Môn học

TÀI CHÍNH – TIỀN TỆ

Chương 3
NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
Ngân sách nhà nước

3.1 Những vấn đề chung về ngân sách nhà nước

(NSNN)
3.2 Thu NSNN
3.3 Chi NSNN
3.4 Bội chi NSNN và các biện pháp cân đối NSNN
3.5. Hệ thống NSNN và phân cấp quản lý

2
Cấu trúc tài chính nhà nước

2
Các quỹ
Ngân sách ngoài ngân
Tín dụng sách nhà
nhà nước nước
nhà nước
1 3

3
3.1 Những vấn đề chung về NSNN

3.1.1 Khái niệm:

Là hệ thống các quan hệ kinh tế dưới hình thái giá

trị, phát sinh gắn liền với quá trình tạo lập, phân phối và sử
dụng quỹ TT tập trung của NN khi NN tham gia phân phối
các nguồn TC quốc gia nhằm đảm bảo cho việc thực hiện
các chức năng, nhiệm vụ của NN

4 4
 3.1.2. Đặc điểm

- Gắn với quyền lực kinh tế, chính trị của NN, liên quan đến
việc thực hiện các chức năng của NN, được tiến hành trên cơ
sở pháp lý.
- Gắn với sở hữu NN, chứa đựng nội dung KT–XH, quan hệ
lợi ích khi NN tham gia phân phối các nguồn TC quốc gia.
Trong đó, lợi ích quốc gia, tổng thể được đặt lên hàng đầu.
- Quỹ NSNN được chia thành nhiều quỹ nhỏ có tác dụng riêng
rồi mới được chi dùng cho những mục đích đã xác định trước.
- Được thực hiện theo nguyên tắc không hoàn trả trực tiếp là
chủ yếu.

5 5
 3.1.3 Vai trò của ngân sách nhà nước

- Là công cụ huy động nguồn TC cho các nhu cầu chi

tiêu và thực hiện sự cân đối thu chi tài chính của NN.
- Là công cụ điều tiết vĩ mô nền KT-XH
+ Định hướng sản xuất kinh doanh, xác lập cơ cấu KT
hợp lý của nền KT quốc dân.
+ Điều tiết thị trường, bình ổn giá cả, kiểm soát lạm
phát.
+ Điều tiết thu nhập nhằm đảm bảo công bằng xã hội.
- Là công cụ kiểm tra giám sát các hoạt động KT-XH

6 6
3.2 Thu ngân sách nhà nước

3.2.1 Khái niệm, đặc điểm thu NSNN

* Khái niệm:
Thu NSNN là việc NN sử dụng quyền lực
của mình để huy động, tập trung một phần nguồn
lực TC quốc gia để hình thành quỹ TT cần thiết
nhằm đáp ứng các nhu cầu chi tiêu của NN.

7 7
Thu NSNN

Thu NSNN
(24,7%)

8
Đặc điểm thu NSNN

- Là một hình thức phân phối nguồn TC quốc gia

giữa Nhà nước với các chủ thể trong XH, dựa trên
quyền lực của Nhà nước, để giải quyết hài hòa các
mối quan hệ về lợi ích KT

- Gắn chặt với thực trạng KT và sự vận động của

các phạm trù giá trị khác.

9 9
3.2.2 Phân loại thu NSNN

- Căn cứ vào nội dung kinh tế của các khoản thu

+ Thu thuế
+ Thu phí, lệ phí
+ Thu từ hoạt động kinh tế của Nhà nước
+ Thu từ hoạt động sự nghiệp
+ Thu từ bán hoặc cho thuê tài sản thuộc sở hữu
nhà nước
+ Thu từ vay nợ và viện trợ không hoàn lại
+ Thu khác: phạt, tịch thu, tịch biên TS,…

10 10
Cơ cấu các khoản thu theo nội dung KT

Thuế
Phí
Lệ phí Khác
NSNN
H động
kinh Vay nợ,
tế viện trợ

Hđộng Bán,
sự cho thuê
nghiệp tài sản

11
THUẾ

Thuế là một khoản thu bắt buộc, không bồi

hoàn trực tiếp của Nhà nước đối với các tổ
chức và các cá nhân nhằm đáp ứng nhu cầu
chi tiêu của Nhà nước vì lợi ích chung

12
PHÍ, LỆ PHÍ

Phí là khoản thu mà người thụ hưởng lợi ích phải

nộp do việc đầu tư, bảo dưỡng công trình công
cộng, hoạt động dịch vụ của tổ chức, cá nhân khác.

