7.

EĞİLME ETKİSİNDEKİ ELEMANLAR

Kirişler eksenlerine dik doğrultuda yük altındaki elemanlardır. Bu nedenle temel olarak moment yani eğilme etkisindedirler. Eğer
elemana önemli miktarda eksenel kuvvette etkiyorsa bu durumda eleman kiriş-kolon olarak isimlendirilir. Herhenagi bir yapı
elemanında belirli miktarda eksenel kuvvet her zaman mevcut olsa da uygulamada bu etki genellikle ihmal edilebilir ve eleman kiriş
olarak ele alınabilir. Kirişler genel olarak yatay konumda bulunan ve üzerinde düşey doğrultuda yük etkiyen elemanlar olarak
düşünülürler. Bir eleman, eğer üzerine etkiyen kuvvetler nedeniyle momente maruz ise kiriş olarak ele alınır.

Eğilme momentine maruz elemanlar kesme kuvvetine de maruz kalmaktadır. Elemana tek eksende moment etkimesi durumu basit
eğilme olarak isimlendirilir. Ana kirişler arasında atılan tali (döşeme) kirişleri ve bazı ana kirişler buna örnek olarak gösterilebilir.
Elemana iki eksende moment etkimesi durumu eğik eğilme olarak isimlendirilir. Çatı sistemlerinde kullanılan aşıklar buna örnek olarak
gösterilebilir. Bu sunumda basit eğilme durumu anlatılacaktırh biri etrafında basit eğilme etkisindeki elemanların tasarımı ÇYY - Bölüm
9’da belirtilen kurallara göre yapılacaktır. Basit eğilme etkisindeki elemanlarda, yükler kayma merkezinden geçen asal eksene paralel
olan düzlemde etkimeli veya eleman, yük etkime noktalarında ve mesnetlerde burulmaya karşı desteklenmelidir.

Şekil 7.1: Basit ve eğik eğilme etkisindeki yapı elemanı örnekleri

Uygulamada sık karşılaşılan kiriş enkesiti tipleri Şekil 7.2’de gösterilmektedir.

Şekil 7.2: Uygulamada yaygın kullanılan kiriş enkesiti tipleri

7.1 Momentten Kaynaklanan Normal Gerilme ve Plastik Moment

Eğilme elemanlarının karakteristik moment dayanımını belirleyebilmek için önce yükleme altındaki davranışını incelemek gerek. Bu
incelemede çok düşük kuvvetlerden göçmeye yol açan çok büyük kuvvetlere kadar tüm yük durumları yer alacak. Şekil 7.3’te verilen
kirişi ele alacak olursak verilen yükleme durumu için kuvvetli ekseni (x - x ekseni) etrafında eğilecektir. Serbest cisim diyagramı Şekil
7.3a’da verilmektedir. Lineer elastik bir malzeme ve küçük deformasyon durumunda enkesitte oluşan normal gerilme dağılımı Şekil
7.3b’de gösterilmiştir. Enkesitin genişliği boyunca gerilme dağılımının üniform olduğu varsayılmıştır. Mukavemet dersinde enkesitin
herhangi bir noktasında oluşan gerilme değeri denklem (7.1) kullanılarak hesaplanır.Equation Section 7
Sunum-7_v2 1/31
 Mx
fb  y (7.1)
Ix

Bu denklemde M x incelenen enkesitin x - x eksenine göre etkiyen eğilme momentini, y enkesitin incelenen noktasının tarafsız eksene
olan dik uzaklığının değerini, I x ise enkestin x - x eksenine göre hesaplanan atalet momentini göstermektedir. Homojen bir malzemede
tarafsız eksen ile geometrik merkezden (ağırlık merkezi) geçen eksen çakışmaktadır. Denklem (7.1) türetilirken şekil değiştirmenin
tarafsız eksenden uzaklıştıkça lineer olarak arttığı varsayımı yapılmaktadır. Bu varsayımda şekil değiştirmeden önce düzlem olan
enkesitlerin şekil değişiminden sonra da düzlem kaldıkları varsayımına dayanmaktadır. Ayrıca formülün geçerli olabilmesi için
enkesitin düşeyde bir simetri ekseninin bulunması ve düşey doğrultudaki kuvvetlerin düşey simetri ekseni düzleminde etkimesi
gerekmektedir. Momentten dolayı enkesitte meydana gelecek en büyük normal gerilme, tarafsız eksene en uzak liflerde
gerçekleşecektir. Bu nedenle iki tane maksimum değer meydana gelmektedir. Mesela Şekil 7.3’teki enkesitte tarafsız eksenin üstünde
kalan bölgeye basınç gerilmesi, altında kalan bölgeye çekme gerilmeleri etkimektedir. Bu durumda maksimum basınç gerilmesi f max,c
ve maksimum çekme gerilmesi f max,t

M c1 M M
f max,c   
Ix I x / c1 Wexc
(7.2)
M c2 M M
f max,t   
Ix I x / c2 Wext

denklemi ile hesaplanacaktır. Burada Wexc ve Wext   sırasıyla x - x eksenine göre basınç ve çekme bölgeleri için elastik mukavemet
momentini göstermektedir.

Şekil 7.3: Eğilme etkisi altındaki enkesit

Tarafsız eksenin simetri ekseni olması durumunda bu iki gerilme değeri aynı şiddette olacaklardır ve değeri

Mc M M
f max    (7.3)
Ix I x / c Wex

olacaktır. Elastik mukavemet momenti değerleri profil tablolarında verilmektedir. Denklem (7.1) - (7.3) etkiyen yükün şiddetinin düşük
olduğu yani malzemenin lineer elastik bölgede davrandığı durumda geçerlidir. Yapısal çelikte bu f max değerinin Fy akma gerilmesi
sınırını aşmaması yada etkiyen momentin

M y  FyWex (7.4)

değerini aşmaması anlamına gelmektedir. Burada M y değeri akma eğilme momentini göstermektedir. Şekil 7.4’te basit mesnetli bir
kirişin açıklığının ortasından tekil kuvvetle yüklendiği ve bu yükün kademeli olarak arttırıldığı durum gösterilmektedir. Enkesitte akma
gerilmesine ulaşıldıktan sonra gerilme dağılımı lineer olmayacaktır ve akma gerilmesi en dıştaki liflerden başlayarak tarafsız eksene
doğru yayılacaktır. Çubuk ekseni boyunca bakıldığında ise akma momentine ulaşıldıktan sonra çubuğun orta noktasından yan taraflara
doğru genişleyecektir. Bu bölgeler Şekil 7.4c ve d’de siyah renkte gösterilmektedir. Şekil 7.4b’de akma gerilmelerine yeni ulaşılmıştır.
Şekil 7.4c’de ise akma gerilmeleri enkesitin gövde bölgesine kadar yayılmış durumdadır. Şekil 7.4d’de tüm enkesit akma gerilmesine
ulaşmıştır. Şekil 7.4d’de verilen duruma ulaşıldığında moment değeri arttırılacak olursa göçme mekanizması oluşur. Bu durumda kiriş
açıklığının ortasında plastik masfal oluşmaktadır. Açıklığın ortasında oluşan plastik mafsal ve mesnetlerdeki mafsallar kiriş
mekanizması oluşturarak çok büyük deformasyonların oluşmasına yol açarak göçme mekanizmasını oluştururlar. Şekil 7.5’te kiriş
mekanizması, Şekil 7.6’da ise enkesitin moment - dönme diyagramı verilmektedir. Şekilden görülebileceği gibi plastik momente
ulaştıkan sonra dönme deformasyonlarını sınırsız kabul edebiliriz. Bu durumda o nokta sanki mafsalmış gibi davranış göstermektedir.

Enkesitin plastik moment kapasitesi yani plastik mafsal oluşması için gerekli olan moment değerini enkesitteki normal gerilme
dağılımından hesaplayabiliriz. Şekil 7.7’de çift simetri eksenli bir I enkesitte tüm enkesitin akma gerilmesine ulaştığı durum verilmekte.

Sunum-7_v2 2/31
 Şekil 7.4: Basit mesnetli kirişin artan yük etkisi altındaki davranışı

Şekil 7.5: Kiriş mekanizması sonucunda gerçekleşen göçme durumu

Şekil 7.6: Eğilme elemanlarında gözlemlenen moment - dönme diyagramı

Burada C basınç gerilmelerinin bileşke kuvvetini, T çekme gerilmelerinin bileşke kuvvetini, Ac basınç gerilmelerin etkidiği enkesit
alanını, At çekme gerilmelerinin etkidiği enkesit alanını göstermektedir. Bu alanlar sırasıyla plastik tarafsız eksenin üstünde ve altında
kalan bölgelerdir. Kuvvetlerin dengesinden

C T
Ac Fy  At Fy
Ac  At

Sunum-7_v2 3/31
plastik tarafsız eksenin konumunun enkesit alanını eşit iki parçaya bölecek biçimde olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. Eğilmenin
gerçekleştiği eksene göre simetrik olan kesitlerde elastik ve plastik tarafsız eksenler üst üste düşmektedir. M p plastik momentinin
değeri,

A
M p  Fy Ac a  Fy At a  Fy a  FyW px (7.5)
2

olarak hesaplanır. Burada W px , x - x ekseni etrafındaki plastik mukavemet momentini göstermektedir.

Şekil 7.7: Plastik moment hesabı

M px W px
  (7.6)
M yx Wex

değerine şekil faktörü denmektedir. Bu değer akma momentinden sonra enkesitin sahip olduğu ilave eğilme momenti dayanımının bir
göstergesidir. Bir değerine yaklaştıkça enkesitin eğilme etkisindeki etkinliği artmaktadır.

Örnek 7.1: Şekil 7.8’de verilen yapma enkesitin elastik mukavemet momenti ve plastik mukavemet momenti değerlerini hesaplayınız.
Akma eğilme momenti ve plastik eğilme momenti değerlerini saptayınız.

