1 4904849469461233825

øπ +Á<ä kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT |ü⁄s¡kÕÿs¡+ bı+~q $eTs¡Ù yê´dü dü+|ü⁄{Ï
eTq qe\\T
eTq ø£<∏ëìø£\T
sê#·bÕfiË+ #·+Á<äX‚Ks¡¬s&ç¶
MANA NAVALALU & MANA KATHAANIKALU
- Rachapalem Chandrasekhara Reddy
Á|ü#·Ts¡D HÓ+. : 2350/568

Á|ü‘·T\T : 1000
Á|ü<eä∏ T eTTÁ<äD : @Á|æ˝,Ÿ 2015
© s¡#s· TT‘·
f…{
Æ ˝Ï Ÿ &çC’… Hé : yÓ+ø£{Ÿ J
yÓ\ : 90/`
Á|ü‘·T\≈£î
$XÊ˝≤+Á<Ûä |ü_¢w+æ >¥ Vü≤Ödt $XÊ˝≤+Á<Ûä ãTø˘V≤ü Ödt
33`22`2, #·+Á<ä+ _*¶+>¥‡ $»j·Tyê&É, $XÊK|ü≥ï+,
#·T≥Tº>T∑ +≥, $»j·Tyê&É`520 004 nq+‘·|⁄ü s¡+, >∑T+≥÷s¡T
bò˛Hé : 0866`2430302 ‹s¡T|ü‹, ø±øÏHê&É, ˇ+>√\T
Email : vphpublish@gmail.com lø±≈£îfi¯+, ø£&É|ü.
ôV≤#·Ã]ø£ : á |ü⁄düÔø£+˝À @ uÛ≤>±HÓ’ïHê |üP]Ô>± ø±˙, bÕøÏåø£+>± ø±˙ ø±|”¬s’{Ÿ Vü≤≈£îÿ

ø£*–qyê] qT+&ç ˝Òø£ Á|ü#·Ts¡Dø£s¡Ô\ qT+&ç eTT+<äT>± sê‘·|üPs¡«ø£
nqTeT‹ bı+<ä≈£î+&Ü @ s¡÷|ü+>± yê&ÉT≈£îHêï ø±|”¬s’{Ÿ #·≥ºØ‘ê´ H˚s¡+.
eTTÁ<äD : $XÊ˝≤+Á<Ûä $C≤„q dü$T‹ eTTÁ<äD≤\j·T+ ` $»j·Tyê&É

n+øÏ‘·+
kÂ»qó*
kÂVü‰Ås¡›eT÷]Ô
$<ä«qàDÏ
$‘·sD¡ ≈£î >∑ì
XÊg kÕVæ≤‘ê´\ yês¡~∏
$<ë´bÕ\Hê s¡+>±\ kÕs¡~∏
XÊg s¡+>∑+˝À | Á |
ü +ü #· $Vü‰]
kÕVæ≤‘·´ s¡+>∑+˝À bÁ ˛‘ê‡V≤ü \Vü≤]
jÓ÷– y˚eTq $X¯«$<ë´\j·T eékÕú|øü £ n<Û´ä ≈£îå \T
Ä#ês¡´ ns¡T\
® sêeT#·+Á<ë¬s&ç¶ >±]øÏ
yê] leT‹ $»j·T\øÏÎ >±]øÏ
sêj·T\d”eT... ø£s¡e⁄ ø£sêfi¯qè‘·´ H˚\, y˚≥ø=&Éefi¯¢‘√ bòÕ´ø£¸Hé uÛÑ÷‘ê\T düèwæº+#˚
$<Ûä«+dü #·]Á‘· e÷Á‘·y˚T ø±<äT, ø£e⁄\T, s¡#·sTT‘·\T, $eTs¡Ù≈£î\ ø£˝≤\T yÓ<ä»*¢q neT÷\´,
Ä<ÛäTìø£ kÕVæ≤r dü+|ü<ä\ >∑ì ≈£L&Ü. ‘Ó\T>∑T Ä<ÛäTìø£ $eTs¡Ù≈£î Hê+~ |ü*øÏq, ø=‘·Ôb˛ø£&É\T
H˚]Œq |ü⁄]{Ï>∑&É¶ n~. ø£≥ºeT+∫ sêeT*+>±¬s&ç¶, sê#·eT\T¢ sêeT#·+Á<ë¬s&ç¶, e\¢+bÕ{Ï
yÓ+ø£≥düTã“j·T´, sê#·bÕfiË+ #·+Á<äX‚Ks¡¬s&ç¶... Ä ‘·*¢ n+~+∫q nqs¡È s¡‘êï\T. Ms¡T
kÕVæ≤‘ê´ìï kÕe÷õø£ <äèø£Œ<∏ä+, XÊÁd”Ôj·T |ü]o\q\‘√ $X‚¢wæ+∫ $eTs¡ÙqT |ü<äTHÓøÏÿ+#ês¡T.
M]˝À sê#·bÕfiË+~ $•wüºkÕúq+. dü+Á|ü<ëj·T+˝À yÓTT\¬ø‹Ôq Äj·Tq kÕVæ≤‘·´ $eTs¡Ù˝À
Áø£e÷qT>∑‘·yÓTÆq n_Ûeè~Δì kÕ~Û+#ês¡T. e÷]ÿ‡düTº kÕVæ≤‘·´ $eTs¡Ù≈£î&ÉT>± m~>±s¡T.
eT<äT›≈£L] #·+Á<ä+ ~~›q e÷]ÿ‡düTº $eTs¡ÙHê |ü<äΔ‹øÏ yês¡düT&ç>± sê#·bÕfiË+ ì*#ês¡T. @
e÷Á‘·+ düeT‘Í\´‘· ø√˝ÀŒ≈£î+&Ü $eTs¡Ù sêj·T>∑\>∑&É+ #·+Á<ä+ Á|ü‘˚´ø£‘·. Ä ˇs¡e&çH˚
sê#·bÕfiË+ n+<äT≈£îHêïs¡T. uÛÖ‹ø£, kÕVæ≤‘·´ |ü]dæú‘·T\ eT<Ûä´qTqï yÓ’s¡T<Ûë´\qT düÁø£eT+>±
>∑T]Ô+#·&É+˝À Äj·Tq n+<Óy˚dæq #˚sTT. ø£<∏Ó’Hê, qe˝…’Hê, ø£$‘·«yÓTÆHê.. Äj·Tq $eTs¡Ù
kÕe÷õø£ #Ó’‘·q´ dü+$<Ûëq+‘√H˚ kÕ–+~. nìï+{Ïø° $T+∫ dü~«eTs¡Ù≈£î&çøÏ ñ+&Ü*‡q
\ø£åD+ Äj·Tq˝À |ü⁄wüÿ\+>± ñ+~. ªø£<∏ëìø± •\Œ+˝À n‘·´+‘· Á|ü<ÛëqyÓTÆq~ s¡#·sTT‘·
ø£+sƒ¡dü«s¡+μ nì #Ó|üŒ&É+ Äj·Tq |ü]o\Hê |ü]D‹øÏ ì<äs¡Ùq+. Äj·Tq πøe\+ $X‚¢wüD\≈£î
e÷Á‘·y˚T |ü]$T‘·+ ø±≈£î+&Ü, |ü]o\q\T, dü÷Árø£s¡D\T #˚dü÷Ô $eTs¡Ù≈£î ø=‘·Ô ns¡ú+ #ÓbÕŒs¡T.
m+‘·{Ï dü+øÏ¢wüº kÕe÷õø£ |ü]dæú‘·T\HÓ’Hê s¡#·sTT‘· dü+|üPs¡í+>± ne>±Vü≤q #˚düTø√>∑*–‘˚
<ëìï düsfi¡ +¯ >±, ø£fi≤‘·àø£+>±, düŒwü+º >± #Ó|Œü >∑\T>∑T‘ê&Éì Äj·Tq ‘˚*Ã#ÓãT‘ês¡T. n+‘˚ø±<äT,
Äj·Tq @ <äX¯˝Àq÷ ndüVü≤HêìøÏ >∑T]ø±e&ÉyÓ÷, Á|ü‹≈£L\uÛ≤eq≈£î sêe&ÉyÓ÷ #˚j·T≈£î+&Ü
s¡#·sTT‘·ô|’ kÕqT≈£L\‘·, kÕqTuÛÑ÷‹, düVü≤q+‘√ $eTs¡Ù #˚kÕÔs¡T. s¡#·sTT‘· n_ÛÁbÕj·T+‘√
e´‹πsøÏ+∫Hê n‘·ìï |ü⁄qsê˝À#·q≈£î HÓfÒº˝≤ $eT]Ù+#·&É+ Äj·Tqπø #Ó\T¢. n+<äTπø Äj·Tq
ªeTq qe\\T` eTq ø£<∏ëìø£\Tμ Á>∑+<∏ëìøÏ πø+Á<ä kÕVæ≤‘·´ nø±&ÓMT nyês¡T¶ n+<äT≈£îHêïs¡T.
z |ü⁄wüÿs¡ ø±\+˝À e∫Ãq ‘Ó\T>∑T qe\\T, ø£<∏ëìø£\ MT<ä $eTs¡ÙHê Á>∑+<∏ä+ Ç~. dü+|òüT
dü+düÿs¡D, C≤rj·T, nuÛÑT´<äj·T, $|ü¢e, <ä[‘·, ãVüQ»q, Åd”Ô, ÁbÕ+rj·T ndæÔ‘·«yê<ë\qT,
ñ<äé÷\qT Á|ü‹_+_+∫q qe\\T, ø£<∏ä\ô|’ düeTø±©q yêdüÔ$ø£‘·‘√ #˚dæq dü~«eTs¡Ù Ç~.
sê>∑<˚«cÕ\≈£î nr‘·+>± edüTÔ $y˚#·q‘√ kÕπ> Äj·Tq $eTs¡ÙHê |ü<äΔ‹øÏ ì\Te⁄≥<ä›+ á
|ü⁄düÔø£+. Äj·Tq $eTs¡Ù≈£î&˚˚ ø±<äT, |ü]D‹ #Ó+~q ø£$ ≈£L&Ü.
v
ªÄj·TT<Ûäy˚T eT‘·yÓTÆ/eT‘·y˚T Äj·TT<ÛäyÓTÆ
eTqdüTqï eTqTwüß*ï/ ã÷&ç<sä êX¯ó*ï #˚dTü +Ô fÒ..
y˚TyÓT+<äT≈£î #êyê\qï |Á Xü Êïj·TT<Û+ä ‘√
eT‘√Hêà<Tä \‘√ j·TT<ä+Δ #˚j÷· *‡+<˚
eT÷&ÛTÉ \ øÁ &° \É ≈£î ã+‘·T\T ø±e&É+ ø£Hêï
ã‘·T≈£î j·TT<ä+Δ ˝À #êe&É+ $Tqïμ
n+≥÷ Äj·Tq m|ü&√ #Ó|Œæ q ø£$‘· eT‘· eTÚ&Û´É bÕX¯$ø£ e÷s¡Dø±+&É\≈£î z düe÷<Ûëq+>±
ì\Tk˛Ô+~. Ä+Á<ÁäÛ|<ü X˚ Ÿ nuÛTÑ ´<äjT· s¡#s· TT‘·\ dü+|òTü + sêh n<Û´ä ≈£îå &ç>±.. kÕVæ≤‘·´, kÕe÷õø£
#Ó’‘·Hê´ìøÏ ìs¡+‘·s¡+ ø£èwæ#˚düTÔqï á πø+Á<äkÕVæ≤‘·´ nø±&ÓMT nyês¡T¶ Á>∑V”≤‘· ø£\+ qT+∫
yÓ\Te&çq ªeTq qe\\T ` eTq ø£<∏ëìø£\Tμ n‘·´+‘· nkÕ<Ûës¡D |ü⁄düÔø£+. n$uÛÑø£Ô Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ
sêÁwüº+˝Àì 23 õ˝≤¢\ qT+∫ 1997`2009 eT<Ûä´ ÁbÕ‹ì<Ûä´ qe\\T, ø£<∏ëìø£\ MT<ä
e∫Ãq kÕVæ≤‘·´ $eTs¡Ù. á |ü⁄düÔø£+ yÓqTø£ @ø£+>± 13 @fi¯fl |ü]o\q ñ+~. Ç~ $eTs¡Ù≈£îì
düeTÁ>∑ <äèø£Œ<∏ëìøÏ ì<äs¡Ùq+.
edüTÔ`•˝≤Œ\ MT<ä düè»Hê‘·àø£ $eTs¡Ù ñ+~. qe\\T, ø£<∏ëìø£\˝Àì >∑TD≤˝Òø±≈£î+&Ü
˝ÀbÕ*ï ≈£L&Ü m‹Ô#·÷|æq dü~«eTs¡Ù. Á|üdæ<äΔ qe\ ªÁ|ü»\ eTìwæμ˝Àì •\Œ+ MT<ä sêdæq
düè»Hê‘·àø£ yê´dü+ ˇø£ qe\qT •\Œ|üs¡+>± m˝≤ |üsêeT]Ù+#·e#√Ã ‘Ó*|æ+~. ªe÷\|ü*¢μô|’
sêdæq yê´dü+ <ä[‘√<äéT |üPs¡« kÕVæ≤‘·´ |üsêeTs¡Ù≈£î ˇø£ qeT÷Hê. ªkÕe÷õø£ ñ<äé÷\Tμ
` ª‘Ó\T>∑T ø£<∏ëìø£ $ø±dü+μ, ªnjÓ÷´ bÕ|ü+ qT+&ç ÄÁ>∑Vü≤+ <ëø± ‘Ó\T>∑T <ä[‘· ø£<∏ëìø£μ á
yê´kÕ\T es¡Ôe÷q, es¡Δe÷q $eTs¡Ù≈£î\≈£î bÕsƒê´+XÊ˝Ò. Ç$ ‘Ó\T>∑T ø£<∏ëìø£ MT<ä ø=‘·Ô
<äèwæºì Á|üdü]+#·&É+‘√bÕ≥T <ä[‘· J$‘·+ edüTÔe⁄>± e∫Ãq ø£<∏ëìø£*ï #ê]Á‘·ø£ <äèø£Œ<∏ä+‘√
m˝≤ n<Ûä´j·Tq+ #˚j·÷˝À düŒwüº+#˚kÕÔsTT. ø±∞|ü≥ï+ sêe÷sêe⁄ ªj·T»„+μ (1966),
ø=\ø£\÷] ª}s¡u≤$μ (1969) MT<ä sêdæq yê´dü+ s¡#·sTT‘·\ ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ä+, yêfi¯¢
kÕe÷õø£ H˚|ü<∏ä´+.. s¡#·q\˝À m˝≤ Á|ü‹_+_düTÔqï<√ s¡TEe⁄ #˚k˛Ô+~.
eTT‘ê´\ Á|kü Õ<é
m&ç≥sY
$XÊ˝≤+Á<äÛ ~q|ü‹Á ø£
vi
kÕVæ≤‘·´ $eTsêÙ s¡+>∑+˝À Hê ø£èwæ n≥T ÁbÕNq kÕVæ≤‘·´+ MT<ë, Ç≥T Ä<ÛäTìø£
ø£$‘·«+, ø£<∏ëìø£, ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´ $eTs¡Ù\ MT<ä »]–+~. qe\ MT<ä Hê ø£èwæ #ê˝≤
|ü]$T‘·eTì á Á>∑+<∏äy˚T s¡TEe⁄ #˚düTÔqï~. ‘Ó\T>∑T qe\\ MT<ä H˚qT sêdæq á |ü<äeT÷&ÉT
yê´kÕ˝Ò H˚ì+ø± #Ój·Té\dæq ø£èwæì >∑T]+∫ ôV≤#·Ã]düTÔHêïsTT. M{Ï˝À ø=ìï+{Ïì n|òü‡sY
sêsTT+#·>±, ‘·øÏÿq$ Ç‘·s¡ dü+<äsê“¤\ ø√dü+ sêdæq$. ª»>∑&É+μ qe\≈£î eTT+<äT e÷≥
sêj·TeTì uÀj·T »+>∑j·T´ >±s¡T qqTï ø√s¡&É+ Hê≈£î |üs¡e÷q+<äyÓTÆ+~. @ Á|üÁøÏj·T MT<ä
$eTs¡Ù sêdæHê edüTÔ #·s¡Ã eTq≈£î u≤>± ÇwüºyÓTÆ+~, n\yêf…Æ+~. q+~ì dæ<Ûë¬s&ç¶ ªÁ|ü»\
eTìwμæ qe˝≤ •\Œ+ MT<ä yê´dü+ sêj·TeTì ø√]q|ü⁄Œ&ÉT Äq+<ä+>± Á|üj·T‹ï+#êqT. qe˝≤
•\Œ XÊÁkÕÔìï eTT+<äT u…≥Tºø=ì ø±ø£, qe\˝À •\Œ $X‚cÕ\T>± Hê≈£î ø£ì|æ+∫q yê{Ïì
#Ó|üŒ&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#êqT.
ªø£<∏ë+X¯+μ ‘·sê«‘· 2006-2008 eT<Ûä´ eT÷&˚fi¯fl˝À ø£<∏ëìø£\ MT<ä H˚qT sêdæq
yê´kÕ\T |ü~. M{Ï˝À ø=ìï eTT+<äT e÷≥\T. nsTTHê $eTs¡ÙHê‘·àø£+>± sêj·T&Üìπø
Á|üj·T‹ï+#êqT.
á |ü⁄düÔø±ìï Á|ü#·T]+∫q $XÊ˝≤+Á<Ûä |ü_¢wæ+>¥ Vü≤Ödt yê]øÏ <Ûäqýê<ë\T.
sê#·bÕfiË+ #·+Á<Xä K‚ s¡s¬ &ç¶
vii
ÇB es¡dü
eTq qe\\T
1) ì#ÓÃqyÓT≥¢ düe÷C≤ìøÏ ì\TyÓ‘T· Ô s¡÷|ü+ ª>∑<˝›ä ≤&É‘+· &ÜsTTμ 01
2) uÛ÷Ñ dü+düÿs¡D\ ã÷≥ø£ ∫Á‘·+ ªn<ä+› ˝À #·+<äe÷eTμ 05
3) |ü˝q¢… T dü+düÿ]+∫q ª|ü˝¢… |æ*∫+~μ 09
4) ªNø£{Ï sê»´+μô|’ {≤]Ã˝…≥ ’ T 14
5) ªy˚sT¡ μ¢ H˚]Œq #·<Tä e⁄, ªuÀ~Ûμ n+~+∫q C≤„q+ 19
6) ªe÷\|ü*μ¢ qe˝≤ yÓ•’ wü´º + 25
7) ≈£î˝≤H˚ï es¡+Z >± Á|ü‹bÕ~düTqÔ ï ªô|H˚ï{Ï eT\T|ü⁄\Tμ 31
8) <ä[‘· Ád”Ô #Ó‘’ q· ´ dæ+>∑+ ªÄø±X¯+˝À dü>+∑ μ 36
9) n+uÒ<ÿä sY n&ÉT>∑TC≤&É˝À¢ ª»>∑&+É μ 45
10) #˚qT y˚TdüTqÔ ï ø£+#Ó≈î£ ì\Te⁄≥<ä+› ªNø£{Ï |üP\Tμ 50
11) j·TT<ä+Δ MT<ä |òsæ ê´<Ó’ ‘˚*b˛sTTq ªs¡øøÔ£ ±kÕs¡+μ 53
12) ªÁ|ü»\ eTìwæμ qe˝≤ •\Œ+ 60
13) #·<Tä e⁄≈£îqï Ád”\Ô u≤<Û\ä ∫Á‘·+ ªñyÓTHé‡ ø±˝ÒCŸμ 66
14) >∑T+&Ó #·|ü fi¯ófl ªÇdüø£ ø£<\ä∏ Tμ 73
15) ø£<ë∏ ìø± <ä+&√sê ªm<äTs¡T#·÷|ü⁄\Tμ 77
16) e÷s¡T‘·Tqï }fi¯fl ø£<\ä∏ T ªˇø£ sêÁ‹ - s¬ +&ÉT dü«bÕï\Tμ 81
17) ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ M~Û˝À ªj·T»„+μ, ª}s¡u≤$μ 85
18) ñ<äé÷ìøÏ }|ü⁄ìdüTqÔ ï ªñbÕ<Ûë´j·T ø£<\ä∏ Tμ 89
19) $ìs¡à\ düe÷» dü«|üï+˝À ª>±Eø£fió¯ flμ 95
20) düV≤ü »ø£<≈ä∏ î£ &ÉT $.ÄsY. sêkÕì 100
21) ªbı>∑ã+&ç H˚d+Ôü μ≈£î n_Ûq+<äq\T 110
22) n_Ûeè~Δ˝À yÓ\T>∑T ˙&É*ï Á|ü•ïdüTqÔ ï ª#˚<Tä |ò\ü +μ 112
23) kÕe÷õø£ ñ<äé÷\T - ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø± $ø±dü+ 118
24) ªnjÓ÷´ bÕ|ü+μ qT+&ç ªÄÁ>∑V≤ü +μ <ëø± ‘Ó\T>∑T <ä[‘· ø£<ë∏ ìø£ 142
viii
eTq qe\\T
ì#ÓÃqyÓT≥¢ düe÷C≤ìøÏ ì\TyÓ‘T· Ô s¡÷|ü+
ª>∑<ä›˝≤&É‘·+&ÜsTTμ
ªe÷ø=B› ‘Ó\<¢ =s¡‘q· +μ nì kÕ«‘·+Á‘√´<äéT ø±\+˝À >∑]yÓTfi¯fl dü‘´· Hêsêj·TD
bÕ&Ü&ÉT. ªe÷ø=B› q\¢<=s¡‘·q+μ nì ≈£îdüTeT <Ûäs¡àqï Ä s√E˝À¢H˚ bÕ&Ü&ÉT.
Á_{°wbt Õ\q≈£î eTT+<äT, Á_{°wbt Õ\q ø±\+˝À, Á_{°wt yêfi¯ófl yÓ[flb˛sTTq ‘·sê«‘·
Á‹ø±˝≤\˝À uÛ≤s¡rj·T düe÷C≤ìï bÕ*+∫+B, bÕ*düTqÔ ïB <=s¡˝.Ò e\dü bÕ\q
e\¢ uÛ≤s¡rj·T kÕe÷õø£ eédü˝ú À ø=ìï e÷s¡TŒ\T e∫Ãq e÷≥ yêdüeÔ y˚T >±˙,
düeT÷\yÓTqÆ e÷s¡TŒ\T sê˝Ò<Tä . uÛ≤s¡rj·T düe÷» ìsêàD+˝À Á|üeTTKbÕÁ‘· eVæ≤+#˚
≈£î˝≤ìï e\dübÕ\q ø£~*+#·˝<Ò Tä . n~ ìs¡÷à*+|üã&ç‘˚ ‘·|Œü <˚ì˙ kÕ~Û+#·˝eÒ Tì
&Üˆˆn+uÒ<äÿsY yê~+#ês¡T. uÛ≤s¡rj·T düe÷»+˝À esêZ\≈£î esêí\≈£î (≈£î˝≤\≈£î)
n$HêuÛ≤e dü+ã+<Ûeä TT+~. ø=ìï ≈£î˝≤\T dü+|üqï |”&øÉ £ es¡+Z >±, eT]ø=ìï ≈£î˝≤\T
ù|<ä |”&‘ç · es¡+Z >± s¡÷bı+<ësTT. düe÷»+˝À dü+uÛ$Ñ +#˚ Ä]úø,£ kÕ+|òTæ ø£, sê»ø°jT·
|ü]D≤e÷˝À¢ á nÁ>∑≈î£ \ dü+|üqï es¡yZ T˚ ìs¡+‘·s+¡ Ä~Û|‘ü ´· + eVæ≤düTqÔ ï~. bÕØº\T
mìïø£\T Á|üC≤kÕ«eT´+ e+{Ïe˙ï á Ä~Û|‘ü ´· ≈£î\+ eTT+<äT <ëk˛Vü≤ eT+≥THêïsTT.
nq+‘·|⁄ü s¡+ õ˝≤¢˝Àì ˇø£ e÷s¡TeT÷\ Á>±eT+ Ä<Ûës¡+>± á yêdüyÔ êìï ìs¡÷|æd÷ü Ô
kÕ«$T s¡∫+∫q qe\ ª>∑<˝›ä ≤&É‘+· &ÜsTT.μ ‘Ó\T>∑T Á|üC≤ J$‘·+˝À ø=ìï ≈£î˝≤\T
bÕ\ø£ dü+|üqïes¡+Z >± @s¡Œ&ç ‘·øÿÏ q ≈£î˝≤\qT bÕ*‘· ù|<äes¡+Z >± e÷]Ã ô|‘·qÔ +
#Ó˝≤sTT+#˚ rs¡TqT á qe\ düJe+>± ∫Á‹+∫+~. bÕ\ø£ ≈£î˝≤\≈£î sê»´dü«uÛ≤e
eTT+~. n$ nìï kÕe÷õø£ s¡+>±\ MT<ä Ä~Û|‘ü ´· + ø£*– ñ+{≤sTT. Ä ≈£î˝≤\qT
q&ç|+æ #˚~ |òPü ´&É˝Ÿ Áu≤Vü≤àD°jT· uÛ≤eC≤\y˚T. nsTT‘˚ uÛ≤s¡rj·T kÕe÷õø£ eédü˝ú À
eTs√ eTTU≤´+X¯+ ≈£L&Ü ñ+~. ˇø£ ≈£î\+ ‘·q ô|’ ≈£î\+ #˚‘· |”&+ç |üã&ÉT‘·÷ ‘·q
øÏ+~ ≈£î˝≤ìï |”&+ç #·&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïdüT+Ô ~. á s¡ø+£ >± ≈£î\+ ô|<ä<› H’Ó ê ∫qï<ÓH’ ê
<ëìøÏ |òüP´&É˝Ÿ Áu≤Vü≤àD°j·T uÛ≤eC≤\y˚T Ä<äs¡Ù+>± ñ+≥T+~. Ç~ ì#ÓÃqyÓT≥¢
düe÷» \ø£D å +. á dü‘ê´ìï ìs¡÷|ædTü qÔ ï~ ª>∑<˝›ä ≤&É‘+· &ÜsTTμ qe\.
eT\¢+|ü*¢ eT»sê≈£î eTTqdüãT áX¯«s¡¬s&ç¶. áj·Tq≈£î ø√s¡Tº\T b˛©düT\‘√
düìïVæ≤‘· dü+ã+<Ûë\T+{≤sTT. Ç‘·ì ø£Hêï <Ûqä e+‘·T\THêï Ä~Û|‘ü ´· + e÷Á‘·+ Ç‘·ì<˚.
sê#·bÕfiË+ #·+Á<äX‚Ks¡¬s&ç¶ 1
áj·Tq≈£î dü$T‹ Áô|dæ&+Ó ≥T Msê¬s&ç¶ n+&É ñ+≥T+~. n˝≤π> Ä }fiÀ¢ì s¬ &É+¢ <äs÷¡
Ç‘·ìøÏ eT<ä‹› dü÷Ô ñ+{≤s¡T. Mfi¯fl+<äs÷¡ ø±+Á¬>dt bÕØº˝À ñ+{≤s¡T. uÛ≤s¡rj·T yê´bÕs¡
esêZìøÏ dü+Á|ü<ëj·T Á|ü‹ì~Û nsTTq düTã“j·T´ XË{Ïº áX¯«s¡¬s&ç¶ yÓ’|ü⁄ ñ+{≤&ÉT.
Hêπ>+Á<ä|Œü uÀj·T ≈£î\düT&Ô TÉ . ‘Ó\T>∑T<˚X+¯ bÕØº˝À ñ+{≤&ÉT. e&Ó¶ *+>∑|Œü ≈£î uÀj·T
Hêπ>+Á<ä|Œü ≈£î eT<Û´ä m<äT\› ≈£îeTTà˝≤≥‘√ düŒs¡Δ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. n~ áX¯«s¡s¬ &ç¶ #˚‹˝ÀøÏ
b˛‘˚>±ì |ü]cÕÿs¡+ ø±˝Ò<äT. Hêπ>+Á<ä|üŒ≈£î yÓ+ø£fÒX¯ó\T, ;ÛeTqï nì Ç<ä›s¡T
‘·eTTàfi¯ófl. yêfi¯ófl eTT>∑TsZ ÷¡ y˚sT¡ ¢ b˛‘ês¡T. ø£sT¡ e⁄ e\¢ eékÕj·T+ »s¡><∑ Tä . ;ÛeT|üŒ
qøÏ© $‘·HÔ ê*∫Ãq yê´bÕ]ì ø={Ïº n¬sdüeº ⁄‘ê&ÉT. n‘·ìï $&ç|+æ #·Tø√&ÜìøÏ Hêπ>+Á<ä|Œü
áX¯«s¡s¬ &çì¶ ÄÁX¯sTT+#·e\dæ e∫Ã+~. B+‘√ Hêπ>+Á<ä|Œü áX¯«s¡s¬ &çø¶ Ï ‘·\e+#·&+É
yÓTT<ä˝Ö‘·T+~. yÓ+ø£fXÒ ó¯ \T eékÕj·T+˝À ~yêfi≤ rdæ, uÛ≤s¡´qT dü+<˚V≤æ +∫ Ä‘·àVü≤‘·´
#˚dTü ≈£î+{≤&ÉT. áX¯«s¡s¬ &ç¶ á dü+|òTü ≥qqT øπ düT #˚d,æ Hêπ>+Á<ä|Œü ø±fi¯flMT<ä |ü&&É +É ‘√
øπ düT e÷|ò” #˚sTTkÕÔ&TÉ . B+‘√ Hêπ>+Á<ä|Œü áX¯«s¡s¬ &çø¶ Ï |üP]Ô>± ˝§+–b˛sTT ªªqTe⁄«
ø±ø£b˛‘˚ Ç+¬øes¡T ~≈£îÿ e÷≈£î s¬ &ûμ¶ μ n+{≤&ÉT. yÓ+ø£fXÒ ó¯ \T #·ìb˛j·÷ø£ n‘·ì
uÛ≤s¡´ sêeTT\eTàqT X¯+ø£ss¬¡ &ç¶ ˝Àãs¡#T· ≈£î+{≤&ÉT. Hêπ>+Á<ä|Œü yê´bÕs¡+ #ÓjT· úÀsTT
uÛ÷Ñ $Tì Ä X¯+ø£s¡ s¬ &çøπ¶ ny˚TàkÕÔ&TÉ . Ç˝≤ uÀj·T Hêπ>+Á<ä|Œü n‘·ì ‘·eä TTà\T s¬ &ç¶
esêZìï m~]+#·uÀsTT #˚‘>· ±ø£ Ä esêZìøÏ <ëk˛Vü≤eT+{≤s¡T. B+‘√ ˇø£ ì#ÓÃqyÓT≥Tº
Á|ü<]ä Ù‘·yTÓ +Æ ~. eT˝ÒX¢ ó¯ ˇø£ <ä[‘·T&ÉT. kÕsê ø√dü+ X¯+ø£ss¬¡ &ç¶ Ç+{À¢ <=+>∑‘q· +
#ÓjT· úÀsTT |ü≥Tºã&É‘ê&ÉT. n‘·ìï #êe>={Ïº }fiÀfl n+<ä] #˚‘· ø±fi¯ófl |ü{kºÏ ÕÔsT¡ .
eT˝ÒX¢ ó¯ #˚‘· ø±fi¯ófl |ü{+ºÏ #·Tø√&ÜìøÏ }s¡T }s¡+‘ê ñ$«fi¯Sfls¡T‘·T+~. uÀj·T\T,
á&ç>∑\T, ≈£îs¡e\T, yêfi¯fl˝À ù|<äyêfi¯ófl <Ûäì≈£î\T n+<äs¡÷ ekÕÔs¡T. ¬s&ç¶es¡Z+‘√
u≤~Û+|üã&çq ;ÛeT|üŒ ≈£L&Ü eT˝ÒX¢ ó¯ #˚‘· ø±fi¯ófl |ü{+ºÏ #·T≈£î+{≤&ÉT. >∑T+&ÉT>=]–
}πs–+∫ eT\¢+|ü*ø¢ Ï rdüT≈£îb˛sTT áX¯«s¡s¬ &ç¶ ø±fi¯ófl |ü{kºÏ ÕÔsT¡ . n|ü&ÉT eT˝ÒX¢ ó¯
ø√dü+ b˛©düT\T ekÕÔsT¡ . áX¯«s¡s¬ &ç¶ yêfi¯flqT yÓqøÏÿ |ü+|ækÕÔ&TÉ . Ç˝≤ <ä[‘·es¡+Z
≈£L&Ü <ëk˛Vü≤eT+~. Ç~ ì#ÓÃqyÓT≥¢ eédüú. á eédüúqT >∑<ä›˝≤&˚ eédüú>±
s¡#s· TT‘· ñÁ‘˚ŒøÏ+å #ê&ÉT. mø£ÿ&çøø£ ÿ£ &É Á|ü‹ ≈£î\eT÷ ˇø£ >∑<>›ä ± e÷] øÏ+~ ≈£î˝≤ìï
|”≈î£ ÿ‹H˚ rs¡TqT s¡#s· TT‘· m+‘√ |ü]o*+∫ ∫Á‹+#ê&ÉT. á Á|ü<ëÛ qdü÷Á‘·+ Ä<Ûës¡+>±
uÛ≤s¡rj·T düe÷»+˝Àì e÷qe dü+ã+<Ûë\qT, ø±\ |ü]D≤eT+˝À n$ bı+<˚
e÷s¡TŒqT s¡#s· TT‘· m+‘√ $y˚øe£ +‘·+>± Á>∑+<∏dä +Ôü #˚XÊ&ÉT. á düe÷»+˝À ≈£î˝≤\
eTT+<äT esêZ\ eTT+<äT sê»ø°jT· bÕØº\T HêeTe÷Á‘ê\ì áX¯«s¡s¬ &ç¶ ‘Ó\T>∑T<˚X+¯ ˝ÀøÏ
<ä÷øÏ‘˚ Hêπ>+Á<ä|Œü ø±+Á¬>dt˝ÀøÏ <ä÷øÏq dü+|òTü ≥q‘√ ìs¡÷|æ+#ê&ÉT. Ç+ø± nH˚ø£
2 eTq qe\\T - eTq ø£<ë∏ ìø£\T
dü+|òTü ≥q*ï dü+<äsê“¤\qT s¡#s· TT‘· ìs=àVü≤e÷≥+>±, ìs¡“j ¤ T· +>± #Ó|Œü >∑*>±&ÉT.
s¡#s· TT‘· <Ûs’Ó ê´ìï qe\˝À nH˚ø#£ √≥¢ Á|ü<]ä Ù+#ê&ÉT.
ø£<ë∏ ø±\ dü˝ú ≤\qT dü+|òTü ≥q\T, dü+uÛ≤wüD\T, e÷+&É*ø£ uÛ≤wü <ë«sê Á|ü<]ä Ù+∫
qe\≈£î ì]›w‘ºü ê \ø£Då ≤ìï #˚≈L£ s¡Ã>∑*>±&ÉT. mHé.{Ï.sêe÷sêe⁄ n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫Ãq
‘=*Hêfi¯fl Hê{Ï kÕ+|òTæ ø£, sê»ø°jT· , Ä]úø£ Á|üø+£ |üHê\≈£î á qe\ Á|ü‹|ò\ü q+.
<ë<ë|ü⁄ eT÷&ÉT <äXÊu≤›\T>± ìs¡T‘ê‡Vü‰ìøÏ ˝ÀHÍ‘·Tqï ‘Ó\T>∑T qe˝≤ Á|æjT· T\≈£î
áqe\ m+‘√ q#·TÃ‘·T+~. ‘Ó\T>∑T qe\ uÛ$Ñ wü´‘·T≈Ô î£ á qe\ ˇø£ ÄXÊøÏsD ¡ +.
nsTT‘˚ ˇø£ kÕe÷q´ kÕVæ≤‘·´ dü÷Á‘·y˚T$T≥+fÒ, s¡#·sTT‘· ñqï kÕe÷õø£
|ü]dæ‹ú ì ∫Á‹+#·&yÉ T˚ >±ø£, <ëìì e÷s¡Ã&ÜìøÏ ‘·q<Óq’ Ä˝À#·q*ï ãj·T≥ô|≥º&+É .
ñqï |ü]dæ‘ú T· \T m≥÷ ‘Ó\Tdü÷HÔ ˚ ñ+{≤sTT. yê{Ïì ∫Á‹+#·≥+‘√bÕ≥T, yê{Ï MT<ä
s¡#·sTT‘· ‘·q ìs¡íj·÷\qT Á|üø£{Ï+#·&É+, Á|ü‘êé÷ïj·T düe÷C≤ìï dü÷∫+#·&É+
nqï~ @ s¡#s· TT‘·ø¬ H’ ê ø£˙dü u≤<Û´ä ‘·. kÕ«$T n˝≤+{Ï dü÷#·HB˚ #ÓjT· ´˝Ò<Tä . Bì
e\¢ s¡#s· TT‘· ‘·q u≤<Û´ä ‘·qT |üP]Ô>± ìs¡«Væ≤+#·q≥T¢ uÛ≤$+#ê*. yêdü$Ô ø£‘q· T kÕ~Û+#˚
Á|üj·T‘·ï+˝À s¡#·sTT‘· ø=ìï #√≥¢ n‹>± düŒ+~+∫q≥T¢ qe\ ìs¡÷|ædüTÔ+~.
ìeTï≈£î˝≤\≈£î ã&ÉT>∑T esêZ\≈£î Á|üuTÑÛ ‘·«+ ø£*Œ+#˚ dü<Tä bÕj·÷\ |ü≥¢ dü+|üqï ≈£î\
esêZ\≈£î e´‹πsø£‘· ñqïe÷≥ ì»y˚T. nsTTHê 1984, 85 ÁbÕ+‘ê˝À¢ á qe\˝À
e÷{≤¢&ÉT≈£îqï+‘· |ü∫Ã>± e÷{≤¢&ÉT‘êsê nH˚ dü+<˚Vü≤+ edüTÔ+~. n˝≤π>
Á|üuTÑÛ ‘ê«~Ûø±s¡T\T <ä[‘·T\ eTTU≤H˚ï yêfi¯flqqï e÷≥\T ≈£L&Ü á ø£<ë∏ ø±˝≤ìøÏ
‘·–q≥T¢Hêïj·÷? nì dü+<˚Vü≤+ edüTÔ+~. á dü+<äsê“¤\T #·~$q|ü&ÉT >∑<ä›\T
düVü≤»+>± Ä&Ée\dæq <ëìø£Hêï s¡#·sTT‘· m≈£îÿe>± Ä&ç+#ê&˚yÓ÷ nì|ædüTÔ+~.
qe\˝À s¡#s· TT‘· mìï ø£\Œq˝…H’ ê #ÓjTÓ T´#·TÃ. ø±ì Ä ø£\Œq\T ‘·|Œü ≈£î+&Ü @<√
ˇø£ Á|üj÷Ó »Hêìï kÕ~ÛùdHÔ ˚ qe\ •\Œe+‘·+ ne⁄‘·T+~. ˇø£ bÕÁ‘· ˇø£ rs¡T>±
Á|üe]Ôùd,Ô Ä Á|ües¡qÔ qT Ä bÕÁ‘· düeT]ú+#·Tø√yê*. n<˚ düJebÕÁ‘·∫Á‘·D. ÄsY.&ç.{Ï.
yê\+{°sY #·\|ü‹, Hêπ>+Á<ä|üŒ ≈£L‘·Ts¡T »j·TeTà Áù|$T+#·T≈£î+{≤s¡T. ô|[fl
#˚dTü ø√e&ÜìøÏ e÷Á‘·+ ø£≥ï+ ø±yê\+{≤&ÉT #·\|ü‹. Hêπ>+Á<ä|Œü n+<äT≈£î ìsêø£]+∫
»j·TeTàqT ø=&É‘ê&ÉT. Ä sêÁ‹ #·\|ü‹, »j·TeTà\T n<äèX¯éTÚ‘ês¡T. ø£≥ï+ø√dü+
|ü≥Tºã{Ïqº #·\|ü‹ Ä sêÁ‹ Ä $wüjT· + eT]∫b˛sTT, »j·TeTà‘√ m˝≤ yÓ[flb˛j·÷&ÉT?
qe\ ∫es√¢ »j·TeTà X¯e+ |æ\q¢ T Á|üd$ü +∫q≥T¢ #Ó|Œü &É+ <ë«sê s¡#s· TT‘· @$T
#Ó|üŒ<ä\#·T≈£îHêï&ÉT? Ä dü+|òüT≥q‘√ qe\qT eTT–+#ê&É+fÒ s¡#·sTT‘· <äèwæº˝À
<ëìøÏ #ê˝≤ ÁbÕeTTK´+ ñ+&ç ñ+&Ü*. ø±ì <ëìì s¡#·sTT‘· dü]>± mkÕº_¢wt
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 3
#ÓjT· ´˝Ò<Tä . yÓ+ø£fXÒ ó¯ \T uÛ≤s¡´ sêeTT\eTà X¯+ø£ss¬¡ &çø¶ Ï ˝§+–b˛sTTq≥T¢ #Ó|Œü &É+,
*+>∑|Œü ø√&É\T >ös¡eTà n‘êÔe÷eT\T yÓTT>∑T&ÉT u≤<Û|ä &ü ˝É øÒ £ ãfi≤fl]˝À Á&Óe’ sY‘√
˝Ò∫b˛sTT+<äì #Ó|Œü &É+ ø£<˝ä∏ À m+‘√ nedüs+¡ . ø±ì e&Ó¶ *+>∑|Œü ≈£î á&ç>∑ s¡+>∑eTà≈£î
eT<Û´ä ˇø£ >∑&y¶ç ÷Ó |ü⁄ ø√dü+ nÁø£eT dü+ã+<Û+ä ø£*Œ+#·&+É <ë«sê s¡#s· TT‘· @ HÓ‹’ ø£
$\Te*ï Á|ü‹bÕ~+#·<ä\#·T≈£îHêï&ÉT? kÕe÷õø£ yêdüÔyê\qT m+‘√ ã\+>±
#Ó|üŒ>∑*–q s¡#·sTT‘· Ä yêdüÔyê\qT ‘êqT ns¡ú+ #˚düTø=H˚ ‘ê‹Ô«ø£ <äèø£Œ<∏ëìï
uÛ≤eC≤˝≤ìï mø£ÿ&Ü ãj·T≥ ô|≥ºøb£ ˛e&É+ á qe\˝À ø={§º∫Ãq≥T¢ ø£ì|ædTü +Ô ~.
@ bÕÁ‘·˝ÀHÓH’ ê s¡#s· TT‘· <ë>∑THêï&Ü nì yÓ~øÏ‘˚ @ bÕÁ‘·˝Àq÷ ø£ì|æ+#·&TÉ . dü÷ÿ\T
nj·Týês¡T˝À ø=+‘·es¡≈î£ s¡#s· TT‘· ø£ì|æ+∫Hê Äj·Tq Á|ü‹ì~Û bÕÁ‘·>± nì|æ+#·&TÉ .
s¡#s· TT‘· m+<äT≈£î Ç+‘·>± ‘·qqT ‘êqT n+‘·sT¡ àFq+ #˚dTü ≈£îHêï&ÉT? á Á|üXï¯ \T
dü+<˚V‰ü \T ñHêï á qe\ ÄkÕ+‘·+ ìdü‡+<˚V≤ü +>± ‘Ó\T>∑T qe˝≤ |ü⁄qs¡TJ®eq
|ü‘êø£. ˇø£ e÷s¡TeT÷\ Á>±eT J$‘·+ Ä<Ûës¡+>± ªˇø£ ô|<ä› Á|üC≤kÕ«$Tø£ <˚X+¯ μ>±
ù|s=+~q uÛ≤s¡rj·T düe÷» J$‘· Á|ü‹_+ã+>± ì\TdüTqÔ ï á qe\ ‘Ó\T>∑T bÕsƒ≈¡ î£ *ï
‘·|Œü ≈£î+&Ü Äø£≥Tº≈î£ +≥T+~, Ä˝À∫+|üCdÒ Tü +Ô ~.
yês¡Ô : 02-06-1997

uÛ÷Ñ dü+düÿs¡D\ ã÷≥ø£ ∫Á‘+·
ªn<ä+› ˝À #·+<äe÷eTμ
Á|üd<æ Δä ø£qï&É qe˝≤ s¡#s· TT‘· •esêeTø±s¡+‘Y ª#√eTTì &É|⁄ü Œμ nH˚ qe\˝À
J$‘·+˝À ‘·q<ä+≥÷ ø=+‘· uÛ÷Ñ $T ñ+&Ü\ì <ëì ø√dü+ Á|üjT· ‹ï+∫ $|ò\ü yÓTÆ
ÁbÕD≤\T e~*q <ä[‘·#√eTTì rs¡TqT n<äT“¤‘+· >± ∫Á‹+#ês¡T. ªn<ä+› ˝À #·+<äe÷eTμ
#·<Tä e⁄‘·T+fÒ ª#√eTTì &É|⁄ü Œμ qe\≈£î ø=qkÕ–+|üH˚ nqTuÛ÷Ñ ‹ ø£\T>∑T‘·T+~.
Äs¡T ª>±¢düT\Tμ, ª@ø±øÏ HÍø£ #·|ü&ÉTμ ø£<∏ë dü+|ü⁄{≤\ <ë«sê, ªn<ä›+˝À
#·+<äe÷eTμ, ª|ü+#·eT+μ qe\\ <ë«sê sêj·T\d”eT qT+∫ ˇø£ eT+∫ s¡#s· TT‘·>±
m~– e∫Ãq s¡#s· TT‘· ∫\T≈£L] <˚e|ü⁄Á‘·. s¬ yÓq÷´ XÊK˝À ñ<√´– nsTTq <˚e|ü⁄Á‘·
¬s$q÷´ eédüú #·T≥÷º n\T¢≈£îqï Á|üC≤ J$‘· yêdüÔyê\qT ‘·q s¡#·q˝À¢
Á|ü‹_+_+#·&+É ˝À ~≥º. e÷qe‘ê <äèwæ,º Á|üC≤kÕ«$Tø£ Ä˝À#·q, kÕe÷õø£ e÷s¡TŒ
|ü≥¢ ìã<äΔ‘·, kÕe÷õø£ Hê´j·T<äèø£Œ<∏ä+ ø£\>∑*dæq <˚e|ü⁄Á‘· s¡#·q\T kÕe÷õø£
yêdü$Ô ø£‘q· T $eTs¡ÙHê‘·àø£+>± Á|ü‹|ò*ü düTHÔ êïsTT.
kÕ«‘·+Á‘ê´q+‘·s+¡ ù|<ä]ø±ìï ìs¡÷à*+#·&ÜìøÏ uÛ÷Ñ dü+düÿs¡D\T ˇø£ e÷s¡+Z >±
uÛ≤$+∫ uÛÑ÷|ü]$T‹ #·≥º+ rdæø=∫Ã+~ uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+.Bìø√dü+ ñ<äé÷\T
q&ç#êsTT, q&ÉTdüTHÔ êïsTT. nsTTHê #·≥+º Ä#·sD ¡ ˝À $|ò\ü eTe⁄‘·Tqï~. kÕ«‘·+Á‘·´+
e∫Ã <äXÊu≤›\T >∑&∫ç b˛‘·THêï uÛ÷Ñ $T˝Òì ù|<ä\T <˚X+¯ ˝À Ç+ø± ñHêïs¡T. n‘·´~Ûø£
XÊ‘·+ uÛÑ÷$T ø=+<äs¡T uÛÑ÷kÕ«eTT\ #˚‘·T˝À¢ ì*∫b˛sTT+~. bÕ\ø£es¡Z+˝À
uÛ÷Ñ kÕ«eTT\T ø°\ø£ bÕÁ‘·<ëÛ s¡T\T ø±e&É+e\¢ yêfi¯ó¢ #˚ùd #·{≤º\qT yêfi‚¢ ~Ûøÿ£ ]dü÷,Ô
#·{≤º\qT ‘·eT #·T{≤º\T>± #˚dTü ≈£î+≥÷ düe÷» Á|ü>‹∑ ì ìs√~ÛdTü +Ô &É&+É ‘Ó*dæ+<˚.
ø=ìï dü+<äsê“¤˝À¢ ù|<ä\≈£î uÛ÷Ñ $T |ü+|æD° »s¡T>∑T‘√+~. n~ ù|s¡T≈£î e÷Á‘·yT˚ .
ù|<ä\T e÷Á‘·+ Ä uÛ÷Ñ $Tì kÕ>∑T #˚dTü ø√˝Òì |ü]dæ‹ú ø£ì|ædTü qÔ ï<˚. á yêdüyÔ êìï
ìs¡÷|æ+#˚ qe\ ªn<ä+› ˝À #·+<äe÷eTμ.
sêe÷j·TD+˝À #·+<äe÷eT ø±yê\ì @&ÉTdüTÔqï sêeTTìøÏ ‘·*¢ n<ä›+˝À
#·+<äe÷eTqT #·÷|æ+∫ q$Tà+∫q≥T¢>± bÕ\≈£î\T ù|<ä\≈£î ø±–‘ê\ MT<ä uÛ÷Ñ $Tì
#·÷|ædTü qÔ ï yÓq’ + á qe\˝À edüTeÔ ⁄. sêe÷j·TD ø£<qä∏ T ˇø£ Çy˚TCŸ>± rdüTø=ì
H˚{Ï kÕe÷õø£ yêdü$Ô ø£‘q· T ∫Á‹+#·&ÜìøÏ yê&ÉTø=ì Ç+ø± ø=qkÕ>∑T‘·Tqï uÛ÷Ñ kÕ«eT´
eédüú dü«uÛ≤yêìï ã≥ºãj·T\T #˚d÷ü Ô uÛ÷Ñ dü+düÿs¡D\˝Àì &=\¢‘H· êìï Á|ü<]ä ÙdüT+Ô ~
ªn<ä+› ˝À #·+<äe÷eTμ qe\.
1985 ÁbÕ+‘ê˝À¢ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·«+ ª‘Ó\T>∑T e÷>±DÏ düe÷sê<Ûqä μ ù|s¡T‘√
neT\T|üs∫¡ q uÛ÷Ñ $T |ü+|üø±\ MT<ä $eTs¡ÙHê‘·àø£ s¡#q· á qe\. Ä ø±s¡´Áø£eT+˝À
Äsê“¤≥+ ñqï+‘·>± Ä#·sD ¡ ˝Ò<qä ï~ s¡#s· TT‘· ne>±Vü≤q.
s¬ &ç¶ ø£sD
¡ ≤\ eédüú s¡<s›ä TTHê düe÷»+ MT<ä yêfi¯fl Á|üu≤Û e+ ‘·>˝Z∑ <Ò Tä . Á>±eT
Á|ü»\T ˇø£#√≥ ñ+&É>± e÷J ø£s¡D+ e÷<Ûäesêe⁄ e∫Ã uÛÑ÷|ü]$T‹ #·≥º+
uÛ÷Ñ dü+düÿs¡D\ >∑T]+∫ $e]kÕÔ&TÉ . Á|üuTÑÛ ‘·«+ uÛ÷Ñ kÕ«eTT\ <ä>sZ∑ T¡ qï n<äq|ü⁄ uÛ÷Ñ $Tì
ùdø£]+∫ ù|<ä\≈£î |ü+#·T‘·T+<äì, n+<äØï nØ®\T ô|≥Tºø√eTì Áb˛‘·‡Væ≤kÕÔ&ÉT.
uÛ÷Ñ |ü]$T‹ #·≥+º uÛ÷Ñ kÕ«eTT\≈£î XÊ|üyTÓ ‘Æ ˚ <ä[‘·T\≈£î es¡+ nì yêfi¯˝¢ À ÄX¯ |ü⁄{Ïkº ÕÔ&TÉ .
<ë<ë|ü⁄ eT÷&ÉT e+<ä\ eT+~ <ä[‘·T\T, ù|<äyêfi¯ófl nØ®\T ô|≥Tº≈î£ +{≤s¡T. ˇø√ÿ
nØ®<ës¡TìøÏ <ë<ë|ü⁄ yÓsTT´ s¡÷bÕj·T\T Ks¡TÃ edüT+Ô ~. e÷<Ûeä sêe⁄, u≤\j·T´\T
e∫Ã me¬se]ø√ Çyê«\ì ù|<ä <ä[‘·T*ï+∫ &ÉãT“\T edü÷\T #˚kÕÔsT¡ . m≥ºøπ \≈£î
ˇø£ <ädsü ê |ü+&ÉT>∑Hê&ÉT ø=‘·|Ô *ü ¢ uÛ÷Ñ kÕ«eTT˝…q’ ‹ù|ŒkÕ«$T, <Ûsä à¡ j·T´ e+{Ïyêfi¢̄
n<äq|ü⁄ uÛ÷Ñ $T |ü+|üø£ ø±s¡´Áø£eT+ @sêŒf…+Æ ~. dü«j·T+>± sêÁwüº eTTKéT+Á‹ e∫Ã
eT÷&ÉT e+<ä\ eT+~øÏ |ü{≤º\T |ü+∫b˛‘ê&ÉT. uÛ÷Ñ |ü]$T‹ #·≥+º <ë«sê uÛ÷Ñ $T
ø√˝ÀŒsTTq uÛ÷Ñ kÕ«$T ‹ù|ŒkÕ«$T dü«j·T+>± eTTKéT+Á‹ ø±s¡´Áø£e÷ìï ìs¡«Væ≤kÕÔ&TÉ .
myÓTà˝Ò´\qT, m+|”\qT, ø£˝ø… sº£ qY T y˚~ø£ ô|ø’ Ï ÄVü‰«ì+∫+~ ‹ù|ŒkÕ«y˚T. eTTKéT+Á‹
‘·q Á|üuTÑÛ ‘·«+ ù|<ä\ dü+øπ eå ÷ìøÏ ø£≥Tºã&ç ñ+<äì Á|üø{£ kÏ ÕÔ&TÉ . uÛ÷Ñ |ü]$T‹ #·{≤ºìøÏ
˝Àã&ç düV≤ü è<äjT· +‘√ e÷>±DÏì∫Ãq ‹ù|ŒkÕ«$Tì, <Ûsä à¡ j·T´\qT Á|üuTÑÛ ‘·«+ ‘·s|¡ ⁄üò q
n_Ûq+~kÕÔ&TÉ . |ü{≤º\T |ü+|æD° #˚dæ yÓ[b¢ ˛‘ê&ÉT. <ä[‘·T\T |üse¡ ÷q+<ä |ü&bç ˛‘ês¡T.
eT+∫s√E #·÷düT≈£îì bı\+ <äTqï{≤ìøÏ b˛‘ês¡T. uÛ÷Ñ $T |ü+|üø+£ ø±s¡´Áø£eT+˝À
eTTK´bÕÁ‘· b˛wæ+∫ Á|üuTÑÛ ‘·« n_Ûq+<äq\T bı+~q ‹ù|ŒkÕ«$T, <Ûsä à¡ j·T´\T ‘·eT
sö&û eT÷ø£\‘√ <ä[‘·T*ï bı\+˝ÀøÏ ~>∑≈î£ +&Ü n≥ø±sTTkÕÔsT¡ . nee÷qø£s+¡ >±
e÷{≤¢&TÉ ‘ês¡T. <ä[‘·T\T yÓqT‹]–b˛sTT m+.ÄsY.z.≈£î uÛ÷Ñ kÕ«eTT\ Á|ü‹|òTü ≥qqT
f…*Á>±+ <ë«sê ‘Ó\T|ü⁄‘ês¡T. <ä[‘·T*ï $»j·Te+‘·+>± ‘·]$Tø={Ïºq+<äT≈£î
uÛÑ÷kÕ«eTT\T, ø£s¡D+ ø£*dæ $+<äT #˚düT≈£î+{≤s¡T. eTsêï&ÉT <ä[‘·T\T b˛©düT\
n+&É‘√ bı˝≤˝À¢øÏ Á|üy•˚ +#˚ Á|üjT· ‘·ï+ #˚kÕÔsT¡ . n|ü&ÉT »]–q |òTü s¡¸D˝À <ä[‘·
Hêj·T≈£î\T Vü≤qTeT+‘·T, ∫H√ï&ÉT Vü≤‘·´≈£î >∑Ts¡e⁄‘ês¡T. <ä[‘·T\T #Ó˝≤¢#<Ó Tä s¬ ’ b˛‘ês¡T.
kÕe÷õø£ eédü˝ú À e÷s¡TŒ sê≈£î+&Ü Ä|òd” Tü eédü˝ú À e÷s¡TŒ\T #˚dqæ +‘·
e÷Á‘êq Á|ü»\≈£î ˇ]π><˚MT ˝Ò<ìä á qe\ düŒwü+º #˚dTü +Ô ~. <ä[‘·T*ï bı˝≤˝À¢øÏ
sê≈£î+&Ü ‘·]$Ty˚dqæ ‘·sê«‘· $+<äT #˚dTü ≈£î+≥÷ <Ûsä à¡ j·T´, ‹ù|ŒkÕ«$T nqï e÷≥\T
Ç+<äT≈£î ì<äsÙ¡ q+.
<Ûsä à¡ j·T´ : Ä ø£˝ø… sº£ T¡ ÄØ¶y√\T ô|’ qT+∫ ~>=∫ÃHêsê? ô|<ä› Ä|òd” sü s¢¡ TTHê
>∑es¡ïyÓT+≥T düs¬ «+fÒ‡ ø£<ë! ndü\T >∑es¡ïyÓT+≥T me] #˚‘T· ˝À¢ ñ+&˚~... eTq{≤¢yêfi¯¢
#˚‘T· ˝À¢... eTqyÓTe«s¡+?
‹ù|ŒkÕ«$T : øÏ+>¥yT˚ ø£sT¡ ‡eTT. sêE*ï, sêC≤´*ï ‘·j÷· s¡T #˚ùdyê\¢eTT. ø±ã{Ïº
ø£˝ø… sº£ T¡ ,¢ ÄØ¶y√\T eTqø=ø£˝ø… ÿ£ >±<äT.
‘·s¡‘·sê\T>± |ü˝…¢˝À¢ ‹wü̃ y˚dæ Á|üC≤ø£+≥ø£+>± e÷]q eTTqdüãT, ø£s¡D≤\
eédüqú T Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ Á|üuTÑÛ ‘·«+ s¡<Tä › #˚d+æ ~. ‘ê\÷ø±\qT, dü$T‘·T\qT s¡<Tä › #˚dæ
eT+&É\ eédüqú T rdüTø=∫Ã+~. nsTTHê |ü]dæ‘ú T· \˝À e÷s¡TŒ ˝Ò<Tä . \+#·>=+&ç‘q· +
ã\+>± ñqï+<äTe\¢ á e÷s¡TŒ‘√ |ò*ü ‘·+ ˝Ò<ìä s¡#s· TT‘· düŒwü+º #˚XÊs¡T. e÷J
ø£sD
¡ + e÷<Ûeä sêe⁄, <ä[‘· ∫H√ï&ç ∫qïHê{Ï ùdïVæ≤‘·T&ÉT, eT+&É˝≤|òd” Tü ˝À ñ<√´–
nsTTq u≤\j·T´ eT+&É˝≤|ò”düT |ü]dæú‹ì $cÕ<ä+>± $e]kÕÔ&ÉT <ä[‘·T\≈£î.
ªªe÷≥\‘√ø±e⁄. n˙ï <äT&É‘¢ √H˚ »s¡T>∑T‘êsTT. _fi¯flj˚TdüT≈£îì Ä|òd” Tü eTT+<äsT¡ +&˚
»yêqT yÓTT<ä\T≈£îì j·Te÷às√« <ëø± n+<äs÷¡ H√≥¢ø√dü+ H√s¡T‘Ó]#˚yêfi‚fl. Ä&É
ø£]ùd ≈£îø£ÿ\≈£î ø£+<ÓHd˚ qæ ≥T¢ n+<ä]ø° <äT&ÉT¢ ã&ÉjT· ´\¢.μμ
u≤\j·T´ : ªªôV≤&é >∑TeTkÕÔø° s¬ yÓq÷´ ÇHé‡ô|ø£sº øY ,° j·Te÷às√«øÏ Çj·T´+&ç #ê\T.
n|ü&˚Hê... Ç+ø± m+‘· Ks¡TÃ edüT+Ô <√... eTT&ÉT|ü⁄ #Ó*+¢ #·Tø√≈£î+fÒ >∑TfiÀfl <˚e⁄&ÉT
≈£L&Ü Çq&ÉTsê e÷≥... |üì ‘=+<äs>¡ ± #˚sTT+#·Tø√e\¢+fÒ e÷s¡+Z #Ó|Œæ nHÓ+ø±
MT Çwü+º . ÇfÒ¢ @+&É¢ ‘·sã¡ &ç nØ®\T Ç#·TÃ≈£î+≥÷ ñHêï MT≈£î e÷Á‘·+ |ü{≤º ø±–‘ê\T
#˚‹øÏsêe⁄ #·÷&ÉT.μμ
Á_{°wßü yês¡T n+{Ï+∫ b˛sTTq á n$˙‹ s√>∑+ kÕ«‘·+Á‘ê´q+‘·s+¡ ‘·>øZ∑ b£ ˛>±
Ç+ø± eTT~]b˛sTT ù|<ä <ä[‘·T*ï ≈£L&Ü e~*ô|≥ºø£ |”&dç Tü +Ô &É&Üìï ô|’ e÷≥\T
s¡TEe⁄ #˚dTü HÔ êïsTT. Ç˝≤+{Ï <äTsêàs¡|Z ⁄ü eédü≈ú î£ <ä[‘· ∫H√ï&ÉT y˚dqæ Á|üXï¯ Ç~.
ªªMT Ä|òd” Tü yêfi¯fløÏ >∑es¡ïyÓT+{Àfi¯ó¢ J‘ê\T ÇkÕÔe⁄+&Üs¡T ø£<ë! eT∞fl Ç≥¢ ;<√\¢
<ä>sZ∑ ≈¡ L£ &ÜHê?... >=+∫>±fi¢̄ uÛ÷Ñ $Tì e÷≈£î |ü+∫#˚Ãøπ ø£<ë MT Ä|òd” Tü Ä|òd” sü T¡ ¢
ñ+&˚~. n+‘·ø+£ fÒ Ç+πø+ |üì MTøÏ... n{≤¢ |üqT\TCÒùdøÏ ø±<ë MT≈£î J‘ê\T
Ç#˚Ã~. eT∞fl q÷s¡T¢ q÷s¡T¢ <äT&ÉT¢ MTøÏjT· ´\¢+fÒ m≥¢bÕŒ?μμ ∫H√ï&ç á Á|üXï¯ ≈£î
s¬ $q÷´ eéùdú düe÷<Ûëq+ #ÓbÕŒ*.
ø£sD¡ ≤\ eédüqú T Á|üuTÑÛ ‘·«+ s¡<Tä › #˚dHæ ê s¬ $q÷´ eédü˝ú À ø£sD¡ ≤\ Á|üu≤Û e+ø±˙,
yêfi¯fl <√|æ&û bÕÁ‘·>±˙, q•+#·˝<Ò qä &ÜìøÏ e÷<Ûeä sêe⁄ bÕÁ‘· ì<äsÙ¡ q+. n‘·&TÉ
ˇø£y|’Ó ⁄ü <ä[‘·T\≈£î düV‰ü j·T+ #˚dTü qÔ ï≥T¢>± q{Ïd÷ü HÔ ˚ uÛ÷Ñ kÕ«eTT\ ø=eTTàø±kÕÔ&TÉ .
Ç{°e* ø±\+˝À bÕ\ø£ esêZ\T e÷eT÷\T>± »s¡>e∑ \dæq |üqT\≈£î Äø£s¸¡ Dj ° T· yÓTqÆ
ù|s¡T¢ ô|{Ïº Á|üø≥£ q\‘√, |ò+ü ø£qå ‘¢ √ Äsê“¤{≤\T #˚dæ Á|ü»˝À¢ $|üØ‘·yTÓ qÆ ÄX¯\T ø£*–+∫
e+∫+#·&Üìï s¡#s· TT‘· á qe\˝À düJe+>± ∫Á‹+#ê&ÉT. e÷J ø£sD¡ + e÷<Ûeä sêe⁄
<ä[‘·T\Tï+∫ &ÉãT“\T >∑T+»&ÜìøÏ ªªMT]#˚Ã á ◊<äT q÷s¡T¢ $TeTà*ï XÊX¯«‘·+>±
e÷>±ì s¬ ‘’ T· \T>± e÷πsÃdüT+Ô ~μμ nì ñ_“kÕÔ&TÉ . á e÷≥\T <ä[‘·T˝À¢ ø£*–+∫q
ÁuÛeÑ T*ï ∫H√ï&ÉT bÕÁ‘· <ë«sê Á|ü<]ä Ù+#ê&ÉT s¡#s· TT‘·.
ªn<ä+› ˝À #·+<äe÷eTμ˝À s¡#s· TT‘· uÛ÷Ñ $T |ü+|üø±\qT ã÷≥ø£+ #˚dTü qÔ ï sê»ø°jT·
Ä]úø£ X¯≈î£ *Ô ï ∫Á‹dü÷HÔ ˚ eTs√ n<ä+› ˝À #·+<äe÷eTqT ≈£L&Ü Á|ü<]ä Ù+#ê&ÉT. n~
kÕ+|òTæ ø£ #·+<äe÷eT. ∫H√ï&ç uÛ≤s¡´ \#·TÃeTT\T ∫H√ï&ç ø£wºü J$‘·+ #·÷∫ s¡T∫+#·ø£
neTà>±]+{ÏøÏ yÓ[flb˛‘·T+~. nø£ÿ&É jÓT+>∑fXÒ ó¯ \T nH˚ yê&ÉT ÄyÓTqT Á|ü˝ÀuÛôÑ |{Ïº
˝ÒeBdüTø=ìb˛sTT nq+‘·|⁄ü s¡+ #˚]Ã y˚XÊ´ eè‹Ô˝ÀøÏ ~+#·T‘ê&ÉT. ÄyÓT ÁuÛeÑ T\˙ï
‘=\–b˛sTT ‹]– uÛsÑ Ô¡ <ä>]Z∑ øÏ #˚sT¡ ≈£î+≥T+~. ÁXÊ$Tø£ J$‘·+ qT+∫ ÄyÓT <ä÷s¡yTÓ Æ
düTK|ü&Ü\qTø√e&É+ ≈£L&Ü n<ä›+˝À #·+<äe÷y˚T. uÛÑ÷kÕ«eT´ nÁ>∑es¡í eédüú˝À
|”&Éq≈£î, yÓ÷kÕìøÏ >∑Ts¡j˚T´ <ä[‘·T\˝À ø£ì|æ+#˚ e÷qe dü+ã+<Ûë\T e÷Á‘·+
n<ä+› ˝À #·+<äe÷eT ø±<äT. ndü\Tdæd˝ü q’… düV≤ü » #·+<äe÷y˚T.
<ä[‘· J$‘êìï ∫Á‹+∫q ‘Ó\T>∑T qe\˝À¢ ªn<ä+› ˝À #·+<äe÷eTμ ìdü‡+<˚V≤ü +>±
$•wüºyÓTÆq~.
ªª$Ts¡|–ü +»p&É MT<ä q\¢>∑ qT+&ÉT ø=]øÏ #·÷&É ˝Àq #·Ts¡T≈£î eTqTqTμμ nì
y˚eTq nqï≥T¢ |ü]e÷D+˝À ∫qï<ÓH’ ê á qe\ edüTãÔ \+ <äècÕº´, yêdü$Ô ø£‘· <äècÕº´
$Tqï>± ñ+~.
e´øÏ>Ô ‘∑ +· >± kÂeTT´&Óq’ s¡#s· TT‘· ø£<qä∏ +˝À>±˙, dü+uÛ≤wüD˝À¢>±˙, mø£ÿ&Ü ‘êqT
CÀø£´+ #˚dTü ø=ì nqedüs¡ yê´K´\T #˚jT· &ÉT. bÕÁ‘·\‘√q÷ e÷{≤¢&+ç #·&TÉ . edüTeÔ ⁄qT
•\Œ+‘√ $T+–+#˚ kÕVü≤dü+ #˚jT· &ÉT.
eTìwæ eTqT>∑&≈É î£ düe÷» Á|ü>‹∑ øÏ eT÷\yÓTqÆ uÛ÷Ñ $T ø=+<ä] kı‘ÓqÔ’ |ü⁄Œ&ÉT,
n~ n+<ä]ø° #Ó+<ë\+fÒ Ä ø=+<äsT¡ #˚ùd Ä>∑&Ü\T, bÕ\ø£ es¡+Z Ä ø=+<ä]
ø=eTTà ø±j·T&É+, Á|ü#êsê\‘√, Äsê“¤{≤\‘√ ù|<ä*ï <ä>± #˚j·T&É+, <äfi≤s¡T\T
dü+|üqTï\ Á|üjÓ÷»Hê\≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&É&É+ e+{Ï yêdüÔyê\qT düè»Hê‘·àø£+>±
$X‚w¢ +æ ∫ Á|ü»*ï uÛ÷Ñ $T sê»ø°j÷· ˝À¢ C≤„qT*ï #˚jT· &É+ á qe\ kÕ~Û+∫q kÕe÷õø£
Á|üj÷Ó »q+. yêdüyÔ êìøÏ ÁbÕeTTK´$T∫Ã ø£\ŒqqT |ü]$T‘·+ #˚dæ yêdü$Ô ø£ kÕVæ≤‘·´
eTsê´<ä*ï ø±bÕ&É&+É kÕVæ≤‘·´|üs+¡ >± á qe\ kÕ~Û+∫q $»j·T+.
Ä+Á<Ûuä ÷ÑÛ $T : 05-10-1999

