Bölüm 6

Metallerin Plastik Deformasyon

Kabiliyeti
 BAĞ TÜRLERİ & PLASTİK DEFORMASYON
KABİLİYETİ

• Metaller (Cu, Al):

+ + + + + + + +
- Atom hareketi kolay
+ + + + + + + +
- Sıkı paket yapılar
+ + + + + + + +
atomlar
elektron bulutu

• Kovalent Seramikler (Si, diamond):

- Atom hareketi zor,
- Yönlü bağlar

+ - + - + - +
• Iyonik Seramikler (NaCl):
- + - + - + -
- Atom hareketi zor,
- Atom hareket ederse yük dengesizliği + - + - + - +
2
Malzemeye etkiyen kuvvetler;
1. Servis sırasında: Tezgahlar, takımlar vb.
2. İmalat sırasında: Dövme, haddeleme,
ekstrüzyon, derin çekme vb.

Malzemeye kuvvet etkidiğinde;

1. Malzemenin şeklinde bir değişiklik olmaz.
2. Malzemenin şekli değişir.
3. Malzeme kırılır.
Mekanik terimleriyle ifade edersek;
1. Deformasyon yok / az elastik
deformasyon.
2. Aşırı elastic deformasyon.
3. Akma/Plastik deformasyon.
4. Kırılma
Ne isteriz?
1. Plastik deformasyon olmasın:
Konstrüksiyonlarda
2. Kırılma olmasın: Konstrüksiyonlarda
Ne isteriz?
3. Elastik deformasyon olsun: Yaylarda
Ne isteriz?
4. Plastik deformasyon olsun: PŞV yöntemleri,
mukavemetlendirme mekanizmaları

https://www.youtube.com/watch?v=Bau_opy5du4
ELASTİK DEFORMASYON & PLASTİK DEFORMASYON
 PLASTİK DEFORMASYON MEKANİZMALARI
1. Kayma Mekanizması - (%99)
2. İkizlenme Mekanizması - (%1)
3. Yayınma Sürünmesi – (%-)
4. Tane Sınırlarının Kayması – (%-)

• Bu mekanizmalardan en önemlisi kaymadır ve düşük sıcaklıklarda

malzemelerin deformasyonu genel olarak kayma ile gerçekleşir.
İkizlenme yine düşük sıcaklıklarda gerçekleşen ve özellikle SPH
kristal yapıdaki metallerde önemli bir mekanizmadır. Fakat kaymaya
oranla toplam deformasyona olan katkısı çok azdır.
• Tane sınırlarının kayması yüksek sıcaklık, düşük deformasyon
hızlarında görülür.
• Yayınma sürünmesi ise yüksek sıcaklıklarda oluşan deformasyon
mekanizmasıdır ve yayınma ile atomların yer değiştirmesi ile oluşur
 TEK KRİSTALLERİN DEFORMASYONU –
KAYMA MEKANİZMASI
• Bir tek kristal çekme gerilmesi altında
deforme edildiğinde, paralel
düzlemlerde kayma sonucu oluşan
plastik deformasyonlar açıkça
gözlenebilir.
• Kayma her zaman «kayma düzlemi»
olarak adlandırılan düzlemler üzerinde
«kayma yönü» olarak adlandırılan
belirli yönlerde meydana gelir.
• Kayma her zaman atomik yoğunluğun
en fazla olduğu düzlem ve doğrultular
üzerinde meydana gelir.
KAYMA SİSTEMLERİ
 TEK KRİSTALLERİN DEFORMASYONU –
KAYMA MEKANİZMASI
• Kayma düzlem ve
doğrultularının kombinasyonu
kayma sistemini oluşturur.
• Dislokasyonun hareket etmesi
için bir gerilmenin uygulanması
gerekir.
• Kayma düzlemi üzerindeki
kayma yönünde etkiyen kayma
gerilmesi kritik değere
ulaştığında kayma meydana
gelir.

https://www.ansto.gov.au/news/dynamic-real-time-video-captures-
how-surfaces-are-modified-by-nuclear-techniques
https://www.youtube.com/watch?v=XTUWXce8-fk
 İKİZLENME

• Kaymanın kolay olmadığı durumda plastik

deformasyona katkıda bulunur. İkiz oluşumuyla
ötelenmiş ve ötelenmemiş atomlar ikiz düzlemine
göre birbirinin aynada aksidir.
• İkizlenmede atomlar, atomlararası mesafenin bir
kesri kadar hareket eder.
• Kayma bir çok atom boyutunda olurken
ikizlenmede atom hareketi bir atom boyutundan
daha az olabilir.
 İKİZLENME