Şekil 7.8

Verilenler: Yapı elemanları için S235 → Fy  235MPa (Tablo 2.4 [2.1A])

Çözüm: Simetriden dolayı elastik tarafsız eksen enkesit yüksekliğinin ortasından geçmektedir. Buna göre x - x eksenine göre atalet
momentinin değeri,

 200  253  300 25  

2
3003
Ix  2     200  25       15   2.983  108 mm 4
 12  2 2   12

Elastik mukavemet momenti değeri,

I 2.983  108
Wex    1.705  106 mm 3
c 25   300 / 2 

Akma eğilme momenti değeri,

M y  FyWex  235  1.705 106  400.68 106 Nmm  400.68kNm

x - x ekseni simetri ekseni olduğundan aynı zamanda enkesit alanını iki eşit parçaya bölmektedir. Bu nedenle plastik tarafsız eksendir.
Enkesitin alanının yarısının ağırlık merkezinin x - x eksenine göre konumu,

A y 150  15  75   200  25  150  25 / 2  

y   135.35mm
A 150  15   200  25
Sunum-7_v2 4/31
Plastik mukavemet momenti değeri,

a  2  y  2  135.35  270.70mm
A
W px   a  150  15  200  25   270.7  1.96  106 mm 3
2

Plastik eğilme momenti değeri,

M p  Fy  Wpx  235  1.96 106  460.6 106 Nmm  460.6kNm

Şekil faktörünün değeri,

M px 460.6kNm
   1.15
M yx 400.68kNm

7.2 Artık Gerilmeler

I enkesitli kirişlerin moment-dönme davranışı artık gerilmelerin varlığından etkilendiğinden gerçek davranışta malzemenin Fy
karakteristik akma dayanımından daha küçük gerilme değerlerinde kesitte akma başlamaktadır. Dolayısıyla M yx akma momentine
ulaşılmadan önce M rx azaltılmış akma momentinde inelastik davranış ortaya çıkar (bkz. Şekil 7.9).

Şekil 7.9: I enkesitli kirişte M   davranışı ve artık gerilmelerin etkisi

Elastik bölgeden inelastik bölgeye geçişi belirleyen moment sınırı artık gerilmeler gözönüne alınarak FL kesitteki artık gerilme olmak
üzere,

M r   Fy  FL  Wex (7.7)

olarak verilmektedir. İnelastik kolon burkulmasında olduğu gibi olası artık gerilme dağılımları, başlangıç eğriliği ve kontrol dışı
oluşabilen dışmerkezliğin değeri tam olarak bilinmediğinden M rx ve M px arasındaki analiz kolay değildir. Tasarım ifadelerinde hesap
kolaylığı için artık gerilmelerin değeri kaynaklı levha ve hadde profiller için eşit kabul edilerek FL  0.30 Fy olarak gözönüne
alınmaktadır. Bu varsayım ile artık gerilmelerin etkisi hesaba katılarak, kesitte kenar liflerde ilk akmaya ulaşıldığında moment dayanımı,

M rx  0.7 FyWex (7.8)

ile tanımlanmaktadır.

7.2 Stabilite
Eğer kirişte enkesitin tamamının akma gerilmesine ulaşana kadar stabil kalabilmesi sağlanırsa karakteristik moment dayanımı

Mn  M p (7.9)

Sunum-7_v2 5/31
olur. Aksi takdirde M n değeri M p değerinin altında bir değer alır. Basınç elemanlarında olduğu gibi elemanın stabil olmaması yerel
burkulma ve genel burkulmadan kaynaklanabilir. Yerel burkulma eleman enkesitinin yetersizliği nedeniyle enkesit parçalarında oluşan
bölgesel burkulmadır. Bu durum yerel buruşma olarak da ifade edilmektedir. Genel burkulma, yanal burulmalı burkulma biçiminde
gerçekleşir. Eleman enkesitinin yetersizliği nedeniyle eleman boyunca burulma şeklinde gerçekleşen burkulmadır (bkz. Şekil 7.10, Şekil
7.11). Kirişlerde göçme sınır durumu ya kirişin M p plastik moment dayanımına ulaşmasıyla (akma sınır durumu) ya da basınç etkisi
altında aşağıdaki göçme sınır durumlarından birine ulaşılmasıyla belirlenir:
• Başlığın yerel burkulma dayanımı
• Gövdenin yerel burkulma dayanımı
• Basınç başlığı yanal burulmalı burkulma dayanımı

Şekil 7.10: Yerel burkulma örnekleri

Şekil 7.11: Genel burkulma (yanal burulmalı burkulma) örnekleri

Şekil 7.12’de yerel ve genel burkulmanın etkileri gösterilmektedir.

Şekil 7.12: Yerel ve genel burkulmanın dayanıma etkisi

Şekilde beş farklı kirişin etkiyen yük nedeniyle kiriş uzunluğunun orta noktasında oluşan çökme değeri için yük - deplasman diyagramı
verilmektedir. 1 nolu yük - deplasman eğrisi, enkesitte akma gerilmesine ulaşılamadan stabilitesini kaybetmiş bir kirişe aittir. 2 ve 3
nolu yük - deplasman eğrilerindeki kirişlerde enkesitte akma gerilmesine ulaşılabilmekte ancak plastik mafsal oluşumu gerçekleşmeden
dayanım kaybedilmektedir. Eğer plastik mafsal oluşacak dayanıma ulaşılabilirse yük - deplasman eğrileri 4 ve 5 nolu durumlardaki gibi
olacaktır. 4 nolu eğri tüm kiriş uzunluğu boyunca üniform moment etkisindeki elemana aittir. 5 nolu eğride ise kiriş ekseni boyunca
Sunum-7_v2 6/31
eğilme momenti değeri değişkendir. 5 nolu eğrinin 4 nolu eğriye göre göstermiş olduğu ekstra dayanım yönetmelikte Cb katsayısı
kullanılarak hesaplara dahil edilmektedir.

7.2.1 Akma Sınır Durumu: Kiriş enkesiti tam olarak plastikleşene kadar stabil kalacak şekilde (yerel ve yanal burkulma sınır durumuna
ulaşılmadan) boyutlandırılırsa, kiriş enkesitinde plastik moment dayanımına ulaşabilir. Bu durumda, kirişin karakteristik moment
dayanımı plastik moment dayanımına eşit alınabilir.

M n  M p  FyWp (7.10)

7.2.2 Yerel Burkulma Sınır Durumu: Eğilme momentinin basınç bileşeni etkisinde yerel burkulma sınır durumu: Başlık elemanında
yerel burkulma, gövde elemanında yerel burkulma şeklinde gerçekleşebilir (bkz. Şekil 7.13).

Şekil 7.13: Yerel burkulma sınır durumları

Yerel burkulmanın olup olmadığına karar vermek için Tablo 7.1 kullanılır. Yönetmelikte enkesitler üç sınıfa ayrılmıştır; kompakt,
kompakt olmayan ve narin enkesitler.

  p  kompakt enkesit parçası

 p    r  kompakt olmayan enkesit parçası (7.11)
  r  narin enkesit parçası
 Başlık veya gövde parçaları için genişlik/kalınlık oranı (  h / t veya b / t ) oranı
p Kompakt/kompakt olmayan enkesit parçası için sınır narinlik değeri
r Kompakt olmayan/narin enkesit parçası için sınır narinlik değeri

Bu aşamada kontrollerde rijitleştirilmemiş ve rijitleştirilmiş enkesit parçaları için ayrı sınır değerler kullanılır. Enkesitin bulunduğu
kategori en kötü duruma göre belirlenir yani enkesit parçalarının durumu incelendiği en kötü durumda olan enkesit parçası enkesitin
bulunduğu sınıfı da belirler (kötüden iyiye doğru sınıflandırma narin, kompakt olmayan ve kompakt şeklindedir). Mesela enkesitin
gövdesi kompakt, başlığı kompakt değilse enkesit kompakt değildir.

Kompakt enkesite sahip elemanlarda yerel burkulma oluşmadan elemanın akma sınır durumuna veya yanal burulmalı burkulma sınır
durumuna ulaşılır. Kompakt olmayan ve narin enkesit parçalarına sahip elemanlarda ya yerel burkulma sınır durumu yada yanal
burulmalı burkulma sınır durumu gerçekleşir. İkisi de hesaplanır ve küçük olan esas alınır. Bu durumdaki elemanlarda mutlaka yerel
stabilite problemi vardır. Taşınabilecek eğilme momenti değeri M p ’den daima küçüktür. Kesit narinliğinin moment taşıma kapasitesi
üzerindeki etkisi Şekil 7.14’te verilmektedir.

Şekil 7.14: Genelleştirilmiş narinlik oranları için karakteristik moment dayanımları

Sunum-7_v2 7/31
 Tablo 7.1: Eğilme momentinin basınç bileşeni etkisindeki enkesit parçaları için genişlik / kalınlık oranları

Not: hc , hp değerlerinin nasıl alınacağı için Sunum 6 - Bölüm 6.2.1’e bakınız

Sunum-7_v2 8/31
7.2.3 Yanal Burulmalı Burkulma Sınır Durumu: Eğilme altındaki elemanda basınç bölgesinin stabilite yetersizliği nedeniyle
meydana gelen burkulmadır. Elemanın eğilme düzlemine dik olarak gerçekleşir (bkz. Şekil 7.15). Eleman, yanal olarak burulmaya karşı
tutulan noktaları arasındaki serbest bölümde burkulur. Yanal burkulma y - y ekseni etrafında eğilme sonucu gerçekleşir.

Şekil 7.15: Yanal burulmalı burkulma

Stabilite sorunu kesitin basınç bölgesinin y - y ekseni etrafındaki direncinin yetersiz olmasıdır. Bu nedenle sadece basınç bölgesi yanal
burkulur, çekme bölgesi ise burkulma eğiliminde olmadığı için kesit döner. Burkulma sınır durumu hesaplarında bu yüzden basınç
bölgesindeki etkin olan kesitin atalet yarıçapı esas alınır. Simetrik I enkesit için burkulmada etkili olan kısım Şekil 7.16’da gösterilmiştir.

Şekil 7.16: Yanal burulmalı burkulma durumunda atalet yarıçapı hesabında kullanılacak olan enkesit bölgesi

Enkesitin basınca maruz bölümünün yanal olarak desteklenmeyen (serbest) bölümünün uzunluğu Lb , taşınabilecek eğilme momentinde
belirleyicidir (bkz. Şekil 7.17). Yanal burkulmaya karşı yapılan stabilite bağlantılarının burulmayı önleyecek özellikte olması
gerekmektedir (stabilite bağlantıları ile detaylar ÇYY - Bölüm 16’da ele alınmaktadır).

Şekil 7.17: Yanal burulmalı burkulmada kullanılan yan destekler

Eğilme elemanlarının moment dayanımı yanal olarak desteklenmeyen uzunluk Lb ’nin fonksiyonudur. Bu bağıntının grafiği Şekil
7.18’de verilmektedir. Kompakt kesitlerde eğer Lb  Lp ise kirişin yanal doğrultuda tam olarak tutulduğu varsayılır ve M n  M p alınır.
Eğer Lp  Lb  Lr bağıntısı varsa dayanım elastik olmayan bölgedeki yanal burulmalı burkulma dayanımına eşit olur. Eğer Lb  Lr ise
dayanım elastik bölgedeki yanal burulmalı burkulma dayanımına eşit olur.

