
i. Rembulan :…………. kartika
j. Srengenge :………… mina
k. Alas :…………. jenar
l. Bodho :………….. bawana
m. Bumi :………….. wana
n. Awak :…………… maesa
o. Kebo :…………… mudha
p. Kuning :…………… angga
q. Omah :…………… sasana
r. Putih :…………… jalma
s. Manungsa :…………… narendra
t. Ratu :…………… seta
2. Pilihen 5 tembung ing latihan 1,sabanjur gawea ukara saka tembung lan dasanamane
mau ! Tuladha :
c.C angkriman
Cangkriman yaiku unen-unen kang kudu dibatang utawa dibedhek karepe,adhedasar dhapkan,surasa lan
wujude cangkriman bisa dibadakake kaya ig ngisor iki.
Cangkriman awujud tembung wancahan
Tuladha :
a. Burnaskopen,
batangane :bubur panas kokopen
b. Pakbomba Paklwa,Pakpiut
Batangane : tepak kebo amba,tepak lawa,tepak sapi ciut
c. Wiwawite lesbadhange karwa cake
Batangane ;uwi dawa uwite,tales amba godhonge,cikar dawa cracake.
Cangkriman kang ngemu surasa irib-iriban
barang Tuladha :
a. Emboke dielus-elus,anake diidak-idak (andha)
b. Sega sakepel dirubung tinggi(salak)
c. Pitik alik saba kebon (
sulak ) Cangkriman kang ngemu surasa
blendheran Tuladha :
a. Lawa lima kalong telu dadi pira ?
Candhakane :dadi wolu
b. Ana anak kapal disawat watu kerem,kira-kira gedhe
apane ? Candhakane : gedhe ngapusine
Cangkriman kang sinawung ing
tembang Tuladha :
Bapak pocung dudu watu dudu
gunung Sangkane ing sabrang
Ngo ingone sang bupati
Yen lumampah si pocung lembehan grana
Batangane : gajah
Ulangan Padinan
Wenehana tandha ping (X) ing aksara a,b,c,d utawa e wangsulan kang paling bener !
1. Andharan wawasan kang pepuntone isi pamrayogane diarani………………….
a. Hortarori
b. Realistis
c. Analistis
d. Argumentasi
e. Narasi
2. Andharan wawasan kang pepuntone isi penegas sawijining panemu diarani………………….
a. Narasi
b. Analistis
c. Eksplanasi
d. Deskripsi
e. Persuasi
3. Ageman jarik sidomukti kang dianggo temantenan kinanthenan pangestimuga-muga si temanten
besuke nemahi………….
a. Kamulyan
b. Katresnan
c. Kamakmuran
d. Kasenangan
e. Kamuktena
4. Digunakake tetuwuhan tebu ing tarub minangka pralambang…….si temanten.Tembung kang trep
kanggo nggenepi ukara kasebut yaiku……………….
a. Rasa bungahe
b. Rasa tresnane
c. Anteping kalbu
d. Rasa sukure
e. Rasa senenge
5. Tembung –tembung ing ngisor iki minangka dasanamane tembung srengenge ,
kajaba…………………
a. Raditya
b. Dwiangkara
c. Bagaskara
d. Candra
e. Aruna.
Garapen manut prentahe!
1. Andharan apa kang diarani madu rasa,madu rasa lan madu brata!
AKSARA REKAN
AKSARA NGLEGENA
Aksara Nglegena cacahe ana 20. Aksara iki kabeh nglambangake fonem-fonem basa Jawa.
Saben aksara nduweni aksara pasangan. Ing ngisor iki wujude aksara Jawa lan pasangane.
Aksara Jawa
Pasangan
Sandhangan Swara
2 Pepet e
3 Suku u
4 Taling é
5 Taling tarung o
AKSARA REKAN
Aksara rekan kuwi aksara aksara Hanacaraka sing ditambahi tandha dhiakritik arupa cecag telu. Cecag tlu
iki karepe kanggo “ngreka” fonem-fonem saka basa manca , utamane basa arab, mula diarani aksara
rekan.
Kha
dza Va/fa Za gha
kha
Dza
Fa
Za
gha
Gladhen:
ULANGAN PADINAN
b.
c.
d.
e.
5. Panyeratan aksara jawa ing ngandhap punika ingkang leres inggih punika:
a.
b.
c.
d.
e.