ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ: ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΛΠ10

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

ΤΡΙΤΗ ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

«ΟΙ ΑΞΙΕΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΤΟΥ ΣΩΚΡΑΤΗ»

ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ:
ΠΑΛΑΤΙΑΝΟΥ ΕΙΡΗΝΗ
Α.Μ. 128922
ΤΜΗΜΑ: ΗΛΕ4

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑΤΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ:

ΞΑΝΘΟΥ ΜΑΡΙΑ

ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ: 2017 -2018

Ρόδος 7 Μαρτίου 2018

1
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

• ΕΙΣΑΓΩΓΗ…………………………………………………………….…...…3
• ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ………..……………………………….…….…....……..3
• ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ….……….………………………………………………........4
• ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ……………………………..………5
Κοινωνική διαστρωμάτωση……………………………………………….…..5
Λειτουργίες………………….……………………………………….…….…..6
Πολεοδομία……………………………………………………………………7
Οικοδόμηση – Αρχιτεκτονική…………………………………………………7
• ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ……………….…………………………………......8
Θέατρο……………………….……………………………………….…...…..8
Λογοτεχνία…………………..………………………………………………...8
Ζωγραφική…………………………………………….………………………9
• ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ..………………………………………...…..……..9
Σοφιστές…………………………………………………………………….....9
Φιλοσοφία (σωκρατική)……………………………………………………...10
• ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ………………………………………………….………11
• ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ……………………………………………………….……12
Πρωτογενείς πηγές………..………………………………………………….12
Δευτερογενείς πηγές………………………………………………………….12
• ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ………………………………………………………..…..13

2
 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Μέσα από την ιστορία μας που διαδραματίζεται στην Αθήνα του 406 π.Χ. θα
επιχειρήσουμε την προσέγγιση των πολιτικών, κοινωνικοοικονομικών, πνευματικών
και πολιτιστικών αξιών, συνυφασμένων με τα εμπλεκόμενα πρόσωπα στις επιμέρους
ιστορίες που εκτυλίσσονται. Βασικό πρόσωπο ο Σωκράτης, ο οποίος εμφανίζεται
αρχικά να εκτελεί τις υποχρεώσεις του ως Αθηναίος πολίτης, ακολουθώντας τόσο
τους νόμους, όσο και την ηθική του.

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ

Ο Σωκράτης γενικότερα δεν εμπλεκόταν με την πολιτική, πιστεύοντας ότι

κανένας πολιτευόμενος δεν μπορεί να σωθεί, αν με γνώμονα τον κοινό συμφέρον,
εναντιώνεται σε οποιοδήποτε δημοκρατικό πλήθος.1 Όμως, εκτελούσε το χρέος του
ως «συμβατικός πολίτης της αθηναϊκής δημοκρατίας» (με την πιο ριζοσπαστική
μορφή της επί Περικλή), η οποία με τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη χωρίστηκε σε
δέκα φυλές που είχαν πολιτικές, κοινωνικές και στρατιωτικές υποχρεώσεις και
δικαιώματα. Όντας μέλος μιας φυλής επιτελεί «καθήκοντα προέδρου της Βουλής και
της Εκκλησίας του Δήμου».2
Η Βουλή των Πεντακοσίων αποτελείτο από 50 μέλη από κάθε φυλή.
Εκλέγονταν Αθηναίοι πολίτες άνω των 30 ετών, μόνο μέχρι δύο φορές και όχι
συνεχόμενες. Πενήντα βουλευτές, οι Πρυτάνεις, υπηρετούσαν νυχθημερόν όσο
διαρκούσε η πρυτανεία της φυλής τους (35 ή 36 μέρες), διέμεναν στη Θόλο (κυκλικό
κτήριο στην Αγορά) και σιτίζονταν με έξοδα της πόλης. Πρόεδρος κληρωνόταν κάθε
μέρα και ένας διαφορετικός από τους Πρυτάνεις· δεν μπορούσε να εκλεγεί πάνω από
μία φορά και η θητεία του διαρκούσε ένα εικοσιτετράωρο. Παράλληλα εκτελούσε και
χρέη Προέδρου της Εκκλησίας.3
Η Εκκλησία του Δήμου κατείχε την ανώτατη θέση στην εξουσία,
αποτελούμενο από όλους τους Αθηναίους πολίτες άνω των είκοσι ετών, ενώ όλοι
είχαν δικαίωμα αγόρευσης στη συνέλευση και ίση ψήφο. Οι συνεδριάσεις της στην

1
Μπολιάκη (2009), σ.52.
2
Κουκουζέλη (2000), σ.84.
3
Κουκουζέλη (2000), σ.86· Camp (1990), σ.13.

