ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ AΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ EΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ (ΕΛΠ)

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΛΠ12

ΤΕΧΝΕΣ Ι: ΕΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΕΣ, ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ

4η Γραπτή Εργασία
Η νεοκλασική αρχιτεκτονική του Ερνέστου Τσίλλερ στην Αθήνα

Ειρήνη Παλατιανού
Α.Μ. 128922

Τμήμα: ΗΛΕ1

Σύμβουλος Τμήματος:
Σταύρος Αλιφραγκής

Ακαδημαϊκό Έτος: 2018 -2019

Ρόδος, 22/04/ 2019

[1]
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή…………………………………………………………………………...……3
1. Η διαμόρφωση του ελληνικού νεοκλασικισμού του Ερνέστου Τσίλλερ, μέσα από
το Προεδρικό Μέγαρο…..……………………………………...…..………………..3
2. Η διατήρηση των νεοκλασικών κτιρίων, μέσα από το «Βενετόκλειο Γυμνάσιο
Ρόδου» ……………………………...…………...……………...…...……………….7
3. Η αγωνία του Σπύρου Βασιλείου για την Αθήνα που χάνεται, μέσα από τον
«Μικρόσκοσμο της οδού Γουέμπστερ»…...………………………………………..11
Συμπεράσματα………………………………………………………………………….13
Βιβλιογραφία………………………………………………………………………..….14
Δικτυογραφία…………………………………………………………….…………..…14
Πηγές εικόνων………………………………………………………………………….16

Εικόνα εξωφύλλου: Ερνέστος Τσίλλερ, 1895-1901. Εθνικό Θέατρο – Κεντρική Σκηνή.

Αγίου Κωνσταντίνου – Αθήνα. (πηγή: cklickatlife.gr).

2
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στην εργασία αυτή θα αναφερθούμε στη νεοκλασική αρχιτεκτονική στην

Ελλάδα. Αφού κατανοήσουμε τα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματά της, θα
μελετήσουμε το ύφος ενός από τους κύριους εκφραστές της στη χώρα μας, του
Ερνέστου Τσίλλερ. Μετά από κάποια απαραίτητα βιογραφικά του στοιχεία, θα δούμε
πώς διαμόρφωσε - τον αθηναϊκό κυρίως χώρο - μέσα από ένα κτήριό του και
συγκεκριμένα το «Προεδρικό Μέγαρο». Αφού πούμε κάποια πράγματα για την ιστορία
του, θα το περιγράψουμε τυπολογικά και μορφολογικά. Το ίδιο ακριβώς θα πράξουμε
και για ένα νεοκλασικό κτήριο της πόλης της Ρόδου, το «Βενετόκλειο Γυμνάσιο», ενώ
στο ίδιο πλαίσιο, θα εξετάσουμε τρόπους διατήρησης των νεοκλασικών κτηρίων.
Τέλος, αφού δούμε κάποια γενικά βιογραφικά στοιχεία του Σπύρου Βασιλείου, θα
εξετάσουμε έναν πίνακά του, τον «Μικρόκοσμο της Οδού Γουέμπστερ», μέσα από την
περιγραφή και την ανάλυση του οποίου θα δούμε πώς ο καλλιτέχνης εκφράζει την
αγωνία του για τη μετάλλαξη της πόλης του, της Αθήνας.

1. Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΥ ΤΟΥ

ΕΡΝΕΣΤΟΥ ΤΣΙΛΛΕΡ, ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΕΔΡΙΚΟ ΜΕΓΑΡΟ

Εικόνα 1: Ερνέστος Τσίλλερ, 1891-1897. Προεδρικό Μέγαρο - Ανάκτορα. Ηρώδου του Αττικού – Αθήνα.
(πηγή: http://www.presidency.gr/proedriko-megaro/)

