İŞLETME BİLİMİNE GİRİŞ

Doç. Dr. Öğr. Üyesi Turan KOCABIYIK

Finans ve Bankacılık
 İŞLETME BİLİMİ
BİRİNCİ KISIM - İŞLETMENİN GENEL ESASLARI
 1. BÖLÜM - TEMEL İŞLETMECİLİK KAVRAMLARI
 2. BÖLÜM - İŞLETMENİN AMAÇLARI, EKONOMİ İÇİNDEKİ YERİ VE
SINIFLANDIRILMASI
 3. BÖLÜM - İŞLETMENİN KURULUŞU
 4. BÖLÜM - İŞLETMENİN MALİYETLERİ
 5. BÖLÜM - İŞLETMENİN GELİRLERİ
 6. BÖLÜM - İŞLETMENİN PERFORMANSI

İKİNCİ KISIM - İŞLETME FONKSİYONLARI

 1. BÖLÜM - YÖNETİM FONKSİYONU
 2. BÖLÜM - TEDARİK FONKSİYONU
 3. BÖLÜM - ÜRETİM FONKSİYONU
 4. BÖLÜM - PAZARLAMA FONKSİYONU
 5. BÖLÜM - FİNANSMAN FONKSİYONU
 6. BÖLÜM - MUHASEBE FONKSİYONU
 7. BÖLÜM - İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ
 8. BÖLÜM - HALKLA İLİŞKİLER FONKSİYONU
 9. BÖLÜM - ARAŞTIRMA-GELİŞTİRME FONKSİYONU
6.BÖLÜM: İŞLETMENİN PERFORMANSI
(İçindekiler)
1.PERFORMANS VE İŞLETMENİN PERFORMANS KRİTERLERİ
1. Performans Kavramı
2. İşletmenin Performans Kriterleri
2.1. Verimlilik
2.2. Üretkenlik
2.3. Etkinlik
2.4. Yeterlilik
2.5. Kârlılık
2. PERFORMANS KRİTERİ OLARAK VERİMLİLİĞİN İŞLETME VE
ULUSAL EKONOMİ AÇISINDAN ÖNEMİ
3. KATMA DEĞER VE İŞLETMENİN ULUSAL EKONOMİYE
KATKISI
1. PERFORMANS VE İŞLETMENİN PERFORMANS
KRİTERLERİ
İster mal, ister hizmet üretsinler, işletmeler belirli
bir takım görev (misyon) ve amaçları gerçekleştirmek
üzere kurulurlar.
Kaynak kullanımında etkinlik, verimlilik, kârlılık
ya da benzeri işletme amaçlarının gerçekleşme derecesi;
“İşletmenin önceden belirlenen performans kriter
ya da standartlara ne ölçüde uygun davrandığını
göstermesi açısından” büyük önem taşır.
 1.1. Performans Kavramı
En basit ifadeyle performans; “Bir bireyin, grubun ya da
örgütlenmiş bir sistemin iş yapma düzeyi” dir.
Bir başka tanıma göre; “Belirlenen koşullara göre bir işin
yerine getirilme düzeyi veya ortaya konan sonuçlar” performans
olarak adlandırılır.
1.2. İşletmenin Performans Kriterleri
İşletme performansının belirlenmesi veya ölçülmesinde
temel alınan kriterler; -ekonomi, -işletme, -finans bilimleri
açısından ya da -yer ve -zamana göre farklı öncelikler
gösterebilmektedir.

Başlıca Performans Kriterleri:

1.Verimlilik 2.Üretkenlik 3.Etkinlik 4.Yeterlilik 5.Kârlılık
 1. Verimlilik:
Verimlilik, genel anlamda belirli bir üretim
miktarı ile bu üretimi elde etmek için kullanılan
faktörler arasındaki orandır.

Çıktı Yaratılan Toplam Fayda

Verimlilik= =
Girdi Sisteme Giren Değerler Toplamı
-Verimlilik = Productivity

-Productivity = Produce (üretmek) + Production (üretim)

-Formülde yer alan "yaratılan fayda toplamı" ibaresi;

“insan gereksinmelerini karşılama niteliği olan fayda” dır.