|ü˝q¢… T dü+düÿ]+∫q
ª|ü˝¢… |æ*∫+~μ
<ë«s¡ø£ nH˚ ø£\+ ù|s¡T >∑\ dæôV≤#Y. yÓ+ø£≥s¡‘ï· + s¡∫+∫q qe\ ª|ü˝¢… |æ*∫+~.μ
áj·Tq |ü⁄{Ïº+~ ô|]–+~ n+‘ê >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢˝Àì ª>∑¬sï|üP&çμ Á>±eT+˝À.
>∑T+≥÷s¡T Væ≤+<ä÷, @.dæ.ø£fi≤XÊ\˝À¢ #·<Tä e⁄≈£îì ñ<√´>∑Ø‘ê´ sêj·T\d”eT˝Àì ∫‘·÷sÔ T¡
õ˝≤¢≈î£ e#˚ÃXÊs¡T. ∫‘·÷sÔ T¡ õ˝≤¢˝À ñbÕ<Ûë´j·TTì>±, Á|ü<ëÛ H√bÕ<Ûë´j·TTì>± nH˚ø£
bÕsƒX¡ Ê\˝À¢ |üì #˚dæ ø=H˚ïfi¢̄ ÁøÏ‘+· |ü<Mä $s¡eTD #˚XÊs¡T. Hê≥ø£eT+fÒ eT+∫
ÄdüøÔÏ ñHêï áj·Tq ø£<\ä∏ T u≤>± sêXÊs¡T. 1989˝À Ä+Á<ÛÁä |üuÑÛ yês¡|Áü ‹ø£ ìs¡«Væ≤+∫q
BbÕe[ qe\\ b˛{°˝À á qe\≈£î ~«rj·T ãVüQeT‹ \_Û+∫+~. n+‘˚ø±ø£
q÷‘·\bÕ{Ï >∑+>±<Ûsä +¡ kÕàs¡ø£ kÕVæ≤‘·´ ãVüQeT‹ì ≈£L&Ü á qe\ bı+~+~.
$<ë´ eédüú Ä<Ûës¡+>± ‘Ó\T>∑T˝À mH√ï ø£<ë∏ ì≈£\T, qe\\T e#êÃsTT>±˙
ˇø£ Ä<äsÙ¡ ñbÕ<Ûë´j·TTì bÕÁ‘·>± #˚dTü ≈£îì e∫Ãq qe\\T #ê˝≤ ‘·≈î£ ÿe. ª|ü˝¢…
|æ*∫+~μ á <Û√s¡DøÏ Ï #Ó+~q ns¡T<Óq’ qe\. Á|ükÕ<é nH˚ ˇø£ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT
∫‘·÷sÔ T¡ õ˝≤¢˝À, ‘·$Tfi¯Hê&ÉT dü]Vü≤<äT˝› À¢ Çs¡Tø=ÿì ñqï ˇø£ ‘Ó\T>∑TB$ »+u≤&É≈î£
ã~© MT<ä e∫Ã Ä Á>±e÷ìï nH˚ø£ s¡ø±\T>± dü+düÿ]+#·&yÉ T˚ á qe\˝À edüTeÔ ⁄.
‹s¡T‘·D Ô Ï qT+∫ eTÁ<ëdüT≈£î b˛j˚T e÷s¡+Z ˝À Äsêÿ&ÉT - ≈£î|üŒ+ ãdüT‡ ~– Hê\T>∑T
yÓTfiÆ ó¯ ¢ q&çùdÔ »+u≤&É Á>±eT+ edüT+Ô ~. ìC≤ìøÏ Ä }] n|üŒsY Áô|e’ TØ bÕsƒX¡ Ê\≈£î
e#˚Ã ñbÕ<Ûë´j·TT\+<äs÷¡ |üìôwà+{Ÿ MT<äH˚ edüT+Ô {≤s¡T. Á|ükÕ<é ≈£L&Ü @<√ ª‘·|ü μ
#˚dæ |üìôwà+{Ÿ MT<ä Ä n|üŒsY Áô|e’ TØ bÕsƒX¡ Ê\≈£î Á|ü<ëÛ H√bÕ<Ûë´j·TT&ç>± ekÕÔ&TÉ .
mquÛ’… Çfi¯óq¢ ï Ä Á>±eT+˝À Á>±eT, Á|ü»\, bÕsƒX¡ Ê\ |ü]dæ‘ú T· \T |üse¡ T n<Ûë«qï+>±
ñ+{≤sTT Á|ükÕ<é nø£ÿ&çøÏ e∫Ã #˚]q|üŒ{Ïø.Ï Ä }fiÀ¢ m≈£îÿe eT+~ ‘ê>∑TuÀ‘·T\T.
Hê\T¬><’ Tä dü+|üqï ≈£î≥T+u≤\THêï n$ |æ*ø¢ Ï ≈£L&Ü _#·ÃyÓTj·Té⁄. bÕsƒX¡ Ê\ ø£+|ü
#Ó≥¢ eT<Ûä´ Çs¡Tø=ÿì bÕ&ÉTã&çb˛sTT ñ+≥T+~. <ëì |ü]düsê\T eTs¡TuÛÑ÷$Tì
‘·\|ædTü +Ô {≤sTT. øÏ{øÏ \° T ‘·|Œü ‘·\T|ü⁄\T+&Ée⁄. >√&É\T ô|#·TÃ\÷&çb˛sTT ñ+{≤sTT.
H˚\ >∑T+‘·\T |ü&ç ñ+≥T+~. Á|ükÕ<é ø£Hêï eTT+<äT •esêE nH˚ ôV≤&Üàdüsº Y dü÷ÿ˝À¢
bÕsƒ¡+ #Ó|üŒ&É+ e÷ìy˚dæ, ≥÷´wüq¢ ù|s¡T‘√ &ÉãT“ >∑T+E‘·T+fÒ Á|ü»\T n‘·ìï
‘·]$Tø={≤ºsT¡ . n‘·ì ‘·sê«‘· e∫Ãq e´øÏÔ ≈£L&Ü |ü⁄düøÔ ±\ø£ì >¬ &’ ø¢É ì£ $<ë´s¡T\ú
qT+∫ &ÉãT“ >∑T+CÒ n\yê≥Tqïyê&ÉT. nø£ÿ&ÉTqï nsTT<äT eT+~ ñbÕ<Ûë´j·TT˝À¢
eTT>∑TsZ T¡ |üìôwà+{Ÿ MT<ä e#êÃs¡T. Ç<äs› T¡ ø=‘·yÔ êfi¯ó.¢ #·+>∑Á˝≤j·TT\T $T•Ãedt ô|˝ò À,
eTTqTkÕ«$THêj·TT&ÉT ‘·\_s¡TdüT eTìwæ, #·+>∑jT· ´ X¯sà¡ ]»s¡T« f…|Æ ⁄ü , düTÁãVü≤àD´+
Á&ç\T¢ {°#s· T¡ sö&û f…|Æ ⁄ü . n‘·ì$ >¬ s’ êΩ»s¡T¢ m≈£îÿe. lìyêdüT\T yÓTs¡T>¬ q’ e´øÏ.Ô Ä
bÕsƒX¡ Ê\ yê#YeTHé zãT\sêE Á‘ê>∑TuÀ‘·T. m|ü&É÷ ‘ê– |ü&TÉ +{≤&ÉT.
Ç˝≤+{Ï n|üŒsY Áô|e’ TØ bÕsƒX¡ Ê\≈£î ôV≤&Üàdüsº T¡ >± e∫Ãq Á|ükÕ<é <ëìì ø£w|ºü &ü ç
ôV≤’ dü÷ÿ\T kÕúsTTøÏ rdüTø=kÕÔ&TÉ .|üì #ÓjT· ´ì ñbÕ<Ûë´j·TT\˝À e÷s¡TŒ‘ÓkÕÔ&TÉ . ì]¢|+Ôü >±
ñqï Á>±eT Á|ü»˝À¢ #Ó‘’ q· ´+ ‘ÓkÕÔ&TÉ . Hê≥ø£ Á|ü<sä Ù¡ q\ <ë«sê yêfi¢̄˝À kÕ+düÿè‹ø£
$ø±kÕìï rdüTø=kÕÔ&TÉ . ø£fi¯ <ë«sê Á>±eT Á|ü»˝À¢ ◊ø£´‘· rdüTø=∫Ã bÕsƒX¡ Ê\ n_Ûeè~Δ˝À
yêfi¢̄qT uÛ≤>∑kÕ«eTT*ï #˚kÕÔ&TÉ .
ø£\ø£&É $T&ç˝Ÿ dü÷ÿ˝À¢ _*¶+>¥ |òE ” ù|s¡T‘√ #·<Tä e⁄ ø√dü+ e∫Ãq |æ\*¢ ï |”&+ç #˚
|ü<‹Δä øÏ dü«dæÔ #Ó|Œü &É+ e\¢ dü÷ÿ\T j·÷»e÷q´+ n‘·ìì »+u≤&É≈î£ ã~© #˚sTT+∫+~.
Ä dü÷ÿ\T ø£$T{° Áô|dæ&+Ó {Ÿ u≤eeT]~ì |üØø£˝å À¢ ø±|” ø={Ï+º #·øb£ ˛e&É+ ≈£L&Ü
Äj·Tq ã~©øÏ ˇø±H=ø£ ø±s¡D+.
e÷s¡TeT÷\|ü˝¢… nsTTHê nø£ÿ&˚ ø±|ü⁄s¡+ ô|{Ïº $<ë´s¡T\ú ≈£î, Á|ü»\≈£î nìïy˚fi˝¯ ≤
n+<äTu≤≥T˝À ñ+&É&+É <ë«sê Á|ükÕ<é dü+düÿs¡D\T yÓTT<ä\e⁄‘êsTT. ‘ê>∑TuÀ‘·T
yê#YeTHéqT ‘·q <ä>sπZ∑ ñ+#·Tø=ì n‘·ì‘√H˚ e+≥ #ÓsTT´+#·T≈£îì ‘êqT ‹ì n‘·ìøÏ
ô|{Ï,º n‘·ì ‘ê>∑T&ÉT e÷ìŒkÕÔ&TÉ . |ü+#êsTTr sπ &çj÷Ó qT bÕsƒX¡ Ê\˝À ô|{Ïkº ÕÔ&TÉ .
dü÷ÿ\T yê]¸ø√‘·‡yê\qT »]|ækÕÔ&ÉT. $<ë´s¡Tú\≈£î Ä≥\ b˛{°\T »]|ækÕÔ&ÉT.
ñbÕ<Ûë´j·TT\‘√ uÛøÑ Ô£ sêeT<ëdüT Hê≥ø£+ y˚sTTkÕÔ&TÉ . |ò*ü ‘·+>± bı<äTb› ˛>±H˚ ìÁ<äb˛j˚T
|ü˝»¢… q+ sêÁ‹ |ü<øä =+&ÉT <ëø± y˚T\T≈£î+{≤s¡T. >∑j÷Ó bÕU≤´q+ Hê≥ø±ìï Á|ü»\‘√
Á|ü<]ä Ù+|ü CÒdæ }] Á|ü»*ï @ø£+ #˚kÕÔ&TÉ . Ád”\Ô ‘√ y˚cÕ\T y˚sTTkÕÔ&TÉ . yÓ+ø£Á{≤eTT\H˚
dü+|üqï ‘ê>∑TuÀ‘·TqT dü+düÿ]kÕÔ&ÉT. bÕsƒ¡XÊ\ n_Ûeè~ΔøÏ $eTTK‘· #·÷|ü⁄‘·Tqï
Áô|dæ&+Ó ≥T >∑+>∑sêEqT ˇ|æŒ+∫ nsTT<äT ø=‘·Ô >∑<Tä \T ì]à+|üCkÒ ÕÔ&TÉ . Á>±eT Á|ü»\≈£î
yÓ<’ ´ä |üØø£\å T #˚sTTkÕÔ&TÉ . yÓTT<ä≥ ‘·qqT u…~]+∫q Áô|dæ&+Ó ≥T >∑+>∑sêEqT Á|ükÕ<é
‘·q dü+düÿs¡D\ <ë«sê ∫e]øÏ n‘·H˚ ‘·q≈£î uÛj Ñ T· |ü&≥
˚ ≥T¢ #˚dTü ≈£î+{≤&ÉT. Á|ü»\
|üqT\T Á|ü»˝Ò #˚dTü ≈£îH˚ dæ‹ú øÏ yêfi¯flqT rdüTø=kÕÔ&TÉ . Áô|dæ&+Ó {Ÿ >∑+>∑sêE e÷≥˝À¢
#ÓbÕŒ\+fÒ }fiÀfl ñqï eT{ÏºeTT<ä›*ï eTqTwüß*ï #˚XÊ&ÉT Á|ükÕ<é. n+‘˚ø±<äT
ã+>±s¡+˝≤+{Ï ô|fi≤flìï Ç+{À¢ ô|≥Tº≈î£ ì }s¡T MT<ä ã˝≤<ä÷s¡T>± ‹]π> dü+|üqTï&ÉT
yÓ+ø£Á{≤j·TT*ï e÷]Ã Ç\T¢ e<ä\≈£î+&Ü ñ+&˚≥T¢ #˚XÊ&ÉT. bı\+ |üqT\T #˚dTü ø=H˚≥Tº
#˚XÊ&ÉT. }fiÀ¢ ñ+&É&ÉeT+fÒ ndüVü≤´+>± uÛ≤$+#˚ >∑+>∑sêEqT }]˝ÀH˚
ñ+&çb˛j˚T≥≥T¢ #˚XÊ&ÉT.
øπ e\+ ñ<√´>∑+ #˚dTü ≈£îì J‘·+ sêfi¯ó¢ sê\TÃ≈£îb˛j˚T ñbÕ<Ûë´j·T eTqdü‘Ô ê«ìøÏ
_Ûqï+>± Á|ükÕ<éqT ˇø£ kÕe÷õø£ u≤<Ûä´‘· ø£*–q dü+düÿs¡Ô>±, Ä<äs¡ÙÁbÕj·TT&Ó’q
ñbÕ<Ûë´j·TT&ç>± eT\∫ ñbÕ<Ûë´j·TT\T kÕe÷õø£ |ü]es¡qÔ ≈£î ø±s¡≈î£ \ì ìs¡÷|æ+#ês¡T
s¡#·sTT‘·.
á qe\ 1989˝À s¡∫+∫Hê á qe˝≤ ø£<ë∏ ø±\+ e÷Á‘·+ 1969 ÁbÕ+‘·+
nì qe\ #·~$‘˚ ‘Ó\TdüTÔ+~. {°#·s¡¢qT dü$T‹ Áô|dæ&Ó+≥T¢ ã~© #˚sTTkÕÔs¡T.
ôV≤’ dü÷ÿfi¢̄˙ï õ˝≤¢ |ü]wü‘Y ôV≤’ dü÷ÿfi¢̄ì |æ\eã&ÉT‘·T+{≤sTT. Çe˙ï á qe\ ø£<ë∏
ø±˝≤ìï 1983≈£î eTT+<äT>± ìs¡sí TTkÕÔsTT. nsTT‘˚ Á|ükÕ<é ‘·q bÕsƒX¡ Ê\qT ôV≤’ dü÷ÿ\T>±
e÷]Œ+∫q dü+<äs“¡ +¤ ˝À mdt.mdt.m˝Ÿ.dæ. Á|üdøü ÔÏ edüT+Ô ~. Ç+ø± ø=ìï n+‘·s‘Z¡ ·
Ä<Ûësê\‘√ á qe\ ø£<ë∏ ø±˝≤ìï, ñeTà&ç eTÁ<ëdüT sêÁwü+º qT+∫ Ä+Á<Ûsä êÁwü+º
$&çb˛sTTq ‘·sê«‘· 1953-1969 eT<Û´ä ø±\+>± >∑T]Ô+#·e#·TÃ.
á qe\ ñ‘·eÔ T |ü⁄s¡Twü˝À s¡∫+|üã&ç+~. Ä s¡ø+£ >± á qe\ s¡#s· TT‘·
d”«j·T #·]Á‘ê‘·àø£ qe\>± uÛ≤$+#·&ÜìøÏ M\T+~.
ã~©\≈£î uÛj Ñ T· |ü&ìÉ Á|ükÕ<é≈î£ dü+düÿs¡D\≈£î ìã<äT&Δ q’Ó Á|ükÕ<é≈î£ kÕe÷õø£
eédüú |ü≥¢ $eTs¡ÙHê‘·àø£ <äèwæº ñ+&É&+É ˝À ÄX¯Ãs¡´+ ˝Ò<Tä . á qe\˝À Á|ükÕ<é≈î£ qï
$eTs¡ÙHê‘·àø£ n_ÛÁbÕj·÷\≈£î áHê{Ïø° $\Te ñ+<äì eTq ø£seú¡ TÚ‘·T+~. »+u≤&É
s√&ÉT¶qT #·÷∫ ªªø±+Á{≤≈£ºs¡T≈£î ø±yê*‡+~ n~Ûø£ ˝≤uÛÑ+, Ç+»˙s¡T≈£î, Äj·Tq
|ü]yêsêìøÏ ø±yê*‡+~ yêfi¯¢≈£î sêyê*‡q ø£MTwüqT. ^øÏ ‹H˚yê&=ø£&Ó’‘˚ HêøÏ
‹H˚yê&ç+ø=ø£&TÉ μμ nqT≈£î+{≤&ÉT. ªªá <˚X+¯ ˝À Áø√e÷>∑ïHé e÷qe⁄\ qT+∫ n+‘·]ø£å
j·÷Á‹≈£î\ es¡≈£î #·÷&Ée#·TÃμμ nì uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì ndüeT kÕ+|òæTø£ |ü]dæú‹ì
yêÚ≤´ì+#ê&ÉT. ªªH˚{Ï j·TTe≈£î\T... n~Ûø±s¡+ ø√dü+ sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\T Ä&˚
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 11
#·<sä +¡ >∑+˝À bÕe⁄\e⁄‘·THêïs¡T.μμ ªªmìïø£˝À¢... nedüsy¡ TÓ ‘Æ ˚ <=+>∑ z≥T¢ y˚dæ ]–Z+>¥
»s¡|&ü ÜìøÏ j·TTe≈£î˝…‘’ ˚ #·øÿ£ >± |üìø=kÕÔsH¡ ˚ <äTsê˝À#·q,μμ ªª|üPs¡«|ü⁄ $\Hé ˝≤>±
ø£ì|ædTü HÔ êï&ÉT H˚{Ï V”≤s√μμ e+{Ï yê´K´\T Á|ükÕ<é bÕÁ‘·≈î£ qï kÕe÷õø£ ne>±Vü≤q≈£î
ì<äs¡ÙHê\T.
Á>±eT |ü⁄q]ïsêàD+˝À Á>±eT Á|ü»*ï uÛ≤>∑kÕ«eTT\T>± #˚jT· &Üìï Çyêfi¯ eTq+
>=|üŒ>± #Ó|ü ≈£î+≥THêï+ >±˙ s¡#s· TT‘· eTTô|Œ’ò @fi¢̄ ÁøÏ‘y· T˚ ‘·q qe\˝À Ä |üì
#˚dæ ‘·q Áø±+‘·<äèwæºì #ê{Ï#ÓbÕŒ&ÉT. õ˝≤¢ πø+Á<ë˝À¢ ìyêdü+ @sêŒ≥T #˚düTø=ì
s√E≈£î e+<ä øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ëø± Á|üj·÷D+ #˚dæ {°#·sY ñ<√´>±\T #˚düTÔqï H˚{Ï
ñbÕ<Ûë´j·T es¡+Z á qe\ qT+∫ H˚sT¡ Ãø√e\dæ+~ #ê˝≤ ñ+~. &=H˚wqü ¢ eTVü≤e÷à]
u≤]q|ü&ç ø£è•+∫b˛‘·Tqï H˚{Ï $<ë´ eédüú ø=ìï <äXÊu≤›\ ÁøÏ‘y· T˚ ªª<ë«s¡øμ£ μ #˚dqæ
yê´K´\ kÕsêìï Á>∑V≤æ +#·e\dæ ñ+~.
ˇø£ eT<Û´ä ‘·s>¡ ‹∑ eTqdü‘Ô «· + >∑\ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT dü+Á|ü<ëj·÷ìï J]í+#·T≈£îqï
dü+düÿs¡D uÛ≤eC≤\+‘√ á düe÷C≤ìøÏ m+‘· #Ój·T´>∑\&√ n+‘· #ÓsTT´+#ê&ÉT
Á|ükÕ<é‘√ s¡#s· TT‘·. es¡eÔ ÷q kÕ+|òTæ ø£, Ä]úø,£ sê»ø°jT· , kÕ+düÿè‹ø£ s¡+>±\ MT<ä
ndü+‘·è|æÔ >∑\ Á|ükÕ<é≈î£ Äj·÷ s¡+>±\qT u≤>∑T#Ój÷· ´\+fÒ uÛÖ‹ø£ ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏+ä
ñ+&Ü*. nsTT‘˚ Á|ükÕ<é˝À düHê‘·q, Á|ü>∑‹o\ uÛ≤yê\ $TÁX¯eT dü«uÛ≤e+
J]í+#·T≈£îb˛sTT n‘·ìì ˇø£ ô|{° ã÷s¡Ty® ê e´øÏ>Ô ± Á|ü<]ä ÙdüTqÔ ï~. Á|ükÕ<é >∑Ts¡C≤&É
<˚X¯uÛÑøÏÔ π>j·÷ìï, ll nuÛÑT´<äj·T π>j·÷*ï ñ<äVü≤]kÕÔ&ÉT. n<˚ düeTj·T+˝À
∫qàj·÷q+<ä ñ|üHê´kÕ\T $ì |üse¡ •+∫b˛‘ê&ÉT. dü÷ÿ\T ìsêàD+ dü+<äs“¡ +¤ >±
ôV≤’ +<äe |ü<‹Δä ˝À |üP»\T #˚sTTkÕÔ&TÉ . >∑j÷Ó bÕU≤´q+ Hê≥ø£+ n+fÒ eTVü‰ ÇcÕºìï
Á|ü<]ä ÙkÕÔ&TÉ . Á|ükÕ<é≈î£ X¯≈î£ Hê\ MT<ä qeTàø£eTT+~. ô|[¢ »qà»qà\ ã+<Û+ä nH˚
$XÊ«düeTT+~. ø£fi≤´DyÓTT∫ÃHê ø£ø=ÿ∫ÃHê Ä>∑<Hä ˚ qeTàø£eTT+~. n<äèwüº <äTs¡<èä cÕº\
MT<ä Äj·Tq≈£î |üse¡ T >∑T] ñ+~. ô|[¢ dü«s¡+Z ˝À ìs¡sí TT+|üã&ÉT‘·T+<äH˚ e÷≥ |ü≥¢
≈£L&Ü >∑T] ñ+~. |ü⁄qs¡q® à dæ<ëΔ+‘·+ MT<ä n#·+#·\ $XÊ«düeTT+~. ªeTq <˚X+¯
˝≤+{Ï <˚X+¯ ˝À {°#s· T¡ ‘·q #·T≥÷º ñqï düe÷C≤ìï #Ó‘’ q· é+‘·+ #Ój÷· ´*μ nq&É+
u≤>∑T+~. ªª{°#s· T¡ kÕ«s¡|ú sü T¡ &ÉT ø±≈£L&É<Tä μμ n+≥÷ Á|ükÕ<é >∑‘+· ˝À @ø°u$ÑÛ kÕÔ&TÉ .
»+u≤&É qT+&ç ‘·q≈£î lø±fi¯V≤ü dæøÔ Ï ã~© nsTTq|ü&ÉT ªª@ e÷s¡TeT÷\ |ü˝ø¢… √
$dæ]y˚j·T≈£î+&Ü |ü⁄D´düú\yÓTÆq lø±fi¯Vü≤dæÔøÏ ndæôdº+≥T>± #˚XÊs¡T. eTqdüT˝ÀH˚
Äj·Tq≈£î nH˚øk£ Õs¡T¢ <Ûqä ýê<ë\T ‘Ó\T|ü⁄≈£îHêïqTμμ nqT≈£î+{≤&ÉT Á|ükÕ<é. »+u≤&É˝À
>∑+>∑sêE qT+∫ M&√ÿ\T rdüT≈£î+≥÷ ªªeT÷&˚fi≈¢¯ î£ eTT+<äT H˚HeÓ s√ï MT≈£î ‘Ó*j·T<äT.
MT }s¡T ≈£L&Ü Hê≈£î ‘Ó*j·T<äT. eTq+<äs+¡ ø£\TdüTø√yê\ì ø£*dæ |üì #Ój÷· ´\ì
uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT ìs¡sí TT+#ê&ÉTμμ n+{≤&ÉT.
Ç˝≤+{Ï düHê‘·q ôV≤’ +<äe $XÊ«kÕ\T n~Ûø+£ >± ø£*– dü+|òTü dü+düÿs¡D <äèø£Œ<∏+ä
>∑\ bÕÁ‘·\T eTq≈£î C≤rjÓ÷<äéT ø±\+ Hê{Ï kÕVæ≤‘·´+˝À ø£ì|ækÕÔsTT. Ä <Û√s¡DÏ
eTqdü‘Ô «· + Ç+ø± ø=qkÕ>∑T‘·T+<äì nq&ÜìøÏ á qe\ ì<äsÙ¡ q+. 1940 Hê{Ï
kÕe÷õø£ dü+kÕÿs¡+‘√ 1969 ÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q e´øÏÔ J$‘êìï 1988 ÁbÕ+‘·+˝À
|ü⁄q]ï]à+∫ ª<ë«s¡øμ£ sêdæq á qe\ yÓs’ T¡ <Ûë´\T >∑\<˚ nsTTHê ÄVü‰«ì+#·<–ä +<˚.
ñbÕ<Ûë´j·TT\ kÕe÷õø£ u≤<Û´ä ‘·*ï >∑Ts¡TÔ #˚ùd >∑Ts¡T‘·s¡ u≤<Û´ä ‘· ìs¡«Væ≤+#·&+É á
qe\ #˚dæq |üì. s¡#·sTT‘· d”«j·T#·]Á‘ê‘·àø£+>± s¡∫+∫q á qe\ eTè<äTyÓ’q
uÛ≤wü˝À |ü]$T‘·+>±HÓ’Hê ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢ j·÷dü˝À yêdüÔ$ø£‘·qT bı+~+~. n˙ï
bı+~ø£>± ≈£î~] qe˝≤ •\Œ \ø£D å ≤\≈£î uÛ+Ñ >∑+ ø£\>∑ì Ø‹˝À ª<ë«s¡øμ£ s¡∫+∫q
ª|ü˝¢… |æ*∫+~μ qe\ Ç+ø± Á>±MTD ñbÕ<Ûë´j·TT*ï |æ\Tdü÷HÔ ˚ ñ+~.
Ä+Á<Ûuä ÷ÑÛ $T : 03-11-1999
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 13

ªNø£{Ï sê»´+μô|’ {≤]Ã˝≥
’… T
$.ÄsY. sêkÕì>± Á|üd<æ Tä &Δ q’Ó s¡#s· TT‘· sêkÕì yÓ+ø£≥ sêeTj·T´. ∫‘·÷sÔ T¡
õ˝≤¢≈î£ #Ó+~q sêkÕì es¡eΔ ÷q sêj·T\d”eT s¡#s· TT‘·. Ç|üŒ{Ïøπ e+<ä≈î£ ô|>’ ± ø£<\ä∏ T,
<ë<ë|ü⁄ 15 Hê≥ø±\T s¡∫+∫ nìï düè»q Á|üÁøÏj·T\˝ÀqT ‘·q kÕeTsêú´ìï
ìs¡÷|æ+#·Tø=ì ˇø£ ÁbÕ$Tdæ+>¥ s¡#s· TT‘·>± m<äT>∑T‘·THêïs¡T sêkÕì.
∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢ |ü⁄*#Ós¡¢ eT+&É\+ ø£s¡Te|ü˝…¢˝À m\¢eTà, ô|<ä›j·T´\ ø=&ÉT¬ø’q
sêkÕì~ eT<Û´ä ‘·s>¡ ‹∑ ÁXÊ$Tø£ ≈£î≥T+ã+. C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+ MT<ä |ü]XÀ<Ûqä #˚dqæ
sêkÕìøÏ Á>±MTD J$‘·+˝Àì Ä]úø£, kÕ+|òæTø£, sê»ø°j·T, kÕ+düÿè‹ø£ bÕsêÙ«\T
u≤>± ‘Ó\TdüT. n+‘˚ø±<äT sêj·T\d”eT˝À Ç|üŒ{Ïø° sê»ý˚T\T‘·Tqï uÛÑ÷kÕ«eT´
ô|‘·+Ô <ëØ‘·q+ MT<ä ≈£L&Ü Äj·Tq≈£î eT+∫ ne>±Vü≤q ñ+~.
sêkÕì s¡∫+∫q qe\ ªNø£{Ï sê»´+.μ Ç~ 1992˝À Ä+Á<ÛäÁ|üuÛÑ˝À
<ÛësêyêVæ≤ø£+>± e∫Ã+~. 1995˝À ≈£î|üŒ+ ¬s&É¶eTà kÕàs¡ø£ kÕVæ≤r |ü⁄s¡kÕÿs¡+
n+<äT≈£î+~. H˚wqü ˝Ÿ ãTø˘ Á≥dtº á qe\qT nìï uÛ≤s¡rj·T uÛ≤wü\˝ÀøÏ nqTe~düTqÔ ï~.
uÛ≤s¡rj·T düe÷»+ es¡í düe÷»+. eTqT <Ûsä à¡ + Bìì XÊX¯«‘·+ #˚d+æ ~. es¡í
eédüú eTqTwüß*ï $uÛõÑ +∫+~. XÊØs¡ø£ ÁX¯eT #˚ùd n‘·´~Ûø£ dü+U≤´≈£î\qT kÕe÷õø£
>ös¡yêìøÏ, düTU≤ìøÏ <ä÷s¡+ #˚d+æ ~. yêfi¯fl ñ‘·Œ‘·T\Ô T yêfi¯fl nqTuÛeÑ +˝À ˝Ò≈î£ +&Ü
#˚d+æ ~. ÁXÊ$T≈£î*ï XÊX¯«‘·+>± $&ÉBùd Áø£eT+˝À ñ|ü ≈£î˝≤\qT, XÊK\qT düèwæ+º ∫+~
es¡í eédü.ú Ä s¡ø+£ >± uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À Hê\T>∑T y˚\≈£î ô|ã’ &ç ≈£î˝≤\T @s¡Œ&Ü¶sTT.
n+fÒ uÛ≤s¡rj·TT\T Hê\T>∑T y˚\≈£î ô|ã’ &çq Á>∑÷|ü⁄\T>± $uÛõÑ +|üã&Ü¶sq¡ ïe÷≥.
Á_{°wßü yêfi¯ófl e∫Ã eTq\qT $uÛõÑ +∫ bÕ*+#ês¡ì eTq+ #·<Tä e⁄≈£îqï #·<Tä e⁄
n|ü<|›ä ⁄ü #·<Tä e⁄. Á_{°wßü yêfi¯ófl sêø£eTT+<˚ uÛ≤s¡rj·TT\T N*b˛sTT ñHêïs¡T. ÁXÊ$T≈£î\
MT<ä XÊX¯«‘·+>± nÁ>∑es¡í uÛ÷Ñ kÕ«eTT\ ô|‘·qÔ + ø=qkÕ>∑&ÜìøÏ ≈£î˝≤\˝À ñ|ü ≈£î˝≤\T
düèwæ+º ∫, ø£sà¡ dæ<ëΔ+‘·+‘√ <ëìì düeT]ú+∫+~ es¡í eédü.ú uÛ≤s¡rj·T Á>±MTD
eédüú Ç|üŒ{Ïø° á es¡í eédüú dü+ø¬ fi¯fl qT+∫ ãj·T≥ |ü&˝É øÒ b£ ˛‘·Tqï~. uÛ÷Ñ kÕ«eTT\T
ìeTï ≈£î˝≤\ eT<Ûä´ ∫#·TÃô|{Ïº ‘·eT |üã“+ >∑&ÉT|ü⁄≈£î+≥THêïs¡T. á kÕe÷õø£
yêdü$Ô ø£‘q· T Á|ü‹_+_+#˚ qe˝Ò ªNø£{Ï sê»´+.μ <ä[‘·T\˝À >∑\ _Ûqï kÕ+düÿè‹ø£
esêZ\qT ‘·eT kÕ«s¡+ú ø√dü+ uÛ÷Ñ kÕ«eTT\T yê&ÉT≈£îH˚ rs¡TqT ∫‘·÷sÔ T¡ õ˝≤¢ |ü&eÉ T{Ï
õ˝≤¢≈î£ #Ó+~q &Üø£sº T¡ |æ. øπ X¯es¬ &ç¶ ªdüàXÊq+ <äTH˚ïs¡Tμ qe\˝Àq÷, Ms¡|*ü ¢ MD≤yêDÏ
ªsêø±dæø√s¡μ qe\˝Àq÷ ∫Á‹+#ês¡T. sêkÕì ªNø£{Ï sê»´+μ˝À yÓqTø£ã&çq ≈£î˝≤\T>±
eTTÁ<ä y˚jT· ã&çq ≈£îs¡Te, e&˚¶ ≈£î˝≤\ yêfi¯fl eT<Û´ä nÁ>∑es¡í uÛ÷Ñ kÕ«eTT\T ∫#·TÃô|{Ïº
e÷s¡Dø±+&É düèwæ+º ∫ ‘·eT |üã“+ >∑&TÉ |ü⁄ø√e{≤ìï ∫Á‹+#ês¡T.
sêj·T\d”eT˝Àì ∫‘·÷sÔ T¡ õ˝≤¢˝À ˇø£ e÷s¡TeT÷\ ø=+&É\ eT<Û´ä ñ+&˚ Á>±eT+
q&ç>∑&É¶. Ä Á>±e÷ìøÏ ¬s+&ÉT eT÷&ÉT øÏ˝ÀMT≥s¡¢ es¡≈£L eTs√ }s¡T ˝Ò<äT. Ä
Á>±eT+˝À Hê>∑]ø£‘· Á|üy•˚ +#·˝<Ò Tä . mìï Á|üuTÑÛ ‘ê«\T e÷]Hê, mìï dü+düÿs¡D\T
neT\T »]–Hê yê{Ï‘√ Ä Á>±e÷ìøÏ dü+ã+<Û+ä ˝Ò<Tä . Ä Á>±eT+˝À uÛ÷Ñ kÕ«$T
mÁs¡eT¬s&ç.¶ n‘·ì ‘=‘·T\Ô T >∑+–¬s&ç,¶ ∫qïeT s¬ &ç.¶ q&ç>&∑ ≈¶É î£ nqTã+<Ûä Á>±e÷\T
≈£îs¡Te |ü˝,¢… e&ç|¶ ˝ü .¢… ≈£îs¡Te |ü˝˝¢… À >√$+<äT, sêeTø£èwüß&í TÉ , yÓ+ø£Á{≤eTT&ÉT nH˚
eTT>∑TsZ T¡ j·TTe≈£î\T+{≤s¡T. Ä eTT>∑TsZ T¡ j·TÁs¡eT¬s&ç¶ <Ís¡H® ê´\≈£î e´‹πsø£+>± Á|ü»\qT
dü+|òTü {Ï‘|· sü #¡ &· ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïdüT+Ô {≤s¡T. ≈£îs¡Te\T, e&Ós¶ \¡ T @ø£yTÓ ‘Æ ˚ ‘·q |üqT\T
»s¡>∑eì ‘Ó\TdüT≈£îqï j·TÁs¡eT¬s&ç¶ yêfi¯fl eT<Ûä´ N*ø£\T ‘Ó∫Ã, \&ÜsTT ô|{Ïº
m|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT ‘·q |üì »s¡T|ü⁄≈£î+≥T+{≤&ÉT.
ˇø£kÕ] ≈£îs¡Te\ eT+<ä˝ÀqT+∫ >=Á¬sqT <=+–*+∫ e+&ÉTø=ì ‹+{≤&ÉT.
á |üì˝À e&Ó¶ s¬ &Éq¶ ïqT yê&ÉT≈£î+{≤&ÉT. <ëìMT<ä ≈£îs¡Te Hêsêj·TT&ÉT |ü+#êsTTr
ô|{ÏºkÕÔ&ÉT. |ü+#êsTTr˝À j·TÁs¡eT¬s&ç¶ ≈£îs¡Te\T, e&Ó¶s¡¢ eT<Ûä´ ∫#·TÃ s¡–*kÕÔ&ÉT.
j·TÁs¡eT¬s&ç¶ sê»˙‹ì ≈£îs¡Te|ü˝¢… j·TTe≈£î\T ns¡+ú #˚dTü ≈£î+{≤s¡T. ªªeTq˝À eTqπø
ø={≤¢≥\T ô|{Ïº Ç<ä›Øï eT˝≤¢ z\¢ <ä>∑Z]øÏ ‹|æŒ+#·T≈£î+{≤s¡Tμμ nì yêfi¯fl≈£î
ns¡eú TsTT´+~. n+<äTe\¢ j·TÁs¡eT¬s&çì¶ HÓ‹’ ø£+>± <Óã“rj·÷\ì >√$+<äjT· ´ ‘·øÿÏ q
Ç<äs› ÷¡ |ü<øä∏ +£ y˚kÕÔsT¡ . j·TÁs¡eT¬s&çø¶ Ï sê>∑eTà nH˚ $‘·+‘·Te⁄‘√ nÁø£eT dü+ã+<Û+ä
ñ+≥T+~. ˇø£s√E yÓ+ø£Á{≤eTT&ÉT Ä&Éyw˚ +ü y˚dTü ≈£îì sê>∑eTàø£Hêï eTT+<˚ dü+øπ ‘·
düú\+˝ÀøÏ b˛sTT j·TÁs¡eT¬s&ç¶ |üs¡Te⁄ rkÕÔ&ÉT. j·TÁs¡eT¬s&ç¶ ≈£îs¡Te\MT<ä ø£dæ
ô|+#·T≈£î+{≤&ÉT.
≈£îs¡Te Hêsêj·TT&çøÏ >=Á¬s\T ø=qTø√ÿe&ÜìøÏ ¬s+&ÉT y˚\T n|ü>± ÇkÕÔ&ÉT
j·TÁs¡eT¬s&ç¶. ˇø£ dü+e‘·‡s¡+ ˝À|ü\ rsêÃ*. rs¡Ã≈£îHêï, rs¡Ã˝Òø£b˛sTTHê
Hêsêj·TT&ÉT≈£îqï mø£s+¡ H˚\ j·TÁs¡eT¬s&çø¶ Ï sêdæ#ÃÓ j·÷´*. Hêsêj·TT&ÉT ‘·q mø£s+¡ ˝À
y˚sT¡ XËq>∑ y˚kÕÔ&TÉ . |ü+≥ u≤>± edüT+Ô ~. ˇø£s√E ˇø£ |ü+~ #˚qT MT<ä|&ü ç düs«¡
HêX¯q+ #˚düTÔ+~. Hêsêj·TT&ÉT ã]X¯‘√ |ü+~ì #·+ù|kÕÔ&ÉT. e&ç¶ ø£Ás√&ÉT <ëìï
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 15
#·÷∫ >=&Ée≈£î ~>∑T‘ê&ÉT. j·TÁs¡eT¬s&çì¶ Hê´j·T+ #Ó|Œü eTì ÄÁX¯sTTkÕÔ&TÉ . j·TÁs¡eT¬s&ç¶
Çs¡TesêZ\ yê]ì ã÷‘·T\T ‹{Ïº Hêsêj·TT&çøÏ s¬ +&ÉT e+<ä\T »]e÷Hê y˚kÕÔ&TÉ .
s¬ +&ÉT s√E˝Ò >∑&TÉ e⁄. Hêsêj·TT&çøÏ n|ü MT<ä n|ü |ü&+ç ~. ∫e]øÏ Hêsêj·TT&ÉT
‘·q ø=&ÉT≈£îqT j·TÁs¡eT¬s&ç¶ >=&ÉT¢ y˚T|ü{≤ìøÏ |ü+|üe\dæ edüT+Ô ~. eT∞fl ˇø£kÕ]
Hêsêj·TT&ç #˚˝À |ü+~|ü&ç HêX¯q+ #˚ùd,Ô j·TÁs¡eT¬s&ç¶ <ëìì Ädüsê #˚dTü ≈£îì ≈£îs¡Te˝À¢H˚
ñ+&˚ s¬ +&ÉT ‘Ó>\∑ eT<Û´ä \&ÜsTT ô|&É‘ê&ÉT. ‘·q |ü<øä∏ ±ìøÏ Hêsêj·TT&çì bÕe⁄>±
yê&ÉT≈£î+{≤&ÉT. n+&˚ ã\sêeTj·T´ ‘·q bı\+ <äTqTï‘·T+fÒ bıs¡bÕ≥Tq ñìï
Hêsêj·TT&ç H˚\ >∑≥Tº≈î£ y˚dqæ sêsTT }&çb˛‘·T+~. j·TÁs¡eT¬s&ç¶ ñ#·TÃ˝À ‘·>T∑ \T≈£îqï
Hêsêj·TT&ÉT n+&˚‘>Ó ∑ MT<äøÏ >=&Ée≈£î ~>∑T‘ê&ÉT. s¬ +&ÉT ‘Ó>\∑ yêfi¯ófl |ü+#êsTTr˝À
uÛÑj·T+ø£s¡+>± ‹≥Tº≈£î+{≤s¡T. #Ó|ü\‘√ ø=≥Tº≈£îqï <√cÕìøÏ Hêsêj·TTDÏí
ã\sêeTj·T´qT ≈£î\ ãVæ≤cÕÿs¡+ #˚kÕÔsT¡ . mÁsêe⁄≈£î <Óã“ ‘·–*+<äì j·TÁs¡eT¬s&ç¶
Hêsêj·TT&ç ø=&ÉT≈£îqT #êe>=&É‘ê&ÉT. Ä ≈£îÁsê&ÉT u≤\ ø£èwüß&í TÉ ø=Hêïfi¯fl≈£î #·ìb˛‘ê&ÉT.
u≤ø° rs¡˝<Ò Tä >∑qTø£ Hêsêj·TT&˚ >=&É¢ ø±|ü]>± #˚sT¡ ‘ê&ÉT. ≈£îs¡e j·TTe≈£î\ e÷≥≈£î
ø£≥Tºã&ç ‘·øÿÏ q ≈£îs¡e\T j·TÁs¡eT¬s&ç¶ eTTK+ #·÷&É≥y˚T e÷H˚XÊs¡T. j·TÁs¡eT¬s&ç¶
m<äTs¡T<Óã“ rj·T&ÜìøÏ m<äTs¡T #·÷düTHÔ êï&ÉT. ô|<äã› +&ÉMT<ä yê$T y˚dTü ≈£îH˚ $wüjT· +˝À
yÓ+ø£Á{≤eTT&ÉT j·TÁs¡eT¬s&ç¶ Ä~Û|‘ü ê´ìï m~]+∫ e÷{≤¢&&É +É j·TÁs¡eT¬s&çø¶ Ï |ü⁄+&ÉT
MT<ä ø±s¡+ »*¢q≥¢sTT+~. ã\sêeTj·T´ #Óqø±ÿj·T*ï j·TÁs¡eT¬s&ç¶ ‘·eT Ç+{ÏøÏ
<=+>∑‘q· +>± #˚sÃ¡ &ÜìøÏ e&Ós¶ \¡ qT ñ|üj÷Ó –+#·T≈£î+{≤&ÉT. Ä |ü<øä∏ ±ìï ≈£îs¡e\T
eeTTà #˚kÕÔsT¡ . |ü+#êsTTr ô|&É‘ês¡T. yÓ+ø£Á{≤eTT&ÉT nÁ>∑es¡í uÛ÷Ñ kÕ«eTT\ ≈£îÁ≥qT
$e]+∫ ÁXÊ$T≈£î˝…q’ ≈£îs¡e\T e&Ós¶ \¡ T @ø£+ ø±yê\ì uÀ~ÛkÕÔ&TÉ . n+<äsT¡ sêJ
ne⁄‘ês¡T. yêfi¢̄HM˚ T #˚jT· ˝Òø£ ∫e]øÏ yêfi¯fl Çfi¯fl≈£î ì|ü ô|{Ïkº ÕÔ&TÉ j·TÁs¡eT¬s&ç.¶
s¬ +&ÉT |ü˝\¢… Á|ü»\T #˚‹øÏ <=]øÏ+~ rdüT≈£îì uÛ÷Ñ kÕ«eTT\ MT<ä <ë&ç #˚kÕÔ&TÉ . á
|ü]dæ‹ú ì m<äTs√ÿ˝Òø£ ∫qïeT¬s&ç,¶ j·TÁs¡eT¬s&ç¶ #·∫Ã|ü&ç ñHêïs¡T. >∑+–¬s&ç¶ eT+≥˝À¢
e÷&ç eTôdb’ ˛j·÷&ÉT. n~ BbÕe[ s√E.
ÁXÊ$T≈£î\T, |”&‘ç T· \T @ø£yTÓ Æ |”&≈É î£ \ |”#e· TD#ê\qï Á|üuÀ<Û+ä ‘√ eTT–ùd á
qe\ Á|ü>‹∑ o\ ‘Ó\T>∑T qe˝≤ kÕVæ≤‘·´+˝À uÛ≤>∑+. á qe\˝À s¡#s· TT‘· düeTdü´q÷,
<ëìøÏ u≤<ÛTä ´\q÷, yêfi¯fl dü«uÛ≤yê\qT Ä$wüÿ]+#·&yÉ T˚ >±ø£ düeTdü´≈£î ‹s¡T>∑Tu≤≥TqT
|ü]cÕÿs¡+>± #·÷|æ ‘·q ìã<ä‘Δ q· T #ê≥T≈£îHêïs¡T. Á|üC≤kÕ«eT´ <˚X+¯ >± #Ó˝≤eTDÏ
ne⁄‘·Tqï uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝Àì Á>±e÷˝À¢ Á|üC≤kÕ«eT´+ Äø±X¯ ≈£îdüTeT+>± ñqï rs¡T≈£î
á qe\ ø£fi≤ø£è‹. uÛ÷Ñ kÕ«eTT\T ÁXÊ$T≈£î*ï Ä]úø+£ >± nD∫y˚jT· &É+, <√#·Tø√e&É+
á qe\˝À ˇø£ uÛ≤>∑yTÓ ‘Æ ,˚ yêfi¢̄ Ád”\Ô qT HêX¯q+ #˚jT· &É+ eTs√ uÛ≤>∑+. Hêsêj·TT&ç
≈£L‘·Ts¡T Hê>∑eTàqT HêX¯q+ #˚jT· &ÜìøÏ j·TÁs¡eT¬s&ç¶ Á|üjT· ‹ï+∫ uÛ+Ñ >∑|&ü ‘É ê&ÉT.
Á|üC≤kÕ«eT´ <˚X+¯ >± #Ó|Œü ã&˚ <˚X+¯ ˝À uÛ÷Ñ kÕ«eT´ eéùdú Nø£{.Ï n+<äTøπ á qe\
ªNø£{Ï sê»´+.μ n+fÒ á qe\ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ Á|üC≤kÕ«$Tø£+ ø±e\dæq nedüsêìï
H=øÏÿ #ÓãT‘·T+<äqïe÷≥.
uÛ÷Ñ kÕ«eTT\≈£îqï sê»´ dü«uÛ≤yêìï s¡#s· TT‘· düeTÁ>∑+>± ∫Á‹+#·>*∑ >±s¡T>±˙,
sêC≤´ìøÏ, uÛ÷Ñ kÕ«eTT\≈£î eT<Û´ä >∑\ sê»ø°jT· dü+ã+<Ûë\ CÀ*øÏ b˛˝Ò<Tä . s¡#s· TT‘·≈L£
á $wüjT· + u≤>± ‘Ó\TdüT. n+<äTøπ q&ç>&∑ ¶É Á>±eT+˝ÀøÏ dü+düÿs¡D˝Ò sê˝Ò<Hä êï&ÉT.
Á|üuTÑÛ ‘ê«\T e÷]Hê Ä }] |ü]dæ‹ú e÷s¡˝<Ò Tä . n~ @ >∑T]Ô+|ü⁄˝Òì |ü˝¢… nHêï&ÉT.
s¡#s· TT‘· Çìï s¡ø±\T>± Ä |ü˝¢… ˇ+≥]‘·Hêìï düeT]ú+∫Hê, sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\≈£î
uÛ÷Ñ kÕ«eTT\≈£î eT<Û´ä >∑\ dü+ã+<Ûëìï ∫Á‹+∫ ñ+fÒ qe\≈£î edüT>Ô ‘∑ y· TÓ qÆ X¯øÔÏ
s¬ {Ï+º |üjT˚ ´~. n˝≤π> ≈£îs¡Te |ü˝˝¢… À yÓ+ø£Á{≤eTT&ÉT, >√$+<äT&ÉT, sêeTø£èwüß&í TÉ ˝≤+{Ï
#Ó‘’ q· é+‘·T˝…q’ j·TTe≈£î\T+&ç |”&‘ç T· *ï @ø£+ #˚dæ |”&≈É î£ \ Ä~Û|‘ü ê´ìï m~]+#ê\ì
s¡#s· TT‘· uÛ≤$+#·&+É u≤>±H˚ ñ+~. nsTT‘˚ ìsê<äsD ¡ ≈£î >∑Ts¬ q’ |ü˝˝¢… À @ >∑T]Ô+|üP
˝Òì n‹ kÕ<Ûës¡D |ü˝˝¢… À Ä j·TTe≈£î\≈£î n+‘·{Ï #Ó‘’ q· ´+ m˝≤ e∫Ã+~? nì
Á|üXï¯ ø£\T>∑T‘·T+~. á Á|üXï¯ ≈£î qe\˝À düe÷<Ûëq+ ˝Ò<Tä . Ä eTT>∑TsZ T¡ j·TTe≈£î\
H˚|<ü ´ä∏ + ‘Ó*j·Tø£b˛e&É+ e\¢ á Á|üXï¯ |ü⁄&ÉT‘·T+~. bÕÁ‘· ∫Á‘·D˝À ø£<ë∏ ìsêàD+˝À˝≤π>
ø±s¡´ø±s¡D dü+ã+<Ûë\T düŒwü+º >± ìs¡÷|æ+#·ã&Ü*. ≈£îs¡e ≈£î\+˝À ñìï ‘Ó>≈∑ î£
#Ó+~q Hê>∑eTà n+&˚ ‘Ó>≈∑ î£ #Ó+~q yÓ+ø£Á{≤eTT&ÉT ‘Ó>\∑ ≈£î nr‘·+>± Áù|$T+#·T
ø√e&É+, uÛÑ÷kÕ«eT´ uÛ≤eC≤\+ ˇ+≥ã{Ïºq Hêsêj·TT&ÉT <ëìì e´‹πsøÏ+#·&É+,
∫e]øÏ |ü˝¢… Á|ü»˝À¢ ø£*–q kÕeT÷Væ≤ø£ #Ó‘’ q· ´+‘√ yêfi¯fl düeTdü´ |ü]cÕÿs¡yTÓ qÆ ≥T¢
#Ó|Œü &É+ ø£<ë∏ ìsêàD+ |ü≥¢ s¡#s· TT‘· eVæ≤+∫q C≤Á>∑‘qÔ· T s¡TEe⁄ #˚dTü HÔ êïsTT.
nsTT‘˚ ñìï ‘Ó>≈∑ î£ #Ó+~q #·+ÁB >√$+<äjT· ´\ Á|üdøü ÔÏ edüT+Ô ~ qe\˝À ˇø£#√≥.
‘·sT¡ yê‘· yêfi‚fleTj·÷´s√ s¡#s· TT‘· #Ó|Œü ˝Ò<Tä .
s¡#s· TT‘· ø£$ ≈£L&Ü ø±e&É+ e\¢Hy˚ ÷Ó nø£ÿ&Éøÿ£ &É ñ|üe÷Hê\T y˚jT· &ÜìøÏ
Á|üjT· ‹ï+#ês¡T. nsTT‘˚ yê{Ï ne⁄∫‘ê´ìï >∑T]+∫ Ä˝À∫+∫e⁄+fÒ u≤>∑T+&˚~.
}s√¢ j·TÁs¡eT¬s&ç¶ Ç+{Ïì ªªq÷s¡T>∑Ts¡T k˛<äsT¡ \ eT<Û´ä yÓ*–b˛‘·Tqï düTjÓ÷<Ûqä T&ç˝≤μμ
ñ+<äì b˛\Ã&É+ dü+<äsê“¤ìøÏ n‘·ø&£ +É ˝Ò<Tä . #˚˝À u≤>± |ü+&çq y˚sT¡ XËq>∑ |ü+≥qT
#·÷dæq Hêsêj·TT&ç dü+‘√cÕìï ªªeTT≥º&ç y˚dqæ ø√≥ kÕ«BÛq+ ø±uÀ‘·T+<äqï yês¡Ô
$qï sêEμμ‘√ b˛\Ã&É+ ≈£L&Ü n˝≤+{Ï<.˚ kÕ+|òTæ øπ ‹ eè‘êÔ\˝À |ü⁄sêD b˛*ø£\T
yê&É&+É ˝À C≤Á>∑‘Ô· eVæ≤+#·øb£ ˛‘˚ s¡#s· TT‘· uÛ≤eC≤\+ MT<ä bÕsƒ≈¡ î£ \≈£î dü+<˚V≤ü +
ø£*>π neø±X¯+ ñ+~. sêkÕì ªNø£{Ï sê»´+μ˝À ø±\#·Áø£+, ø±\|ü⁄s¡Twüß&ÉT e+{Ï
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 17
e÷≥\T yê&É≈î£ +&Ü ñ+fÒ qe\˝Àì kÕe÷õø£ dü«uÛ≤yêìøÏ uÛ+Ñ >∑+ ø£*>π ~ ø±<äT.
bÕÁ‘√∫‘·yTÓ qÆ e÷+&É*ø£ uÛ≤wüqT Á|üj÷Ó –+#·&+É ˝À sêkÕì |üP]Ô>± $»j·T+
kÕ~Û+#ês¡T. ∫‘·÷sÔ T¡ õ˝≤¢ uÛ≤wü nq>±H˚ kÕ<Ûës¡D+>± ‘·$Tfi¯eT÷ ‘Ó\T>∑T ø£*dæq
uÛ≤wü nH˚ n_ÛÁbÕj·T+ ø£\T>∑T‘·T+~. ‘Ó\T>∑T dæìe÷\T Vü‰dü´ q≥T\≈£î ñ|üj÷Ó –+∫
∫‘·÷sÔ T¡ õ˝≤¢ uÛ≤wüqT ‘·≈î£ ÿe #·÷|ü⁄ #·÷XÊsTT. ∫‘·÷sÔ T¡ õ˝≤¢ uÛ≤wü˝À ‘·$Tfi¯j÷· dü
ø£*düTqï e÷≥ yêdüeÔ y˚T>±ì, n~ Vü‰kÕ´düŒ<äyTÓ qÆ uÛ≤wü e÷Á‘·+ ø±<äT. X¯se¡ TTà
(#·sà¡ +) ø£Á{≤sTT (ø£{øÏ s£ êsTT) e+{Ï e÷≥\T á qe\≈£î düV≤ü »‘ê«ìï ‘Ó∫Ãô|{≤ºsTT.
ªÇãT“&ÉT »]π>~ dü÷&É+&çμ, #·+Á~ ªô|<äe› TìwüsTT´+~μ ªªekÕÔkÕ$Tμμ á ªª|æ\H¢ êø=&ÉT≈£î\T
eTq |ü˝…¢≈£î @<√ }q+ ‘ÓkÕÔs¡u≤“μμ - e+{Ï yêK´\T ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢ yêdüqqT
qe\˝À |ü]eT[düTHÔ êïsTT.
s¡#·sTT‘· }πs á qe\˝À ø£<∏ëdüú\+ ø±e≥+ e\¢ á qe˝ s¡#·sTT‘·
nqTuÛeÑ +˝À+#˚ |ü⁄≥Tºø=∫Ãq≥T¢ uÛ≤$+#·&ÜìøÏ neø±X¯+ ñ+~. ‘Ó\T>∑T e÷{≤¢&˚
ÁbÕ+‘·+˝ÀH˚ ≈£îs¡e\ø£+≥÷ ˇø£ e÷‘·è uÛ≤wü ñ+<äqï $wüj÷· ìï s¡#s· TT‘· $T>∑‘ê
Á|ü|+ü #êìøÏ ‘Ó*j·TCÒd÷ü Ô ô|<ä› >ö&ÉT |ü+#êsTTr dü+<äs“¡ +¤ >± Ä uÛ≤wü Á|üj÷Ó –+#·&+É
≈£L&Ü á qe˝ s¡#·sTT‘· nqTuÛÑe+˝À+#˚ |ü⁄{Ïº+<äì uÛ≤$+#·&ÜìøÏ ÄkÕÿs¡+
ø£\T>∑T‘·T+~.
qe\ ˇø±H=ø£ s√E ns¡sΔ êÁ‹ ne÷yêdü´ Nø£{˝Ï À yÓTT<ä˝’… BbÕe[ s√Eq
ñc˛<äjT· +‘√ eTT>∑TdüT+Ô ~. uÛ÷Ñ kÕ«eTT\ |”&qÉ e\¢ Nø£{eÏ Tj·T+>± ñqï ≈£îs¡e
|ü˝¢… e&Ó¶ |ü˝¢… Á|ü»\ J$‘ê\T yêfi¢̄ #Ó‘’ q· ´+ e\¢ b˛sê≥+ e\¢ yÓ\T>∑T‘√ ì+&çq
rs¡TqT <Û«ä ìdüTHÔ êïsTT ÁbÕs¡+uÛ≤+‘ê\T.
≈£îs¡e\T <=+>∑‘q· + »]–‘˚ ª∫|üŒø£fº… kÕ+>∑´+μ #˚jT· &É+, #Ó|ü \‘√ #ê≥\‘√
ø={≤¢&ÉT≈£îqï yêfi¯flqT ≈£î\ ãVæ≤cÕÿs¡+ #˚j·T&É+, ‹]– ÁbÕj·T•Ã‘·Ô+‘√ yêfi¯¢qT
≈£î\+˝ÀøÏ rdüTø√e&É+ e+{Ï kÕ+düÿè‹ø£ C≤q|ü<ë+XÊ\qT düV≤ü »+>± ∫Á‹+#ês¡T
s¡#s· TT‘·. nsTT‘˚ n$ yêfi¢̄ Ä#êsê\T $XÊ«kÕ\T nì #Ó|Œæ }s¡T≈£îHêïs¡Tø±˙,
yê{Ï˝Àì nXÊÁd”j Ô T· ‘·qT ã\yÓTqÆ ø£+sƒ+¡ ‘√ #Ó|Œæ ñ+fÒ u≤>∑T+&˚~. >=Á¬s\≈£î e#˚Ã
yê´<ÛTä \≈£î Á|ü»\T #˚ùd yÓ<’ ´ä $X‚cÕ*e«&É+ s¡#s· TT‘·≈î£ qï edüTÔ |ü]C≤„HêìøÏ ì<äsÙ¡ q+.
sêkÕì ‘·øÿÏ q qe\*ï ≈£L&Ü n<Û´ä j·Tq+ #˚ùdÔ Äj·Tq ∫‘·÷sÔ T¡ õ˝≤¢ qT+∫
ˇø£ qeTàø£yTÓ qÆ s¡#s· TT‘·>± m<äT>∑T‘·÷ ‘Ó\T>∑T qe˝≤ kÕVæ≤‘ê´ìï düTdü+|üqï+ #˚ùd
~X¯>± Á|üj÷· DÏdTü qÔ ï≥T¢ ns¡eú TÚ‘·T+~.
Ä+Á<Ûuä ÷ÑÛ $T : 28-03-2000