).
3
 Ο Νεοκλασικισμός, ως ρεύμα, ξεκίνησε γύρω στο 1750 από την Ευρώπη. Στην
αρχιτεκτονική έχει κάποια χαρακτηριστικά γνωρίσματα, τα οποία είναι βασισμένα στη
μορφή και τις λεπτομέρειες του κλασικού ελληνικού ναού, μεταφερμένα ποικιλοτρόπως
στις διάφορες εκφάνσεις του. Τα κύρια γνωρίσματα της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής
είναι η συμμετρία, η αισθητική αρτιότητα των όγκων, ο δυναμισμός και η λαμπρότητα,
τα οποία εκπορεύονται από τη βούληση της δημιουργίας ενός κόσμου αγνού, απέριττου
και μεγαλοπρεπούς, ανάλογου του κλασικού. Τα κτήρια ξεχωρίζουν από την
καθαρότητα των επιφανειών τους, τη γραμμική διακόσμηση και τις ανάγλυφες
λεπτομέρειες, τα αετώματα, τους κίονες και άλλα στοιχεία που φέρουν οι αρχαίοι
κλασικοί ναοί (Πετρίδου, Ζιρώ, 2015: 89).
Ένας από τους νεοεκλασικιστές αρχιτέκτονες ήταν ο Ερνέστος Τσίλλερ, που
γεννήθηκε στη Σαξωνία το 1837. Γιος εργολάβου και κτηματία, πρωτοδιδάχτηκε από
τον πατέρα του, ενώ σπούδασε αρχιτεκτονική στη Δρέσδη (Κασσάνδρας, 1939: 125).1
Διακρίθηκε για τη μεγάλη του δράση στην Ελλάδα στα τέλη του 19ου και στις αρχές του
20ου αιώνα. Προερχόμενος από τη Γερμανία, όπου ο νεοκλασικισμός κυριαρχούσε,
όπως εξάλλου και στην υπόλοιπη Ευρώπη, αλλά με μεγαλύτερη ένταση, έφτασε στην
Αθήνα το 1861,2 όπου οι Βαυαροί είχαν ήδη φέρει αυτή τη νεοκλασική πνοή.3 Θέλησε
λοιπόν, να αποδώσει στα κτήριά του έναν ευρωπαϊκό νεοκλασικισμό, εξελληνισμένο,4
παντρεμένο με τον αρχαιοελληνικό ρυθμό, τον οποίο τόσο θαύμαζε, ώστε να μπορούν
να σταθούν πλάι στα μεγαλόπρεπα σωζόμενα κτήρια της αρχαιότητας. Είχε οδηγό τα
αρχαία μνημεία - τις αυθεντικές πηγές της αρχαιοελληνικής αρχιτεκτονικής, τα οποία
μελέτησε προσεκτικά - και τον ελληνικό ήλιο. Έτσι, δημιούργησε ένα δικό του ύφος, με
καλαισθησία, λεπτότητα και συμμετρία, το οποίο εφάρμοσε τόσο σε δημόσια, όσο και
ιδιωτικά κτίσματα, επηρεάζοντας παράλληλα τη μικροαστική και λαϊκή αρχιτεκτονική.
Σχεδίασε και έκτισε πάνω από 500 κτήρια5 ανά την Ελλάδα (Κασιμάτη, 2010: 7, 11·
Φιλιππίδης, 2001: 65).

1
Επίσης, σπούδασε και ζωγραφική (Κασιμάτη, 2010: 12).
2
Η αποστολή του ήταν να επιβλέψει την ανέγερση της «Σιναίας Ακαδημίας», σχεδιασμένης από τον
Θεόφιλο Χάνσεν, του οποίου ήταν μαθητής και υπάλληλος (σχεδιαστής) στο γραφείο του στη Βιέννη
(Κασιμάτη, 2010: 11).
3
Ο Όθωνας, γιος του Βαυαρού φιλέλληνα και λάτρη της αρχαίας Ελλάδας, βασιλιά Λουδοβίκου Α΄,
έφερε μαζί του τη φιλοδοξία του πατέρα του να αναβιώσει στα κτήρια της Αθήνας την αίγλη του τέλειου
αρχαιοελληνικού ρυθμού (Κασιμάτη, 2010: 11).
4
Εξάλλου και ο ίδιος εξελληνίστηκε, αφού παντρεύτηκε με Ελληνίδα και έζησε την υπόλοιπη ζωή του
στην Ελλάδα (Κασιμάτη, 2010: 12).
5
Ενδεικτικά αναφέρουμε την κατοικία του Ε. Σλήμαν, «Ιλίου Μέλαθρον», το «Βασιλικό Θέατρο»
(σήμερα Εθνικό), το (κατεδαφισμένο σήμερα) «Δημοτικό Θέατρο Αθηνών» και πολλά άλλα (Φιλιππίδης,
2001: 65).

4
 Ένα από αυτά τα κτήρια είναι το Προεδρικό Μέγαρο στην Αθήνα (εικ.1), το
οποίο αρχικά προοριζόταν για ανάκτορο του διαδόχου Κωνσταντίνου, γιου του
Γεωργίου Α΄. Ο σχεδιασμός του ανατέθηκε στον Τσίλλερ, σε μία έκταση 27
στρεμμάτων (συμπεριλαμβανομένου του Εθνικού κήπου), με την επίσημη είσοδό του
επί της Ηρώδου Αττικού.6 Δεν υπήρχε η επιθυμία (εκ μέρους του Γεωργίου Α΄) να είναι
μεγαλειώδες, ούτε να έχει τη μορφή των ευρωπαϊκών ανακτόρων. Έπρεπε να ακολουθεί
τη μορφολογία των μεγαλοαστικών κατοικιών, εκπροσωπώντας τα ανώτερα κοινωνικά
στρώματα της Ελλάδας. Πρόκειται περί ενός τριώροφου νεοκλασικού κτίσματος, με
αυστηρή, απέριττη, και απλή πρόσοψη - όπως επίσης και οι υπόλοιπες όψεις - όπου
εφαρμόστηκαν οι νόμοι της συμμετρίας. Η κύρια είσοδος στεγάζεται εξωτερικά από
ένα πρόπυλο με δύο ζευγάρια ιωνικών κιόνων, δημιουργώντας έναν εξώστη στον
πρώτο όροφο, προστατευμένο από στηθαίο με κολωνάκια. Το κύριο τμήμα του
συμπληρώνεται από δύο ελαφρώς προεξέχουσες πτέρυγες. Τα κεντρικά παράθυρα του
πρώτου ορόφου στέφονται από αετώματα, όπως και τα αντίστοιχα των πτερύγων, τα
οποία έχουν ιωνικά επίκρανα στις παραστάδες τους. Τα κενά διαστήματα μεταξύ των
μικρών διπλών παραθύρων του δεύτερου ορόφου κοσμούν ανάγλυφες απεικονίσεις των
τεσσάρων εποχών, μορφών της ελληνικής μυθολογίας, καθώς και τα μονογράμματα του
πριγκηπικού ζεύγους, Κωνσταντίνου και Σοφίας. Το κτήριο καταλήγει σε στηθαίο με
κολωνάκια, με επιπλέον διακόσμηση αγαλμάτων (Προεδρία της Ελληνικής
Δημοκρατίας).
Η κατασκευή της κεντρικής εισόδου (εικ.2) είναι από λευκό πεντελικό μάρμαρο και
περιβάλλεται από ιωνικούς κίονες. Ο φυσικός φωτισμός του χώρου επιτυγχάνεται με
μια μεγάλου μεγέθους υαλοσκεπή οροφή, ενώ οι τοίχοι έχουν απομίμηση
ορθομαρμάρωσης. Το πλατύσκαλο μιας πλατιάς μαρμαρένιας σκάλας διαχωρίζεται
συμμετρικά σε δύο μέρη, που οδηγούν στον πρώτο όροφο, ο οποίος περιβάλλεται από
κίονες και παραστάδες κορινθιακού ρυθμού. Βλέπουμε ότι ακριβώς στα δεξιά της
κεντρικής εισόδου στο ισόγειο (εικ.3), βρίσκεται ένας προθάλαμος, ο οποίος οδηγεί στο
Προεδρικό Γραφείο, ενώ αριστερά της βρίσκεται η αίθουσα αναμονής - η οποία
συνεχίζεται με το «Βυζαντινό Σαλόνι» - η Αίθουσα Συσκέψεων, η Αίθουσα
Διαπιστευτηρίων και τέλος, η Αίθουσα Δεξιώσεων.7 Ο πρώτος όροφος (εικ.4)