-Fayda ise, “üretim eylemleri” ile oluşturulur. Dolayısıyla,

faydalı olan her mal ve hizmet aynı zamanda değerlidir de.

-Değer ise “ölçü”dür. Bir mal veya hizmetin değerini bulmak

için değerlendirme yapmak gerekir.

-Değerlendirme, bir mal ve hizmetin değerinin rakamla

gösterilip, para birimi ile ifade edilmesidir.
-Formülde yer alan "sisteme giren değerler toplamı"
ibaresi, “üretimi yapmak için kullanılan üretim
faktörleri”dir.

-Ancak, tüm üretim faktörlerinin göz önüne alındığı genel

bir verimlilik hesaplanmasından çok, yalnız bir üretim
faktörünün dikkate alındığı kısmi verimlilik hesaplamaları
yapılır.

Yaratılan Fayda
İşçi Verimliliği =
Toplam İşçilik Saati
 Verimlilik Türleri
1- Fiziki Verimlilik
2- Ekonomik Verimlilik (İktisadilik)

1- Fiziki Verimlilik (Mühendislik Verimliliği):

Daha çok mühendislikte kullanılan bir verimlilik terimidir.

Üretimin Fiziki Miktarı Fiziki Çıktı

Fiziki Verimlilik =
Üretim Faktörleri Fiziki Miktarı Fiziki Girdi
-Fiziki açıdan, hiçbir zaman fiziki çıktı, fiziki girdiye eşit olmaz.
-Üretim sürecinde birtakım sürtünme ve sıcaklık kaybı nedeniyle
her zaman fiziki çıktı, fiziki girdiden daha azdır.

-Örneğin, bir kilogram yapağıdan hiçbir zaman 1 kilo yün ipliği

elde edilemez. Ortalama 600-700 gr. yün ipliği elde edilir. Bu
durumda fiziki verimlilik %60 veya %70'tir denir.

600 gr. Yün İpliği

Fiziki Verimlilik = = %60
1000 gr. Yapağı

-Alınan bütün verimlilik önlemleriyle 1 kgr. yapağından 900

gram yün ipliği elde etmenin bir yolu bulunabilirse, verimlilik
düzeyi %90'a çıkarılmış olur.
-Fiziki açıdan verimliliğin elden geldiğince %100'e, başka bir
deyişle 1'e çıkarılmasına çalışılmalıdır. Bu durum işletmeye
önemli kaynak tasarrufu sağlar.
-Ancak az önce de dediğim gibi bu durum oldukça zordur.
 2-Ekonomik Verimlilik (İktisadîlik):
Günümüzde iktisadîlik, tüm ekonomik olgulara
damgasını vuran kıtlık özelliğinin gerekli bir sonucu
olarak kabul görmektedir.
Bu özelliğinden dolayı iktisadîlik ilkesinde,
kaynak israfının en az seviyede tutulması, maksimum
faydanın sağlanması ve bir nimet/külfet ilişkisinin göz
önünde tutulması önem kazanmaktadır.

Üretimin Değeri Çıktının Değeri

Ekonomik Verimlilik= =
Üretimin Maliyet Giderleri Toplamı Girdinin Değeri
-Ekonomik verimliliğin "1"in üzerinde olabilmesi için, “başka
bir deyişle üretim için harcanan paradan daha fazla bir
para kazanabilmek için”
eşitliğin payı büyürken, paydasının sabit kalması ya da
küçülmesi gerekir.

-Üretimin değerini işletmenin pazar koşulları, dolayısıyla

pazardaki arz ve talep durumu belirler.

-Pazara sunulan “benzer malların arzı az, buna karşılık büyük

bir talep varsa”, fiyat yükselir ve üretimin değeri de artar.

-Tersi durumda ise fiyat düşük olacağı için üretimin değeri

de düşer.
-Örneğin, A firmasının 5000 TL harcayarak 2.000 adet üretim
yaptığını varsayalım. Mamullerin birim satış fiyatı ise 4 TL 0lsun.

2.000 x 4 8000
İktisadilik = = = 1,6
5000 5000
-Örnekte "1" den büyük bir verimlilik elde edilmiştir.
-Pazar fiyatı 4 TL yerine 2 TL olsaydı, ekonomik verimlilik ???