ªy˚s¡T¢μ H˚]Œq #·<äTe⁄
ªuÀ~Ûμ n+~+∫q C≤„q+
Á_{°wt bÕ\≈£î\T Á|üyX˚ ô¯ |{Ïqº $<ë´ $<Ûëq+ uÛ≤s¡rj·TT*ï eè‹Ô J$‘·+ qT+∫
ñ<√´>∑ J$‘·+ yÓ|’ ⁄ü eT[¢+∫+~. eè‹Ô J$‘·+ ìs¡“+<Û+ä . ñ<√´>∑ J$‘·+ ◊∫Ã¤ø+£ .
yÓTT<ä{Ï<ëH√¢ nìyês¡´‘· ‘·|üŒ b˛{° ˝Ò<äT. ¬s+&√<ë+{À¢ b˛{° nìyês¡´+,
¬>\Tb˛≥eTT\÷ nìyês¡´+. kÕ«‘·+Á‘ê´q+‘·s¡+ ≈£L&Ü uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ Á_{°wt
$<ë´$<ÛëHêH˚ï ø=qkÕ–+∫+~. n˝≤ ø=qkÕ–dü÷ÔH˚, uÛ≤s¡rj·T düe÷»+˝Àì
ndüe÷q‘·*ï <äèwæ˝º À ô|≥Tº≈î£ ì nD>±]q ≈£î˝≤\≈£î ]»πs«wüqq¢ T ø£*Œ+∫+~ uÛ≤s¡‘·
sêC≤´+>∑+. nsTT‘˚ á ]»πs«wüqT¢ ≈£L&Ü nD>±]q nìï ≈£î˝≤˝À¢ì n+<ä]
nedüsê\qT rs¡Ã˝Òøb£ ˛j·÷sTT. ø=+<ä]øÏ e÷Á‘·yT˚ ]»πs«wüqT¢ ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·THêïsTT.
nD>±]q yêfi¯fl˝À+#˚ n_Ûeè~Δ #Ó+~q es¡+Z @s¡Œ&ç düø\£ kÂø£sê´\q÷ Ä es¡yZ T˚
nqTuÛ$Ñ düTqÔ ï~. Ç˝≤ Á_{°wt yêfi¯ófl Á|üyX˚ ô¯ |{Ïqº $<ë´ $<Ûëq+˝À b˛{° |ü]D≤e÷\qT,
]»πs«wüHé kÂø£sê´\T n_Ûeè~Δ #Ó+~q ∫qï es¡yZ T˚ kı+‘·+ #˚dTü ø√e&Üìï ìs¡÷|æd÷ü Ô
øπ ‘·T $X¯«Hê<∏s¬ä &ç¶ >±s¡T s¡∫+∫q qe*ø£ ªy˚sT¡ .¢ μ
Á_{°wt $<ë´ $<Ûëq+˝À b˛{° Á|ü<ëÛ qeTqT≈£îHêï+. >∑T+|ü⁄˝À qT+∫ ø=+<ä]ì
$&ÉBdæ, yêfi¯fl≈£î >∑T+|ü⁄˝Àì n‘·´~Ûø£ dü+U≤´≈£î\ J$‘êìøÏ _ÛqïyÓTÆq J$‘êìï
ø£*Œ+∫ e´≈£î\Ô ≈£î >∑T+|ü⁄‘√ ñ+&˚ ‘·*ù¢ |>∑T dü+ã+<Ûëìï ‘·T+#˚jT· &É+ <ëì \ø£D å +.
á b˛{°˝Àq÷ eTT+<äTã&çqyê&ÉT, »s¡T>∑Tu≤≥Tqïyê&ÉT HÓ–,Z ‘·øÿÏ q yêfi¯flqT yÓqøÏÿ
HÓfkºÒ ÕÔ&TÉ . á yêdüyÔ êH˚ï yÓ+ø£≥sêeTT&ÉH˚ <ä[‘· $<ë´~Ûø£ ìs¡T<√´– J$‘·+ Ä<Ûës¡+>±
∫Á‹+#ês¡T $X¯«Hê<∏s¬ä &ç¶ >±s¡T. ø£&|É ü õ˝≤¢˝Àì MT~ô|+≥¢ Á>±eT <ä[‘·yê&É≈î£ #Ó+~q
yÓ+ø£Á{≤eTT&ÉT ‹s¡T|ü‹ md”« j·T÷ìe]‡{°˝À m+.@ Ä+Á‘·bÕ\J #·~yê&ÉT. Ä &çÁ^
n‘·ìï ‘·q C≤‹ eè‹Ô|≥ ü ¢ ‘·q C≤‹ ÄVü‰s¡|⁄ü ≥\yê≥¢ |ü≥¢ ˇø£ s¡ø+£ >± ‘·q C≤‹
J$‘·+ |ü≥¢ $eTTKTDÏí #˚dTü +Ô ~. Ç|ü&É‘q· T ‘·q nqï˝≤>± eTT>∑TsZ êfi¯fl |üì˝ÀøÏ
b˛˝Ò&TÉ , ‘·eTTàfi¯˝¢ ≤>± s¬ ‘’ T· \ Çfi¯˝¢ À¢ ù|&Éøfi£ ó¯ ¢ ‹j·T´˝Ò&TÉ . >=&ÉTø¢ ±j·T˝Ò&TÉ . ‘·©¢ #Ó˝fi¢… ˝¢¯ ≤>±
eTT>∑TsZ êfi¯fl Áπ>&ç+>¥≈î£ b˛˝Ò&TÉ . n+‘˚ø±<äT ∫qï|ü&ÉT >=&ÉT¶ e÷+dü+ ø√dü+ m>∑ã&çq
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 19
yÓ+ø£Á{≤eTT&ÉT #·<Tä e⁄≈£îqï ‘·sê«‘· Ä ÄVü‰s¡+ |ü≥¢ yÓe’ TTK´+ ô|+#·T≈£îì, Ä s¡ø+£ >±
‘·q C≤‹ Á|ü»\ <äèwæ˝º À #·T\ø£q nj·÷´&ÉT. Ä ‹+&ç ø√dü+ m>∑ã&˚ ‘·q ‘·eTTàDÏí
‹{Ïº <äu≤sTTkÕÔ&TÉ . <ä[‘·T\ eTT]øÏ|≥ ü ¢ yÓ+ø£Á{≤eTTìøÏ ndüV≤ü ´+ ø£*–+~. Ä eTT]øÏ
Á|ü|+ü #·+ qT+&ç ‘êqT e÷qdæø+£ >± y˚s¬ H’ ê&ÉT. ªªÇH˚ïfi¯ó>¢ ± n\yê≥sTTq eTqTwüß\T
‘·qø¬ +<äT≈£î ‘·\øÏ+<äT>± ø£ì|ædTü HÔ êïs√, yêfi¯¢ e÷≥\T ‘·qø¬ +<äT≈£î s√‘·>± ñHêïjÓ÷...
yÓ+ø£Á{≤eTTìøÏ m+‘· Ä˝À∫+∫Hê ns¡+ú ø±˝Ò<Tä μμ n+{≤s¡T s¡#s· TT‘·. >∑Ts¡C≤&É
#Ó|Œæ q≥T¢ ªª‘Ó˝À¢&<ç ë eTVæ≤eTμμ (ø£Hê´X¯ó\ÿ+).
á |ü]dæ‹ú ˝À yÓ+ø£Á{≤eTT&ÉT #ÓjT· ´>∑*–+<˚$T{Ï? ‘·q C≤‹ J$‘·+ qT+∫
$&çe&ç <ä÷s¡+>± yÓfifl¯ &ÜìøÏ ñ<√´>∑ Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· &É+. b˛{°˝À¢ bÕ˝§Zì ≈£îd”\Ô T
|ü{ºÏ >¬ \Tb˛≥eTT\T #·$#·÷&É&+É . á˝À>± ‘êqT e÷qdæø+£ >± <ä÷s¡yTÓ qÆ ‘·q es¡+Z ˝ÀH˚
uÛÖ‹ø£+>± J$+#ê*. n+<äTøπ yÓ+ø£Á{≤eTT&ÉT ñ<√´>±\≈£î nô|¢’ #˚d÷ü ,Ô ‘·q C≤‹
J$‘êìï ndüV≤æ ´+#·T≈£î+≥÷, ‘·q >∑T&çôd eTT+<äTqï y˚|#ü ≥ Ó Tº øÏ+<ä ≈£îøÏÿ eT+#·+˝À
|ü&TÉ ≈£îì #·~$q qe\H˚ eT∞¢ eT∞¢ #·<Tä e⁄≈£î+≥÷ ñ+{≤&ÉT.
ôV≤’ dü÷ÿ˝À¢ {°#s· T¡ düTã“XÊÁdæ,Ô j·T÷ìe]Ù{°˝À nÁ>∑es¡í $<ë´s¡T\ú T ‘·q C≤‹
J$‘êìï nee÷ìdü÷Ô e÷{≤¢&&É +É yÓ+ø£Á{≤eTTìøÏ >∑Tsπ .Ô ‘êqT ∫qï|ü&ÉT |ü˝˝¢… À
nÁ>∑es¡í s¬ ‘’ T· \ qT+∫ ‘·q C≤‹ m˝≤ nee÷Hê\T uÛ]Ñ +∫+<√, Ä<ÛTä ìø£ düe÷»+˝Àq÷
ny˚ nee÷Hê\T uÛ]Ñ +#·&eÉ T÷ yÓ+ø£Á{≤eTTìøÏ u≤>± ‘Ó\TdüT. nsTTHê yÓ+ø£Á{≤eTTì
m+.@.#·<Tä e⁄ n‘·ìøÏ ‘·q C≤‹ |ü≥¢ n+‘·øH£ êï _ÛqïyÓTqÆ <äèwæìº ø£*–+#·˝øÒ b£ ˛sTT+~.
ñ<√´>±H˚«wüD˝À yÓ+ø£Á{≤eTTìøÏ <˚e<ëq+ nH˚ $TÁ‘·T&ÉT ø=+‘· #˚jT· ÷‘·ìkÕÔ&TÉ .
Äj·Tq yÓ+ø£Á{≤eTTì ø£&|É ≈ü î£ rdüT≈£îb˛sTT ≈£î\ ìs¡÷à\q dü+|òTü + Hêj·T≈£î\≈£î
|ü]#·j·T+ #˚kÕÔ&ÉT. nø£ÿ&É esêí+‘·s¡ $yêVü≤+ #˚düT≈£îqï Væ≤düºØ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT
yêdüT, ªn+>±$μ (n+uÒ<ÿä sY >±+BÛ $H√u≤) nì ù|s¡T e÷s¡TÃ≈£îqï Hêsêj·TD≤#ê],
ªsêÁø°eTμ (sêeTT&ÉT, Áø°düTÔ, eTVü≤eTà<é) nì ù|s¡T e÷s¡TÃ≈£îqï Ms¡ÁãVü≤à+, õ˝≤¢
ôw&É÷´˝Ÿ¶ ≈£î˝≤\ ø±]àø£ dü+|òTü + n<Û´ä ≈£îå &ÉT bòÕ<äsY d”ôº |Hò ,é ≈£î\ìs¡÷à\q dü+|òTü +
sêÁwüº n<Û´ä ≈£îå \T dü∫Ã<ëq+<ä+, myÓTà˝Ò´ ô|+#·\j·T´, õ˝≤¢ dü+|òTü + >ös¡yê<Û´ä ≈£îå \T,
&ç.ÄsY.z. zãj·T´, #·\|ü‹, dü+|òüTùde≈£î\T>± ù|s¡T|ü&çq |ü⁄\¢eTà ˝≤+{Ïyêfi¯ó¢
|ü]#·jT· eTe⁄‘ês¡T. ≈£î\ìs¡÷à\q düu˝ÑÛ À yÓ+ø£Á{≤eTTì Á|üd+ü >∑+ n+<äØï Äø£≥Tº≈î£ +~.
n‘·ìï ø±s¡és¡+Z ˝ÀøÏ rdüT≈£îHêïs¡T.
‘·sê«‘· yÓ+ø£Á{≤eTTìøÏ ˇø£ ñ<√´>±ìøÏ Ç+≥s¡÷«´ edüT+Ô ~. yÓ+ø£Á{≤eTT&ÉT
&ç.ÄsY.ˇ. zãj·T´qT düVü‰j·T+ ø√dü+ ø£*XÊ&ÉT. <ä[‘·T&Ó’q zãj·T´ ‘·qeTT+<˚
kÕ{Ï <ä [ ‘· T *ï nee÷qø£ s ¡ + >± e÷{≤¢ & É ≥ + #· ÷ XÊ&É T . }fiÀ¢ ¬ s ’ ‘ · T \≈£ î ,
Á|üuÛÑT‘ê«~Ûø±s¡T\≈£L eT<Ûä´ ‘˚&Ü ø£ì|æ+#·˝Ò<äT. ‘·q ñ<√´>∑+ Á|üdüøÏÔ ‘Ó#êÃ&ÉT
yÓ+ø£Á{≤eTT&ÉT. zãj·T´ yÓT]{Ÿ >∑T]+∫ e÷{≤¢&Ü&ÉT. dü∫Ã<ëq+<ä+ (düØ«dt ø£MTwüHé
yÓT+ãsY)qT ø£*XÊ&ÉT. ø±˙ |ò*ü ‘·+ ˝Ò<Tä . Ä ñ<√´>∑+ &ç.ÄsY.ˇ. ‘·eTTà&ÉT, |ü⁄\¢eTà
s¬ ø£eT+&˚wHü ,é myÓTà˝Ò´, eT+Á‘·T\T, $T>∑‘ê düØ«dt ø£MTwüHé düuTÑÛ ´\T, &çbÕs¡Tyº TÓ +{Ÿ
ôV≤&é\ eT<Û´ä yÓ+ø£Á{≤eTTìøÏ n+<äì e÷ì|ü+&˚ nsTT+~. dü∫Ã<ëq+<ä+ n‘·ìøÏ
düV‰ü j·T+ #Ój÷· ´\qT≈£îHêï esêZ~|Û ‘ü ´· eédü˝ú À ìdü‡Vü‰j·TT&Éj÷· ´&ÉT. yÓ+ø£Á{≤eTT&ÉT
Ç≥T ‘·q J$‘êìï <ä]Ù+#˚ e÷qe‘·«+ ø√˝ÀŒj·÷&ÉT. n≥T ‘·q #·<Tä e⁄‘√, #·<Tä e⁄
ô|+∫q dü+kÕÿs¡+‘√ n$ ô|+∫q ÁuÛeÑ T\‘√ ‘·q e÷qe‘·«+ ø√˝ÀŒj·÷&ÉT.
≈£î˝≤+‘·s¡ $yêVü≤+ #˚dTü ≈£îqï yêdüT #Ó˝\¢… T, yÓ+ø£Á{≤eTTì ø±¢dyt T˚ {Ÿ ˇø£sT¡
nsTTq #·+Á<ëe‹ #·qTe⁄ ≈£L&Ü ∫e]øÏ ÄyÓT es¡<Z èä wæHº ˚ Á|ü<]ä Ù+∫+~. }fiÀfl
ø=&ç<ä s¬ &ÉT,¢ b˛ø£Hê{Ï s¬ &ÉT¢ <ä[‘·T\≈£î e&çy¶ êfi¢̄≈î£ eT<Û´ä ∫#·TÃô|{Ï,º ∫es¡≈î£ yêfi¯ó¢
$j·T´+≈£î\T>± e÷]b˛j·÷s¡T. n~ ≈£L&Ü yÓ+ø£Á{≤eTTìøÏ Á>±eTsê»ø°j·÷˝À¢ì
es¡Z dü«uÛ≤yêìï ‘Ó*j·TCÒdüTÔ+~. ø£&É|ü |ü≥ºD+˝À ≈£î\ ìs¡÷à\q dü+|òüT düuÛÑ˝À
Ms¡<ëdüT Vü≤]»qT\≈£î Ç+&É|¢ {ü ≤º\T }] ãj·T≥ Çe«&É+, }] ãj·T≥ <ä[‘·T\≈£î
Çfi¯ófl ø£{+ºÏ #·&+É e+{Ï yê{ÏMT<ä Äy˚X+¯ >± e÷{≤¢&Ü&ÉT. yÓ+≥H˚ <ä[‘· &ç.ÄsY.z.
zãj·T´ ñ*øÏÿ|ü&ç Ms¡<ëdüTqT >∑T]+∫ |d”Œì ø£\TdüT≈£î+{≤&ÉT. myÓTà˝Ò´ ô|+#·\j·T´,
Ms¡<ëdüT ø√s¡T≈£îH˚ e÷s¡TŒ˝§ùdÔ ]»s¡T«&ÉT ìjÓ÷»ø£esêZ\T b˛‘êj˚TyÓ÷qì
uÛj
Ñ T· |ü&‘É ê&ÉT. Çe˙ï ø£*dæ yÓ+ø£Á{≤eTTìøÏ ‘·q ªªy˚sT¡ μ¢ μ es¡+Z ˝À ≈£Ls¡T≈£îb˛j·÷j·Tì
‘Ó*j·TCÒkÕÔsTT.
á qe*ø£qT $X¯«Hê<∏s¬ä &ç¶ >±s¡T 1978˝À s¡∫+#ês¡T. n|üŒ{Ïø,° m|ü&√ sêuÀj˚T
ø=‘·Ô düe÷»+ ø√dü+ m<äTs¡T#·÷dü÷Ô Ç|ü&ÉT \_Û+#˚ kÂø£sê´\HÓ+<äT≈£î e<äT\Tø√yê*!
nH˚ Á|üXï¯ |ü⁄≥º˝<Ò Tä . á qe*ø£ ≈£L&Ü n˝≤ e<äT\Tø√eTì #Ó|Œü <äT. ]»πs«wüHé
kÂø£sê´\ kÕ<Ûqä ˝À ≈£L&Ü ªªes¡+Z μμ ã\+>± |üì#˚dTü +Ô <äì #ÓãT‘·÷, ≈£î\ ìs¡÷à\q
yê<äT˝À¢q÷ es¡Z+ ñ+<äì >∑Ts¡TÔ #˚dü÷Ô es¡Zs¡Væ≤‘· düe÷» ìsêàD≤eX¯´ø£‘·qT
H=øÏÿ#ÓãT‘·T+~. yÓ+ø£Á{≤eTTì dü‘´· XÀ<Ûqä ªªy˚sT¡ μ¢ μ. Ç~ <äj÷· ì~Û nH˚«wüD ˝≤>±
‘·q‘√ ‘êqT düe÷<Ûëq|ü&eÉ Tì #Ó|Œü <äT. esêZìï, <ëì dü«uÛ≤yêìï ns¡+ú #˚dTü ø√eTì
#ÓãT‘·T+~. m+.m. Ä+Á‘√bÕ\J &çÁ^ #Ó|üŒ˝Òì bÕsƒ¡+, yÓ+ø£Á{≤eTTìøÏ n‘·ì
J$‘êqTuÛeÑ + #Ó|Œæ +~. ø=.≈£î. ª#·<Tä e⁄,μ øπ ‘·T ªy˚sT¡ μ¢ Çe˙ï ˇø£ ø√e≈£î #Ó+~q
s¡#·q˝Ò.
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 21
πø‘·T $X¯«Hê<∏ä¬s&ç¶ >±s¡T 1984˝À Á|ü#·T]+∫q qe*ø£ ªªuÀ~Ûμμ. ªy˚s¡T¢μ˝À
yÓ+ø£Á{≤eTT&ÉT ˝≤π> ªuÀ~Ûμ˝À #ÓqïπøX¯e md”« j·T÷ìe]‡{° b˛düTºÁ>±&ÉT´j˚T{Ÿ-
mø£q$Tø˘‡. n‘·ì Ç+{Ï eTT+<äT y˚|ü #Ó≥Tº+fÒ, #ÓqïπøX¯e }fiÀ¢ sê$ #Ó≥Tº+~.
n~ ô|+&ç¢ sê$. Ä sê$ #Ó≥Tº øÏ+<äH˚ #ÓqïπøX¯e ‘·q ñ<√´>±ìï >∑T]+∫
Ä˝À∫düT+Ô {≤&ÉT. yÓ+ø£Á{≤eTT&ÉT m+.@. #·~$ ‘·q eè‹Ô J$‘êìøÏ <ä÷s¡yTÓ qÆ fÒ,¢
#ÓqïπøX¯e ‘·q eékÕj·÷ìøÏ <ä÷s¡eTÚ‘ê&ÉT. n‘·ì˝≤π> ôV≤’ <äsêu≤<é≈î£ ñ<√´>∑+
yÓ‘T· ≈£îÿ+≥÷ b˛‘ê&ÉT. ªªy˚sT¡ μ¢ μ˝À <ä[‘· düeTdü´ ∫Á‹+|üã&ç‘,˚ ªªuÀ~Ûμμ˝À Ád”Ô |ü⁄s¡Twü
dü+ã+<Ûë\T ∫Á‹+|üã&Ü¶sTT. uÛ≤s¡rj·T düe÷»+ |ü⁄s¡TcÕ~Û|ü‘·´ düe÷»+. á
düe÷»+˝À Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\ eT<Ûä´ dü+ã+<Ûë\T dü+kÕÿs¡e+‘·+>± ñ+&Ée⁄. n$
ndüeTdü+ã+<Ûë\T. eTVü‰uÛ≤s¡‘+· ˝À Á<Í|ü~ dü‘´· uÛ≤eT≈£î, ø±o K+&É+˝À ãèVü≤düŒ‹
˝ÀbÕeTTÁ<ä≈î£ uÀ~Û+∫q |ü‹Áe‘ê <Ûsä êà\qT #·~$‘˚ á yêdüeÔ + ns¡eú TÚ‘·T+~. Ád”Ô
|ü⁄s¡Twüß\ eT<Û´ä dü+kÕÿs¡e+‘·yTÓ qÆ dü+ã+<Ûë\qT Á|ü‹bÕ~dü÷Ô Ä<ÛTä ìø£ ø±\+˝À
ø£+<äT≈£L], >∑Ts¡C≤&É yÓTT<ä˝q’… s¡#s· TT‘·\T ø£èwæ #˚XÊs¡T. Ä ‘·sê«‘· m+<äs√ Ä
ˇs¡e&çì ‘·eT ‘·eT Ä˝À#·Hê $<ÛëHê\≈£î nqT>∑TD+>± ø=qkÕ–düTHÔ êïs¡T. n˝≤
πø‘·T $X¯«Hê<∏ä¬s&ç¶ >±s¡TªuÀ~Ûμ qe\˝À Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\ eT<Ûä´ ñ+&Ée\dæq
dü+kÕÿs¡e+‘·yTÓ qÆ dü+ã+<Ûë\qT Á|ü‹bÕ~+#ês¡T. nìï s¡ø±\ e÷qe dü+ã+<Ûë\˝≤π>
Ád”Ô |ü⁄s¡Twü dü+ã+<Ûë\T ≈£L&Ü e÷qe J$‘êqTuÛÑe+˝À+∫, J$‘ê#·s¡D˝À+∫
@s¡Œ&É‘êj·Tì á qe\ Á|ü‹bÕ~düT+Ô ~. #ÓqïπøX¯e ∫qï|üŒ{Ï qT+∫ ‘·q ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\
eT<Û´ä ñ+&˚ nHês√>∑´ø£sy¡ TÓ qÆ dü+ã+<Ûë\qT >∑eTìdü÷HÔ ˚ ñ+{≤&ÉT. n‘·ì ‘·+Á&ç
u≤<Û´ä ‘ês¡V≤æ ‘·+>± ‹s¡T>∑T‘·T+{≤&ÉT. ≈£î≥T+ã+ |ü≥¢ m˝≤+{Ï u≤<Û´ä ‘ê rdüTø√&ÉT.
n‘·ì ã‘·T≈£î˝À ø£ì|æ+#˚ #Ó‘’ q· ´+ ˇø£ÿfÒ, n~ uÛ≤s¡´ MT<ä e÷{Ï e÷{ÏøÏ m>∑s≥ ¡ +.
‘·*¢ ‘·+Á&ç yê<äT˝≤&ÉT≈£î+≥÷ ñ+fÒ, #ÓqïπøX¯e≈£î X¯Á‘·T<˚XÊ\T yê~+#·T≈£î+≥Tqï≥T¢
nì|æ+#˚~. Ç~ #ÓqïπøX¯e≈£î »&É J$‘·+>± ø£ì|æ+∫+~. ‘·q≈£î Ç+<äT≈£î _ÛqïyÓTqÆ
J$‘·+, #·\q+ ñ+&˚ J$‘·+ ø±yê\qT≈£îHêï&ÉT. ‘·qT #·<Tä e⁄≈£îqï |ü⁄düøÔ ±\ qT+&ç
<=s¡T≈£î‘·T+<ë! ˝Ò<Tä . J$‘ê#·sD¡ qT+&˚ n~ \_ÛdTü +Ô ~. n+<äTøπ ñ<√´>∑+ ˝Òøb£ ˛sTTHê
es¡ø≥ £ ï+ rdüT≈£îì ô|+&ç¢ #˚ôdj·÷´\ì ‘=+<äs|¡ &ü TÉ ‘·Tqï ‘·+Á&ç e÷≥*ï ô|&É#$Ó ì
ô|{≤º&TÉ #ÓqïπøX¯e. @<√ ∫qï ù||üs√¢ düuŸ m&ç≥sY ñ<√´>∑+ \_ÛùdÔ ôV≤’ <äsêu≤<é
yÓ[b¢ ˛j·÷&ÉT. á Áø£eT+˝À n‘·ì J$‘·+˝À sê<Û,ä sêDÏ, Á|üd÷ü q nH˚ eTT>∑TsZ T¡
ne÷àsTT\T |ü]#·jT· eTÚ‘ês¡T. sê<Ûä n‘·ì }fiÀ¢H˚ ù|~+{Ï Ä&É|\æ .¢ n‘·ì ≈£î˝≤ìøÏ
#Ó+<äì |æ\.¢ |ü˝≥ ¢… ÷fi¢̄ eékÕj·T ≈£î˝≤\ eT<Û´ä es¡d\ü Á|üø±s¡yTÓ ‘Æ ˚ n‘·ìøÏ #Ó˝\¢… T.
ÄyÓT ‘·+Á&ç ‘ê>∑TuÀ‘·T. ÄyÓT ‘·*¢ dü+kÕs¡+ >∑T≥Tº>± HÓ≥Tºø=k˛Ô+~. sê<Ûä _&çjT· +
˝Ò≈î£ +&Ü e÷{≤¢&TÉ ‘·T+~. ñ<√´>∑+ ˝Ò≈î£ +&Ü, Ç+{À¢ eTqXÊÙ+‹ ˝Ò≈î£ +&Ü ‹]π>
#ÓqïπøX¯e≈£î sê<Ûä |ü≥¢ Äø£s¸¡ D ø£*–+~. n~ øπ e\+ Äø£s¸¡ DÒ >±ì Áù|eT ø±<äT nH˚
$wüjT· + #ÓqïπøX¯e≈£î ‘Ó\TdüT. ˇø£ s√E sê<Ûä #ÓqïπøX¯eqT |ü\ø£]düT+Ô ~. Ç<äs› ÷¡
e÷{≤¢&TÉ ‘·÷ ˇø£ ‘√≥˝ÀøÏ b˛‘ês¡T. ÄyÓT kÕMT|ü´+ #ÓqïπøX¯e˝À ñÁ<˚ø+£ ø£*–düT+Ô ~.
sê<Ûqä T >∑{>ºÏ ± #·T≥Tº≈î£ ì eTT<äT› ô|≥Tº≈î£ +{≤&ÉT. yÓ+≥H˚ ‘·qT #˚d+æ ~ eT+∫ |üì
ø±<äì ‘Ó\TdüT≈£î+{≤&ÉT. |üsT¡ >¬ ‹Ôb˛‘ê&ÉT. #ÓqïπøX¯e n˝≤ #ÓjT· ´&ÜìøÏ sê<Ûä kÂ+<äs´¡ +,
ÄyÓT |ü≥¢ n‘·ìøÏ @s¡Œ&É¶ Äø£s¸¡ D ˇø£ ø±s¡DyÓT‘Æ ,˚ n|ü&˚ l|ü‹ nH˚ $TÁ‘·Tì qT+&ç
e∫Ãq ø±s¡T¶ eTs√ m‘·T.Ô
ªªeTqdüT u≤>∑T+&É&+É ˝Ò<ìä @&ÉTdüTHÔ êïyê?
MT }fiÀ¢ ˇø£ Ä&É|\æ ≈¢ î£ ø£&TÉ |ü⁄#ÓsTT´
s=e÷qT‡ nìï ‹ø£ÿ\≈£î @¬øø’ £ eT+<äTμμ
nì sêXÊ&ÉT l|ü‹. Çe˙ï ø£*|æ #ÓqïπøX¯eqT ñÁ<˚ø|£ ]ü #êsTT. á dü+|òTü ≥q
‘· s ê«‘· #Ó q ïπ ø X¯ e ôV’ ≤ <ä s êu≤<é ≈ £ î yÓ [ ¢ b ˛‘ê&É T . á dü + |ò ü T ≥q <ë«sê
j·Te«H√Á<˚ø+£ ˝À+∫, Ád”Ô |ü≥¢ ø£*>π øπ e\ Äø£s¸¡ D˝À+∫ @s¡Œ&˚ Ád”Ô |ü⁄s¡Twü dü+ã+<Ûë\T
dü+kÕÿs¡e+‘·+>± ñ+&Ée⁄ nì dü÷∫+#ês¡T s¡#s· TT‘·.
ôV≤’ <äsêu≤<é˝À #ÓqïπøX¯e≈£î #·<Tä e⁄≈£îqï sêDÏ ‘ês¡d|ü &ü TÉ ‘·T+~. ÄyÓT _.@.˝À
#ÓqïπøX¯e ø±¢dty˚T{Ÿ. Ä s√E˝À¢ ÄyÓTqT >∑T]+∫ $TÁ‘·T\T nH˚ø£ s¡ø±\T>±
nqT≈£îH˚yês¡T. sêDÏ ns¡eT]ø£\T ˝Ò≈î£ +&Ü e÷{≤¢&TÉ ‘·T+~. ªªˇø£ eT>∑yê&ÉT Ç<äs› √ï
eTT>∑TZs√ï Áù|$TùdÔ ˝Àø£+ @MT nqTø√<äT ø£<ë? ˇø£ Ád”Ô Ç<ä›s√ï eTT>∑TZs√ï
Áù|$T+#·≈L£ &É<ë?μμ nì Ä s√E˝À¢H˚ sêDÏ Á|ü•ï+#˚~. sêDÏ ˇø£s√E #ÓqïπøX¯eqT
ôV≤’ <äsêu≤<é˝À ‘·q >∑~øÏ rdüT≈£îb˛‘·T+~. #ÓqïπøX¯e >∑~˝À ñ+&É>±H˚ ÄyÓT ‘·q
ã≥º\T e÷s¡TÃ≈£î+≥T+~. sê<Ûä $wüjT· +˝À ñÁ<˚ø|£ &ü qç ≥Tº>± #ÓqïπøX¯e sêDÏ $wüjT· +˝À
‘=+<äs|¡ &ü ˝É <Ò Tä . ªªì»yÓTqÆ Áù|eT ˝Ò≈î£ +&Ü Ád”ìÔ ‘êø£≈L£ &É<Tä μμ nì sê<Ûä dü+|òTü ≥q
‘·sê«‘· #ÓqïπøX¯e ìs¡sí TT+#·T≈£î+{≤&ÉT. sêDÏ $wüjT· +˝À á e÷≥qT neT\T#˚kÕÔ&TÉ .
m+<äTø√>±ì sêDÏ|≥ ü ¢ #ÓqïπøX¯e Áù|eT #·÷|ü˝øÒ b£ ˛j·÷&ÉT. ∫e]øÏ ÄyÓT \÷<∏sä s¬Y &ç¶
nH˚ ˇø£ <Ûqä e+‘·TDÏí ªªô|[¢μμ #˚dTü ≈£îì n‹ ‘·«s¡˝ÀH˚ #·ìb˛‘·T+~. sêDÏ Á|üd÷ü q
nH˚ ‘·q ùdïVæ≤‘·Tsê*ì #ÓqïπøX¯e≈£î |ü]#·jT· + #˚dTü +Ô <=ø£Hê&ÉT. Á|üd÷ü q Á|ües¡qÔ ,
Ä˝À#·q\T #ÓqïπøX¯e≈£î q#êÃsTT. ÄyÓT |ü≥¢ n‘·ìøÏ Áù|eT ø£\T>∑T‘·T+~. #ÓqïπøX¯e
Á|ües¡qÔ Á|üd÷ü q≈£î, ÄyÓT ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\≈£î q#·TÃ‘·T+~. Ç<äs› ÷¡ ô|[¢ #˚dTü ø√yê\ì
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 23
ìs¡sí TT+#·T≈£î+{≤s¡T. Á|üd÷ü q≈£î #ÓqïπøX¯e dü+kÕÿs¡+ q∫Ã+~. eT>∑yê&çø>Ï ±˙, Ád”øÔ Ï
>±˙ ˇπø düeTj·T+˝À Ç<ä]› eTT>∑T]Z MT<ä Áù|eT ø£\>∑<Tä . n˝≤ ø£\>∑&+É nHê>∑]ø£
\ø£Då eTqï #ÓqïπøX¯e n_ÛÁbÕj·T+ Á|üd÷ü q≈£î q∫Ã+~. sê– Ä≈£î y˚|–ü +»\T Ä<Ûës¡+>±
sê$#Ó≥Tº≈£î y˚|ü#Ó≥Tº≈£î uÛ≤s¡rj·TT\T ô|+&ç¢ #˚ùd dü+Á|ü<ëj·÷ìï #ÓqïπøX¯e
Ä+Á‘√bÕ\J <äècÕº´ $e]+∫ ≈£î˝≤+‘·s¡ $yêVü≤+ |ü≥¢ n‘·ì≈£îqï ÄyÓ÷<ä+ ‘Ó\|ü&+É
Á|üd÷ü q≈£î q∫Ã+~. n+<äTøπ yê[¢<s›ä ÷¡ Áù|$T≈£î\j·÷´s¡T. ˇø£≥j·÷´s¡T. ø£Hê´X¯ó\ÿ
Hê≥ø£+˝À n–ïVü≤ÀÁ‘êe<Ûëì, yÓ+ø£eTà, –ØX¯+, ãT#·ÃeTà, ø£s≥ ¡ ø£XÊÁdæ,Ô eT<ÛTä s¡yêDÏ
bÕÁ‘·\ <ë«sê eT÷&ÉT s¡ø±\ Ád”Ô |ü⁄s¡Twü dü+ã+<Ûë\qT Á|ü<ä]Ù+#ês¡T >∑Ts¡C≤&É.
$X¯«Hê<∏ä s¬ &ç¶ >±s¡T ≈£L&Ü #ÓqïπøX¯e - sê<Û,ä sêDÏ, Á|üd÷ü q\T Ä<Ûës¡+>± eT÷&ÉT
s¡ø±\ Ád”Ô |ü⁄s¡Twü dü+ã+<Ûë\qT ∫Á‹+#ês¡T. #ÓqïπøX¯e ‘·+Á&ç, sê<Ûä ‘·+Á&ç Á|ües¡qÔ \
∫Á‘·D <ë«sê uÛ÷Ñ kÕ«eT´ |æ‘è· kÕ«eT´ eédü˝ú Àì Áù|eT ˝Òì øπ e\ Äø£s¸¡ DqT Äù|ø£qå T
‹s¡dÿü ]+#ês¡T. sêDÏ bÕÁ‘· <ë«sê |ü⁄s¡TcÕ~Û|‘ü ê´ìï ‹s¡dÿü ]+#·&+É ø√dü+, |ü⁄s¡Twüß&ç
ne\ø£Då ≤\qT Ád”\Ô ÷ e+≥ã{Ï+º #·Tø√e&ÉeTH˚ nHês√>∑´ø£s¡ Ä˝À#·qqT ‹s¡dÿü ]+#ês¡T.
n~ ªªndüe÷q‘·«+˝À+∫ ndüe÷q‘·«+˝ÀøÏμμ b˛e&ÉeTì dü÷∫+#ês¡T. Á|üdü÷q
#ÓqïπøX¯e⁄\T ˇø£]ø=ø£s¡T |ü]#·j·TeTj·÷´ø£ Hê>∑]ø£+>± Áù|$T+#·T≈£î+{≤s¡T. Ád”Ô
|ü⁄s¡Twü dü+ã+<Ûë\˝À nù|ø£å n|ü]Vü‰s¡ýÓTHÆ ê, yê{ÏøÏ |ü⁄Hê~ Áù|eT ø±yê* nqï~
á qe*ø£ #˚dqæ Á|ü‹bÕ<äq. ø£sT¡ e⁄ ÁbÕ+‘·yTÓ qÆ sêj·T\d”eT≈£î #Ó+~q #ÓqïπøX¯e,
Á|üd÷ü q\ eT<Û´ä dü+kÕÿs¡e+‘·yTÓ qÆ dü+ã+<Ûë\qT Á|ü<]ä Ù+∫q á qe*ø£ sêj·T\d”eT
qe˝≤ kÕVæ≤‘ê´ìï yÓTT‘·+Ô ‘Ó\T>∑T qe˝≤ kÕVæ≤‘·´ Ádüe+‹˝À uÛ≤>∑+ #˚dTü qÔ ï~.
Ä+Á<Ûuä ÷ÑÛ $T : 04-04-2000
11-4-2000

ªªe÷\|ü*μ¢ μ qe˝≤ yÓ•
’ wü´º +
Á|ü|+ü #· qe˝≤ kÕVæ≤‘·´+˝ÀøÏ ø=ìï ‘Ó\T>∑T qe\*ï #˚sÃ¡ e\dæ eùdÔ ‘Ó\T>∑T
yêfi¯ófl yÓTT<ä≥ ù|s=ÿH˚~ ñqïe \ø°àå Hêsêj·TD >±] ªªe÷\|ü*μ¢ μ qe˝Ò. ªªe÷\|ü*μ¢ μ
qe\˝Àì Ç‹eè‘·+Ô , s¡#H· êø±\+, qe\≈£L s¡#s· TT‘·≈L£ ñqï dü+ã+<Û+ä , qe\˝Àì
uÛ≤wü yÓTT<ä˝q’… n+XÊ\T Ä qe\≈£î Ä Wqï‘ê´ìï ‘Ó∫Ãô|{≤ºsTT. 1922 ÁbÕ+‘ê\˝À
uÛ≤s¡‘· kÕ«‘·+Á‘√´<äéT+ q&ÉTdüTqÔ ï|ü&ÉT >∑T+≥÷s¡T ÁbÕ+‘·+ Ä]úø,£ kÕ+|òTæ ø£, sê»ø°jT·
kÕ+düÿè‹ø£ J$‘·+ á qe\˝À edüTeÔ ⁄. ªe÷\|ü*μ¢ qe\ ‘Ó\T>∑T˝À yÓTT≥ºyTÓ T<ä{Ï
sê»ø°jT· qe\. ñqïe kÕ«‘·+Á‘√´<äéT+˝À bÕ˝§Z+≥÷ uÛ≤cÕÁ|üjT· Tø£Ô sêÁcÕº\≈£L
ø£èwæ #˚XÊs¡T. ‹ø£ÿq, nqïe÷+ã, Hê|ükÕì, Hêj·T≈£îsê\T, dü«sê»´k˛<Ó e+{Ï
Hê≥ø±\T, ø=ìï ø£$‘·\T s¡∫+#ês¡T. mH√ï nqTyê<ë\T #˚XÊs¡T. ªe÷\|ü*μ¢ qe\
s¡∫+#ês¡T. |ü˝≤ï&ÉT |ü⁄\¢] dü‘ê´Á>∑V≤ü +˝À bÕ˝§Zqï+<äT≈£î Á_{°wt Á|üuTÑÛ ‘·«+ n¬sdtº
#˚dæ C…˝’ À¢ ô|{Ï+º ~. ˇø£ @&Ü~ (22-7-1921 - 21-7-1922) C…\’ T •ø£å nqTuÛ$Ñ dü÷Ô
á qe\qT s¡∫+#ês¡T ñqïe.
>∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢˝Àì eT+>∑fi≤|ü⁄s¡+˝À nÁ>∑es¡í uÛ÷Ñ kÕ«$T #Í<äsj ¡ T· ´, <ä[‘·
¬s’‘·T sêeT<ëdüT ≈£î≥T+u≤\T, πø+Á<ë\T>± Á_{Ïwt e\dübÕ\q Ä<Ûës¡+>±
1919-21 Hê{Ï kÕe÷õø£ |ü]dæ‘ú T· \≈£î ‘·q<Óq’ <äèø£Œ<∏+ä ‘√ n<ä+› |ü{≤ºsT¡ ñqïe
á qe\˝À. #Í<äsj ¡ T· ´, uÛ≤s¡´ \ø£àå eTà, ô|+|ü⁄&ÉT ø=&ÉT≈£î yÓ+ø£≥j·T´, ∫qïø=&ÉT≈£î
sêe÷Hêj·TT&ÉT, Ç‘·ì uÛ≤s¡´ ø£eT\eTà, sêeT<ëdüT, uÛ≤s¡´ e÷\øÏàå , Mfi¯fl dü+‘êq+
yÓ+ø£≥<ëdüT, nbÕŒ<ëdüT, s¡+>∑&TÉ , CÀ´‹. y˚Tq\T¢&TÉ nbÕŒ<ëdüT, Ç+ø± nH˚øe£ T+~
Á>±eTdüT\Ô T, Á_{°wt n~Ûø±s¡T\T bÕÁ‘·\T>± á qe\ Ç‹eè‘·+Ô q&ÉTdüT+Ô ~. dü+>∑<ëdüT
#Í<äsj ¡ T· ´ Ç+{À¢ bÕ˝ÒsT¡ >± |üì#˚dTü +Ô {≤&ÉT. dü+>∑<ëdüT, sêe÷Hêj·TT&ÉT Ä<ÛTä ìø£
Ä˝À#·q\T ø£*– düe÷q n_ÛÁbÕj·÷\‘√ ùdïVæ≤‘·T\T>± ñ+{≤s¡T. eT+>∑fi≤|ü⁄s¡+
eékÕj·T ≈£L©\T e]ø√‘·\ düeTj·T+˝À ≈£L* ô|+#·eTì düyTÓ à #˚kÕÔsT¡ . dü+>∑<ëdüT
yêfi¯fl≈£î eT<ä‹› ∫Ã Hêj·Tø£‘«· + eVæ≤kÕÔ&TÉ . #Í<äsj ¡ T· ´≈£î ø√|ü+ edüT+Ô ~. $»j·Tyê&É˝À
»]π> |ü+#·eT eTVü‰düu≈ÑÛ î£ b˛‘·÷, dü+>∑<ëdüT sêe÷Hêj·TT&ÉT düV≤ü uÛÀ»q+ #˚XÊs¡ì
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 25
‘Ó*dæ #Í<äsj ¡ T· ´ ñÁ>∑T&Ób’ ˛‘ê&ÉT. eTVü‰düuÑÛ qT+∫ dü+>∑<ëdüT Ç+{ÏøÏ sê>±H˚ sê>√\‘√
(s√ø£*) ø={Ïº #·+|ü⁄‘ê&ÉT. &ÉãT“\T |ü+∫ øπ düT\T ˝Ò≈î£ +&Ü #˚dTü ≈£î+{≤&ÉT. |ü+‘·T\T
düV‰ü j·T+‘√ sêeT<ëdüT MT<ä øπ düT ô|{Ï,º n‘·ì uÛ÷Ñ $Tì kÕ«BÛq+ #˚dTü ≈£î+{≤&ÉT.
<ä[‘· s¬ ‘’ T· sêeT<ëdüT ≈£L©>± e÷sê&ÉT.
dü+>∑<ëdüT ù|s¡TMT<ä dü+>∑|s” +¡ƒ ÁbÕs¡+uÛeÑ TÚ‘·T+~ <ä[‘·yê&É˝À. sêe÷Hêj·TT&ÉT
ñ<äé÷\˝À bÕ˝§Z+≥T+&É>±, n‘·ì uÛ≤s¡´ ø£eT\eTà yÓ÷Vü≤qsêe⁄ nH˚ düMT|ü
ã+<ÛTä e⁄‘√ eTÁ<ëdüT≈£î yÓ[flb˛‘·T+~. sêeT<ëdüT ô|<äø› =&ÉT≈£î yÓ+ø£<ëdüT ˝Àø£d+ü #ês¡+
yÓfió¯ HÔ êïqì #Ó|Œæ yÓ[flb˛sTT düeTdüe÷» kÕú|qü ø√dü+ dü+‘êH√<äé÷ìï ÁbÕs¡+_ÛkÕÔ&TÉ .
n|ü&Üj·Tq ù|s¡T ‘·ø¬ ÿfi¯fl »>∑&Z TÉ .
Á¬ød’ eÔü $TwüqØ\T eT+>∑fi≤|ü⁄s¡+ <ä[‘·T*ï Á¬ød’ eÔü ⁄\T>± e÷s¡Ã&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïùdÔ
sêeT<ëdüT Á|ü‹|òüT{ÏkÕÔ&ÉT. yê<ä+˝À Á¬ø’düÔe⁄\qT z&çkÕÔ&ÉT. <ë+‘√ sêeT<ëdüT
eT+>∑fi≤|ü⁄s¡+˝À <=+>∑\≈£î ≈£L©\≈£î Hêj·T≈£î&Éì eTTÁ<äy˚dæ Á_{°wt Á|üuÛÑT‘·«+
dü≈£î≥T+ã+>± ‘ê&˚|ü*¢ C…’˝À¢ ô|&ÉT‘·T+~. #Í<äs¡j·T´, \ø£åàeTà eTs¡DÏkÕÔs¡T.
ôd{Ï˝ŸyÓT+≥T˝À kÕs¡®+≥T>± ñ+&˚ bòÂ˝Ÿ sêeT<ëdüT ≈£L‘·Ts¡T CÀ´‹ì HêX¯q+
#ÓjT· úÀ‘˚, ÄyÓT ø£ècÕí q~˝À <ä÷øÏ eTs¡DdÏ Tü +Ô ~. ÄyÓTqT n_Ûe÷ì+#˚ nbÕŒ<ëdüT
ÄyÓT‘√bÕ≥T q~˝À <ä÷øÏ düVü≤>∑eTq+ #˚kÕÔ&ÉT. ‘·¬øÿfi¯fl »>∑Z&ÉT Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ
<=]øÏb˛‘ê&ÉT. ì&É<yä √\T C…\’ T˝À ‘·*<¢ +ä Á&ÉT*ï ø£\TdüT≈£î+{≤&ÉT. nsTT<˚fifl¯ C…\’ T
•ø£qå qTuÛ$Ñ dü÷Ô eTs¡DkÏ ÕÔ&TÉ . e÷\øÏàå eTs¡DdÏ Tü +Ô ~.
eT+>∑fi≤|ü⁄s¡+˝À yÓ+ø£≥j·T´, sêe÷Hêj·TT&ÉT ø±]àø£ <ä[‘êuÛTÑ ´<äjT· + ø√dü+
ø£èwæ #˚dTü +Ô {≤s¡T. dü«‘·+Á‘·+ edüT+Ô ~. >±+BÛJ #Ó|Œæ q Á>±eT dü«sê»´+ edüT+Ô ~.
sêeT<ëdüT $&ÉT<ä\e⁄‘ê&ÉT. eT+>∑fi≤|ü⁄s¡+˝À ì]à+|üã&çq $»j·Tø£fi≤XÊ\≈£î ≈£î\|ü‹
ne⁄‘ê&ÉT. ø=Hêïfi¯fl≈£î sêeT<ëdüT $X¯«+˝À ©qeTÚ‘ê&ÉT.
dü + >∑ < ëdü T sêe÷Hêj· T T&É T \ ø±]àø£ |ü + #· y Ó ÷ <ä ´ e÷\T, yÓ + ø£ ≥ <ëdü T
dü+‘êH√<äéT+, |”&¢ sÉ T¡ Hêsêj·TDsêe⁄ ndüV‰ü jÓ÷<äéT+, e\düyê<äbÕ\≈£î\ |”&qÉ
|ü≥¢ e´‹πsø£‘· - á Hê\T>∑T Á|ü<ëÛ Hê+XÊ\T>± <˚XÊìøÏ dü«‘·+Á‘·+ e∫Ãq≥T¢ ªe÷\|ü*μ¢
qe\ ∫Á‹+∫+~. á qe\ MT<ä uÛ≤s¡rj·T y˚<ë+‘·+, >±+BÛJ ndüV‰ü jÓ÷<äéT+,
1917 Hê{Ï s¡w´ü Hé uÀ*¸$ø˘ $|üe¢ + - M{Ï Á|üu≤Û eeTT+~. >±+BÛJ dæ<ëΔ+‘ê\qT
>±ì, uÀ*¸$ø˘ $|ü¢yêìï >±ì $eTs¡ÙHê‘·àø£+>±H˚ ñqïe ∫Á‹+#ê&ÉT. ∫e]øÏ
>±+BÛyê<ä+ yÓù’ | yÓTT>∑TZ #·÷bÕ&ÉT. Ç~ s¡#s· TT‘· #Ó‘’ H· ê´ì≈£îqï |ü]$T‹. >±+BÛ
dæ<ëΔ+‘ê\≈£î sêeT<ëdüT ‘ê‹Ô«ø£+>±qT, <ä[‘·T\ qT+&ç dü+>∑<ëdüT, nÁ>∑esêZ\ qT+&ç
sêe÷Hêj·TT&ÉT sê»ø°jT· +>±qT Á|ü‹ì<ÛTä \T. ªªy˚sTT+#·ø£ y√<Ó\T Äπs≥+<äT≈£î #˚ì
MT<äH˚ e⁄+∫‘˚ eTs¡THê&ÉT ≈£L©\T düyTÓ à ø£≥eº \dæ eùd,Ô ‘·q j·T»e÷ìøÏ qwü+º
#˚dqæ yê&çHÍ‘êH˚y÷Ó μμ nqï dü+>∑<ëdüî Ä˝À#·q Á_{°wt yêfi¯fl |ü≥¢ >±+BÛJ ≈£îqï
Ä˝À#·H˚. e÷\|ü˝…¢qT eTTì|ü˝…¢>± s¡#·sTT‘· ∫Á‹+#·&É+˝À >±+BÛ uÛ≤e+˝Àì
Væ≤+<ä÷‘·«+ Á|üu≤Û e+ #·÷|æq e÷≥ yêdüeÔ y˚T. nH˚ø£ |ü]$T‘·T\‘√ ≈£L&çq >±+BÛ
ñ<äéT |ò*ü ‘ê\qT Ç|ü&ÉT uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ nqTuÛ$Ñ dü÷HÔ ˚ ñ+~. á n+XÊìï |üøÿ£ qu…{,ºÏ
ªe÷\|ü*¢μ qe\˝À #·÷&Ée\dæq n+XÊ\T #ê˝≤ ñHêïsTT. á qe\≈£î H˚{Ï
düe÷»+‘√ >∑\ dü+ã+<Ûyä T˚ $T{À #·]Ã+#·e\dæ ñ+~.
C…\’ T˝À |ü⁄{Ïqº ‘=* ‘Ó\T>∑T s¡#q· ªe÷\|ü*μ¢ . |ü˝≤ï&ÉT |ü⁄\¢] dü‘ê´Á>∑V≤ü +˝À
bÕ˝§Zqï ñqïeqT @&Ü~bÕ≥T sêj·Ty˚\÷s¡T C…\’ T˝À ô|{Ï+º ~ Á_{°wt Á|üuTÑÛ ‘·«+. Ä
neø±XÊìï yê&ÉTø=ì ñqïe ªe÷\|ü*μ¢ qe\qT s¡∫+#ê&ÉT. Á_{Ïwt bÕ\Hêø±\+˝À
C…\’ T˝À ªe÷\|ü*μ¢ e+{Ï qe\ sêj·T&ÉeT+fÒ, eTÁ] $‘·qÔ + sê‹ì N\TÃø=ì yÓTT\¬ø‹Ô
sêe&Éy˚T!.
ˇø£ sê»ø°jT· ñ<äéTø±s¡T&ÉT ñ<äéT+˝À bÕ˝§Z+≥÷ sêdæq qe\ ªe÷\|ü*μ¢ .
ñ<äéT ìsêàD+˝À uÛ≤>∑kÕ«$T nsTTq s¡#s· TT‘· sêdæq qe\>± ªe÷\|ü*μ¢ Á|üd~æ Δ
#Ó+~+~. ìã<ä‘Δ ,· ìeT>∑ï‘·\T ø£\>∑*dæq dü+<äs“¡ +¤ .
qe\ ø£<ë∏ ø±\+ s¡#H· êø±\+ ˇø£fÒ ø±e&É+ sê»ø°jT· s¡#q· ˝À¢ ns¡T<Óq’ $wüjT· +.
kÕ«‘·+Á‘√´<äéT+ q&ÉTdüTqÔ ï ø±\+˝ÀH˚ ñqïe á qe\qT s¡∫+#ê&ÉT. ‘·øD å£ ‘·-
nH˚~ á qe\≈£îqï Á|ü‘´˚ ø£‘.· ªø=˝≤¢sTT>∑{‘ºÏ H˚ $˚ T?μ, ªn‘·&TÉ - ÄyÓTμ e+{Ï qe\\T
ñ<äéT+ ‘·sê«‘· e#êÃsTT. q&ÉTdüTqÔ ï #·]Á‘·≈î£ nø£så s¡ ÷¡ |ü+ ªe÷\|ü*μ¢ .
eéVü‰]ø£ uÛ≤wü˝À sêj·Tã&çq ‘=* ‘Ó\T>∑T qe\ ªe÷\|ü*μ¢ . >∑T+≥÷s¡T ÁbÕ+‘·
uÛ≤wü˝À á qe˝≤ s¡#q· kÕ–+~. s¡#H· ê dü\ú ø±˝≤\≈£î, s¡#q· ˝Àì J$‘êìøÏ -
n+<äT˝À uÛ≤>∑yTÓ qÆ uÛ≤wü≈î£ #·øÿ£ ì düeTq«j·T+ ≈£î~]+~ á qe\˝À.
e÷‘·è eT+~s¡+, zãj·T´, ùV≤˝≤e‹ e+{Ï qe\\T n|üŒ{Ïøπ <ä[‘· J$‘êìï
∫Á‹+∫ ñHêï, <ä[‘· J$‘·+˝Àì Ä]úø£ sê»ø°jT· kÕ+|òTæ ø£ bÕsêÙ«\qT düeTÁ>∑+>±
∫Á‹+#˚ Á|üjT· ‘·ï+ #˚dqæ ‘=* ‘Ó\T>∑T qe\ ªe÷\|ü*μ¢ . C≤rj·T kÕúsTT˝À <ä[‘·
J$‘êìï ∫Á‹+∫q qe\>± ù|s¡ T bı+~q eTT\ÿsêCŸ Äq+<é s¡ ∫ +∫q
ªªndüŒèX¯ó´&ÉTμμ ªªe÷\|ü*μ¢ μ ‘·sê«‘· |ü<ëÛ ï\Tπ>fi¯fl≈£î e∫Ã+~. <ä[‘·T\ dü+kÕÿs¡+˝Àì
Wqï‘ê´ìï #ê{Ï, <ä[‘·T\|ü≥¢ dü+kÕÿs¡sV¡ ≤æ ‘· <äèwæ>º \∑ $T>∑‘ê Á|ü|+ü #êìï $eT]Ù+∫+~
ªªe÷\|ü*μ¢ μ. ‘ê‹Ô«ø£ ∫+‘·q≈£î, Ä<äsêÙ\≈£î, ‘ê´>±\≈£î, kÕVü≤kÕìøÏ <ä[‘·T\T @
nÁ>∑es¡+í yêfi¯fl≈£L rdæb˛s¡ì ìs¡÷|æ+∫q ‘=* ‘Ó\T>∑T qe\ ªªe÷\|ü*μ¢ μ.
s¡#s· TT‘·≈î£ $XÊ«düeTTqï uÛ≤eC≤\yÓTTø£{Ï ñHêï, <ëìøÏ _ÛqïyÓTqÆ es¡eÔ ÷q
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 27
uÛ≤eC≤˝≤ìï ≈£L&Ü ìC≤sTTr>± ∫Á‹+#·>∑\>∑&É+ ªe÷\|ü*¢μ qe\ yÓ’•wüº´+.
ñqïe~ >±+BÛe÷s¡+Z . sêeT<ëdüT n+<äT≈£î Á|ü‹ì~ÛbÕÁ‘·. qe\˝À á bÕs¡Ù«y˚T
∫Á‹+|üã&ç ñ+fÒ n+‘· ÁbÕeTTK´+ e∫Ã ñ+&˚~ø±<äT. <˚XÊ\qT C≤‘·T\qT $eTTø£+Ô
#ÓjT· ´&É+˝À >±+BÛ e÷sêZìøÏ _ÛqïyÓTqÆ e÷s¡+Z - uÀ*¸$ø˘ e÷s¡+Z - ≈£L&Ü á
qe\˝À nø£så s¡ ÷¡ |ü+ <Û]ä +∫+~. ãVüQXÊ uÛ≤s¡rj·T kÕVæ≤‘·´+˝À ªe÷\|ü*μ¢ ø£Hêï
eTT+<äT, s¡wü´Hé uÀ*¸$ø£ $|ü¢yêìï Á>∑+<∏ädüú+ #˚dæq s¡#·q ˝Ò<˚yÓ÷! $»j·Tyê&É
eTVü‰düuÛÑ˝À uÀ*¸$ø˘ $|ü¢e+ MT<ä ô|<ä› #·πsÃ »]–+~. ∫e]øÏ düeTdüe÷C≤ìï
ÄVü‰«ìdü÷ÔH˚, $|ü¢ee÷sêZìï ‹s¡düÿ]+#ê&ÉT düuÛ≤|ü‹. ‘·¬øÿfi¯fl »>∑Zì ñ<äéT+
$|ò\ü yÓTqÆ ≥T¢, sêeT<ëdüT XÊ+‹ ñ<äéT+ dü|\üò yÓTqÆ ≥T¢ ∫Á‹+#ê&ÉT s¡#s· TT‘·. Ç~
>±+<Û̊jT· TìøÏ düV≤ü »y˚T. s¡#s· TT‘· @|üø+å£ eVæ≤+#ê&Éqï~ yπ̊s $wüjT· +.
@ s¡#s· TT‘·ø¬ H’ ê ˇø£ kÕe÷õø£ dü«|üï+ ñ+≥T+~. s¡#s· TT‘· #Ó‘’ H· ê´ìï ã{Ïº
n~ s¡÷|ü⁄ ~<äT≈› î£ +≥T+~. ñqïe≈£L ˇø£ dü«|üï+ ñ+&ç+~. n~ >±+BÛJ Á|ü#ês¡+
#˚dqæ Á>±eT dü«sê»´ eédü.ú ªe÷\|ü*μ¢ qe\˝À Á_{°wt bÕ\qqT, kÕ«‘·+Á‘√´<äéT+
Hê{Ï J$‘êìï e÷Á‘·yT˚ ∫Á‹+∫ dü]|ü⁄#·TÃø√≈£î+&Ü >±+BÛJ Hêj·Tø£‘«· +˝À <˚XÊìøÏ
kÕ«‘·+Á‘·´+ e∫Ãq≥T¢, Á>±eTdü«sê»´+ @s¡Œ&çq≥T¢ ˇø£ Ä<äsÙ¡ sêC≤´ìï Á|ü<]ä Ù+#ê&ÉT.
ˇø£ ñ{À|æj÷· qT Á|ü»\ eTT+<äT+#ê&ÉT. s¡#s· TT‘·\ ø£seÔ¡ ´+ m+‘·{Ï eTVü≤‘·sÔ y¡ TÓ +Æ <√
á qe\ >∑Ts¡TÔ #˚dTü +Ô ~.
sê»ø°jT· eédüú nÁ|üC≤kÕ«$Tø£eT÷ <äTsêàs¡eZ T÷ nsTTq<Ó‘’ ˚ e÷qeJ$‘·+
m˝≤+{Ï Á|üø+£ |üq\≈£î >∑Tsö‘·T+<√ ªe÷\|ü*μ¢ qe\ düeTÁ>∑+>± ∫Á‹+∫+~. q\T>∑Ts¡T
dü+‘êq+‘√, uÛ≤s¡´ ã+<ÛTä $TÁ‘·T\‘√ ø£w|ºü &ü ç dü+‘·è|æ>Ô ± J$+#˚ sêeT<ëdüT ≈£î≥T+ã+
Ç≥T kÕúìø£ uÛÑ÷kÕ«eTT\, n≥T e\dü bÕ\≈£î\ Áøös¡´+ e\¢ n‹ ‘=+<äs¡>±
∫ÛÁ<äyÓTÆb˛sTT+~.
s¡#H· ê ø±\+ Hê{ÏøÏ neT\T˝À ñqï Ád”Ô |ü⁄s¡Twü dü+ã+<Ûë\˝Àì yÓ$’ <Ûë´ìï
düeTÁ>∑+>± ∫Á‹+#˚ Á|üjT· ‘·ï+ #˚d+æ ~ ªe÷\|ü*μ¢ qe\. á qe\˝À Hê\T>∑T »+≥\
Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\THêïs¡T. 1. sêeT<ëdüT-e÷\øÏàå 2. #Í<äsj ¡ T· ´-\ø£àå eTà 3. yÓ÷Vü≤qsêe⁄-
ø£eT\eTà 4. nbÕŒ<ëdüT-CÀ´‹. Mfi¯fl˝À s¡#·sTT‘·≈£î q∫Ã+~ yÓTT<ä{Ï »+fÒ.
kÕ+|òTæ ø£+>± |ü⁄s¡TcÕ~Û|‘ü ´· +ø£Hêï Ä<Ûë´‹àø£ ∫+‘·q >∑*– |üsd¡ Œü s¡+ nD≈£îe >ös¡e+
>∑*–q »+≥>± yêfi¯flqT ∫Á‹+#ê&ÉT. \ø£àå eTà #Í<äsj ¡ T· ´\ <ë+|ü‘´· + |üø±ÿ uÛ÷Ñ kÕ«eT´
<ë+|ü‘´· + - bÂsêDÏø+£ >± ©˝≤er Væ≤s¡D´ø£•|ü⁄\ <ë+|ü‘´· + e+{Ï~. yÓ÷Vü≤qsêe⁄-
ø£eT\eTà\ yêýÓ÷Vü‰ìï s¡#s· TT‘· @ e÷Á‘·+ ÄyÓ÷~+#·˝<Ò Tä . Mfi¯fl dü+ã+<Û+ä n≥T
uÛ÷Ñ kÕ«$Tø£eT÷ ø±<ä÷, Ç≥T sêeT<ëdüT e+{Ï~>± uÛøÑ ÔÏ |üP]‘·eT÷ ø±<äT. øπ e\+
yÓ÷Vü≤|üs¡yÓTÆ+~ nì s¡#·sTT‘· ne>±Vü≤q. n+<äTπø ø£eT\eTà, yÓ÷Vü≤qsêe⁄\≈£î
rÁeyÓTqÆ •ø£å $~Û+#ê&ÉT. nsTT‘˚ s¡#s· TT‘· ø£eT\eTà #˚dqæ ‘·|ü qT <ëìøÏ •ø£qå T
Á|ü<]ä Ù+∫q+‘·>±, ÄyÓT n˝≤ Á|üe]Ô+#·&ÜìøÏ ø±s¡D≤\qT ù|s=ÿqï≥Tº˝<Ò Tä . nbÕŒ<ëdüT
CÀ´‹\~ ø±\Œìø£ neT*q X¯è+>±s¡+. uÛ≤e ø£$‘êj·TT>∑+˝À e∫Ãq qe\ >∑qTø£
<ëìì ≈£L&Ü düŒè•+∫+~.
‹+&çø° |üìøÏ eT<Ûä´>∑\ dü+ã+<Ûëìï ¬s+&ÉT esêZ\ yêfi¯fl#˚‘· Äj·÷ esêZ\
dü«uÛ≤yêìøÏ nqT>∑TD+>± |ü*øÏ+∫+~ ªe÷\|ü*μ¢ qe\.
uÛ÷Ñ kÕ«eT´ es¡+Z :
#Í<äsj ¡ T· ´ : ≈£L*yê&çøÏ ø£&TÉ |ü⁄ì+&Ü nqïeTT+fÒ |üì #˚kÕÔs{¡ ÀsTT? y=ø£|øü ÿ£
ø±düÔ ø±\T‘·T+fÒ |üìø√dü+ <˚e⁄˝≤≥>±ì ø£&TÉ |ü⁄ ì+&ç‘˚ |üìeTfÒ.º
ÁXÊ$Tø£es¡+Z :
s¡+>∑<ëdüT : m≈£îÿe ≈£L*ùdÔ jÓT≈£îÿe ‹+{≤+. dü‘T· yÔ ≈Ó î£ ÿyÍ‘·T+~. m≈£îÿe |üì
#˚kÕÔ+.
eTT‘·&Ô TÉ : ≈£L*yê&çøÏ ns¡qΔ ï+ ô|&ç‘˚ ÄkÕ$TøÏ ÁX‚jT· düT‡ø±<äT.
dü+>∑<ëdüT : |üdüTÔ\Tqïyê+Á&ÉT MTπø$T |üì#˚j·T>∑\s¡T? jÓT<äT›e+{Ï <ëìøÏ
ã\+ ˝Òøb£ ˛‘˚ MT eékÕj·T+ j˚T$TkÕ>∑T‘·T+~?
uÛ÷Ñ kÕ«$T _&É≈¶ î£ <ä[‘· ÁXÊ$T≈£îì‘√ ÁX¯eT m˝≤ ñ+≥T+<√ s¡T∫#·÷|æ+∫q
qe\ ªe÷\|ü*¢μ. #Í<äs¡j·T´ ø=&ÉT≈£î sêe÷Hêj·TT&çøÏ Äø£*, ø£wüº+ ‘Ó*j·Te⁄.
dü+>∑<ëdüT <ä[‘·T\ Jeq $<ÛëHêìï $e]+∫ #ÓãT‘ê&ÉT. eT&É‘· ≈£î&ÉTeTT\T,
Hê>∑C…eTT&ÉT |ü+&ÉT¢, u§<ë›≈£î, #·∫Ãq >=&É¢ e÷+dü+ >∑T]+∫ #ÓãT‘ê&ÉT.
sêe÷Hêj·TT&ÉT‘√ e]ø√‘· ø√sTTkÕÔ&TÉ . #ÓeT≥|ü{kºÏ ÕÔ&TÉ . #˚‘T· \T u§ã“˝…øÿÏ kÕÔ&TÉ .
<√düø±j·T\T, eP#·_j·T´+ ‹ì|ækÕÔ&TÉ . Äø£*ì ÁX¯eTqT nqTuÛeÑ +˝ÀøÏ ‘Ó|Œæ kÕÔ&TÉ .
dü+|üqï Nø£{Ï sê»´+˝À+∫ ãj·T≥ |ü&Ü\ì ‘·|üq |ü&ÉT‘·Tqï sêe÷Hêj·TT&çøÏ
ÁXÊ$Tø£ yÓ\T>∑T Á|ü|+ü #·+˝ÀøÏ <ë] #·÷bÕ&ÉT, #˚jT· ÷‘· ì#êÃ&ÉT dü+>∑<ëdüT. ªªn˙ï
nqTuÛÑe+˝ÀøÏ e∫Ãq ‘·sê«‘· HêøÏ<ä+‘ê ø=‘·Ô Á|ü|ü+#·+>± e⁄+~μμ n+{≤&ÉT
sêe÷Hêj·TT&ÉT. n+<äTπø ªªeékÕj·T+ #˚j·T+<˚ <ë+{À¢ e⁄+&˚ ø£wüº ìwüOºsê\T
j˚T$T ‘Ó\TdüÔ$?μμ nq>∑*>±&ÉT. |üs¡ékÕq+>± nÁ>∑es¡í uÛÑ÷kÕ«$T _&É¶ nsTTq
sêe÷Hêj·TT&ÉT ‘·q es¡Z+ <ä[‘·T\≈£î nHê´j·T+ #˚dæ+<äì ãVæ≤s¡+>∑+>±H˚
#Ó|üŒ>∑*>±&ÉT.
ì#ÓÃqyÓT≥¢ düe÷»+˝À <ä[‘·T\˝ÀH˚ ñqï ndüe÷q‘·*ï >∑TÁs¡+ C≤wüßyê ø£Hêï
eTT+<˚ á qe\ Á|ükÕÔ$+∫+~.
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 29
e÷\øÏàå : eTq˝À eTq≈£î ≈£î~]+B? eTq+ <ëdüs+¢¡ ø£<ë! ‘·øÿÏ q e÷\ sTT+&É¢
|æ\q¢ T ˙ ø=&ÉT≈£îÿ #˚dTü ø√!
düTã“\øÏàå : #˚dTü ≈£î+fÒ ‘·ù|ŒMT ˝Ò<Tä >±ì eTqeTT e÷\˝À¢ ÁãVü≤à\+≥. <ä+&√sê,
e÷\eTVü‰Hê&ÉT dü+|òTü s¡¸D »s¡T>∑T‘·Tqï H˚|<ü ´ä∏ +˝À á #·sÃ¡ $\Te ns¡+ú #˚dTü ø√yê*.
uÛ≤e ø£$‘·«+ }Vü≤*ï ñj·÷´\\÷|ü⁄‘·Tqï s√E˝À¢ eTs√ |ü<˚fi¯fl ‘·sê«‘·
nuÛTÑ ´<äjT· kÕVæ≤‘·´+ |ü⁄≥ºuÀ‘·Tqï düeTj·T+˝À ªªyÓqTø£õøÏÿq C≤&É÷uÀ&É÷ >∑÷&Ü
|ü+&ç‘H˚ ˚ >±ì bı* e⁄+&É<Tä . eTT+<äT jÓTøÏÿ e∫Ãq j˚T|ü~ ø£Ás¡˝À |ü+&ç‘˚ j˚T$T
Á|üjÓ÷»q+? n+<äs¡÷ u≤>∑T+fÒH˚ u≤>∑Tμμ nì sêeT<ëdüT‘√ |ü*øÏ+#·>∑\>∑&É+
ªe÷\|ü*μ¢ eTT+<äT #·÷|ü⁄q≈£î ì<äsÙ¡ q+.
&Ü._.ÄsY. n+uÒ<ÿä sY ≈£î\ ìs¡÷à\q (1936) yê´dü+ sêj·Tø£eTT+<˚-Ä]úø£
sê»ø°jT· $|üy¢ ê\≈£î eTT+<äT kÕ+|òTæ ø£ $|üe¢ + sêyê\ì #Ó|Œæ q qe\ ªe÷\|ü*μ¢ .
qe\˝À |”¢&És¡T Hêsêj·TDsêe⁄ ªªnj·÷´! MT]~es¡≈£î #˚dæq<ä+‘ê Ç|ü&ÉT
sê»ø°jÓ÷<äé÷ìøÏ |ü⁄Hê~. ø±]àø£ |ü+#·yÓ÷<äé÷\T ¬s+&É÷ eè~Δ bı+~q|ü⁄&˚
eTq<˚X+¯ ˝À ì»yÓTqÆ Á|üC≤Á|üuTÑÛ ‘·«+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. ~>∑Te C≤‘·T\˝À Á|üuÀ<Û+ä ø£\>∑+<˚
<Ûìä ø£ Á|üuTÑÛ ‘·«+ ñ+≥T+~ >±ì Á|üC≤ Á|üuTÑÛ ‘·«+ ñ+&É<Tä .μμ n+{≤&ÉT. n+uÒ<ÿä ]»+
Á|ü<ëÛ q Ä˝À#·Hê Ádüe+‹>± ñqï Çyê[º‘√ ªe÷\|ü*μ¢ ì b˛*Ã #·÷&Ü*.
<ä[‘·T\ ÄVü‰s¡|ü⁄≥\yê≥T¢ Ä<Ûës¡+>± ñqïe kÕe÷õø£ |ü]dæú‘·T\T eTìwæ
J$‘êìï ìj·T+Á‹kÕÔsTT nH˚ dü÷Á‘êìï á qe\˝À Á|ü‹bÕ~+#ê&ÉT. <ä[‘·T\T
>=&ÉT¶ e÷+dü+ ‹q&ÜìøÏ yêfi‚fl ø±s¡DeTì uÛ≤$+#˚ sêe÷Hêj·TT&ÉT ˝≤+{Ï ˝Àø£+
‘Ó*j·Tì dü+|üqTï\ _&É≈¶ î£ ªªnj·÷´! Äø£* u≤<Ûä MT≈£î ‘Ó*j·T<äT. n~ (>=&ÉTe¶ ÷+dü+)
‹q e<ä›ì jÓTes¡÷ uÀ~Û+#·qedüs¡+ ˝Ò<äT. yê+&É¢≈£î ø£&ÉT|ü⁄˝ÀøÏ nqï+ e⁄+fÒ
‹qeTHêï ‹qs¡T. nqï+ ˝Òøb£ ˛‘˚ eTT]øÏ e÷+dü+ ø±<äT ø£<ë meTTø£\T ≈£L&Ü
ø=]øÏ ‹+{≤s¡T.μμ nì #Ó|Œæ dü+>∑<ëdüT ø£fió¯ fl ‘Ó]|ækÕÔ&TÉ .
Ç˝≤ nH˚ø£ s¡ø±\T>± á qe\ ÁbÕeTTK´+ ø£*– ñ+~. ªs¡#s· TT‘ê Á|üeø±Ô
ø±\+ ø£Hêï eTT+<äT+{≤s¡Tμ -nqï >∑Ts¡C≤&É e÷≥≈£î ñ<ëVü≤s¡D ÁbÕj·T+>± á
qe\ ì\TdüTqÔ ï~. >±+BÛyê<ä+, n+uÒ<ÿä ]»+, e÷]ÿ‡»+ - nH˚ eT÷&ÉT Á|ü<ëÛ q
Ä˝À#·Hê $<ÛëHê\T Çyêfi¯ ÁbÕ#·Ts¡´+˝À ñHêïsTT. á eT÷&ÉT yê<ë\ Á|üu≤Û yê\T,
#Ûêj·T\T, Á|ükÕÔeq\T ªe÷\|ü*μ¢ ˝À ø£ì|ækÕÔsTT. <ä[‘· Ád”Ô yê<ë\T $|üe¢ yê<ë\T
ÁbÕ#·Ts¡´+˝À ñqï Çyêfi¯, ªe÷\|ü*μ¢ qe˝≤ s¡#s· TT‘·≈î£ qï ø±\ |ü]$T‘·T*ï >∑T]Ôd÷ü HÔ ,˚
á qe\ yÓ•’ cÕº´ìï Á|üX+¯ dæ+#·e\dæ ñ+~. dü<√´j·Te«qT ˝…|ü &É÷ |ü⁄≥ºsT¡ .
ì*#˚ qe\\T @$? : 2001
≈£î˝≤H˚ï es¡+Z >± |
Á ‹
ü bÕ~düTqÔ ï
ªô|H˚ï{Ï eT\T|ü⁄\Tμ
sêj·T\d”eT kÕVæ≤‘·´+ nq>±H˚ ø£sT¡ e⁄qT Á|ü<ëÛ q+>± Á|ü‹_+_+#˚ kÕVæ≤‘·éTì
s¡÷&Ûç nsTT´+~. ø£<ë∏ ìø± kÕVæ≤‘·´+ á n_ÛÁbÕj·÷ìï ø£*–+∫+~. Ç|ü⁄Œ&ç|ü &˚
sêj·T\d”eT eTTsƒê ‘·‘«· + MT<ä ø£<\ä∏ T edüTHÔ êïsTT. sêj·T\d”eT˝Àì sê»ø°j÷· \T,
yê{Ï≈î£ qï kÕ+|òTæ ø£ Ä]úø£ dü«uÛ≤yêìï ∫Á‹+#˚ |üìì Ç{°e\ sêj·T\d”eT qT+∫
edüTÔqï qe\\T #˚düTÔHêïsTT. ∫\T≈£L] <˚e|ü⁄Á‘· ªn<ä›+˝À #·+<äe÷eTμ, kÕ«$T
ª>∑<ä›˝≤&É‘·+&ÜsTT,μ bÕDÏ ªì|ü\yê>∑Tμ e+{Ï qe\\T á |üìì ø=+‘·es¡≈£î
ìs¡«Væ≤+#êsTT. á es¡d˝ü À sêj·T\d”eT Á>±MTD sê»ø°jT· J$‘êìï kÕ<Û´ä yÓTqÆ +‘·
düeTÁ>∑+>± Á|ü‹_+_düTqÔ ï qe\ XÊ+‹ Hêsêj·TD s¡∫+∫q ªªô|H˚ï{Ï eT\T|ü⁄\Tμμ.
eTs√s¡ø+£ >± á qe\ sêj·T\d”eT˝Àì nq+‘·|⁄ü s¡+ õ˝≤¢˝À ˇø£ eT÷\ Á|ü»\
J$‘êìï ∫Á‹dü÷Ô yÓTT‘·+Ô uÛ≤s¡rj·T kÕe÷õø£ eédü≈ú î£ n<ä+› |ü&TÉ ‘·Tqï~.
á qe\ sêj·T\d”eT ø£sT¡ e⁄qT ∫Á‹+#·<Tä . ø£sT¡ e⁄ õ˝≤¢˝À ˙fi¯ófl düeTè~Δ>±
ñqï ˇø£ ÁbÕ+‘·+ J$‘êìï ∫Á‹düT+Ô ~. Çø£ÿ&É eTTsƒê‘·‘«· + Á|ü<ëÛ q+ ø±<äT. kÕ+|òTæ ø£
Ä]úø£ sê»ø°jT· Ä~Û|‘ü ´· +‘√ nD>±]q ÁXÊ$Tø£ ≈£î˝≤\qT nÁ>∑es¡í uÛ÷Ñ kÕ«eTT\T
‘·eT >∑T|æŒ{À¢ ô|≥Tºø√&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+#·&É+, ø±\Áø£eT+˝À e∫Ãq sê»ø°j·T
|ü]D≤e÷\ Á|üu≤Û e+‘√ ÁXÊ$Tø£ ≈£î˝≤\ yêfi¯ófl nÁ>∑es¡í uÛ÷Ñ kÕ«eTT\ MT<ä ‹s¡T>∑Tu≤≥T
#˚jT· &É+ á qe\˝Àì edüTeÔ ⁄.
á qe\ ≈£î˝≤H˚ï es¡+Z >± Á|ü‹bÕ~düTqÔ ï~. Ä]úø+£ >± <Ûqä e+‘·T\T - <ä]Á<äT\T
nH˚ es¡Z <äèwæøº Ï uÛ≤s¡rj·T düe÷» dü«uÛ≤yêìï ø£\T|ü⁄≈£îì eØZøs£ D
¡ #˚dTü qÔ ïB qe\.
bÕXÊÃ‘·´ <˚XÊ˝À¢ esêZìøÏ øπ e\+ Ä]úød£ ‹úæ ÁbÕ‹|ü~ø£. uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À ÁXÊ$T≈£î\˝À
m≈£îÿe uÛ≤>∑+ ìeTï≈£î˝≤\ Á|ü»˝Ò. Çø£ÿ&É ÁXÊ$Tø£ ≈£î˝≤\˙ï ù|<ä≈î£ ˝≤˝Ò. á ≈£î˝≤\
Á|ü»\≈£î Ä]úø£ <äTdæú‹‘√bÕ≥T kÕ+|òæTø£ yÓqTø£u≤≥T‘·q+ ≈£L&Ü ô|<ä› düeTdü´.
yêfi¯ófl <ä[‘· ãVüQ»qT\T. nÁ>∑esêí\T |”&øÉ e£ s¡+Z >±, yÓqø£ã&çq, n+≥sêì ≈£î˝≤\T
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 31
|”&‘ç · es¡+Z >± s¡÷bı+~q rs¡TqT, uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À es¡Z dü+|òTü s¡¸D n+fÒ ≈£î\ dü+|òTü s¡¸DÒ
nH˚ ne>±Vü≤qqT Ç{°e* #·]Á‘· Ä<Ûës¡+>± á qe\ Á|ü<]ä ÙdüTqÔ ï~. ‘·s‘¡ s· ê\T>±
ìeTï≈£î˝≤\ ù|<ä\~ ñ‘·Œ‹Ô #˚ùd |üìø±>±, nÁ>∑es¡í uÛÑ÷kÕ«eTT\~ ô|‘·Ôq+>±
ø=qkÕ>∑T‘·Tqï~. øÏ+~ ≈£î˝≤\˝À »s¡T>∑Tu≤≥Tqï yêfi¯ófl ôd‘’ +· ô|’ ≈£î˝≤\ ù|<ä\‘√
nee÷Hê\T uÛ]Ñ +#·&+É düV≤ü »+. á yêdüyÔ êìøÏ Á|ü‹_+ã+ á qe\.
nq+‘·|⁄ü s¡+ õ˝≤¢ ô|qø£#sÓ ¢¡ &Ü´+ |üØyêVü≤ø£ ÁbÕ+‘·+˝À #Óqï+|ü*˝¢ À nÁ>∑es¡í
uÛ÷Ñ kÕ«$T sêy˚TX¯«s¡s¬ &ç¶ ø±>±, ≈£îs¡e zãqï, uÀj·T ;ÛeTqï, e&Ó¶ sêeTqï, á&ç>∑
•eqï, e÷~>∑ q\¢qï e+{Ï yêfi¯ófl <ä[‘· ãVüQ»q ÁXÊ$Tø£ es¡Z Á|ü‹ì<ÛäT\T.
kÕ«‘·+Á‘·´+ e∫Ã <äXÊu≤›\T >∑&∫ç b˛‘·THêï sêj·T\d”eT˝À Á|üC≤kÕ«eT´+ eTTdüT>∑T˝À
ø=qkÕ>∑T‘·Tqï nÁ>∑es¡í uÛ÷Ñ kÕ«eT´ ô|‘·HÔ êìï á qe\ ã≥ºãj·T\T #˚dTü +Ô ~. dü«‘·+Á‘·+
me]øÏ e∫Ã+<√, n~ sêe\dæ+~ me]ø√, dü«‘·+Á‘·+ sêe\dæqyêfi¯fl≈£î sêø£b˛‘˚
<ëì |ò*ü ‘ê˝…˝≤ ñ+{≤jÓ÷ #ÓãT‘·T+B qe\. #Óqï+|ü*˝¢ À q&çej·TdüT nÁ>∑es¡í
uÛ÷Ñ kÕ«$T sêy˚TX¯«s¡s¬ &ç¶ nø£ÿ&ç dü+|ü<qä +‘ê >∑T|æŒ{À¢ ô|≥Tº≈î£ +{≤&ÉT. }fiÀflì <ä[‘·
ãVüQ»q ÁXÊ$T≈£î\≈£î m˝≤+{Ï e÷qe Vü≤≈£îÿ\T ˝Ò≈£î+&Ü #˚kÕÔ&ÉT. ø±+Á¬>dt,
‘Ó\T>∑T<˚X+¯ bÕØº\˝ÀøÏ <ä÷] n~Ûø±s¡+ ø±bÕ&ÉT≈£î+{≤&ÉT. m˝≤¬>H’ êdüsπ ‘·q ÄdæìÔ
n~Ûø±sêìï ø±bÕ&ÉTø√e&É+, <ëìø√dü+ øÏ+~ ≈£î˝≤\ ÁXÊ$T≈£î*ï |”&dç Tü +Ô &É≥+ n‘·ì
Á|ü<ëÛ q \ø£D å + yÓqTø£ã&çq ≈£î˝≤\ eT<Û´ä N*ø£\T ‘ÓkÕÔ&TÉ . yêfi¯fl˝À+∫ ø=+<ä]ì
<ä>sZ∑ ≈¡ î£ #˚]Ã, ‘·øÿÏ q yêfi¯fl MT~øÏ ñdæ>=\T|ü⁄‘ê&ÉT. yêfi¯fl˝À yêfi¯fløÏ ‘·>±<ë ô|&É‘ê&ÉT.
‘·q ô|‘·qÔ + ø=qkÕ>∑&ÜìøÏ, ‘·q ÄdæÔ ô|s¡>&∑ ÜìøÏ Á>±eT+ n_Ûeè~ΔH˚ Äù|kÕÔ&TÉ .
}]øÏ e∫Ãq dü÷ÿ\TqT sê≈£î+&Ü #˚kÕÔ&TÉ . ãdüT‡qT ‘·>\∑ u…{kºÏ ÕÔ&TÉ . ø£+bÕdt u≤ø˘‡
ø=qTø√ÿe&ÜìøÏ Hê\T>∑T X‚sT¡ ¢ XËq>∑ $‘·HÔ ê\T <=+–*+∫q e÷~>∑ |ü⁄*¢>±&çøÏ -
‘·|ü ∫qï<˚ nsTTHê ô|<ä› •ø£å yÓj÷· ´\ì - yê‘·\T ô|{Ïkº ÕÔ&TÉ . ‘·q Ä~Û|‘ü ê´ìï
Á|ü•ï+∫q á&ç>∑ Ä+»H˚jT· T\T≈£î môd‡’ ñ<√´>∑+ sê≈£î+&Ü #˚kÕÔ&TÉ . á&ç>\∑ ≈£î
á‘·#≥ Ó ¢ MT<ä Vü≤≈£îÿ\T ˝Ò≈î£ +&Ü #˚kÕÔ&TÉ . uÀj·Tyêfi¯fl‘√ á‘·#≥ Ó q¢ T q]øÏkÕÔ&TÉ .
kÕsê neTàø±ìï ìùw~ÛkÕÔ&TÉ . ø£\T¢ kÕsê ø±+Á{≤≈£î\º T ‘·qy˚. #Íø£<Tä ø±D+ ‘·q<˚.
ø±\Te |üP&çø£ rùd ø±+Á{≤≈£îº ‘·q<˚. \ø£\å s¡÷bÕj·T\ $\Te#˚ùd ñ*¢>&∑ \¶É T yêq≈£î
‘·&dç bæ ˛j·÷j·Tì, yê{Ïì ø±bÕ&Ée\dæq J‘·>±fi¯ófl |ü{≤ïìøÏ b˛j·÷s¡ì, n+<äT≈£î
ãùd‡ ø±s¡DeTì, s√&ÉTq¶ T ‘Ó>>∑ ={Ïkº ÕÔ&TÉ . ãdüT‡qT ø±*Œ+∫, ne÷j·T≈£î*ï øπ düT˝À
Ç]øÏkÕÔ&ÉT. yêfi¯fl‘√ u≤+&ÉT¢ sêsTT+#·T≈£îì $&ÉT<ä\ #˚sTTkÕÔ&ÉT. q÷s¡T mø£sê\
ÁXÀÁ‹j·T+ uÛ÷Ñ eTT*ï ‘·q kÕ«BÛq+˝À ô|≥Tº≈î£ ì <ëìì ì\T|ü⁄ø√˝Òì dæ‹ú ˝À s¡+>∑jT· ´
#Í<ä]øÏ ny˚TàkÕÔ&TÉ . n&ÉT≈¶ î£ qï <ä[‘·T*ï b˛©düT\‘√ ø={Ï+º ∫ n¬sdtº #˚sTTkÕÔ&TÉ .
|”s¢¡ |ü+&ÉT>∑ dü+<äs“¡ +¤ >± ‘·>±<ë e\¢ ù|<ä≈î£ ˝≤˝À¢ ˇø£ es¡+Z yêfi¯ófl }s¡T $&ç∫b˛‘˚
yêfi¯fl uÛÑ÷eTT*ï ÄÁø£$T+#·T≈£î+{≤&ÉT. Á|üuÛÑT‘·« kÕsê eTTdüT>∑T˝À <=+>∑ kÕsê
n$TàkÕÔ&ÉT. kÕsê e´‹πsø√<äéT+˝À bÕ˝§Zqï eTVæ≤fi¯*ï b˛©düT\‘√ ø={ÏºkÕÔ&ÉT.
düTC≤‘· nH˚ {°#s· e¡ TàqT ã˝≤‘·ÿ]+∫ ÄyÓT eTs¡D≤ìøÏ ø±s¡≈î£ &Í‘ê&ÉT. á&ç>∑ #ÓqïeTà
≈£L‘·Ts¡T \ø°àå <˚$, e÷~>∑ dü+{À&ÉT Áù|eT yÓ|’ ˝üò ≤´ìøÏ, \ø£àå eTà Ä‘·àVü≤‘·´≈£î, dü+{À&ÉT
Vü≤‘·´≈£î Áù|s¡≈î£ &Í‘ê&ÉT. ‘·q <ä>sZ∑ ¡ ñ+≥÷ nH˚ø£ <äTsêàsêZ\T #˚d,æ ‘·q≈£î n+&É>±
ì\ã&çq ñ|üŒs¡ Hêsêj·TD #Ó˝*¢… ï ‘·q ø=&ÉT≈£î ø=+&Ü¬s&ç¶ HêX¯q+ #˚ùdÔ @MTø±<äT.
‘·q $‘·+‘·T #Ó˝\¢… T ã\e+‘·+ MT<ä Hêsêj·TD ÄyÓT‘√ dü+ã+<Û+ä ô|≥Tº≈î£ +fÒ
n‘·ìï #·+|æ+#˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚kÕÔ&ÉT. sêy˚TX¯«s¡¬s&ç¶ nÁ>∑es¡í <äTs¡Vü≤+ø±s¡+ ìeTï
≈£î˝≤\ Á|ü»\‘√ e÷{≤¢&É&É+˝ÀH˚ ãj·T≥|ü&ÉT‘·T+~. ªªj˚T$Tsê e÷~>√\¢+‘ê
ø£≥º>∑≥Tºø=ì y=∫ÃHês¡Tμμ... ªª˙j·TeTà ‘·|ü&ÉT Hêø=&Éø£˝≤¢sêμμ... ªªjÓTe«Ásê Ä
\+»ø=&ÉT≈£îμμ... ªªe÷~>∑ Hêj·÷fi¯ófl Hêø£&|É qü |ü⁄≥º\ì¢ nqT≈£î+{≤e⁄+{≤πs$Tsê
\+»ø=&ÉT≈£î˝≤¢sêμμ...
‘Ó\T>∑T<˚X+¯ bÕØº Ä$s¡“$¤ +#˚ eTT+<äT>± qe\ yÓTT<ä˝’… eTs√ <äXÊã›ø±\+˝À
q&ÉTdüT+Ô ~. á bÕØº sêø£‘√ sêÁwü+º ˝À ≈£î\#Ó‘’ q· ´+ ô|]– sê»ø°j÷· ˝À¢ n~ n‘·´+‘·
Á|ü<ëÛ q n+X¯yTÓ +Æ ~. n|üŒ{Ïøπ ñ‘·sÔ ¡ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À ø±˙¸sê+ Á|üu≤Û eeTTHêï á qe\˝À
Ä Á|üdüøÏÔ sê<äT. m˙ºsêe÷sêe⁄ n~Ûø±s¡+˝Àø=∫Ãq ‘·sê«‘· ìeTï≈£î˝≤\˝À ≈£î\
sê»ø°jT· #Ó‘’ q· ´+ $dü]Ô +∫+~. yêfi¯fl≈£î sê»ø°jT· bÕØº\T ÁbÕeTTK´$Te«ø£ ‘·|Œü ì
dæ‹ú @s¡Œ&ç+~. nsTTHê yêfi¯fl u≤<Û\ä T e÷Á‘·+ ‘=\–b˛˝Ò<qä ï~ á qe\˝À s¡#s· TT‘·
#Ó|Œü <ä\#·T≈£îqï~. zãqï j·T˙ºsêe÷sêe⁄ yÓqø£ã&çq ≈£î˝≤\ yêfi¯fl≈£î |ü<eä ⁄*∫ÃHê&Éì,
Äj·Tq ù|<√fi¯fl yÓ|’ ⁄ü Hêï&ÉqT≈£î+{≤ ñ+fÒ nHê´j·÷\T e÷Á‘·+ »]–b˛‘·THêïsTT
n+≥÷, Ä+»H˚j·TT\T Ç∫Ãq $es¡D á qe\˝À ø°\ø±+X¯+. ªªø=+‘·eT+~
md”‡” \≈£L, ;d”\≈£L eT+Á‹ |ü<eä ⁄*e«&ÉeTH˚~ ˇø£ >=|üŒ Hê≥ø£+ ô|<äHêj·THê.
n~Ûø±s¡eT+‘ê ‘·q #˚‘T· ˝À¢ ‘·q ≈£î≥T+ã düuTÑÛ ´\ #˚‘T· ˝À¢ e⁄qï|ü&ÉT Á|ü‹ õ˝≤¢˝À
‘·q ≈£î\düT\ú sTTq ø=+‘·eT+~ Hêj·T≈£î\ #˚‘T· ˝À¢ |ü>±Z\Tqï|ü&ÉT ;d”\÷ md”‡\÷
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 33
eT+Á‘·T˝…’ e⁄+&˚ u§eTà˝Òø<£ ë!μμ. Ç<˚ düeTj·T+˝À ‘Ó\T>∑T<˚X+¯ bÕØº #˚dqæ ø=ìï
dü+øπ eå T ø±s¡´Áø£e÷\qT á qe\ >∑T]Ô+∫+~. á qe\ eTs√ Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ n+XÊìï
≈£L&Ü z ∫qï bÕÁ‘· <ë«sê Á|ükÕÔ$+∫+~. ªª‘Ó\T>∑T<˚X+¯ bÕØº y=∫Ãq+ø£ »q+˝À
s√+‘· #ÓsTT‘·q´+ e∫Ã+&˚e÷≥ ì»y˚T. nsTT‘˚ #ÓsTT‘·q´+ e∫ÃH√\T¢ s¬ &ç¶ $wüjT· +˝À
j˚Tø£eTsTT‘êsê n+fÒ n{≤¢ø±ø£ b˛sTT]. Ç+ø£ #ÓsTT‘·q´+ n+fÒ j˚TeTs¡Ô+?μμ
(|ü⁄.188) zãqï˝À yÓTT<ä\sTTq á eT<Ûäq+ ø±+Á¬>dt ‘Ó\T>∑T<˚X¯+ bÕØº\˝Àì
nÁ>∑es¡í Hêj·Tø£‘«· dü«uÛ≤yêìï düŒwü+º >± ns¡+ú #˚dTü ø√e&É+ <ëìøÏ Á|ü‘êé÷ïj·÷ìï
uÛ≤$+#·&+É ‘√ eTT>∑TdüT+Ô ~. ªªj·÷≈£î\+ n~Ûø±s¡+˝À e⁄+fÒ Ä ≈£î\düT˝Ô ïÒ #·÷kÕÔ
ñ+{≤s¡T. ø£&Ü≈£î n~Ûø±s¡+˝À n≥¢ s¬ &ÉH¢ êï e⁄+&É˝¢ Ç≥¢ ø£y÷Ó à\¢Hêï e⁄+&É\H¢ ~˚
‘Ó*dæb˛‘êe⁄+~. yÓTT‘·Ô+ zfÒ¢ùdÔ mqø£ã&çq ≈£î˝≤\y√fi¯Sfl e÷~^ e÷˝À\÷¢
‹ø£ÿHêø=&ÉT≈£î\ e÷~] H√s¡T ‘ÓsT¡ düT≈£îì #·÷&Ü*‡y=kÕÔe⁄+~μμ (|ü⁄.195) ªªù|<ä\÷
‘·≈î£ ÿe ≈£î˝≤\yêfi¯Sfl @ sê»ø°jT· bÕØºì >¬ *|æ+#·T≈£îHêï n~ &ÉãT“qï yêfi¯fl≈£L
ñqï‘· ≈£î\düTú\≈£L e÷Á‘·y˚T ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êe⁄+~. <Ûäqe+‘·T\÷ nÁ>∑≈£î˝≤\
yêfi¯ófl yêfi¯fl yêfifl¯ esêZ\H˚ ø±bÕ&ÉT≈£î+≥÷ e⁄Hêïs¡T. ‘·≈î£ ÿe ≈£î˝≤\ yêfi¯ófl ‘·eT‘·eT
esêZ\qT m+<äT≈£î ø±bÕ&ÉTø√e&É+ ˝Ò<äT? MfiËfl+<äT≈£î düyÓTÆø£´+ ø±e&É+˝Ò<äTμμ
(|ü⁄ 221) ø±+Á¬>dt˝À ñqï sêy˚TX¯«s¡ s¬ &ç,¶ ‘Ó\T>∑T<˚X+¯ ˝À ñqï s¡+>∑jT· ´ #Í<ä],
Á|üø±wt #Í<ä] ô|ø’ Ï ˇø£s=ïø£sT¡ $eT]Ù+#·T≈£î+≥÷ b˛{°\T |ü&TÉ ‘·THêï, ìeTï≈£î˝≤\
ù|<ä\ <ä>]Z∑ øÏ e#˚Ãdü]øÏ Ç<äs› ÷¡ ˇø£{Ö‘·THêïs¡T. #Óqï+|ü*˝¢ À b˛©düT\ <Ís¡q® ´+
>∑T]+∫ *+>∑qï $e]ùdÔ Á|üø±wt#Í<ä] <ëìì d”]j·Tdt>± rdüTø√˝Ò<Tä . ªªePs¡+<äs÷¡
‘Ó\T>∑T<˚X+¯ bÕØº yêfi‚flqì eTTÁ<äyd˚ Tü ≈£îHêï ‘·eTqT mes¡÷ Ä<äTø√sê?μμ nqï~
Äj·Tq Ä˝À#·q. Ç˝≤>± á qe\ bÕ\ø£ bÕØº\˝Àì nÁ>∑≈î£ \ Hêj·Tø£‘«· dü«uÛ≤yêìï
Ä$wüÿ]+∫, ≈£î\y˚T es¡+Z nH˚ dæ<ëΔ+‘êìï Á|ü‹bÕ~düTqÔ ï~. nÁ>∑esêZ\˝Àì ù|<ä*ï,
(ø=&ç~ ø±b˛fi¯flqT) Á|ükÕÔ$+∫Hê, á qe\ Á|ü‹bÕ<äq e÷Á‘·+ Ç<˚. nÁ>∑es¡í
uÛ÷Ñ kÕ«eTT\ ô|‘·qÔ + øÏ+<ä q*–b˛‘·Tqï <ä[‘· ãVüQ»qT\T nìyês¡´+>± nC≤„‘y· êdü
sê»ø°j÷· \qT ÄÁX¯sTT+#·e\dæ edüTqÔ ï |ü]dæ‘ú T· \qT á qe\ ∫es√¢ ∫Á‹+∫+~.
düeTdü´\ |ü]cÕÿs¡+˝À ù|<ä\ #·s¡´ nìyês¡´‘·qT #Ó|üŒ&Éy˚T Ç+<äT˝À s¡#·sTT‘·
ñ<˚›X¯+.
nÁ>∑≈£î˝≤~Û|ü‘·´ sê»ø°j·÷\qT, yê{Ï |üs¡ékÕHê\qT Á|ü<ä]Ù+∫ <ä[‘·
ãVüQ»qT\ ◊ø£´b˛sê≥y˚T yêfi¯fl düeTdü´≈£î |ü]cÕÿs¡eTì dü÷∫+#˚ á qe\˝À
s¡#s· TT‘· Á|ü»\ kÕ+düÿè‹ø£ J$‘êìï, Á|üøè£ ‹ |ü]düsê*ï |ü⁄wüÿ\+>± e]í+#ê&ÉT.
s¡#s· TT‘·≈î£ Á|üøè£ ‹‘√ Á|üC≤J$‘·+‘√ >∑\ düìïVæ≤‘· dü+ã+<Ûëìï á qe\ s¡TEe⁄
#˚dTü qÔ ï~. düeT÷Vü≤+>± ø£ì|æ+#˚ Á|ü»\ J$‘·+˝Àì ∫qï∫qï yÓs’ T¡ <Ûë´\qT ôd‘’ +·
s¡#·sTT‘· C≤Á>∑‘·Ô>± |ü≥Tºø√>∑*>±&ÉT. e÷qe dü+ã+<Ûë\qT |üdæ>∑≥º&É+˝À á
s¡#s· TT‘·≈î£ qï H˚sT¡ Œ nbÕs¡+. |ü<fi˚ fl¯ ø±\+˝À ˇø£ ÁbÕ+‘· Á|ü»\ düeTÁ>∑ J$‘êìï
∫Á‹+#˚ á qe\ ˇø£ n+XÊìï - ˇø£ Á|üeTTU≤+XÊìï #Ó|Œü e\dæ ñ+~. nÁ>∑es¡í
uÛ÷Ñ kÕ«eTT\T ô|‘·+Ô <ës¡T\T bÕØº\‘√ ì$T‘·+Ô ˝Ò≈î£ +&Ü @ø£yTÓ Æ n‘·´~Ûø£ dü+U≤´≈£î˝…q’
<ä[‘· ãVüQ»q ÁXÊ$T≈£î*ï <√#·T≈£îqï rs¡TqT á qe\ Á|ü<ëÛ q+>± ∫Á‹+∫+~.
<ä[‘· ãVüQ»qT\ qT+∫ ô|ø’ Ï e∫Ã n_Ûeè~Δøs£ y¡ TÓ qÆ J$‘êìï nqTuÛ$Ñ düTqÔ ï yêfi¯ófl
#˚dTü qÔ ï <√|æ&ìû >∑T]+∫ á qe\ Á|ükÕÔ$+#·˝<Ò Tä . á bÕsêÙ«ìï ≈£L&Ü #·÷&Ü*.
n|ü&˚ nìï s¡ø±\ <√|æ&ìû ∫Á‹+∫q{Ö¢‘T· +~. ãVüQXÊ á Ä˝À#·q á qe˝≤
ø£<∏ëø±\+ Hê{Ïø£Hêï, Ä ‘·sê«‘·H˚ m≈£îÿe #·s¡Ã˙j·÷+X¯+ ne⁄‘·T+~. Çyê[º
s¡#·sTT‘·\T á n+XÊìï >∑T]+∫ ˝À‘·T>± Ä˝À∫+#·e\dæq nedüs¡+ ñ+~.
dü+Á|ü<ëj·T X¯Á‘·Te⁄H˚ >∑Ts¡TôÔ |≥Tºø=ì, ø=‘·Ô X¯Á‘·Te⁄qT $düà]ùd,Ô Çø£ ø=‘·Ô X¯Á‘·Ty˚
>∑T~ã+&É>± ‘·j÷· s¡e⁄‘ê&ÉT. ªªô|H˚ï{Ï eT\T|ü⁄\Tμμ qe\ Á>±MTD sê»ø°j÷· ]úø£ J$‘·
∫Á‘·D˝À H˚{øÏ Ï nÁ>∑>±$T>± ì\TdüTqÔ ï~.
yês¡Ô : 26-4-2002
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 35