6
Η ανέγερσή του διήρκεσε από το 1891 έως το 1897 (Προεδρία της Ελληνικής Δημοκρατίας).
7
Το «Βυζαντινό Σαλόνι» είναι μετονομασία του «οικογενειακού δωματίου», όπως αναγράφεται στα
πρώτα σχέδια. Η Αίθουσα Διαπιστευτηρίων προστέθηκε από τον Τσίλλερ το 1909, κατόπιν εντολής της
πριγκίπισσας Σοφίας, ενώ η Αίθουσα Δεξιώσεων είναι πιο πρόσφατη προσθήκη του 1962 (Προεδρία της

5
αποτελείται από σαλόνια, τραπεζαρία και βιβλιοθήκη (Προεδρία της Ελληνικής
Δημοκρατίας). Παρατηρούμε ότι η εναλλαγή των δωματίων στο κτήριο
πραγματοποιείται μέσω ανοιγμάτων στους χώρους, χωρίς παρεμβολή κάποιου
διαδρόμου. Γενικότερα, ο όλος σχεδιασμός, η διαρρύθμιση και η διακόσμηση, το
καθιστούν από τα αντιπροσωπευτικότερα αθηναϊκά κτήρια του ελληνικού
νεοκλασικισμού, με τη σφραγίδα του Τσίλλερ.

Εικόνα 2: Κεντρική είσοδος Προεδρικού Μεγάρου

(πηγή: https://www.tovima.gr/printed_post/proedriko-revisited/).

).

Εικόνες 3-4: Κατόψεις του Προεδρικού Μεγάρου, ισογείου και α΄ ορόφου αντίστοιχα
(πηγή: http://www.presidency.gr/proedriko-megaro/ksenaghsh/)

Ελληνικής Δημοκρατίας). Χωρίς αυτές τις δύο αίθουσες διακρίνεται η συμμετρία του νεοκλασικού
κτιρίου.

6
 2. Η ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΩΝ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΩΝ ΚΤΙΡΙΩΝ,
ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟ «ΒΕΝΕΤΟΚΛΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ» ΡΟΔΟΥ

Εικόνα 5: «Βενετόκλειο Γυμνάσιο», 1909-1910. / (2ο ΓΕ.Λ. Ρόδου-Καζούλλειο). Βενετοκλέων 51 – Ρόδος. Άποψη
του κτηρίου από τη σχολική αυλή (πηγή: http://odysseus.culture.gr/h/2/gh2562.jsp?obj_id=1690&mm_id=5086).

Ένα πολύ γνωστό νεοκλασικό κτήριο στην πόλη της Ρόδου8 είναι το «Βενετόκλειο
Γυμνάσιο» (εικ.5), το σημερινό 2ο Ενιαίο Λύκειο Ρόδου -«Καζούλλειο».9 Ανεγέρθηκε10
με πρωτοβουλία του Μητροπολίτη Ιωακείμ Α΄11, χορηγούς τους Ρόδιους ευεργέτες
Μίνωα και Δημήτριο Βενετοκλή και εργολάβο τον Χρύσανθο Θεοχάρη, ως
«Εκπαιδευτήριο Αρρένων». Το μήκος του είναι περίπου 31 μέτρα, το πλάτος του 19
μέτρα, μη συμπεριλαμβανομένης όλης της αίθουσας τελετών, η οποία εξέχει 5 μέτρα
στο πίσω μέρος του, ενώ το συνολικό εμβαδόν του είναι περίπου 590 τετραγωνικά
μέτρα. Είναι ισόγειο με ημιυπόγειο, λιθόδμητο με κεραμωτή σκεπή. Διαθέτει δέκα
δωμάτια, δώδεκα πόρτες, τέσσερις εξώπορτες και σαράντα παράθυρα (ΟΔΥΣΣΕΥΣ· 2ο
ΓΕ.Λ. Ρόδου).
Στην πρόσοψη, μια φαρδιά σκάλα οδηγεί σε ένα προστώο σχηματισμένο από έξι
μεγάλους κίονες, που καταλήγουν σε επιστύλιο που κοσμείται με θριγκό, του οποίου η
κεντρική μετόπη μας δίνει πληροφορίες για τη ονομασία και το έτος θεμελίωσης, πάνω
σε μια μαρμαρένια πλάκα. Ακριβώς από πάνω της υπάρχει ανάγλυφη επίστεψη της
Νίκης περιβεβλημένης από ακροκέραμα και κλάδους φοίνικα. Στο μέσο της