1. Deformasyon ikizleri: Daha çok HSP ve HMK

metallerde görülür. Çok yüksek deformasyon
hızlarında veya ani yüklenmelerde ve düşük
sıcaklıklarda meydana gelir, bu şartlarda kayma
kolaylıkla olmaz.
2. Tavlama ikizleri: Daha çok YMK metallerde
görülür. Soğuk deformasyon sonrası yapılan
tavlama esnasında kristaller büyürken oluşur.
İKİZLENME
İKİZLENME
İKİZLENME
http://www.doitpoms.ac.uk/tlplib/superelasticity/twinning.php
 KAYMA İLE İKİZLENME ARASINDAKİ
FARKLAR
• Atomlar kayma olatında atomlar arası uzaklığın tam katları kadar
hareket ederlerken, ikizlenmede atomlararası uzaklığın belirli bir
bölümü kadar hareket eder.
• Kayma izleri ince çizgiler, ikizlenme izleri ise kalın çizgiler veya bant
şeklinde görünür.
• Kayma sonucunda meydana gelen kafes yönlenmesi çok küçük bir
değişime neden olur ve kayma izleri yalnız kristalin yüzeyinde
görülür. Eğer metalografik numuneler parlatılırken kayma izleri
ortadan kalkarsa, kaymanın meydana geldiğini gösteren bir kanıt
kalmaz. Ancak, ikizlenmiş bölgede farklı kafes yönlenmesi meydana
geldiğinden parlatma işlemi sırasında metalin yüzeydeki ikizlenme
izlerinin ortadan kalkması ile ikizlenme belirtisi yok olmaz. Farklı
yönlenmelere duyarlı dağlama ayıraçları kullanmak suretiyle
ikizlenmiş bölge rahatlıkla ortaya çıkarılabilir.
 https://www.youtube.com/watch?v=7rWIHR4pB9s

Tin Cry= Kalay çığlığı

Kalay’ın en ilginç özelliklerinden biri, büküldüğünde garip bir

çığlık atan ses verme eğilimidir.
SCHMID KANUNU

Deformasyon için kristale uygulanan kuvvetin meydana getirdiği gerilmelerin kayma düzlemine dik
doğrultudaki bileşkeni kaymayı etkilemez. Kayma ancak kayma düzlemi üzerindeki kayma gerilmesinin kayma
doğrultusundaki bileşkeni ile gerçekleşir.
 SCHMID KANUNU

=900 (=00) 

=300 (=600) 

=450 (=450) 

=600 (=300) 

=00 (=900) 
 GERÇEK METALLERDE
PLASTİK ŞEKİL VERMENİN ESASI
 GERÇEK METALLERDE
PLASTİK ŞEKİL VERMENİN ESASI
 GERÇEK METALLERDE
PLASTİK ŞEKİL VERMENİN ESASI
 https://www.youtube.com/watch?v=quGSfmt4V6Y
https://www.youtube.com/watch?v=iKKxTP6xp74

GERÇEK METALLERDE
PLASTİK ŞEKİL VERMENİN ESASI
 GERÇEK METALLERDE
PLASTİK ŞEKİL VERMENİN ESASI

https://www.doitpoms.ac.uk/tlplib/dislocations/printall.php
http://www.youtube.com/watch?feature=endscreen&v=iKKxTP6xp74&NR=1
http://www.youtube.com/watch?feature=endscreen&NR=1&v=z3MzDiyLtWc
https://www.youtube.com/watch?v=3VHKGGoyZQk
https://www.youtube.com/watch?v=9UeRrZFRe5k
https://www.youtube.com/watch?v=BV1cxwxnhPs
https://www.youtube.com/watch?v=MOemxfudDuo&list=PL23652608CEF19DB9&index=3
 GERÇEK METALLERDE
ÇOK KRİSTALLERİN DEFORMASYONU
• Çok kristalli malzemelerin deformasyonu ve kayması daha
komplekstir.
• Sayısız tanelerin rastgele kristalografik oriyantasyonu (yönlenmesi)
ve komşu tanelerin etkileri nedeniyle kayma yönü taneden taneye
değişecektir.
• Her bir tane içinde kayma en yoğun dizilmiş düzlem ve
doğrultularda meydana gelir.
• Deformasyon sırasında her tane komşu tanelerce kısıtlanır.
• Başlangıçta eşeksenli olan taneler deformasyon sonrası
deformasyon yönü boyunca uzar.
• Tane sınırları kayma düzlemi boyunca gelen ardışık dislokasyonlar
üzerinde itme kuvveti oluşturur ve dislokasyon yığılmasına neden
olur.
• Tane sınırları dislokasyon hareketini engellediğinden, çok kristalli
malzemeler tek kristalli malzemelere göre daha mukavemetlidir.
 GERÇEK METALLERDE
ÇOK KRİSTALLERİN DEFORMASYONU