<ä[‘·Ád”Ô #Ó’‘·q´ dæ+>∑+
ªÄø±X¯+˝À dü>+∑ μ
Ád”Ôì Äø±X¯+˝À dü>∑+>± e]í+∫+~ $|ü¢e #Ó’Hê ø£eT÷´ìdüTº Hêj·T≈£î&ÉT
e÷y√ùd≥T+>¥. Ä es¡qí qT o]¸ø>£ ± #˚dTü ø=ì z˝≤Z sêdæq qe\ ªÄø±X¯+˝À dü>+∑ μ.
1989˝À ÄyÓT á qe\qT sêXÊs¡T. BìøÏ 1990˝À ªñ<äjT· +μ yês¡|Áü ‹ø£ qe\\
b˛{°˝À yÓTT<ä{Ï ãVüQeT‹ \_Û+∫+~.
qe\ ` dü\ú ø±\ H˚|<ü ´ä∏ + :
kÕVæ≤‘·ýÓT|ü&É÷ düú\ø±\ã<äΔ+>± ñ+≥T+~. düú\ø±˝≤\≈£î nr‘·+>±
J$‘·+>±ì, ø£fi\¯ T>±˙ ñ+&Ée⁄. ªÄø±X¯+˝À dü>+∑ μ qe\˝À ø£<ë∏ dü\ú + >∑T+≥÷s¡T
õ˝≤¢ <äTsêZ|⁄ü s¡+. >∑T+≥÷s¡T˝À ≈£L&Ü ø=+‘· ø£<ä∏ q&ÉTdüT+Ô ~. Ä }fiÀfl qe˝≤ s¡#q·
ø±˝≤ìøÏ 30 dü+e‘·‡sê\T ÁøÏ‘+· }]yêfi‚fl ˇø£ ôV≤’ dü÷ÿ\T ø£{+ºÏ #·Tø=ì $TwüqØøÏ
n|üŒ–+#ês¡T. 1968-69 ÁbÕ+‘ê\˝À dü÷ÿ\T e∫Ã+~. Ä }]øÏ 15 øÏ˝À MT≥s¡¢
<ä÷s¡+˝À ne‘·\ ø=+&É˝À¢ ‘Ó\+>±D $yÓ÷#·q ñ<äéT+˝À nsTT<ës¡T>∑Ts¡T
ø£eT÷´ìdüT\º qT n|üŒ{Ï Á|üuTÑÛ ‘·«+ ø±*Ã #·+|æ+~. nø£ÿ&É yêfi¯fl düe÷<ÛTä \THêïsTT.
Á|ü»\T nø£ÿ&É Á|ü‹ @&Ü~ ‹s¡THêfi¯fl ù|s¡T‘√ dü+düàs¡D, düu\ÑÛ T »]ù|yêfi¯ófl. ø£eT÷´ìdüTº
bÕØº N*b˛sTTq ‘·sê«‘· yêfi¯ófl >=&Ée\T |ü&ç dü+düàs¡D düuÛÑ\T ìs¡«Væ≤+#·&É+
e÷H˚XÊs¡T. Ç<ä+‘ê 1946-64 eT<Û´ä ø±˝≤ìøÏ #Ó+~q $wüjT· +. Ä }]øÏ kÕ«‘·+Á‘·´
ñ<äéT+‘√q÷, ø£eT÷´ìdüTº bÕØº‘√q÷ dü+ã+<Ûë\THêïsTT. eTTìe÷DÏø£´+
qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ Ä }fiÀfl ôV≤’ dü÷ÿ˝À¢ |üì #˚XÊs¡T. }s¡T ô|<ä~› . |ü‹,Ô bı>±≈£î, $Ts¡|ü
|ü+&˚ yÓT≥º bı˝≤\T. 20 mø£sê\Tqï ô|<ä› ¬s’‘·T\T. q\T>∑T¬s’<äT>∑Ts¡T ñHêïs¡T.
‘·øÿÏ qyêfi¯ófl ∫qï s¬ ‘’ T· ˝Ò.
qe\ ø£<ë∏ ø±\+ :
á qe\˝Àì ø£<ä∏ ‘Ó\T>∑T<˚X+¯ bÕØº yÓTT<ä{Ï |ü]bÕ\Hê ø±\+˝À »]–+~.
ø±s¡+#˚&ÉT dü+|òüT≥q Á|üdüøÏÔøÏ sêø£b˛sTTHê ø£eT÷´ìdüTº\T ‘Ó\T>∑T<˚X¯+ bÕØºøÏ
$TÁ‘·T\e&É+, yêfi¯fl b˛sê≥ dü«uÛ≤e+ |ü]$T‘·+ ø±e&É+, n|üŒ{Ï<ëø± ø±+Á¬>dt˝ÀH˚
ñ+≥÷ |üsd¡ Œü s¡+ dü+|òTü ]¸+#·T≈£î+≥Tqï uÛ÷Ñ kÕ«eTT\˝À ˇø£ esêZìï ‘Ó\T>∑T<˚X+¯
bÕØº Äø£]¸+#·Tø√e&É+ e+{Ïe˙ï Ä ø±\+˝À »]>±sTT. á qe\˝À e#˚Ã mìïø£\
Á|üdøü ÔÏ ≈£L&Ü á qe˝≤ ø£<ë∏ ø±˝≤ìï ìsêΔ]düT+Ô ~. n+‘·sê®rj·T eTVæ≤fi≤ <äXÊã›+
|üPs¡eÔ ⁄‘·÷ kÕVæ≤‘·´+˝À Ád”yÔ ê<ä+ ã\yÓTqÆ yê<ä+>± ‘·j÷· s¡e⁄‘·Tqï ø±\+. ø±s¡+#˚&TÉ
<äTs¡≥È q ‘·sê«‘· <ä[‘· eTVü‰düuÑÛ @s¡Œ&ç, <ä[‘· kÕVæ≤‘·´+ yÓTT\¬ø‘·T‘Ô T· qï ø±\+.
s¡cÕ´˝À >√s¡“#Óyé dü+düÿs¡D\ ù|s¡T‘√ ø£eT÷´ìdüTº bÕ\qqT <Û«ä +dü+ #˚jT· uÀ‘·Tqï
ø±\+.
nÁ>∑es¡í uÛ÷Ñ kÕ«$Tø£ eédüú :
<äTsêZ|⁄ü s¡+˝À »>∑Hêï<∏+ä , s¡+>∑jT· ´ #Í<ä] nH˚ Ç<äs› T¡ ∫qïbÕ{Ï uÛ÷Ñ kÕ«eTT\T.
»>∑Hêï<∏+ä e÷J düsŒ¡ +#Y, ø£eT÷´ìdüT.º ø±ì ìã<ä‘Δ · ˝Òì ø£eT÷´ìdüTº ‘Ó\T>∑T<˚X+¯
bÕØº e∫ÃHêø£ <ëìøÏ $TÁ‘·T&ÉT>± ñ+{≤&ÉT. n+‘·≈î£ eTT+<äT ø±+Á¬>dt≈î£ eT<ä‘› T· ì#êÃ&ÉT.
|ü+#êj·Tr mìïø£\T edüTÔHêïsTT. <äTsêZ|ü⁄s¡+ j·Tdt.dæ.\≈£î ]»sY« ne⁄‘·T+~.
s¡+>∑j·T´#Í<ä] ø±+Á¬>dt˝À ñ+{≤&ÉT. düVü≤ø±s¡ dü+|òüT Áô|dæ&Ó+≥T>± ñ+{≤&ÉT.
|ü+#êj·Tr mìïø£\T sê>±H˚ s¡+>∑jT· ´ yÓ+ø£jT· ´ nH˚ <ä[‘·Tì düsŒ¡ +#Y>± ì\u…{ºÏ
¬>*|ækÕÔ&ÉT.
Ç˝≤ á Ç<ä›s¡T ¬s+&ÉT X¯Á‘·T •_sê\T>± @s¡Œ&ç n|ü&É|ü&ÉT ˇø£] MT<ä
eTs=ø£sT¡ <Ís¡H® ê´\T #˚dTü ≈£î+≥÷ øπ düT\T ô|≥Tº≈î£ +≥THêï, <ä[‘·T\ $wüjT· + e#˚Ãdü]øÏ
Ç<äs› ÷¡ e÷{≤¢&TÉ ≈£îqï≥T¢>± @ø£eTe⁄‘ês¡T. Ád”\Ô $wüjT· +˝Àq÷ n+‘˚.
yÓ+ø£j·T´ düs¡Œ+∫ nj·÷´ø£ ≈£L&Ü »>∑Hêï<∏ä+ s√p |ü+#êj·Tr Ä|ò”düT≈£î
b˛sTT ≈£îØÃ˝À ≈£Ls¡TÃ+{≤&ÉT. yÓ+ø£jT· ´ e∫Ã øÏ+<ä ≈£Ls¡TÃHêï, ªªyê&ÉT e÷\ yÓ<eäÛ .
øÏ+<ä ≈£Ls¡TÃ+fÒ ≈£Ls¡TÃ+{≤&ÉT @eTÚ‘·T+~? yê&çøÏ~ n\yêfÒ. Ç+‘·˝ÀH˚
Á|ü|+ü #·eT+‘ê ‘·\øÏ+<ä˝Ö‘·T+<ë!μμ nqï~ »>∑Hêï<∏+ä yê<ä+. »>∑Hêï<∏+ä MT<ä bÕØº
Hêj·T≈£î\T ô|‘·qÔ + #˚kÕÔsT¡ ø£qTø£ »>∑Hêï<∏+ä ‘·q øÏ+<ä yêfi¯fl MT<ä ô|‘·qÔ + #˚dTü HÔ êï&Éì
s¡#s· TT‘· yê´K´.
|ü+#êsTTr Ä|òd” Tü ìsêàD+ $wüjT· +>± ø£˝ø… sº£ T¡ }fiÀfløÏ e∫Ãq|ü&ÉT »]–q
düu˝ÑÛ À düsŒ¡ +∫ yÓ+ø£jT· ´ ≈£L&Ü y˚~ø£MT<ä ≈£Ls¡TÃ+{≤&ÉT. s¡+>∑jT· ´ #Í<ä] ªªqTy˚«$T
e÷{≤&ç #·kÕÔe⁄>±˙, <ä+&É y˚sTT+#·Tø=ì yÓT<ä\≈£î+&Ü ≈£Ls√Ãμμ n+{≤&ÉT yÓ+ø£jT· ´‘√.
á s¡ø+£ >± ù|s¡T≈£î M[fl<äs› ÷¡ #Ós=ø£ bÕØº nsTTHê <ä[‘·T\ |ü≥¢ uÛ≤s¡rj·T
düe÷C≤ìøÏ n\yêf…qÆ |òPü ´&É˝Ÿ ≈£î\ Á|üu≤Û e+ ø£*– ñ+&É&+É ˝À me]øÏ mes¡÷
rdæb˛s¡T. á $wüjT· +˝À á Ç<ä]› eT<Û´ä >∑\ kÕe÷´ìï s¡#s· TT‘· á qe\˝À nH˚ø£
dü+<äsê“¤\˝À ìs¡÷|æ+#ês¡T.
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 37
|ü+#êj·Tr mìïø£\T ekÕÔsTT. ø£eT÷´ìwüßº »>∑Hêï<∏+ä ‘Ó\T>∑T<˚X+¯ bÕØº yÓ|’ ⁄ü ,
s¡+>∑j·T´ #Í<ä] ø±+Á¬>dt yÓ’|ü⁄ rÁe+>± ø£èwæ #˚kÕÔs¡T. <ä[‘·T\T ø±+Á¬>dt yÓ’|ü⁄
ñHêïs¡T. mìïø£˝À¢ <ä[‘· Ád”Ô z≥¢qT uÛsÑ \Ô¡ Áb˛‘ê‡Vü≤+‘√ nÁ>∑esêí\ yêfi¯ófl eTT+<˚
y˚ùddüT+Ô {≤s¡T. dü÷s¡jT· ´ e‹Ô&‘ç √ n‘·ì uÛ≤s¡´ <Ûqä \øÏàå , <ä[‘· b˛\j·T´ uÛ≤s¡´ Ms¡eTà
z≥T y˚ùddæ, eT∞fl Ç+¬øe«] zf…HÆ ê yÓjT· ´{≤ìøÏ es¡Tdür] ñ+≥T+~. Ms¡eTà
z≥T y˚jT· &ÜìøÏ e∫Ã $wüjT· + ‘Ó\TdüT≈£îì ‘·q z≥TqT eTT+<˚ y˚dqæ yêfi¯flqT
<äTyÓTà‹Ôb˛düTÔ+~. <Ûäq\øÏåà uÛÑs¡Ô MT<ä |ü&ç ‹&ÉT‘·T+~. dü÷s¡j·T´ b˛\j·T´ MT<ä
|ü>ã∑ &ÉT‘ê&ÉT. |ü+#êj·Tr Ä|òd” Tü ‘·>±<ë\˝À ø£*Œ+#·Tø=ì dü÷s¡jT· ´ b˛\j·T´ MT<ä
<ë&ç #˚kÕÔ&TÉ . n¬sdüTº nsTT´+~ e÷Á‘·+ <ä[‘·T˝Ò. dü÷s¡jT· ´ <ë+‘√ }s¡Tø√&ÉT.
nHês√>∑´+‘√ bı\+˝À ñqï b˛\j·T´qT #·+|ækÕÔ&TÉ . b˛\j·T´ X¯yêìøÏ b˛düTeº ÷s¡+º
»s¡T>∑T‘·T+~. »dæ+‘· nH˚ <ä[‘· j·TTe‹ &Üø£sº T¡ <ä>sZ∑ ≈¡ î£ b˛sTT ]b˛s¡Tº n&ÉT>∑T‘·T+~.
&Üø£sº T¡ e÷\|ü*ø¢ Ï s¬ ‘’ T· \≈£î ù|∫ eùdÔ s¬ ‘’ T· \+‘ê ˇø£{Ö‘ês¡ì ‘Ó*dæ ]b˛s¡Tº sêdæe«&ÉT.
Ç+‘·˝À nø£ÿ&çøÏ s¡+>∑jT· ´ #Í<ä] ekÕÔ&TÉ . »dæ+‘·qT |òTü Às¡+>± ‹&É‘ê&ÉT. ªªeT>±fi¯fl+
y˚TeTT @eTj·÷éTqT≈£îHêïe⁄? ˙ e÷Á‘·+ ‘Ó*$ e÷≈£î ˝Ò<qä T≈£îHêïyê? ìqï>±ø£
yÓTTqï e#êÃe⁄ qTe⁄« e÷\ >∑÷&ÜìøÏ sêDÏeqT≈£î+≥THêïyê? á u§$Tà&ç
y˚cÕ˝ÒjT· ≈£î+&Ü ne‘·*øÏb˛ - n+≥T¢ ‘√eTT≈£îH˚ eTT+&Éμμ n+{≤&ÉT. »>∑Hêï<∏+ä
\+#· $ T∫Ã b˛\j· T ´ X¯ e + b˛dü T º e ÷s¡ º + ]b˛s¡ T º q T ‘· q ≈£ î nqT≈£ L \+>±
ÁyêsTT+#·T≈£î+{≤&ÉT. <ä[‘·T*ï yÓqøπ düTø=#˚Ã s¡+>∑jT· ´ #Í<ä] »>∑Hêï<∏+ä MT<ä øπ düT
ô|≥º&ÜìøÏ ˇ|üø√&ÉT.
b˛\j·T´ Vü≤‘·´ $wüjT· +˝À s¡+>∑jT· ´ »>∑Hêï<∏+ä |ü≥¢ eTÚq+ eVæ≤+#·&ÜìøÏ
ø±s¡D+, s¡+>∑jT· ´ eTìwæ sêeTj·T´ düTo\ nH˚ ne÷àsTTì HêX¯q+ #˚dæ #·+ù|dæq|ü&ÉT
»>∑Hêï<∏+ä eTÚq+ eVæ≤+#·&yÉ T˚ . á øπ düT˝À s¡+>∑jT· ´ \+#·$T∫Ã øπ düT\T ˝Ò≈î£ +&Ü
#˚düT≈£î+{≤&ÉT.
dü÷s¡jT· ´ b˛\j·T´ MT<ä <ë&ç #˚dqæ |ü&ÉT b˛©düT\T <ä[‘·T*ï n¬sdüTº #˚kÕÔsT¡ .
<ä[‘·T\ |üøå±q ñHêïqì #Óù|Œ s¡+>∑j·T´ yÓ+≥H˚ yêfi¯flqT $&ç|æ+#·&ÜìøÏ
Á|üjT· ‹ï+#·&TÉ . eTsêï&ÉT b˛sTT u…sTT˝Ÿ Ç|æŒkÕÔ&TÉ . á˝À>± <ä[‘·T˝Òb˛sTT b˛©düT\≈£î
\+#·$T∫Ã, yêfi¯ófl <ä[‘·T\qT ø=≥º≈î£ +&Ü ø±bÕ&ÉT≈£î+{≤s¡T.
eTs=ø£kÕ] s¡+>∑jT· ´ ñdæ>=*|æ dü÷s¡jT· ´ Ç+{Ï MT<ä @k˛ãT‘√ u≤+ãT <ë&ç
#˚sTTkÕÔ&TÉ . <ë&ç #˚dHæ êø£ @k˛ãT ‘·q Ç+{À¢øÏ eùdÔ ªªyÓ<yäÛ ê Ç+{Ïø=#êÃy˚$Tsê?μμ
nì Ç+{À¢+∫ ãj·T{ÏøÏ HÓfXºÒ Ê&ÉT. Çø£ÿ&É≈L£ &Ü b˛©düT\T <ä[‘·T*ï n¬sdüTº #˚kÕÔsT¡ .
Ç˝≤ ìã<ä‘Δ · ˝Òì ø£eT÷´ìdüTº »>∑Hêï<∏+ä , ø±+Á¬>dt s¡+>∑jT· ´ #Í<ä] X¯Á‘·Te⁄\T>±
ñ+≥÷H˚, <ä[‘·T\ $wüjT· + sê>±H˚ ‘·eT Á|üj÷Ó »Hê\≈£î uÛ+Ñ >∑+ ø£\>∑≈î£ +&Ü C≤Á>∑‘Ô·
|ü&TÉ ‘·T+{≤s¡T. n~Ûø±s¡ eédüú n+<äT≈£î düV≤ü ø£]dü÷Ô ñ+≥T+~.
Ç˝≤+{Ï eédüú MT<ä »dæ+‘· nH˚ <ä[‘· Ád”Ô Hêj·Tø£‘«· +˝À Á>±eT Ád”\Ô +<äs÷¡
@ø£yTÓ Æ nÁ>∑es¡í uÛ÷Ñ kÕ«eT´ |ü⁄s¡TcÕ~Ûø´£ ‘· MT<ä ‹s¡T>∑Tu≤≥T #˚dæ $»j·T+ kÕ~Û+#·&yÉ T˚
ªÄø±X¯+˝À dü>+∑ μ qe\˝À edüTeÔ ⁄.
»dæ+‘· H˚|<ü ´ä∏ + :
»dæ+‘· <äTsêZ|⁄ü s¡+˝À <ä[‘· $<ë´]úì. ~ã“&ÉT s¡‘ï· eTà\ ≈£L‘·Ts¡T. ~ã“&çøÏ
mì$T~ eT+~ |æ\\¢ T. eTT>∑TsZ T¡ Ä&É|\æ \¢ T, q\T>∑Ts¡T eT>∑ |æ\\¢ T ∫e]>± ~u≤“sTT
q\uÛ’… s¬ +&Ée @≥ »dæ+‘· |ü⁄{Ï+º ~. Ä }] |ü+‘·T\eTà ‘Ósπ düeTà ã\e+‘·+>±
s¡‘ï· eTà≈£î Ä|üsπ wüHé #˚sTT+∫+~. »dæ+‘·≈î£ Äù|s¡T ô|{Ï+º ~ ÄyÓT. »dæ+‘· nø£ÿ\≈£î
ô|[flfi¯ófl nsTTb˛j·÷sTT. nqï\T ≈£L* |üì #˚dTü HÔ êïs¡T. ‘Ósπ düeTà |ü≥Tºã{Ïº »dæ+‘·qT
ã&ç˝À #˚]Œ+∫+~. nsTT<äe ‘·s>¡ ‹∑ <ëø± }]ã&ç˝À #·~$+∫+~. Ä ‘·sT¡ yê‘·
>∑T+≥÷s¡T˝À ø£q´˝≤düT|üÁ‹ ãfiÀfl #˚]Œ+∫ Vü‰dü\º T˝À ñ+&˚ @sêŒ≥T #˚d+æ ~. n˝≤
»dæ+‘· |ü<eä ‘·s>¡ ‹∑ bÕôd’ Ç+≥sY ≈£L&Ü nø£ÿ&˚ ñ+&ç #·<Tä e⁄‘·T+~. m.dæ. ø±˝ÒJ˝À
_.m #˚]+~. Vü‰düº˝À¢ d”≥T <=s¡ø£˝Ò<äT. ãj·T≥ >∑~ <=s¡ø£&É+ ø£wüºyÓTÆ+~. Äs¡T
HÓ\\T >∑&∫ç Hêø£ ‘·+Á&ç ‘·q ìdü‡Vü‰j·T‘·qT e´ø£+Ô #˚jT· >±, »dæ+‘· nìyês¡´+>±
#·<Tä e⁄ e÷qTø=ì <äTsêZ|⁄ü s¡+ #˚sT¡ ≈£î+≥T+~.
<äTsêZ|⁄ü s¡+ ` e÷qe (Ád”,Ô |ü⁄s¡Twü) dü+ã+<Ûë\T :
kÕe÷õø£ J$‘·eT+fÒ e÷qe dü+ã+<Ûë˝Ò, eédüqú T ã{Ïº e÷qe dü+ã+<Ûë
\T+{≤sTT. n$ kÕVæ≤‘·´+˝À Á|ü‹|ò*ü kÕÔsTT. e÷qe dü+ã+<Ûë˝À¢ e÷s¡TŒ sêyê\+fÒ
ñ<äé÷\T sêyê*. »dæ+‘· eTT+<äT+&ç <äTsêZ|ü⁄s¡+˝À nìï ≈£î˝≤\ eTVæ≤fi¯\qT
düMTø£]+∫ ñ<äéT+ q&ç|qæ |ò*ü ‘·+>± Ä }fiÀfl e÷s¡TŒ˝§#êÃsTT.
»dæ+‘· _.m. #·<Tä e⁄ e÷qT≈£îì <äTsêZ|⁄ü s¡+ #˚sπ düeTj·÷ìøÏ Ä }] e÷qe
dü+ã+<Ûë\T Á|ü»\ kÂø£sê´\T #ê˝≤ n<Ûë«qï+>± ñHêïsTT.
|ü+#êj·Tr Ä|òd” Tü mø£ÿ&É ø£{≤º* nH˚ n+X¯+ MT<ä »>∑Hêï<∏+ä , s¡+>∑jT· ´ #Í<ä]
Á>±e÷ìï s¬ +&ÉT eTTsƒê\T>± N*Ã Á|ü»\ eT<Û´ä ∫#·TÃ ô|&ÉT‘·THêïs¡T. »>∑Hêï<∏+ä ‘·q
Ç+{Ï <ä>sZ∑ ¡ |ü+#êsTTr Ä|òd” Tü ø£{≤º\ì, s¡+>∑jT· ´ #Í<ä] <ëìï e÷\|ü˝˝¢… À ø£{≤º\ì
|ü≥Tº<\ä ‘√ ñHêïs¡T. ø£˝ø… sº£ T¡ e∫Ã e÷{≤¢&Hç ê yêfi¯ófl e÷s¡˝<Ò Tä . Ç<äs› ÷¡ s¬ +&ÉT
#√≥¢ |ü+#êj·T‹ Ä|òd” Tü ≈£î |ü⁄Hê~ y˚XÊs¡T. ˇø£] Á|üjT· ‘êïìï eTs=ø£sT¡ ˙s¡Tø±s¡Tdü÷Ô
ùdº\T rdüTø=#êÃs¡T. kÕ«s¡ú Á|üjÓ÷»Hê\ø√dü+ Á>±e÷_Ûeè~Δì ã*ô|fÒº sê»ø°j·T
eédüøú ~Ï n<ä+› |ü≥Tº‘√+~.
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 39
<äTsêZ|⁄ü s¡+˝À eékÕj·T uÛ≤s¡+ Ä&Éyêfi‚fl m≈£îÿe>± yÓ÷düT+Ô {≤s¡T. ªªeTq÷fiÀfl
eT>±fi¯ófl bı\+ uÀ‘·THêïsê? e÷ Hêqï˝≤+{Àfi¯ófl ‘Ó˝≤¢]‘˚ >∑T+≥÷s¡T b˛‘ês¡T.
≈£îÁsêfi¯ófl ù|ø±≥ ns¡T>∑T\ MT<ä, s¡#·Ãã+&É <ä–Zs¡ #·s¡Ã\T, s√&ÉT¶ MT<ä ø±|ò”
Vü ≤ À≥fi¯ ó fl, kÕsêsTT <ä T ø±D≤\T <˚ ˙ ïe<ä \ s¡ T . bı\+uÀj˚ T ¬ s ’ ‘ · T *ï yÓ ‹ øÏ
|ü≥Tºø√yê*‡+<˚. |üq+‘ê Ä&Éyêfi¯fl MT<˚dæ wæø±s¡T¢ #˚kÕÔsT¡ . e÷ neTà˝≤π> n+<äs÷¡
|ü~+{Ïø£˝≤¢ nHêï˝§+&ÉT≈£î‹ì bı\+ uÀ‘êsê, Ä]+{ÏøÏ yêfi§fl∫Ã nHêï˝§+&ç
˙fi¯ófl ø±>∑u…&ç‘˚>±˙ e÷ eT>±fi¯ófl Çfi¯fl≈£î #˚s¡s¡Tμμ nì »dæ+‘·≈£î uÛ≤s¡‹ nH˚
ùdïVæ≤‘·Tsê\T #Ó|Œæ q e÷≥\T Ä Á>±eT |ü]dæ‹ú ì ‘Ó*j·TCÒkÕÔsTT. »>∑Hêï<∏+ä yÓTT<ä{À¢
Á{≤ø£sº T¡ ‘√ bı\+ <äTìïkÕÔ&TÉ . ∫e]˝À |ü‹ìÔ neTTà‘ê&ÉT n+‘˚. $‘·HÔ ê\T #·*+¢ #·&+É ,
eT+<äT\T ø={Ï+º #·&+É , #˚qT≈£î ã\+ ô|≥º&+É , |ü‹ìÔ ˇ*|æ+∫ Ç+{À¢ y˚sTT+#·&+É
á |üqT\˙ï Äj·Tq uÛ≤s¡´ düTã“y˚Tà #˚dTü +Ô ~. ªªÁ|ü‹Ô neTTà≈£îì Ä &ÉãT“\T »˝≤‡
#˚jT· &É+ ‘·bÕŒ q÷{ÏøÏ 80 eT+~ eT>±fi¯ófl eT]+πø |üqT\˝À CÀø£´+ #˚dTü ø√s¡T.μμ
dü«‘·+Á‘·+ e∫Ã Hê\T>∑T <äXÊu≤›\T <ë{Ïb˛sTTHê Ä }]˝À eTs¡T>∑T<=&ÉT¢
˝Òe⁄. Ä&Éyêfi¯fl nedü\ú T es¡Hí êr‘·+. ñ<äj÷· H˚ï #Ó+ãT\T #˚‘ã· ≥Tºø=ì ãVæ≤s¡÷“¤$TøÏ
b˛yê*. bı<Óø› ÿÏ ‘˚ ø£w+ºü . }s¡T ô|s¡T>∑T‘·Tqï ø=\B eTs¡T>∑T Á|ü<X˚ +¯ <ä÷s¡eTe⁄‘·Tqï~.
<ä[‘· Ád”\Ô ≈£î á düeTdü´ m≈£îÿe.
»dæ+‘· ÁøÏj÷· o\ bÕÁ‘· :
»dæ+‘· <äTsêZ|ü⁄s¡+ #˚s¡T≈£îì kÕ+|òæTø£+>± nÁ>∑es¡í <äTs¡Vü≤+ø±s¡+ MT<ä,
»+&És|Y sü +¡ >± |ü⁄s¡TcÕ~Û|‘ü ´· + MT<ä ‹s¡T>∑Tu≤≥T u≤e⁄{≤ m>∑Ts¡yd˚ +æ ~. Ç+<äTø√dü+
<äTsêZ|⁄ü s¡+ }fiÀflqT, <ä[‘· yê&É˝ÀqT ñqï Ád”\Ô düe÷q düeTdü´ eTs¡T>∑T<=&ÉT¢ düeTdü´qT
»dæ+‘· d”«ø£]+∫+~. nìï ≈£î˝≤\ Ád”\Ô qT ˇ|æŒ+∫+~. <ä[‘· Ád”\Ô |ü≥¢ #·T\ø£q
uÛ≤e+ >∑\ nÁ>∑es¡í Ád”\Ô qT ≈£L&Ü düMTø£]+∫+~. »>∑Hêï<∏+ä , s¡+>∑jT· ´ #Í<ä]
|ü+#êj·Tr Ä|ò”düT\≈£î |ü⁄Hê<äT\T y˚sTT+#ês¡T. dü÷s¡j·T´ Ç+{Ï MT<ä s¡+>∑j·T´
#Í<ä] u≤+ãT\‘√ <ë&ç #˚sTT+#ê&ÉT. s¬ +&ÉT esêZ\ |ü⁄s¡Twüß\T }s¡T e<ä* ôV≤’ <äsêu≤<äT
#˚sês¡T. yêfi¯ófl ‹]– sêe&ÜìøÏ 15 s√E\T |ü{+ºÏ ~. á ˝À|ü\ »dæ+‘· }fiÀflì
Ád”\Ô +<ä]˙ düMTø£]+∫ yêfi¯fl uÛsÑ \Ô¡ T kÕ«s¡ú sê»ø°jT· Á|üj÷Ó »Hê\‘√ }]ì n_Ûeè~Δ
ø±ìe«≈£î+&Ü #˚dü÷Ô Ád”Ô\qT, <ä[‘·T\qT Væ≤+dædü÷Ô ñ+&É&Üìï >∑Ts¡TÔ #˚dæ+~.
yêfi¯ófl |ü+#êsTTr Ä|òd” Tü \ø√dü+ y˚dqæ |ü⁄Hê<äT\MT<ä eTs¡T>∑T<=&ÉT¢ ø£{+ºÏ #·&ÜìøÏ
ˇ|æŒ+∫+~. ôV’≤<äsêu≤<äT≈£î b˛sTTq eT>∑yêfi¯ófl ‹]>=#˚Ã˝À|ü\ eTs¡T>∑T<=&ÉT¢
|üPs¡jÔ ÷· ´sTT. ∫e]øÏ s¡+>∑jT· ´ #Í<ä] ‘·q eTqTwüß\‘√ »dæ+‘·qT HêX¯q+ #˚sTT+∫
ø±*Ã #·+ù|kÕÔ&TÉ . »>∑Hêï<∏+ä ‘·q ‘·|ü qT ‘Ó\TdüTø=ì eTVæ≤fi¯\ ‹s¡T>∑Tu≤≥T≈£î
düVü≤ø£]kÕÔ&ÉT.
á ñ<äéT+˝À »dæ+‘· nH˚ø£ Ä≥Tb˛≥T\qT m<äTs=ÿ+~. nee÷Hê\T
uÛ]Ñ +∫+~. |ü+#êsTTr Ä|òd” Tü ìsêàD≤ìøÏ dü˝ú ≤ìï ìs¡sí TT+#·&+É ø√dü+ ø£˝ø… sº£ T¡
}s√¢øÏ e∫Ãq|ü&ÉT »]–q düu˝ÑÛ À bÕ˝§Zq&É+ <ë«sê »dæ+‘· ñ<äéT+ yÓTT<ä˝+’… ~.
s¡+>∑jT· ´ #Í<ä] »dæ+‘·qT |æ*Ã ªªô|<äy› ê\¢+<ä]˙ |æ*Ã e+<˚e÷‘·s+¡ bÕ&Éyμ˚ μ
nHêï&ÉT. yÓ+ø£jT· ´qT e÷Á‘·+ @+ e÷{≤¢&≈É î£ +&Ü }]πø ≈£Ls√ÃeTHêï&ÉT. ø±ì
»dæ+‘· yÓ+ø£jT· ´ e÷{≤¢&TÉ ‘ê&Éì Á|üø{£ +Ï ∫ ‘·q yÓTT<ä{Ï ‹s¡T>∑Tu≤≥TqT Á|üø{£ +Ï ∫+~.
s¡+>∑jT· ´≈£î ∫sê≈£î ø£*–+~. yÓ+ø£jT· ´ ªªnj·÷´! Ç|ü&ÉT e÷ |æ\¢ »dæ+‘· qqTï
yÓ+ø£jT· ´ >±s¡T e÷{≤¢&TÉ ‘ês¡ì |æ*∫+~. H˚qT düsŒ¡ +∫HÓ’ Äπsfi¯flsTT+~. Äs¡T HÓ\˝À¢
qqTï >±s¡qï m<äe mes¡÷˝Ò&TÉ . |ü+#êsTTr Ä|òd” Tü e÷\|ü*˝¢ À m+<äT≈£î nH√ïfi¯fl≈£î
H˚qT #Óù|Œ<=ø£f.Ò ÇHêïfi¯ófl á <äTsêZ|⁄ü s¡+˝À e÷\|ü*ø¢ Ï düsŒ¡ +#Y Ç#êÃs¡T. nsTT‘˚
eTq≈£î |ü<ä$ e∫ÃHê ˝≤uÛÑ+ ø£q|ü&É≥+˝≤... e÷y√&ÉT e÷~>√&ÉT, #êø£˝À&ÉT,
eT+>∑˝À&ÉT me&ÉT düsŒ¡ +#Y nsTTHê düsπ H˚\MT<ä dü‹øÏ\|ü&Ü*...μμ á <ä[‘· u&Éu≤–ï
Áã<ä›\e&ÜìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚j·T&Éy˚T »dæ+‘· #˚dæq kÕVü≤dü+. »dæ+‘· yÓ+ø£j·T´
e÷{≤¢&TÉ ‘ê&Éì Á|üø{£ +Ï ∫q|ü&ÉT ∫sê≈£îã&É¶ s¡+>∑jT· ´ yÓ+ø£jT· ´ e÷≥\T $ì eTTK+
e÷&ÉTÃ≈£îHêï&ÉT.
|ü+#êsTTr Ä|ò”düTqT e÷\|ü*¢˝À ø£{≤º\ì ìs¡ísTT+#·&Üìï »>∑Hêï<∏ä+ ùdº
rdüTø=∫Ã Ä|æ+∫q dü+<äs“¡ +¤ >± bÕ‘·ø√|ü+‘√ dü÷s¡jT· ´ b˛‘·T\j·T´qT ø=&É‘ê&ÉT.
Ä sêÁ‹ b˛©düT\T e∫Ã <ä[‘·T\qT |ü≥Tºø=ì b˛‘ê&ÉT. yêfi¯¢qT $&ç|æ+#·&ÜìøÏ
yÓ+≥H˚ s¡eTàì <ä[‘·T\T s¡+>∑j·T´ #Í<ä]ì ø√s¡T‘ês¡T. n‘·qT ∫sê≈£î|ü&ÉT‘·÷
eTs¡THê&ÉT ekÕÔq+{≤&ÉT. »dæ+‘· yÓ+ø£jT· ´qT ‘=+<äs¡ #˚dæ b˛©dt ùdwº Hü ≈é î£ |ü+|ædTü +Ô ~,
ø£˙dü+ n¬sdtº nsTTq yêfi¯fl≈£î <Óã“\T ‘·|Œæ +#·&ÜìøÏ.
≈£L* m≈£îÿe ÇkÕÔsì¡ ‘·*¢ eT\¢jT· ´bÕ˝…+ b˛e&ÜìøÏ ìs¡sí TT+#·T≈£îqï|ü&ÉT
<äTsêZ|⁄ü s¡+˝À m≈£îÿe ≈£L©\ø√dü+ düyTÓ à #˚j÷· \ì dü\Vü‰ ÇdüT+Ô ~. ø±ì düyTÓ à≈£î
|üPqTø√<äT. ‘·*ì¢ bıs¡T>∑÷]øÏ b˛ìe«≈£î+&Ü Ä|ü>*∑ –+~.
b˛\j·T´ X¯e+ b˛düTºe÷s¡º+ ]b˛sYºqT sêdæe«eTì &Üø£ºsYqT n&É>∑{≤ìøÏ
b˛sTTq|ü&ÉT s¡+>∑jT· ´ #Í<ä] e∫Ã ‹{Ïqº ‹≥T¢ $ì ªªe÷≥\T C≤Á>∑‘>Ô· ± sêìe«+&ç.
ô|<ë›fi¯ófl MT]{≤¢>±<äT e÷{≤¢&Ée\dæ+~. e÷ ÄÁ‘·+ ø=~› e÷{ÏùdÔ MT≈£î ø√|ü+
m+<äT≈£î?μ nì eT+<ä*+∫ yÓqøÏÿ yÓ[fl b˛sTT+~.
<Ûqä \øÏàå ‘·q #Ó˝\¢… T ≈£L‘·Ts¡T ô|[fløÏ ‘·q nqTeT‹ ˝Ò≈î£ +&Ü - b˛sTTe∫Ãq+<äT≈£î
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 41
uÛsÑ Ô¡ dü÷s¡jT· ´ Væ≤+dækÕÔ&TÉ . bÕ\ø√dü+ e∫Ãq »dæ+‘· Ä >=&Ée+‘ê #·÷dæ ªª@&Éyêø£e÷à
eT>±fi¯fl+<äs÷¡ n+‘˚. yêfi¯fløÏwyºü TÓ T∫Ãq≥T¢ Ä&Éyêfi¯ófl q&Éyê\+{≤s¡Tμμ nì z<ë]Ã+~.
<Ûqä \øÏàå @&ÉTdü÷HÔ ˚ dü÷s¡jT· ´ ô|‘·HÔ êìï rÁe+>± Á|ü•ï+∫+~. n|ü&ÉT ªªÄ&Éyêfi¯ófl
MT˝≤>∑ ‹s¡>ã∑ &ç‘>˚ ±ì eT>±fi¯fløÏ ãT~Δsê<ä+&çμμ n+~ »dæ+‘·.
s¡+>∑jT· ´ #Í<ä] Áb˛<ä“\+‘√ dü÷s¡jT· ´ Ç+{Ï MT<ä @k˛ãT u≤+ãT y˚ùdÔ }fiÀflì
≈£îÁsêfi¯ófl @k˛ãTqT ‘·s¡TeTT≈£î+≥÷ e÷\|ü˝…¢ MT~øÏ edüTÔ+{≤s¡T. e÷\|ü˝…¢˝À
eT>±fi¯fl+<äs¡÷ |üsês¡e⁄‘ês¡T. Ä&Éyêfi¯ófl, |æ\¢\T $T–˝≤s¡T. »dæ+‘· n+<ä]˙
≈£L&ÉBdüT≈£îì e÷\|ü˝≈¢… î£ eTT+<äT ì\ã&ç+~. }s√¢+∫ ≈£îÁsêfi¯ófl sê>±H˚ »dæ+‘·
q\T>∑Ts¡T ∫qï |æ\¢*ï yêfi¯fl ø±fi¯flMT<ä |ü&˚dæ+~. dü÷s¡j·T´ Ç+{Ï MT<ä <ë&çøÏ
s¡+>∑jT· ´ #Í<ä] @k˛ãTqT yê&ÉT≈£îHêï&Éì düŒwü+º #˚d+æ ~. yêfi¯ófl ‹]– yÓ[flb˛j·÷s¡T.
»>∑Hêï<∏+ä , s¡+>∑jT· ´ #Í<ä] yÓTT<ä˝q’… Á|üeTTK eT>∑yêfi¯fl+‘ê b˛\j·T´ eTs¡D+
‘·sê«‘· ôV≤’ <äsêu≤<äT≈£î yÓ[flb˛j·÷s¡T. »dæ+‘· >∑T+≥÷s¡T≈£î b˛sTT ‘·q ùdïVæ≤‘·Tsê\T
Á|üMT\ yê[fl+{À¢ }] dü+>∑‹ #ÓãT‘·T+~. |ü+#êsTTr Ä|ò”düT≈£î ø£{Ïºq >√&É*ï
Ä&Éyêfi¯ófl bÕø° <=&ÉT>¢ ± e÷s¡Ã&ÜìøÏ |ü<øä∏ +£ s¡÷bı+~+∫+~. MD nH˚ Ç+»˙s¡TqT,
>ös¡eTà nH˚ y˚TÁd”Ôì @sêŒ≥T #˚düT≈£î+~. Á|üMT\, »j·T, düs√» e+{Ï yêfi¯flqT
yÓ+≥u…≥Tº≈î£ ì <äTsêZ|⁄ü s¡+ edüT+Ô ~.
yÓTT<ä≥ e÷\|ü*˝¢ Àì eTVæ≤fi¯*ï düe÷y˚X|¯ sü ∫¡ $wüjT· + #ÓãT‘·T+~. n+<äs÷¡
uÛj
Ñ T· |ü&Ü¶sT¡ . ìs¡T‘ê‡Vü≤|ü]#ês¡T. »dæ+‘· yÓTT<ä≥ ìs¡T‘ê‡Vü≤|ü&Hç ê ‘˚sT¡ ≈£îì $wüj÷· ìï
düŒwü+º #˚d+æ ~. ªªeTq+<äs+¡ ˇø£f‘Æ… ˚ ‘·|Œü eTq+ ã‘·ø˝£ +Ò ,μμ n+<äs÷¡ |ü+#êsTTr
Ä|òd” Tü dü\ú +˝À eTs¡T>∑T<=&ç¶ ø£≥&º ÜìøÏ ˇ|ü≈£îHêïs¡T.
}s√¢ ñqï Ä&Éyêfi¯fl+<ä]˙ ø±ø£ eTTKýÓTqÆ yêfi¯flqT ø£\yê\ì ìs¡sí TT+#·T
≈£îHêïs¡T. <Ûqä \øÏàå <ä>sZ∑ ≈¡ î£ yÓfi≤fls¡T. ÄyÓT s¡+>∑jT· ´ #Í<ä], »>∑Hêï<∏+ä >±s¡T ‘·q
uÛsÑ Ô¡ dü÷s¡jT· ´ }]ì HêX¯q+ #˚dTü HÔ êïs¡ì $düT≈£îÿ+~. ∫e]øÏ ÄyÓT »dæ+‘· yÓTT<ä˝q’…
yêfi¯fl Ä˝À#·q $ì |ü>\∑ ã&ç q$« ªªn{≤º>π #˚<ë›+˝Ò... }]øÏ eT+∫~. eT>∑yêfi¯ófl
bı>∑Ts¡T nDÏ–~›μμ n+~. ô|>’ ± ªªÄ&Éyêfi¯fl+<äs÷¡ ø£*kıkÕÔsT¡ MTπø+ uÛj Ñ T· + ˝Ò<Tä μμ
nì uÛsÑ √kÕ ≈£L&Ü Ç∫Ã+~.
Ä <Ûqä \øÏàå Ç+{Ï qT+∫ n+<äs÷¡ ãj·T\T<˚] düTã“eTàqT, uÛ≤s¡‹ì ø£*XÊs¡T.
Bì‘√qHêï eT>∑yêfi¯fløÏ ãT~Δ e∫Ã bÕØº\ |æ∫Ã e<äT\T‘·T+<äì düTã“eTà ÄX¯. nø£ÿ&É
qT+&ç uÛ÷Ñ wüjT· ´ >±] Ç+{ÏøÏ b˛sTT d”‘êsêeeTàqT ø£*XÊs¡T. ÄyÓT ù|s¡T MT<äH˚
»>∑Hêï<∏ä+ eTs¡T>∑T<=&ç¶ ø£{≤º\qT≈£îH˚ düú\+ ñ+&˚~. ÄyÓT≈£î $wüj·T+ #ÓbÕŒs¡T.
nø£ÿ&ç qT+∫ uÛÑs¡Ô e÷eT\ <ë«sê qwüºb˛sTTq #·+Á<ëe‹ì ø£*XÊs¡T. ÄyÓTqT
ø£\T|ü⁄≈£îHêïs¡T. #·+Á<ëe‹ ‘·q J$‘·+ @ >=\TdüT‘√ qs¡øÁ£ bÕj·TyÓT+Æ <√ Ä >=\TdüT
rdæ∫Ã+~. Ç˝≤ n+<ä]˙ ø£\T|ü⁄ø=ì }s√¢ <Ûqä \øÏàå Hêj·Tø£‘ê«q e÷\|ü*˝¢ À »dæ+‘·
Hêj·Tø£‘ê«q |ü+#êsTTr Ä|òd” Tü ø£≥eº \dæq |ü⁄Hê<äT\ô|q’ eTs¡T>∑T<=&ÉT¢ ˝Ò#êsTT.
∫es¡≈î£ s¡+>∑jT· ´ »dæ+‘·qT |òTü Às¡+>± HêX¯q+ #˚sTT+∫ #·+|æ+#ê&ÉT.
$$<Ûä s¡ø±\ eTTdüT>∑T˝À¢ì ô|‘·Ô+<ës¡T¢ kÕ«s¡ú Á|üjÓ÷»Hê\≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚
|ü+#êsTTr Ä|ò”düTø£Hêï, }s√¢ dü>∑+ »HêuÛ≤ nsTTq Ád”Ô\ Á|üjÓ÷»Hê\T rπsÃ
eTs¡T>∑T<=&ç¶ ìsêàD+ y˚T\H˚ ne>±Vü≤q‘√ »dæ+‘· nH˚ <ä[‘· j·TTe‹ Á>±eT eTVæ≤fi¯*ï
ø£\T|ü⁄≈£îì <äTsêZ|⁄ü s¡+˝À #˚dqæ ‹s¡T>∑Tu≤≥T Ç~.
á qe\˝À z˝≤Z bÕ\ø£ bÕØº\T, yê{Ï $TÁ‘·|øü ±å \T nsTTq ø±+Á¬>dt, ‘Ó\T>∑T<˚X+¯ ,
ø£eT÷´ìdüT\º e+{Ï yê{Ïe\¢ ô|‘·+Ô <ë]‘·q+ ã\|ü&≥É + ‘·|Œü Á|üj÷Ó »q+ »s¡>˝∑ <Ò ìä
dü÷∫+#ês¡T. »>∑Hêï<∏+ä MT<ä rÁe+>± $eTs¡Ù ô|{≤ºsT¡ . ∫e]øÏ »>∑Hêï<∏+ä ˝À e÷s¡TŒ
e∫Ãq≥T¢ #ÓbÕŒs¡T.
»dæ+‘·≈î£ qe\˝À ∫Á‹+∫q+‘· #Ó‘’ H· ê´ìøÏ eT÷\y˚T~? ø=+‘·es¡≈L£ ÄyÓT
#·<Tä e⁄, <äTsêZ|⁄ü s¡+ |ü]dæ‘ú T· ˝…‘’ ,˚ uÛ≤eC≤˝|üs+¡ >± >∑T+≥÷s¡T˝Àì »dæ+‘· ùdïVæ≤‘·Tsê\T
Á|üMT\. Á|üMT\, ÄyÓT nqï*<ä›]ø° rÁeyê<ä sê»ø°j·÷\‘√ ø=+‘· dü+ã+<Ûä+
ñ+~. ø£fi≤XÊ\˝À Á|üMT\ ñ|üHê´kÕ\T $qï »dæ+‘· ÄyÓT‘√ ùdïVü≤+ #˚d+æ ~. Á|üMT\
≈£î≥T+ã+ kÕ+|òTæ ø£+>± nÁ>∑esêíìøÏ #Ó+~Hê Ä]úø+£ >± |ü]$T‘·yTÓ qÆ Ä ≈£î≥T+ã+˝À
≈£î˝≤\ |ü{+ºÏ |ü⁄\T ˝Òe⁄. »dæ+‘· ‘·q }s√¢ yÓqTø£u≤≥T‘·q+ Á|üMT\≈£î, ÄyÓT nqï\≈£î
#ÓãT‘·T+~. |ü˝…¢ |ü≥ºD≤\ |ü]dæú‘·T\ MT<ä #·]Ã+#·T≈£î+{≤s¡T. á dü+<äs¡“¤+>±
ø£eT÷´ìdüTº bÕØº\˝Àôd‘’ +· ø=qkÕ>∑T‘·Tqï Ä~Û|‘ü ê´ìï >∑T]+∫ #·]Ã+#·T≈£î+{≤s¡T.
Ä #·sÃ¡ \T »dæ+‘·≈î£ dü÷Œ¤]ìÔ #êÃsTT.
nsTT‘˚ $|ü¢e bÕØº\qT ≈£L&Ü z˝≤Z dü+|üPs¡í+>± ÄyÓ÷~+#·˝Ò<äT. Á|üMT\
<äTsêZ|⁄ü s¡+˝À eTs¡T>∑T<=&ÉT¢ ì]à+#˚ ø±s¡´Áø£eT+˝À bÕ˝§Z+≥Tqï düeTj·T+˝À ÄyÓT
nqï Á|üu≤Û ø£sY e∫Ã, bÕØº Ä |üì Äù|j·TeT+<äì #ÓãT‘ê&ÉT. eTs¡T>∑T<=&ÉT¢ ìsêàD+
øπ e\+ dü+düÿs¡Dyê<äeTì bÕØº #Ó|Œæ +<ä+{≤&ÉT. Á|üMT\ n|ü&ÉT bÕØº rs¡T MT<ä
rÁe+>± $eTs¡Ùô|&ÉT‘·T+~.
Ád”\Ô qT, <ä[‘·T\qT |”&‘ç T· \T>± >∑T]Ô+∫ <ä[‘· Ád”Ô yê<ä #Ó‘’ q· ´+‘√ e÷]ÿ‡»+
n+~+∫q $|üe¢ dü÷Œ¤]‘Ô √ |”&‘ç · Á|ü»\qT düMTø£]+∫ kÕúìø£ |ü]dæ‘ú T· \ø£qT>∑TD+>±
ñ<äéT+ #˚|ü{Ïº ô|‘·Ô+<ës¡T¢ MT<ä ‹s¡T>∑Tu≤≥T #˚dæ $»j·T+ kÕ~Û+#˚ Áø£eT+˝À
≈£î\+ e+{Ï kÕ+|òTæ ø£ yÓs’ T¡ <Ûë´\qT m˝≤ |ü]wüÿ]+#·T≈£î+{≤s√ ≈£L&Ü qe\˝À z˝≤Z
∫Á‹+#ês¡T. »dæ+‘·, Á|üMT\ yÓTT<ä˝q’… yêfi¯ófl <Ûqä \øÏàå Ç+{ÏøÏ b˛sTTq|ü&ÉT <Ûqä \øÏàå
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 43
EqTïqT n+<ä]ø° ô|&ÉT‘·T+~. n+<ä]ø° ø£|ü ˝À¢ ô|{Ïº »dæ+‘·≈î£ Ä≈£î˝À ô|&ÉT‘·T+~.
Á|üMT\ á ‘˚&ÜqT >∑eTì+∫ n+<ä]ø° Ä≈£î\˝ÀH˚ ô|≥ºøb£ ˛j·÷sê n+≥T+~. »dæ+‘·
yê]düT+Ô ~. <Ûqä \øÏàå yÓ+≥H˚ »dæ+‘·≈î£ ≈£L&Ü ø£|ü ‘Ó∫ÃdüT+Ô ~. ªª‹qy˚ e÷ø£+fÒ
MTπs düTã“s¡+>± ñ+≥Hêïs¡T. @+<√ bÕ&Ó’q n\yê≥Tμμ n+≥T+~. J$‘·+˝Àì
kÕsêìï |ü⁄s¡TcÕ~Û|‘ü ´· +‘√ b˛>=≥Tº≈î£ qï #·+Á<ëe‹ yêfi¯fl+<ä]ø° Ä Ç+{À¢ uÛÀ»q+
e+&ç ô|&ÉT‘·T+~. eTs¡T>∑T<=&ÉT¢ ìsêàD+˝À ñqï|ü&ÉT n+<äs÷¡ ‹+&çøÏ ø£*dæb˛e\dæq
nedüsêìï H=øÏÿ #ÓãT‘·T+~. n+<äs÷¡ n+<ä] nHêïìï |ü+#·T≈£îì ‹q&É+ <ë«sê
kÕ+|òTæ ø£ yÓs’ T¡ <Ûë´ìï ø=+‘·es¡≈L£ |ü]wüÿ]+#·Tø=+{≤s¡T.
@ ñ<äéTyÓTÆHê Á|ü»*ï ø£\T|ü⁄ø=ì b˛e&É+ <ë«sêH˚ $»j·T+ dæ~ΔdüTÔ+<äì
Ád”\Ô +<äs÷¡ ≈£î˝≤\ø£r‘·+>± b˛sê≥+ #˚dqæ |ü&˚ n~ kÕ<Û´ä eTe⁄‘·T+<äì kÕeT÷Væ≤ø£
düeTdü´ |ü]cÕÿs¡+˝À bÕ˝§ZHy˚ êfi¯ófl düV≤ü »+>±H˚ ‘·eT n+‘·s‘Z¡ · yÓs’ T¡ <Ûë´ìï |ü]wüÿ]+#·T
ø√yê\ì á qe\ Á|ü‹bÕ~+∫+~.
ªe÷\|ü*μ¢ ª#·<Tä e⁄μ, ªeT{Ïeº Tìwæμ ªkısêC…+® μ e+{Ï kÕe÷õø£ dü«uÛ≤e+ >∑\
qe\\T e∫Ãq >∑T+≥÷s¡T ÁbÕ+‘·+ qT+∫ ªÄø±X¯+˝À dü>+∑ μ qe\ ≈£L&Ü e∫Ã+~.
kÕe÷õø£ yêdüÔ$ø£‘·qT $eTs¡ÙHê‘·àø£+>± Á|ü‹|òü*+#·&Éy˚T>±ø£, ‹s¡T>∑Tu≤≥T
|ü]cÕÿs¡+>± #Ó|Œæ q qe\ ìdü‡+<˚V≤ü +>± >=|üŒ~.
>∑T+≥÷s¡T kÕúìø£ uÛ≤wüqT, bÕÁ‘·\ kÕ+|òæTø£ Ä]úø£ H˚|ü<∏ë´ìï nqTdü]+∫
ñ|üj÷Ó –+#ês¡T z˝≤Z. #·~$+#˚ uÛ≤cÕ Á|üj÷Ó >∑+, ø±s¡´ø±s¡D dü+ã+<Ûä ø£\Œq,
uÛÖ‹ø£ yêdüyÔ ê\ dü+|òTü ≥q e+{Ï •\Œ $wüj÷· \qT C≤Á>∑‘>Ô· ± ñ|üj÷Ó –+#·T≈£îHêïs¡T.
nsTT‘˚ $_Ûqï ≈£î˝≤\≈£î #Ó+~q Ád”\Ô T ‘·eT˝Àì kÕ+|òTæ ø£ yÓs’ T¡ <Ûë´\qT #ê˝≤
‘·«s¡>± |ü]wüÿ]+#·Tø=qï≥T¢>± ∫Á‹+#·&+É e\¢ yêdü$Ô ø£‘· ø=s¡e&çq≥T¢ nìŒdüT+Ô ~.
n˝≤π> ø£eT÷´ìwüßº bÕØº\ MT<ä $eTs¡Ù ô|≥º&+É ˝À Ä˝À∫+∫ ñ+&Ée*‡+~. ˇø£
>=|üŒ #·]Á‘· ø£*–q bÕØº MT<ä $eTs¡Ù ô|fÒ≥ º |ü&ÉT ($eTs¡Ù ô|≥º&+É ˝À ‘·|ü ˝Ò<Tä )
HÓ–{Ïyé ø±´¬sø£sº qY T rdüTø√yê*‡ eùd,Ô H˚{Ï ‘·sêìøÏ Ä bÕØº bÕõ{Ïyé #·]Á‘·|≥ ü ¢
qeTàø£+ b˛>=≥º≈î£ +&Ü C≤Á>∑‘|Ô· &ü eÉ \dæq nedüs+¡ ñ+~. á n+XÊìï eT]+‘·
$X¯<+ä >± ∫Á‹+∫ ñ+fÒ $X¯«dü˙j·T‘· ô|]π>~. @yÓTHÆ ê Äø±X¯+˝À dü>+∑ ‘Ó\T>∑T
qe˝≤ kÕVæ≤‘·´ $ø±kÕìøÏ ∫Vü≤ï+.
1980 ‘·sê«‘· ‘Ó\T>∑T <ä[‘· qe\\T, 2003