8
επί της οδού Βενετοκλέων 51 (2ο ΓΕ.Λ. Ρόδου).
9
Το 1945, μετά τη μεταστέγαση του «Αρρεναγωγείου» στους χώρους των ιταλικών στρατώνων, στο
κτήριο λειτούργησε το «Καζούλλειον Γυμνάσιον Θηλέων Ρόδου» (2 ο ΓΕ.Λ. Ρόδου).
10
Θεμελιώθηκε το 1909 και αποπερατώθηκε το 1910 (2ο ΓΕ.Λ. Ρόδου).
11
Ο Μητροπολίτης εξασφάλισε το απαραίτητο φιρμάνι μέσω του Πατριάρχη (2 ο ΓΕ.Λ. Ρόδου).

7
συναντούμε την κεντρική είσοδο, εκατέρωθεν της οποίας και πλαγίως, βρίσκονται δύο
δευτερεύουσες είσοδοι και οι πτέρυγες του κτηρίου, με τις ακριανές να προεξέχουν
ελαφρά και να απολήγουν σε αετώματα. Δύο μικρότερες σκάλες στις πλαϊνές όψεις του
κτηρίου οδηγούν σε άλλες δύο εισόδους (ΟΔΥΣΣΕΥΣ· 2ο ΓΕ.Λ. Ρόδου).
Πολλά μορφολογικά στοιχεία κοσμούν τις όψεις, όπως διακοσμητικές ταινίες
που αγκαλιάζουν το κτήριο, ενώ τα παράθυρα περιστοιχίζονται από πεσσούς
εντοιχισμένους στην τοιχοδομή. Το κτήριο έχει σταυρόσχημη διάταξη, ενώ είναι
φανερή η έμφαση που διακρίνει τον κεντρικό άξονα και η συμμετρία στα ανοίγματα και
στα μορφολογικά στοιχεία όλων των όψεων. Εσωτερικά της κεντρικής εισόδου υπάρχει
μία μακρόστενη αίθουσα (εκδηλώσεων-βιβλιοθήκη), η οποία τέμνεται κάθετα από έναν
διάδρομο που οδηγεί στις αίθουσες διδασκαλίας και διδακτικού προσωπικού,
απολήγοντας στις πλαϊνές εισόδους (εικ.6). Η αίθουσα είναι κοσμημένη με ανάγλυφες
γύψινες μορφές ροδάκων και αγγέλων, διακοσμητικές ταινίες και σιδερένια
κιγκλιδώματα (εικ.7-8). Επιπλέον, βλέπουμε ότι πάνω από την κεντρική είσοδο υπάρχει
ένα πατάρι-ημιόροφος και εκατέρωθεν της κεντρικής πόρτας δύο βοηθητικά δωμάτια
(εικ.9). Το σχολείο περιβάλλεται από μεγάλο αύλειο χώρο με περίφραξη από ψηλό
λίθινο περιτοίχισμα, ενώ η είσοδος πραγματοποιείται μέσω μιας μεγάλης
καγκελόπορτας (εικ.10) (ΟΔΥΣΣΕΥΣ· 2ο ΓΕ.Λ. Ρόδου).12

Εικόνα 6: Κάτοψη 2ου ΓΕ.Λ. Ρόδου (πηγή εξωτερικού περιγράμματος: Υπηρεσία Νεώτερων Μνημείων
& Τεχνικών Έργων Δωδεκανήσου, ΥΠ.ΠΟ.Α. Ο εσωτερικός σχεδιασμός των χωρισμάτων των επί μέρους
χώρων πραγματοποιήθηκε κατόπιν αυτοψίας από την Ειρήνη Παλατιανού).

12
Μεταγενέστερα, στην πίσω πλευρά προστέθηκαν αίθουσες διδασκαλίας, κατά τρόπο που να μη
φαίνονται από την μπροστινή πλευρά του, καθιστώντας την προσθήκη αυτή επιτυχή, αφού η σύνδεσή της
με το νεοκλασικό είναι αρμονική (εικ.7) (ΟΣΥΣΣΕΥΣ).

8
Εικόνα 7: Άποψη της αίθουσας Εκδηλώσεων-Βιβλιοθήκης του 2ου ΓΕ.Λ. Ρόδου, από την είσοδο του κτηρίου.
(πηγή: Ειρήνη Παλατιανού).

Εικόνα 8: Λεπτομέρεια διακόσμησης οροφής της αίθουσας Εκδηλώσεων-Βιβλιοθήκης του 2ου ΓΕ.Λ.
Ρόδου (πηγή: Ειρήνη Παλατιανού).

Εικόνα 9: Άποψη της εισόδου του κτηρίου του 2ου ΓΕ.Λ. Ρόδου, από την αίθουσα Εκδηλώσεων-Βιβλιοθήκης.
(πηγή: Ειρήνη Παλατιανού).