I enkesitli kirişler için yanal burulmalı burkulma yükü veya kritik moment

2
 E 
M cr  M n  Cb EI y GJ    I y Cw (7.12)
Lb  Lb 

denklemi ile hesaplanır. Bu değer kirişin yanal burkulmasına sebep olan en küçük moment değerine karşı gelir.
Sunum-7_v2 9/31
 Cb Yanal burulmalı burkulma sınır durumunda moment düzeltme katsayısı
Cw Çarpılma sabiti
E Yapısal çelik elastisite modülü (200000 Mpa)
G Yapısal çelik kayma modülü (77200 Mpa)
Iy Zayıf eksene göre hesaplanan atalet momenti değeri
J Burulma sabiti
Lb Basınç başlığında yanal yerdeğiştirmenin ve enkesit burulmasının önlendiği noktalar arasındaki eleman uzunluğu (stabilite
bağlantısı ile desteklenmeyen eleman uzunluğu)
M cr Kritik moment

Şekil 7.18: Karakteristik moment dayanımı M n ’nin yanal olarak desteklenmeyen uzunluk Lb ile olan ilişkisi

Kiriş üzerindeki farklı yük dağılımlarına bağlı olarak yanal olarak tutulu olmayan uzunluk boyunca moment değişiminin olumlu katkısı
Cb ile tanımlanan moment düzeltme katsayısı ile hesaba katılır. Bu katsayının değeri Cb  1 dir. Tüm kiriş uzunluğu boyunca eğilme
momenti değeri aynıysa yani eğilme momenti homojen etkiyorsa bu durumda Cb  1 değerini alır diğer durumlarda Cb  1 olmaktadır.

Moment düzeltme katsayısı Cb ’nin hesabı,

12.5M max
Cb  (7.13)
2.5M max  3M A  4 M B  3M C

M max Yanal stabilite elemanları arasındaki kiriş uzunluğu boyunca en büyük eğilme momentinin mutlak değeri
M A Yanal stabilite bağlantısı ile desteklenen noktalar arasındaki kiriş uzunluğunun 1/4 noktasındaki eğilme momentinin mutlak
değeri
M B Yanal stabilite bağlantısı ile desteklenen noktalar arasındaki kiriş uzunluğunun 1/2 noktasındaki eğilme momentinin mutlak
değeri
M C Yanal stabilite bağlantısı ile desteklenen noktalar arasındaki kiriş uzunluğunun 3/4 noktasındaki eğilme momentinin mutlak
değeri

denklemi kullanılarak yapılır.

Örnek 7.2: Şekil 7.19’da serbest cisim diyagramı, yükleme ve mesnetlenme durumları verilen kirişler için Cb değerini hesap ediniz.
(NOT: Şekil üzerinde x işareti yanal doğrultuda kirişin tutulu olduğu noktaları göstermektedir. Tüm durumlarda kirişler mesnet
noktalarında yanal doğrultuda tutuludur.)

Şekil 7.19
Sunum-7_v2 10/31
Çözüm: Kirişin sol ucuna A, orta noktasına B, sağ ucuna C noktası diyelim. İlk durumda kiriş A ve C noktalarında yanal doğrultuda
tutulmuş bulunmaktadır. Bu nedenle tutulu olduğu noktalar arasındaki mesafe L’dir. Moment ifadesini yazarsak

0 z  L/2
P
M z  z
2
PL PL PL
M A  M  L / 4  , M B  M  L / 2  , M max 
8 4 4

Simetriden dolayı M C  M  3L / 4   M  L / 4   PL / 8 olacaktır (NOT: Burada “Simetrik

sistemlere simetrik yükler etkidiğinde normal kuvvet ve eğilme momenti diyagramları simetrik,
kesme kuvveti ve burulma momenti diyagramları ise antisimetrik ꞏolacaktır. Simetrik sistemlere
antisimetrik yük etkimesi durumunda normal kuvvet ve eğilme momenti diyagramları antisimetrik,
kesme kuvveti ve burulma momenti diyagramları simetrik olacaktır.” özelliği kullanıldı). Denklem
7.13 [9.1]’e göre

12.5M max 12.5   PL / 4 

Cb    1.32
2.5M max  3M A  4 M B  3M C  2.5  PL / 4    3  PL / 8    4  PL / 4    3  PL / 8 

İkinci durumda kiriş A, B ve C noktalarında yanal doğrultuda tutulmuş bulunmaktadır. Bu nedenle tutulu olduğu noktalar arasındaki
mesafe L/2’dir. A ve B noktaları arasında kalan parçanın moment ifadesini yazarsak

0 z  L/2
P
M z  z
2
PL PL 3PL PL
M A  M  L / 8  , M B  M  L / 4  , M C  M  3L / 8   , M max  M  L / 2  
16 8 16 4

Denklem 7.13 [9.1]’e göre

12.5M max 12.5   PL / 4 

Cb    1.67
2.5M max  3M A  4 M B  3M C  2.5  PL / 4    3  PL / 16    4  PL / 8    3  3PL / 16 

Üçüncü durumda kiriş A ve C noktalarında yanal doğrultuda tutulmuş bulunmaktadır. Bu nedenle

tutulu olduğu noktalar arasındaki mesafe L’dir. A ve C noktaları arasında kalan parçanın moment
ifadesini yazarsak

0 z  L/2
qL z qLz qz 2
M z  z  qz  
2 2 2 2
3 2 1 1
M A  M  L / 4  qL , M B  M  L / 2   qL2 , M max  qL2
32 8 8

3 2
Simetriden dolayı M C  M  3L / 4   M  L / 4   qL olacaktır. Denklem 7.13 [9.1]’e göre,
32

12.5M max 12.5   qL2 / 8 

Cb    1.14
2.5M max  3M A  4 M B  3M C  2.5  qL2 / 8    3  3qL2 / 32    4  qL2 / 8    3  3qL2 / 32 

Dördüncü durumda kiriş A, B ve C noktalarında yanal doğrultuda tutulmuş bulunmaktadır. Bu nedenle tutulu olduğu noktalar arasındaki
mesafe L/2’dir. A ve B noktaları arasında kalan parçanın moment ifadesini yazarsak

0 z  L/2
qL z qLz qz 2
M z  z  qz  
2 2 2 2
7 12 2 15 2 1
M A  M  L / 8  qL2 , M B  M  L / 4  qL , M C  M  3L / 8   qL , M max  M  L / 2   qL2
128 128 128 8

Denklem 7.13 [9.1]’e göre

Sunum-7_v2 11/31
 12.5M max 12.5   qL2 / 8 
Cb    1.30  
2.5M max  3M A  4 M B  3M C  2.5  qL2 / 8    3  7 qL2 /128    4  12qL2 /128    3  15qL2 / 128 

Tablo 7.2’de farklı aralıklı yanal destek düzenlemelerine göre Cb moment düzeltme katsayısı değerleri verilmektedir.
Tablo 7.2: Farklı aralıklı yanal destek düzenlemelerine göre Cb moment düzeltme katsayısı değerleri

Denklem (7.13) çift simetri eksenine sahip tüm elemanlar ve tek simetri eksenine sahip tek eğrilikli eğilme etkisinde olan elemanlar
için kullanılabilir (bkz. Şekil 7.20). Çift eğrilikli eğilme etkisindeki tek simetri eksenli elemanlar için Cb değeri analizle belirlenmelidir.
Ancak, tüm yükleme durumları için güvenli tarafta kalan bir yaklaşımla Cb  1.0 alınabilir. Çift eğrilikli eğilme etkisindeki tek simetri
eksenli elemanlarda yanal burulmalı burkulma sınır durumu eleman enkesitinin her iki başlığında da gözönüne alınacaktır. Konsol
kirişlerde denklem (7.13) ile tanımlanan Cb ifadeleri geçerli değildir ve Cb  1.0 alınacaktır.

Şekil 7.20: Tek ve çift eğrilikli eğilme etkisindeki elemanlar

Sunum-7_v2 12/31
7.3 Eğilme Dayanımının Hesabı
Eğilme etkisindeki elemanın karakteristik eğilme momenti dayanımı M n , olası her bir göçme sınır durumu için belirlenecek
dayanımların en küçüğü olarak alınacaktır. Tüm eğilme elemanları için tasarım eğilme momenti dayanımı,

M d  b M n , b  0.90 (7.14)

b Eğilme etkisi için dayanım katsayısı

M d Tasarım eğilme momenti dayanımı
M n Karakteristik eğilme momenti dayanımı

denklemi kullanılarak hesaplanacaktır.

7.3.1 Kuvvetli Eksenleri Etrafında Eğilme Etkisindeki Kompakt U Enkesitli ve Çift Simetri Eksenli Kompakt I Enkesitli
Elemanlar: Kuvvetli asal eksenleri etrafında eğilme etkisindeki Tablo 7.1 [5.1B]’e göre, gövde ve başlık parçaları kompakt sınıfında
olan U enkesitli ve çift simetri eksenli I enkesitli elemanların karakteristik eğilme momenti dayanımı M n , aşağıda verilen sınır
durumlar için hesaplanan değerlerin küçüğü olarak alınacaktır:
• Akma sınır durumu
• Yanal burulmalı burkulma sınır durumu

Akma sınır durumunda karakteristik eğilme momenti dayanımı denklem (7.10) kullanılarak hesaplanacaktır. Yanal burulmalı burkulma
sınır durumu için, aşağıda (a), (b) ve (c) maddelerinde tanımlanan göçme sınır durumları için karakteristik eğilme momenti dayanımı
M n ’nin, basınç başlığının yanal olarak desteklenmeyen uzunluğu Lb ’ye bağlı olarak değişimi ve moment düzeltme katsayısı Cb ' nin
etkisi şekil 7.21’de gösterilmiştir.