n+uÒ<ÿä sY n&ÉT>∑TC≤&É˝À¢
ª»>∑&É+μ
es¡í-≈£î\ eédüú uÛ≤s¡rj·T düe÷»+˝À e÷qe dü+ã+<Ûë\qT n‘·´+‘·
$ø£è‘·+>± #˚dôæ |{Ï+º ~. ≈£î\ eédüú e\¢ ‹+&ç–+»\T |ü+&ç+#˚yêfi¯ófl, ‹+&ç –+»\T
|ü+&ç+#·&ÜìøÏ ø±e\dæq |üìeTT≥T¢ ‘·j÷· s¡T #˚ùdyêfi¯ófl, eTqTwüß\ Ç‘·s¡ nedüsê\qT
rπsÃ ndü+U≤´ø£ ÁXÊ$T≈£î\T Ä]úø£ düeTè~ΔøÏ Ä‘·à>ös¡yêìøÏ <ä÷s¡eTj·÷´s¡T. Hê>∑]ø£
düe÷C≤ìøÏ ñ+&Ée\dæq e÷qMj·T dü«uÛ≤ìƒ ï #·+|æ+~ ≈£î\ eédü.ú ≈£î\ eédüqú T
XÊX¯«‘·+ #Ój·T´&ÜìøÏ ø£ìô|{Ïºq ø£s¡à dæ<ëΔ+‘·+ ÁXÊ$Tø£ <√|æ&çì kÕ+|òæTø£
ndüe÷q‘·\qT q÷{ÏøÏ yÓsTT´bÕfi¯ófl $»j·Te+‘·+ #˚d+æ ~. n~ _Ûqï‘·«+˝À @ø£‘ê«ìï
ø±ø£ @ø£‘«· +˝À _Ûqï‘ê«ìï düèwæ+º ∫+~. es¡í ≈£î\ eédüqú T >±+BÛ Á|ü|+ü #·+˝ÀH˚
n‘·´+‘· ñ‘·eÔ T kÕe÷õø£ eédü>ú ± ø°]ùÔ d,Ô &Üˆˆ n+uÒ<ÿä sY <ëìì n‘·´+‘· ìø£èwüyº TÓ qÆ ,
ìs¡+≈£îX¯yTÓ qÆ eédü>ú ± $X‚w¢ +æ #ês¡T. eTqTe⁄ Hê\T>∑T esêí\qT >∑T]+∫ #ÓbÕŒ&ÉT.
nsTT<√ es¡+í >∑T]+∫ Á|ü‘´· ø£+å >± e÷{≤¢&˝É <Ò Tä . ø±ì #·+&Ü\ X¯u≤›ìï yê&çq≥T¢
‘Ó\TdüT+Ô ~. n+fÒ H˚&TÉ <ä[‘·T\T>±, ndüŒèX¯ó´\T>± |æ\eã&ÉT‘·Tqï »Hêìï »q+>±
eTqTe⁄ >∑T]Ô+#·˝<Ò ìä |ædTü +Ô ~. BìH˚ C≤wüßyê ÁãVü≤à X¯Øs¡+˝À+∫ Hê\T>∑T esêí\
yêfi¯ófl |ü⁄{Ï‘º ,˚ nsTT<äe yê&Óøÿ£ &ç qT+∫ e#êÃ&Éì Á|ü•ï+#ês¡T. ≈£î\ eédü˝ú À|ü\
ÁX¯eT˝À n+<ä] ø£Hêï eTT+<äT+≥÷ kÂø£sê´\˝À, >ös¡yê\˝À n+<ä] ø£Hêï ∫e]øÏ
HÓ{ºÏ y˚jT· ã&Éy¶ êfi¯ófl <ä[‘·T\T. yêfi¯flqT qeTTà≈£îì ã‹πø &Éøÿ£ * ˝≤+{Ï C≤‘·T\Tqï≥T¢
≈£L&É ‘Ó\TdüT+Ô ~.
<ä[‘· düeTdü´ MT<ä Ä<ÛTä ìø£ uÛ≤s¡rj·T kÕe÷õø√<äé÷\T <äèwæìº kÕ]+#êsTT.
Ä<ÛTä ìø£ ‘Ó\T>∑T s¡#s· TT‘·\T dü+|òTü dü+düÿs¡D√<äéT ø±\+ qT+∫ H˚{Ï <ä[‘√<äéT
ø±\+ <ëø± ø=ìï y˚\ ø£$‘·\T, bÕ≥\T ø=ìï e+<ä\ ø£<ë∏ ìø£\T. ø=ìï |ü<Tä \
qe\\T, Hê≥ø±\T sêXÊs¡T. á s¡#q· ˝À¢ Äj·÷ ñ<äé÷\≈£îqï |ü]$T‘·T\T, Äj·÷
s¡#s· TT‘·\≈£îqï |ü]$T‘·T\T ñHêï, q÷≥eTTô|Œ’ò @fi¯ófl>± <ä[‘· J$‘·+ ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´
edüTÔyÓ’+~. á ‘êqT˝À b˛π> Çyêfi¯ ªC≤‘·s¡μ qe˝≤ s¡#·sTT‘· uÀj·T »+>∑j·T´
eTqø£+~+∫q ª»>∑&+É μ qe\.
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 45
1980 ÁbÕ+‘ê˝À¢ yê´bÕs¡ qe˝≤ s¡#s· TT‘·\T ª‘·T\dæ<fiä ≤\Tμ sêdüT≈£î+≥÷
ñ+fÒ, ªkısêC…+® μ ªU≤ø°ã‘·T≈£î\Tμ e+{Ï qe\\T <ä[‘·T\ J$‘êìï _Ûqï <äèø√ÿD≤\
qT+&ç ∫Á‹dü÷Ô sêe&É+ ‘Ó\T>∑T qe˝≤ #·]Á‘·˝À eT+∫ |ü]D≤eT+. n|üŒ{Ï qT+∫
H˚{Ï <ëø± eTTô|Œ’ò <ëø± <ä[‘· qe\\T e#êÃsTT. á Áø£eT+˝À »+>∑jT· ´ >±s¡T
sêdæq ª»>∑&+É μ Ç|ü&ÉT bÕsƒ≈¡ î£ \ #˚‹˝À ñ+~.
ªuÀ~Û+#·T düMTø£]+#·T, ñ<ä´$T+#·Tμ nH˚ &Üˆˆ _.ÄsY. n+uÒ<ÿä sY uÛ≤eC≤\+
|ü⁄Hê~>± sê»j·T´ nH˚ <ä[‘· e´øÏÔ sê»+ nH˚ eTVü‰<ä[‘·Xø¯ >ÔÏ ± |ü]D≤eT+ bı+~q
Áø£e÷ìøÏ á qe\ Á|ü‹|ò\ü q+. q˝§Z+&É õ˝≤¢˝À dæ+>±s¡+ nH˚ ∫qï |ü˝≥ ¢… ÷s¡T≈£î
#Ó+~q eT\¢jT· ´, m\¢eTà nH˚ <ä[‘· <ä+|ü‘T· \ ø=&ÉT≈£î sê»j·T´. m+≈£î\T sê»j·T´≈£î
es¡Tdü≈î£ y˚Tqe÷eT. •ej·T´ yêfi¯fl ≈£î\ >∑Ts¡Te⁄. •ej·T´ dü\Vü‰qqTdü]+∫ eT\¢jT· ´
<ä+|ü‘T· \T sê»j·T´qT n‹ ø£w+ºü MT<ä bÕsƒX¡ Ê\˝À #˚]ŒkÕÔsT¡ . sê»j·T´qT, n‘·ì
ùdïVæ≤‘·T&ÉT \ø°àå |ü‹ì ˇø£ nu≤ÿØ »yêqT q˝§Z+&É≈î£ rdüT≈£îb˛sTT ôV≤’ dü÷ÿ\T˝À
#˚]Œ+∫ kÕ+|òTæ ø£ dü+øπ eå T Vü‰dü˝º À¢ ô|&É‘ê&ÉT. nø£ÿ&É Á>∑+<∏ë\j·T dü+dü˝ú À ñ<√´–>±
ñ+≥÷ n+uÒ<ÿä sY dæ<ëΔ+‘ê\qT e+≥ã{Ï+º #·T≈£îqï $TÁ‘· yêfi¯fl≈£î |ü]#·jT· yÓTÆ n+uÒ<ÿä sY
dæ<ëΔ+‘ê\qT |ü]#·jT· + #˚kÕÔ&TÉ . #·<Tä e⁄ø=ì n_Ûeè~Δ˝ÀøÏ sêyê\ì Áb˛‘·‡Væ≤kÕÔ&TÉ .
Äj·Tq Áb˛‘ê‡Vü≤+‘√ Ç<äs› ÷¡ &çÁ^ bÕdüe⁄‘ês¡T. &çÁ^ #·<Tä e⁄‘·Tqï s√E˝À¢ ø£fi≤XÊ\˝À
$<ë´s¡T\ú eT<Û´ä ≈£î\‘·‘«· + sê»+ nqTuÛeÑ +˝ÀøÏ edüT+Ô ~. &çÁ^ ø±>±H˚ \ø°àå |ü‹
ñ<√´>∑+˝À #˚] ô|[fl #˚dTü ≈£î+{≤&ÉT. sê»+ e÷Á‘·+ ôV≤’ <äsêu≤<äT˝À ª˝≤μ ˝À #˚s‘¡ ê&ÉT.
Ä ø√s¡T‡ bÕôd’ ôV≤’ ø√s¡T˝º À ÁbÕø°dº Tü ô|&É‘ê&ÉT. ˝≤j·TsY>± #˚]q ‘·sê«‘· eT+>∑fi–¯ ]
<ä[‘· yê&É≈î£ n–Zu{… qºÏ nÁ>∑esêí\ yêfi¯fl MT<ä øπ düT u…{ºÏ C…\’ T≈£î |ü+|ü⁄‘ê&ÉT. $eT\
nH˚ CÀ–ì (<˚e⁄ì uÛ≤s¡´) øπ düTqT d”«ø£]+∫ ÄyÓT≈£î XÊØs¡ø,£ Ä]úø£ |”&HÉ ê\ qT+∫
$eTTøÏÔ ø£*–+∫, #·~$+∫ ˇø£ ø±˝Òõ ô|{Ï+º ∫ q÷‘·q J$‘·+ ø£*ŒkÕÔ&TÉ . á
$wüjT· +˝À sê»+ n|üì+<äqT ≈£L&Ü uÛ]Ñ kÕÔ&TÉ . \#·TÃeTj·T´ nH˚ ˇø£Hê{Ï <ä[‘·
s¬ ‘’ T· uÛ÷Ñ $Tì nÁ>∑es¡í uÛ÷Ñ kÕ«eTT\T <√#·Tø√>± Ä øπ düTqT d”«ø£]+∫ Hê´j·T+ ø√dü+
b˛sê&É‘ê&ÉT. ø±s¡+#˚&ÉT dü+|òüT≥q »s¡>±ZH˚ nø£ÿ&çøÏ yÓ[fl <ëì |üPs¡« s¡+>±ìï
|ü]D≤e÷\qT ‘Ó\TdüTø=ì <ä[‘· ø±s¡´Áø£e÷\qT eTTeTàs¡+ #˚kÕÔ&ÉT. #·T+&É÷s¡T
dü+|òTü ≥q˝À <ä[‘·T\ |üø+å£ eVæ≤+∫ øπ düT ô|{Ïº b˛sê≥+ #˚kÕÔ&TÉ . |”|⁄ü ˝Ÿ‡yêsY Á>∑÷|ü⁄
qT+∫ ãj·T{ÏøÏ e∫Ãq ˇø£ e´øÏÔ <ë«sê n+<äT˝À e∫Ãq ≈£î\ düeTdü´qT <ëì
|ü]D≤e÷\qT Á>∑V≤æ kÕÔ&TÉ . <ä[‘·T\ ø£Hêï ~>∑Teq ñqï &Éøÿ£ *, Ms¡C≤{Ï (>∑T&ç>+∑ >∑eTà)
ô|<äe› Tà\ yêfi¯fl J$‘ê\qT Á|ü‘´· ø£+å >±#·÷∫ yêfi¯flqT dü+düÿ]+∫ Hê>∑]ø£ J$‘·+˝ÀøÏ
rdüT≈£îsêe&ÜìøÏ Á|üD≤[ø£ y˚kÕÔ&TÉ . Ç˝≤+{Ï yêfi¯flqT ≈£L&Ü ]»πs«wüHé |ü]~Û˝ÀøÏ
rdüT≈£îe∫Ã |ü<fi˚ fl¯ ø=ø£kÕ] ø±ø£, Çs¡y’Ó nsTT<˚fifl¯ ø=ø£kÕ] ]»πs«wüqq¢ T bı&ç–+#ê\ì
uÛ≤$kÕÔ&TÉ . sêÁwüº XÊdüqdüu≈ÑÛ î£ mìïø£\T sê>±H˚ nH˚ø£ C≤rj·T bÕØº\ Hêj·T≈£î\
qT+∫ sêÁwüº eTTKéT+Á‹ <ëø± ‘·qqT ‘·eT ‘·eT bÕØº ‘·s|¡ ⁄ü q mìïø£˝À¢ b˛{°
#˚jT· eTì ÄVü‰«ìùdÔ eTÚq+ eVæ≤kÕÔ&TÉ . $˝Òøs£ T¡ \ düe÷y˚X+¯ ˝À ‘êqT sê»ø°jT·
bÕØº\˝À ÇeT&É˝Òq+≥÷, n+uÒ<äÿsY sê»ø°j·T bÕØº˝À¢ ÇeT&É˝Òø£b˛e&Üìï >∑Ts¡TÔ
#˚d,æ dü«‘·+Á‘·+>± <ä[‘·T\ $eTTøÏÔ ø√dü+ |üì#˚jT· &ÜìøÏ ìs¡sí TT+#·T≈£îqï≥T¢ dü÷∫kÕÔ&TÉ .
Ç+‘·˝À $eT\ }fiÀfl <ä[‘· yê&É≈î£ ì|üô|{Ïqº ≥T¢ yês¡Ô sêe&É+‘√ nø£ÿ&É≈î£ ãj·T\T<˚]
yÓfi¯‘ê&ÉT.
á qe\˝À sê»+ 1-1-1943q |ü⁄{Ïqº ≥T¢ #Ó|Œü ã&ç+~. n‘·ìøÏ nsTT<˚fifl¯
ej·TdüT+&É>± ø£<∏ä yÓTT<ä\e⁄‘·T+~. n+fÒ 1947-48 ÁbÕ+‘ê\ qT+∫ 1999
ôdô|+º ãsY sêÁwüº XÊdüqdüuÑÛ mìïø£\ <ëø± nsTT<äT <äXÊu≤›\ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÁwüº kÕ+|òTæ ø£,
sê»ø°j·T #·]Á‘· á qe\≈£î H˚|ü<∏ä´+. kÕ«‘·+Á‘·´+ e#˚ÃHê{ÏøÏ ø=qkÕ>∑T‘·Tqï
‘Ó\+>±D≤ Á|üC≤b˛sê≥+, s¡C≤ø±s¡¢ nsê#·ø±\T, kÕ«‘·+Á‘·´ Á|üø≥ £ q, b˛©düT #·s´¡ ,
‘Ó\+>±D≤ $eTTøÏÔ, ø£eT÷´ìwüßº\ ñ<äéT+ ø=qkÕ–+|ü⁄, n+uÒ<äÿsY eTs¡D+ Ä
‘·sê«‘· Á|ü‘´˚ ø£ ‘Ó\+>±D≤, Á|ü‘´˚ ø±+Á<Ûä ñ<äé÷\T, ø±s¡+#˚&TÉ , #·T+&É÷s¡T dü+|òTü ≥q\
|ü]D≤e÷\T, ñ‘·sÔ ¡ ‘Ó\+>±D≤˝À ‹]– b˛sê≥+ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ , <ëì˝À e∫Ãq N*ø£\T,
n+<äT˝À+∫ <ä[‘·T\T ãj·T{ÏøÏ sêe&É+ »>∑Je® Hésê+ sê»ø°jT· bÕÁ‘·, ø±˙¸sê+
sê»ø°j·T Á|üy˚X¯+, _mdt|æ sê»ø°j·÷\T,e÷j·÷e‹ n~Ûø±s¡+ e+{Ï nH˚ø£
|ü]D≤e÷\qT á qe\ Á|ükÕÔ$+∫+~.
á qe\˝À sê»+ Á|ü<ëÛ q bÕÁ‘·. s¡#s· TT‘· Ä˝À#·q\≈£î, n+uÒ<ÿä sY Ä˝À#·q\≈£î
Á|ü‹ì~Û bÕÁ‘·. n+uÒ<ÿä sY ÄX¯j÷· \ <ë«sêH˚ <ä[‘·T\ düeTdü´\T |ü]cÕÿs¡eTÚ‘êj·Tì
q$Tà sêC≤´+>∑+ <ä[‘·T\≈£î ø£*Œ+∫q Vü≤≈£îÿ\qT b˛sê&ç kÕ~Û+#·Tø√e&É+ <ë«sêH˚
<ä[‘·T\T |”&É qT+∫ $eTTøÏÔ ø±e#·TÃqqï~ sê»+≈£î $TÁ‘· #˚dqæ uÀ<Û.ä <ëìø√dü+
<ä[‘·T\+<äs¡÷ mìï ø£cÕº˝…<äT¬s’Hê Á|üuÛÑT‘·«+ ø£*ŒdüTÔqï dü<äTbÕj·÷\qT ñ|üjÓ÷
–+#·Tø=ì u≤>± #·<äTe⁄ø=ì kÕ{Ï <ä[‘·T\qT ñ<äΔ]+#·&ÜìøÏ bÕ≥T|ü&Ü\ì á
qe\ n+~+#˚ dü+<˚X+¯ . #·T+&É÷s¡T˝À sê»+, <ä[‘·T\T >±+~Û yês¡dTü \T>± >±≈£î+&Ü
n+uÒ<äÿsY _&É¶\T>± ñ+&Ü\ì uÀ~ÛkÕÔs¡T. <ä[‘·T\≈£î sêC≤´~Ûø±s¡+‘√H˚ $eTTøÏÔ
\_ÛdTü +Ô <äqï n+uÒ<ÿä sY dü÷Á‘êìï á qe\ Á|ü‹bÕ~düTqÔ ï~.
ø£eT÷´ìdüTº bÕØº #˚dqæ es¡Z b˛sê{≤\qT, n$ kÕ~Û+∫q |ò*ü ‘ê\qT >∑T]Ôd÷ü HÔ ,˚
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 47
uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À ≈£î\b˛sê≥+ ≈£L&Ü q&Éyê\qï dü+<˚XÊìï á qe\ ÇdüT+Ô ~. qe\
ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝À ªªø£eT÷´ì»|ü⁄ C…+&Ü øÏ+<ä Á|ü|+ü #· yê´|ü+Ô >± es¡Z b˛sê≥|ü⁄ }πs–+|ü⁄˝À
eTq yêfi¯ófl ‘·eT e+‘·T ìHê<ë\qT #˚dü÷ÔH˚ ñHêïs¡T. ll eTVü‰ Á|ükÕúq+˝À
|òTü Àwæ+∫+~ n<˚. nsTT‘˚ eTq <˚X+¯ ˝À n<=ø£ÿ{Ï dü]b˛<äT. eTs√ b˛sê≥+ kÕ>±*.
n<˚ kÕe÷õø£ Hê´j·T+ ø√dü+μμ nH˚ $TÁ‘· dü+<˚X+¯ eTTKýÓTqÆ ~. n˝≤π> qe\
∫es√¢ ªªø£eT÷´ì»+ Áù|s¡D e÷Á‘·+ #ê˝≤H˚ |üì#˚d÷ü Ô e∫Ã+~. Ä Áù|s¡D ˝Òøb£ ˛‘˚
á <˚X+¯ ˝À Çìï e÷s¡TŒ\T #√≥T #˚dTü ≈£îH˚$ ø±e⁄. á y˚T\T ø=\T|ü⁄ yÓqø£ ø£eT÷´ìwüßº
dæ<ëΔ+‘ê\T yê{Ï |üì n$ #˚d÷ü Ô e⁄HêïsTT. ø±ø£b˛‘˚ Á|ü‹|üøå£ bÕØº á <˚XÊìï
@\ø£b˛e#·TÃ. n~ y˚sπ $wüjT· +. Ä dü÷Á‘ê˝Ò kÕe÷qT´ìøÏ Á|ü•ï+#˚ ‘Ó*$ì H˚sêŒsTT.
<˚X+¯ ˝À ≈£î\‘·‘«· |ü⁄ }&É\ eTiÏ¿ øÏ+<ä ø£eT÷´ì»+ yÓTTø£ÿ m<ä>˝∑ <Ò Tä , n+‘˚μμ nqï
\ø°àå |ü‹ e÷≥\÷ >∑T]Ô+|ü<–ä q$. n˝≤π> u≤sY s¡÷+˝À Hê´j·Tyê<äT\ eT<Û´ä k˛wü*»+
>∑T]+∫ »]–q #·sÃ¡ ≈£L&Ü á qe\˝À ø°\ø£yTÓ qÆ |òTü ≥º+. sê»+, XÊÁdæ,Ô sêe÷sêe⁄,
s¬ &ç,¶ #Í<ä] Ç+<äT˝À bÕ˝§Z+{≤s¡T. ªªmø£ÿ&Ü n~ (k˛wü*»+) ã‹øÏ ã≥º ø£{qºÏ ≥Tº
˝Ò<Tä . nìï u≤˝≤]cÕº˝.Ò eTq <˚XÊHÓï’ ‘˚ m+‘· n+≥ø£{HºÏ ê n~ n+≥Tø√e&É+ ˝Ò<Tä μμ
nqï XÊÁdæ‘Ô √ ªªá <˚X+¯ ˝À ≈£î\ dü+düÿè‹ e⁄qï+‘· es¡≈î£ @ n+≥T yÓTTø£ÿ m<ä><∑ Tä .
ø=‘·Ô yÓTTø£ÿ yÓTT\e<äT. ≈£î\+ eTìwæì ø£è+>∑BdüT+Ô ~ ø£<ë. ø£\dæ q&Ée˙j·T<äT.
n+<äTπø n+uÒ<äÿsY nHêï&ÉT ø£<ë eTT+<äT á ≈£î\ C≤&Ü´ìï e~*+#·Tø√yê\ì
nHêï&ÉTμμ sê»+. Ç˝≤+{Ï dü+uÛ≤wüD\ô|q’ n+uÒ<ÿä sY sêdæq ≈£î\ ìs¡÷à\q yê´dü
Á|üu≤Û e+ u≤>± ø£ì|ædTü +Ô ~. nÁ>∑ es¡í uÛ÷Ñ kÕ«eTT\T <äTs¡V≤ü +ø±s¡+‘√ <ä[‘·T\qT
nee÷Hê\≈£î >∑T]#˚jT· &Üìï <ä[‘· Ád”\Ô ô|’ n‘ê´#êsê\T #˚jT· &Üìï s¡#s· TT‘· •ej·T´
nqTuÛyÑ ê\ <ë«sêH˚ kÕ«‘·+Á‘ê´q+‘·s+¡ ≈£L&Ü ø=qkÕ>∑&Üìï ∫Á‹+∫ ñ<äé÷\T
mìï e∫ÃHê <ä[‘·T\ u≤<Û\ä T rs¡&+É ˝Ò<qä ï düŒèVü≤qT ø£*–+#˚ Á|üjT· ‘·ï+ #˚XÊs¡T.
n+<äTe\¢H˚ <ä[‘·T\≈£î sêC≤´~Ûø±s¡+ eùdÔ ‘·|Œü yêfi¯fl düeTdü´\T |ü]cÕÿs¡+ ø±eqï
ìs¡j í ÷· ìøÏ e#êÃs¡T.
á qe\ ˇø£ dæ+Vü‰e˝Àø£Hê‘·àø£ qe\. sê»+qT sê»ø°jT· bÕØº\T mìïø£\˝À
bÕ˝§ZqeTì n&ç–q|ü&ÉT nj·Tq≈£î Äj·Tq eTqdüT‡≈£î eT<Û´ä kÕ–q dü+uÛ≤wüD˝À+∫
sê»+ ‘·q >∑‘êìï HÓeTs¡Ty˚dTü ≈£îqï≥T¢>± á qe\˝À ø£<ë∏ ìsêàD+ kÕ–+~. ˇø£ÿ
ÁøÏ+~ ≈£î\+˝À+∫ u≤>± #·<Tä e⁄ø=ì ô|ø’ Ï e∫Ãq yê&Éì sê»ø°jT· bÕØº\T ÄVü‰«ì+#·&+É
>∑T]+∫ sê»ø°j÷· \≈£î øöE |æ≥*º ï |ü≥&º ÜìøÏ eT<Û´ä >∑\ b˛*ø£qT sê»+ eTqdüT
Ç˝≤ $e]düT+Ô ~. ªªøöE\ |üfºÒ yêì <ä>sZ∑ ¡ z ô|+|ü⁄&ÉT øöE e⁄+≥T+~. n&É$˝À¬ø[fl
n$ ‹]π>#√≥ e\|üìï ‘·q <ä>sZ∑ T¡ qï øöEqT e<äT\T‘ê&ÉT. n~ ‘·q C≤‹ì #·÷dæ
ns¡TdüTÔ+~. ns¡e>±H˚ <ëì ns¡T|ü⁄\T $ì nø£ÿ&ÉTqï øöE\˙ï Bì <ä>∑Z]ø=∫Ã
nø£ÿ&É |üìïq e\˝À ∫≈£îÿ≈£î+{≤sTT. y˚≥>±&ÉT yê{Ïì n+<äTø=ì s¬ ø£ÿ\T $]#˚kÕÔ&TÉ μμ.
á $es¡D sê»+ bÕÁ‘·≈î£ ø£sB¡ |æø>£ ± |üì#˚jT· &É+ s¡#s· TT‘· á qe\˝À •\Œ|üs+¡ >±
kÕ~Û+∫q $»j·T+.
»+>∑jT· ´ >±s¡T edüTeÔ ⁄qT >∑T]+∫ m+‘· ne>±Vü≤q ø£*– ñHêïs√ <ëìì
e#·q+˝À n_Ûe´ø£+Ô #ÓjT· ´&É+˝Àq÷ n+‘· C≤Á>∑‘Ô· eVæ≤+#ês¡T. qe\ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝À
•ej·T´≈£î ˇø£ <=s¡≈î£ eT<Û´ä »]–q dü+uÛ≤wüD n|ü&ÉT »]–q dü+|òTü ≥q ˇø£
<äTsêàsêZìï ˇø£ s¡#s· TT‘· m+‘· düJe+>± ∫Á‹+#·>\∑ &√ n+‘· düJe+>± ∫Á‹+#ês¡T.
á dü+uÛ≤wüD, ø£Hê´X¯ó\ÿ Hê≥ø£+˝À eT<ÛTä s¡yêDÏ kÂ»Hê´sêe⁄\ dü+uÛ≤wüD düsd¡ qü
#˚sT¡ ‘·T+~. ªªme]+{ÏøÏ nì <=s¡ >∑~+› ∫ >∑T&ÉTs¢ T¡ eTT‘·÷ nq>±H˚,•ej·T´ >∑T&ÉT¢
‹ø£eTø£|&ü Ü¶sTT. ªªdü]>±Z n|ü&˚ eTÁ] ø=eTà\ô|’ qT+∫ z ñ&ÉT‘· øÏ+<ä|&ü ç |üøÿ£ ≈£î
|üsT¡ >¬ ‹Ô+~μμ nqï @ø£ yêø£´ es¡qí Ä düìïy˚X+¯ ˝Àì yêdü$Ô ø£‘q· T s¬ {Ï+º |ü⁄ #˚d+æ ~.
n˝≤π> <=s¡ bı˝+˝À <ä[‘· Ád”\Ô T Hê≥T¢ y˚dTü +Ô fÒ, <=s¡ ˇø±yÓTqT |æ*Ã eTs=ø£
ne÷àsTTì >∑÷]Ã $e]+#ê&ÉT. n|ü&ÉT _&É≈¶ î£ bÕ*yê«\ì b˛‘·Tqï ÄyÓT dæ‹ú ì
#ÓãT‘·÷ ªª|üì#˚dTü qÔ ï|ü&ÉT _&É¶ >∑Ts=Ô∫Ã ùd|æq bÕ\T <=s¡ |æ\e>±H˚ Ä–q≥ºsTTq$μμ
nì e]í+#·&+É bÕsƒ≈¡ î£ ì >∑T+&Ó #·|ü &ÉTqT ˇø£ÿ ø£D å + Ä|ü⁄‘·T+~. s¡C≤ø±s¡T¢ Ád”\Ô qT
$eÁdü\Ô qT #˚dæ HêX¯q+ #ÓjT· úÀsTTq|ü&ÉT ªª∫+‘· #Ó≥Tº yÓTT<ä≥ ‘=+&ÉH√{À¢ d”‘êø√ø£
∫\Tø£ –\–\ ø=≥Tº≈î£ +≥÷ e⁄+~μμ nq&É+ düìïy˚X+¯ ˝Àì rÁe‘·qT ÇqTeT&ç+|ü
CÒdæ+~. sê»qï≈£î |üfÒ\T |ü\ø£ Çe«>±H˚ sê»qï #˚‘·T\T CÀ&ç+∫ qT~{ÏøÏ
Äì+#·T≈£îqï|ü&ÉT n‘·ì yÓT<ä&ÉT˝Àì ø£‹Ô _fi¯fl ø£~*+~ nHêïs¡T. á ø£‹Ô_fi¯fl
ø£<\ä &É+ #·<Tä e⁄ <ë«sê sê»qï uÛ$Ñ wü´‘·T˝Ô À ‘·qqT ‘=øÏÿô|{Ïqº nÁ>∑esêí\ MT<ä
kÕ~Û+#·uÀj˚T $»j·÷ìøÏ dü÷#·q. Ç˝≤+{Ï •\Œ $X‚cÕ\T á qe\˝À ø=\¢\T>±
<äs¡Ùq$TkÕÔsTT.
qe\ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝À Ç‘·sT¡ \‘√ #·<Tä e⁄ø√ nì #Ó|Œæ +#·T≈£îqï sê»+, qe\
∫es√¢ Ç‘·s¡T\≈£î #·<äTe⁄ø√eTì uÀ~Û+#˚ <äX¯≈£î #˚s¡Tø√e&É+, ˇø£|ü&ÉT kÕ{Ï
$<ë´s¡T\ú ‘√ nee÷ì+|üã&çq sê»+, nee÷Hê\≈£î ˝Àqe⁄‘·Tqï kÕ{Ï <ä[‘·T\qT
ñ<ä´$T+|üCùÒ d <äX≈¯ î£ m<ä>&∑ +É , qe\ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝À ˇø£ÿ&ÉT>± ø£ì|æ+∫q sê»+
∫e]øÏ düeT÷Vü≤+>± e÷s¡&+É - á Á|üÁøÏjT· qT ∫Á‹+∫q á qe\ ‘Ó\T>∑T <ä[‘·
qe˝≤ kÕVæ≤‘ê´ìøÏ #˚sT¡ Ãø£ÿ.
eTT+<äTe÷≥ - »>∑&+É : 2003
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 49
#˚qT y˚TdüTqÔ ï ø£+#Ó≈î£ ì\Te⁄≥<ä+›
ªNø£{Ï |üP\Tμ
ªn<ä+› ˝À #·+<äe÷eT,μ ª|ü+#·eT+,μ ªø£ø•å£ \μ e+{Ï qe\\ <ë«sê Ç|üŒ{Ïøπ
eT+∫ qe˝≤ s¡#s· TT‘·>± ù|s¡T ‘Ó#T· Ã≈£îqï ∫\T≈£L] <˚e|ü⁄Á‘· sêdæq Hê\T>√ qe\
ªNø£{|Ï Pü \T.μ sêj·T\d”eT qT+∫ ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ qe˝≤ kÕVæ≤‘ê´_Ûeè~Δì y˚>e∑ +‘·+
#˚dTü qÔ ï s¡#s· TT‘·\˝À <˚e|ü⁄Á‘· ˇø£sT¡ . eT÷&ÉT <äXÊu≤›\ kÕVæ≤‘·´ J$‘·+ >∑\ <˚e|ü⁄Á‘·
$eTs¡ÙHê‘·àø£ yêdüÔ$ø£‘·qT ‘·q s¡#·Hê‘·‘·«+>± #˚düTø=ì, ‘êqT #·÷∫q, ‘êqT
|ü]o*+∫q kÕe÷õø£ dü+<äsê“¤\qT dü+|òTü ≥q\qT ø£<\ä∏ T>± qe\\T>± eT\T#·T
≈£î+≥÷edüTÔHêïs¡T. es¡Ôe÷q düe÷»+˝Àì ªneédüúμqT nH˚ø£ bÕsêÙ«\ qT+&ç
∫Á‹düTHÔ êïs¡T <˚e|ü⁄Á‘·. kÕe÷õø£ neédüú n+fÒ kÕe÷õø£ s¡+>±\˝À @ s¡+>∑+
m˝≤ ñ+&Ü˝À n˝≤ ñ+&É≈î£ +&Ü <ëìøÏ $s¡T<ä+Δ >±, ‘·\ÁøÏ+<äT\T>± ñ+&É&+É . ˇø£sT¡
|üì #ÓjT· é\dæq rs¡T≈£î $s¡T<ä+Δ >± |üì #ÓjT· ´&É+. kÕe÷õø£ u≤<Û´ä ‘·, ˝Àø£ ;Û‹,
eè‹Ô<säÛ à¡ + |ü≥¢ ìã<ä‘Δ ,· e÷qMj·T $\Te\ |ü≥¢ >ös¡e+ ˝À|æ+∫q düe÷»+˝À
eédüú ‘·\ÁøÏ+<äT\T>± ñ+≥T+~. kÕe÷õø£ #Ó‘’ q· ´+ >∑\ s¡#s· TT‘·\T á n|üdeü ´
<Û√s¡DìÏ ‘·eT<Óq’ ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏+ä ‘√ <ä]Ù+∫ $X‚w¢ +æ ∫ bÕsƒ≈¡ î£ \≈£î Ä˝À#·q\T
sπ ø¬ ‹Ôd÷ü Ô s¡#q· \T #˚kÕÔsT¡ . ªNø£{|Ï Pü \Tμ qe\˝À <˚e|ü⁄Á‘· #˚d+æ ~<˚.
nH˚ø£ ø±s¡D≤\ #˚‘· u≤˝≤´ìï ø√˝ÀŒsTT, u≤\´+˝ÀH˚ H˚s>¡ ±fi¯ófl>± eTTÁ<ä y˚jT· ã&ç
C…fi’ fl¯ bÕ˝…q’ |æ\*¢ ï dü+düÿ]+∫ $<ë´ãT<äT\Δ T #Ó|Œæ +∫ eT+∫ e´≈£î\Ô T>± d”«j·T J$‘·+
>∑&ùç |≥≥Tº #Ój÷· ´\H˚ dü<Tä <˚X› +¯ ‘√ kÕú|+æ #·ã&çq ª<Ûèä Mø£è‘· bÕsƒX¡ Ê\μ˝À¢ì neédüqú T
á qe\ yêdü$Ô ø£+>± bÕsƒ≈¡ î£ \ eTT+<äT Á|ü<]ä Ù+∫+~. ‘·eT Á|üyT˚ j·T+ ˝Ò≈î£ +&ÜH˚
<ë] ‘·|Œæ q ˝Ò<ë <ë] ‘·|Œæ +#·ã&çq |æ\\¢ ≈£î Çfi¯ófl˝≤+{Ï dü÷ÿfi¯ófl>± ñ+&Ée\dæq
<Ûèä Mø£è‘· bÕsƒX¡ Ê\\T C…fi’ ó¯ fl ˝≤+{Ï Çfi¯ófl>± e÷]b˛sTTq yÓH’ êìøÏ n<äT“¤‘· Á|ü‹|ò\ü q+
á qe\. ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\≈£î, s¡øÔ£ ã+<ÛTä e⁄\≈£î <ä÷s¡yTÓ Æ C…fi’ fl¯ bÕ˝…q’ nHê<∏ä |æ\\¢ ≈£î Ä
˝À≥TqT rs¡Ãe\dæq C…\’ T dü÷|ü]+f…+&Ó+≥T¢, yês¡s¶ T¡ ¢ Ä |æ\\¢ |ü≥¢ X¯Á‘·Te⁄\T>±
e÷], Ä |æ\*¢ ï ì»yÓTqÆ H˚s>¡ ±fi¯ófl>±H√, ‹s¡T>∑Tu≤≥T<ës¡T\T>±H√ ‘·j÷· s¡T #˚dTü qÔ ï
rs¡TqT á qe\ ì•‘·yTÓ qÆ yê´K´\‘√, ã\yÓTqÆ ø£+sƒd¡ «ü s¡+‘√ eTqeTT+<äT+∫+~.
nHê<∏ä u≤\\≈£î dü«s¡Z<ÛëeT+>± ñ+&Ée\dæq <ÛäèMø£è‘· bÕsƒ¡XÊ\\ìï{Ïì qs¡ø£
≈£LbÕ\T>± e÷s¡TÃ‘·Tqï C…\’ T n~Ûø±s¡T\ kÕ«sêúìï, ne÷qTwü‘ê«ìï, n$˙‹ì á
qe\ ã≥º ãj·T\T #˚d+æ ~. C…\’ T yês¡s¶ Y ñ<√´–>± nqTuÛeÑ eTTqï <˚e|ü⁄Á‘· á
qe\˝À sê»qï (yês¡¶sY)>± Á|üy˚•+∫, #·+Á<äj·T´˝≤+{Ï n$˙‹|üs¡T˝…’q kÕ{Ï
ñ<√´>∑T\ |üìrs¡TqT yêdü$Ô ø£+>± Á|ü<]ä Ù+#ês¡T.
dü÷], s¡+>±, Á|ü‘ê|t, s¡|Tüò T, sê+u≤ãT, <˚y+˚ Á<ä Ç˝≤+{Ï u≤\\+‘ê dü«j·T+>±
H˚s>¡ ±fi¯ófl ø±s¡T. sê+u≤ãT nqï≥T¢ ªª Äø£˝sÒ ê nìï <=+>∑‘H· ê*ï #˚sTT+#˚~.μμ ‘·*¢
‘·q >∑sê“¤ìï Hê≥T yÓ<’ Tä ´\‘√ b˛>=≥Tºø√uÀsTT ÁbÕD≤ìï b˛>=≥Tºø√>±, ‘ê>∑TuÀ‘·T
‘·+Á&ç ‹≥T¢ ø=≥T¢ ‹q˝Òø£ Ç\T¢ e~*b˛sTT s¬ ˝’ «Ò ùdwº qü T˝À Á{≤ì‡düsº Y <=+>∑‘q· +
#˚dæ |ü≥Tºã&ÉT‘ê&ÉT dü÷]. b˛©düT\T ã+>±s¡T <=+–*+#ê&Éì πødüT ô|&É‘ês¡T.
‘·*<¢ +ä Á&ÉT\T ˝Òì s¡+>± e÷eT Væ≤+dü‘√ b˛©düT\ eX¯eTj·÷´&ÉT. yêfi¯ófl f…*bò˛Hé
yÓs’ T¡ ¢ <=+–*+∫q≥T¢ n‘·ì MT<ä øπ düT ô|{≤ºsT¡ . >∑‹ ˝Òø£ Ç+{Ï kÕe÷qT¢ ny˚Tàdü÷Ô ñ
+fÒ, düe‹ ‘·*¢ Á|ü‘ê|tqT b˛©düT\ø£|Œü C…|Œæ +~. fÒ|t ]ø±s¡s¶ Y <=+–*+#ê&Éì b˛©düT\T
øπ düT ô|{≤ºsT¡ . esê¸\≈£î bÕ‘· Ç\T¢ ≈£L*b˛sTT nsTTq yêfi¯fl+<äs÷¡ #·ìb˛‘˚ s¡|Tüò T
¬s’˝Ò« bÕ¢{Ÿ bòÕ+ MT~øÏ #˚s¡>± b˛©düT\T |ü≥Tº≈£îb˛sTT |ü~ y˚\ s¡÷bÕj·T\T
<=+–*+∫q≥T¢ øπ düT\T ô|{≤ºsT¡ . ø£j å T· s√>∑+‘√ ‘·*,¢ sö&ûsTT»+‘√ ‘·+Á&ç eTs¡DùÏ d,Ô
ô|+∫q d”qj·T´ uÛ≤s¡´ s¡‘ï· eTà ‘·q s¡+≈£î ‘·Hêìï #·÷XÊ&Éqï ø√|ü+‘√ sê+u≤ãT
MT<ä <=+>∑‘q· + yÓ÷|æ Ç+{À¢+∫ ‘·]y˚TdüT+Ô ~. Äø£* rs¡TÃø√e&É+ø√dü+ sê+u≤ãT
ôdø’ fiÏ ó¯ fl <=+–*dü÷Ô |ü≥Tºã&É‘ê&ÉT. b˛©düT\T øπ düT ô|&É‘ês¡T. Ç+{À¢ ‘·+Á&ç u≤<Û\ä T
uÛ]Ñ +#·˝øÒ £ ‹s¡T|ü‹ s¬ ˝’ ø… ÿÏ kÕÿ«&é≈î£ <=]øÏ C…\’ T bÕ˝…’ eT\¢qï U…B’ <ë«sê dü÷{Ÿøπ düT
<=+>∑>± e÷] eT∞fl C…\’ TbÕ\j·÷´&ÉT <˚y+˚ Á<ä.
Ç˝≤ ã‘·ø£&ÜìøÏ ∫qï ∫qï H˚sê\T #˚dæq yêfi¯ófl, H˚sê\T nHê´j·T+>±
yÓ÷|üã&Éy¶ êfi¯ófl á qe\˝Àì |æ\\¢ T. Ç˝≤+{Ï |æ\*¢ ï ‘êqT düs«¡ dü«yÓTÆ ñ‘·eÔ T bÂs¡T\T>±
r]Ã~<ä›e\dæq #·+Á<äj·T´˝≤+{Ï yês¡¶s¡T¢, dü÷|ü]+f…+&Ó+≥T\T yêfi¯flqT ndü˝…’q
U…B’ \T>± e÷πsÃ ne÷qTwü •\TŒ˝…‘’ ˚ Ä |æ\\¢ J$‘·+ @eTÚ‘·T+~? |æ*ì¢ >∑~˝À
y˚dæ ø=&ç‘˚ n~ ≈£L&Ü ‹s¡>∑ã&ÉT‘·T+<äqï≥T¢, yês¡¶s¡¢ <Óã“\T uÛÑ]+#·˝Òì |æ\¢\T
sê+u≤ãT dü÷] Hêj·Tø£‘«· +˝À ‹s¡T>∑Tu≤≥T #˚dæ C…\’ T qT+∫ bÕ]b˛‘ês¡T. ∫e]øÏ
n+<äs÷¡ |ü≥Tºã&É‘ês¡T. C…\’ T qT+∫ ãj·T{ÏøÏ b˛sTTHê <Óã“\T ‹+≥÷H˚ ‹+≥Tqï
ø±düÔ nqï+ ≈£L&Ü <=s¡ø<£ ìä dü÷] sê+u≤ãT dü«#·Ã+¤ <ä+>± eT∞fl C…\’ T≈£î e#˚ÃkÕÔsT¡ .
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 51
>±j·T|ü&¶É >∑T+&Ó*ï ÄbÕ´j·T+>± Vü≤‘·TøÔ =ì Ä*+>∑q+ #˚dTü ø√e\dæq yês¡s¶ T¡ ¢
#·+Á<äjT· ´˝≤+{Ï yêfi¯ófl ªªá >∑es¡ïyÓT+{§ø£{Ï ‘˚s>¡ ± ô|&ÉT‘√+~. u≤>± ‹ì ã*dæ
&ÜqT‡\T #˚kÕÔs¡T.μμ nq&É+ ne÷qTwü+. nHê<∏ä |æ\¢\T Äs√>∑´+>± ñ+&É&ÜìøÏ
eT+∫ uÛÀ»q+ ô|{≤º*‡+~ b˛sTT, s¡#s· TT‘· e÷≥˝À¢ ªªnø£ÿ&É≥Te+{Ï yêfi¯ófl nHêïìï
|òTü q |ü<ës¡+ú >±H˚ e+&Ü\qï ìj·TeTy˚T+ ô|≥Tºø√˝Ò<Tä . ø=+&=ø£#√ Á<äe|ü<ës¡+ú >±
≈£L&Ü nHêïìï e+&Ée#·TÃqì ìs¡÷|ædü÷Ô ñ+{≤s¡T.μμ yÓ+ø£fÒdüT\T nH˚ u≤\Tì
e÷≥˝À¢ yêfi¯fl≈£î ô|fÒ~º ªª|ü⁄s¡T>∑T\ _sê´ì.μμ sê+u≤ãT e÷≥˝À¢ ªªnqï+˝À mìï
|ü⁄s¡T>∑T\T+{≤jÓ÷!μμ ªªnqï+˝ÀøÏ Ä eTõ®>∑ b˛düT≈£î+fÒ nqï+˝À |ü⁄s¡T>∑T\˙ï ô|ø’ Ï
‘˚˝≤ÔsTT.μμ Ç˝≤+{Ï ‹+&ç ‹ì s√>±\ bÕ\e⁄‘·Tqï |æ\*¢ ï dü÷|üs¬ ï+≥T ªª@+sê!
düsêÿs¡T kıeTTà ‹ì ø=yÓ«øÏÿ+<ë sêôdÿ˝Ÿμμ nq&É+ m+‘· <ës¡TD+. ìC≤ìøÏ, |æ\\¢ øÏ#Ã˚
edüTeÔ ⁄\˙ï Çfi¯fl≈£î ‘·s*¡ +∫ Ä dæ‹ú ˝À ñqï~ dü÷|ü]+f…+&Ó+≥T #·+Á<äjT· ´˝≤+{Ï
yêfi‚fl.
Ç˝≤+{Ï neédüú MT<ä s¡#s· TT‘· |ü<Tä HÓq’ yê´K´\T #˚dæ ‘·q ìã<ä‘Δ q· T #ê{≤s¡T.
ªªU≤ø° Á&ÉdTü ‡ nsTT‘˚ y˚dTü ø√˝Ò<Tä ø±˙ - nø£ÿ&ç dü÷|üs¬ «’ »s¡T¢ ‘·eT >∑T+&Ó\øπ U≤ø°
Á&ÉdTü ‡ ‘=&ç– ñ+{≤s¡Tμμ. Á|ü‘´· ø£å yêÚ≤´Hê˝Òø±ø£, ì•‘·yTÓ qÆ n~Ûøπ bå Õ\‘√ mø£ÿ&çøø£ ÿ£ &É
s¡#s· TT‘· á kÕe÷õø£ <äTsêàsêZìï <Ó|Œæ bı&ÉTdü÷Ô bÕsƒ≈¡ î£ \qT ø£~*dü÷Ô b˛‘ê&ÉT.
ªªs¡|Tüò T m+‘· y˚&TÉ ≈£îHêï b˛©düT\T $q˝Ò<Tä . n˝≤ $+fÒ yêfiËfles¡sTTHê ne⁄‘ês¡T
>±˙ b˛©düT\T ø±s¡T>±μμ e+{Ï n~Ûøπ bå Õ\‘√ ªªNø£{|Ï Pü \Tμμ J$‘ê\ MT<ä yÓ\T>∑TqT
Á|üd]ü +∫+~ á qe\.
ªªeTq düe÷»y˚T Mfi¯flì˝≤ #˚d+æ ~. MfiËfles¡÷ |ü⁄≥Tºø‘£ √H˚ H˚sd¡ Tü \ú Tø±s¡Tμμ nqï
e÷qe‘êeT÷]Ô yês¡s¶ Y sê»qï˝À s¡#s· TT‘· ø£ì|ækÕÔsT¡ . ªªyÓTTø£ÿ\T dü]>± ô|s¡>ø∑ b£ ˛‘˚
yÓTTø£ÿ\ ‘·|ü ø±<äT ‘√≥e÷* ‘·ù|Œ. Ä |æ\\¢ T n˝≤>∑j÷· ´s¡T n+fÒ n~ yêfi¯fl
‘·|ü ø±<äT. düe÷»+ ‘·|ü ne⁄‘·T+~μμ nqï sê»qï rs¡TŒ eTqTwüß*ï nìyês¡´+>±
H˚sd¡ Tü *ú ï #˚dTü qÔ ï kÕe÷õø£ neédüú MT<ä Ç∫Ãq rs¡TŒ. ÄVü‰<¢ øä s£ +¡ >± #·~$dü÷HÔ ˚
bÕsƒ≈¡ î£ ì yÓT<ä&TÉ øÏ |ü<Tä qT ô|fÒº á qe\ ‘Ó\T>∑T qe˝≤ kÕVæ≤‘·´+˝À ˇø£ #˚sT¡ Ãø£ÿ.
j·÷uÛ’… Äπsfi¯fl dü«‘·+Á‘· uÛ≤s¡‘· bÕ\q˝Àì &=\¢‘H· êìï m‹Ô #·÷|ü⁄‘·Tqï qe\ ªNø£{Ï
|üP\T.μ
áHê&ÉT : 26-1-2006.