9
 Εικόνα 10: Άποψη της περίφραξης, του αύλειου χώρου και της πρόσοψης του 2ου ΓΕ.Λ. Ρόδου
(πηγή: https://www.rodiaki.gr/articles/2015-07-01/314448/thumb_640.jpg?ut=fbd29753f914f293a5c4f8455b0ded79).

Η διατήρηση των νεοκλασικών κτηρίων είναι ένα θέμα που έχει απασχολήσει
αρκετούς και όχι μόνο από τον αρχιτεκτονικό κόσμο. Υπό προϋποθέσεις, κάποια από
αυτά κηρύσσονται από την πολιτεία διατηρητέα, ενώ έχει συμβάλει στην αναπαλαίωση
αρκετών, ιδιαίτερα στην Αθήνα και σε μεγάλα περιφερειακά αστικά κέντρα. Από την
άλλη βέβαια, οι ιδιοκτήτες τους τις περισσότερες φορές, λόγω του υψηλού κόστους
συντήρησης και προκειμένου να αποκτήσουν ένα σύγχρονο διαμέρισμα, τα αφήνουν
στην τύχη τους, ώστε, τις περισσότερες φορές να κατεδαφίζονται. Αυτές είναι οι
απόψεις της κ. Ε. Καμπά, η οποία έχει δημιουργήσει σελίδα κοινωνικής δικτύωσης,
όπου γίνεται προσπάθεια υποστήριξης της ιδέας της διάσωσης των νεοκλασικών ανά
την Ελλάδα, με την ονομασία «Διατήρηση των Νεοκλασικών ως Πολιτιστική
Κληρονομιά» (Κόκουβας, 2012). Ένας τρόπος διευκόλυνσης - που προτείνεται από την
κ. Καρδαμίτση-Αδάμη13 - της επιβίωσης ενός διατηρητέου νεοκλασικού θα ήταν να
αποχαρακτηρίζεται το εσωτερικό του, ώστε να καθίσταται επιτρεπτή η μετατροπή του
κατά τρόπο που εξυπηρετεί και τις σύγχρονες ανάγκες και απαιτήσεις από ένα κτήριο
σε χρήση, ενώ το κέλυφος θα παραμένει ως έχει (Ρηγόπουλος, 2008). Παρομοίως,
μπορεί να ακολουθηθεί (η ήδη εφαρμοσμένη) διατήρηση της αρχικής πρόσοψης, με
πρόσθεση διακριτικής επέκτασης του κτηρίου, με σκοπό την επανάχρησή του
(Φιλιππίδης, 2001: 202). Άλλη λύση θα ήταν η αξιοποίησή τους σε όφελος της
κοινωνίας. Σύμφωνα με έρευνα του ΕΜΠ, θα μπορούσε η εκάστοτε δημοτική αρχή να
τα παραχωρεί σε άστεγους ή φοιτητές, ή τουλάχιστον να μην μπαίνει εμπόδιο σε
παρόμοιες πρωτοβουλίες πολιτών (Παπαντωνίου, 2013). Επίσης, θα μπορούσε η
πολιτεία – από τη στιγμή που τα κηρύσσει διατηρητέα – να εξασφαλίσει, μέσω ενός
μικρού παραβόλου στην έκδοση οικοδομικών αδειών, συνδρομή στη χρηματοδότηση
της συντήρησης-διατήρησής τους, ώστε να μη χαθούν οριστικά (Μακρυγένη).

13
Αρχιτέκτων και καθηγήτρια στο ΕΜΠ και μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου Νεωτέρων Μνημείων του
ΥΠ.ΠΟ.Α. (Ρηγόπουλος, 2008).

10
 3. Η ΑΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΠΟΥ
ΧΑΝΕΤΑΙ, ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΟΝ
«ΜΙΚΡΟΣΚΟΣΜΟ ΤΗΣ ΟΔΟΥ ΓΟΥΕΜΠΣΤΕΡ»

Εικόνα 11: Βασιλείου Σπύρος (1902 ή 1903 - 1985). Ο μικρόκοσμος της οδού Γουέμπστερ, 1975.
Ακρυλικό και φύλλο χρυσού σε μουσαμά, 97 x 130 εκ.
(πηγή: http://www.nationalgallery.gr/el/zographikh-monimi-ekthesi/painting/meta-ton-polemo/i-genia-tou-
30-meta-ton-polemo-kai-oi-epigonoi-tis/o-mikrokosmos-tis-odou-gouempster.html).

Πολλοί Έλληνες καλλιτέχνες προώθησαν την εκλαΐκευση της ελληνικής τέχνης,

επιδιώκοντας την αποτύπωση της καθημερινότητας της ελληνικής πραγματικότητας.
Ένας από αυτούς υπήρξε και ο Σπύρος Βασιλείου (1902/1903-1985) (Κωτίδης, 2000:
114). Σπούδασε στη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα και δίδαξε σε διάφορες σχολές.
Αγιογράφησε τον ναό του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου και εικόνες του Αγίου
Κωνσταντίνου στο Ντιτρόιτ. Ήταν παράλληλα σκηνογράφος, χαράκτης, εικονογράφος
βιβλίων, γελοιογράφος, ενώ δημοσίευσε κείμενα και παιδικά σχέδια. Πραγματοποίησε
πολλές ατομικές εκθέσεις και συμμετείχε σε αρκετές ομαδικές, όπως και σε Μπιεννάλε.
Δούλεψε με λάδι, ακουαρέλα, τέμπερα και η θεματογραφία του περιείχε απεικονίσεις
του φυσικού και αστικού τοπίου, νεκρών φύσεων, προσωπογραφιών και σκηνών από
την καθημερινότητα (Εθνική Πινακοθήκη).