Lệ phí là khoản tiền được ấn định mà tổ chức, cá

nhân phải nộp khi được cơ quan nhà nước cung cấp
dịch vụ công, phục vụ công việc quản lý nhà nước
được quy đ

13
tiêu thụ đặc biệt

14
15
16
17
Căn cứ vào tính chất phát sinh các
khoản thu

+ Thu thường xuyên

+ Thu không thường xuyên

18 18
Căn cứ vào Căn cứ vào tính chất cân
đối NSNN

+ Thu trong cân đối ngân sách nhà nước

+ Thu ngoài cân đối ngân sách nhà nước
(thu bù đắp thiếu hụt NSNN)
khoản thu bù đắp khoản chi

19 19
3.2.3 Các nhân tố ảnh hưởng đến thu
NSNN

- Thu nhập GDP bình quân đầu người.

- Tỷ suất doanh lợi trong nền kinh tế
- Khả năng xuất khẩu tài nguyên thiên nhiên (dầu
mỏ và khoáng sản)
- Mức độ trang trải các khoản chi phí của Nhà
nước
- Tổ chức bộ máy thu nộp
- Các nhân tố khác…

20 20
3.2.4 Các nguyên tắc thiết lập hệ
thống thu NSNN

- Nguyên tắc ổn định lâu dài

- Nguyên tắc đảm bảo công bằng

- Nguyên tắc rõ ràng, chắc chắn

- Nguyên tắc giản đơn

21 21
3.3 Chi ngân sách nhà nước

3.3.1 Khái niệm, đặc điểm

* Khái niệm:
Chi ngân sách Nhà nước là quá trình phân
phối và sử dụng quỹ Ngân sách Nhà nước, nhằm
trang trải các chi phí cho bộ máy Nhà nước và
thực hiện các chức năng của Nhà nước về mọi
mặt.

22 22
Đặc điểm chi NSNN

- Gắn với bộ máy NN và những nhiệm vụ KT-XH,

chính trị mà NN phải đảm đương trong từng thời kỳ.

- Gắn liền với quyền lực của NN.

- Hiệu quả được xem xét trên tầm vĩ mô.

- Mang tính chất không hoàn trả trực tiếp là chủ yếu.

- Thường có những tác động đến sự vận động của

các phạm trù giá trị khác.

23 23
3.3.2 Phân loại chi NSNN

- Căn cứ vào nội dung của các khoản chi

+ Chi đầu tư phát triển kinh tế

+ Chi phát triển sự nghiệp

+ Chi quản lý hành chính

+ Chi phúc lợi xã hội

+ Chi cho an ninh quốc phòng.

+ Chi khác: Chi trả nợ, chi viện trợ,…

24 24
3.3.2 Phân loại chi NSNN (tiếp)

- Căn cứ vào mục đích chi tiêu

+ Chi cho tích luỹ

+ Chi tiêu dùng

- Căn cứ vào tính chất phát sinh các khoản chi:

+ Chi thường xuyên

+ Chi không thường xuyên

25 25
3.3.3 Các nhân tố ảnh hưởng đến chi
NSNN

- Bản chất chế độ XH

- Sự phát triển của lực lượng sản xuất

- Khả năng tích luỹ của nền KT

- Mô hình tổ chức bộ máy NN và những nhiệm vụ KT-

XH mà NN đảm nhiệm trong từng thời kỳ.

- Một số nhân tố khác như: biến động KT, chính trị,

XH; giá cả, lãi suất, tỷ giá hối đoái ...

26 26
3.3.4 Các nguyên tắc tổ chức chi NSNN

- Dựa trên khả năng các nguồn thu có thể huy động được
để bố trí các khoản chi
- Tiết kiệm và hiệu quả
- Tập trung có trọng điểm
- NN và nhân dân cùng làm trong việc bố trí các khoản chi
của NSNN, nhất là khoản chi mang tính chất phúc lợi XH
- Phân biệt nhiệm vụ phát triển KT-XH các cấp theo luật để
bố trí các khoản chi cho thích hợp.
- Kết hợp các khoản chi NSNN với việc điều hành khối
lượng TT, lãi suất, tỷ giá hối đoái để tạo nên công cụ tổng
hợp cùng tác động, thực hiện các mục tiêu KT vĩ mô.