j·TT<ä+Δ MT<ä |òsæ ê´<Ó’ ‘˚*b˛sTTq
ªs¡ø£Ôø±kÕs¡+μ
1918-20 ÁbÕ+‘ê\˝À ‘Ó\+>±D≤˝À dü+düÿèr |ü]s¡øDå£ √<äéT+>± yÓTT<ä˝q’…
ñ<äéT+ Áø£eT+>± ìC≤+ ìs¡+≈£îX¯ bÕ\q qT+&ç ‘Ó\+>±DqT $eTTø£Ô+ #˚ùd
ñ<äéT+>± |ü]D$T+∫, 1946 E˝…’ 4q ø£&yç +Ó &ç Á>±eT+˝À uÛ÷Ñ kÕ«eTT\T <=&ç¶
ø=eTTs¡jT· ´qT #·+|ü&+É ‘√ kÕj·TT<Ûä s¡÷|ü+ rdüTø=+~. Hê\T>∑T y˚\ eT+~ Hêj·T≈£î\T
ø±s¡´ø£s¡Ô\T eTs¡DÏ+∫q ñ<äéT+ 1951 nø√ºãsY 20q $s¡$T+|üã&ç+~.á
ñ<äéT+ Á|üu≤Û e+‘√ nbÕs¡yTÓ qÆ kÕVæ≤‘·´+ e∫Ã+~.
n|ü&ÉT $s¡$T+|üã&çq ñ<äéT+ ‹]– 1967˝À q>∑\® “Ø ñ<äéT+>±
yÓTT<ä˝+’… ~. n≥T lø±≈£îfi¯+ õ˝≤¢˝ÀqT, Ç≥T ñ‘·sÔ ¡ ‘Ó\+>±D≤˝ÀqT yÓTT<ä˝q’… q>∑\® “Ø
ñ<äéT+ sêÁwüº yê´|üyÔ TÓ +Æ ~. ‘=* ‘Ó\+>±D≤ Á|üC≤ kÕj·TT<Ûä b˛sê≥+ yÓTT<ä˝’… Äs¡T
<äXÊu≤›\T, q>∑\® “Ø ñ<äéT+ yÓTT<ä˝’… Hê\T>∑T <äXÊu≤›\T ì+&çq #ê]Á‘·ø£ dü+<äs“¡ +¤ ˝À
eTqeTTHêï+. e÷]ÿ‡»+, ˝…ìì»+, e÷y√ Ä˝À#·Hê $<Ûëq+ ‘ê‹«ø£ H˚|<ü ´ä∏ +>±
q÷‘·q Á|üC≤kÕ«$Tø£ $|üe¢ + \ø£´å +>± kÕ>∑T‘·Tqï ñ<äéT$T~. >∑‘· Hê\T>∑T <äXÊu≤›\˝À
q>∑\® “Ø ñ<äéT+ nH˚ø£ eT\T|ü⁄\T ‹]–+~. nH˚ø£ |ü]D≤e÷\≈£î >∑Ts¬ +’ ~. q>∑\® “Ø
ñ<äé÷ìï πøe\+ XÊ+‹ uÛÑÁ<ä‘·\ düeTdü´>± e÷Á‘·y˚T >∑T]Ô+∫q Á|üuÛÑT‘ê«\T,
Ä\dü´+>±HÓH’ ê <ëì Ä]úø,£ sê»ø°jT· dü«uÛ≤yêìï >∑T]Ô+#·ø£ ‘·|Œü ˝Ò<Tä . ‘ê‹«ø£+>±
_Ûqïï <äèø£Œ<∏+ä ‘√ ñqï Á|üuTÑÛ ‘·«+ düV≤ü »+>±H˚ ‘·q n~Ûø±sêìï Á|ü•ï+#˚ ñ<äé÷ìï
nD∫y˚ùd Á|üj·T‘·ï+ #˚düTÔ+~. <ëìøÏ ñ<äéTø±s¡T\ Á|ü‹|òüT≥Hê ‘·|üŒ<äT. Ç≥T
Á|üuTÑÛ ‘·«+ n≥T q>∑\® “Ø ñ<äéT+ s¬ +&ç+{Ï eT<Û´ä j·TT<äΔ yê‘êes¡D+ HÓ\ø=+~.
Væ≤+dü Á|ü‹Væ≤+dü\ q&ÉTeT dü+|ü<ä qwü+º , »qqwü+º »s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+~.¬s+&ÉT yÓ|’ ⁄ü ˝
qT+∫ nH˚ø£ s¡ø±\ m‘·T>Ô &∑ \É T, düe÷#ês¡ eédü\ú T |üì #˚dTü HÔ êïsTT. ñ<äéTø±s¡T\
‘·\\≈£î yÓ\\T ø£≥&º +É , ˝§+>∑Tu≤≥¢≈î£ Áb˛‘·‡Væ≤+#·&+É , ≈£L+_+>∑T\T, mHéøö+≥s¡T,¢
$Tdæ‡+>∑T\T, eT+<äT bÕ‘·s\¡ T, øÏ&Üï|ü⁄\T e+{Ï$ ìs¡+‘·s+¡ »s¡T>∑T‘·÷H˚ ñHêïsTT.
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 53
q>∑\® “Ø ñ<äé÷ìï düeT]ú+#˚ dü+dü\ú T, e´≈£î\Ô T ñHêïs¡T. e´‹πsøÏ+#˚ dü+dü\ú T e´≈£î\Ô ÷
ñHêïs¡T.ñ<äéT kÕqTuÛÑ÷‹|üs¡T\T ≈£L&Ü Á|üuÛÑT‘·« ÄÁ>∑Vü‰ìøÏ >∑Tsö‘·THêïs¡T.
ñ<äéT+˝À+∫ nH˚øe£ T+~ ãj·T{ÏøÏ edüTHÔ êïs¡T. nH˚øe£ T+~ ñ<äéT+˝À #˚sT¡ ‘·THêïs¡T.
ñ<äéT+˝À N*ø£\T, ø£\sTTø£\T. Á|üuTÑÛ ‘·«+ Á|ü»*ï ñ<äé÷ìøÏ <ä÷s¡+>± ñ+#·&ÜìøÏ
nH˚ø£ Á|üjT· ‘êï\T #˚dTü qÔ ï~. Ç˝≤ ˇø£ j·TT<äΔ yê‘êes¡D+ HÓ\ø=qï~.
á j·TT<ä+Δ MT<ä Ç|üŒ{Ïøπ nH˚ø£ qe\\T e#êÃsTT. ø=+&É>±*, ø=*eT+≥T
≈£îHêï~, }s¡T, n–ïø£D+, ø=eTTs¡+;Û+, ã‘·T≈£îb˛s¡T, |ü⁄&É$T|ü⁄Á‹ø£, sê>√, nqï\T,
n+≥sêì edü+‘·+, edü+‘· ^‘·+, ì|ü\yê>∑T, m<äTs¡–,Z qÁ¬s+ø£ ôd≥Tºø+Ï <ä e+{Ï
nH˚ø£ qe\\T e#êÃsTT. Çe˙ï q>∑®\“Ø ñ<äéT+ ‘ê‹«ø£‘·qT, b˛sê≥+˝Àì
$_Ûqï<äX\¯ qT, ñ<äéTø±s¡T\ Jeq$<ÛëHê\qT yêfi¯fl ‘ê´>±\qT ñ<äéT+˝Àì Ád”Ô
|ü⁄s¡Twü dü+ã+<Ûë\qT, ñ<äéT+˝À m<äTs¡jT˚ ´ düeTdü´\T yê{Ï |ü]cÕÿsê\qT ‘Ó*ù|
qe\\T. á ñ<äé÷ìï e´‹πsøÏ+#˚ qe\\T>± sê˝Ò<Tä >±ì, ø£<\ä∏ T, ø£$‘·\T ø=ìï
e#êÃsTT. á Áø£eT+˝À n+|üXj ¯ T· ´ qMHé sêdæq qe\ ªs¡øøÔ£ ±kÕs¡+μ e∫Ã+~.
ô|q’ ù|s=ÿqï qe\\˙ï ñ<äéT+‘√ eTy˚Tø£+ nsTTq, ñ<äéTkÕqTuÛ÷Ñ ‹|üsT¡ \T>±
ñ+≥Tqï s¡#s· TT‘·\T sêdæq$. q>∑\® “Ø ñ<äéT+ yÓTT<ä\e«&ÜìøÏ eTq düe÷»+˝Àì
@j˚T |ü]dæú‘·T\T <√Vü≤<ä+ #˚düTÔHêïjÓ÷ #Ó|æŒ ñ<äé÷ìï ∫Á‹+#êsTT. yê{Ï˝À
ñ<äéT+˝Àì ˝ÀbÕ\qT ≈£L&Ü m‹Ô#÷· |æq qe\\THêïsTT. düe÷C≤ìï b˛©düT\T
q>∑®˝…’≥T¢ nì ø±≈£î+&Ü es¡Z <äèø£Œ<∏ä+‘√ $X‚¢wæ+#êsTT. q>∑®\“Ø ñ<äé÷ìï es¡Z
b˛sê≥+>±qT, n+<äT˝À Væ≤+dü Á|ü‹Væ≤+dü, bıs¡bÕ≥T¢ dües¡D\T nìyês¡ýÓTqÆ $>±qT
∫Á‹+#êsTT.
qMHé >±s¡T ≈£L&Ü ªs¡øøÔ£ ±kÕs¡+μ˝À ñ‘·sÔ ¡ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À ø=qkÕ>∑T‘·Tqï
ñ<äé÷ìï j·TT<äeΔ Tì ù|s=ÿHêïs¡T. j·TT<äeΔ Tq>±H˚ s¬ +&ÉT |üø±å \T, yê{ÏøÏ ‘·eTyÓq’
<äèø£Œ<∏ë\T, m‘·T>Ô &∑ \É T, \øå±´\T ñ+{≤sTT. s¡#s· TT‘· Ä j·TT<ëΔìï edüTeÔ ⁄>± rdüTø=ì
qe\ sêj·÷\qT≈£îqï|ü&ÉT Ä s¬ +&ÉT |üø±å \˝À @<√ ˇø£ <ëì yÓ|’ ⁄ü yÓTT>±Z*. ˝Ò<ë
s¬ +&ÉT |üø±å \q÷ ‹s¡dÿü ]+∫, ‘·q<Óq’ |üø±å ìï Á|ü‹bÕ~+#ê*. n+‘˚>±ì s¬ +&ÉT|üø±å \
b˛sê≥+˝À Á|ü»\T #·∫Ãb˛‘·THêïs¡ì |òsæ ê´<äT e÷Á‘·yT˚ #˚dæ }s¡T≈£îHêïs¡T qMHé
>±s¡T. Bìe\¢ Á|üj÷Ó »q+ X¯Sq´+. b˛©düT\≈£î ˝Ò<ë Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ qø£˝® ≥ ’… ≈¢ î£ eT<Û´ä
»s¡T>∑T‘·Tqï b˛s¡T˝À dü+|ü<ä qwüeº TÚ‘·Tqï<äì, »qqwü+º »s¡T>∑T‘·Tqï<äì n+<ä]ø°
‘Ó\TdüT. qe˝≤ s¡#s· TT‘· #Ó_‘˚ ‘·|Œü ‘Ó*j·Tì s¡V≤ü dü´+ ø±<äT. »s¡T>∑T‘·Tqï <ëì
MT<ä s¡#s· TT‘· ne>±Vü≤q @$T{Ï? n_ÛÁbÕj·T+ @$T{Ï? ‘êHÓ≥TyÓ|’ ⁄ü ˝Ò<ë <ëìøÏ
‘·q |ü]cÕÿs¡yT˚ $T{Ï? <ëìì nù|øÏkå ÕÔ&TÉ bÕsƒ≈¡ î£ &ÉT á qe\ #·<Tä e⁄‘·Tqï|ü⁄&ÉT. á
nù|ø£qå T á qe\ rs¡Ã<äT. ªªme]~ ‘·|ü , me]~ ˇ|ü nqï MTe÷+dü CÀ*μμ
ø¬ fi¯fl˝Ò<ìä , ªs¡#s· TT‘·>± Hê n_ÛÁbÕj·÷ìï #Ó|Œü &ÜìøÏ H˚qT Á|üjT· ‹ï+#·˝<Ò Tä nì,μμ
ªªˇø£]ï K+&ç+#·&É+>±˙ ˇø£]ï düeT]ú+#·&É+>±˙ á qe\ ñ<˚›X¯+ø±<äT.μμ nì
eTT+<äTe÷≥˝À #Ó|ü ≈£îqï+‘·e÷Á‘êq s¡#s· TT‘· u≤<Û´ä ‘· r]b˛<äT. s¡#s· TT‘· @Hê&É÷
‘êeTsê≈£î MT<ä ˙{Ïu§≥Tº˝≤>± ñ+&É&+É kÕ<Û´ä + ø±<äT. øπ e\+ |òsæ ê´<äT #ÓjT· ´&ÜìøÏ
e÷Á‘·y˚T qe\ sêj·T&É+ d”ìj·TsY s¡#·sTT‘·>± qMHé ‘·qqT ‘êqT |ü]$T‘·+
#˚düT≈£îHêïs¡T.
ñqïe \ø°àå Hêsêj·TD >±] e÷\|ü*¢ qe\ ñ+~. Äj·Tq >±+BÛjT· e÷s¡+Z ˝À
»s¡T>∑T‘·Tqï kÕ«‘·+Á‘√´<äé÷ìï $|üy¢ ê‘·àø£ |ü<‹Δä ˝À ø=qkÕ>∑T‘·Tqï »>∑&Z TÉ e÷sêZìï
qe\˝À ∫Á‹+#ês¡T. Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ »>∑ìZ øÏ eT<Û´ä »s¡T>∑T‘·Tqï j·TT<ëΔìï n<äT“¤‘+· >±
∫Á‹+#ês¡T. ÄK]øÏ Äj·Tq >±+BÛsTT»+ yÓ|’ ⁄ü yÓTT>±Z&TÉ . n+<äTøπ »>∑ìZ eT<Û´ä ˝ÀH˚
#·+|æ+∫ sêeT<ëdüTì ∫es¡<ëø± Áã‹øÏ+#ê&ÉT. >±+BÛsTT»+˝À |ü]$T‘·T*ï
Á|ükÕÔ$+#ê&ÉT. »>∑ìZ $<Ûëq+˝Àì ÄyÓ÷~+#ê*‡q n+XÊìï Á|ükÕÔ$+#ê&ÉT. ÄK]øÏ
‘·q |üøyå£ T˚ <√ ‘·q yÓK’ ] @$T{À ‘˚*Ã #ÓbÕŒ&ÉT. $XÊ\yÓTqÆ ø±Hê«dt >∑\ qe\˝À á
düŒwüº‘· ˝Ò≈£î+&Ü s¡#·sTT‘· n_ÛÁbÕj·÷\ìï+{Ï˙ bÕÁ‘·\ MT~øÏ HÓ{Ïºy˚dæ ªªÇìï
n_ÛÁbÕj·÷˝À¢ s¡#s· TT‘· n_ÛÁbÕj·Ty˚T$T{À ‘Ó\TdüTø√e&É+ ø£w+ºü . bÕÁ‘·\T, dü+|òTü ≥q\T
‘·|üŒ á qe\˝À s¡#·sTT‘· mø£ÿ&Ü ø£ì|æ+#·&ÉT. s¡#·sTT‘· ‘êeTsê≈£î MT<ä ˙{Ï
u§≥Tº˝≤ ñ+&çb˛‘ê&ÉT.μμ nì m+. s¡M+<äsY nqï≥T¢>± ñ+&çb˛e&É+ uÛ≤e´+ ø±<äT.
s¡#·sTT‘· n_ÛÁbÕj·Ty˚T$T{À #Ó|üŒ≈£î+&Ü <ëø√ÿe&É+ kÕVæ≤‘·´ Á|üjÓ÷»Hêìï
<Óã“rdüTÔ+~.
ªs¡øøÔ£ ±kÕs¡+μ nH˚ ù|sπ s¡#s· TT‘· s¬ +&ÉT |üø±å \ H˚|<ü ë∏ ´\ ø£Hêï s¬ +&ÉT |üø±å \
‘ê‹«ø£‘·\ ø£Hêï nìyês¡´+>± ø£ì|æ+#˚ HÓ>∑{Ïyé |òü*‘ê\qT m‹Ô #·÷bÕ\H˚
|òæsê´<äT<äèwæºì <Ûä«ìdüTÔqï~. j·TT<äΔeTqï ‘·sê«‘· #êe⁄\T ‘·|üŒe⁄. sêe÷j·TD
eTVü‰uÛ≤s¡‘ê˝À¢ »q+ #êe˝Ò<ë? yê´düT&ÉT bÕ+&Ée⁄\yÓ|’ ⁄ü , yê©àøÏ sêeTTì yÓ|’ ⁄ü
yÓTT>∑˝Z <Ò ë? qMHé >±s¡T Ä |üì m+<äT≈£î #ÓjT· ´˝Òøb£ ˛j·÷s¡T? #·]Á‘· n+‘ê ‘Ó*dæq
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 55
s¡#·sTT‘· |òæsê´<äT<ës¡T&ÉT>± $T–*b˛e&É+ $cÕ<ä+. ¬s+&ÉT |üøå±\T q#·Ãq|ü&ÉT
eT÷&Ée |üø±å ìï düèwæ+º ∫e⁄+fÒ á qe\≈£î $X¯«dü˙j·T‘· dæ~+Δ ∫ ñ+&˚~.
qe\qT #·]Á‘·, es¡eÔ ÷q+, uÛ$Ñ wü´‘·TÔ nì eT÷&ÉT $uÛ≤>±\T #˚XÊs¡T. es¡eÔ ÷qy˚T
Á|ü<ëÛ quÛ≤>∑+. bÕsƒ≈¡ î£ \≈£î yêdüyÔ ê\T düT\uÛ+Ñ >± ns¡+ú ø±e&ÜìøÏ uÛ≤s¡‘<· X˚ Êìï »+ã÷
B«|üeTì, ‘Ó\+>±DqT Á‹*+>∑ B«|üeTì ìC≤+ qyêãTqT MTHêsYsêE nì,
s¡C≤ø±s¡T\qT yê\+{°sì¢¡ , ôV≤’ <äsêu≤<äTqT »Vü‰Hêu≤<äT nì, <=s¡\qT <äsê®\ì,
H˚{Ï qø£˝® ≥’… q¢ T Áø±+‹ø±s¡T\ì, ø±+Á¬>dt bÕØºì ≈£îs¡+^j·TT\ bÕØº nì, es¡+>∑\T¢qT
e+>±˝ nì @ e÷Á‘·+ #·]Á‘· ‘Ó*dæq yêfi¯flø¬ H’ ê ÇfÒº ‘Ó*ùd≥≥T¢ e÷sêÃs¡T. #·]Á‘·
$uÛ≤>∑+˝À uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À ‘=* qT+N ø£sà¡ dæ<ëΔ+‘·+ eTq #Ó‘’ H· ê´ìï ˙s¡T ø±s¡Ã≥+
e\¢ $<˚obÕ\q kÕ>∑&+É , kÕ«‘·+Á‘·´ b˛sê≥+, kÕ«‘·+Á‘·´ dæ~,Δ ‘Ó\+>±D≈£î Ä\dü´+>±
kÕ«‘·+Á‘·´+ sêe&É+, ‘Ó\+>±D Á|üC≤ kÕj·TT<Ûä b˛sê≥+, <ëì $s¡eTD, ‘·sê«‹
|ü]D≤e÷\˝À q>∑\® “Ø ñ<äéT ÁbÕs¡+uÛ+Ñ - M≥ìï{Ï˙ ≈£î|¢ +Ôü >± #Óù|ŒXÊs¡T. es¡eÔ ÷q+
1985 ÁbÕ+‘·+˝À ˇø£ b˛©düT Ä|òd” sü T¡ ì qø£‡˝…≥ ’ T¢, <ëìøÏ Á|ü‹>± b˛©düT\T &Üˆˆ
sêeTHê<∏+ä qT #·+|ü&+É ‘√ yÓTT<ä˝’… Ç{°e\ 2004˝À e÷y√sTTwüß\º ≈£î Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ
eT<Û´ä #·sÃ¡ \T »]– $|ò\ü + ø±e&É+<ëø± ∫Á‹+#ês¡T. n+fÒ es¡eÔ ÷q+˝À >∑‘· 20
@fi¯fl j·TT<äΔ |ü]D≤e÷\T #Óù|Œ Á|üjT· ‘·ï+ #˚XÊs¡T. ø£<+ä∏ ‘ê e+>±˝ nH˚ ù|s¡T >∑\
es¡+>∑\T¢, <ëì |ü]düs¡ ÁbÕ+‘ê˝À¢ »s¡T>∑T‘·T+~. uÛ$Ñ wü´‘·TÔ nH˚ ∫≥º∫e] ∫qï
uÛ≤>∑+˝À 2004 Hê{Ïøπ yÓTT<ä\j·TT´qï sê»ø°jT· kÕ+|òTæ ø£ kÕ+düÿè‹ø£ |ü]D≤e÷\T
Ç+ø± $»è+_ÛkÕÔjT· ì, ndæ‘Ô «· ñ<äé÷\T ã\|ü&‘É êj·Tì $\Te\˙ï |ü‘q· eTÚ‘êj·Tì,
eT÷&√ Á|ü|+ü #· j·TT<ä+Δ e∫Ã n+‘ê HêX¯qyÓTqÆ ‘·sê«‘· |ü⁄q'düèwæº »s¡T>∑T‘·T+<äì,
n|ü⁄Œ&ÉT kÕ«s¡+ú ˝Òì k˛wü*dtº e÷qe⁄&ÉT |ü⁄{Ïº eTs√ Á|ü|+ü #êìï ì]àkÕÔ&ìÉ s¡#s· TT‘·
dü«j·T+>± #ÓbÕŒ&ÉT.
sêe⁄\|ü*˝¢ À |ü+#êsTTr mìïø£˝À¢ ì\ã&ç >¬ *∫ düe÷C≤ìøÏ ùde #˚<ë›eTqT≈£îqï
j·TTe≈£î&ÉT Ms¡kÕ«$T eTTs¡V≤ü ] sêe⁄ nH˚ bÕ‘· düsŒ¡ +∫ #˚‹˝À z&çb˛‘ê&ÉT. yÓ+≥H˚
Ms¡kÕ«$T nC≤„‘·+˝ÀìøÏ yÓ[flb˛sTT Áø±+‹ø±s¡T˝À¢ ø£*dæb˛‘ê&ÉT. eTTs¡Vü≤]sêe⁄
uÛ÷Ñ eTT˝À¢ mÁs¡C+… &Ü\T yÓ\TkÕÔsTT. eTTs¡V≤ü ] sêe⁄ Vü≤‘·´≈£î >∑Tsö‘ê&ÉT. nq+‘ês¡+˝À
eTT‘·´+sêe⁄ nH˚ düsŒ¡ +∫ düTC≤‘· nH˚ {°#s· ìY HêX¯q+ #ÓjT· úÀ‘˚ ÄyÓT ø=&ÉT≈£î
n&ÉT≈¶ î£ +{≤&ÉT. b˛©düT\T n‘·ìï Áø±+‹ø±s¡T&ÉT>± eTTÁ<äyù˚ dÔ n‘·&TÉ nC≤„‘+· ˝ÀìøÏ
yÓfi≤Ô&TÉ . }fiÀ¢+∫ q>∑s+¡ #˚sT¡ ≈£îqï eTT‘·´+sêe⁄ }fiÀfl ˇø£ ô|[fløÏ eùdÔ Áø±+‹ø±s¡T\T
#·+ù|kÕÔs¡T. ø£s¡TD≤ø£s¡sêe⁄ bı\+˝À |æ&Éø£˝Ò]+<äì n‘·ì bÕ˝…>±&ÉT yÓ+ø£{≤Á~
e÷~>∑ eT‘·TeÔ «qT #êe>=&É‘ê&ÉT. <ëìì ìyê]+#·uÀsTT $|ò\ü T¬sq’ ÄyÓT ø=&ÉT≈£î\T
j·÷<äjT· ´, kÕs¡jT· ´\T nC≤„‘+· ˝ÀøÏ yÓ[flb˛‘ês¡T. Ç≥T yÓ+ø£{≤Á~, ø£sT¡ D≤ø£s¡ sêe⁄,
n≥T Ms¡kÕ«$T Vü≤‘·´≈£î >∑Tsö‘ês¡T. ø£sT¡ D≤ø£ss¡ êe⁄ Vü≤‘·´ dü+<äs“¡ +¤ >± Äy˚X+¯ >±
e÷{≤¢&ç Áø±+‹ø±s¡T\≈£î {≤¬sZ{Ÿ ne⁄‘ê&ÉT m+.m˝Ÿ.m. düTUÒ+<äsY ¬s&ç¶. Äj·Tq
e÷s¡Trsêe⁄ nH˚ eTs√ m+.m˝Ÿ.m ≈£L‘·Ts¡T ô|[flø√dü+ Vü≤ì+ù|≥≈£î edüTHÔ êï&Éì
‘Ó\TdüT≈£îì eT+<äTbÕ‘·s¡ ù|\TkÕÔs¡T Áø±+‹ø±s¡T\T. ø±ì n|ü&ÉT #·ìb˛sTT+~
ù|<ä]ø£+ qT+&ç u≤>± ø£w|ºü &ü ç #·<Tä e⁄ø=ì J$‘·+˝À dæsú |¡ &ü uÉ À‘·Tqï X‚wjü T· ´ ø=&ÉT≈£î\T.
á düeTj·T+˝À b˛©düT\T q\T>∑Ts¡T j·TTe≈£î*ï |ü≥Tº≈î£ e∫Ã ø±˝ÒÃXÊs¡T. ø=Hêïfi¯fl≈£î
sêeTÁøÏcÕísêe⁄ nH˚ e÷J sê»ø°j·T Hêj·T≈£îì mes√ #·+bÕs¡T. Áø±+‹ø±s¡T
\qT≈£îHêïs¡T b˛©düT\T. <ëì |üs´¡ ekÕq+>± sê|òTü e¬s&ç¶ nH˚ bÂs¡V≤ü ≈£îÿ\ Hêj·T≈£îìï
mes√ #·+ù|XÊs¡T. mìïø£\˝À düTUÒ+<äsY ¬s&ç¶ Á|ü#ês¡+˝À ñ+&É>± eT+<äTbÕ‘·s¡
ù|*+~. Äj·Tq ‘·|Œæ +#·T≈£îHêï&ÉT. ø±+Á¬>dt z&çb˛sTT ‘Ó\T>∑T<˚X+¯ n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ
e∫Ã+~. Á|üeTTK $|üe¢ ø±s¡T&ÉT mHéøö+≥s¡j÷· ´&ÉT. Á|ü‹>± u≤\THêj·Tø˘ nH˚ b˛©düTqT
Áø±+‹ø±s¡T\T #·+bÕs¡T. ‘·q ‘·+Á&çì uÛ÷Ñ kÕ«$T ‹{≤º&ìÉ <ä[‘· yÓTdÆ j ü T· ´ nC≤„‘+· ˝ÀøÏ
yÓ[flb˛sTT eT∞fl b˛©düT\≈£î ˝§+–b˛‘ê&ÉT. j·÷<ä–]¬s&ç¶ Vü≤‘·´≈£î >∑Ts¬ ‘’ ˚ b˛©düT\T
e÷J nsTTq yÓTdÆ j ü T· ´qT |”&kç ÕÔsT¡ . ø=‘·øÔ =+&É >∑T≥º˝À¢ Áø±+‹ø±s¡T\ düe÷y˚X+¯
MT<ä b˛©düT\ <ë&ç »]– 12 eT+~ mHéøö+≥sY ne⁄‘ês¡T. yê]˝À Ç<äs› T¡ {≤|t
©&ÉsT¡ .¢ b˛‘ês¡+˝À bÕsƒX¡ Ê\ uÛeÑ q ÁbÕs¡+uÛÀ‘·‡yêìøÏ e∫Ãq|ü&ÉT e÷s¡Trsêe⁄qT
j·÷<äj·T´ ãè+<ä+ #·+|ü⁄‘·T+~. Äj·Tq uÛ≤s¡´ düTC≤‘· m+.m˝Ÿ.m. ne⁄‘·T+~.
‹|üŒ‹Ô˝À Áø±+‹ø±s¡T\ düe÷y˚X+¯ MT<ä b˛©düT\ <ë&ç˝À ø=+<äsT¡ #·ìb˛>± j·÷<äjT· ´
‘·|Œæ +#·T≈£î+{≤&ÉT. düTUÒ+<äss¬Y &ç¶ ‘·eTTàì ø=&ÉT≈£î $˙˝Ÿ s¬ &ç¶ ø±s¡T˝À b˛‘·Tqï q\T>∑T]ï
- $˙˝Ÿ s¬ &ç,¶ n‘·ì ‘ê‘·, ‘·+Á&ç, ø±s¡T Á&Óe’ sY\qT Áø±+‹ø±s¡T\T ø±*Ã #·+|ü⁄‘ês¡T.
düTBÛsqY T Áù|$T+∫q düT˙\ n‘·&TÉ n<äèX¯´+ ø±e&É+‘√ n‘·ìï yÓ‘T· ≈£îÿ+≥÷b˛sTT
Vü≤‘·´≈£î >∑Tsö‘·T+~. Áø±+‹ø±s¡T˝Ò ÄyÓTqT HêX¯q+ #˚dæ #·+bÕs¡ì b˛©düT\T Á|ü#ês¡+
#˚kÕÔsT¡ . düT˙\ nH˚ Ç+≥sY #·~y˚ ne÷àsTT ùd«#êÃ¤Á|”‹‘√ ‘·q ñbÕ<Ûë´j·TT&Óq’
lø±+‘YqT Áù|$T+∫ düV≤ü Jeq+ #˚dæ yÓ÷düb˛‘·T+~. Ä ‘·sê«‘· dü+<Û´ä nH˚ ne÷àsTT
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 57
<ë«sê Ád”Ô yê<ä+ >∑T]+∫ ‘Ó\TdüT≈£î+≥T+~. düTBÛsY nH˚ $|üe¢ yê~ <ë«sê kÕj·TT<Ûä
b˛sê≥+ >∑T]+∫ $+≥T+~. n‘·ì uÛ≤eC≤\+‘√ Äø£]¸+|üã&ç, n‘·ì‘√ @&Ü~
‹s¡T>∑T‘·T+~. Ä ‘·sê«‘· Äj·Tq n<äèX¯éTÚ‘ê&ÉT. n‘·ì MT<ä yêýÓ÷Vü≤+‘√
Áø±+‹ø±s¡T\‘√ ø£\yê\ì ãj·T\T<˚] b˛sTT n&É$˝À X¯eyÓTÆ ‘˚\T‘·T+~. b˛©düT˝Ò
#·+bÕs¡ì Áø±+‹ø±s¡T\T, Áø±+‹ø±s¡T˝Ò #·+bÕs¡ì b˛©düT\T Á|üø£≥q*kÕÔs¡T.
ˇø£s√E r>∑\|ü*ø¢ Ï eékÕj·T ≈£L©\‘√ ì+&çq mø˘‡Áô|dt edü÷Ô ñ+~. <ëì˝À
Á|ü‘ê|ü s¬ &ç,¶ sê|òTü e s¬ &ç¶ nH˚ Ç<äs› T¡ uÛ÷Ñ kÕ«eTT\T Á|üj÷· DÏdTü HÔ êïs¡T. ãdüT‡ n&É$˝ÀøÏ
sê>±H˚ Ç<äs› T¡ Áø±+‹ø±s¡T\T ãdüT‡qT Ä|æ uÛ÷Ñ kÕ«eTT*ï #·+|ü&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïkÕÔsT¡ .
ãdt Á|üj÷· DÏ≈î£ \T yêfi¯fl MT<ä ‹s¡>ã∑ &É‘ês¡T. Áø±+‹ø±s¡T\T ô|Á{À\T b˛dæ ãdüT‡≈£î
n–Zu…&ÜÔs¡T. q\uÛ…’eT+~ Á|üj·÷DÏ≈£î\T, eTT>∑TZs¡T Áø±+‹ø±s¡T\T Ä eT+≥˝À¢
uÛdÑ àü yÓTbÆ ˛‘ês¡T. á dü+|òTü ≥q MT<ä nH˚ø£ yê<ë\T $ì|ækÕÔsTT. ø=ìï s√E\‘·sê«‘·
Áø±+‹ø±s¡T\ yÓ|’ ⁄ü qT+&ç ø£eå ÷|üD‘√ ≈£L&çq Á|üø≥ £ q yÓ\Te&ÉT‘·T+~.
á Áø£eT+˝À düe÷»+˝Àì nH˚ø£ bÕsêÙ´\ qT+&ç Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ, Áø±+‹ø±s¡T\≈£î
eT<Ûä´ #·s¡Ã\T »s¡>±\ì, XÊ+‹ ˇ|üŒ+<ä+ ≈£î<äsê\ì Á|ü‹bÕ<äq\T ekÕÔsTT.
yÓ<’ ´ä Hê<∏Hä é á ñ<äé÷ìï q&ÉT|ü⁄‘ê&ÉT. Á|ü»\ qT+∫, Á|üC≤ dü+|ò÷ü \ qT+∫ e#˚Ã
e‹Ôfi¯fl≈£î Ç≥T Á|üuÛÑT‘·«+ n≥T Áø±+‹ø±s¡T\T ‘·\e+#·ø£ ‘·|üŒ˝Ò<äT. yÓ’<ä´Hê<∏äHé
Á|üj·T‘êï\T |òü*+#êsTT. #·s¡Ã\ mC…+&Ü ‘·j·÷s¡sTT´+~. Áø±+‹ø±s¡T\T nC≤„‘·
yêdü+ qT+&ç #·s¡Ã\≈£î e#êÃs¡T. Á|üuÛÑT‘·«+ Áø±+‹ ø±s¡T\≈£î düTs¡øÏå‘·yÓTÆq $&ç~
@sêŒ≥T #˚d+æ ~. |ü~s√E\T #·sÃ¡ \T »]>±sTT. s¬ +&√ $&É‘· #·sÃ¡ \≈£î Áø±+‹ø±s¡T\T
Äj·TT<Ûë\T $dü]+® ∫ sêyê\ì Á|üuTÑÛ ‘·«+ Á|ü‹bÕ~+∫+~. Áø±+‹ø±s¡T\T <ëìì
ÄyÓ÷~+#·˝Ò<äT. #·]Á‘· |ü⁄qsêeè‘·yÓTÆ+~. eT∞fl #·s¡Ã\≈£î neø±X¯y˚T ø£\>∑˝Ò<äT.
ÇB es¡eÔ ÷q+˝Àì kÕsê+X¯+.
s¡#s· TT‘· qe\ ∫es√¢ n_ÛÁbÕj·T|ü&qç fÒ¢ ndæ‘Ô «· ñ<äé÷\T ã\|ü&Ü¶sTT. Çyêfi¯
ny˚ Á|ü<ëÛ q+>± ñHêïsTT. s¡#s· TT‘· #Ó|Œæ q Ç‘·s¡ |ü]D≤e÷\÷ edüTHÔ êïsTT. eT÷&√
Á|ü|+ü #· j·TT<ä+Δ , ‘·<qä +‘·q |ü⁄q'düèwæº n+<äT˝À+∫ k˛wü*düTº e÷qe⁄&ÉT, eTs√
Á|ü|+ü #· ìsêàD+ ø√dü+ m<äTs¡T #·÷&É&yÉ T˚ eTq|üì.
á qe\+‘ê #·~$q ‘·sê«‘· #·]Á‘·, <ëì˝Àì |ü]D≤e÷\qT s¡#s· TT‘· m+‘√
C≤Á>∑‘>Ô· ± Á>∑+<∏dä +úü #˚dqæ rs¡T bÕsƒ≈¡ î£ *ï ÄX¯Ãs¡´|üsT¡ düT+Ô ~. Ç<=ø£ >=|üŒ &Ü≈£îýÓT+fÒwHü é
$\Te>∑\ qe\ nq&É+˝À dü+<˚V≤ü + ˝Ò<Tä . ø£+<äT≈£L] s¡#q· ˝À¢ ø£ì|æ+#˚ bÕÁ‘·\T
Hê{Ï yêdü$Ô ø£ e´≈£î\Ô ˙ ‘·\|æ+#˚e+{≤s¡T. ãVüAXÊ qMHé Ä •˝≤ŒH˚ï nqTø£]+∫
q≥T¢Hêïs¡T. ˇø£ ñ<äéTø±\|ü⁄ Jeq dü+øå√uÛ≤ìï j·T<∏ë‘·<+ä∏ >± ∫Á‹+#·&ÜìøÏ s¡#s· TT‘·
#˚dqæ ø£èwæ ø£©˝Ô ìÒ ~. ‘·q yÓTT>∑TqZ T Á|üø{£ +Ï #·&+É Çwü+º ˝ÒøH£ √ Á|üø{£ ùÏ dÔ e#˚Ã |ü]D≤e÷\
e\¢H√ Äj·Tq ‘·q yÓTT>∑TqZ T Á|üø{£ +Ï #˚ |üìøÏ |üPqTø√˝Ò<Tä . <ëìe\¢ s¡#H· ê Á|üj÷Ó »q+
ø=+‘· es¡øπ dæ~+› ∫Hê, á qe\ eTq düe÷» |ü]D≤e÷\qT n$ »s¡T>∑T‘·Tqï
dü\ú +˝À n‘·´+‘· düMT|ü+ qT+∫ ∫Á‹+∫+~.
es¡eÔ ÷q düe÷»+˝Àì ˝ÀbÕ\qT+#˚ Áø±+‹ø±s¡ ñ<äéT+ |ü⁄{Ï+º <äH˚ XÊÁd”j Ô T·
ne>±Vü≤q s¡#·sTT‘·≈£î+~. nsTT‘˚ πøe\+ e´øÏÔ>∑‘· u≤<Ûä\‘√H˚ j·TTe≈£î\T
Áø±+‹ø±s¡T\T>± e÷s¡T‘·THêïs¡H˚ |ü]$T‘·yTÓ qÆ n_ÛÁbÕj·T+ s¡#s· TT‘·≈î£ +<ë nì ≈£L&Ü
nì|ædTü +Ô ~. Áø±+‹ø±s¡ ñ<äéT dæ<ëΔ+‘ê\T q$Tà ñ<äéTø±s¡T˝…q’ yêfi¯ófl ˝Òsê?
nH˚ Á|üXï¯ |ü⁄&ÉT‘·T+~. á qe\˝À á s¬ +&√ bÕsêÙ´ìï s¡#s· TT‘· |üP]Ô>± $düà]+∫
q≥¢ì|ædüTÔ+~.
bÕsƒ≈¡ î£ \T qe\H˚ ø±<äT qe\+‘ê #·~$q ‘·sê«‘· qe˝≤ s¡#s· TT‘·qT ≈£L&Ü
#·<yä ê\ì Á|üjT· ‹ïkÕÔsT¡ . qe\˝À qe˝≤ø±s¡TDÏí yÓ‘T· ≈£î‘ês¡T. á qe\˝À ø±s¡D≤\T
@yÓ’Hê qe˝≤ s¡#·sTT‘· bÕsƒ¡≈£î\‘√ e÷{≤¢&É&ÉT. Äj·Tq bÕÁ‘·\T e÷Á‘·y˚T
e÷{≤¢&‘É êsTT. yê{Ï˝À Äj·Tq ø£ì|æ+#·&TÉ . $q|æ+#·&TÉ .
kÕVæ≤‘·´H˚Á‘·+ : ôdô|+º ãsY 2006
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 59

ªÁ|»
ü \ eTìwæμ qe˝≤ •\Œ+
The form must correspond to the content as closely as
possible, giving it maximum expressiveness and assuring the
strongest possible impact on the readers for whom the work is
intended.
- A.Lunacharsky
- (On Lliterature and Art Page 15)
@ s¡#q· ˝ÀHÓH’ ê s¬ +&É+XÊ\T+{≤sTT. ˇø£{Ï s¡#s· TT‘· #Óù|Œ $wüjT· +, s¬ +&ÉT Ä
$wüj÷· ìï s¡#s· TT‘· #Óù|Œ $<Ûëq+. yÓTT<ä{~Ï edüTeÔ ⁄, s¬ +&Ée~ •\Œ+. s¡#q· ˝À á
s¬ +&É÷ düeTq«j·T+ bı+~q|ü&˚ s¡#q· >=|üŒ<äe⁄‘·T+~. edüTeÔ ⁄ s¡#q· ˝À Á|ü<ëÛ q
n+X¯+. •\Œ+ edüTeÔ ⁄qT ã\+>± bÕsƒ≈¡ î£ ì <ä>sZ∑ ≈¡ î£ #π̊sÃ kÕ<Ûqä +. edüTeÔ ⁄ •˝≤Œìï
ìsê<ä]+#·≈L£ &É<Tä . •\Œ+ edüTeÔ ⁄qT $T+π>j·T≈£L&É<Tä . ÇqTeTT edüTyÔ ‘’Ó ,˚ ø£‹,Ô düT‹Ô,
ø=&Ée* •˝≤Œ\T. yÓ<Tä s¡T edüTyÔ ‘’Ó ˚ ãT{≤º, u§{≤º •˝≤Œ\T. eT{Ïº edüTyÔ ‘’Ó ˚ ≈£î+&É,
|æ&‘É · •˝≤Œ\T. ø=j·T´ edüTyÔ ‘’Ó ˚ H=>∑, ø±&ç, y˚T&ç •˝≤Œ\T. eTT&ç düsT¡ ≈£îqT ì]›wyºü TÓ qÆ
s¡÷|ü+˝ÀøÏ eT\#·Tø√e&É+ •\ŒHÓ’|ü⁄D´+. Bìì s¡#·sTT‘· XÀ~Û+∫ kÕ~Û+#ê*.
s¡÷|üsV¡ ≤æ ‘·yTÓ qÆ edüTeÔ ⁄ ˝Òøb£ ˛sTTHê kÕVæ≤‘·´+˝À s¡#s· TT‘· |ü]D‘· s¡÷|ü+ ø√dü+
Á|üjT· ‹ï+#ê*. uÛ≤e+ u§eTà>± e÷sê\+fÒ n~ s¡#s· TT‘· eTdæwÔ ÿü + nH˚ ø=*$T˝À
ø±– kÕ– ãj·T≥≈£î sêyê*. n|ü&˚ s¡#q· ≈£î ø£fi¯ nãT“‘·T+~. ªÁ|ü»\eTìwæμ ø£fi≤‘·àø£
s¡#·q.
‘Ó\T>∑T yêfi¯fl≈£î qe˝≤ •\Œ+ ø£Hêï ø£<∏ëìø± •\Œy˚T u≤>± |ü≥Tºã&ç+~.
bÕXÊÃ‘·T´\≈£î qe˝≤ s¡#q· ø£Hêï ø£<ë∏ ìø± s¡#H· ˚ ø£weºü Tì|æ+∫+~. Ä Á|üÁøÏjT· qT
bÕXÊÃ‘·T´\ qT+∫ d”«ø£]+∫q ‘Ó\T>∑T yêfi¯fl $wüjT· +˝À e÷Á‘·+ Ç~ ‹s¡>ã∑ &ç+~.
‘Ó\T>∑T˝À qe˝≤ ìs¡«#·HêìøÏ ì\ã&˚$ ø=H˚ï. #ê˝≤ qe\\T ô|<ä› ø£<˝ä∏ .Ò düeTÁ>∑
e÷qe J$‘· ∫Á‘·D, Ç‹Vü‰dü+ nH˚ e÷≥\≈£î ñ<ëVü≤s¡DÁbÕj·÷\T>± ì*#˚ qe\\T
ø=H˚ï. eTq+ yÓT#·TÃø=H˚ #ê˝≤ qe\\T qe\ ø£Hêï ∫qï$. ø£<ë∏ ìø£ ø£Hêï ô|<ä$› .
qe*ø£ ø£Hêï ø=+#Ó+ ô|<ä$› . ø£<ë∏ ìø£˝À ˝≤>±H˚ ˇπø $wüj÷· ìï eTT≈£îÿdü÷{Ï>±
˝≤≈£îÿb˛j˚T qe\˝Ò m≈£îÿe ‘Ó\T>∑T˝À. ø£<ë∏ ìø£ dü+<äT\T >=+<äT\T ‹s¡≈L£ ÿ&É<Tä .
qe\ dü+<äT\T >=+<äT\T ‹s¡>±*. dü+<äT\T >=+<äT\T ‹]–‘˚ ø£<ë∏ ìø£ ø£<ë∏ ìø£
ø±<äT. qe\ dü+<äT\T >=+<äT\T ‹]– Á|ü<ëÛ q <ë]ì #˚sT¡ ø√yê*. #ê˝≤ ‘Ó\T>∑T
qe\\T dü+<äT\T >=+<äT\T ‹s¡>e∑ ⁄. n+<äTøπ n$ ô|<ä› ø£<\ä∏ T>±H˚ $T–*b˛‘êsTT.
qe˝≤ ø£<∏ëìø£\ dü«s¡÷bÕ\qT >∑T]+∫ u≤>± n<Ûä´j·Tq+ #˚dæq ø=&Ée{Ï>∑+{Ï
≈£î≥T+ãsêe⁄ qe\˝Ò ô|<ä› ø£<\ä∏ ì|ækÕÔsTT. e{Ïøº √{ Äfi≤«s¡T kÕ«$T ªÁ|ü»\ eTìwæμ
≈£L&Ü ô|<ä› ø£<.˚∏ Ç~ qe\ ø£Hêï ∫qï~. qe*ø£ ø£Hêï ô|<ä~› .
ø£+Øƒs¡e+, ø=eTTs¡j·T´ ≈£î≥T+u≤\ J$‘ê\T Á|ü<ÛëHê+XÊ\T>± 1938˝À
ôV≤’ <äsêu≤<é ùd{º Ÿ ø±+Á¬>dt @s¡Œ&É&ÜìøÏ eTT+<ä{Ï ‘Ó\+>±D Á>±MTD Á|ü»\ Jeq
b˛sê≥ ∫Á‘·DÒ Á|ü»\eTìwæμ qe\. Á|üC≤ Hêj·T≈£î&ÉT Á|ü»\˝À+#˚ s¡÷bı+<˚ Áø£e÷ìï
ø£+Øƒse¡ + bÕÁ‘· Ä<Ûës¡+>± á qe\ ìs¡÷|æ+∫+~. kÕe÷õø£ |ü]D≤e÷\˝À+∫
ˇø£ e´øÏÔ m˝≤ $ø±dü+ bı+<äT‘ê&√ á qe\ s¡TEe⁄ #˚d+æ ~. ªÁ|ü»\eTìwæμ qe\
øπ e\+ ˇø£ ì]›wyºü TÓ qÆ ø±\+˝À, ì]›wyºü TÓ qÆ dü\ú +˝À, ˇø£ Á>±eT+˝À »]–q dü+|òTü ≥q*ï
b˛π>dæq s¡#q· >± $T–*b˛˝Ò<Tä . yê{Ï eT<Û´ä ø±s¡´ ø±s¡D dü+ã+<Û+ä n&ÉT>∑&TÉ >∑THê
ø£ìŒdüTÔ+~.
qe\ düeTdü´‘√ yÓTT<ä˝’… Ä düeTdü´≈£î |ü]cÕÿs¡+ dü÷∫+|üã&É&+É ‘√ eTT>∑TdüT+Ô ~.
ø√≥j·T´ Äe⁄qT sêeTuÛ÷Ñ bÕ\ sêe⁄ nHê´j·T+>± kı+‘·+ #˚dTü ø√e&É+, Ä+&Üfi¯eTà
sêeTuÛÑ÷bÕ\ sêe⁄≈£î ñ∫‘·+>± $düÔsê≈£î\T ≈£î{Ïºe«&É+ - M{Ï‘√ qe\
yÓTT<ä\e⁄‘·T+~. ÁX¯eT <√|æ&û nH˚ düeTdü´‘√ qe\ yÓTT<ä\sTT´+~. ø=H˚ïfi¯fl ‘·sê«‘·
ø=ìï sê»ø°jT· |ü]D≤e÷\ ø±s¡D+>± Á|ü»\ #Ó‘’ q· ´+ eT÷\+>± ªªn+<äs÷¡ <˚«wæ+#˚
á ìs¡+≈£îX¯ Á|üuTÑÛ ‘ê«ìøÏ ‘·T~ |òTü &çjT· \T <ä>]Z∑ øÏ e#êÃsTTμμ nH˚ ne>±Vü≤q‘√
qe\ eTT>∑TdüT+Ô ~.
ø=eTs¡jT· ´, ø£+Øƒse¡ + Á|üXï¯ \‘√ yÓTT<ä˝q’… qe\ Ä Á|üXï¯ \≈£î düe÷<ÛëHê\‘√
eTT>∑TdüT+Ô ~. qe\ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝À ø=eTs¡jT· ´ ‘·q ‘·+Á&ç ø√≥j·T´qT <=s¡≈î£ Äe⁄qT
m+<äTøÏdTü HÔ êïe⁄? nì Á|ü•ï+#ê&ÉT. Çe«q+fÒ <=s¡ }s¡Tø√&Ü? nì Á|ü•ï+#ê&ÉT.
n˝≤π> ªª}]yês¡T ≈£Ls¡>±j·T\T, Äe⁄qT ÇdüTHÔ êïs¡T. ÇdüfiÔ ó¯ fl e÷ neTà ≈£î{Ïdº Tü qÔ ï~.
yê+&ç+¢ {ÏøÏ #·T{≤º˝§ùdÔ n+‘ê eTqπø e∫Ã+<˚.μμ nì ø£+Øƒse¡ + n+{≤&ÉT qe\
yÓTT<ä{À¢. Ç<äs› T¡ |æ\y¢ êfi¯ófl ‘·eT nqTuÛeÑ +˝Àì <√|æ&ìû , ‘êeTT ø£fi≤flsê #·÷düTqÔ ï
<√|æ&ìû >∑T]+∫ ∫qï Á|üXï¯ \T y˚dTü ø√e&É+‘√ qe\ yÓTT<ä\e⁄‘·T+~. ªªeT+∫ Á|üuTÑÛ ‘·«+
eùdÔ >±˙ ø£cÕº\T ‘·|üŒe⁄. eT+∫ Á|üuÛÑT‘·«+˝À nHê´j·T+>± Ç‘·s¡T\ ÄdüTÔ\qT
ÄÁø£$T+#·sT¡ .... eTTK´+>± n+‘ê Ä|ü⁄\Ô T>± ã‘·T≈£î‘ês¡Tμμ nH˚ ø£+Øƒse¡ + Á|üø≥ £ q‘√
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 61
qe\ eTT>∑TdüT+Ô ~. á eT<Û´ä nH˚ø£ dü+|òTü ≥q\T ÁbÕs¡+uÛ≤ìøÏ eTT–+|ü⁄≈£î eT<Û´ä
dü+ã+<Ûëìï ≈£î~sêÃsTT. qe˝≤+>±\˝À yÓTT<ä{<Ï q’Ó qe˝≤ ø£<qä∏ T >∑T]+∫ #ÓãT‘·÷
e\¢+bÕ{Ï qe˝≤ •\Œ+˝À Ç˝≤ nHêïs¡T. ªªeT+∫ø£<≈ä∏ î£ s¬ +&ÉT \ø£D å ≤\T+{≤sTT.
yÓTT<ä{Ï~ : dü¬s’q#√≥ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ, dü¬s’q#√≥ eTT–j·T≥+. ¬s+&Ée~ : nìï
$wüj÷· \˝ÀqT nìyês¡´‘·qT ø£*– ñ+&É≥+. ªÁ|ü»\eTìwæμ˝À á s¬ +&ÉT \ø£D å ≤\T
u≤>± neTsêsTT. ‘Ó\+>±D≤ Á>±MTD düe÷»+˝À <=s¡\ <√|æ&,û Á|ü»\ yÓ{ºÏ #êøÏØ
ø=qkÕ>∑T‘·T+&É>± <ëìøÏ #·se¡ T^‘·+ bÕ&É&ÜìøÏ Á|ü»\T ñ<äT´≈£î\Ô e«&É+, b˛sê≥y˚T
düeTdü´\≈£î |ü]cÕÿs¡eTì ñ<ä´$T+#·&eÉ TH˚$ ø£<ë∏ Áø£eT+. á Áø£eT+˝À Á|ü‹ dü+|òTü ≥Hê
qe\˝À nìyês¡´+>± dü+uÛÑ$+∫q<˚ ø±e&É+e\¢ qe˝≤ •\Œ+ |ü{Ïwü º+>±
s¡÷bı+~+~.
qe\˝Àì yÓTT<ä{Ï ù|sê˝ÀH˚ Äfi≤«s¡T kÕ«$T qe˝≤ kÕsê+XÊìï bÕsƒ≈¡ î£ ìøÏ
|ü]#·jT· + #˚dæ Ä ‘·sê«‘· <ëìì $dü]Ô +#ês¡T. Ç~ m+‘√ yêdü$Ô ø£+>± qe\˝À
ˇ~–b˛sTT+~. eTìwæ ø£<\ä∏ T #Ó|Œü &ÜìøÏ |üXó¯ e⁄\qT ñ|üj÷Ó –+#·Tø√e&É+ Á|ü|+ü #·
kÕVæ≤‘·´+˝À yÓTT<ä{Ï qT+N ñ+~. ÁX¯eT <√|æ&û ô|s¡T>∑T‘·Tqï eédüúqT <ëì
|ü]D≤e÷\qT Äfi≤«s¡T kÕ«$T Ç˝≤ ∫Á‹+#ês¡T. ªª‘Ó\y¢ ês¡TC≤eTTq yÓTT<ä˝’… n|ü&˚
es¡¸+ yÓ*dæ+~. Á|ü»\T Çfi¯fl˝À qT+&ç ãj·T≥≈£î e∫Ã ‘·eT<Óq’ +~q ø±s¡´ø£˝≤bÕ\˝À
©qeTj·÷´s¡T. s¬ ‘’ T· \T ‘·eT |üXó¯ e⁄\qT <=&√¢ qT+&ç ãj·T≥≈£î e<ä* M~Û˝À m‘ÓqÔ’
Á|ü<X˚ +¯ ˝À ˙s¡T ì\eì #√≥ m+&ÉT >∑&¶ç y˚XÊs¡T. u≤≥q uÀj˚T ˇø£ Äe⁄ >∑&˝¶ç À
eT÷‹ ô|≥ºuÀsTT+~. ‘·q Vü≤≈£îÿqT Vü≤]+#·uÀ‘·THêï<äHÉ ˚ ø√|ü+‘√ >∑&¶ç ‹+≥Tqï
m<äT› Äe⁄qT ≈£îeTàuÀsTT+~. #˚‹ ø£Ás¡‘√ m+&ÉT>∑&ì¶ç øÏ+<äTMT<äT #˚dTü qÔ ï ø√≥j·T´
|üØø£>å ± ‘·q m<äTq› T #·÷XÊ&ÉT. n+<ä]øÏ dü+ã+~Û+∫q~>± ‘·\#·ã&˚ edüTeÔ ⁄qT
Ç‘·s¡T\T Vü≤]+#·uÀ‘˚ n&ÉT¶|ü&ç s¡øÏå+#ê\H˚ Ä˝À#·q ‘·q m<äT›≈£î ø£*–q+<äT≈£î
e÷qe⁄ì Á|üeè‹Ô ‘·q m<äT≈› î£ n\e&çq+<äT≈£î Äq+~dü÷Ô ø√≥j·T´ ø=≥ºeTT˝ÀøÏ
yÓfi≤fl&ÉT.μμ Ç~ á qe\≈£î |ü⁄Hê~. ªªbÕ\≈£î\ ÁX¯eT <√|æ&ç ÁXÊ$T≈£î\ ‹s¡T>∑Tu≤≥T.μμ
á |ü⁄Hê~ MT<ä Äfi≤«s¡T kÕ«$T qe\qT ì]à+#ê&ÉT. á ÁbÕs¡+uÛ+Ñ qe\˝Àì
kÕsêìï yÓTT<äfÒ bÕsƒ≈¡ î£ ìøÏ |ü{dºÏ Tü +Ô ~. m<äT› MT<ä s¡#s· TT‘· #˚dqæ yêÚ≤´q+ eTìwæ
J$‘·+˝À m˝≤ ñ+≥T+<√ ‘Ó\TdüTø√yê\qï ñ‘ê‡Vü≤+ bÕsƒ≈¡ î£ ì˝À ø£*–+∫ qe\qT
#·~$düT+Ô ~. ªe÷\|ü*μ¢ qe\˝À sêeT<ëdüT e÷≥\T, ªø£Hê´X¯ó\ÿ+μ Hê≥ø£+˝À –ØX¯+
e÷≥\T Ç˝≤+{Ï ÁbÕs¡+uÛ≤˝Ò. ªÁ|ü»\ eTìwæμ qe\ ÁX¯eT <√|æ&ç »s¡T>∑T‘·Tqï eédüqú T
dü÷∫+∫+~. <ëìì n&ÉTø¶ =ì s¡ø+åÏ #·Tø√e&É+ |ü]cÕÿs¡eTì ≈£L&Ü dü÷∫+∫+~.
ø√≥j·T´ bı˝≤ìï <=s¡\T <√#·T≈£î+fÒ nqïeTà n&ÉT|¶ &ü +ç ~. ø£+Øƒse¡ +, $»j·T<˚e⁄,
ãw”sY e+{Ï yêfi¯ófl <=s¡ Ä>∑&Ü\qT n&ÉT¶≈£îHêïs¡T. ‹s¡T>∑Tu≤≥T #˚XÊs¡T. n¬sdüTº
nj·÷´s¡T. n+<äTøπ ø£+Øƒse¡ + ªeT+∫ Á|üuTÑÛ ‘·«+ sêyê\+fÒ ø£cÕº\T ‘·|Œü e⁄μ nHêï&ÉT
∫es√¢. s¡#q· ˝À Ä<ä´+‘ê\ eT<Û´ä düeTq«j·TeT+fÒ Ç<˚.
ø£+Øƒse¡ + qe\ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝À |æ*˝¢ ≤+{Ï yê&˚. qe\ q&ÉTdüTqÔ ï ø=\B dæ+Vü≤+>±
e÷sê&ÉT. Á|ü•ï+#˚ >∑TD+, |ü]o*+#˚ ‘·‘«· + yÓTT<ä{Ï qT+∫ ñqï ø£+Øƒse¡ + kÕe÷õø£
|ü]dæú‘·T\‘√ Ç‘·s¡ kÕe÷õø£ esêZ\ Á|ü»\‘√ dü+ã+<Ûë\T ô|s¡T>∑T‘·Tqï ø=\B
yêfi¯fl <ë«sê ‘êqT m<äT>∑T‘·÷ ‘êqT yêfi¯flqT m~–dü÷Ô Á|ü»\ eTìwæ ne⁄‘ê&ÉT.
N{ÏøÏ e÷{ÏøÏ u≤e⁄s¡TeTì @&˚Ã ø£+Øƒs¡e+ qe˝≤+‘êìøÏ »HêìøÏ <ÛÓ’s¡´+ #Óù|Œ
<äX¯≈£î #˚s¡T≈£î+{≤&ÉT. n+&Ü\eTà |ü+‘·T\T <ä>∑Zs¡ #·<äTe⁄≈£î+≥Tqï ø£+Øƒs¡yêìï
$düsÔ ê≈£î\T ≈£î≥º&ÜìøÏ yÓ÷<äT>∑ Ä≈£î\T ‘Ó+|ü⁄≈£îs¡eTàì |ü+|æ+~. |ü+‘·T\T <ä>sZ∑ ¡
#·<Tä e⁄≈£îH˚ <äX˝¯ À ø£+Øƒse¡ + |æ\y¢ ê&ÉT. @&˚Ã |æ\y¢ ê&ÉT. nqï <Û√s¡DÏ q#·Ãø£ Ç+{À¢+∫
ãj·T≥|ü&qç |ü&ÉT≈£L&Ü ø£+Øƒse¡ +≈£î @&ÉT|ü⁄ e∫Ã+~. á s¬ +&ÉT @&ÉT|ü⁄\ eT<Û´ä
‘˚&Ü ñ+~. |ü]D≤eTeTT+~. Ä ‘·sê«‘· ø£+Øƒs¡e+ #·<äTe+‘ê düe÷»eTH˚
bÕsƒX¡ Ê\˝ÀH˚ >∑&∫ç +~. ˇø£sø¡ +£ >± ªÁ|ü»\eTìwæμ qe\ ø£+Øƒse¡ + #·<Tä y˚. Á|ü•ï+#˚
>∑TD+ u≤\´+ qT+#˚ ñHêï ø£+Øƒse¡ + ≈£î˝≤#ês¡+˝À+∫ ãj·T≥|ü&&É ÜìøÏ ø=+‘·ø±\+
|ü{+ºÏ ~. ø£+Øƒse¡ + Ç\T¢ $&ç∫sê>±H˚ |ü]#·jT· yÓTqÆ |æ\\¢ <ä>sZ∑ ¡ qT+∫ n‘·ì Á|ües¡qÔ
$ø£d+æ #·kÕ–+~. »q+˝À ø£\e&É+ y˚>e∑ +‘·yTÓ +Æ ~. nø£ÿ&É qT+∫ &ç#|Y *ü ,¢ nø£ÿ&É
qT+N ìC≤e÷u≤<é nø£ÿ&ç Á>∑+<∏ë\j·T+ ‹]>±&ÉT ø£+Øƒse¡ +. á Á|üj÷· DeT+‘ê
n‘·ì #Ó‘’ q· ´ $ø±dü Áø£eT+>± ∫Á‹+#ê&ÉT s¡#s· TT‘·. ˇø£ |æ\y¢ ê&ÉT |ü˝q¢… T e<ä*
Á|ü»\˝À ã‹øÏ düHê‘·q uÛ≤yê\ qT+&ç $eTTø£yÔ TÓ Æ »qeT+‘ê ‘·q yêfi¯ófl>± uÛ≤$+#˚
<äX¯≈£î #˚s¡T≈£îH˚ Áø£e÷ìï s¡#·sTT‘· nH˚ø£ dü+|òüT≥q\T düìïy˚XÊ\T Ä<Ûës¡+>±
∫Á‹+#ê&ÉT. ªªH˚qT Á>±eT+ qT+∫ yÓ[flb˛sTTq|ü&ÉT Hê≈£î ø=eTs¡jT· ´ Ä|ü⁄&Ô TÉ >±
e⁄Hêï&ÉT. H˚&TÉ MTs¡+‘ê Ä|ü⁄\Ô T>± Hê≈£î ‘√düTqÔ ï~. Hê&ÉT Hê≈£î Ç\T¢, ≈£î≥T+ã+
ñqï|üŒ{Ïø° nHê<∏Tä ì>± }s¡T e<ä* yÓ[flb˛j·÷qT. áHê&ÉT Hê ˇ+{Ïô|’ ã≥º\T‘·|Œü
eTπs$T ˝Òe⁄. nsTTHê MTs¡+‘ê Hê≈£î ‘·s>¡ ì∑ <Ûqä +>± $&ÉBj·TC≤\ì ≈£î≥T+ã+>±
‘·\TkÕÔqTμμ nì ø£+Øƒse¡ + Á|üø{£ +Ï #·&ÜìøÏ Äj·Tq J$‘· |ü]D≤e÷˝Ò ø±s¡D≤\T>±
∫Á‹+#·&+É düùV≤‘·Tø£ •\Œ+. eT<Û´ä ˝À ø£+Øƒsy¡ êìøÏ nH˚ø£ |üsê´j·÷\T ≈£î\eT‘·
dü+ã+<Ûyä TÓ qÆ kÕ+düÿè‹ø£ yÓs’ T¡ <Ûë´\T m<äTs¡e⁄‘êsTT. Á|ü‹kÕ] yê{Ïì #Ó‘’ q· é+‘·yTÓ qÆ
Ä˝À#·q\‘√ |ü]wüÿ]+#·T≈£î+≥÷ |ü⁄s√>∑$T+#·&É+ ø£+Øƒs¡e+ bÕÁ‘· s¡#·Hê•\Œ
s¡Vü≤dü´+.
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 63
ø£+Øƒs¡e+ Á|ü<ÛëqbÕÁ‘·>± ñHêï qe\˝À s¡#·sTT‘· @ bÕÁ‘·q÷ nÁ|ü<Ûëq+
#Ój·T´˝Ò<äT. Á|ü‹ bÕÁ‘· dü«j·T+ Á|ü‹|ü‹Ô ø£*– ñ+≥÷ Ç‹ eè‘êÔìï eTT+<äT≈£î
q&É|&ü +É ˝À kÕeT÷Væ≤ø£+>± ø£èwæ #˚kÕÔsTT.
á qe\˝Àì Á|ü‹ bÕÁ‘ê eTs√ bÕÁ‘·‘√ dü+ã+<Ûä+ ø£*– ñ+&É&Éy˚T ø±ø£
qe˝≤ ø±s¡´+‘√ ≈£L&Ü dü+ã+<Û+ä ø£*– ñ+≥T+~. Ç.j·T+. bòÕdüsº Y Á|üø±s¡+ á
qe\˝Àì bÕÁ‘·\˙ï |ü]D≤eT dü«uÛ≤e+ >∑\ bÕÁ‘·˝Ò. dü+|òüTs¡¸D≤‘·àø£ bÕÁ‘·˝Ò.
sêeTuÛ÷Ñ bÕ\ sêe⁄≈£î q$Tàq ã+≥T>± ñ+&çq ôV≤’ <äsê© eT‘· e÷]Œ&ç ø±s¡´Áø£eT+
e#˚Ãdü]øÏ dü«‘·+Á‹+∫ Á|üe]Ô+#·&+É , eT‘· e÷]Œ&çì Äs¡´ düe÷»+ n]ø£≥&º +É ‘√
‹]– sêeTuÛÑ÷bÕ\sêe⁄≈£î $<Û˚j·TT&ÉT>± e÷]b˛e&É+ - Ä düìïy˚XÊ\T yêfi¯fl
Ä˝À#·q\T - M{Ïì |ü]o*ùdÔ eT‘·+ e+{Ï kÕ+düÿè‹ø£ yÓs’ T¡ <Ûë´\ ø£Hêï yêfi¯ófl
es¡ÁZ |üj÷Ó »Hê\πø m˝≤ Á|ü‹ì<ÛTä \T>± ì\ã&Ü¶s√ düŒwüeº TÚ‘·T+~. sêeTuÛ÷Ñ bÕ\ sêe⁄
ø=eTs¡jT· ´ bı˝≤ìï <Ís¡q® ´+>± <äTìï+∫q dü+<äs“¡ +¤ ˝À kÕe÷õø£ dü+ã+<Ûë\˝Àì
dü+øÏw¢ ‘ºü q· T s¡#s· TT‘· m+‘√ yêdü$Ô ø£+>± Á|ü<]ä Ù+#ê&ÉT. sêeTuÛ÷Ñ bÕ\ sêe⁄ J‘·>±fi¯fl˝À
yÓ+ø£jT· ´ e÷~>∑ e´øÏ.Ô eTs√ J‘·>±&ÉT ø£qø£jT· ´ X¯SÁ<äT&ÉT. nqïeTà e∫Ã <äTH˚ï
Hê>∑fifl¯ ≈£î n&É+¶ >± |ü&TÉ ≈£î+≥T+~. Hê>∑fifl¯ qT q&Éeìe«&É+ ˝Ò<ìä yÓ+ø£jT· ´ nqïeTàqT
ø=≥º&ÜìøÏ b˛‘ê&ÉT. ø£qø£jT· ´≈£î yÓ+ø£jT· ´ MT<ä ø√|ü+ edüT+Ô ~. ªªe÷~>√&ç$, ø±|ü⁄
eTìwæì eTT≥Tºø√uÀ‘·THêïe⁄sêμμ nì kÕ{Ï ≈£î˝≤ìøÏ »]π> nee÷Hêìï düV≤æ +#·˝øÒ £
b˛‘ê&ÉT. <ëìï >∑eTì+∫q ôV≤’ <äsê* ø£qø£jT· ´qT s¬ +&ÉT <Óã“˝ÒkÕÔ&TÉ . á düeTj·T+˝À
ªªø£qø£j·T´qT ø=≥º&É+ yÓ+ø£j·T´‘√ düVü‰ yÓTT‘·Ô+ J‘·>±fi¯fl≈£î ≈£L&Ü nHê´j·T
eTì|æ+∫+~μμ n+{≤&ÉT s¡#s· TT‘·. ≈£î\ es¡Z yÓs’ T¡ <Ûë´\qT Ç+‘· düsfi¡ +¯ >± ∫Á‹+∫
düŒwü+º #˚jT· &É+ yêdü$Ô ø£ •*Œ>± Äfi≤«s¡T kÕ«$T #˚sTT‹]–q‘·q+. ø£<ë∏ Á|üj÷Ó »HêìøÏ
@ bÕÁ‘·qT m+‘·es¡≈L£ ñ|üj÷Ó –+#·Tø√yê˝À, @ dü+<äs“¡ +¤ ˝À @ bÕÁ‘· m+‘·es¡≈L£
CÀø£´+ #˚dTü ø√yê˝À n+‘·es¡øπ Ä bÕÁ‘·*ï ñ|üj÷Ó –+#·&+É bÕÁ‘· s¡#H· ê •\Œ+˝À
ø£wyºü TÓ qÆ |üì. ªÁ|ü»\eTìwæμ qe\˝À á |üìì s¡#s· TT‘· n‹ düTìï‘·+>± ìs¡«Væ≤+#ê&ÉT.
á qe\˝À @ bÕÁ‘ê Ä#·sD ¡ ≈£î kÕ<Û´ä + ø±ì Á|ües¡qÔ ø£*–q~ ø±<äT. kÕúsTTøÏ
$T+∫ @ bÕÁ‘ê e÷{≤¢&<É Tä . bÕÁ‘·\qT s¡#s· TT‘· mø£ÿ&Ü |üìø£≥Tº≈î£ ì e]í+#·&TÉ .
qe˝≤ ø±s¡´ ìs¡«Vü≤D˝À Ä bÕÁ‘·\T ‘·eTqT ‘êeTT Ä$wüÿ]+#·T≈£î+{≤sTT. á •\Œ
$<Ûëq+ e\¢ Ä bÕÁ‘·\ |ü≥¢ bÕsƒ≈¡ î£ ˝Ò n_ÛÁbÕj·÷\qT @s¡Œs¡#T· ø√e&ÜìøÏ neø±X¯+
ñ+≥T+~.
ªÁ|ü»\eTìwæμ qe\˝À ø£ì|æ+#˚ eT+∫ •\Œ \ø£D å + H˚|<ü ´ä∏ ∫Á‘·D˝À s¡#s· TT‘·
m+‘√ dü+j·TeTq+ eVæ≤+#·&+É . H˚|<ü ´ä∏ ∫Á‘·D˝À dü+j·TeTq+ bÕ{Ï+#·&+É n+fÒ
eTVü‰ø±e´+˝À ø£$‘·«+ qT+&ç ø£<ä∏ y˚sT¡ |ü&ç qe\>± s¡÷bı+~q Á|üÁøÏjT· qT ‹]–
ø£$‘·«+‘√ ì+|ü≈î£ +&Ü ñ+&É≥+. ªÁ|ü»\ eTìwæμ ˝À H˚|<ü ´ä∏ ∫Á‘·D˝À ø£$‘ê«+X¯
#ê˝≤ #ê˝≤ |ü]$T‘·+>± ñ+~. nedüsêìøÏ $T+∫q $es¡D\T á qe\˝À
ø£ì|æ+#·e⁄. nuÛTÑ ´<äjT· j·TT>∑ kÕVæ≤‘·´ \ø£Då yÓTqÆ yêdü$Ô ø£‘· edüTeÔ ⁄˝ÀH˚ >±ø£ •\Œ+˝À
≈£L&Ü ø£ì|æ+#·&É+ nedüs¡+. ªÁ|ü»\eTìwæμ qe˝≤ •\Œ+˝À Ç~ ø£ì|ædüTÔ+~.
ø£+Øƒsy¡ êìï >∑T]+∫ ìs¡+‘·s+¡ |ü]‘·|dæ ÷ü Ô yÓ+ø£{≤#ê] <äTsêàsêZìï ndüV≤æ ´+#·Tø=H˚
Ä+&Ü\eTà yÓ+ø£{≤#ê] C…\’ T •ø£å |ü&qç |ü&ÉT ÄyÓT ø£+Øƒse¡ + |ü≥¢ Á|üe]Ô+∫q
rs¡TqT ∫Á‹dü÷Ô s¡#s· TT‘· ‘·*¢ dü«uÛ≤yêìï, n˝≤π> yÓ+ø£{≤#ê] uÛ≤s¡´ eTqdü‘Ô ê«ìï
Ä$wüÿ]+#·&+É Äfi≤«s¡T kÕ«$T yêdü$Ô ø£ |ü]C≤„HêìøÏ ì<äsÙ¡ q+.
|ü\T#·ì bıs¡˝≤+{Ï ‘Ó\+>±D≤ kÕúìø£ uÛ≤cÕ |ü<äÁ|üjÓ÷>∑+ á qe\≈£î
ÁbÕDuÛ÷Ñ ‘·+>± |üì#˚d+æ ~. kÕ<äT≈£î+{≤+, e+&ç+∫ô|&É&Ô TÉ , neTàqT n&ÉT>∑T‘·, Hê‘√fÒ
#·~$+&˚, b˛s¡&TÉ –+‘· e⁄qï&√ ˝Ò&√, Ä≈£î\ø£T b˛sTT+&Ée÷à yÓTT<ä˝q’… $.
ªÁ|ü»\eTìwæμ yê´bÕs¡ ø±\πø|å ü qe\ ø±<äT. ñ<äéT qe\. ñ<äéTø±s¡T&ÉT
sêdæq ñ<äéT qe\. n+<äTe\¢H˚ qe\˝À #Íø£u≤s¡T m‘·T>Ô &∑ \É T ˝Òe⁄. bÕsƒ≈¡ î£ &çì
uÀ˝≤Ô ø={Ï+º #˚ eT\T|ü⁄\T ‹s¡><∑ Tä ø£<.ä∏ Á|üj÷Ó >∑+ ù|s¡T‘√ bÕsƒ≈¡ î£ *ï <ä÷s¡+ #˚dTü ø√˝Ò<Tä .
nø£så ¡ C≤„q+ >∑\ Á|ü‹bÕsƒ≈¡ î£ &ÉT #·~$ dü÷Œ¤]Ô bı+<ä>*∑ –q •\Œ+ ªÁ|ü»\eTìwæμ
qe\˝À ø£ì|ædTü +Ô ~.
Á|ü»\eTìwæ - e{Ïøº √≥ : nø√ºãsY, 2007.
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 65