11
 Βασικά, ήταν νατουραλιστής και σεβόταν την αρτιότητα των αντικειμένων. Τα
έργα του χαρακτηρίζονται από ρομαντισμό και αναπόληση, συμβολίζοντας τη
ρευστότητα και την παροδικότητα. Ως γνήσιος καλλιτέχνης της γενιάς του ’30,
εκφραστής της ελληνικότητας, αναζήτησε πρότυπα σε οικείο περιβάλλον,
προσπαθώντας να συνταιριάξει την παράδοση με τον μοντερνισμό. Απέδιδε τα
αντικείμενα ενός χώρου πολλαπλών όψεων, με ζωγραφισμένες εικόνες σε πίνακες και
αντικατοπτρισμούς ειδώλων, αντιπαραθέτοντας φανταστικά με πραγματικά στοιχεία.
Έτσι, επανέφερε στο προσκήνιο το πρόβλημα της σχέσης μεταξύ αλήθειας και ονείρου
και μεταξύ της πραγματικής φύσης και της μίμησής της, δημιουργώντας ένα
φαντασιακό και παράλληλα ρεαλιστικό σκηνικό (Παπανικολάου, 2006: 122-123).
Νοσταλγός της παλιάς Αθήνας που χάνεται, ασχολήθηκε κατά κόρον με την
αθηναϊκή τοπιογραφία. Εξέφραζε την αποδοκιμασία του, αποτυπώνοντας την οικιστική
μεταμόρφωση της πόλης και την αλλοίωση του χαρακτήρα της, με την ευρεία χρήση
του οπλισμένου σκυροδέματος και των άχαρων πολυκατοικιών, εφευρίσκοντας τρόπους
να εξοβελίσει την ασχήμια τους. Μέσα από τη σύνθεσή του, μεταφέροντάς μας μέσα
στο οικείο περιβάλλον του ζεστού σπιτιού, προσπαθούσε να θερμάνει την ψυχή μας –
και τη δική του – από την παγωνιά των νέων κτηρίων. Συγχρόνως, πέραν της
διαμαρτυρίας του για την οικιστική μετάλλαξη της Αθήνας, ήταν παράλληλα
εκφραστής και μιας κοινωνικής κριτικής, αφού αντιλαμβανόταν ότι η πόλη δεν είχε
διαφοροποιηθεί μόνο κτηριακά (Κυριαζή, 1988).
Ένα έργο του με τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά είναι και «Ο
Μικρόκοσμος της Οδού Γουέμπστερ» (εικ.11). Αναπαρίσταται μια άκρη από το
εργαστήρι του στη συγκεκριμένη οδό, εκφράζοντας με μεγάλη παραστατικότητα τον
κόσμο του καλλιτέχνη. Κρεμασμένος σε λευκό τοίχο, ένας παλαιικός καθρέφτης, με
κορνίζα που στο πάνω μέρος απολήγει σε αγγελάκια που παίρνουν φρούτα από ένα
σκεύος, κατοπτρίζει έναν πίνακα που δείχνει μια καρέκλα στην αμμουδιά μιας
παραλίας, προσφιλές του θέμα, ζωγραφισμένο από την εξοχική του κατοικία στην
Ερέτρια. Ακουμπισμένος στον ίδιο τοίχο, είναι ένας άλλος πίνακας, στον οποίο
απεικονίζεται η θέα που έχει ο ζωγράφος από το σπίτι του, που περιλαμβάνει στο βάθος
την Ακρόπολη και το Ηρώδειο και τα νεότερα κτήρια σε πρώτο επίπεδο. Εκατέρωθεν
του τοίχου, μέσα από δύο ανοιχτές μπαλκονόπορτες, φανερώνονται τα δύο αυτά
μνημεία στο βάθος, ενώ ο ουρανός είναι καλυμμένος με φύλλα χρυσού.14 Μπροστά

14
Θυμίζοντάς μας τη βυζαντινή τεχνοτροπία, όπου το φόντο είναι χρυσό, για να εξυπηρετήσει τη δήλωση
του φωτός και το υπερβατικό.

12
τους η Αθήνα που αλλάζει, με τις άχαρες και άχρωμες κιβωτιόσχημες πολυκατοικίες,
που αναμιγνύονται με τα λίγα εναπομείναντα νεοκλασικά, για να υπενθυμίζουν στον
καλλιτέχνη την παλιά γνώριμη Αθήνα που μεταβάλλεται και χάνεται (Εθνική
Πινακοθήκη).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Μελετώντας τον ελληνικό νεοκλασικισμό στην αρχιτεκτονική, είδαμε πως τα