27 27
3.4 Bội chi NSNN và các biện pháp cân đối
NSNN

Ngân sách

Cân bằng Thặng dư Bội chi

Thu = Chi Thu > Chi Thu < Chi

28 28
3.4 Bội chi NSNN và các biện pháp cân đối
NSNN

3.4.1 Khái niệm và các loại bội chi NSNN

* Khái niệm: Bội chi NSNN là tình trạng mất cân đối
của NSNN khi thu NSNN không đủ bù đắp các khoản
chi NSNN trong một thời kỳ nhất định
* Các loại bội chi: Căn cứ vào nguyên nhân gây ra
bội chi
+ Bội chi cơ cấu: Do thay đổi chính sách thu - chi
+ Bội chi chu kỳ: Do thay đổi của chu kỳ kinh tế,
thường xảy ra do suy thoái kinh tế

29 29
Dự toán NSNN 2021

30
3.4.2 Biện pháp cân đối NSNN

* Những giải pháp tăng thu

- Công cụ thuế
+ Ban hành các thuế mới
+ Hoàn thiện các sắc thuế hiện hành theo hướng
thay đổi mức thuế suất, mở rộng diện điều tiết của
thuế
- Bồi dưỡng các nguồn thu nội bộ
- Các giải pháp khác: Hoàn thiện bộ máy hành thu

31 31
3.4.2 Biện pháp cân đối NSNN

* Những giải pháp giảm chi

- Cắt giảm những khoản chi chưa cấp bách
- Rà soát, xây dựng và hoàn thiện các định mức chi
tiêu khoa học và hợp lý
- Thực hành tiết kiệm chống tham ô tham nhũng lãng
phí
- Tinh giảm và nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ
máy NN

32 32
3.4.2 Biện pháp cân đối NSNN

* Tạo nguồn bù đắp thiếu hụt

- Vay trong ngoài nước

- Nhận viện trợ

- Phát hành thêm tiền

33 33
3.5. Hệ thống NSNN và phân cấp quản lý

3.5.1 Hệ thống NSNN

* Khái niệm

Hệ thống NS là tổng thể các cấp NS gắn bó hữu cơ

với nhau trong quá trình tổ chức huy động, quản lý các
khoản thu và thực hiện nhiệm vụ chi của mỗi cấp ngân
sách tương ứng với cấp chính quyền.

34 34
3.5.2 Phân cấp quản lý NSNN

* Khái niệm

Phân cấp quản lý NSNN là sự phân chia quyền hạn,

trách nhiệm của chính quyền NN các cấp trong việc
quản lý, điều hành nhiệm vụ thu chi của mỗi cấp NS

35 35
Hệ thống NSNN Việt Nam

Ngân sách nhà nước

Ngân sách trung ương Ngân sách địa phương

Ngân sách tỉnh, thành

phố trực thuộc TW

chia theo phân cấp sẽ là 4 cấp

Ngân sách quận,
huyện

Ngân sách xã, phường

36 36
3.5.2 Phân cấp quản lý NSNN (tiếp)

* Nội dung
- Giải quyết mối quan hệ quyền lực giữa các cấp chính
quyền trong việc ban hành các văn bản, chế độ thu
chi, quản lý NS.
- Giải quyết mối quan hệ vật chất trong quá trình phân
giao nhiệm vụ chi, nguồn thu và cân đối NSNN.
- Giải quyết mối quan hệ trong quá trình thực hiện chu
trình NS

37 37
3.5.2 Phân cấp quản lý NSNN (tiếp)

* Nguyên tắc phân cấp:

- Phân cấp NS phải được tiến hành đồng thời với việc
phân cấp kinh tế và tổ chức bộ máy hành chính.

- Phải đảm bảo vai trò chủ đạo của NSTW và tính độc
lập chủ động của NSĐP.

- Đảm bảo nguyên tắc công bằng trong phân cấp NS.

38 38
CÂU HỎI ÔN TẬP CHƯƠNG 3

1. NSNN là gì? Phân tích đặc điểm của NSNN?

2. Phân tích vai trò của NSNN?
3. Thu NSNN là gì? Trình bày các tiêu thức phân loại thu
NSNN?
4. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến Thu NSNN. Nêu
một số biện pháp nhằm tăng thu NSNN Việt nam?
5. Phân tích các nguyên tắc thiết lập hệ thống thu NSNN?
Cần phải áp dụng những biện pháp gì để chống thất thu
NSNN Việt nam?

39 39
CÂU HỎI ÔN TẬP CHƯƠNG 3

6. Chi NSNN là gì? Trình bày các tiêu thức phân loại chi
NSNN?
7. Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến chi NSNN?
8. Phân tích các nguyên tắc chi NSNN. Để hạn chế thất
thoát NS, Việt nam cần phải áp dụng những biện pháp gì?
9. Bội chi NSNN là gì? Các loại bội chi NSNN?
10. Phân tích các giải pháp cân đối NSNN?

40 40
Bạn Có Biết Không

Loại thuế nào dưới đây

là thuế trực thu?