Şekil 7.21: Basınç başlığının yanal olarak desteklenmeyen uzunluğuna bağlı olarak karakteristik eğilme momenti dayanımı

a) Lb  Lp ise bu sınır durumun göz önüne alınmasına gerek yok

b) Lp  Lb  Lr olması durumunda karakteristik eğilme momenti dayanımı M n ,

  L  Lp 
M n  Cb  M p   M p  0.7 FyWex   b    M p (7.15)
 Lr  Lp
   

Lp Akma sınır durumu için yanal olarak desteklenmeyen sınır uzunluk

Lr Elastik olmayan yanal burulmalı burkulmada sınır uzunluk

c) Lb  Lr olması durumunda karakteristik eğilme momenti dayanımı M n ,

M n  FcrWex  M p (7.16)

Fcr Kritik gerilme

denklemleri kullanılarak hesaplanacaktır. Kritik gerilme Fcr değeri,

Sunum-7_v2 13/31
 2
Cb  2 E Jc  Lb 
Fcr  2
1  0.078   (7.17)
 Lb  Wex ho  its 
 
 its 

ho Enkesit başlıklarının ağırlık merkezleri arasındaki uzaklık (  d  t f )

its Etkin atalet yarıçapı

Lp ve Lr sınır uzunlukları denklem (7.18) ve denklem (7.19) kullanılarak hesaplanacaktır,

E
Lp  1.76i y (7.18)
Fy

2
E Jc  Jc   0.7 Fy 
Lr  1.95its     6.76   (7.19)
0.7 Fy Wex ho  Wex ho   E 

iy Zayıf eksene göre hesaplanan atalet yarıçapı

Denklem (7.17) ve (7.19)’da kullanılan c katsayısının değeri,

 1 çift simetri eksenli I enkesitlerde


c   ho I y (7.20)
2 C U enkesitlerde
 w

Etkin atalet yarıçapının formülü,

I y Cw
its2  (7.21)
Wex

Çift simetri eksenli I enkesitlerde güvenli tarafta kalınarak etkin atalet yarıçapı its için enkesit basınç başlığı ve gövdesinin 1/6’sı ile
tanımlanan parçasının düşey simetri eksenine göre denklem (7.22) ile hesaplanan atalet yarıçapı kullanılabilir (bkz. Şekil 7.16).

bf
its  (7.22)
 1 htw 
12  1  
 6b t
 f f 
bf Başlık genişliği
h Enkesit gövdesinin boyun bölgesindeki eğrilik yarıçapları çıkarıldıktan sonraki yüksekliği
tf Başlık kalınlığı
tw Gövde kalınlığı

7.3.2 Kuvvetli Eksenleri Etrafında Eğilme Etkisindeki Kompakt Gövdeli ve Kompakt Olmayan veya Narin Başlıklı Çift Simetri
Eksenli I Enkesitli Elemanlar: Kuvvetli asal eksenleri etrafında eğilme etkisindeki Tablo 7.1 [5.1B]’e göre, enkesitin gövde parçası
kompakt ve başlık parçaları kompakt olmayan veya narin sınıfında olan çift simetri eksenli I enkesitli elemanların karakteristik eğilme
momenti dayanımı M n , aşağıda verilen sınır durumlar için hesaplanan değerlerin küçüğü olarak alınacaktır:
• Yanal burulmalı burkulma sınır durumu
• Yerel burkulma sınır durumu

Yanal burulmalı burkulma sınır durumunda karakteristik eğilme momenti dayanımı M n , Bölüm 7.3.1’e göre hesaplanacaktır.

Yerel burkulma sınır durumunda:

a) I enkesitin gövde parçasının kompakt olması ve başlık parçalarının kompakt olmayan koşulunu sağlaması durumunda,
karakteristik eğilme momenti dayanımı M n

    pf 
M n  M p   M p  0.7 FyWex   f
    
(7.23)
 rf pf 

Sunum-7_v2 14/31
 f Enkesitin başlık parçası narinliği
 pf Kompakt başlık parçası için narinlik sınır değeri
rf Kompakt olmayan başlık parçası için narinlik sınır değeri

b) I enkesitin gövde parçasının kompakt olması ve başlık parçalarının narin olması durumunda, karakteristik eğilme momenti
dayanımı M n ,

0.9 EkcWex
Mn  (7.24)
 f2

kc 
Rijitleştirilmemiş narin elemanlar için katsayı, 0.35  kc  4 h / tw  0.76 
7.3.3 Kuvvetli Eksenleri Etrafında Eğilme Etkisindeki Kompakt veya Kompakt Olmayan Gövdeli Diğer I Enkesitli Elemanlar:
Kuvvetli asal eksenleri etrafında eğilme etkisindeki Tablo 7.1 [5.1B]’ye göre, enkesitin gövde parçası kompakt olmayan çift simetri
eksenli I enkesitli elemanlar ile gövde parçası kompakt veya kompakt olmayan, gövde düzlemine göre tek simetri eksenli I enkesitli
elemanların karakteristik eğilme momenti dayanımı M n , aşağıda verilen sınır durumlar için hesaplanan değerlerin en küçüğü olarak
alınacaktır:
• Yanal Burulmalı Burkulma Sınır Durumu
• Basınç Başlığı Yerel Burkulma Sınır Durumu
• Basınç Başlığı Akma Sınır Durumu
• Çekme Başlığı Akma Sınır Durumu

Yanal Burulmalı Burkulma Sınır Durumu:

a) Lb  Lp ise bu sınır durumun göz önüne alınmasına gerek yok

b) Lp  Lb  Lr olması durumunda karakteristik eğilme momenti dayanımı M n ,

  L  Lp  
M n  Cb  R pc M yc   R pc M yc  FLWexc   b    R pc M yc (7.25)

  Lr  Lp  

R pc Gövde plastikleşme katsayısı

M yc Dış basınç lifinde akma gerilmesine ulaşıldığı akma momenti
FL Eğilme etkisinde basınç başlığında azaltılmış akma gerilmesi
Wexc x - x ekseni etrafında basınç bölgesi için elastik mukavemet momenti
Lb Basınç başlığında yanal yerdeğiştirmenin ve enkesit burulmasının önlendiği noktalar arasındaki eleman uzunluğu (stabilite
bağlantısı ile desteklenmeyen eleman uzunluğu)
Lp Akma sınır durumu için yanal olarak desteklenmeyen sınır uzunluk
Lr Elastik olmayan yanal burulmalı burkulmada sınır uzunluk

Elastik olmayan burkulma sınır durumunda denklem (7.25) ve (7.33)’te kullanılacak olan azaltılmış akma gerilmesi FL , denklem (7.26)
’da verilmiştir.
Wext
 0.7 için FL  0.7 Fy
Wexc
(7.26)
Wext W
 0.7 için FL  Fy ext  0.5Fy
Wexc Wexc

c) Lb  Lr olması durumunda karakteristik eğilme momenti dayanımı M n ,

M n  FcrWexc  R pc M yc (7.27)

Fcr değeri,
2
Cb 2 E J  Lb 
Fcr  2
1  0.078   (7.28)
 Lb  Wexc ho  it 
 
 it 
Sunum-7_v2 15/31
 it Etkin atalet yarıçapı
I yc / I y  0.23 olması durumunda denklem (7.28)’de J  0 olarak alınacaktır.

Basınç başlığının dış lifinde akma gerilmesine ulaşıldığı akma momenti M yc ,

M yc  FyWexc (7.29)

Gövde plastikleşme katsayısı R pc , gövde narinliğine bağlı olarak,

1. I yc / I y  0.23 olması durumunda,

hc Mp
   pw için R pc 
tw M yc
(7.30)
h M M      pw   M p
  c   pw için R pc   p   p  1   w   
 
tw  M yc  M yc   rw   pw   M yc

Denklem (7.30)’da kullanılan plastik eğilme momenti M p , denklem (7.31) ile verilen değeri aşmamalıdır.

M p  FyWpx  1.6 FyWexc (7.31)

2. I yc / I y  0.23 olması durumunda R pc  1.0 olarak alınacaktır.

Lp ve Lr sınır uzunluklarının değeri,

E
Lp  1.1it (7.32)
Fy

2 2
E J  J   FL 
Lr  1.95 it     6.76   (7.33)
FL Wexc ho  Wexc ho  E

Artık gerilme FL , denklem (7.26)’da verilmiştir.

Yanal burulmalı burkulma sınır durumu için basınç başlığının etkin atalet yarıçapı it değeri aşağıda tanımlanmaktadır.

i. Basınç başlığı dikdörtgen olan I enkesitler için

b fc
it  (7.34)
 1 hc tw 
12  1 
 6 b t 
 fc fc 

bfc Basınç başlığının genişliği

hc Bölüm 6.2.1'de tanımlanan enkesit ölçüsü
t fc Basınç başlığının kalınlığı

ii. Başlığı levha veya U profili ile takviye edilen I enkesitlerde, güvenli tarafta kalmak üzere it değeri için enkesitin basınç başlığı
ve basınç etkisindeki gövde parçasının 1/3’ü ile tanımlanan parçanın düşey simetri eksenine göre hesaplanan atalet yarıçapı
kullanılabilir.

Basınç Başlığı Yerel Burkulma Sınır Durumu:

a) Başlık parçaları kompakt olduğunda bu sınır durumun gözönüne alınmasına gerek yoktur.
b) Başlıkları kompakt olmayan enkesitler için karakteristik eğilme momenti dayanımı M n ,

     pf  
M n   R pc M yc   R pc M yc  FLWexc   f
     
(7.35)
  rf pf  


Sunum-7_v2 16/31
Denklem (7.35)’te kullanılan artık gerilme FL , denklem (7.26)’da verilmiştir.

c) Başlıkları narin olan enkesitler için karakteristik eğilme momenti dayanımı M n ,

0.9 EkcWexc
Mn  (7.36)
 f2

Basınç Başlığı Akma Sınır Durumu: Basınç başlığı akma sınır durumu için karakteristik eğilme momenti dayanımı M n ,

M n  R pc M yc  R pc FyWexc (7.37)

Çekme Başlığı Akma Sınır Durumu:

a) Wext  Wexc için bu sınır durumunun göz önüne alınmasına gerek yoktur.
b) Wext  Wexc için çekme başlığı dayanımı kritik olabileceğinden, karakteristik eğilme momenti dayanımı M n ,

M n  R pt M yt (7.38)

Burada, dış çekme lifinde akma gerilmesine ulaşıldığı akma momenti M yt ,

M yt  FyWext (7.39)

Gövde plastikleşme katsayısı R pt , gövde narinliğine bağlı olarak aşağıdaki gibi hesaplanır:

1. I yc / I y  0.23 olması durumunda,

hc Mp
   pw için R pt 
tw M yt
(7.40)
h M M      pw   M p
  c   pw için R pt   p   p  1  w   
 
tw  M yt  M yt   rw   pw   M yt

w Enkesit gövde parçası narinliği

pw Kompakt gövde parçası için narinlik sınır değeri
rw Kompakt olmayan gövde parçası için narinlik sınır değeri
M yt Dış çekme lifinde akma gerilmesine ulaşıldığı akma momenti

Bu denklemde kullanılan plastik eğilme momenti M p değeri denklem (7.31)’te Wexc yerine Wext konularak hesaplanacaktır.