στοιχεία του είναι αντλημένα από τα χαρακτηριστικά των κλασικών αρχαιοελληνικών
ναών, προσπαθώντας να φέρουν κάτι από την αίγλη τους. Ο Τσίλλερ ήταν ένας από
τους αρχιτέκτονες που κατάφερε να δώσει ένα δικό του ύφος στη νεοκλασική
αρχιτεκτονική, παντρεύοντας τον ευρωπαϊκό νεοκλασικισμό με τα ελληνικά στοιχεία,
προσαρμοσμένα στον ελληνικό χώρο, κατόπιν μελέτης των αυθεντικών πρωτοτύπων.
Το «Προεδρικό Μέγαρο» στην Αθήνα είναι ένα από τα υπεράριθμα κτήρια που
σχεδίασε και έκτισε, με τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα το νεοκλασικισμού.
Αντίστοιχα, το «Βενετόκλειο Γυμνάσιο» είναι ένα διατηρημένο νεοκλασικό
κτήριο στην πόλη της Ρόδου, μέσα στα λίγα εναπομείναντα. Δεδομένης της δυσκολίας
(ή απροθυμίας) συντήρησής τους, τα νεοκλασικά χάνονται. Στο πλαίσιο αυτό,
εξετάσαμε κάποιους πιθανούς τρόπους που ίσως υποβοηθούσαν στη διατήρησή τους,
αφού αποτελούν κατάλοιπα και μάρτυρες της νεοελληνικής ιστορίας.
Τέλος, εξετάσαμε τον «Μικρόκοσμο της οδού Γουέμπστερ» του Σπύρου
Βασιλείου, εκφραστή της γενιάς του ’30 και της ελληνικότητας. Αποτυπώνοντας τη θέα
από το εργαστήριό του, μας δείχνει τα λίγα νεοκλασικά που απέμειναν χαμένα ανάμεσα
στις πολυκατοικίες της τσιμεντούπολης, με την Ακρόπολη πάντα να δεσπόζει στο
βάθος. Δείχνει τα λίγα απομεινάρια της ελληνικής αρχιτεκτονικής - από την
αρχαιότητα, μέχρι την αυγή του 20ου αιώνα - σε μία πόλη που έχασε πια τον χαρακτήρα
της και μεταβλήθηκε σε κάτι που έκανε τον καλλιτέχνη να διαμαρτύρεται και να
αγωνιά, αντικατοπτρίζοντας αλλαγές πιο βαθιές και ουσιαστικές από τις οικιστικές.

13
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Kασιμάτη, Μ. επιμ. 2010. Ερνέστος Τσίλλερ, Αρχιτέκτων (1837-1923)

[κατάλογος έκθεσης της Εθνικής Πινακοθήκης]. Αθήνα: Εθνική Πινακοθήκη
και Μουσείο Αλέξανδρου Σούτζου. Διαθέσιμο στο:
http://www.nationalgallery.gr/images/articles/pdfs/ebook-ziller.pdf (τελευταία
πρόσβαση: 11/04/2019), σ.7, 11-12.
• Κασσάνδρας, Β. 1939. «Ερνέστος Τσίλλερ», Τεχνικά Χρονικά, 15 Φεβρουαρίου
1939. Προσβάσιμο στο:
http://library.tee.gr/digital/techr/1939/techr_1939_15_172_125.pdf (τελευταία
πρόσβαση: 10/04/2019), σ.125.
• Κωτίδης, Α. 2000. «Το Μεταπολεμικό Πρόσωπο της Ελληνικής Τέχνης». Στο
Δασκαλοθανάσης, Ν. & Κωτίδης, Α. Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες,
Επισκόπηση Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας: Νεότερη και Σύγχρονη
Τέχνη. Τόμος Γʹ. Πάτρα: Ε.Α.Π, σ.114.
• Παπανικολάου, Μ. Μ. 2006. Η Ελληνική Τέχνη του 20ού Αιώνα: Ζωγραφική –
Γλυπτική. Θεσσαλονίκη: Βάνιας, σ.122-123.
• Φιλιππίδης, Δ. 2001. Τέχνες Ι: Ελληνικές Εικαστικές Τέχνες, Επισκόπηση
Ελληνικής Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας: Ιστορία της Ελληνικής
Αρχιτεκτονικής και Πολεοδομίας. Τόμος Δʹ. Πάτρα: Ε.Α.Π, σ.65, 202.

ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ

• 2ο ΓΕ.Λ. Ρόδου. «Η Ιστορία του Σχολείου». Καζούλλειο 2ο ΓΕ.Λ. Ρόδου

(ιστοσελίδα). Προσβάσιμο στο: http://2lyk-
rodou.dod.sch.gr/site/index.php/istoria-tou-sxoleiou (τελευταία πρόσβαση:
9/4/2019).
• Βενετόκλειο Γυμνάσιο Ρόδου. Οδυσσεύς (ιστοσελίδα). Προσβάσιμο στο:
http://odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1690 (τελευταία πρόσβαση:
14/4/2019).