3
Πνύκα (Αγορά) ήταν περιοδικές (40 κατά έτος - 4 ανά πρυτανεία, χωρίς να
αποκλείονται και οι έκτακτες), ενώ ήταν απαραίτητη μια απαρτία 6.000 μελών. Τα
θέματα της ημερήσιας διάταξης προκαθορίζονταν από τη Βουλή, της οποίας τις
προτάσεις παρουσίαζαν στην Εκκλησία προς συζήτηση και συνήθως επικυρώνονταν
(με πλειοψηφία)· το αποφασιστικό άρχιζε με τη φράση: «ἔδοξεν τῇ βουλῇ καὶ τῷ
δήμῳ».4
Προέβαινε επίσης στην εκλογή των ανώτατων κρατικών αξιωματούχων, όπως
των δέκα στρατηγών και των εννέα αρχόντων που καταλάμβαναν πολίτες από τις πιο
πλούσιες τάξεις. Ένας από αυτούς ήταν ο επώνυμος άρχων· το έτος θητείας του
έπαιρνε το όνομά του, ενώ έδρευε στο Πρυτανείο, στην Αγορά.5
Αυτή η λειτουργία της δημοκρατίας απέβλεπε στο να μη μονοπωλούν την
πολιτική εξουσία ορισμένοι ειδικοί επί της πολιτικής, αλλά ο κυρίαρχος λαός. 6 Αυτό
όμως έβρισκε αντίθετο τον Σωκράτη, ο οποίος έθετε εν αμφιβόλω την άποψη της
κοινής γνώμης, ως άκριτης και χωρίς έλεγχο, έναντι εκείνης του ειδικού.7

ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ

Την πεποίθησή του αυτή υποστήριξε στην εκδίκαση της υπόθεσης της
ναυμαχίας των Αργινουσών, όπου οι στρατηγοί (παρά τη νίκη τους επί των
Σπαρτιατών στον εν εξελίξει Πελοποννησιακό Πόλεμο) κατηγορήθηκαν για μη
περισυλλογή των ναυαγών και των νεκρών στρατιωτών, ως όφειλαν να πράξουν.
Υποστήριξε ότι οι κατηγορούμενοι έπρεπε να δικαστούν – όπως προέβλεπε η
αθηναϊκή νομοθεσία – μεμονωμένα και όχι συλλογικά (όπως η πλειοψηφία
αποφάσισε), γεγονός το οποίο η ηθική του δεν του επέτρεπε να αντιπαρέλθει.8 Σε
αυτή την αντιπαράθεση συνέπλευσε μαζί του ο Ευρυπτόλεμος από τους βουλευτές. Ο
Καλλίξενος όμως - που υποστήριξε τους τριηράρχους, οι οποίοι δεν εκτέλεσαν τη
διαταγή των στρατηγών να περισυλλέξουν τα θύματα - έπεισε την πλειοψηφία για το

4
Κουκουζέλη (2000), σσ.53-54,85.
5
Κουκουζέλη (2000), σ.86· http://www.fhw.gr/chronos/05/gr/politics/327archontes9.html .
6
Κουκουζέλη (2000), σ.86.
7
Μπολιάκη (2009), σσ.32-33.
8
Μπολιάκη (2009), σσ.46-47.