2. I yc / I y  0.23 olması durumunda R pt  1.0 olarak alınacaktır.

7.3.4 Kuvvetli Eksenleri Etrafında Eğilme Etkisindeki, Çift ve Tek Simetri Eksenli Narin Gövdeli I Enkesitli Elemanlar:
Kuvvetli asal eksenleri etrafında eğilme etkisindeki Tablo 7.1 [5.1B]’ye göre, narin gövde parçasına sahip çift simetri eksenli I enkesitli
elemanlar ve gövde düzlemine göre tek simetri eksenli I enkesitli elemanların karakteristik eğilme momenti dayanımı M n , aşağıda
verilen sınır durumlar için hesaplanan değerlerin en küçüğü olarak alınacaktır:
• Yanal Burulmalı Burkulma Sınır Durumu
• Basınç Başlığı Yerel Burkulma Sınır Durumu
• Basınç Başlığı Akma Sınır Durumu
• Çekme Başlığı Akma Sınır Durumu

Yanal Burulmalı Burkulma Sınır Durumu: Karakteristik eğilme momenti dayanımı M n ,

M n  R pg FcrWexc (7.41)

a) Lb  Lp ise bu sınır durumun göz önüne alınmasına gerek yok

b) Lp  Lb  Lr olması durumunda karakteristik gerilme Fcr ,

Sunum-7_v2 17/31
   L  Lp  
Fcr  Cb  Fy   0.3Fy   b  Fy
 L  L  
(7.42)
  r p 

c) Lb  Lr olması durumunda karakteristik gerilme Fcr ,

Cb 2 E
Fcr  2
 Fy (7.43)
 Lb 
 
 it 

Lp ve Lr sınır uzunluklarının değeri,

E
Lp  1.1it (7.44)
Fy

E
Lr   it (7.45)
0.7 Fy

Etkin atalet yarıçapı it Bölüm 7.3.3’te tanımlandığı gibidir. Eğilme dayanımı azaltma katsayısı R pg ,

aw h E 
R pg  1   c  5.7   1.0 (7.46)

1200  300aw  tw Fy 

denklem (7.46)’da kullanılan aw katsayısı,

hc tw
aw   10 (7.47)
b fc t fc
Basınç Başlığı Yerel Burkulma Sınır Durumu: Basınç başlığının yerel burkulma sınır durumunda karakteristik eğilme momenti
dayanımı M n ,

M n  R pg FcrWexc (7.48)

a) Başlık parçaları kompakt olduğunda bu sınır durumun gözönüne alınmasına gerek yoktur.
b) Başlık parçaları kompakt olmayan enkesitler için kritik gerilme Fcr ,

     pf  
Fcr   Fy   0.3Fy   f   (7.49)

  rf   pf  
c) Başlık parçaları narin enkesitler için kritik gerilme Fcr ,

0.9 Ekc
Fcr  (7.50)
 f2
Enkesitin basınç başlığının narinliği  f değeri,

b fc
f  (7.51)
2 t fc
Basınç Başlığı Akma Sınır Durumu: Basınç başlığı akma sınır durumu için karakteristik eğilme momenti dayanımı M n ,

M n  R pg FyWexc (7.52)
Çekme Başlığı Akma Sınır Durumu:

a) Wext  Wexc için karakteristik eğilme momenti dayanımını basınç başlığının davranışı belirlediğinden bu sınır durumun
gözönüne alınmasına gerek yoktur.
b) Wext  Wexc için çekme başlığı dayanımı kritik olabileceğinden, karakteristik eğilme momenti dayanımı M n ,

M n  FyWext (7.53)
Sunum-7_v2 18/31
7.3.5 Zayıf Eksenleri Etrafında Eğilme Etkisindeki I Enkesitli ve U Enkesitli Elemanlar: Karakteristik eğilme momenti dayanımı
M n , aşağıda verilen esaslar doğrultusunda hesaplanan değerlerin küçüğü olarak alınacaktır:
• Akma Sınır Durumu
• Yerel Burkulma Sınır Durumu

Akma Sınır Durumu: Karakteristik eğilme momenti dayanımı M n ,

M n  M p  FyW py  1.6 FyWey (7.54)

Wpy Zayıf asal eksene göre plastik mukavemet momenti

Yerel Burkulma Sınır Durumu:

a) Enkesitin başlık parçalarının Tablo 7.1 [5.1B]’e göre, kompakt olma koşulunu sağlaması durumunda, bu sınır durum göz önüne
alınmayacaktır.
b) Başlık parçaları Tablo 7.1 [5.1B]’e göre, kompakt olmayan enkesitler için karakteristik eğilme momenti dayanımı M n ,

    pf 
M n  M p   M p  0.7 FyWey   f
    
(7.55)
 rf pf 

c) Başlık parçaları Tablo 7.1 [5.1B]’e göre, narin enkesitler için karakteristik eğilme momenti dayanımı M n ,

M n  FcrWey (7.56)

Burada kritik gerilme Fcr değeri,

0.69 E
Fcr  (7.57)
 f2

Wey Zayıf asal eksene göre elastik mukavemet momenti

Bunların haricinde ÇYY - Bölüm-9’da:

• Kutu enkesitli elemanlar
• Boru enkesitli elemanlar
• Simetri düzleminde yük etkisindeki çift korniyer ve T enkesitli elemanlar
• Tek korniyer elemanlar
• Dolu enkesitli elemanlar
• Simetri ekseni olmayan enkesite sahip elemanlar

için karakteristik eğilme momenti dayanımı hesabı açıklanmaktadır. Bu sunum kapsamında bu konulara değinilmeyecektir. Bunun
haricinde ÇYY - Bölüm-9.13’te “Kirişlerin Tasarımında Diğer Esaslar” bölümü yer almaktadır. Bölüm 7.3.6’da sadece çözümlü
örneklerde ihtiyaç duyulan bahsedilen bölüm ile ilgili bilgiler yer alacaktır.

7.3.6 I Enkesitli Eğilme Elemanlarının Tasarımındaki Diğer Esaslar: Tek simetri eksenine sahip I enkesitli eğilme elemanları
aşağıda verilen koşulu sağlayacaktır.

I yc
0.1   0.9 (7.58)
Iy
I yc Basınç başlığının y - y ekseni etrafındaki atalet momenti
I enkesitin Tablo 7.1 [5.1B]’e göre narin gövde parçalı olması durumunda bu koşula ek olarak aşağıda verilen koşul da sağlanacaktır.

a h E
 1.5 için    12.0
h  tw  max Fy
(7.59)
a h E
 1.5 için    0.40
h  tw  max Fy

a Kiriş gövdesini dikdörtgen panellere bölen düşey ara rijitlik levhaları arasındaki net uzaklık

Rijitlik levhalarının kullanılmadığı durumda h / tw  260 olmalıdır. Ayrıca, gövde alanı basınç başlığı alanının 10 katını aşmamalıdır.
Sunum-7_v2 19/31
7.4 Çözümlü Örnekler
Örnek 7.3: Şekil 7.22’de statik sistemi verilen HE 450 A enkesitli kirişte, sabit yükler altında M B  M C  M max  590kNm olarak
verilmektedir. Moment ölü yükten kaynaklanmaktadır. Kiriş başlıkları A, B, C ve D noktalarında yanal olarak desteklenmiştir. Kirişin
tasarım dayanımını kontrol ediniz.

Şekil 7.22

Verilenler: Tüm yapı elemanlarında kullanılan S355 için → Fy  355MPa, E  200000MPa (Tablo 2.4 [2.1A])

I y  9465  104 mm4 , b f  300mm, d  440mm, hw  344mm, tw  11.5mm, t f  21mm

HE 450 A için
i y  72.92mm, Wex  2896  10 mm , Wpx  3216  10 mm ,
3 3 3 3
J  243.8  10 mm ,
4 4
Cw  4148  109 mm6

Çözüm: Yerel burkulma kontrolü:

Başlık parçasında (Tablo 7.1 [5.1B], Durum 10)

bf 300 E 200000
f    7.14   pf  0.38  0.38  9.02
2tf 2  21 Fy 355

Gövde parçasında (Tablo 7.1 [5.1B], Durum 15)

hw 344 E 200000
w    29.91   pw  3.76  3.76  89.24
tw 11.5 Fy 355

Kiriş enkesitinin başlık ve gövde parçaları kompakt sınıfındadır. Bu nedenle kiriş enkesiti kompakttır.

Kuvvetli asal ekseni etrafında eğilme etkisindeki, gövde ve başlık parçaları kompakt sınıfında olan çift simetri eksenli I enkesitli kirişin
karakteristik eğilme momenti dayanımı M n ’nin hesabı, bölüm 7.3.1’e göre yapılacaktır.

Akma sınır durumunda: (Denklem 7.10 [9.2])

M p  FyW px  355  3216  103  1141.68kNm

Yanal burulmalı burkulma sınır durumunda: Kiriş basınç başlığının tutulu olmadığı AB ve BC uzunlukları için incelenmelidir.
Denklem 7.18 [9.6a] uyarınca

E 200000
Lp  1.76i y  1.76  72.92   3046.2mm
Fy 355

AB parçası için Lb  2400mm  Lp  3046.2mm olduğundan yanal burulmalı burkulma sınır durumunun incelenmesine gerek yoktur.
BC parçası için Lb  3650mm  Lp  3046.2mm olduğundan yanal burulmalı burkulma sınır durumu incelenecektir. BC parçasında
moment sabit olduğundan Cb  1.0 olacaktır (bkz. Tablo 7.2). Lb  Lp olduğundan elastik olmayan yanal burulmalı burkulmada sınır
uzunluk Lr değeri (Denklem 7.22 [9.8b], Denklem 7.19 [9.6b]) kullanılarak,

bf 300
its    82.40mm
 1 htw   1 344  11.5 
12  1   12  1  
 6b t  6 300  21 
 f f 
2
E Jc  Jc   0.7 Fy 
Lr  1.95its     6.76  
0.7 Fy Wex ho  Wex ho   E 
2
200000 243.8  104  1  243.8  104  1   0.7  355 
 1.95  82.40     6.76    9860mm
0.7  355 2896  103  419  2896  10 3
 419   200000 

Sunum-7_v2 20/31
Yukarıdaki denklemde çift simetri eksenli I enkesit kullanıldığı için c  1.0 alındı (Denklem 7.20 [9.7a]).

BC parçasında Lp  3046.2mm  Lb  3650mm  Lr  9860mm olduğundan karakteristik dayanım (Denklem 7.15 [9.3]),

  L  Lp  
M n  Cb  M p   M p  0.7 FyWex   b  Mp
 L  L  
  r p 
  3650  3046.2  
M n  1.0  1141.68  1141.68  0.7  2896  355  103      1104kNm  M p  1141kNm
  9860  3046.2  

kiriş dayanımını yanal burulmalı burkulma sınır durumu kontrol eder. Gerekli eğilme momenti dayanımı M u ve tasarım eğilme
momenti dayanımı M d (Denklem 7.14),

M u.  1.4  M G  1.4  590  826kNm

M d  b M n  0.90  1104  993.60kNm
M d  993.60kNm  M u  826kNm

Kirişin eğilme momenti dayanımı yeterlidir.

Örnek 7.4: Şekil 7.23’de enkesiti, yükleme durumu verilen, IPE 330 profilden sürekli kiriş, açıklık ortalarında (D ve F noktalarında)
ve mesnetlerde yanal doğrultuda harekete karşı tutuludur. Kirişin tasarım dayanımını kontrol ediniz.