14
• Κόκουβας, Γ. 2012. «Νεοκλασικά: Διασώσεις με αιτία και μεράκι». in2life
(ιστοσελίδα). Προσβάσιμο στο:
https://www.in2life.gr/features/notes/article/248782/neoklasika-diasoseis-me-
aitia-kai-meraki.html (τελευταία πρόσβαση: 14/4/2019).
• Μακρυγένη, Ε. «”Γκρεμίζουν” τα νεοκλασικά της Πάτρας». Aria free press.
Προσβάσιμο στο: http://www.ariafreepress.gr/gkremizoun-ta-neoklasika-tis-
patras/ (τελευταία πρόσβαση: 14/4/2019).
• Παπαντωνίου, Κ., 2013. «Θεωρητική και μόνο η προστασία των διατηρητέων».
Η ΑΥΓΗ. Προσβάσιμο στο: http://www.avgi.gr/article/10810/262572/theoretike-
kai-mono-e-prostasia-ton-diatereteon# (τελευταία πρόσβαση: 14/4/2019).
• Πετρίδου, Β., Ζιρώ, Ό. 2015. «Νεοκλασικισμός». [Κεφάλαιο Συγγράμματος].
Στο Πετρίδου, Β., Ζιρώ, Ό. Τέχνες και αρχιτεκτονική από την αναγέννηση έως
τον 21ο αιώνα. [ηλεκτρ. βιβλ.]. Κεφ. 3. Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών
Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Προσβάσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/3544
(τελευταία πρόσβαση: 14/4/2019), σ. 89.
• Προεδρικό Μέγαρο. «Αρχιτεκτονικά Στοιχεία του Προεδρικού Μεγάρου».
Προεδρία της Ελληνικής Δημοκρατίας (ιστοσελίδα). Προσβάσιμο στο:
http://www.presidency.gr/proedriko-megaro/arxitektonika-stoixeia/
(τελευταία πρόσβαση: 9/4/2019).
• Προεδρικό Μέγαρο. «Ιστορική Αναδρομή». Προεδρία της Ελληνικής
Δημοκρατίας (ιστοσελίδα). Προσβάσιμο στο:
http://www.presidency.gr/proedriko-megaro/istoriki-anadromi/ (τελευταία
πρόσβαση: 9/4/2019).
• Προεδρικό Μέγαρο. «Ξενάγηση στο Προεδρικό Μέγαρο». Προεδρία της
Ελληνικής Δημοκρατίας (ιστοσελίδα). Προσβάσιμο στο:
http://www.presidency.gr/proedriko-megaro/ksenaghsh/ (τελευταία πρόσβαση:
09/4/2019).
• Προεδρικό Μέγαρο. «Προεδρικό Μέγαρο: Η Τοποθεσία». Προεδρία της
Ελληνικής Δημοκρατίας (ιστοσελίδα). Προσβάσιμο στο:
http://www.presidency.gr/proedriko-megaro/ (τελευταία πρόσβαση: 9/4/2019).
• Ρηγόπουλος, Δ. 2008. «Τέλος εποχής για τα νεοκλασικά;». Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ.
Προσβάσιμο στο: http://www.kathimerini.gr/337719/article/politismos/arxeio-
politismoy/telos-epoxhs-gia-ta-neoklasika (τελευταία πρόσβαση: 14/4/2019).

15
• Σπύρος Βασιλείου. Εθνική Πινακοθήκη (ιστοσελίδα). Προσβάσιμο στο:
http://www.nationalgallery.gr/el/zographikh-monimi-ekthesi/painter/basileiou-
spuros.html (τελευταία πρόσβαση: 9/4/2019).

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ

• Εικόνα 1: «Προεδρικό Μέγαρο». Πηγή: http://www.presidency.gr/proedriko-

megaro/(τελευταία πρόσβαση: 9/4/2019).
• Εικόνα 2: «Κεντρική Είσοδος Προεδρικού Μεγάρου». Πηγή:
https://www.tovima.gr/printed_post/proedriko-revisited/ (τελευταία πρόσβαση:
9/4/2019).
• Εικόνα 3: «Κάτοψη Προεδρικού Μεγάρου». Πηγή:
http://www.presidency.gr/proedriko-megaro/ksenaghsh/ (τελευταία πρόσβαση:
9/4/2019).
• Εικόνα 4: «Κάτοψη Προεδρικού Μεγάρου». Πηγή:
http://www.presidency.gr/proedriko-megaro/ksenaghsh/ (τελευταία πρόσβαση:
9/4/2019).
• Εικόνα 5: «Βενετόκλειο Γυμνάσιο». Πηγή:
http://odysseus.culture.gr/h/2/gh2562.jsp?obj_id=1690&mm_id=5086
(τελευταία πρόσβαση: 9/4/2019).
• Εικόνα 6: «Κάτοψη 2ου ΓΕ.Λ. Ρόδου». Πηγή: Υπηρεσία Νεώτερων Μνημείων
& Τεχνικών Έργων Δωδεκανήσου, ΥΠ.ΠΟ.Α. και Ειρήνη Παλατιανού.
• Εικόνα 7: «Αίθουσα εκδηλώσεων 2ου ΓΕ.Λ. Ρόδου». Πηγή: Ειρήνη Παλατιανού.
• Εικόνα 8: «Λεπτομέρεια διακόσμησης Αίθουσας εκδηλώσεων 2ου ΓΕ.Λ.
Ρόδου». Πηγή: Ειρήνη Παλατιανού.
• Εικόνα 9: «Άποψη εισόδου 2ου ΓΕ.Λ. Ρόδου». Πηγή: Ειρήνη Παλατιανού.
• Εικόνα 10: «Άποψη περίφραξης 2ου ΓΕ.Λ. Ρόδου». Πηγή:
https://www.rodiaki.gr/articles/2015-07-
01/314448/thumb_640.jpg?ut=fbd29753f914f293a5c4f8455b0ded79 (τελευταία
πρόσβαση: 9/4/2019).

16
• Εικόνα 11: «Ο μικρόκοσμος της οδού Γουέμπστερ». Πηγή:
http://www.nationalgallery.gr/el/zographikh-monimi-ekthesi/painting/meta-ton-
polemo/i-genia-tou-30-meta-ton-polemo-kai-oi-epigonoi-tis/o-mikrokosmos-tis-
odou-gouempster.html (τελευταία πρόσβαση: 9/4/2019).

17