4
αντίθετο, με αποτέλεσμα να επιβληθεί στους στρατηγούς η θανατική ποινή (εκ των
υστέρων διώχθηκε για εξαπάτηση).9
Η δικαστική λειτουργία εκτελείτο κυρίως από τα ηλιαστικά Δικαστήρια
(«Ηλιαία»), τη Βουλή ή απευθείας από την Εκκλησία (για πολύ σοβαρές περιπτώσεις,
όπως η παρούσα). Ουσιαστικά η Ηλιαία ήταν μικρογραφία της Εκκλησίας·
αποτελείτο από πολίτες άνω των 30 ετών, τους ηλιαστές, οι οποίοι κληρώνονταν κάθε
χρόνο, έτσι ώστε να συγκροτείται ένα σώμα 6.000 ένορκων πολιτών, 600 από κάθε
φυλή, χωρίς ειδικές γνώσεις. Χωρίζονταν σε 10 ετήσια τμήματα ανά φυλή, με 501
μέλη ανά τμήμα, με αναπληρωματικά αυτά που περίσσευαν. Δεν αποκλείονταν
συνεδριάσεις με λιγότερα ή περισσότερα μέλη, αναλόγως της σοβαρότητας της
υπόθεσης.10
Ο διάλογος ανάμεσα στον Σωκράτη και τους Θρασύμαχο, Κέφαλο και
Πολέμαρχο, αφορά τη δικαιοσύνη· οι απόψεις τους όμως δεν συγκλίνουν (αφού η
οπτική τους διαφέρει), ώστε να δοθεί ένας κοινά αποδεκτός ορισμός.11

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ

Κοινωνική διαστρωμάτωση

Στην κορυφή της κοινωνικής πυραμίδας βρίσκονταν οι ελεύθεροι Αθηναίοι

πολίτες (αποκλειστικά άνδρες· τα γυναικόπαιδα δεν χαρακτηρίζονταν ως πολίτες,
απλά αποτελούσαν μέλη της αθηναϊκής κοινότητας). Για να είναι κάποιος Αθηναίος
πολίτης, έπρεπε να έχει γεννηθεί από γονείς Αθηναίους. Με διάταγμα μπορούσε ένας
ξένος να αποκτήσει την ιδιότητα του πολίτη, ή να την απολέσει ένας Αθηναίος
(«ατιμία»). Παρά τις μεταξύ τους ταξικές διαφορές, είχαν πλήρη δικαιώματα,
συμπεριλαμβανομένων της γαιοκτησίας και της ενεργής συμμετοχής στα πολιτικά
πράγματα.12
Σημαντικός οικονομικός παράγοντας ήταν οι μέτοικοι· ήταν ξένοι (κυρίως
έμποροι και τεχνίτες) που διέμεναν στην Αττική (περισσότερο για οικονομικούς
λόγους: μεγάλος αστικός πληθυσμός, ασφάλεια λιμενικών εγκαταστάσεων), χωρίς να
9
Σακελλαρίου (1999), σσ.560-561.
10
Σακελλαρίου (1999), σσ.308-310.
11
Πλάτων, Πολιτεία, 1.
12
Flaceliere (2003), σ.47· Mosse (1999), σ.370.

5
έχουν το δικαίωμα ιδιοκτησίας γης και συμμετοχής στην πολιτική. Έπρεπε να έχουν
έναν Αθηναίο «προστάτη», υποχρεώνονταν να πληρώνουν ετήσιο φόρο («μετοίκιον»)
και, αναλόγως της περιουσιακής τους κατάστασης, να στρατεύονται και να
πληρώνουν την «εισφορά» (πολεμικός φόρος). Κάποιοι ήταν πολύ πλούσιοι, όπως ο
Συρακούσιος Κέφαλος (πατέρας του Πολέμαρχου και του Λυσία) ο οποίος ήταν
οπλοποιός και προστατευόμενος του Περικλή.13
Στο εργοστάσιό του εργάζονταν δούλοι, κάτι που ήταν δεδομένο για την
αρχαία κοινωνία. Οι δούλοι γενικότερα, ήταν το εργατικό δυναμικό· δεν είχαν όμως
καθόλου δικαιώματα και αγοράζονταν ή πωλούνταν, ανάλογα με τη βούληση του
ιδιοκτήτη τους, ενώ ως επί το πλείστον ήταν ξένοι.14