Şekil 7.23

Verilenler: Yapı çeliği S235 için → Fy  235MPa, E  200000MPa (Tablo 2.4 [2.1A])

I y  788.1cm4 , b  160mm, d  330mm, hw  271mm, tw  7.5mm, t f  11.5mm , i y  35.5mm

IPE 330 için
Wex  713.1cm , Wpx  804.3cm ,
3 3
J  28.15cm ,4
Cw  199.1  10 cm ,
3 6
Cw  4148  10 mm6 ,
9
x  36.5mm

Çözüm: Kirişin A mesnedi sabit mesnet, B ve C mesnetleri kayıcı mesnettir. Bu nedenle sistem birinci dereceden hiperstatiktir. Herhangi
bir yöntem kullanarak bu hiperstatik sistem için mesnet reaksiyonları bulunabilir (Mesela elastik yöntem, kuvvet yöntemi, üç moment
yöntemi, enerji yöntemi vs.). Çözüm sonucunda elde edilen moment diyagramı yanda verilmiştir. Yerel burkulma kontrolü:

Başlık parçasında (Tablo 7.1 [5.1B], Durum 10) 

b 160 E 200000
f    7   pf  0.38  0.38  11.1
2 t f 2  11.5 Fy 235

Gövde parçasında (Tablo 7.1 [5.1B], Durum 15)

hw 271 E 200000
w    36.1   pw  3.76  3.76  109.7
tw 7.5 Fy 235

Kiriş enkesitinin başlık ve gövde parçaları kompakt sınıfındadır. Bu nedenle kiriş enkesiti kompakttır.

Kuvvetli asal ekseni etrafında eğilme etkisindeki, gövde ve başlık parçaları kompakt sınıfında olan çift simetri eksenli I enkesitli kirişin
karakteristik eğilme momenti dayanımı M n ’nin hesabı, bölüm 7.3.1’e göre yapılacaktır.

Akma sınır durumunda: (Denklem 7.10 [9.2])

M p  FyW px  235  804.3  103  189.01kNm

Sunum-7_v2 21/31
Yanal burulmalı burkulma sınır durumunda: Simetriden dolayı sadece AD ve DB parçalarında inceleme yapılacaktır. Soldaki kenar
mesnet ile açıklık orta noktası arasındaki AD parçasında (Denklem 7.13 [9.1]):

z A  0.875m  M A  31.29kNm, zB  1.75m  M B  50.21kNm

zC  2.625m  M C  56.47kNm, M max  56.99kNm
12.5M max 12.5  56.99
Cb    1.17  1.00
2.5M max  3M A  4 M B  3M C 2.5  56.99  3  31.29  4  50.21  3  56.47

Soldaki açıklık orta noktası ile orta mesnet arasındaki DB parçasında (Denklem 7.13 [9.1]):

z A  4.375m  M A  31.67kNm, z B  5.25m  M B  0.05kNm

zC  6.125m  M C  43.94kNm, M max  100.30kNm
12.5M max 12.5  100.30
Cb    2.62  1.00
2.5M max  3M A  4 M B  3M C 2.5  100.30  3  31.67  4  0.05  3  43.94

İki aralık içinde Lb boyu aynıdır. Bu nedenle hesaplarda elde edilen değerlerden küçük olanı yani Cb  1.17 değeri kullanılacaktır.
Denklem 7.18 [9.6a] uyarınca

E 200000
Lp  1.76i y  1.76  35.5   1823mm
Fy 235

AD parçası için Lb  3500mm  Lp  1823mm olduğundan yanal burulmalı burkulma sınır durumu incelenecektir. Elastik olmayan
yanal burulmalı burkulmada sınır uzunluk Lr değeri (Denklem 7.21 [9.8a], Denklem 7.22 [9.8b], Denklem 7.19 [9.6b]) kullanılarak,

I y Cw 788.1  104  199.1  109

its2    1757mm 2  its  1757  41.9mm
Wex 713.1  10 3

bf 160
veya its    42.45mm
 1 htw   1 271  7.5 
12  1  12  1  
 6 b t   6 160  11.5 
 f f 
iki sonuç birbirine çok yakın çıkmaktadır. Hesaplarda its  41.9mm değeri kullanılacaktır.
2
E Jc  Jc   0.7 Fy 
Lr  1.95its     6.76  
0.7 Fy Wex ho  Wex ho   E 
2
200000 28.15  104  1  28.15  104  1   0.7  235 
 1.95  41.9     6.76    6067mm
0.7  235 713.1  10  318.5
3
 713.1  10  318.5 
3
 200000 

Yukarıdaki denklemde çift simetri eksenli I enkesit kullanıldığı için c  1.0 alındı (Denklem 7.20 [9.7a]),
ho  d  t f  330  11.5  318.5mm .

AD parçasında Lp  1823mm  Lb  3500mm  Lr  6067mm olduğundan karakteristik dayanım (Denklem 7.15 [9.3]),

  L  Lp  
M n  Cb  M p   M p  0.7 FyWex   b  Mp
 L  L  
  r p 
  3500  1823  
M n  1.17  189.01  189.01  0.7  235  713.1  103      187.98kNm  M p  189.01kNm
  6067  1823  

kiriş dayanımını yanal burulmalı burkulma sınır durumu kontrol eder. Gerekli eğilme momenti dayanımı M u ve tasarım eğilme
momenti dayanımı M d (Denklem 7.14),

M u.  M max  100.3kNm
M d  b M n  0.90  187.98  169.18kNm
M d  169.18kNm  M u  100.3kNm

Kirişin eğilme momenti dayanımı yeterlidir.

Sunum-7_v2 22/31
Örnek 7.5: Şekil 7.24’te statik sistemi ve moment diyagramı verilen HE 260 A enkesitli kirişte, moment ölü yükten kaynaklanmaktadır.
Kiriş başlıkları A, B ve C noktalarında yanal olarak desteklenmiştir. Kirişin tasarım dayanımını kontrol ediniz.

Şekil 7.24

Verilenler: Tüm yapı elemanlarında kullanılan S355 için → Fy  355MPa, E  200000MPa (Tablo 2.4 [2.1A])

I y  3668  104 mm4 , b  260mm, d  250mm, hw  177mm, tw  7.5mm, t f  12.5mm

HE 260 A için
i y  65mm, Wex  836.4  103 mm3 , Wpx  919.8  103 mm3 , J  52.37  104 mm4 , Cw  516.4  109 mm6

Çözüm: Enkesit parçalarında yerel burkulma kontrolü:

Başlık parçasında (Tablo 7.1 [5.1B], Durum 10)

b 260 E 200000
f    10.4   pf  0.38  0.38  9.02
2 t f 2  12.5 Fy 355
b 260 E 200000
f    10.4  rf  1.0  0.38  27.74
2 t f 2  12.5 Fy 355

Gövde parçasında (Tablo 7.1 [5.1B], Durum 15)

hw 177 E 200000
w    23.6   pw  3.76  3.76  89.24
tw 7.5 Fy 355

Kiriş enkesitinin başlık parçaları kompakt olmayan, gövde parçası kompakt sınıfındadır. Bu nedenle kiriş enkesiti kompakt değildir.

Kuvvetli asal ekseni etrafında eğilme etkisindeki, gövdesi kompakt ve başlığı kompakt olmayan sınıfında olan çift simetri eksenli I
enkesitli kirişin karakteristik eğilme momenti dayanımı M n ’nin hesabı, bölüm 7.3.2’e göre yapılacaktır. Yanal burulmalı burkulma
sınır durumu ve yerel burkulma sınır durumu için hesaaplanan değerlerden küçük olanı M n dayanımı olarak alınacaktır.

Yanal burulmalı burkulma sınır durumunda: Kiriş yanal mesnetler arasında AB ve BC parçalarında basınç çubuğunun tutulu olmadığı
Lb  3000mm için incelenmelidir. Denklem 7.18 [9.6a] uyarınca

E 200000
Lp  1.76i y  1.76  65   2715mm  Lb  3000mm
Fy 355

AD parçası için Lb  3000mm  Lp  2715mm olduğundan yanal burulmalı burkulma sınır durumu incelenecektir. Elastik olmayan
yanal burulmalı burkulmada sınır uzunluk Lr değeri (Denklem 7.22 [9.8b], Denklem 7.19 [9.6b]) kullanılarak,

bf 260
its    72.63mm
 1 htw   1 1777  7.5 
12  1   12  1  
 6b t  6 260  12.5 
 f f 

Sunum-7_v2 23/31
 2
E Jc  Jc   0.7 Fy 
Lr  1.95its     6.76  
0.7 Fy Wex ho  Wex ho   E 
2
200000 52.37  104  1  52.37  104  1   0.7  355 
 1.95  72.63     6.76    9403.3mm
0.7  355 836.4  10  237.5
3
 836.4  10  237.5 
3
 200000 

Yukarıdaki denklemde çift simetri eksenli I enkesit kullanıldığı için c  1.0 alındı (Denklem 7.20 [9.7a]),
ho  d  t f  250  12.5  237.5mm .

BC aralığında Cb  1.67 (bkz. Tablo 7.2, 2. durum). AB aralığında ise (Denklem 7.13 [9.1]);

12.5  165
Cb   2.24
2.5  165  3  90  4  15  3  60

Hesaplarda Cb  1.67 değeri kullanılacaktır (yani BC aralığı incelenecektir).

BC aralığında Lp  2715mm  Lb  3000mm  Lr  9403.3mm olduğundan karakteristik dayanım (Denklem 7.10 [9.2], Denklem 7.15
[9.3]),

M p  FyW px  355  919.8  103  326kNm

  L  Lp  
M n  Cb  M p   M p  0.7 FyWex   b  Mp
 L  L  
  r p 
  3000  2715  
M n  1.67   326   326  0.7  355  836.4  103      536kNm  M p  326kNm  M n  326kNm
  9403  2715  

Yanal burulmalı burkulma sınır durumu için karakteristik moment dayanımı M n  326kNm dir.

Yerel burkulma sınır durumunda: Gövde parçası kompakt ve başlık parçaları kompakt olmayan çift simetri eksenli I enkesitli kirişin
karakteristik eğilme momenti dayanımı (Denklem 7.23 [9.9])

    pf   10.40  9.02 
M n  M p   M p  0.7 FyWex   f  326   326  207.84     317.29kNm
      27.74  9.02 
 rf pf 

Yanal burulmalı burkulma sınır durumu için karakteristik moment dayanımı M n  326kNm  317.29kNm olduğundan karakteristik
moment dayanımını yerel burkulma sınır durumu kontrol eder.