A Thuế giá trị gia tăng

B Thuế tiêu thụ đặc biệt

C Thuế xuất, nhập khẩu

D D Thuế thu nhập doanh nghiệp 41

 Bạn Có Biết Không

Khoản chi nào dưới đây là chi cho đầu tư

phát triển

A Dự trữ nhà nước

B Chi trợ giá mặt hàng chính sách

D?
C Chi tiền lương khối hành chính sự nghiệp

D Chi cho cơ sở hạ tầng nền kinh tế

42
Bạn Có Biết Không

Khi thực hiện chính sách chi NSNN, Chính phủ cần kết
hợp chặt chẽ các khoản chi ngân sách với …. có mặt
trong lưu thông và các phạm trù giá trị

A Khối lượng hàng hóa

B Khối lượng hàng tiêu dùng

D?
C Khối lượng tín dụng

D Khối lượng tiền tệ

43
Bạn Có Biết Không

Giải pháp để khắc phục bội chi NSNN bao gồm

A Phát hành tiền, tăng thuế suất

B B Tăng thu, giảm chi, tạo nguồn bù đắp thiếu hụt

B Tăng thu, giảm chi tối đa các khoản chi, phát hành
tiền

Tăng thu, phát hành trái phiếu, kỳ phiếu ngân

C
hàng
44
Bạn Có Biết Không

Hệ thống NSNN bao gồm

các cấp ngân sách nào sau đây?

Thành phố thuộc Trung ương, tỉnh,

A huyện, xã

B Trung ương, tỉnh

C Trung ương, tỉnh, thành phố, huyện, xã

D Trung ương, tỉnh, thành phố trực thuộc

trung ương, quận, huyện, phường, xã 45
Bạn Có Biết Không

Khoản thu từ đấu giá quyền sử dụng đất

của nhà nước thuộc nhóm thu nào sau đây?

Thu từ bán tài sản thuộc sở hữu nhà

A nước

B Thu từ hoạt động kinh tế của nhà nước

C Thu thường xuyên

D Thu bù đắp thâm hụt ngân sách 46

 Bạn Có Biết Không

Khoản chi nào thuộc chi đầu tư phát triển?

A Chi đầu tư cơ sở hạ tầng

A
B Chi quản lý hành chính nhà nước

C Chi cho an ninh, quốc phòng

D Chi cho hoạt động sự nghiệp 47

 Bạn Có Biết Không

Sắc thuế nào KHÔNG phải là thuế gián thu?

A Thuế giá trị gia tăng

B B
Thuế thu nhập doanh nghiệp

B Thuế tiêu thụ đặc biệt

C Thuế xuất khẩu

48
 Bạn Có Biết Không

Nhà nước chi trợ cấp cho đối tượng chính

sách xã hội, khoản chi này thuộc

A Chi thường xuyên

B B Chi đầu tư phát triển

C Chi trong cân đối

D Chi phát triển văn hóa, xã hội 49

Bạn Có Biết Không

Hệ thống NSNN Việt Nam bao gồm mấy cấp ngân sách?

A 5

B
4

B 3

C 2
50
Bạn Có Biết Không

Hoạt động thu chi NSNN không bị điều chỉnh

trực tiếp bởi

A Luật Doanh nghiệp

A?
B Các Pháp lệnh về Phí, lệ phí

C Luật Ngân sách nhà nước

D Các Luật Thuế 51

Bạn Có Biết Không

Khả năng tích lũy của nền kinh tế

tốt lên, sẽ

A Tăng bội chi NSNN

B Giảm chi NSNN

D?
C Thặng dư NSNN

D Tạo điều kiện tăng thu NSNN 52

Bạn Có Biết Không

Nhà nước chi đầu tư xây dựng

trường học, khoản chi này thuộc

A Đầu tư xây dựng cơ bản

B? B Phúc lợi xã hội

C Quản lý hành chính

D Phát triển văn hóa, giáo dục 53

Bạn Có Biết Không

Tổng thu nhỏ hơn tổng chi và thu thường

xuyên lớn hơn chi thường xuyên là loại bội
chi nào?

A Bội chi cơ cấu

A? B Bội chi chu kỳ

C Bội chi bất thường

D Bội chi bị động 54

không có C và D
 Bạn Có Biết Không

Dân cư nộp lệ phí vào NSNN khi

Sử dụng dịch vụ mang tính hành chính

A pháp lý do nhà nước cung cấp

B Sử dụng dịch vụ công cộng

B?
C Nhận trợ cấp ưu đãi từ Chính phủ

D Sử dụng hàng hóa nhà nước không

khuyến khích 55