Λειτουργίες

Οι λειτουργίες ήταν ουσιαστικά τρόπος φορολόγησης υπό μορφή κοινωνικών

υπηρεσιών, τις οποίες εκτελούσαν πολύ εύποροι πολίτες, για ένα χρόνο, κατόπιν
επιλογής τους από το κράτος.15
Η τριηραρχία ήταν η σπουδαιότερη και η πιο δαπανηρή από τις λειτουργίες.
Υποχρέωση των τριηράρχων ήταν η επάνδρωση ενός πολεμικού πλοίου, η
διακυβέρνηση, καθώς και η συντήρησή του. Πολλές φορές, προκειμένου να
αποκτήσουν άριστο πλήρωμα, πλήρωναν μεγαλύτερο μισθό από τον κρατικό· ως εκ
τούτου, οι τριήραρχοι αποτελούσαν σημαντικό παράγοντα για την ασφάλεια και τη
δύναμη της Αθήνας, ως μεγάλης ναυτικής δύναμης.16
Άλλη μία από τις πολλές λειτουργίες με θρησκευτικό χαρακτήρα ήταν η
χορηγία. Ένας πλούσιος πολίτης, αναλάμβανε τα έξοδα των δραματικών αγώνων στο
πλαίσιο των Μεγάλων Διονυσίων (ανοιξιάτικων λατρευτικών γιορτών για τον
Διόνυσο). Ήταν πολύ σημαντικό να εκτελείται σωστά η όλη διαδικασία, αφού έτσι
εξασφαλιζόταν η θεϊκή ευμένεια.17
Πέραν βέβαια της ωφέλειας που αποκόμιζε το κοινωνικό σύνολο από τις
λειτουργίες, ωφελούνταν και εκείνοι που τις αναλάμβαναν, αφού τους απέφερε τιμή

13
Mosse (1999), σσ.374-376.
14
Κουκουζέλη (2000), σ.41.
15
Κουκουζέλη (2000), σ.54.
16
Κουκουζέλη (2000), σσ.54-55.
17
Κουκουζέλη (2000), σσ.55,232.

6
και μπορούσε να χρησιμεύσει ως όπλο σε πιθανή πολιτική σταδιοδρομία ή μέρος της
υπεράσπισής τους σε περίπτωση ποινικής δίωξης.18

Πολεοδομία

Ο Ιππόδαμος ήταν πολεοδόμος, ο οποίος είχε αναπτύξει ένα καινοτόμο,

ορθολογικό και αποτελεσματικό πολεοδομικό σύστημα. Σύμφωνα με αυτό, ολόκληρη
η πόλη αποτελείτο από οικοδομικά τετράγωνα ορθογώνιου σχήματος, με σταθερές
διαστάσεις που ορίζονταν από παράλληλους δρόμους που τέμνονταν κάθετα μεταξύ
τους.19 Είχε σχεδιάσει τον Πειραιά και την αθηναϊκή αποικία στη Νότια Ιταλία που
ιδρύθηκε με πρωτοβουλία του Περικλή, τους Θούριους, με τη συμμετοχή σημαντικών
προσωπικοτήτων (Πολέμαρχος, Λυσίας, Ηρόδοτος)· όχι όμως και την Αθήνα, η οποία
είχε δομηθεί χωρίς κάποιο σχεδιασμό, με αποτέλεσμα «τους λαβυρινθώδεις δρόμους
του άστεως».20

Οικοδόμηση - Αρχιτεκτονική

Το «οικοδομικό πρόγραμμα του Περικλή» βασίστηκε στο ταμείο της

Αθηναϊκής Συμμαχίας που μεταφέρθηκε (με δική του πρωτοβουλία) στην Αθήνα από
τη Δήλο. Αποτέλεσμα ήταν να εκμεταλλευτούν τα χρήματα των συμμαχικών πόλεων
για την πολυδάπανη δόμηση και διακόσμηση της Αθήνας (και για τους δραματικούς
αγώνες), αντί για τα πολεμικά έξοδα, γεγονός το οποίο στηλιτεύθηκε από πολλούς.
Αναδιαμορφώθηκε η Ακρόπολη και κατασκευάστηκαν ο Παρθενώνας, τα
Προπύλαια, ο ναός της Αθηνάς Νίκης και το Ερεχθείο από τον Μνησικλή, αλλά και
δημόσια κτήρια και ναοί σε διάφορα ιερά στην Αττική. Επίσης, φιλοτεχνήθηκαν έργα
ζωγραφικής και πανάκριβα γλυπτά, όπως το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς.21
Το κέντρο της αρχαίας Αθήνας ήταν η Αγορά, όπου βρίσκονταν δημόσια
(διοικητικά, δικαστικά, πολιτικά) κτήρια, εμπορικά καταστήματα, χώροι συνάντησης
και πολιτιστικής δραστηριότητας, ναοί και ιερά· εκεί λάμβαναν χώρα όλα τα
σημαντικά γεγονότα και αποφάσεις της πόλης.22

18
Κουκουζέλη (2000), σ.55.
19
Κουκουζέλη (2000), σ.203.
20
Greco (2003), σσ.117-119.
21
http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/art/page_087.html
22
Camp (1990), σ.3.