#·<äTe⁄≈£îqï Åd”Ô u≤<Ûä\ ∫Á‘·+
ªñyÓTHé‡ ø±˝ÒCμŸ
á qe˝≤ s¡#s· TT‘· &Ü. n+|üXj
¯ T· ´ qMHé. á qe\ 1970e <äXø¯ +£ ˝À ˇø£
yês¡|üÁ‹ø£˝À d”]j·T˝Ÿ>± e∫Ã+~. 1994˝À á qe\qT $XÊ˝≤+Á<Ûä |ü_¢wæ+>¥
Vü≤Ödt |ü⁄düøÔ +£ >± Á|ü#T· ]+∫+~.
es¡+>∑\T¢˝Àì ˇø£ Á|üuTÑÛ ‘·« eTVæ≤fi≤ &çÁ^ ø£fi≤XÊ\˝À ñbÕ<Ûë´sTTqT\, $<ë´]úqT\
düeTdü´\T, yêfi¯fl ñ<äé÷\ ∫Á‘·DÒ á qe\. ñbÕ<Ûë´j·TT&Óq’ qMHé eTVæ≤fi≤ ø£fi≤XÊ\
J$‘êìï edüTeÔ ⁄>± rdüTø=ì sêj·T&É+ n_Ûq+~+|üe\dæq $wüjT· +. 1970 Hê{ÏøÏ
eTq sêÁwüº+˝À lø±≈£îfi¯+ ‘·s¡Tyê‘· ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À q>∑®\“Ø ñ<äéT+
yÓTT<ä\e⁄‘·Tqï~. $|üe¢ kÕVæ≤‘·´+ yÓTT\ø£<Xä ˝¯ À ñ+~. ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+ ~>∑+ãs¡
ø£$‘·«+ <ë«sê $|ü¢e e÷s¡Z+˝ÀøÏ n&ÉT>∑T ô|&ÉT‘·Tqï~. BìøÏ es¡+>∑˝Ò¢ Á|ü<Ûëq
øπ +Á<ä+>± ñ+~. eTs√yÓ|’ ⁄ü Bìì ~Ûøÿ£ ]dü÷Ô C≤rj·T #Ó‘’ q· ´ yê<äT\T ãj·T\T<˚sês¡T.
yêfi¯Sfl es¡+>∑\T¢˝À+#˚. á <äX˝¯ À qMHé á qe\ sêj·T&É+ >∑eTì+#ê*. ‘Ó\T>∑T˝À
Ád”Ôyê<ä kÕVæ≤‘·´+ yÓTT<ä\T ø±ø£eTT+<˚ á qe\ e∫Ã+<äì ≈£L&Ü >∑T]Ô+#ê*.
es¡+>∑\T¢˝À m|ü&√ }]øÏ <ä÷s¡+>± Á_{°wt yêfi¯ófl ø£˝ø… sº£ Y ø√dü+ ì]à+∫q uÛeÑ q+˝À
kÕ«‘·+Á‘ê´q+‘·s+¡ sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘·«+ eTVæ≤fi≤ ø£fi≤XÊ\qT ÁbÕs¡+_ÛdTü +Ô ~. n~ }]øÏ
u≤>± <ä÷s¡+. Á|üj÷· D+ ø£w+ºü . düs¬ q’ s¡øD å£ ñ+&É<Tä . Ä ø£fi≤XÊ\˝À ns¡ye’Ó T+~
ñbÕ<Ûë´j·TT\T+{≤s¡T. yêfi¯fl˝À 35 eT+~ eTVæ≤fi¯\T, 25 eT+~ |ü⁄s¡Twüß\T. Á|æì‡bÕ˝Ÿ
dü T ÁãeTD´+. ndü + U≤´ø£ + >± $<ë´]ú q T\T #· < ä T e⁄≈£ î +≥T+{≤s¡ T . eTVæ ≤ fi≤
ñbÕ<Ûë´j·TT\˝À düTsπ K, düTes¡,í CÀ´‹, uÛ≤>∑´\øÏàå nH˚ q\T>∑T] J$‘ê\T øπ +Á<ä+>±
á qe\qT sêXÊs¡T qMHé. nq\ nH˚ ø=‘·>Ô ± #˚]q ‘Ó\T>∑T ˝…øÃ£ s¡sY ø£*–+#˚
#Ó‘’ q· ´+ á qe\˝À Á|ü<ëÛ q+. eTH√s¡eT, s¡õ‘· e+{Ï $<ë´]úqT\T á qe\˝À
Á|üeTTKbÕÁ‘· ìs¡«Væ≤kÕÔsT¡ .
e\dübÕ\q uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À dæsú |¡ &ü ç Á_{°wt $<ë´$<Ûëq+ neT\T˝ÀøÏ e∫Ãq|ü&ÉT
|ü⁄s¡Twüß\‘√bÕ≥T Ád”Ô\T ≈£L&Ü #·<äTe⁄≈£î+fÒ Ád”Ô düeTdü´\T |ü]cÕÿs¡eTe⁄‘êj·Tì
y˚T<Ûëe⁄\T uÛ≤$+#ês¡T. ø£+<äT≈£L] Ád”$Ô <ä´ ø√dü+ ‘·q J$‘êìï yÓ∫Ã+#ê&ÉT. Äj·Tq
ªsê»X‚Ks¡ #·]Á‘·μ qe\, uÛ+Ñ &Üs¡T n#·Ãe÷+ã ªÁd”$Ô <ä´μ, >∑Ts¡C≤&É ª~<äTu› ≤≥Tμ e+{Ï
ø£<∏ä\T Ád”Ô$<ä´ ÄeX¯´ø£‘·qT, Á|üjÓ÷»Hêìï H=øÏÿ#ÓbÕŒsTT. Ád”Ô\T #·<äTe⁄≈£îHêïs¡T.
$_Ûqï kÕe÷õø£ s¡+>±˝À¢øÏ Á|üy˚•+#ês¡T. yêfi¯fl<ä+≥÷ ˇø£ J$‘·+ @s¡Œ&ç+~.
ãj·T{Ï Á|ü|+ü #·+‘√ dü+ã+<Û+ä @s¡Œ&ç+~. nsTT‘˚ #·<Tä e⁄‘√ Ád”Ô düeTdü´\˙ï |ü]cÕÿs¡+
ø±˝Ò<äT. ø=‘·Ô eédüú <ë«sê ø=‘·Ô düeTdü´\T |ü⁄{≤ºsTT. #·<äTe⁄ø√ø£ eTT+<äT Ád”ÔøÏ
Ç+{Ï|ìü e÷Á‘·yT˚ . #·<Tä e⁄≈£îHêïø£ Ç+{Ï|ìü , ãj·T{Ï|ìü s¬ +&É÷ ÄyÓT MT<ä |ü&Ü¶sTT.
|üìuÛ≤s¡+ ô|]–+~. ÁX¯eT ô|]–+~. Ç+‘· ÁX¯eT #˚dTü HÔ êï Ád”øÔ Ï sêe\dæq+‘· ùd«#·Ã¤
sê˝Ò<Tä . <äøÿ£ e\dæq+‘· >ös¡e+ <äøÿ£ ˝Ò<Tä . ‘êqT dü+bÕ~düTHÔ êï Ä dü+bÕ<äq MT<ä
‘·q≈£î |üP]Ô n~Ûø±s¡+ ˝Ò<Tä . #·<Tä e⁄ø√ø£eTT+<äT Ád”Ô eT>∑yê&ç ÄdæøÔ Ï yês¡dTü \qT ø£H˚
j·T+Á‘·+>± uÛ≤$+|üã&ç‘˚ #·<Tä e⁄≈£îHêïø£ eT>∑yê&ç Ä<ëj·÷ìøÏ n<äq|ü⁄ Ä<ëj·÷ìï
dü+bÕ~+∫ô|fÒº e´øÏ>Ô ± uÛ≤$+|üã&ÉT‘·Tqï~. Ç+<äT≈£î ø±s¡D+ |ü⁄s¡Twüß&ç uÛ≤eC≤\+˝À
eTÚ*ø£yÓTÆq e÷s¡TŒsêø£b˛e&Éy˚T. n+‘˚ø±<äT, |ü⁄s¡Twüß\ uÛ≤eC≤\+˝À Ä˝À#·Hê
$<Ûëq+˝À eTÚ*ø£+>± e÷s¡TŒ‘Ó#Ã˚ Á|üD≤[ø£ Á_{°wt yê&ÉT Á|üyX˚ ô¯ |{Ïqº $<ë´$<Ûëq+˝À
˝Òøb£ ˛e&É+ ≈£L&Ü. düe÷»+˝À eTÚ*ø£ e÷s¡TŒ sê≈£î+&Ü Á|ü»\ Ä#·sD¡ ˝À Ä˝À#·q˝À¢
düeT÷\ e÷s¡TŒsê˝Ò<äT. $<ëéédüú≈£î qedüe÷» ìsêàD+ ÄX¯j·T+ ø±q|ü&ÉT
ô|ô’ |’ yÓTs¡T>∑T˝Ò |ò*ü ‘ê˝Ö‘êsTT. düeTdü´\T düeTdü´\T>±H˚ ñ+&çb˛‘êsTT. ªñyÓTHé‡
ø±˝ÒCŸμ qe\ á yêdü$Ô ø£‘H· ˚ ∫Á‹+∫+~. ô|≥Tºã&ç<ëØ $<ä´ ô|d’ *ü ï dü+bÕ~+∫
ô|≥º>\∑ <˚>±ì eTq düe÷»+ m<äTs=ÿ+≥Tqï eTÚ*ø£ düeTdü´*ï |ü]wüÿ]+#·˝<Ò qä ï
yêdüyÔ êìøÏ Á|ü‹_+ã+ á qe\. á qe\+‘ê #·~$q ‘·sT¡ yê‘· ˇø£ düuŸÇHé‡ô|ø£sº Y
$»j·T≈£îe÷sY ‘·|üŒ, eTs√ eT>∑yê&çøÏ uÛÑs¡Ô\≈£î >±˙, ‘·+Á&ÉT\≈£î >±˙, kÕ{Ï
ñ<√´>∑T\≈£î>±˙, ùdïVæ≤‘·T\≈£î>±˙, Ád”Ô n+fÒ >ös¡eeTTqï≥T¢ ø£ì|æ+#·<äT.
ø£Hê´X¯ó\ÿ+ Hê≥ø£+˝À ø=+‘·$TqVü‰sTT+|ü⁄‘√ kÂ»Hê´sêe⁄ |ü+‘·T\T≈£î ‘·|üŒ
eTs√eT>±&çøÏ Ád”Ô |ü≥¢ >ös¡e+ ˝Ò<Tä . ø£Hê´X¯ó\ÿ Hê≥ø£ø±˝≤ìøÏ Ád”$Ô <ä´ ÁbÕs¡+uÛ<Ñ Xä ˝¯ À
ñ+~. ñyÓTHé‡ ø±˝ÒCŸ qe˝≤ ø±˝≤ìøÏ Ád”$Ô <ä´ |ü]D‘· <äX≈¯ î£ #˚sT¡ ≈£î+~. nsTTHê
Ád”Ôì eTìwæ>± #·÷&É≥+˝À, Ád”Ô e´øÏÔ‘ê«ìï >∑T]Ô+#·&É+˝À |ü⁄s¡Twüß&ç˝À e÷s¡TŒ
ø£ì|æ+#·˝<Ò Tä . Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\˝À |üsd¡ Œü s¡+ >ös¡e+ ø£*–+#·˝ìÒ e\dü $<ë´$<Ûëq+˝Àì
ã\V”≤q‘·qT á qe\ m‹Ô#÷· |ü⁄‘·T+~. n˝≤π> ô|≥Tºã&ç<ëØ eédüú Çø£ÿ&É |òPü ´&É˝Ÿ
eédüú |ü⁄Hê<äT*ï ô|ø£*+#·&+É ˝À $|ò\ü + ø±e&Üìï ≈£L&Ü á qe\ m‹Ô#÷· |ü⁄‘·T+~.
Ä<ÛTä ìø£ eTVæ≤fi¯ Ç+{≤ ãj·T{≤ nqTuÛ$Ñ düTqÔ ï nee÷Hê\qT |”&qÉ qT Á|ü‹|ò*ü dü÷Ô
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 67
BìøÏ |ü]cÕÿs¡+ eTVæ≤fi≤ ñ<äé÷˝Ò nì á qe\ dü÷∫düT+Ô ~.
Á|æì‡bÕ˝Ÿ düTÁãVü≤àD´+ eTVæ≤fi≤ ø£fi≤XÊ\≈£î m+<äT≈£î e#êÃ&É+fÒ nø£ÿ&É
düeTdü´\T+&Éeì. n+fÒ Äj·Tq <äèwæ˝º À Ä&Éyêfi¯ófl ‘·\e+#·Tø=ì ‘·eT |üì ‘êeTT
#˚dTü ≈£îb˛‘ês¡ì, Á|ü•ï+#·sì¡ ns¡+ú . Ä ø£fi≤XÊ\˝À sê|òTü esêe⁄ yÓ+ø£{≤#·\+ e+{Ï
ñbÕ<Ûë´j·TT\T kÕ{Ï ñbÕ<Ûë´sTTqT\qT >∑T]+#˚>±ø£, _&É¶\e+{Ï $<ë´]úqT\qT
>∑T]+∫ ≈£L&Ü dü+kÕÿs¡sV¡ ≤æ ‘·+>± e÷{≤¢&TÉ ø=ì qe⁄«≈£î+≥÷ ñ+{≤s¡T. Ç+^¢wßü
˝…øÃ£ s¡sY sê|òTü esêe⁄ m|ü&É÷ nÁø£eT dü+ã+<Ûë\qT >∑T]+#˚ e÷{≤¢&TÉ ‘·T+{≤&ÉT.
kÕ{Ï ñbÕ<Ûë´j·TTsê\T CÀ´‹ J$‘êìï >∑T]+∫ ≈£L&Ü ∫\Te\T |ü\Te\T #˚]Ã
Á|ü#ês¡+ #˚dTü +Ô {≤&ÉT. Ä ø£fi≤XÊ\˝À ˇø£kÕ] ne÷àsTT\T ø±¢dTü \T u≤jYTø±{Ÿ #˚kÕÔsT¡ .
&çmdt|æ <ëìì >∑T]+∫ $#ê]+#·&ÜìøÏ ekÕÔ&TÉ . Äj·Tq≈£î Ä&É|\æ \¢ |ü≥¢ #ê˝≤
#·T\ø£q uÛ≤e+ ñ+~. Á|æì‡bÕ˝Ÿì ªªÄ&É|\æ \¢ T u≤jYTø±{Ÿ #˚kÕÔsê? MTs¡T Ádæøº >º̆ ±
e⁄+&ç ø£+Á{À˝Ÿ #˚ùdÔ Ä|òsºü ê˝Ÿ Ä&É|\æ \¢ T u≤jYTø±{Ÿ #˚kÕÔsê?μμ n+{≤&ÉT. ªªø£˙dü+
Ä&É|\æ *¢ ï ≈£L&Ü ø£+Á{À˝Ÿ #ÓjT· ´ø£b˛‘˚ m+<äT≈£+&û MTs¡T? MTs¡T≈£L&Ü Ä&É|\æ \¢ ‘√
bÕ≥T >±E\T ‘=&ÉTø=ÿì ≈£Ls√Ã+&çμμ n+{≤&ÉT. môd‡’ $»j·T≈£îe÷sY ‘·|Œü ‘·øÿÏ q
eT>∑yêfi¯fl+‘ê Ç˝≤π> ñ+{≤s¡T á qe\˝À.
á qe\˝À nq\, düTsπ K, düTes¡í nH˚ eTT>∑TsZ T¡ ø£*dæ#<· Tä e⁄≈£îqï yêfi¯ófl Ä
ø£fi≤XÊ\˝À ˝…ø£Ãs¡s¡T¢>± ñ+{≤s¡T. nq\ ñkÕàìj·÷ $X¯«$<ë´\j·T+˝À m+.@.
‘Ó\T>∑T #·~$, #·\+ Ád”Ô bÕÁ‘·\ MT<ä m+.|ò˝æ Ÿ. #˚dæ n|ü&˚ ˝…øÃ£ s¡s>Y ± e∫Ã+~.
düTes¡í ø¬ $TÁd”º ˝…øÃ£ s¡s,Y düTsπ K u≤≥˙ ˝…øÃ£ s¡s.Y nø£ÿ&É CÀ´‹, uÛ≤>∑´\øÏàå nì eTs√
Ç<äs› T¡ ˝…øÃ£ s¡sT¡ ¢ ñ+{≤s¡T. Mfi¯fl J$‘ê\ |ü]D≤e÷\qT ø£fi≤XÊ\ yê‘êes¡D≤ìï
H˚|<ü ´ä∏ +>± s¡#s· TT‘· ÄdüøøÔÏ s£ +¡ >± #·~$+∫ Ä˝À∫+|üCùÒ d |ü<‹Δä ˝À qe\qT sêXÊs¡T.
yÓTT‘·Ô+ MT<ä Ä<ÛäTìø£ eTVæ≤fi¯ Ç+{≤ ãj·T{≤ |”&Éq≈£î $eø£å≈£î nee÷Hê\≈£î
>∑T]ø±e&É+, Ç+<äT≈£î eTVæ≤fiÀ<äé÷˝Ò $s¡T>∑T&Éì #Ó|Œü &É+ á qe\˝Àì edüTeÔ ⁄.
düTsπ K uÛsÑ Ô¡ yÓ+ø£fXÒ Ÿ eTTìdæ|˝ü Ÿ Ä|òd” Tü ˝À ø£s¢ T¡ ÿ. düTsπ KqT ø£≥ï+ ˝Ò≈î£ +&Ü
ô|[fl #˚dTü ≈£î+{≤&ÉT. nsTT‘˚ n~ Ä<ÛTä ìø£ #Ó‘’ q· ´+‘√ ø±<äT. ÄyÓT ñ<√´>∑+ #˚dTü qÔ ï<äì.
n‘·&ÉT #·<äTe⁄ø=ì ñ<√´–>± ñHêï, Ç+{Ï|üq+‘ê Ä&É<ëìπø yÓTT>±&çπøMT
dü+ã+<Û+ä ˝Ò<Tä nH˚ ‹s√>∑eTq uÛ≤eC≤\+ qT+∫ ãj·T≥ |ü&˝É <Ò Tä . düTsπ K <äèwæ˝º À
n‘·&TÉ |üXó¯ y˚. bı<äTH› ï˚ uÛ≤s¡´ n˙ï neT]ùdÔ ‹ìb˛sTT, sêÁ‹ ø£u¢ Ÿ≈î£ b˛sTT ns¡sΔ êÁ‹øÏ
sêe&É+, uÛ≤s¡´qT ã\e+‘·+>±HÓH’ ê nqTuÛ$Ñ +∫ ìÁ<äb˛e&É+ - Ç+‘˚ n‘·ì |üì.
ˇø£kÕ] düTsπ K n‘·ìøÏ ˝§+>∑≈î£ +&Ü Á|ü‹|òTü {ÏdTü +Ô ~. n‘·&TÉ ãj·T≥≈£î yÓ[flb˛sTT
eTs√ Ád”ìÔ Ç+{ÏøÏ rdüT≈£îekÕÔqì #Ó|Œæ yÓ[flb˛‘ê&ÉT. ø±e÷øÏìå Ç+{ÏøÏ s¡eTà+fÒ
ÄyÓT sêq+≥T+~. ñdü÷s¡TeT+≥÷ ˇø£ÿ&˚ Ç+{ÏøÏ ‹]>=∫Ã |üXÊÃ‘êÔ|ü |ü&‘É ê&ÉT.
ªªndü\T á <˚X+¯ ˝À Ä&É<ëì>± |ü⁄≥º&yÉ T˚ dü>+∑ ùd«#·Ãq¤ T ø√˝ÀŒe≥+. ô|[¢ #˚dTü ≈£îqï
eTs¡Tø£D å +˝À Ä $T>∑‘ê dü>+∑ b˛‘·T+~. ñ<√´>∑+ #˚ùd Ä&É<ëì |ü]dæ‹ú Ç+ø±
n<Ûë«qï+μμ nqï~ düTsπ K H˚sT¡ Ã≈£îqï J$‘· bÕsƒ+¡ .
düTes¡í J$‘·+ á qe\˝À n+<ä]ø£Hêï <ës¡TDyÓTÆ+~. ∫qï|ü&˚ neTàqT
b˛>=≥Tº≈î£ qï düTes¡qí T ô|<ä‘› j Ô· T· ´ ô|+∫ ô|<ä› #˚d+æ ~. #ê˝≤ ø£w|ºü &ü ç #·<Tä e⁄≈£îqï
ÄyÓTqT Á|üø±X¯sêe⁄ nH˚ u≤¢øy˘ TÓ sTT*+>¥ >±&çø∫Ï Ã ã\e+‘·+>± ô|[fl#˚dTü +Ô ~. yê&ÉT
düs«¡ s√>±\ |ü⁄≥º. Ä s√>±\qT düTes¡≈í î£ ≈£L&Ü n+{Ï+#ê&ÉT. ÄyÓT n‘·ìï e~*+#·Tø=ì
‘·q »ãT“*ï qj·T+ #˚dTü ≈£î+≥T+~. n‘·qT eTs¡DkÏ ÕÔ&TÉ . Ä ‘·sê«‘· |ü⁄s¡Tc˛‘·eÔ T
sêe⁄ nH˚ n&É«πø≥T ÄyÓT ñ<√´>±ìï, &ÉãT“ì #·÷dæ uÛ≤sê´_&É¶\T ñ+&ç ≈£L&Ü
<=+>∑ô|[fløÏ Á|üjT· ‹ïkÕÔ&TÉ . ÄyÓT n˙ï ‘Ó\TdüT≈£îì n‘·ìï ∫yê≥T¢ ô|&ÉT‘·T+~. dü+|òTü +
‘·qqT ì+~düT+Ô fÒ, düe÷»+|ü≥¢ ø£dæ ô|+#·T≈£î+≥T+~. nìyês¡´+>± >∑j÷· ´[>±
‘·j÷· s¡e⁄‘·T+~. dü+<Û´ä nH˚ ne÷àsTT |üØø£˝å À¢ ø±|ò” ø=&ÉT‘·÷+<äì ãTø˘ #˚dæ ÄyÓT
Ä‘·àVü≤‘·´≈£î ø±s¡DeTÚ‘·T+~. |ü⁄s¡Twü düe÷»+‘√ Væ≤+dæ+|üã&çq ‘êqT eTVæ≤fi¯˝ïÒ
Væ≤+dæ+#˚ dæ‹ú øÏ edüT+Ô ~ düTes¡.í
uÛ≤>∑´\øÏàå uÛsÑ Ô¡ s¬ ˝’ «Ò ñ<√´–. uÛ≤s¡´ &ÉãT“MT<ä ‘·|Œü uÛ≤s¡´ MT<ä n‘·ìøÏ >ös¡e+
˝Ò<Tä . ÄyÓT≈£î @ e÷Á‘·+ ùd«#·Ãì¤ e«&ÉT. uÛ≤>∑´\øÏàå ñ<√´>∑+ #˚dæ dü+bÕ~düTHÔ êï Ä
&ÉãT“qT Ks¡TÃ ô|≥Tº≈£îH˚ ùd«#·Ã¤ ÄyÓT≈£î ˝Ò<äT. ªªndü\T ô|fi¯fl+≥÷ #˚düTø√≈£î+&Ü
ñ+fÒ ãVüQXÊ J$‘ê+‘·+ Vü‰sTT>±H˚ ñ+&˚ <ëH˚ïyÓ÷μμ nqTø=H˚ <äX≈¯ î£ #˚]+~
uÛ≤>∑´\øÏåà.
#·<Tä e⁄≈£îH˚ s√E˝À¢ me¬sH’ ê ‘·qCÀ*øÏ sêuÀ‘˚ #Ó|ü rdüT≈£îì ‘·Hï˚ CÀ´‹ J$‘·+
≈£L&Ü á qe\˝À $cÕ<ë‘·àø£yT˚ nsTT´+~. >∑s“¡ +¤ ‘√ ñqï ‘·q nø£ÿ≈£î düV‰ü j·T+>±
ñ+&É&ÜìøÏ $XÊK≈£î b˛sTTq CÀ´‹ì, nø£ÿ ÄdüT|üÁ‹˝À ñqï|ü&ÉT u≤e Á|ükÕ<é
uÛj
Ñ T· ô|{Ïº nqTuÛ$Ñ kÕÔ&TÉ . »]–q $wüjT· + }]øÏ e∫Ã ‘·*<¢ +ä Á&ÉT\≈£î #Ó_‘˚ ‘·+Á&ç
ÄyÓTqT ã\e+‘·+>± Äu≤eπø Ç∫Ã s¬ +&√ uÛ≤s¡´>± ô|[¢ #˚ùdkÕÔ&TÉ . >∑s“¡ y¤ TÓ Æ ø=&ÉT≈£î
|ü⁄{ÏHº ê CÀ´‹ n‘·ì‘√ m˝≤+{Ï XÊØs¡ø£ dü+ã+<Ûeä T÷ ô|≥Tºø√<äT. ˝Àø£+ ø√dü+
Ç+{À¢ ñ+≥T+~. Á|ükÕ<éqT ‘·q CÀ*øÏ sêe<äì› ôV≤#·Ã]düT+Ô ~. ˇø£s√E n‘·qT
$wü+ ‘ê>∑T‘êq+fÒ ‘êq÷ ‘ê>∑T‘êq+≥T+~. Á|ükÕ<é ≈£L&Ü ‘·q |üqT\˙ï Ä&Éyêfi‚fl
#˚dæ ô|{≤º\qT≈£îH˚ yê&˚. n+‘·≈î£ $T+∫q #Ó‘’ q· ´+ ˝Ò<Tä .
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 69
eTVæ≤fi≤ ñbÕ<Ûë´j·TT\ J$‘ê\T Ç˝≤ ñ+fÒ, eT<äH˝é ≤+{Ï E˝≤sTT j·TTe≈£î\
e\¢ Ä ø£fi≤XÊ\ $<ë´]úqT\≈£î nH˚ø£ Çã“+<äT\T m<äTs¡e⁄‘·T+{≤sTT. eT<äHé ìs¡+‘·s+¡
ø£fi≤XÊ\≈£î e∫Ã s¡ø£s¡ø±\ n\¢] #˚düTÔ+{≤&ÉT. eTH√s¡eT nH˚ ne÷àsTT ø√dü+
edüT+Ô {≤&ÉT. ˇø£kÕ] môd‡’ $»j·T≈£îe÷sY n‘·ìï n¬sdtº #˚kÕÔ&TÉ . $&ÉT<ä˝’… eTH√s¡eTqT
ôV≤’ <äsêu≤<äT≈£î rdüT≈£îb˛‘ê&ÉT. ÄyÓTqT nqTuÛ$Ñ +∫ nø£ÿ&ç qT+∫ ñ&ÜsTTkÕÔ&TÉ .
∫e]øÏ |ü≥Tºã&É‘ê&ÉT. eTH√s¡eT Ä‘·àVü≤‘·´ #˚dTü ø√uÀ‘˚ s¡õ‘· e+{Ï $<ë´]ú Hêj·T≈£î\T
ø±bÕ&ÉT‘ês¡T. $»j·T≈£îe÷sY eTH√s¡eT, eT<äH\é ≈£î b˛©düT ùdwº Hü √¢ ô|[¢ #˚kÕÔ&TÉ .
nq\ Ä ø£fi≤XÊ\≈£î e∫Ã+~ yÓTT<ä\T s¡õ‘· nH˚ $<ë´]ú Hêj·T≈£îsê\T‘√
ø£*dæ nø£ÿ&ç |ü]dæ‘ú T· \ìï{Ï˙ ne>±Vü≤q #˚dTü ≈£î+≥T+~. Ä<ÛTä ìø£ Á|ü|+ü #·+˝À ≈£L&Ü
eTVæ≤fi¯\ J$‘ê\T düTK+>± ˝Òø£b˛e&ÜìøÏ ø±s¡D+ Ád”Ô\˝À dü]ø=‘·Ô #Ó’‘·q´+
˝Òøb£ ˛e&ÉyT˚ qì Á>∑V≤æ +∫ Ä #Ó‘’ H· ê´ìï yêfi¯fl˝À ø£*–+∫ b˛sê{≤\≈£î s¡+>∑+ dæ<+Δä
#˚j·T&Éy˚T nq\ #˚dæq|üì. n+<äTπø ªªnq\ eTq ø±˝ÒõøÏ sêe≥+ ∫qïbÕ{Ï
s¬ e\÷´wüHμé μ n+≥T+~ düTsπ K. ÄK]øÏ n+<äsT¡ eTVæ≤fi¯\÷ |ü⁄s¡Twüß\ <√|æ&ç qT+∫,
nq\ n+~+∫q #Ó‘’ q· ´+‘√ ‘·eTqT ‘êeTT $eTTø£+Ô #˚dTü ≈£î+{≤s¡T.
á qe\˝À eTq≈£î Á|ü<Ûëq+>± ø={§º∫Ãq≥T¢ ø£ì|æ+#˚~ á <ÛäqkÕ«eT´
|æ‘è· kÕ«eT´ |ü⁄s¡TcÕ~Û|‘ü ´· + MT<ä eTVæ≤fi≤ ñ<√´–qT\T #˚ùd yê´K´\T. n$ bÕsƒ≈¡ î£ \
>∑T+&Ó*ï |æ+&˚kÕÔsTT. |ü⁄s¡Twüß&Óq’ s¡#s· TT‘· eTVæ≤fi¯˝ÀøÏ |üsø¡ ±j·T Á|üyX˚ +¯ #˚dæ e÷≥\T
sêXÊ&Ü? nì|ædTü +Ô ~. |ü⁄s¡Twü Á|ü|+ü #·+ ‘·eTqT ‘êeTT |üØøÏ+å #·Tø√e&ÜìøÏ ‘·eT˝À
‘êeTT Ä˝À∫+#·Tø√e&ÜìøÏ n$ neø±X¯$TkÕÔsTT. ªªndü\T á eT>∑yêfi¯fl+‘ê
yÓ+ø£fÒwt˝≤π> ñ+{≤πsyÓ÷. ‘·q‘·+Á&ç nqTø£åD+ ‘·q ‘·*¢ì m˝≤ Væ≤+dæ+#˚yê&√
ÄyÓT≈£î >∑Ts=Ô∫Ã+~. ‘·q nqï ≈£L&Ü &ç{À.. e~qqT nqTø£åD+ @&ç|ædü÷ÔH˚
ñ+{≤&ÉT. n+<äTøπ ˇø£ÿkÕ] ÄyÓT≈£î eT>∑yêfi¯fl+fÒH˚ ndüV≤ü ´+ ø£\T>∑T‘·÷ ñ+≥T+~μμ
düTsπ K >∑T]+∫ s¡#s· TT‘·. ªªÁd”ìÔ XÊX¯«‘·+>± ‘·q≈£î u≤ìdüqT #˚dTü ø√e{≤ìøÏ á
|ü⁄s¡TcÕ~Ûø´£ düe÷»+ o\+ nH˚<ëìï düèwæ+º ∫ b˛wæ+∫+~. o\+ Ád”\Ô øπ ... |ü⁄s¡Twüß&ç
ø£ø£ÿs¡˝Ò<äT. |ü⁄s¡Twüß&çø=ø£ ˙‹, Ád”Ôø=ø£˙‹, Ç<ä+‘ê #·÷düTÔ+fÒ á |ü⁄s¡TwüC≤‹ô|’
m+‘· ndüV≤ü ´+ ø£\T>∑T‘·T+<√μμ nq\. Ç˝≤+{Ï n_ÛÁbÕj·÷\T, nqTuÛ÷Ñ ‘·T\T á
qe\˝À ndü+U≤´ø£+>± ø£ì|ækÕÔsTT.
ªªì»y˚T yêfi¯ófl (|ü⁄s¡Twüß\T) >ös¡$+#·sT¡ .. ø±˙ >ös¡$+#˚˝≤ #Ój÷· ´*. n<ä+‘·
düT\uÛ+Ñ ø±<äì ˙≈£î ‘Ó\TdüT.. ø±˙ b˛sê≥+ <ë«sê kÕ~Û+#=#·Ãì Hê Á|üu\ $XÊ«dü+μμ
ªªÁd”Ô Ä‘·à >ös¡yêìï ø±bÕ&ÉT ø√yê\+fÒ b˛sê≥+ #Ój·÷´*‡+<˚μμ ªªeTq J$‘·+
eTq~. eTq J$‘êìï @+#˚dTü ø√yê˝À eTqy˚T ìs¡sí TT+#·Tø√yê*μμ nq\.
nq\ #˚d+æ <ä˝≤¢ |”&‘ç · eTVæ≤fi≤˝Àø±ìï á b˛sê{≤ìøÏ düe÷j·T‘·+Ô #ÓjT· ´&ÉyT˚
Ç<˚ á qe\ kÕsê+X¯+, dü+<˚X+¯ . ø±s¡´ø±s¡D dü+ã+<Ûëìï á qe\˝À n<äT“¤‘+· >±
∫Á‹+#ês¡T s¡#·sTT‘·. eT>∑yêfi¯ófl m+<äT≈£î <äTsêàs¡TZ\e⁄‘·THêïs¡T? Ád”Ô\HÓ+<äT≈£î
Væ≤+dædTü HÔ êïs¡T? nH˚ Á|üXï¯ \≈£î düe÷<Ûëq+>± á qe\ sêXÊ&ÉT. Ád”\Ô T |ü⁄s¡Twüß\≈£î
u≤ìdü\T>± ñ+fÒ, |ü⁄s¡Twüß\T ÄdüT\Ô ≈£î u≤ìdü\T. &ÉãT“≈£î u≤ìdü\T. ˇø£ u≤ìdü
eTs=ø£ u≤ìdüqT Væ≤+dæ+#·&É+ düVü≤»+. n+<äTe\¢ dü+|ü<ä ˇø£ es¡Z+ #˚‘·T˝À¢
ñqï+‘· ø±\+ á Væ≤+dü ‘·|Œü <äT. BìqT+∫ |”&‘ç T· \T $eTTø£+Ô ø±yê\+fÒ es¡#Z ‘’Ó q· ý˚T
e÷s¡eZ Tì á qe\ #ÓãT‘·T+~.
|ü⁄s¡TcÕ~Û|‘ü ´· + mìï s¡ø±\T>± ñ+<√, nìï s¡ø±\ Ä~Û|‘ü ê´ìø° dü+|ü<ä m˝≤
ø±s¡DyÓT+Æ <√ s¡#s· TT‘· #ê˝≤ $wüjT· ùdø£sD ¡ ‘√ ∫Á‹+#·&+É , Ä $wüj÷· ìï qe\˝À
dü+<äs√“¤∫‘·+>± #=|æŒ+∫ bÕÁ‘·\ Á|ües¡Ôq≈£î kÕe÷õø£ H˚|ü<∏ä´ ∫Á‘·D #˚j·T&É+
>=|üŒ>± ñ+~. ˇø£ ∫qï qe\˝À s¡#s· TT‘· nH˚ø£ J$‘ê\T J$kÕÔ&ìÉ Ç˝≤´ mÁôV≤HÓãsYZ
(s¡#s· TT‘·-•\ŒeT÷) e÷≥qT qMHé>±] á qe\ s¡TEe⁄ #˚dTü qÔ ï~. ‘Ó\T>∑T qe˝≤
#·]Á‘·˝ÀøÏ ˇø£ <äXÊã›+ eTT+<äT qj·÷dü+|üqï es¡Z s¡#s· TT‘·\T |ü⁄≥Tºø=∫Ã, yêfi¯fl
es¡Z HêsTTø±Hêj·T≈£î\qT düèwæº+#·&É+ »s¡T>∑T‘·÷, eTs√ <äXÊã›+ ‘·sê«‘· ø±\+
#Ó*¢q |òüP´&É˝Ÿ $XÊ«kÕ\≈£î ôd’qT‡ düVü‰j·T+‘√ #Ó˝≤eTDÏ ø£*Œ+#˚ Á|üj·T‘·ï+
»s¡T>∑T‘·T+&É>± á dü+~Û <äX¯˝À Ç˝≤+{Ï qe\\T e#êÃsTT. ‘Ó\T>∑T qe\
yê´bÕØø£s¡D ø±≈£î+&Ü ø±\πøå|ü Á|üÁøÏj·T ø±≈£î+&Ü #˚ùd Á|üj·T‘·ï+ á qe\˝À
ø£ì|ædüTÔ+~.
1980 ‘·sê«‘· ‘Ó\T>∑T Ád”yÔ ê<ä qe\\T : nø√ºãsY 2008
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 71


>∑T+&Ó #·|ü fi¯ófl
ªÇdüø£ ø£<\
ä∏ Tμ
nq+‘·|⁄ü s¡+ õ˝≤¢˝À 1940-45 ÁbÕ+‘ê˝À¢H˚ ø£<ë∏ ìø± s¡#q· ≈£î Á|üjT· ‘·ï+
»]–+~. ∫\T≈£L] Hêsêj·TDsêe⁄, õ. sêeTø£èwüí, ‘·÷e÷{Ï <=D|üŒ yÓTT<ä˝…’q
yêfi¯ófl Ä ø±\+˝À ø=ìï ø£<ë∏ ìø£*ï s¡∫+#ês¡T. sêj·T\d”eT˝À ø£<ë∏ ìø± s¡#q· ≈£î
‘=* Á|üjT· ‘êï\T #˚d+æ ~ Mfi‚fl. ø±˙, nq+‘·|⁄ü s¡+ õ˝≤¢ qT+∫ dü\ø£D å yÓTqÆ Ä<ÛTä ìø£
dü«uÛ≤e+ >∑\ ø£<ë∏ ìø£ e÷Á‘·+ 1975 ÁbÕ+‘ê˝À¢H˚ e∫Ã+~. dæ+>∑eTH˚ì Hêsêj·TD,
∫\T≈£L] <˚e|ü⁄Á‘·, <äd–Ôü ] - á eTT>∑TsZ T¡ á ÁbÕ+‘·+˝À ø£<ë∏ ìø£\T sêj·T&É+
ÁbÕs¡+_Û+∫, ªnq+‘·μ ø£<ë∏ ìø£≈î£ s¡÷|ü⁄sπ K\T rdüT≈£îe#êÃs¡T. nq+‘·|⁄ü s¡+ õ˝≤¢˝À
yÓTT<ä{Ï eTT>∑TZs¡T yÓTT<ä{Ï ‘·s¡+ ø£<∏ës¡#·sTT‘·˝…’‘˚,á eTT>∑TZs¡÷ ¬s+&√‘·s¡+ ø£<∏ë
s¡#s· TT‘·\T. Mfi¯fl ‘·sê«‘· eT÷&√‘·s+¡ s¡#s· TT‘·\T |ü⁄≥Tº≈î£ e#êÃs¡T. dü&|¢É ˝ü ¢… ∫<ä+ãs¡
s¬ &ç,¶ kÕ«$T, XÊ+‹ Hêsêj·TD, ã<˚«* s¡yT˚ wt, X¯•ø£fi,¯ ìs¡à˝≤sêDÏ, neTfi¯fl~HÓï
|ü<àä », »j·T\ø°àå sêE yÓTT<ä˝q’… yêfi¯ófl á ‘·s+¡ s¡#s· TT‘·\T. 1985 ÁbÕ+‘·+˝À
eTT+<äTø=∫Ãq sêj·T\d”eT ñ<äéT+ Mfi¯fl˝À #ê˝≤eT+~ì ø£<ë∏ s¡#s· TT‘·*ï #˚d+æ ~.
Mfi¯fl˝À m≈£îÿeeT+~ ñbÕ<Ûë´j·TT\T, ø=+<äsT¡ dü«#·Ã+¤ <ä ùdyê dü+dü\ú ø±s¡´ø£s\Ô¡ T,
eT]ø=+<äsT¡ »s¡ï*düT\º T.
á s¡#s· TT‘·˝À¢ dæ+>∑eTH˚ì Hêsêj·TD nq+‘·|⁄ü sêìøÏ <äøD åÏ +>± |ü&eÉ Ts¡>±
Çs¡yÓ’ eTTô|’Œ¤ øÏ˝ÀMT≥s¡¢ <ä÷s¡+˝À >∑\ Á>±MTD »q J$‘êìï ‘·q ø£<∏ä˝À¢
Á|ü‹_+_düTHÔ êïs¡T. kÕ«$T Á|ü<ëÛ q+>± nq+‘·|⁄ü sêìøÏ ñ‘·sÔ ¡ yêj·TTe´ ~X¯˝À¢ >∑\
ø£fi≤´D<äTs¡+Z , sêj·T<äTs¡+Z ÁbÕ+‘· Á|ü»\ J$‘·+ øπ +Á<ä+>± s¡#q· #˚dTü HÔ êïs¡T. XÊ+‹
Hêsêj·TD sêj·T<äTs¡Z+ ÁbÕ+‘· »q J$‘·+‘√bÕ≥T ‘·÷s¡TŒq ‘ê&ç|üÁ‹, >∑T‹Ô
e÷sêZ\˝Àì Á>±MTD Á|üC≤ J$‘êìï ‘·q ø£<∏ëìø£˝À¢ Á|ü‹|òü*düTÔHêïs¡T. <ädüÔ–]
kÕ<Ûës¡D+>± nq+‘·|⁄ü s¡+ eT<Û´ä ÁøÏ+~ ‘·s>¡ ‹∑ Á|üC≤ J$‘êìï nuÛTÑ ´<äjT· <äèø£Œ<∏+ä ‘√
s¡∫düTÔHêïs¡T.
Væ≤+<ä÷|ü⁄s¡+ ÁbÕ+‘·+ qT+∫ ‘=*Hêfi¯˝¢ À düq>∑s+¡ bÕs¡kú Õs¡~,∏ <˚X{Ë ºÏ øπ X¯esêe⁄
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 73
e+{Ïyês¡T ø£<\ä∏ T s¡∫+#ês¡T. Ç|ü&ÉT dü&|¢É ˝ü ¢… ∫<ä+ãs¡s¬ &ç¶ sêdüTHÔ êïs¡T. q÷sY nVü≤à<é
≈£L&Ü nø£ÿ&ç qT+&˚ ø=ìï ø£<\ä∏ T sêXÊs¡T.
nq+‘·|⁄ü s¡+ õ˝≤¢ qT+∫ Ç~es¡øπ nã<äeΔ ÷&Ésê<äT, yê\ì eTãT“\T, p<ä+,
Äs¡T>±¢dTü \T, @ø±øÏHÍø£#|· ü &ÉT, d”eT ø£<\ä∏ T, ˇπø n<ä+› - s¬ +&ÉT eTTU≤\T e+{Ï
dü+|ü⁄{≤\T, dü+ø£˝Hê\T e#êÃsTT. kÕ«$T, XÊ+‹ Hêsêj·TD\ ø£<\ä∏ T |ü⁄düøÔ ±\T>±
sêqTHêïsTT. Ç|ü&ÉT dü&|¢É *ü ¢ ∫<ä+ãs¡s¬ &ç¶ ªÇdüøμ£ ø£<\ä∏ T rdüTø=düTHÔ êïs¡T. á dü+|ü⁄{Ï˝À
18 ø£<\ä∏ THêïsTT. M{Ï˝À s¬ +&ÉT ø£<\ä∏ T 1984-85 dü+e‘·‡sê\˝À e#êÃsTT. ‘·øÿÏ q
|ü<ës¡T 1991-97 eT<Ûä´ø±\+˝À e#êÃsTT. yê{Ï˝À ø=ìï ãVüQeT‹ bı+~q
ø£<∏ä\THêïsTT.
dü&|¢É ˝ü ¢… ∫<ä+ãs¡s¬ &ç¶ Væ≤+<ä÷|ü⁄s¡+ ÁbÕ+‘·+˝À ø£sêí≥ø£ sêÁcÕºìøÏ düMT|ü+˝Àì
øÏ]¬øs¡˝À ø±|ü⁄s¡eTT+≥THêïs¡T. ¬s’‘·T ≈£î≥T+u≤ìøÏ #Ó+~q áj·Tq eè‹Ô|üs¡+>±
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT. n+<äTe\¢ áj·Tq ø£<∏ä\≈£î ø±s¡úÛÑ÷$T Væ≤+<ä÷|ü⁄s¡+ ÁbÕ+‘·+.
nø£ÿ&ç Á|ü»\≈£î u…+>∑Tfi¯Ss¡T‘√ m≈£îÿe dü+ã+<Ûë\T+{≤sTT. yêfi¯ófl ø£qï&É+ ø£*dæq
‘Ó\T>∑T e÷{≤¢&TÉ ‘ês¡T. yê´bÕs¡+, eékÕj·T+ Á|ü<ëÛ q+>± ñ+&˚ Ä ÁbÕ+‘·+˝À
J$‘·+ Á|üXÊ+‘·+>±H˚ ñ+≥T+~. nsTT‘˚ Ç{°e\ nq+‘·|ü⁄s¡+ õ˝≤¢qT ‘êøÏq
eTTsƒêø£ø£å\T nø£ÿ&çøÏ ≈£L&Ü yê´|ædüTÔHêïsTT. sê»ø°j·T ø£ø£å\T Ä ÁbÕ+‘êìøÏ
bÕ≈£î‘·THêïsTT. á H˚|<ü ´ä∏ +˝À ∫<ä+ãs¡s¬ &ç¶ ø£<˝ä∏ À¢ Ä ÁbÕ+‘·+˝À düe÷» $\Te\T
|ü‘q· + ø±e&É+|ü≥¢ Äy˚<qä , e÷qe dü+ã+<Ûë˝À¢ Á|üã\T‘·Tqï yê´bÕs¡ <Û√s¡D|Ï ≥ ü ¢
ndüV≤ü ´+, sêj·T\d”eT ø£sT¡ e⁄ ø±s¡ŒD≤´\|ü≥¢ ìs¡dqü , n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+˝À HÓ\ø=qï
n$˙‹, \+#·>=+&ç‘q· + |ü≥¢ ø√|ü+, ‘·q nHês√>∑´+ MT<ä ‘·H˚ CÀø˘ y˚dTü ø√>∑\
düV≤ü q+ ø£ì|ækÕÔsTT.
H˚\qT qeTTàø=ì H˚\ø√dü+ ÁbÕD≤\]Œ+#˚ s¬ ‘’ T· nedü*ú ï s¡#s· TT‘· nH˚ø£ ø£<˝ä∏ À¢
Á|ü‹_+_+#ê&ÉT. Çdüø,£ n&ç$, |üXó¯ e⁄\T, düT&ç>T∑ +&É+, es¡TD˙‹ ø£<˝ä∏ À¢ nq+‘·s¬ ‘’ T·
Á|üøè£ ‹ XÊbÕìøÏ, Á|üuTÑÛ ‘·« $<ÛëHê\≈£î ã˝…b’ ˛‘·Tqï yÓH’ êìï Á|ü<]ä Ù+#ê&ÉT. ø£sT¡ e⁄
Çø£ÿ&ç e÷qe J$‘êìï dü+øå√uÛÑ+˝ÀøÏ HÓ{Ïº bòÕ´ø£åì»+ ã\|ü&É&ÜìøÏ <ë]rdæq
rs¡T≈£î ªÇdüøμ£ Á|ü‹_+ã+. ‘·q |ü+≥≈£î <Ûsä ¡ ìs¡sí TT+#˚ Vü≤≈£îÿqT ø√˝ÀŒsTTq s¬ ‘’ T·
<äfi≤Ø\ #˚‹˝À ø°\Tu§eTà ne⁄‘·Tqï yêdü$Ô ø£‘ø· Ï nø£så s¡ ÷¡ |ü+ ªn&ç$μ. ø£sT¡ e⁄e\¢
|üXó¯ e⁄*ï b˛wæ+#·Tø√˝Òø£ ø£kÕsTTXÊ\\≈£î ‘√\e\dæ edüTqÔ ï <äTs¡“s¤ d¡ ‹úæ øÏ Á|ü‹|ò\ü q+
ª|üXó¯ e⁄\Tμ. ø√kÕÔ Ä+Á<Û,ä ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘ê˝À¢ |ü‹s¬Ô ‘’ T· \T Ä‘·àVü≤‘·´\T #˚dTü ø=+≥T+fÒ
sêj·T\d”eT˝À |ü≥Tº|⁄ü s¡T>∑T\ s¬ ‘’ T· Á|üuTÑÛ ‘·«, Á|üsTTy˚{Ÿ |ü≥Tº>T∑ &É¢ yê´bÕsê˝À¢ qwübº ˛sTT
m˝≤ Je#·Ãe¤ +>± $T–*b˛‘·THêï&√ #ÓãT‘·T+~ ªdüT&ç>T∑ +&É+μ. Çø£ÿ&É Á|üøè£ ‹ XÊ|ü+
nø±\ es¡¸+ s¡÷|ü+˝À nq+‘·¬s’‘·TqT m˝≤ HêX¯q+ #˚düTÔ+<√ ‘Ó\T|ü⁄‘·Tqï~
ªes¡TD˙‹μ. eTìwæø° |üXó¯ e⁄≈£L eT<Û´ä ñ+&˚ >±&ÛyÉ TÓ qÆ nqTã+<Ûëìï ã\+>± ∫Á‹düTqÔ ï~
ªm<äT›\|üŒ.μ
eTìwæ MT<ä &ÉãT“ Ä~Û|‘ü ´· + dü+bÕ~+∫, ø±\Áø£eT+˝À e÷qe dü+ã+<Ûë\T
ø£èÁ‹eT+>± e÷]b˛sTTq $<Ûëq+ |ü≥¢ s¡#·sTT‘· Äy˚<äq ìs¡düq\≈£î <äs¡ŒD≤\T
ªø£˙ïfi¯óflμ, ª$\Te\Tμ. á H˚|<ü ´ä∏ +˝ÀH˚ Á>±e÷˝À¢ Ç+ø± nø£ÿ&Éøÿ£ &É $T–* $TqT≈£î$TqT≈£î
eT+≥Tqï e÷qe‘·qT Á|ü<]ä ÙdüT+Ô ~ ªø£seÔ¡ ´+.μ
#·<Tä e⁄˝Òøb£ ˛e&É+ e\¢ eékÕj·T ≈£î≥T+u≤\T qwübº ˛e&Üìï Á|ü<]ä Ù+#˚ ø£<ä∏
ªsê‘·μ. ù|<ä\˝À #Ó‘’ q· ´+ ñ+&Ée\dæq nedüsêìï H=øÏÿ#Óù|Œ ø£<ä∏ ª>=Á¬s\Tμ. <Ûìä ≈£î\
ø√¬sÿ rs¡ÃuÀsTT |üØø£˝å À¢ ∫≈£îÿã&ç ‘·q J$‘·+ HêX¯q+ #˚dTü ø√e&ÉyT˚ ø±ø£, ‘·qT
düV‰ü j·T+ #˚jT· uÀsTTq <Ûqä e+‘·T\ #˚‘· ndüV≤æ ´+#·Tø√ã&çq ù|<ä $<ë´]ú ø£<ä∏ ª|üØø£μå .
n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+˝À eTT~]b˛sTTq \+#·>=+&ç‘H· êìøÏ Á|ü‹_+ã+ ªÇ+ÁøÏyTÓ +{Ÿμ.
ñ<√´>∑+ ø√dü+ yÓ+|üsê¢&É≈£î+&Ü dü«j·T+>±, ùd«#·Ã¤>± J$+#·e\dæq nedüsêìï
>∑Ts¡TÔ #˚ùd ø£<ä∏ ªÄ<äsÙ¡ +.μμ düHêàHê\ ‘·+‘·T˝Àì &=\¢‘H· êìøÏ e´+>∑´∫Á‘·+ ªdüHêàq+.μ
nsTT‘˚ ≈£î\eT‘ê\ &=\¢qT ã≥ºãj·T\T #˚ùd~ ªz◊.mdt.◊ ø£<.ä∏ μ ªlyê] eTTdüT>∑Tμ
s¡#s· TT‘· ‘·qMT<ä ‘êH˚ y˚dTü ≈£îqï CÀ≈£î\T.
Ç˝≤ á ø£<\ä∏ T edüTÔ yÓ$’ <Û´ä +‘√ ≈£L&ÉT≈£îì e÷qe J$‘·+˝Àì nH˚ø£ bÕsêÙ«\qT
‘ê≈£î‘·THêïsTT. rdüT≈£îqï edüTÔe⁄qT bÕsƒ¡≈£î&çøÏ nqTuÛÑ÷‹˝ÀøÏ ‘˚>∑\ HÓ’|ü⁄D´+
∫<ä+ãs¡s¬ &çø¶ Ï |ü⁄wüÿ\+>± ñqï≥T¢ á ø£<\ä∏ T s¡TEe⁄ #˚dTü HÔ êïsTT. ø£<ë∏ ∫Á‘·D˝À
$eTs¡ÙHê‘·àø£ ø£+sƒ¡dü«s¡+ ã\+>± $ì|ædüTÔ+~. Á|ü»\ J$‘êìï Á|ü»\ uÛ≤wü˝À
$ì|æ+#·&É+ s¡#·sTT‘·≈£î u≤>± e+≥ã{Ïº+~. e´+>∑´+ ø=ìï ø£<∏ä˝À¢ Á|ü<Ûëq
Äj·TT<Ûyä TÓ +Æ ~. s¡#s· TT‘· kÕe÷õø£ s¡T>∑à‘·\ô|’ <ë&ç #ÓjT· ´&ÜìøÏ <ëìì dü+|üPs¡+í >±
yê&ÉT≈£îHêï&ÉT. bÕÁ‘·\ es¡qí ø£Hêï bÕÁ‘·\ |ü]D≤eT+ á ø£<˝ä∏ À¢ Á|ü<ëÛ q+>± ø£ì|ædTü +Ô ~.
e÷qe eTqdü‘Ô «· ˝À‘·T\ ∫Á‘·D ø£Hêï düe÷» |ü]D≤eT Áø£eT+˝À eTìwæ |ü]D≤e÷H˚ï
á s¡#s· TT‘· eTTK´+>± |ü≥Tº≈î£ Hêï&ÉT. ‘·q u≤˝≤´ìï ø=ìï ø£<˝ä∏ À¢HH’Ó ê s¡#s· TT‘·
yêdü$Ô ø£+>± ]ø±s¡T¶ #˚jT· >∑*>±&ÉT. Çdüø,£ sê‘·, |üXó¯ e⁄\T - Ç$ Væ≤+<ä÷|ü⁄s¡+
ÁbÕ+‘· e÷+&É*ø£+˝À s¡∫+#ê&ÉT. Çø£ MT<ä≥ sêùd ø£<*ä∏ ï e÷+&É*ø£+˝À sêj·T>∑*–‘˚
ø£qï&É $TÁ•‘· ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü düeTÁ>∑s÷¡ bÕìï á s¡#s· TT‘· Á|ü<]ä Ù+#·>\∑ &ÉT.
nsTT‘˚ á ø£<˝ä∏ À¢ ˇø£ |ü]$T‹ ø={§º∫Ãq≥T¢ ø£ì|ædTü +Ô ~. düe÷» düeTdü´\qT
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 75
>∑T]Ô+#·>*∑ –q s¡#s· TT‘· Ä düeTdü´\ kÕ+|òTæ ø£, Ä]úø£ bÕsêÙ«\qT Á|ü<]ä Ù+#·>*∑ >±&ÉT.
n‹ eTTKýÓTqÆ sê»ø°jT· bÕsêÙ«ìï n+‘·>± düŒè•+#·˝<Ò Tä . á s¡#s· TT‘· ùdø£]+∫q
düeTdü´\ |ü≥¢ d”eT˝À Ç~es¡øπ nH˚ø£ dü+dü\ú T düŒ+~+∫ |üì#˚dTü HÔ êïsTT. á ø£<˝ä∏ À¢
M{Ï Á|üdøü ÔÏ sê<äT. ªÇdüøμ£ ø£<ä∏ e÷Á‘·+ Ç+<äT≈£î n|üyê<ä+. s¡#s· TT‘·≈î£ düeTdü´˝Ò$T{À
‘Ó*j·T&ÉyT˚ Á|ü<ëÛ q+ ø±<äT. Ä düeTdü´\ eT÷˝≤\T ‘Ó*j·÷*. ∫<ä+ãs¡s¬ &ç¶ düeTdü´*ï
|üd>æ ≥
∑ &º +É ˝À ìC≤sTTr>± ñHêï&ÉT. yê{Ï eT÷˝≤\qT yÓ~øπ Á|üjT· ‘·ï+ ø£ì|ædTü +Ô ~.
nsTTHê á $wüjT· +˝À Ç+ø± ø£èwæ nedüs+¡ .
nHê´j·÷\T, nÁø£e÷\T ˝Òì düe÷»+ ø√dü+, Vü≤è<äjT· Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ e÷qe
dü+ã+<Ûë\ ø√dü+ á s¡#s· TT‘· ø£\ø£+≥THêï&ÉT. Ç|ü&ÉTqï düe÷»+ sπ |ü{øÏ Ï eT]+‘·
n+<ä+>± düTK+>± ñ+&Ü\ì ø±+øÏdå Tü HÔ êï&ÉT. nsTT‘˚ Ä düe÷»+ m˝≤ @s¡Œ&ÉT‘·T+<√
≈£L&Ü s¡#s· TT‘· #Ó|Œü >∑*–‘˚ á ø£<\ä∏ T eT]+‘· #˚e<˚sT¡ ‘êsTT.
á ø£<\ä∏ T ìdü‡+<˚V≤ü +>± nq+‘· ø£<ë∏ #·]Á‘·≈î£ ì+&ÉT<äHêìï ‘ÓkÕÔsTT. ‘Ó\T>∑T
ø£<ë∏ Á|üyêVü≤+˝À Ç$ ≈£L&Ü _+<äTe⁄˝Ö‘êsTT. nq+‘·|⁄ü s¡+ õ˝≤¢ uÛ≤cÕ e÷<ÛTä sê´ìï
á ø£<∏ä\T s¡T∫#·÷|ækÕÔsTT. s¡#·sTT‘· dü&É¢|ü˝…¢ ∫<ä+ãs¡¬s&ç¶øÏ á dü+<äs¡“¤+>±
n_Ûq+<äq\T.
eTT+<äTe÷≥ : Çdüø,£ 1998