• Çok kristal malzemeler tek kristal

malzemelere göre daha mukavemetlidir.
• Tane sınırları dislokasyonların önüne
bariyer oluşturur ve dislokasyon
hareketini güçleştirir.
• Dislokasyonlar tane sınırlarında yığılır.
 GERÇEK METALLERDE
ÇOK KRİSTALLERİN DEFORMASYONU
 GERÇEK METALLERDE
ÇOK KRİSTALLERİN DEFORMASYONU
• Tane sınırları dislokasyon hareketini engellediğinden, çok kristalli
malzemeler tek kristalli malzemelere göre daha mukavemetlidir.
• Tane boyutu küçüldükçe tane sınırı miktarı arttığından malzemenin
mukavemeti artar.
• Plastik deformasyon uygulanan yük boyunca tanelerin uzamasına
neden olur.
 GERÇEK METALLERDE
ÇOK KRİSTALLERİN DEFORMASYONU
Örnek:
Cu için 2 farklı tane boyutuna göre akma gerilmesini
hesaplayalım. (100 micron / 25 micron)
100 micron=0,0001 m
25 micron= 0,000025 m
0= 25 MPa
K=0,11 MPa.m1/2
• 100 micron tane boyutu için; y= 36 MPa
• 25 micron tane boyutu için; y= 47 MPa
Örnek:
• Çelik için 2 farklı tane boyutuna göre akma
gerilmesini hesaplayalım. (100 micron / 25
micron)

• 100 micron tane boyutu için; y= 144 MPa

• 25 micron tane boyutu için; y= 218 MPa
 ŞEKİL BELLEKLİ ALAŞIM UYGULAMALARI
• Malzeme biliminde uygun bir ısıl prosedür ile gerçek şekline veya
boyutuna geri dönebilme yeteneğine sahip metalik malzemeler,
şekil hafızalı alaşımlar olarak isimlendirilir. Şekil hafızalı alaşımlar ısıl
değişimlere duyarlı fonksiyonel malzemelerdir. Temel
karakteristikleri, kritik dönüşüm sıcaklığının üzerinde ve altında iki
farklı şekil veya kristal yapısına sahip olmalarıdır. Nispeten düşük
sıcaklıklarda deforme edilebilen bu malzemeler, daha yüksek
sıcaklıklarda deformasyon öncesi şekillerine dönebilmektedirler. Bu
malzemeler sadece ısıtma halinde "tek yönlü şekil hafızaya sahip
malzemeler" olarak tanımlanırken, yeniden soğutma halinde ise "iki
yönlü şekil hafızalı malzemeler" olarak tanımlanmaktadırlar
• Şekil hafızalı alaşım, dönüşüm sıcaklığının altında ikizlenme ve
kayma mekanizmaları ile deforme edilebilir. Ana faza dönüşüm için
ısıtma uygulandığı zaman ikizlenmiş olan yapı eski haline döner,
dolayısıyla deformasyon yok edilebilmektedir.
 ŞEKİL BELLEKLİ ALAŞIM UYGULAMALARI
• NiTi alaşımlı telden yapılmış çapa şeklindeki filtre damar içine
sokulmadan önce düz bir tel haline getirilir. Damar içine
yerleştirildikten sonra tel, vücut ısısı ile harekete geçerek filtre
fonksiyonu sağlayacak orijinal şekline döner ve toplardamarın
içinden geçmekte olan pıhtıları tutar.
• Zorlamalı enerji esaslı ürün tipinin en başarılı uygulaması ise
Raychem Şirketi'nin yaptığı Cryofit hidrolik kaplinlerdir. Bu kaplinler
birleştirilecekleri metal tüpten çok az küçük olacak şekilde dizayn
edilmiş silindirik bileziklerdir. Çapları, malzeme martenzitik fazda
iken genişletilir, montajı yapılır ve daha sonra ısıtılarak ostenit faza
getirilir. Böylece çap yeniden daralıp eski boyutuna dönmeye çalışır
ve sıkı bir şekilde metal tüpe montelenir. Metal tüp kaplinin orijinal
çapına dönmesini engeller ve yaratılan gerilme sayesinde kaynak
işlemi ile elde edilen bir bağlantıya eşdeğer üstün bir birleşme
sağlanmış olur
ŞEKİL BELLEKLİ ALAŞIM UYGULAMALARI

Bağlantı elemanları:
• http://www.doitpoms.ac.uk/tlplib/superelasticity/shape_me
mory1.php
• http://www.doitpoms.ac.uk/tlplib/superelasticity/uses.php
• http://www.youtube.com/watch?v=fsBHF_j2FJ4
• http://www.youtube.com/watch?v=sW4gyRrEhng&feature=re
lated
• https://www.youtube.com/watch?v=-K57cbOhA5g
• https://www.youtube.com/watch?v=cvBaPdO5DrQ