7
 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ

Θέατρο

Μέσα στα καθήκοντα του επώνυμου άρχοντα (Καλλίας) ήταν να ορίζει τους
χορηγούς για τους δραματικούς αγώνες και τρεις ποιητές για να συμμετέχουν με τα
έργα τους στα Μεγάλα Διονύσια. Οι ποιητές επιλέγονταν, αφού του είχαν
παρουσιάσει τα έργα τους. Στους αγώνες αυτούς ο κάθε δραματουργός συμμετείχε με
τρεις τραγωδίες και ένα σατυρικό δράμα, δηλαδή τέσσερα δράματα. Το βραβείο για
τον νικητή ήταν στεφάνι κισσού και ενίοτε χρήματα. Με την ίδια διαδικασία, κατά τη
διάρκεια των Μεγάλων Διονυσίων αγωνίζονταν πέντε ποιητές, οι οποίοι συμμετείχαν
με μία μόνο κωμωδία.23
Η θεματολογία της τραγωδίας ήταν μυθολογική, αλλά και γεγονοτολογική,
τείνοντας να αναπτύσσει τραγικές όψεις της ζωής των ηρώων. Το σατυρικό δράμα
παρουσίαζε μύθους με χορό σατύρων. Η κωμωδία διακωμωδούσε πρόσωπα,
συμβάντα ή απόψεις εκείνης της περιόδου.24
Οι δύο μεγάλοι τραγικοί, ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης πέθαναν. Παρ’ όλα
αυτά, ο δεύτερος συμμετείχε με ένα έργο του σχετικό με τη διονυσιακή λατρεία
(Βάκχαι), στο οποίο πήρε το πρώτο βραβείο. Ο Αριστοφάνης αγωνίστηκε με την
κωμωδία του Βάτραχοι, η οποία του έδωσε την πρώτη θέση επίσης.

Λογοτεχνία

Η ρητορική τέχνη, ένα από τα είδη του πεζού λόγου, διδασκόταν από τους
σοφιστές και διακρινόταν σε τρία διαφορετικά είδη λόγου: τους δικανικούς (για τα
δικαστήρια), τους συμβουλευτικούς (για τη Βουλή και την Εκκλησία) και τους
πανηγυρικούς ή επιδεικτικούς (για επίσημες τελετές και γιορτές). Η αξία της
ρητορικής ήταν πολύ μεγάλη, αφού από τους λόγους που εκφωνούνταν σε ένα τόσο
μεγάλο κοινό, κρινόταν η επιτυχία εκείνου που προσπαθούσε να πείσει ή να
εντυπωσιάσει τους ακροατές του. Ο Λυσίας ήταν εξαιρετικός λογογράφος. Οι

23
Κουκουζέλη (2000), σ.232.
24
Κουκουζέλη (2000), σσ.232-234.

8
περισσότεροι ρητορικοί λόγοι που έγραψε ήταν δικανικοί, δηλαδή για να
εκφωνηθούν στα δικαστήρια από τους πελάτες του.25
Ένα άλλο είδος πεζογραφίας ήταν η Ιστορία, όρος που εισήγαγε ο Ηρόδοτος,
ο «πατέρας της Ιστορίας», για να περιγράψει το βιβλίο στο οποίο δημοσίευσε το έργο
του· αφορούσε τον ελληνο-περσικό πόλεμο και παράλληλα περιείχε μεγάλο όγκο
ιστορικών πληροφοριών για την περσική αυτοκρατορία και για πολλά ελληνικά
κράτη· επιπλέον, γεωγραφικά και εθνογραφικά στοιχεία από τα εκτός ελλαδικού
χώρου ταξίδια του.26