2.000 x 2 4000
Ekonomik Verimlilik =
= = %80
5000 5000
"1"den küçük olan iktisadilik, işletmenin verimli çalışmadığını gösterir.
 1.2.2. Üretkenlik:
İşletme yönetiminde üretkenlik, “üretim faktörlerini en
uygun biçimde kullanarak gerçekleştirilen fiziki üretim düzeyi”
dir.
Üretkenlik ve verimlilik kavramları çoğu zaman ve
özellikle ülkemizde eş anlamlı olarak kullanılmaktadır.
1.2.3. Etkinlik (Etkenlik = Effectiveness):
Etkinlik, bir işletmenin amacına ulaşma derecesidir.
İşletme açısından etkinlik;
“İşçilik, hammadde, malzeme ve diğer girdilerin işletme içinde
saptanan amaçlar doğrultusunda ne denli etkin ya da yeterli
kullanıldığını gösteren” bir değerlendirme kriteridir.
Standart Performans (Değer)
Etkinlik =
Gerçekleşen Performans
 1.2.4. Yeterlilik:
Yeterlilik veya Yeterlik;
“Önceden belirlenmiş standart üretim miktarının,
uygulama ile oluşan gerçek üretim miktarına
bölünmesiyle elde edilen”
orandır.

Standart Miktar
Yeterlilik =
Gerçek Miktar
- Üretim sürecindeki belirli bir işin, normal çalışma
koşullarında bir işçi tarafından normal bir yapılış süresi
vardır.
-Bu süre genel olarak aynı işler için aynı yöntemlerle tüm
endüstri kolunda, tüm ülkede, hatta bütün dünyada
benzerdir.
-Bu süreye, iş standartı adı verilir.
-Örneğin, hemen hemen bütün marangozlar, aynı niteliğe
sahip bir masayı, ortalama olarak 8 iş saatinde
yapıyorlarsa, o masanın standart süresi 8 saattir.
-Bu arada, işletmedeki bir marangoz, aynı nitelikteki bir
masayı 10 saate imal ederse, bu da o marangozun gerçek
masa yapma süresi olur.
 Marangozun Yeterliliği =
8
=% 80
10
-Örnekteki marangoz, mevcut standart ışığında yeterli
çalışmamaktadır.
-Normal marangozlara oranla %20 eksik çalışmaktadır.
-Eğer, marangozun aynı masayı bu kez 6 saatte üretmesi
sağlanırsa, bu durumda marangoz, standart üretim
süresinden aşağı yukarı %25 daha kısa bir sürede
üretimi gerçekleştirerek, normal standardın da üstüne
çıkmış olur.

-Yeterlik oranı "1" den küçük olursa,

maliyet giderleri yükselir, verimlilik ve karlılık azalır.
-Tersine, "1" den ne kadar büyük olursa, maliyet giderleri
de o kadar düşer ve dolayısıyla verimlilik ve kârlılık artar.
 1.2.5. Kârlılık (Rantabilite):
Kârlılık, işletmenin belirli bir döneminde elde
ettiği kârın o dönemde işletmede kullanılan sermayeye
oranıdır.

Kâr (Üretim Miktarı x Fiyat) – Üretim Maliyeti

Kârlılık= =
Sermaye Sermaye
-Kârlılığın yüksek olması için, üretim maliyeti ve sermaye
düşük olmalı, buna karşılık da üretim miktarı ve fiyat
yüksek olmalıdır.
-Kârlılıkla ilgili sayısal bir örnek vereyim:
-Ekonomik verimliliğin hesaplanmasında sözü edilen
işletmenin o dönemde işletmede kullandığı sermaye
miktarı 10.000 TL ve mamulün pazar fiyatının da 4 TL lira
olduğu kabul edilirse karlılık %30 olur:

(2.000 x 4) − 5.000 3.000 =%30

Kârlılık= =
10.000 10.000
 2. PERFORMANS KRİTERİ OLARAK VERİMLİLİĞİN
İŞLETME VE ULUSAL EKONOMİ AÇISINDAN ÖNEMİ
Bir işletmede üretim süresinin, üretim miktarının,
kalitesinin, üretim maliyetinin ve satış fiyatının denetim altına
alınmasıyla verimliliğin artırılması, ülke içinde ve dışında
işletmeye ve ulusal ekonomiye büyük üstünlükler sağlar.
Verimlilik artışından sağlanan gelir, bir yandan
işletmedeki bireylere prim, temettü veya başka bir ad altında
dağıtılırken, bir yandan da işletmenin büyümesinde kullanılır.
Böylece, işgörenler, yöneticiler, müteşebbisler ve tüm ülke
büyük yararlar sağlar.
Çağdaş işletmeler, verimlilik konusunu her zaman
birinci planda tutarak, onu daha da artıracak yöntemler ve
ücret sistemleri ararlar.
 3. KATMA DEĞER VE İŞLETMENİN
ULUSAL EKONOMİYE KATKISI
Her üretim, toplumun gelirine bir katkıda bulunur.
Ancak toplumun geliri, diğer deyimle milli gelir hesaplanırken
üretimin tüm değeri alınmaz.
Bir işletmenin ulusal ekonomiye katkısı, o işletmenin
üreteceği mal ve hizmetlerin değerler toplamından diğer
teşebbüslerden ve üçüncü şahıslardan aldığı girdilerin
(hammadde, ara madde, işletme malzemesi ve malzemeler)
değerlerinin indirilmesi suretiyle ortaya çıkan ve katma değer
diye bilinen değerin büyüklüğüne göre hesaplanır.
KATMA DEĞER, ne denli büyük olursa işletmenin
ulusal ekonomi içindeki yer ve önemi de o denli büyük
olacaktır.
 6.BÖLÜM: İŞLETMENİN PERFORMANSI
(Özet - Genel Tekrar)

1.PERFORMANS VE İŞLETMENİN PERFORMANS KRİTERLERİ

1. Performans Kavramı
2. İşletmenin Performans Kriterleri
2.1. Verimlilik
2.2. Üretkenlik
2.3. Etkinlik
2.4. Yeterlilik
2.5. Kârlılık
2. PERFORMANS KRİTERİ OLARAK VERİMLİLİĞİN İŞLETME VE
ULUSAL EKONOMİ AÇISINDAN ÖNEMİ
3. KATMA DEĞER VE İŞLETMENİN ULUSAL EKONOMİYE KATKISI
 6.BÖLÜM: İŞLETMENİN PERFORMANSI
(Gözden Geçirme Soruları)
1. Şu kavramları özlü biçimde açıklayınız: a)Verimlilik b)Üretkenlik
c)Etkinlik d)Yeterlilik e)Kârlılık f)Net Katma Değer
2. Kuruluş sermayesi 800 Bin TL olup “X” malını imal etmek üzere kurulan ve
kuruluş projesinde yılda 250.000 adet mamul imal etmeyi planlayan Akçelik A.Ş.,
2012 yılı boyunca yaptığı deneme imalatı süresince yıllar itibariyle en fazla teknik
kapasitesinin %85’i kadar imalat gerçekleştirebileceğini belirlemiştir. Son iki yılda
söz konusu mamule düşük düzeyde gerçekleşen talep nedeniyle; işletme, 2013
ve 2014 yılları itibariyle 95.000 ve 85.000 adet derin dondurucu üretip
satabilmiştir. İşletme 2013 yılında mamulün tanesini 42 TL’den imal edip, 54
TL’den ve 2014 yılında ise tanesini 60 TL’den imal edip 80 TL ‘den satmıştır. Bu
bilgilerin ışığında;
a) İşletmenin pratik kapasitesini mutlak rakam olarak bulunuz.
b) İşletmenin 2013 ve 2014 yılları içindeki fiili ve atıl kapasitesini mutlak rakam ve
normal kapasitenin yüzdesi olarak bulunuz.
c) İşletmenin 2013 ve 2014 yıllarındaki iktisadîlik oranlarını hesaplayarak,
2013’den 2014’e geçerken iktisadîlikte nasıl bir değişme olduğunu yorumlayınız.
d) Her iki yılda da kuruluş sermayesi ile faaliyet gösteren Akçelik’in kârlılık oranlarını
hesaplayarak, kârlılıkta ortaya çıkan değişmeyi yorumlayınız.