Gerekli eğilme momenti dayanımı M u ve tasarım eğilme momenti dayanımı M d (Denklem 7.14),

M u.  1.4  M G  1.4  165  231kNm

M d  b M n  0.90  317.29  285.56kNm
M d  285.56kNm  M u  231kNm

Kirişin eğilme momenti dayanımı yeterlidir.

Örnek 7.6: Şekil 7.25’te enkesiti, yükleme durumu verilen yapma enkesite sahip kirişin tasarım moment dayanımını hesaplayınız.Kiriş
sadece mesnetlerde yanal doğrultuda harekete karşı tutuludur.

Şekil 7.25
Sunum-7_v2 24/31
Verilenler: Yapı çeliği S235 için → Fy  235MPa, E  200000MPa (Tablo 2.4 [2.1A])

I y  1584.4cm4 , bc  250mm, bt  150mm, d  270mm, hw  250mm, tw  8mm, t f  10mm

Enkesit için i y  51.4mm, Wexc  663.83cm , Wext  480.21cm , Wpx  613.75cm ,
3 3 3
I x  7523.3cm ,
4
J  17.6cm4
Cw  156353cm6

Çözüm: Kirişin kesme kuvveti ve eğilme momenti diyagramı yan tarafta verilmiştir. Enkesit parçalarında yerel burkulma kontrolü:

Başlık parçasında (Tablo 7.1 [5.1B], Durum 11)

b 250 E 200000
f    12.5   pf  0.38  0.38  11.1
2 t f 2  10 Fy 235
4 4
kc    0.716  0.35  kc  0.76
hw / tw 250 / 8
Wext 480.21
  0.723  0.7  FL  0.7 Fy
Wexc 663.83
kc E 0.716  200000
 f  12.5  10.4  rf  0.95  0.95  28
FL 0.7  235

Gövde parçasında (Tablo 7.1 [5.1B], Durum 16): Burada Sunum-6, Bölüm 6.2.1’de rijitleştirilmiş enkesit parçaları için b şıkkındaki şu
tanımlar bizim durumumuza uygundur: “Simetrik olmayan kaynaklı yapma enkesitlerde hc değeri ağırlık merkezi ile basınç başlığının
iç yüzü arasındaki uzaklığın iki katı, h p değeri ise plastik tarafsız eksen ile basınç başlığının iç yüzü arasındaki uzaklığın iki katıdır.”

hc  2  113.3  10   206.6mm
h p  2   72.5  10   125mm
M p  FyW px  235  613.75  103  144.23kNm
M y  FyWe ,min  235  480.21  103  112.85kNm

w 
hc 206.6
  25.8   pw 
 hc / hp  E / Fy

 
 206.6 / 125 200000 / 235   133.9

 0.54  M p / M y  0.09   0.54 144.23 / 112.85  0.09 
2 2
tw 8

E 200000
w  25.8   pw  133.9  rw  5.70  5.70  166.3
Fy 235

Enkesitin başlığı kompakt olmayan, gövdesi ise kompakt parçadır. Gövde düzlemine göre tek simetri ekseni
vardır. Bu nedenle Bölüm 7.3.3’e göre hesap yapılacaktır.

Denklem 7.58 [9.82]’de verilen kontrol yapılırsa (bkz. Şekil 7.16):

I yc 
t fc b3fc

 hc / 6  tw3
1  253 20.66 0.83
  
 1302.2cm 4
12 12 12 6 12
I yc 1302.2 I
  0.822  0.23 (Koşul: 0.1  yc  0.9)
I y 1584.4 Iy

Sınır koşullarında kullanılacak olan bazı değerlerin hesabı:

• Basınç başlığının dış lifinde akma gerilmesine ulaşıldığı akma momenti M yc (Denklem 7.29 [9.15]):

M yc  FyWexc  235  663.83  103  156kNm

• Gövde narinliğine bağlı olarak hesaplanan gövde plastikleşme katsayısı R pc ( I yc / I y  0.23 olduğundan Denklem 7.30 [9.16a]):

hc Mp
w    pw için R pc 
tw M yc
144.23
w  25.8   pw  133  R pc   0.925
156
Sunum-7_v2 25/31
• Hesaplanan plastik moment M p ’nin Denklem 7.31 [9.17]’de verilen sınır şartı sağlayıp sağlamadığının kontrolü:

M p  FyW px  1.6 FyWexc

M p  144.12kNm  1.6  235  663.83  103  156kNm

• Çekme başlığının dış lifinde akma gerilmesine ulaşıldığı akma momenti M yt (Denklem 7.39 [9.25]):

M yt  FyWext  235  480.21  103  112.85kNm

• Gövde narinliğine bağlı olarak hesaplanan gövde plastikleşme katsayısı R pt ( I yc / I y  0.23 olduğundan Denklem 7.40 [9.26]):

hc Mp
w    pw için R pt 
tw M yt
144.23
w  25.8   pw  133  R pt   1.28
112.85

• Hesaplanan plastik moment M p ’nin Denklem 7.31 [9.17]’de verilen sınır şartı sağlayıp sağlamadığının kontrolü (çekme durumu
için):

M p  FyW pt  1.6 FyWext

M p  144.12kNm  1.6  235  480.21  103  180.56kNm

Basınç başlığı akma sınır durumunda: (Denklem 7.37 [9.23])

M n1  R pc M yc  R pc FyWexc  M p  144.23kNm

Çekme başlığı akma sınır durumunda: Wext  Wexc olduğundan çekme başlığı dayanımı kritik olabilecektir (Denklem 7.38 [9.24])

M n 2  R pt M yt  M p  144.23kNm

Basınç başlığı yerel burkulma sınır durumunda: Basınç başlığı kompakt olmayan enkesit parçası olduğundan (Denklem 7.37 [9.23]):

     pf  
M n   R pc M yc   R pc M yc  FLWexc   f
     
  rf 
pf  

  12.5  11.1  
M n 3   0.925  156   0.925  156  0.7  235  663.83  103      141.39kNm
  28  11.1  

Yanal burulmalı burkulma sınır durumunda: Cb katsayısının değeri (Denklem 7.13 [9.1]) (simetriden dolayı M C  M A olacaktır):

1.252
z A  1.25m  M A  39  1.25  6   44.06kNm
2
2.52
zB  2.50m  M B  39  2.5  24   2.5  1.5   6   54.75kNm
2
zC  3.75m  M C  M A  44.06kNm
d  z2 
 39 z  24  z  .15  6   0  z  2.5m M max  M B  54.75kNm
dz  2
12.5M max 12.5  54.75
Cb    1.10
2.5M max  3M A  4 M B  3M C 2.5  54.75  3  44.06  4  54.75  3  44.06

it etkin atalet yarıçapı değeri (Denklem 7.34 [9.20]):

b fc 250
it    68.5mm
 1 hc tw   1 206.6  8 
12  1  12  1  
 6 b t   6 250  10 
 fc fc 

Akma sınır durumu için yanal olarak desteklenmeyen sınır uzunluk Lp değeri (Denklem 7.32 [9.18]):
Sunum-7_v2 26/31
 E 200000
Lp  1.1it  1.1 68.5  2198mm  Lb  5000mm
Fy 235

Kirişin elastik olmayan yanal burulmalı burkulmada sınır uzunluk Lr değeri hesaplanmalı (Denklem 7.33 [9.19]):

2 2
E J  J   FL 
Lr  1.95 it     6.76  
FL Wexc ho  Wexc ho  E
 
2 2
200000 17.6  10 4
 17.6  10   0.7  235 
4
Lr  1.95  68.5      6.76    9454mm
0.7  235 663.83  260  663.83  260   200000 

Yukarıdaki denklemde ho  d  t f  270  10  260mm alındı.

Kirişte Lp  2198mm  Lb  5000mm  Lr  9454mm olduğundan karakteristik dayanım (Denklem 7.25 [9.11]):

  L  Lp 
M n  Cb  R pc M yc   R pc M yc  FLWexc   b    R pc M yc
L L
  r p  
  5000  2198  
M n 4  1.10 0.925  156   0.925  156  0.7  235  663.83  103      143.83  R pc M yc  0.925  156  144.3
  9454  2198  
M n 4  143.83kNm

Kirişin tasarım dayanımının kontrolü:

M u  M max  54.75kNm
M n  min  M n1 ; M n 2 ; M n 3 ; M n 4   141.39kNm
M d  b M n  0.9  141.39  127.25kNm  M u  54.75kNm

Kiriş eğilme momenti açısından yeterli dayanıma sahiptir.

Örnek 7.7: (ÇYUK - 9.6) Şekil 7.26’da enkesiti, taşıyıcı sistem şeması ve yükleme durumu verilen yapma enkesitli basit kiriş, sabit ve
hareketli yükler altında kuvvetli eksenine dik olmak üzere sırasıyla wG  80kN/m ve wQ  170kN/m üniform yayılı yük etkisindedir.
Basınç etkisindeki kiriş başlığı mesnetlerde ve açıklık ortasında yanal olarak desteklenmiştir. Kirişin tasarım dayanımını hesaplayınız.
(NOT: Rijitlik levhaları kullanılmamaktadır.)

Şekil 7.26

Verilenler: Yapı çeliği S355 için → Fy  355MPa, E  200000MPa (Tablo 2.4 [2.1A])

d  1650mm, h  1600mm, tw  10mm, t fc  25mm, t ft  25mm, b fc  700mm

Enkesit için
b ft  700mm, tw  10mm, Wexc  32146cm , Wext  32146cm , Wpx  34837cm3
3 3

Çözüm: Enkesit parçalarında yerel burkulma kontrolü: Gövde parçasında (Tablo 7.1 [5.1B], Durum 15)

h 1600 E 200000
w    160   pw  3.76  3.76  89.24
tw 10 Fy 355
h 1600 E 200000
w    160  rw  5.70  5.70  135.29
tw 10 Fy 355

Sunum-7_v2 27/31
Başlık parçasında (Tablo 7.1 [5.1B], Durum 11)

b 700 E 200000
f    14   pf  0.38  0.38  9.02
2 t f 2  25 Fy 355
4 4
kc    0.316  0.35  kc  0.35
h / tw 1600 / 10
Gövde parçası narin olduğu için  FL  0.7 Fy
kc E 0.35  200000
 f  14  rf  0.95  0.95  15.94
FL 0.7  355

Kiriş enkesitinin başlık parçaları kompakt olmayan, gövde parçası narin sınıfındadır. Bu nedenle kiriş enkesiti narindir.

Kuvvetli asal ekseni etrafında eğilme etkisindeki, çift simetri eksenli I enkesitli elemanın başlık elemanı kompakt olmayan, gövde
elemanı ise narin sınıfında olduğundan, karakteristik eğilme momenti dayanımı M n , Bölüm 7.3.4’e göre hesaplanan değerlerin küçüğü
olarak alınacaktır.