Ζωγραφική

Άλλος ένας διάλογος μεταξύ του Σωκράτη και του ζωγράφου Παρράσιου,
περί ικανότητας της τέχνης να αποδίδει τα ψυχογραφικά χαρακτηριστικά των
μορφών, μας δείχνει ένα από τα γνωρίσματα της ζωγραφικής του. Επιπλέον,
χρησιμοποιώντας καμπύλα περιγράμματα, απέδιδε τον πλαστικό όγκο των σωμάτων,
δίνοντάς τους συγχρόνως «κομψότητα στα μαλλιά, στο σώμα χάρη».27
Αυτόν τον όγκο απέδιδε ο ανταγωνιστής του Ζεύξις με τη φωτοσκίαση και
τους χρωματικούς τόνους, ο οποίος εργάστηκε στη βασιλική αυλή της Μακεδονίας
(μεταλαμπαδεύοντας μέρος του αθηναϊκού πολιτισμού).28

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΑΞΙΕΣ

Σοφιστές

Οι σοφιστές, όπως ο Θρασύμαχος, ήταν πρόσωπα που αμείβονταν για να

διδάξουν διάφορα θέματα (ιστορία, φιλοσοφία, ρητορική, κ.λπ.), με κυριότερο αυτό
της θεωρίας της πολιτικής. Διατείνονταν ότι με τη διδασκαλία και την εκπαίδευση
που παρείχαν σε πλούσιους νέους, μπορούσαν να καταφέρουν την επιτυχία τους στην
πολιτική. Επίσης, ότι το άτομο είχε το δικαίωμα αμφισβήτησης ακόμα και των
νόμων, αν αυτοί τον ζημίωναν. Υποστήριζαν ότι μπορούσαν να διδάξουν τον τρόπο
25
Κουκουζέλη (2000), σ.228.
26
Κουκουζέλη (2000), σ.227.
27
Ξενοφών, Απομνημονεύματα, 3.10.
28
Κουκουζέλη (2000), σ.170.

9
επίτευξης προσωπικής επιτυχίας, αποσυνδέοντας το όλο εγχείρημα από τα απόλυτα
ηθικά πρότυπα των φιλοσοφικών αξιωμάτων· αυτά θεωρούνταν τελείως υποκειμενικά
και σχετικά και, αναλόγως της οπτικής του κάθε ανθρώπου, οι αξίες, οι γνώσεις και
οι αλήθειες είχαν άλλη μορφή και έννοια· σύμφωνα με τη ρήση του Πρωταγόρα:
«πάντων χρημάτων μέτρον ἄνθρωπος».29

Φιλοσοφία (σωκρατική)

Ο Σωκράτης, φέρνοντας τη φιλοσοφία σε ανθρωποκεντρικό επίπεδο, ήταν

εντελώς αντίθετος με τη θεωρία των σοφιστών περί σχετικισμού, της οποίας την
καταπολέμηση έβαλε ως στόχο. Υποστήριξε ότι «η αρετή είναι γνώση», εννοώντας
την απόλυτη και αληθινή γνώση· ότι μέσα στον καθένα υπάρχουν κρυμμένες όλες οι
ηθικές αξίες, οι οποίες καθορίζονται από μια γενικευμένη και κοινώς αποδεκτή ηθική
νόρμα. Αφ’ ης στιγμής ο άνθρωπος την κατανοήσει και την κάνει κτήμα του, θα έχει
τη δυνατότητα να ανακαλύψει ποιος είναι ο πραγματικός σκοπός της ζωής και να
κατακτήσει την ηθική αρετή. Επίσης, πίστευε στην «ενότητα των αρετών» και στη
μεταξύ τους σύνδεση κατά τρόπο που, κατακτώντας μία από αυτές, τότε τις κατέχεις
όλες. Τέλος, ότι «η αρετή είναι ευδαιμονία», πράγμα που σημαίνει ότι ο ηθικός
άνθρωπος είναι και ευτυχής, αφού - έχοντας την απόλυτη γνώση - θα πράξει έτσι
ώστε να οδηγηθεί στην ευδαιμονία. Υπό αυτό το πρίσμα, όταν κάνει κάποιος κάτι
κακό, δεν το κάνει οικιοθελώς («οὐδεὶς ἑκὼν κακός»), αλλά επειδή έχει άγνοια (της
απόλυτης αλήθειας).30
Η «σωκρατική μέθοδος» («μαιευτική») βασιζόταν στην ανακάλυψη της
απόλυτης αλήθειας μέσω του «σωκρατικού διαλόγου»· δηλώνοντας παντελή άγνοια
(«ἕν οἶδα, ὅτι οὐδέν οἶδα»), έθετε στον συνομιλητή του ερωτήσεις σχετικές με κάποια
ηθική αξία, που αυτός νόμιζε ότι κατείχε, παρακινώντας τον σε εσωτερική
αναζήτηση, ώστε μέσα από την επαγωγική μέθοδο να ανακαλύψει την αλήθεια για
την εξεταζόμενη ηθική έννοια, εξαγάγοντας έναν καθολικό ορισμό που
αντικατόπτριζε ένα υπέρτατο ηθικό υπόδειγμα.31