Enkesitin gövde parçası narin olarak sınıflandırıldığından ve kiriş gövdesinde rijitlik levhaları kullanılmadığı için Bölüm 7.3.6 uyarınca
h / tw  260 ve gövde alanının basınç başlığı alanının 10 katını aşmaması kontrolleri yapılmalıdır:

h 1600
  160  260
tw 10
Ag  htw  1600  10  16000mm 2  10b fc t fc  10  700  25  175000mm 2

Yanal burulmalı burkulma sınır durumunda: Cb katsayısının değeri (Tablo 7.2, alttan üçücüncü durum) uyarınca Cb  1.30 ve
Lb  6000mm ’dir.

it etkin atalet yarıçapı değeri (Denklem 7.34 [9.20]):

b fc 700
it    188mm
 1 hc tw   1 1600  10 
12  1  12  1  
 6 b t   6 700  25 
 fc fc 

Akma sınır durumu için yanal olarak desteklenmeyen sınır uzunluk Lp değeri (Denklem 7.44 [9.30a]):

E 200000
Lp  1.1it  1.1 188  4908.53mm  Lb  6000mm
Fy 355

Kirişin elastik olmayan yanal burulmalı burkulmada sınır uzunluk Lr değeri hesaplanmalı (Denklem 7.45 [9.30b]):

E 200000
Lr   it    188  16755.58mm  
0.7 Fy 0.7  355

Kirişte Lp  4908.53mm  Lb  6000mm  Lr  16755.58mm olduğundan karakteristik gerilme Fcr (Denklem 7.42 [9.28]):

  L  Lp 
Fcr  Cb  Fy   0.3Fy   b    Fy
L L
  r p    
  6000  4908.53  
Fcr  1.30 355   0.3  355     448MPa  Fy  355MPa  Fcr  355MPa
  16755.58  4908.53  
Eğilme dayanımı azaltma katsayısı R pg (Denklem 7.47 [9.32], Denklem 7.46 [9.31]):

hc tw 1600  10
aw   10  aw   0.91  10
b fc t fc 700  25

aw  hc E  0.91  1600 200000 

R pg  1    5.7   1.0  R pg  1    5.7   0.985  1.0
1200  300aw  tw Fy  1200  300  0.91  10 355 

Sunum-7_v2 28/31
Karakteristik eğilme momenti dayanımı M n (Denklem 7.41 [9.27]):

M n  R pg FcrWexc  M n1  0.985  355  32146  103  11241kNm

Basınç başlığı yerel burkulma sınır durumunda: Basınç başlığı kompakt olmayan enkesit parçası olduğundan (Denklem 7.49 [9.34]):

     pf     14  9.02  
Fcr   Fy   0.3Fy   f  Fcr  355   0.3  355     268.34MPa
        15.94  9.02  
  rf pf  


Karakteristik eğilme momenti dayanımı M n (Denklem 7.48 [9.33]):

M n  R pg FcrWexc  M n 2  0.985  268.34  32146  103  8497kNm

Basınç başlığı akma sınır durumunda: (Denklem 7.52 [9.37]):

M n  R pg FyWexc  M n 3  0.985  355  32146  103  11241kNm

Çekme başlığı akma sınır durumunda: Wext  Wexc olduğundan karakteristik eğilme momenti dayanımını basınç başlığının davranışı
belirlediğinden bu sınır durumun gözönüne alınmasına gerek yoktur.

Kirişin tasarım dayanımının kontrolü:

wu  1.2 wG  1.6wQ  1.2  80  1.6  170  368kN/m

wu L2 368  122
Mu    6624kNm
8 8
M n  min  M n1 ; M n 2 ; M n 3   8497kNm
M d  b M n  0.9  8497  7647kNm  M u  6624kNm

Kiriş eğilme momenti açısından yeterli dayanıma sahiptir.

Örnek 7.8: Şekil 7.27’de HE 450 B enkesitli kiriş, L  5.0m açıklığa sahiptir ve y - y ekseninde eğilme etkisindedir. Kirişin tasarım
dayanımını kontrol ediniz.

Şekil 7.28

Verilenler: Yapı çeliği S355 için → Fy  355MPa, E  200000MPa (Tablo 2.4 [2.1A])

A  21800mm2 , d  450mm, b  300mm, h  344mm, t f  26mm, tw  14mm

Enkesit için
ix  191.4mm, i y  73.3mm, Wey  781.4cm , Wpy  1198cm ,
3 3
I y  11720cm4

Çözüm: Zayıf ekseni etrafında eğilme etkisindeki I enkesitli kiriş Bölüm 7.3.5’e göre kontrol edilecektir. Enkesit
parçalarında yerel burkulma kontrolü;

Başlık parçasında (Tablo 7.1 [5.1B], Durum 10)

bf 300 E 200000
f    5.77   pf  0.38  0.38  9.02
2tf 2  26 Fy 355

Enkesitin başlık parçaları kompakttır.

Basınç başlığı akma sınır durumunda: (Denklem 7.54 [9.39]):

M n  M p  FyW py  1.6 FyWey  M n  355  1198  103  425kNm  1.6  355  781.4  103  444kNm

Yerel burkulma sınır durumunda: Başlık parçası kompakt olduğundan kontrol edilmesine gerek yoktur.

Sunum-7_v2 29/31
Kirişin tasarım dayanımının kontrolü (gerekli eğilme momenti dayanımı M u , Örnek 7.7’deki gibi de hesaplanabilir. Burada alternatif
hesap gösterilmektedir) .

wG L2 25  52
MG    78.13kNm
8 8
w L2 50  52
MQ  Q   156.25kNm
8 8
M u  1.2 M G  1.6 M Q  1.2  78.13  1.6  156.25  343.76kN/m
M n  425kNm
M d  b M n  0.9  425  382.50kNm  M u  343.76kNm

Kiriş eğilme momenti açısından yeterli dayanıma sahiptir.

7.5 Sunum-7’de Kullanılan Simgeler

 Başlık veya gövde parçaları için genişlik/kalınlık oranı (  h / t veya b / t ) oranı
f Enkesitin başlık parçası narinliği
p Kompakt/kompakt olmayan enkesit parçası için sınır narinlik değeri
pf Kompakt başlık parçası için narinlik sınır değeri
 pw Kompakt gövde parçası için narinlik sınır değeri
r Kompakt olmayan/narin enkesit parçası için sınır narinlik değeri
rf Kompakt olmayan başlık parçası için narinlik sınır değeri
rw Kompakt olmayan gövde parçası için narinlik sınır değeri
w Enkesit gövde parçası narinliği
b Eğilme etkisi için dayanım katsayısı
 Şekil faktörü
a Kiriş gövdesini dikdörtgen panellere bölen düşey ara rijitlik levhaları arasındaki net uzaklık
bf Başlık genişliği
b fc Basınç başlığının genişliği
h Enkesit yüksekliği
hc Bölüm 6.2.1'de tanımlanan enkesit ölçüsü
ho Enkesit başlıklarının ağırlık merkezleri arasındaki uzaklık (  d  t f )
it Etkin atalet yarıçapı
its Etkin atalet yarıçapı
iy Zayıf eksene göre hesaplanan atalet yarıçapı
kc Rijitleştirilmemiş narin elemanlar için katsayı
tf Başlık kalınlığı
t fc Basınç başlığının kalınlığı
tw Gövde kalınlığı
Cb Yanal burulmalı burkulma sınır durumunda moment düzeltme katsayısı
Cw Çarpılma sabiti
E Yapısal çelik elastisite modülü (200000 Mpa)
Fcr Kritik gerilme
FL Eğilme etkisinde basınç başlığında azaltılmış akma gerilmesi
Fy Yapısal çelik karakteristik akma gerilmesi
G Yapısal çelik kayma modülü (77200 Mpa)
Iy Zayıf eksene göre hesaplanan atalet momenti
I yc Basınç başlığının y - y ekseni etrafındaki atalet momenti
J Burulma sabiti

Sunum-7_v2 30/31
 Lb Basınç başlığında yanal yerdeğiştirmenin ve enkesit burulmasının önlendiği noktalar arasındaki eleman uzunluğu (stabilite
bağlantısı ile desteklenmeyen eleman uzunluğu)
Lp Akma sınır durumu için yanal olarak desteklenmeyen sınır uzunluk
Lr Elastik olmayan yanal burulmalı burkulmada sınır uzunluk
M A Yanal stabilite bağlantısı ile desteklenen noktalar arasındaki kiriş uzunluğunun 1/4 noktasındaki eğilme momentinin mutlak
değeri
M B Yanal stabilite bağlantısı ile desteklenen noktalar arasındaki kiriş uzunluğunun 1/2 noktasındaki eğilme momentinin mutlak
değeri
M C Yanal stabilite bağlantısı ile desteklenen noktalar arasındaki kiriş uzunluğunun 3/4 noktasındaki eğilme momentinin mutlak
değeri
M cr Kritik moment
M d Tasarım eğilme momenti dayanımı
M max Yanal stabilite elemanları arasındaki kiriş uzunluğu boyunca en büyük eğilme momentinin mutlak değeri
M n Karakteristik eğilme momenti dayanımı
M y Akma momenti
M yc Dış basınç lifinde akma gerilmesine ulaşıldığı akma momenti
M yt Dış çekme lifinde akma gerilmesine ulaşıldığı akma momenti
M p Plastik moment
M r Azaltılmış akma momenti
PTE Plastik tarafsız eksen
R pc Gövde plastikleşme katsayısı
R pg Eğilme dayanımı azaltma katsayısı
TE Elastik tarafsız eksen
We Elastik mukavemet momenti
Wexc x - x ekseni etrafında basınç bölgesi için elastik mukavemet momenti
Wext x - x ekseni etrafında çekme bölgesi için elastik mukavemet momenti
Wey Zayıf asal eksene göre elastik mukavemet momenti
Wp Plastik mukavemet momenti
Wpx x - x eksenine göre plastik mukavemet momenti
W py Zayıf asal eksene göre plastik mukavemet momenti

7.6 Sunum-7’nin Hazırlanmasında Yararlanılan Kaynaklar

 Çelik Yapıların Tasarım, Hesap ve Yapım Esasları Yönetmeliği - 2016 Eğitim Notları, Cavidan Yorgun, Cem Topkaya, Cüneyt
Vatansever, 2017
 2016 Yönetmeliğine Göre Çözülmüş Çelik Yapılar Uygulamaları, Sibel Gürel, Çağlayan Yayınevi, 2017
 Çelik Yapıların Tasarım, Hesap ve Yapım Esaslarına Dair Yönetmelik Hakkında Uygulama Kılavuzu, Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı, 2017
 Çelik Yapılar I Ders Notları, Kaan Türker, Balıkesir Üniversitesi
 Steel Design, William T. Segui, 5. Baskı, 2013

Sunum-7_v2 31/31