29
Κουκουζέλη (2000), σσ.92,114.
30
Κουκουζέλη (2000), σ.115.
31
Κουκουζέλη (2000), σσ.115-116.

10
 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Στην Αθήνα του Σωκράτη, του πολιτισμού και της δημοκρατίας – παρά τις
ανισότητες, τις αντιθέσεις, τις αντιπαραθέσεις και τα λάθη της – έζησε μια πλειάδα
σημαντικών ανθρώπων του πνεύματος, της τέχνης, της πολιτικής· ρήτορες,
δραματουργοί, καλλιτέχνες, πολιτικοί· Λυσίας, Σοφοκλής, Παρράσιος, Περικλής.
Άνθρωποι που άφησαν παρακαταθήκη τις ιδέες, τις αξίες, τις απόψεις και τα έργα
τους, όντας καινοτόμοι, χαρισματικοί, ευρηματικοί και πρωτοπόροι.

11
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Πρωτογενείς πηγές

• Ξενοφών, Απομνημονεύματα, 3.10.

• Πλάτων, Πολιτεία, 1.

Δευτερογενείς πηγές

• J. Camp, Η Αγορά της αρχαίας Αθήνας. Σύντομος Οδηγός, μτφρ. Ε.

Μαραθάκη, Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, Αθήνα 1990
[Διαθέσιμο στο: http://www.agathe.gr/Texts/pdfs/PB16_Greek.pdf,
ημερομηνία: 7/2/2018], σσ. 3, 13.
• R. Flacelière, Ο δημόσιος και ιδιωτικός βίος των αρχαίων Ελλήνων, μτφρ. Γ.
Βανδώρου, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 2003, σ. 47.
• E. Greco, «Ο Ιππόδαμος και οι Θούριοι», ΕΓΝΑΤΙΑ 7 (2003) [Διαθέσιμο στο:
http://www.hist.auth.gr/old_hist/sites/default/files/02A_meletes_arxaiologia_
Greco.pdf, ημερομηνία: 9/2/2018], σσ. 117-119.
• Α. Κουκουζέλη, στο Ι. Γιαννόπουλος, Γ. Κατσιαμπούρα, Α. Κουκουζέλη,
Εισαγωγή στον Ελληνικό Πολιτισμό, τ. Β΄, Σημαντικοί Σταθμοί του Ελληνικού
Πολιτισμού, ΕΑΠ, Πάτρα 2000 [κεφ. 1-5], σσ. 41, 53-55, 84-86, 92, 114-116,
170, 203, 227-228, 232-234.
• C. Mossé / A. Schnapp-Gourbeillon, Επίτομη Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας
(2000-31 π.Χ.), μτφρ. Λ. Στεφάνου, Εκδόσεις Δ. Ν. Παπαδήμας, Αθήνα 1999,
σσ. 370, 374-376.
• Ε . Μπολιάκη, «Ο μεγάλος δάσκαλος της ελευθερίας», Παιδαγωγικός λόγος
15 (2009) [Διαθέσιμο στο: https://www.plogos.gr/TEYXH/2_%202009.pdf,
ημερομηνία: 7/2/2018], σσ. 32-33, 46-47, 52.
• Μ. Β. Σακελλαρίου, Η αθηναϊκή δημοκρατία, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις
Κρήτης, Ηράκλειο 1999 [Διαθέσιμο στο:
http://libgen.io/_ads/1194BAFD15CE6AFEED80086C9236A1D8,
ημερομηνία: 7/2/2018], σσ. 308-310, 560-561.

12
 ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ

• http://www.fhw.gr/chronos/05/gr/politics/327archontes9.html,
ημερομηνία: 9/2/2018.
• http://www.greek-
language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/art/page_087.html,
ημερομηνία: 9/2/2018.

13