ø£<ë∏ ìø± <ä+&√sê
ªm<äTs¡T#·÷|ü⁄\Tμ
<ä[‘·T\ J$‘êìï ø£<ë∏ ì≈£\T>± sêj·T&É+ 1925 ÁbÕ+‘ê˝À¢ yÓTT<ä˝q’… ≥T¢+~.
&Üø£sº Y ø¬ . \øÏàå Hêsêj·TD dü+ø£\q+ #˚dqæ <ä[‘· ø£<\ä∏ Á|üø±s¡+ lbÕ<ä düTÁãVü≤àD´
XÊÁdæÔ >±s¡T s¡∫+∫q |ü⁄\¢+ sêE-2 nqï~ ‘=* <ä[‘· ø£<ë∏ ìø£>± ‘Ó\TdüTqÔ ï~.
nÁ>∑esêí\ yêfi¯ófl <ä[‘·T*ï V”≤q+>± #·÷&É{≤ìï, <ä[‘·T\ eT<Ûä´ >∑\ n+‘·s¡Z‘·
yÓs’ T¡ <Ûë´\ rÁe‘·qT Ä ø£<ä∏ Á|ü‹|ò*ü düT+Ô ~. XÊÁdæÔ >±s¡T <ä[‘· düeTdü´ MT<ä kÕ>∑sd¡ +ü >∑+,
e÷~>∑|ü˝…¢, Ç˝≤¢+{Ï ‘·yê«sTT eùdÔ e+{Ï ø£<∏ëì≈£\T s¡∫+#ês¡T.n|üŒ{ÏqT+∫
Ç|üŒ{Ï<ëø± <ä[‘· J$‘êìï edüTeÔ ⁄>± #˚dTü ø=ì ø=ìï e+<ä\ ø£<ë∏ ì≈£\T e#êÃsTT.
<ä[‘· düeTdü´≈£îqï Ä]úø,£ kÕ+|òTæ ø£, sê»ø°jT· , kÕ+düÿè‹ø£ bÕsêÙ«\qT Á|ü<]ä ÙdüTHÔ êïsTT.
1930 ÁbÕ+‘ê\ qT+∫ >∑èVü≤\øÏàå , »j·T+‹ e+{Ï |üÁ‹ø£˝À¢ ©˝≤ düs√õì, >=≥TºeTTø£ÿ\
eT+>±j·TeTà, #·T+&É÷s¡T s¡e÷<˚$, nj·T´ô|[fl sêeT\øÏàå e+{Ï eTVæ≤fi¯\T <ä[‘·
ø£<ë∏ ì≈£\T sêj·T&É+ dü+‘√wæ+#·<>ä Z∑ yêdüeÔ +. eT+>±j·TeTà, ªnjÓ÷´ bÕ|ü+μ ø£<ë∏ ìø£qT
(1935) kÕ«qTuÛeÑ +>± ù|s=ÿ+~. Ä ø£<˝ä∏ À s¡#s· TTÁ‹ ndüŒèX¯´‘ê düeTdü´qT rÁeyÓTqÆ
#·sÃ¡ ≈£î ô|{Ï+º ~. ªªô|≥ºì s√E\ì, |üPs¡« ø£sà¡ |ò*ü ‘ê\ì sT÷ <=+>∑ y˚<ë+‘ê\˙ï
eTqø√düyT˚ ø£*Œ+#êØ uÛ≤>∑é+‘·T\+‘ê. eTq s¡øÔ£ e÷+kÕ\˙ï u≤>± |æ+&ÉT≈£îì
eTq≈£î eT+∫˙fi‚flHê <=s¡≈£îÿ+&Ü #˚düTÔqï+<äT≈£î eTq+ H√s¡T eT÷düT≈£îì
}s¡Tø√e&ÜìøÏμμ nì uÛ≤düÿs¡Tì‘√ #Ó|Œæ düT+Ô ~. uÛ≤s¡rj·T düe÷»+˝À nìï s¡ø±\
ndüe÷q‘·*ï XÊX¯«‘·+ #˚jT· &ÜìøÏ |ü⁄s√Væ≤‘· es¡+Z ø£*Œ+∫q ø£sà¡ dæ<ëΔ+‘êìï <ä[‘·
s¡#s· TTÁ‹ 1935˝ÀH˚ K+&ç+#·&+É $X‚w+ü .
ªªuÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝Àì Vü≤]»qT\+<äs÷¡ Ç+‘· ‹+&ç, Ç+‘· ã≥º dü+bÕ~+#·Tø√yê
\+fÒ XÊdüqdüuTÑÛ ´\yê«˝≤?μμ nì Á|ü•ï+#ês¡T n&É$ u≤|æsêE 1954˝À (qs¡dqü ï
bÕbÕsTT). bÕ\Hê~Ûø±s¡+ ñ+&ç ≈£L&Ü <ä[‘·T\T |”&ç+|üã&Ée\dæ+<˚Hê?μμ nì
Á|ü•ï+#ês¡T XÊ+‹ Hêsêj·TD 1995˝À (ñ≈£îÿbÕ<ä+). Ç˝≤+{Ï Á|üX¯ï\T <ä[‘·
ø£<ë∏ ìø£˝À¢ ø√ø=\¢\T. \_Û+#·e\dæ+~ düe÷<ÛëHê˝Ò. #·{≤º\T >∑T≥º\T>± edüTHÔ êïsTT.
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 77
Ä#·sD ¡ ˝À n$ $|ò\ü eTÚ‘·THêïsTT. ø±s¡+#˚&TÉ , #·T+&É÷s¡T, ˙s¡Tø=+&É, bÕ~]≈£î|üŒ+,
y˚+ô|+≥ dü+|òTü ≥q˝Ò Ç+<äT≈£î kÕø£´å +.
<ä[‘· düeTdü´qT dü+|òTü dü+düÿs¡D√<äéT+, C≤rjÓ÷<äéT+, yêeT|üø√å <äéT+,
$|üy¢ √<äéT+ ‘·eT ‘·eT ‘ê‹«ø£ <äèø√ÿD≤\qT+∫ $X‚w¢ +æ ∫ ‘·eT<Óq’ |ü]cÕÿsê\qT
dü÷∫+#êsTT.
Çyêfi¯ <ä[‘√<äéT+ d”«j·T nqTuÛeÑ +‘√ <ä[‘· düeTdü´qT $X‚w¢ +æ ∫, ‘·q<Óq’
|ü]cÕÿsê\qT Á|ü‹bÕ~düTqÔ ï~. <ä[‘√<äéT+˝À n+‘·s‘Z¡ · ñ<äéT+>± e∫Ãq ª<ä+&√sêμ
≈£L&Ü $•wüØº ‹˝À e÷~>∑ J$‘· yêdüyÔ ê\qT Á|ü<]ä ÙdüTqÔ ï~. á ñ<äéT+˝À Ä#ês¡´
ø=\ø£\÷] ÇHêø˘, Hê>∑|Œü >±] düT+<äss¡ êE, m+&É÷]¢ düT<Ûëø£sY e+{Ï s¡#s· TT‘·\T
ñ‘·eÔ T $\Te\T >∑\ e÷~>∑ ø£<ë∏ ìø£*ï s¡∫düTHÔ êïs¡T. ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø±kÕVæ≤‘·´+˝À
ø=‘·Ô >∑yêøå±*ï ‘ÓsT¡ düTHÔ êïs¡T. á Áø£eT+˝À Ç|ü&û dü+ø£\q+ eTq #˚‹øÏ n+~düTHÔ êïs¡T
ø£qø£jT· ´>±s¡T. á dü+ø£\q+ ù|s¡T ªm<äTs¡T#·÷|ü⁄\T.μ BìøÏ ˇø£ q÷‘·q eédüøú √dü+
m<äTs¡T#·÷&É&+É nì ˇø£ÿ{Ï, ‹s¡>ã∑ &É&+É nì eTs=ø£{Ï ns¡+ú .
Ç~ |üHïÓ +&ÉT ø£<ë∏ ìø£\ dü+ø£\q+. á ø£<\ä∏ T e÷~>∑ J$‘·+˝Àì kÕ+|òTæ ø£,
Ä]úø,£ sê»ø°jT· , kÕ+düÿè‹ø£, $<ë´ yÓC’ ≤„ìø£ bÕsêÙ«\qT Á|ü<]ä Ù+∫ uÛ≤s¡rj·T düe÷»
ìsêàD+˝Àì yÓ*‹ì m‹Ô #·÷|ü⁄‘·THêïsTT. ªª#ê‘·Ts¡«s¡´í + e+{Ï ÁuÛwÑ ºü eédüú eT¬sø£ÿ&Ü
ø£ì|æ+#·<Tä μμ nqï &Üˆˆ _.ÄsY. n+uÒ<ÿä sY n_ÛÁbÕj·T+˝Àì yêdüyÔ êìï á ø£<ë∏ ì≈£\T
ìs¡÷|ædTü HÔ êïsTT. es¡eí édüú $ø£è‘·d«ü uÛ≤yêìï, <ëì $wüeT |ò*ü ‘ê\qT á ø£<\ä∏ T
yêÚ≤´ìdüTÔHêïsTT.
á ø£<∏ä\˙ï, ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+ |ü]~Û>± sêj·Tã&çHê, yÓTT‘·Ô+ uÛ≤s¡rj·T
e÷~>∑ J$‘êìï >∑Ø“¤ø]£ +#·Tø=qï$. ª≈£î\+ >±ì ≈£î\+,μ ªn~›\T¢μ ªπsDTø√<√´>∑+μ
‘·|Œü ‘·øÿÏ q ‘=$Tà~ ø£<ë∏ ì≈£\T Á>±MTD J$‘êìøÏ <äsŒ¡ D≤\T.
ªª#ê‘·Ts¡«s¡í´ eédüú ø±s¡D+>±H˚ ~>∑Te ≈£î˝≤\ Á|ü»\T $<ä´qT Ä]®+#·˝Òø£
b˛j·÷s¡T.$eTTøÏÔì >∑T]+∫ dü«j·T+>± Ä˝À∫+#·Tø=H˚ X¯øÏÔì ø√˝ÀŒj·÷s¡T. ‘·eT
$yÓ÷#·q≈£î ‘êeTT @ $<Û+ä >± bÕ≥T|ü&Ü˝À >∑T]Ô+#·˝ìÒ nC≤„qT\j·÷´s¡Tμμ nHêïs¡T
&Üˆˆ _.ÄsY. n+uÒ<ÿä sY. e\dü bÕ˝q á |ü]dæ‹ú ì e÷]Ã y˚d+æ ~. Ä\dü´+>±HÓH’ ê
>∑‘+· ˝À nD∫y˚‘≈· î£ >∑Ts¬ q’ yêfi¯ófl yÓT\¢>± kÕe÷õø£Hê´j·÷ìøÏ H√#·Tø=H˚ |ü]dæ‹ú
@s¡Œ&ÉT‘·Tqï~. ‘·eT J$‘êìï ‘êy˚T kÕ+düÿè‹ø£ s¡÷|ü+˝À Á|ü<]ä Ù+#·>*∑ >π dæ‹ú øÏ
<ä[‘·T\T #˚sT¡ ø√e&É+ Ç+<äT≈£î ì<äsÙ¡ q+.
á ø£<ë∏ ìø£˝À¢ Äs¡T $<ëéédüú #·T≥÷º n\¢ã&Ü¶sTT. ø±|ü⁄\÷] uÛÁÑ <äjT· ´ (õ.¬ø.)
eTqTe⁄>±&ç ô|+&ç¢ ($. Hê>∑yD ˚ )Ï ø£<ë∏ ìø£˝À¢ uÛÁÑ <äjT· ´, eT≥ºjT· ´ nH˚ e÷~>∑ {°#s· T¡ ¢
e÷~>∑\qT $<ëé+‘·T*ï ø£eTàì #Ó‘’ q· é+‘·T*ï #ÓjT· ´&É+ <ë«sê nÁ>∑esêí\ yêfi¯fl˝À¢
e÷s¡TŒ\T rdüT≈£îì ekÕÔsT¡ . ªyÓ‘’ s· D¡ μÏ (lsêeT#·+Á<äeT÷]Ô)˝À es¡í eédü˝ú À #·<Tä e⁄≈£îH˚
e÷~>∑ $<ë´]ú |ü&˚ e÷qdæø£ y˚<qä edüTeÔ ⁄. eTqTwüß\+‘ê ˇø£ÿfÒqì bÕsƒê\T #Óù|Œ
nÁ>∑es¡í ñbÕ<Ûë´j·TT\T <ëìì Ä#·sD ¡ ˝À ô|≥º˝øÒ b£ ˛e&É+ MT<ä $eTs¡Ù á ø£<.ä∏
ª<ädøÔü ‘£ μY (C≤E\ >ö]) <ä[‘· $<ë´s¡T\ú ≈£î Á|üuTÑÛ ‘·«+ ø£*Œ+∫q kÕÿ\sYw|æ t kÂø£sê´ìï
bı+<ä&+É ˝À \+#·>=+&ç Á|üuTÑÛ ‘ê«~Ûø±s¡T\ e\¢ yêfi¯ófl |ü&TÉ ‘·Tqï u≤<Û\ä ≈£î Á|ü‹_+u+.
]»πs«wüHé eédüú _Ûqï kÕe÷õø£ esêZ\˝À dü+|òTü s¡¸D düèwæ+º #·&Üìï, <ëì <ë«sê
<ä[‘· $<ë´s¡T\ú T nÁ>∑es¡í $<ë´s¡T\ú dü÷{Ïb˛{Ïe÷≥\≈£î >∑T]ø±e&Üìï ªπsDTø√<√´>∑+μ
(>∑T&ç|*ü ¢ nì‘·) Á|ü‹|ò*ü ùd,Ô <ä[‘· $<ë´s¡T\ú ≈£î ø£*Œ+∫q ]»πs«wüHé kÂø£sê´\qT
<ä[‘˚‘s· ¡ neø±X¯yê<äT\T <=+>∑ dü]|º ø¬æò ≥¢‘√ <=+–*+∫q yêdüyÔ êìï ª≈£î\+>±ì≈£î\+μ
(düT<Ûëø£sY) Á|ü‹|òü*+|üCÒùdÔ, ªdü÷Ø&ç düTo\μ (n#·TÃ\)˝À Á|üuÛÑT‘·«+ <ä[‘·T\øÏ#˚Ã
|ü{≤ºu÷ÑÛ eTT*ï <äfi≤s¡T\T eT∞fl uÛ÷Ñ kÕ«eTT\ kÕ«BÛq+ #˚jT· &Üìï Á|ü<]ä ÙdüT+Ô ~.
ªe÷yê&ç yÓT]$ìμ (ÁøÏwüí) uÛ≤s¡rj·T Á>±MTD eédüú˝À <ä[‘·T\ kÕ+düÿè‹ø£
ndüe÷q‘·≈î£ n<ä+› |ü{‘ºÏ ,˚ ªø±|ü⁄\÷] uÛÁÑ <äjT· ´μ nÁ>∑es¡Z dü+düÿè‹ <ä[‘·T*ï u≤ìdü*ï
#˚dTü ≈£îH˚ Á|üjT· ‘êïìï Á|ükÕÔ$düT+Ô ~. n˝≤π> es¡í eédüú dü+düÿè‹ HÓ|+ü ‘√ <ä[‘·T\T
‘·eT eT<Ûä´ J$+#·&Üìï ìs¡÷à*+#˚ Á|üj·T‘êïìï ªn+‘·s¡+>∑‘·s¡+>±\Tμ (<äs¡Ùq+
>ö‘·yTé ) ∫Á‹+∫+~.
ªeTqdüT˝Òì#√≥μ (m+. Áø±+‹) dü+|üqï nÁ>∑es¡í Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\T <ä[‘·T*ï Ä]úø£
kÕ+|òTæ ø£ s¡÷bÕ˝À¢H˚ >±≈£î+&Ü ˝…+’ –ø£+>± ≈£L&Ü <√#·Tø√e&Üìï ã≥ºãj·T\T #˚dTü +Ô ~.
ø£cÕº\qTuÛ$Ñ +#˚ <ä[‘·T\T ø£wôºü |{Ïqº nÁ>∑esêí\ yêfi¯flqT Ä<äTø=ì dü+düÿ]+#·&Üìï
ªn~›\T¢μ Á|ükÕÔ$düTÔ+~. á |üHÓï+&ÉT ø£<∏ä˝À¢ n‹ ∫qï ø£<∏ä #ê˝≤ ã\yÓTÆq ø£<∏ä
ªeTqTïãTe«μ (C≤E\ >ö]). <ä[‘·|æ\¢\T Ä]úø£ <ë]Á<ä´+‘√ ‹+&ç˝Òø£ e÷&ÉT‘·÷
$~Û˝øÒ £ eT{ÏHº ˚ ãTe«>± ‹H˚ <äèXÊ´ìï ∫Árø£]düT+Ô ~ á ø£<.ä∏
á dü+ø£\q+ e÷~>∑ J$‘· <äèX¯´ Á|ü|+ü #·+. Ç$ e÷~>∑ Jeq düeTdü´\qT
Á|ü‹_+_+#·&yÉ T˚ ø±ø£ yê{ÏMT<ä ã\yÓTqÆ yê´K´\T ñHêïsTT. ªª}fiÀfl »HêìøÏ ≈£î\+
sê#·|ü⁄+&Ó’ qs¡qsêq Ç$T&ç ø£qã&Éì uÛÑ÷‘·+˝≤ ñ+~.μμ (ø±≈£î\÷] uÛÑÁ<äj·T´)
ìs¡+‘·se¡ T÷ y˚TeTT Hê>∑fió¯ fl>±H˚ m+<äT≈£î+&Ü*? MT ã+>±s¡|⁄ü |ü+≥\øÏ #êfi¯ó>¢ ±H˚
m+<äT≈£î #êyê*. |ü#·Ã<äqeT÷, |ü∫Ã<äqeT÷ e÷≈£î m+<äT≈£î ˝Òe⁄?μμ (yÓ’‘·s¡DÏ)
ø=ìï ø£<\ä∏ T nÁ>∑esêí\ yêfi¯flqT <ä[‘·T\T Á|ü•ï+∫ <ä[‘·T˝À¢ #Ó‘’ q· ´+ s¡–*+∫ <ëì
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 79
<ë«sê nÁ>∑esêí\ yêfi¯flqT ‘·eT <ë]øÏ ‘Ó#T· Ãø√e#·Ãì s¡TEe⁄ #˚dTü HÔ êïsTT. es¡eÔ ÷q
kÕe÷õø£ eédüú m+‘· #Ó&bç ˛sTTq<ÓH’ ê sê»´+>± ‘·eT≈£î ø£*Œ+∫q kÂø£sê´\qT
bı+<ä&+É <ë«sê ‘·eT J$‘ê\qT u≤>∑T #˚dTü ø√e#·ÃH˚ $XÊ«dü+ ø£*–+#˚ ø£<\ä∏ T
ø=ìï. á eédüú MT<ä |üP]Ô>± ‹s¡T>∑Tu≤≥T #˚dæ Bìì ≈£Lø£{yÏ fi˚ fl¯ ‘√ ô|ø£*+∫
q÷‘·q kÕe÷õø£ eédüqú T ì]à+#ê*‡q nedüsêìï H=øÏÿ #Ó|Œü e\dæq u≤<Û´ä ‘·qT
á ø£<\ä∏ T >∑Ts¡TÔ #˚jT· e\ùd ñ+~. ‘Ó\+>±D qT+∫ e∫Ãq ø£<˝ä∏ À¢ Á|üC≤ düeTdü´\
|ü]cÕÿs¡+ ø√dü+ nø£ÿ&É »s¡T>∑T‘·Tqï Á|üjT· ‘êï\ Á|üdøü ÔÏ ˇø£ÿ{Ï s¬ +&ÉT ø£<˝ä∏ À¢ ‘·|Œü
‘·øÏÿq yê{Ï˝À sêø£b˛e&É+ ÄX¯Ãs¡´+>± ñ+~. ªe÷yê&ç yÓT]$ìμ ªn+‘·s¡+>∑
‘·s+¡ >±\Tμ˝À ã÷‘·T\T, ‹≥T¢ ˝Ò≈î£ +fÒ u≤>∑T+&˚~. ‹≥¢‘√ ã÷‘·T\‘√ kÕe÷õø£
$eTs¡Ù #ÓjT· úÀsTT $|ò\ü yÓTqÆ dü+<äsê“¤\T eTq≈£î #ê˝≤ ñHêïsTT. e÷~>∑ ø£<\ä∏ T
sêdüTHÔ êï, eTs√ <ä[‘· XÊK|ü≥¢ á s¡#s· TT‘·\T dü+j·TeTq+ bÕ{Ï+#·&+É eTT<ëeVü≤+.
mø£ÿ&ÓH’ ê Á|ükÕÔ$+∫Hê qs¡à >∑s“¡ +¤ >±H˚ »]–+~. s¡#s· TT‘·\T ‘·eT ÁbÕ+‘· uÛ≤wüqT
düeTÁ>∑+>± |ü≥Tºø√e\dæq nedüs+¡ Ç+ø± ñ+<äì á ø£<\ä∏ T s¡TEe⁄ #˚dTü HÔ êïsTT.
ø£<qä∏ +˝À Á>±+~∏ø£ |ü<ë\T, dü+uÛ≤wüD˝À¢ ø√kÕÔ |ü<ë\T <=]¢q dü+<äsê“¤\THêïsTT.
@yÓTqÆ |üŒ{Ïø° á ø£<\ä∏ T e÷~>∑\ J$‘· Á|ü‹|ò\ü Hê\T. uÛ≤s¡rj·T J$‘·+˝Àì
ˇø£ Á|üeTTK Nø£{Ï bÕsêÙ«ìï kÕVæ≤‘·´+˝ÀøÏ rdüTø=#êÃsTT. uÛ≤s¡rj·T dü+düÿè‹ >∑T]+∫
»ã“\T #·sT¡ #·T≈£îH˚ eT÷&ÛTÉ \≈£î ø£<ë∏ ìø± <ä+&√sêqT $ì|ædTü HÔ êïsTT. es¡eí édü˝ú Àì
e÷qe Áøösê´ìøÏ <äsŒ¡ D≤©ø£<\ä∏ T. Ç$ #·~$qyêfi¯ófl ‘·|Œü ≈£î+&Ü uÛ≤s¡rj·T düe÷»
ìsêàD+˝Àì nÁ|üC≤kÕ«eT´ dü«uÛ≤yêìï >∑T]ÔkÕÔsT¡ .
eTT+<äTe÷≥ : m<äTs¡T#·÷|ü⁄\T 1999

e÷s¡T‘·Tqï }fi¯fl ø£<\ä∏ T
ªˇø£ sêÁ‹ - s¬ +&ÉT dü«bÕï\Tμ
ø£ècÕí`>√<ëeØ |üØyêVü≤ø£ ÁbÕ+‘·+ dü+|üqTï\T eTq sêÁwü+º ˝Àì yÓqTø£ã&çq
ÁbÕ+‘ê\≈£î e\düb˛sTT nø£ÿ&É bı˝≤\qT #Íø£>± ø=ì nø£ÿ&ç Á|ü»\qT yêfi¯fl H˚\˝ÀH˚
|üsêsTT yêfi¯ófl>± #˚jT· &Éy÷Ó ˝Ò<ë yêfi¯fl≈£î kÕúqÁuÛ+Ñ X¯+ ø£*–+#·&yÉ ÷Ó #ê˝≤ ø±\+>±
kÕ>∑T‘·Tqï Á|üÁøÏjT· . Á_{°wt yêfi¯fl~ kÕÁe÷»ýê<ä e\düyê<äyTÓ ‘Æ ,˚ Ç~ n+‘·s‘Z¡ ·
e\düyê<ä+. ˇø£ sêÁwü+º ˝Àì nìï ÁbÕ+‘ê\÷ düe÷q+>± n_Ûeè~Δ #Ó+<äøb£ ˛‘˚
<ëì |ü]D≤e÷\T m+‘· $ø£è‘·+>± ñ+{≤jÓ÷ H˚{Ï eTq sêÁwüº |ü]dæ‘ú ˚ s¡TEe⁄
#˚dTü qÔ ï~. ø√kÕÔ ÁbÕ+‘·+˝À yÓTT<ä˝q’… n_Ûeè~Δ n<˚ kÕúsTT˝À Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\≈£î
$düÔ]+#·ø£b˛e&É+ e\¢ H˚{Ï á dæú‹ <ë|ü⁄]+∫+~. n+‘·s¡Z‘· e\düyê<ä+˝À
|üsêsT÷ø£sD ¡ Á|ü<ëÛ q bÕs¡Ù«+. kÕúìø£ J$‘·+ •~∏\+ ø±e&É+ eTs√ bÕs¡Ù«+. @
s¡+>∑+˝À e#˚Ã e÷s¡TŒ\sTTHê Á|ü»\+<ä]˙ kÕe÷õø±_Ûeè~Δ yÓ|’ ⁄ü q&ç|ùæ dÔ n<˚
n_Ûeè~Δ. ø=+<ä]øÏ dü«sêZìï, eT]ø=+<ä]øÏ qs¡ø±ìï #·÷|æ+#˚~ esêZ_Ûeè~Δ.
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À »s¡T>∑T‘·Tqï~ á esêZ_eÛ è<˚.Δ |üs´¡ ekÕq+ ÁbÕ+‘ê\eT<Û´ä , ≈£î˝≤\eT<Û´ä ,
eè‘·T\Ô eT<Û´ä dü+|òTü s¡¸D. á yêdüyÔ êìï Á|ü‹|ò*ü düTqÔ ïy˚ >∑+fÒ&É >ös¡THêj·TT&ÉT ø£<\ä∏ T
ªˇø£ sêÁ‹ - s¬ +&ÉT dü«bÕï\T.μ
>∑Ts¡C≤&É, #êk˛, sê$XÊÁdæ,Ô ø±sê\ ‘·sê«‘· lø±≈£îfi¯ b˛sê≥+ <ë«sê ø£[+>±+Á<Ûä
kÕVæ≤‘·´+ b˛s¡Tu≤≥ |ü{+ºÏ ~. uÛ÷Ñ wüD+, mHÓïdt e+{Ï yêfi¯ófl $|üe¢ ø£<*ä∏ ï düèwæ+º #ês¡T.
Ä ‘·sê«‹ ‘·s+¡ ˝À |ü‘+· »*, n{≤º&É n|üŒ˝≤ïj·TT&ÉT, >∑+fÒ&É >ös¡THêj·TT&ÉT, ã$Tà&ç
»>∑BX¯«s¡sêe⁄, düTes¡eí TTœ yÓTT<ä˝q’… yêfi¯ófl eTs√ <ë]˝À ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ $ø±kÕìøÏ
ø£[+>±+Á<Ûä qT+&ç <√Vü≤<ä+ #˚dTü HÔ êïs¡T.
ø£[+>±+Á<Ûä ø£<ë∏ kÕVæ≤‘·´+ ∫qï<˚MT ø±<äT. ‘=*‘·s+¡ ˝Àì >∑Ts¡C≤&É, #êk˛\qT,
eT*‘·s+¡ ˝Àì sê$XÊÁdæ,Ô ø±∞|ü≥ï+\qT eTq+ ø=+‘·es¡≈î£ n<Û´ä j·Tq+ #˚XÊ+. Ä
‘·sê«‘· n+fÒ lø±≈£îfi¯ –]»q b˛sê≥+ qT+&ç |ü⁄{Ïqº , |ü⁄≥Tº‘T· qï ø£<*ä∏ ï $eTs¡Ù≈£î\T
|ü{+ºÏ #·Tø√e\dæq+‘·>± |ü{+ºÏ #·Tø√˝Ò<Tä . ø±s¡D≤˝ÒyH’Ó ê ø£[+>±+Á<Ûä ø£<ä∏ $düàs¡D≈£î
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 81
>∑Tsö‘·Tqïe÷≥ yêdüÔe+. Çø£HÓ’Hê á |ü]dæú‹ e÷s¡e\dæ ñ+~. nø£ÿ&É ø£<∏ä*ï
ø£<\ä∏ ø√dü+ ø±≈£î+&Ü, nø£ÿ&ç J$‘·+˝À edüTqÔ ï <äTwüŒ]D≤e÷\qT, nø£ÿ&É »s¡T>∑T‘·Tqï
|üsêsT÷ø£sD ¡ qT n<Û´ä j·Tq+ #ÓjT· ´&ÜìøÏ nø£ÿ&ç ø£<*ä∏ ï |ü{+ºÏ #·Tø√e\dæ ñ+~. á
n<Û´ä j·THêìøÏ eT+∫ neø±X¯$TdüTqÔ ï~ ª>∑+fÒ&μÉ ø£<ë∏ dü+|ü⁄{Ï ªªˇø£ sêÁ‹ - s¬ +&ÉT
dü«bÕï\T.μμ
|ü<˚fi¯flÁøÏ‘·+ ø£ècÕírs¡+ qT+&ç uÛÑ÷kÕ«eTT\T Á|ü‘˚´øÏ+∫ ø£eTàyêfi¯ófl &ÉãT“
dü+#·T\‘√ lø±≈£îfi¯ ÁbÕ+‘· Á>±e÷\≈£î yÓ[fl nø£ÿ&ç bı˝≤\qT #·eø£>±ø=ì, nø£ÿ&ç
Á|ü»\qT ≈£L©\T>± e÷s¡TÃ≈£îHêïs¡T, ˝Ò<ë yêfi¯flqT eTs√#√{ÏøÏ e\dü b˛j˚T≥T¢
#˚XÊs¡T. Ç{°e\ eTq sêÁwü+º ˝À e∫Ãq sê»ø°jT· |ü]D≤e÷˝À¢+∫ Ä]úø+£ >± m~–
e∫Ãq ø±|ü⁄˝À¢ì dü+|üqTï\T nø£ÿ&É n<˚ Á|üÁøÏjT· qT #˚|{ü ≤ºsT¡ . ∫qï düqïø±s¡T
s¬ ‘’ T· \T ≈£L©\T>±H√, e\dü<ës¡T\T>±H√ e÷]b˛‘·THêïs¡T. n_Ûeè~Δù|]≥ »s¡T>∑T‘·Tqï
‘·+‘·TqT, uÛ÷Ñ $T dü+ã+<Ûë\˝À edüTqÔ ï $|üØ‘· b˛ø£&\É qT >ös¡THêj·TT&ÉT nH˚ø£
ø£<˝ä∏ À¢ $_Ûqï eè‘·T\Ô yêfi¯fl J$‘ê\T Ä<Ûës¡+>± ∫Á‹+#ês¡T. ªªÁ>±eT+˝À ≈£L#=ì
‹H˚y√fi¯fløÏ >∑T+&Óø±j·T\T, ø£w|ºü &ü ç |üì#˚ùdy√ìøÏ ø±fi¯fl meTTø£\Tμμ e&ç+¶ #˚ eédü≈ú î£
ø£fi≤ø£è‘·T\T á dü+|ü⁄{Ï˝Àì ø£<\ä∏ T. Á|ü|+ü Nø£sD¡ uÛ÷Ñ $T dü+ã+<Ûë\H˚>±ø£, eékÕj·T
s¡+>±ìï ÄÁX¯sTT+∫q eè‘·T\Ô qT yÓTT‘·+Ô >± e÷qe dü+ã+<Ûë\qT m˝≤ ∫ÛÁ<ä+ #˚dTü qÔ ï<√
ª>∑+fÒ&μÉ ø£<\ä∏ T düŒwü+º #˚kÕÔsTT. ª@{ÏbÕ≥μqT $Hêï, ª¬s+&ÉT dü«bÕï\TμqT ø£Hêï e÷s¡TŒ\
eTTdüT>∑T˝À es¡,Z es¡í eédüú #˚dTü qÔ ï $ø£è‘· $Hê´kÕ˝Ò ø£ì|ækÕÔsTT.
s¬ ‘’ T· *ï qeTTà≈£îì, Á>±eT+ MT~ eTeTø±s¡+‘√ ø£+kÕ* Msê#ê] ø=&ÉTø¬ +‘·
ã\e+‘·+ #˚dHæ ê }s=<ä\&ÜìøÏ düùd$Tsê n+≥T+fÒ s¬ ‘’ T· ˝Ò Á>±eT+˝À ã‘·ø˝£ øÒ £
|ü≥ï+ b˛‘·T+fÒ, Msê#ê] e+{Ïyêfi¯ófl |ü&˚ dü+|òTü s¡¸D≈£î Á|ü‹_+ã+ ªÄdüsk¡ Õ\.μ
e\dü e∫Ãq <=s¡, kÕúìø£<fiä ≤] ‹s¡T|ü‹Hêj·TT&ÉT e+{Ï yêfi¯fl e\¢ ã+>±s¡THêj·TT&ÉT
e+{Ï kÕúìø£ ∫qï¬s’‘·T\T bı˝≤\qT b˛>=≥Tºø√e&Üìï ªôd>∑μ Á|ü‹|òü*+∫+~.
ªª<=s¡˝§∫Ãq ‘·sê«‘· s¬ ‘’ H· √ï&çøÏ düTKeTT+<˚+{Ï?μμ nqï~ á ø£<ä∏ bÕsƒ≈¡ î£ \eTT+<äT+#˚
yêdü$Ô ø£ Á|üXï¯ .. <=s¡\ <äTsêÁø£eTD |ò*ü ‘·+>± s¬ ‘’ T· \T, s¬ ‘’ T· *ï qeTTà≈£îqï eè‘·T\Ô
yêfi¯ófl Áø£eT+>± }s=~* |ü≥ï+ ãôd‡πøÿ e\dü $<ÛëHêìøÏ ø£fi≤ø£è‹ ªªˇø£sêÁ‹ -
s¬ +&ÉT dü«bÕï\T.μμ ÄVü‰s¡ |ü+≥\T b˛sTT yê´bÕs¡ |ü+≥\T sêe&É+, m<äT\› ùd<ä´+
b˛sTT Á{≤ø£sº T¡ ¢ sêe&É+, <=s¡\T e∫Ã kÕúì≈£î*ï |üsêsT÷ø£]+#·&+É e+{Ï ô|≥Tºã&ç<ëØ
eékÕj·T |ü]D≤e÷\≈£î nø£så êø£è‹ ªuÛ÷Ñ $T|ü⁄+&ÉT.μ |ò*ü ‘·+>± e÷qe⁄\ eT<Û´ä
ñ+&Ée\dæq düV≤ü » dü+ã+<Ûë\T $∫Ã¤qïyÓTbÆ ˛sTT ªªkıy˚Tà ô||ü+#·ø+£ μμ nsTTb˛e&Üìï
á ø£<∏ä n‘·´<äT“¤‘·+>± Ä$wüÿ]+∫+~. ªe\dü|üøÏåμ <Ûäìø£kÕ«eT´ |ü]D≤e÷\e\¢
yÓ÷‘·Tãs¡T\ e\¢ ∫Hêï ∫‘·ø± »q+ eékÕj·T s¡+>∑+˝À ã‘·ø£˝Òø£, |ü{≤ï\≈£î
yÓfifl¯ &É+, nø£ÿ&Ü ã‘·ø˝£ øÒ £ ‹]– |ü˝≈¢… î£ sêe≥+ - nB ndæsú ‘¡ ≈· î£ ˝ÀHÍ‘·Tqï rs¡TqT
yêdü$Ô ø£+>± Á|ü<]ä Ù+∫+~. ‘·${≤ïj·TT&ÉT e+{Ï dü+|üqTï\ e\¢ n∫Ãj·T´ e+{Ï
<ä[‘·T\ J$‘ê\T yÓ{ºÏ #êøÏ]øÏ ˝ÀqTø±e&É+ ÁX¯eT ‘·|Œü düTK+ ø£sT¡ yÓb’ ˛e≥eTH˚
dü‘ê´ìøÏ ø£<ë∏ ø£è‹ ªHêD…+ øÏ+<ä NeT.μ ªªHêø£ì|æ+#˚<≥˚ +fÒ - bÕ|ü+ø±<äT |ü⁄HÓï+ø±<äT.
˝Àø£+˝À ñqï<=ø£f.Ò kıeTTà ñH√ï&ÉT |ü⁄Hêï´‘·Tà&ÉT. ˝ÒH√&ÉT bÕbÕ‘·Tà&ÉTμμ n+≥÷
ndüeT <√|æ&û eédüú q>∑ï dü«s¡÷bÕìï Ä$wüÿ]+∫+B ø£<.ä∏
eTìwæì ‘·q eT÷˝≤\ qT+&ç $&ÉBdæ |üsêsT÷ø£]+#·&yÉ T˚ ô|≥Tºã&û<ëØ eédüú
#˚ùd |üì. |üsêsT÷ø£sD ¡ + n+fÒ mes¡T ñ‘·Œ‹Ô #˚dqæ edüTeÔ ⁄ yê]øÏ <äøÿ£ ≈£î+&Ü,
y˚s=ø£]øÏ kı+‘·+ ø±e&ÉyT˚ . Ç~ es¡Z eédü≈ú î£ ÁbÕD+. á Á|üÁøÏjT· düe÷»+˝Àì @
s¡+>±˙ï e~*ô|≥º<Tä . s¬ ‘’ T· \T, s¬ ‘’ T· ≈£L©\T, eékÕj·T eè‘·T\Ô yêfi¯flH˚>±ø£ düe÷»+
MT<ä Ä<Ûës¡|&ü ç ã‹πø C≤q|ü<øä fi£ ≤ø±s¡T*ï ≈£L&Ü e~*ô|≥º<Tä . ªª@+ $T–*+~μ ø£<ä∏
á yêdü$Ô ø£‘≈· î£ <äsŒ¡ D+. dü+|üqï j·TTe≈£î&ÉT HêX¯q+ #˚dqæ Ád”Ô ø£<qä∏ T bÕ≥>∑{ºÏ
bÕ&çq+<äT≈£î >±j·T≈£î&ÉT }s=<ä\e\dæe∫Ã, }s=~*b˛sTT, #ê˝≤ ø±\+ ‘·sê«‘·
}]øÏ ‹]– e∫Ã #·÷ùdÔ ‘·qbÕ≥ {°M\˝À $ì|æd÷ü Ô n+>∑&ç düsT¡ ≈£î ø±e&É+ á
ø£<˝ä∏ Àì edüTeÔ ⁄. ªªbÕ≥*ï ø£qï‘·+Á&ÉT\T sT÷<äT\¢+≥ n&ÉT≈£îÿ‹s¡T>∑T‘·T+fÒ, bÕ≥*ï
m‘·Tø¬Ô [flH√fi¯ófl ø±s¡T˝À¢ }πs>∑T‘·T+Á&ÉTμμ. ø£fi¯ ≈£L&Ü <√|æ&øû Ï >∑Ts¬ ’ ø£fi≤ø±s¡T\ J$‘ê\T
|üsêsT÷ø£]+|üã&ÉT‘·Tqï eédüú MT<ä ø£<≈ä∏ î£ ì $X‚w¢ D ü Ç~.
ªÄ]Ôμ $|üe¢ ø±s¡T\ ≈£î≥T+ã ø£<.ä∏ Ç~ ø=+&√fi¯fl ø£<.ä∏ @&√ <äXø¯ ±ìø° H˚{øÏ °
eTT&çô|fÒøº <£ .ä∏ $|üe¢ |ü]dæ‘ú T· \T Ç+ø± ø=qkÕ>∑T‘·Tqï yêdüyÔ êìï Á|ü‹_+_+#˚ ø£<.ä∏
ˇø£ ‘ê‘· ‘·q ø=&ÉT≈£î, eTqeTsê\T $|ü¢yêìøÏ n+øÏ‘·yÓTÆ eTs¡DÏùdÔ, $T–*q
eTTìeTqTeTì ≈£L&Ü ñ<äé÷ìøÏ n+øÏ‘+· #ÓjT· ´≥+ á ø£<˝ä∏ À edüTeÔ ⁄. ÁbÕC…≈î£ \º
ìsêàD+ eTT+|ü⁄ ÁbÕ+‘ê\ Á|ü»\ J$‘ê\‘√ sê»ø°jT· +>± Ä&ÉTø=+≥Tqï rs¡TqT
ªeTT+|ü⁄μ ø£<ä∏ Ä$wüÿ]+∫+~.
á ø£<\ä∏ ˙ï #·~$q ‘·sê«‘· s¡#s· TT‘· e÷s¡T‘·Tqï }fi¯fl ø£<\ä∏ T #ÓãT‘·THêï&Éì,
e÷s¡TŒ*ï ÄVü‰«ìdü÷HÔ ˚ nHês√>∑´ø£s,¡ <√|æ&øû Ï neø±X¯$T#˚Ã e÷s¡TŒ*ï e´‹πsøÏdTü HÔ êï
&Éì, ì»+>± sêe\dæq e÷s¡TŒø√dü+ bÕsƒ¡≈£î\ yÓT<äfi¯fl˝À Ä˝À#·q\ ;C≤\T
Hê≥T‘·THêï&Éì ns¡eú TÚ‘·T+~. á ø£<\ä∏ ˙ï eTq <˚X+¯ ˝À, eTq sêÁwü+º ˝À Ç{°e\
Ä]úø£ sê»ø°jT· |ü]D≤e÷\ <äTwüŒ*¤ ‘ê\qT m+&É>&∑ TÉ ‘·÷ e÷s¡Œ+fÒ eTqTwüß\ J$‘·
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 83
eT÷˝≤\qT $∫Ã¤qï+ #˚jT· &É+ ø±<äì, ìqï{Ï ø£Hêï H˚&TÉ eT+∫ ã‘·T≈£îì#˚Ã<äì,
<ëìø√dü+ b˛sê≥+ nedüse¡ Tì ‘Ó*j·TCÒkÕÔsTT.
ª>∑+fÒ&μÉ ø£<\ä∏ T ∫ø£ÿ>± ñ+{≤sTT. dü+•¢w+ºü >± ñ+{≤sTT. edüTeÔ ⁄qT @ø£sT¡ e⁄
ô|≥º&+É ‘√ nsTTb˛e⁄. Ä edüTeÔ ⁄ n˝≤ ñ+&É&ÜìøÏ ø±s¡D≤\qT #ÓãT‘êsTT. ø£seÔ¡ ´+
>∑T]+∫ Ä˝À∫+#·eT+{≤sTT. á ø£<\ä∏ T #·~$q bÕsƒ≈¡ î£ *ï ø£\es¡|sü T¡ kÕÔsTT. ª<˚X+¯
yÓ*–b˛‘√+~,μ ªn_Ûeè~Δ #˚ùddüTHÔ êï+μ nqï e÷≥\T m+‘· nã<ëΔ˝À $|æŒ #ÓãT‘êsTT.
ø±\πø|å ü ø£<\ä∏ T, nyêdü$Ô ø£ ‘Ó\T>∑T dæìe÷\T, yê´bÕs¡ d”]j·Tfi¯ófl #·~y˚ yêfi¯fl≈£î
#·÷ùd yêfi¯fl≈£î Ç$ –≥ºe⁄. kÕe÷õø£ u≤<Û´ä ‘·qT >∑T]Ô+#˚ es¡øZ <£ *ä∏ $. |ü\Ã{Ï bıs¡˝≤+{Ï
ø£$‘ê«+X¯ >∑+fÒ&É ø£<\ä∏ ≈£î |üs˙¡ƒ j·T‘·qT ô|+#·T‘·Tqï~. ø£sT¡ ø¬ q’ yê´K´\T >∑+fÒ&É
ø£+sƒ¡dü«sêìï $ì|ædüTÔHêïsTT. düeTÁ>∑yÓTÆq $wüj·Tùdø£s¡D lø±≈£îfi¯ ÁbÕ+‘· J$‘·
yêdüÔ$ø£‘·qT Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\ bÕsƒ¡≈£î\≈£î $e]düTÔqï~. Äj·Tq ñ|üjÓ÷–+∫q
ø£[+>±+Á<Ûä uÛ≤wü Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\ yêfi¯fl≈£î ≈£L&Ü #·<yä ê\ì|ædTü qÔ ï~. eTs√ Á|ü|+ü #·
ìsêàD+ yÓ|’ ⁄ü bÕsƒ≈¡ î£ \ Ä˝À#·q*ï eT\T|ü⁄ ‹ù|Œ ø£<*ä∏ $. düV≤ü Ádü eè‘·T\Ô düeTdüÔ
∫Vü‰ï\qT $<Ûä«+dü+ #˚düTÔqï Á|ü|ü+Nø£s¡D |ü≥¢ eTq*ï |ü⁄qsê˝À∫+#˚≥≥T¢ á
ø£<\ä∏ T |ü⁄]ø=\TŒ‘·THêïsTT. e÷]ÿ‡C≤ìøÏ ø±\+ #Ó*+¢ <äì }<äs>¡ =fÒº yêfi¯fl≈£î, e÷Øÿ‡j·T
uÛ≤eC≤\+‘√ J$‘êìï m+‘· yêdü$Ô ø£+>± ns¡+ú #˚dTü ø√e#·TÃH√, J$‘êìï m+‘·
yêdü$Ô ø£+>± ø£fi≤‘·àø£+ #ÓjT· é#·TÃH√ á ø£<\ä∏ T s¡TEe⁄ #˚dTü HÔ êïsTT.
eTT+<äTe÷≥ : ˇø£sêÁ‹ - s¬ +&ÉT dü«bÕï\T - 2006

‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ M~∏˝À
ªj·T»„+μ, ª}s¡u≤$μ
q÷πsfi¯fl ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ kÕVæ≤‘·´+˝À ø±∞|ü≥ï+ sêe÷sêe⁄>±] ªj·T»„+μ, ø=\ø£\÷]
ÇHêø˘ >±] ª}s¡u≤$μ ø£<\ä∏ ≈£î >=|üŒ #ê]Á‘·ø£ ÁbÕeTTK´+ ñ+~. yÓTT<ä{~Ï 1964˝À
lø±≈£îfi¯ –]»q b˛sê≥+ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ø±e&ÜìøÏ eTT+<äT Áyêj·Tã&çq~. s¬ +&Ée~
lø±≈£îfi¯ –]»q b˛sê≥+ nD∫y˚jT· ã&ç, ‘Ó\+>±D≤˝À s¬ +&ÉekÕ] kÕj·TT<Ûä b˛sê≥+
ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ø±e&ÜìøÏ eTT+<äT 1969˝À n#·ÃsTT+~. Ç<äs› T¡ ìã<äΔ s¡#s· TT‘·\T ◊<˚fifl¯
eé~Û˝À sêdæq á ø£<\ä∏ ˝À yÓTT<ä{~Ï ñ‘·sÔ ê+Á<Ûä J$‘·+˝À+∫, s¬ +&Ée~ eT<Ûë´+Á<Ûä
J$‘·+˝À+∫ |ü⁄≥Tºø=#êÃsTT. á s¬ +&ÉT ø£<˝ä∏ À¢q÷, <ä[‘· ÁXÊ$Tø£ J$‘·yT˚ edüTeÔ ⁄.
‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+˝Àq÷, düe÷»+˝Àq÷ >=|üŒ dü+|òTü s¡¸D »s¡T>∑T‘·Tqï ø±\+˝À Ç$
e#êÃsTT. Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>±, n+<äT˝À uÛ≤>∑+>± uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ø£eT÷´ì»+
N*b˛‘·Tqï düeTj·T+˝À Á|ü»\T Jeq b˛sê{≤ìøÏ düe÷j·T‘·eÔ Te⁄‘·÷ nD∫y˚‘≈· î£
>∑Ts¡e⁄‘·Tqï dü+<äs“¡ +¤ ˝À á ø£<\ä∏ T e#êÃsTT. <ä[‘· J$‘êìï edüTeÔ ⁄>± rdüTø=ì
düe÷»+˝Àì e÷qe Áøösê´ìï yêdü$Ô ø£+>± ∫Á‹dü÷Ô Á|ü‹|òTü ≥q\, ‹s¡T>∑Tu≤≥T\
<ë«sê Á|ü»\T ‘·eT düeTdü´*ï |ü]wüÿ]+#·Tø√e\dæq nedüsêìï H=øÏÿ #ÓãT‘êsTT á
¬s+&ÉT ø£<∏ä\T. ì#ÓÃqyÓT≥¢ ≈£î\eédüú˝Àì ÁXÊ$Tø£ <ä[‘·T\ J$‘· yêdüÔ$ø£‘·≈£î
n<äT“¤‘y· TÓ qÆ ø£fi≤s¡÷bÕ\T á s¬ +&ÉT ø£<\ä∏ T.
>√|üqï nH˚ yê´bÕ] <ä>sZ∑ ¡ n|ü #˚dqæ n|üŒÁ˝≤e⁄&ÉT Ä n|ü rs¡Ã˝Òøb£ ˛sTTq+<äT
e\¢, |ü+#êsTTr˝À lsêeTT\THêj·TT&ÉT n|üŒÁ˝≤e⁄&ç~ nù|Œ nì rs¡TŒ Çe«&É+
e\¢ ìC≤sTTrøÏ e÷s¡Tù|s¡sTTq n|üŒÁ˝≤e⁄&ÉT ‘·q uÛ÷Ñ $Tì n|ü rs¡Ã&ÜìøÏ y˚*
eTTÁ<ä y˚dæ e<äT\T≈£î+{≤&ÉT. n|ü&ÉT n|üŒÁ˝≤e⁄&ÉT ∫qï ø=&ÉT≈£î d”‘êsêe⁄&ÉT
Ä&ÉT≈£î+≥Tqï ‘·q ø=&ÉT≈£îqT q]øÏ #·+|æ |ü+#êsTTr eTT+<äT ‘·\qT yÓTT+&Üìï
$~*+∫ ìs¡dqü ‘Ó\T|ü⁄‘ê&ÉT. Ç~ ªj·T»„+μ ø£<.ä∏ y˚d$ü ˝À nìï u≤e⁄\T m+&çb˛>±
}s¡+‘·{Ïø° $T–*q ˇπøˇø£ÿ u≤$ qT+∫ <ä[‘·T\qT ˙fi¯ófl #˚<äTø√ìe«≈£î+&Ü
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 85
n≥ø±sTTdüTqÔ ï nÁ>∑es¡T\í nVü≤+ø±s¡+ MT<ä <ä[‘· sêeTTì ø√&É\T ∫<ä+ãs¡+ uÛ≤s¡´
Ä u≤$˝À |üXó¯ e⁄ ø£fiã‚ s¡+ y˚dæ ìs¡dqü ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~. Ç~ ª}s¡u≤$μ ø£<.ä∏
ªj·T»„+μ <ä[‘·T\T Ä]úø+£ >± <√|æ&øû Ï >∑T] ø±e&Üìï m‹Ô #·÷|æ Ä]úø£ ìs¡+≈£î
X¯‘ê«ìï Á|ü•ï+∫+~. ª}s¡u≤$μ <ä[‘·T\T kÕ+|òTæ ø£+>± nD∫y˚‘≈· î£ , nee÷Hê\≈£î
>∑T]ø±e&Üìï m‹Ô #·÷|æ kÕ+|òTæ ø£ ìs¡+≈£îX¯‘ê«ìï Á|ü•ï+∫+~. ªj·T»„+μ˝À kÕ+|òTæ ø£
bÕs¡Ù«+, ª}s¡u≤$μ˝À Ä]úø£ bÕs¡Ù«+ ì>∑÷&Û+É >± ñHêïsTT. ªj·T»„+μ <˚XÊìøÏ kÕ«‘·+Á‘·´+
e∫Ãq ‘·sT¡ yê‘· dü«‘·+Á‘·u≤Û s¡‘· bÕ\q˝À ªn_Ûeè~Δμ ù|s¡ »s¡T>∑T‘·Tqï ‘·‘+· >∑+˝Àì
es¡Z dü«uÛ≤yêìï ã≥ºãj·T\T #˚düTÔ+~. ª}s¡u≤$μ <˚XÊìøÏ dü«‘·+Á‘·+ e∫ÃHê
düVü≤ÁkÕu≤›\T>± <ä[‘·T\qT |”&çdüTÔqï kÕ+|òæTø£ $eø£å, ø=qkÕ>∑T‘·T+&É&É+˝Àì
nHÍ∫‘ê´ìï ãVæ≤s¡Z‘·+ #˚düTÔ+~. ¬s+&É÷ ø£\dæ dü«‘·+Á‘· uÛ≤s¡‘·düe÷»+˝Àì
ìs¡+≈£îX¯‘ê«ìï Á|ü<ä]Ùdü÷Ô, dü«‘·+Á‘·+ me]øÏ e∫Ã+~? dü«‘·+Á‘·+ mes¡T
nqTuÛ$Ñ düTHÔ êïs¡T? nì Á|ü•ïdüTHÔ êïsTT. s¬ +&ÉT ø£<\ä∏ ÷ düeTdü´qT Ä$wüÿ]+#·&+É ‘√H˚
dü]ô|≥Tºø√≈£î+&Ü |ü]cÕÿsê\qT ≈£L&Ü dü÷∫+#êsTT. kÕVæ≤‘·´+˝À J$‘· düeTdü´\≈£î
|ü]cÕÿsê\T yÓ‘ø· &£ +É ‘Ó*$‘·≈î£ ÿe‘·q+>± uÛ≤$+#˚ yêfi¯fl≈£î á ø£<\ä∏ T ø£fió¯ fl ‘Ó]|ækÕÔsTT.
<ä[‘·T\T >ös¡e+>±, düTK+>± Ç‘·s¡ esêZ\ yêfi¯fl‘√ düe÷q+>± Áã‹πø Vü≤≈£îÿqT
ø±\sêdüTqÔ ï eédüú MT<ä ‹s¡T>∑Tu≤≥TqT |ü]cÕÿs¡+>± s¬ +&ÉT ø£<\ä∏ ÷ Á|ü‹bÕ~+∫Hê
s¬ +{Ï Á|ü‹bÕ<äHê ˇø£{Ï ø±<äT. ªj·T»„+μ˝À ‹s¡T>∑Tu≤≥T Ä‘·à $<Û«ä +dü+ ˝Ò<ë e+X¯
ìs¡÷à\q+ e+{Ï~. d”‘êsêe⁄&ÉT ø=&ÉT≈£îX¯yêìï |ü+#êsTTr eTT+<äT $~*+∫,
‘·+Á&ç‘√ ªªqTe⁄« eTeTà*ï dü∫Ã+<ëø± u≤ìdüã‘·T≈£î ã‘·øe£ THêïe⁄... HêøÏw+ºü ˝Ò<Tä .
Hê ø=&ÉT≈£î MT<ä Hêø±XË≈î£ ÿe. Hê ø=&ÉT≈£î u≤ìdü ã‘·T≈£î ã‘·ø&£ TÉ . Hê ø=&ÉT≈£î
ø£+u≤] ø±&ÉTμμ nHêï&ÉT. C≤wüßyê ª>∑_“\+μ˝À ns¡T+<Ûrä ‘·qj·TTì n$yêVæ≤‘·T&ÉT>±H˚
ñ+#˚kÕÔ&TÉ u≤ìdü eédüú MT<ä ìs¡dqü ‘Ó\T|ü&ÜìøÏ. s¡÷|ü+˝À ‘˚&Ü ñHêï, kÕs¡+˝À
ªj·T»„+μ, >∑_“\+ ˇø£ÿfÒ. ª}s¡u≤$μ˝À n˝≤ø±ø£ X¯Á‘·Te⁄ MT<ä Á|ü‘´· ø£+å >± Á|ürø±s¡+
rs¡TÃø=qï≥T¢ #ÓbÕŒ&ÉT s¡#s· TT‘·. d”‘êsêe⁄&ÉT ∫e]˝À lsêeTT\T Hêj·TT&ÉT‘√ ªªá
sêC≤´ìï ìqTï @˝Ò <=s¡˝…es√ ms¡T>∑T<äTyê. n~>√ Ä u≤ãT*<ä›s¡T. n~>√ Ä
ø£s¡DeTj·T´, n~>√ eTTqdüãj·T´μμ nì #·÷|ækÕÔ&ÉT. ª}s¡u≤$μ˝À Ä eTTqdüãT
bÕ\q˝À <ä[‘·T\T ø√˝ÀŒsTTq Vü≤≈£îÿ\ ø√düyT˚ <ä[‘· Ád”Ô Á|ürø±sêìøÏ |üPqT≈£î+~.
ªj·T»„+μ˝À <ä[‘· Ád”\Ô bÕÁ‘· @MT ˝Ò<Tä , u≤<Û\ä qT nqTuÛ$Ñ +#·&+É ‘·|Œü . ª}s¡u≤$μ˝À
∫<ä+ãs¡+ uÛ≤s¡´ |üX¯ó ø£fi‚u≤sêìï u≤$˝À y˚düTÔ+~, e÷eTqT, uÛÑs¡ÔqT ø±<äì.
u≤$˙fi¯flø±&É ndüu´ÑÛ +>± Á|üe]Ô+∫q nÁ>∑es¡í ≈£îÁsê&çì ˇø£kÕ] #Ó+|ü<ãÓ “ ø={Ï,º
eTs√kÕ] ø£Ás¡<ãÓ “ ø=&ÉT‘·T+~. s¬ ˝’ «Ò ùdwº qü T˝À <Ís¡H® ê´ìøÏ ~–q ô|’ ≈£î\düT\ú qT
n&ÉT≈¶ î£ +≥T+~. á Ád”Ô #Ó‘’ q· ´+ ªj·T»„+μ˝À ø£ì|æ+#·<Tä .
ªj·T»„+μ˝À <ä[‘·T\ b˛sê≥+ ãVæ≤s¡‘Z e· TsTT‘˚ ª}s¡u≤$μ˝À n~ eTÚq, Ä+‘·s¡
b˛sê≥+. n|üŒÁ˝≤eTT&ÉT nbÕs¡yÓTÆq J$‘êqTuÛÑe+ ø£*>∑T+≥÷, kÕe÷õø£
|ü]D≤e÷\T, n$ ‘·eT J$‘·+ MT<ä #·÷ù| Á|üu≤Û yêìï C≤Á>∑‘>Ô· ± >∑T]Ô+#·>*∑ –q X¯øÔÏ
ñqï e´øÏ.Ô ª}s¡u≤$μ˝À sêeTT&ÉT ªe÷\|ü*μ¢ ˝À sêeT<ëdüT˝≤+{Ï e´øÏ,Ô y˚<ë+‹.
ªª<˚e⁄&Óe&Óe&Ï ø¬ +‘Ó+‘· u…{≤º&√ n+‘˚ »s¡T>∑T~›. me⁄fi¯flø£sà¡ ø¬ e⁄fi¯ófl ø£s\Ô¡ T?μμ nH˚
‘·‘·«+ Äj·Tq~. nsTT‘˚ n|üŒÁ˝≤e⁄&ÉT düTBs¡È J$‘·+ <ë«sê m+‘· C≤„q+
dü+bÕ~+#ê&√, ∫<ä+ãs¡+ uÛ≤s¡´ n‹ ‘·≈î£ ÿe ø±\+˝ÀH˚ J$‘·+˝À n+‘· #Ó‘’ H· ê´ìï
dü+bÕ~+∫+~.
ªj·T»„+μ˝À lsêeTT\T Hêj·TT&ÉT, ª}s¡u≤$μ˝À dü‘´· Hêsêj·TD >±+BÛ Á|üu≤Û e+
ø£*–q e´≈£î\Ô T. nsTT‘˚ lsêeTT\T Hêj·TT&ÉT >√|üqï yê´bÕ] |üø+å£ eVæ≤+#·>±,
dü‘´· Hêsêj·TD <ä[‘·T\ |üø+å£ eVæ≤+∫q≥T¢ s¡#s· TT‘·\T ∫Á‹+#·&+É s¡#H· êø±˝≤ìøÏ
s¡#s· TT‘·\ <äèø£è<∏ë\˝Àì yÓs’ T¡ <Ûë´\ ˝Ò<ë #Ó‘’ H· ê´\ |ò*ü ‘·+>± uÛ≤$+#ê*.
s¬ +&ÉT ø£<\ä∏ ˝Àq÷ }s¡+‘ê bÕÁ‘·>± e÷]b˛e&É+, s¬ +{Ï˝Àq÷ ∫qï bÕsTT+≥T
#·T≥÷º düTBs¡È ø±\ kÕe÷õø£J$‘· |ü]D≤e÷\T Äe]+∫ ñ+&É&+É , dü+uÛ≤wüD\T
dü+<äs√“¤∫‘·+>±, düTŒ¤≥+>± ñ+≥÷ ø£<ë∏ >∑eTHêìøÏ düV≤ü ø£]+#·&+É , kÕúìø£ uÛ≤wüqT
düJe+>± ñ|üj÷Ó –+#·T≈£îì ø£<\ä∏ ≈£î yêdü$Ô ø£‘q· T kÕ~Û+#·&+É , ñqï |ü]dæ‹ú qqTdü]+∫
ø=‘·Ô eédüú Ä$s¡“¤$+#ê\ì Á|ü‹bÕ~+#·&É+ e+{Ï kÕ<äèXÊ´\THêïsTT. nsTT‘˚
ª}s¡u≤$μ˝À u≤$˝À ø£fiã‚ sêìï y˚d+æ <Óes√ ∫e]<ëø± s¡#s· TT‘· #Ó|Œü ≈£î+&Ü bÕsƒ≈¡ î£ &çøÏ
ñ‘·ÿ+sƒ¡ ô|+∫‘˚, ªj·T»„+μ˝À d”‘êsêe⁄&ÉT, ‘·q ø=&ÉT≈£îqT qs¡T≈£î‘ê&Éì ‘Ó*j·Tì
bÕsƒ≈¡ î£ &çøÏ s¡#s· TT‘· ªcÕø˘μ Ç#êÃ&ÉT. ø£<ä∏ eTT–+|ü⁄ MT<ä Ç<äs› T¡ s¡#s· TT‘·\≈£L Á|ü‘´˚ ø£
ÁX¯<Δä ñ+~.
sêe÷\j·÷˝À¢øÏ Á|üy˚X¯+ ˝Òø£b˛sTTHê ¬s+&ÉT ø£<∏ä˝À¢q÷ <ä[‘·T\˝À ô|<ä›\T
sêeTTfi‚fl, sêe⁄&ÉT (}s¡u≤$) n|üŒÁ˝≤e⁄&ÉT, d”‘êsêe⁄&ÉT (j·T»„+) ªj·T»„+μ˝À
|ü+#êj·Tr eT+&É|+ü (<˚yê\j·T+) <ä>sZ∑ ¡ nÁ>∑esêí\ yêfi¯fl+<äs÷¡ ˝À|ü\ ≈£Ls¡TÃ+fÒ,
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 87
<ä[‘·T\+<äs¡÷ ãj·T≥ m+&É˝À ≈£Ls¡TÃ+{≤s¡T. ª}s¡u≤$μ˝À ∫<ä+ãs¡+ ‘êqT
ø√s¡T≈£îqï ne÷àsTT uÛ≤s¡´ nsTTq+<äT≈£î y˚DT>√bÕ\ kÕ«$T >∑T&çøÏ yÓTT≈£îÿ rs¡TÃø√&ÜìøÏ
b˛©düT\ düV‰ü j·T+ rdüTø√yê*‡ e∫Ã+~. ª}s¡u≤$μ˝À |ü+#êsTTr #˚d+æ ~ Á_{°wt
yêfi¯fl dü+Á|ü<ëj·T+˝À+∫ e∫Ãq eTTqdüãT. ªj·T»„+μ˝À eTTqdüãT ø£qTdüqTï\˝À
q&ç#˚ |ü+#êj·Tr n<Û´ä ≈£îå &ÉT. eTTqdüãT |ü+#êj·TrøÏ, düsŒ¡ +∫ |ü+#êj·TrøÏ uÛ<Ò +ä
˝Ò<ìä s¬ +&ÉT ø£<\ä∏ ÷ ø£*|æ #·~$‘˚ ‘Ó\TdüT+Ô ~.
ªj·T»„+μ˝À n|üŒÁ˝≤eTT&ÉT s¬ ‘’ T· >± ñ+&ç s¬ ‘’ T· ≈£L©>± e÷s¡&ÜìøÏ eT<Û´ä n‘·qT
ô|{Ïqº Ä]úø£ sê»ø°jT· #·sÃ¡ >±ì, ª}s¡u≤$μ ø£<˝ä∏ À sêeTT&ç ≈£î≥T+ã+ m<äTs=ÿqï
düeTdü´\T>±˙ Ç|üŒ{Ïø° ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ ñHêïj·TH˚ dü‘·´+, Ç{°e* dü+düÿs¡D\
|ò*ü ‘ê\qT, qe+ãsY˝À 2001 eTq Á|üuTÑÛ ‘·«+ ≈£î\ ìs¡÷à\q ø√dü+ #˚dqæ eT÷&ÉT
s√E\ Vü≤&Üe⁄&çì |ü]o*ùdÔ ‘Ó\TdüT+Ô ~. á ‘·sT¡ D+˝À <ä[‘·yT˚ <Ûëe⁄\T Áô|y’ {˚ ø° s£ D¡ ≈£î
ô|<äm› ‘·TqÔ #˚jT· ÷‘·ìe«&É+ Ä˝À∫+#·Tø√e\dæq $wüjT· +. ªª<äTqï>∑*>π yê&ç<˚ uÛ÷Ñ $Tμμ
(<äTH˚ïyê&ç<˚ uÛ÷Ñ $T ìHê<ëìï ø±<äì) nH˚ ìHê<ä+ yÓqø£ ªªø=qTø√ÿ>∑*–q yê&ç<˚
<˚X+¯ ªªnH˚ n+‘·sês¡øú <£ qä∏ + (Áô|y’ {˚ ø° s£ D¡ <ë«sê) <Û«ä ìdüTqÔ ï ‘·sT¡ D+˝À <ä[‘· y˚T<Ûëe⁄\T
m˝Ÿ|õæ eT+Á‘· HêeTdüàs¡D˝À >=+‘·T ø£\|ü&+É ªj·T»„+μ ª}s¡u≤$μ ø£<\ä∏ kÕsêìï
‹s¡dÿü ]+#·&yÉ T˚ ne⁄‘·T+~.
Ä+Á<Ûuä ÷ÑÛ $T : 24-06-2002

ñ<äé÷ìøÏ }|ü⁄ìdüTqÔ ï
ªñbÕ<Ûë´j·T ø£<\
ä∏ Tμ
eTìwæøÏ C≤„q+ s¬ +&ÉT e÷sêZ\˝À \_ÛdTü +Ô ~. 1. Á|üøè£ ‹ qT+∫, Á|ü|+ü #·+
qT+&ç dü«j·T+>± dü+bÕ~+#˚~. 2. $<ä´ <ë«sê dü+bÕ~+#˚~. á s¬ +&É÷ ø£*ùdHÔ ˚
eTìwæ dü+|üPs¡eí ÷qe⁄ &Ée⁄‘ê&ÉT. yÓTT<ä{Ï s¡ø+£ C≤„Hêìï $X‚w¢ +æ #·Tø√&ÜìøÏ s¬ +&√
C≤„q+, s¬ +&√ C≤„Hêìï |üØøÏ+å #·Tø√&ÜìøÏ yÓTT<ä{Ï C≤„q+ düV≤ü ø£]kÕÔsTT. yÓTT<ä{Ï
C≤„Hêìï Á|ü‹ eTìw” X¯øÔÏ ø=\~, nedüsêìï ã{Ïº Á>∑V≤æ kÕÔ&TÉ . s¬ +&Ée<ëìøÏ ˇø£
eédüú ñ+≥T+~. á eédüú kÕs¡«»˙qyÓT‘Æ ˚ C≤‹ ñqï‘· dæ‹ú øÏ #˚sT¡ ≈£î+≥T+~.
uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À <äTs¡<èä wüeº XÊ‘·TÔ $<ë´ eédüú kÕs¡«»˙q+ ø±˝Ò<Tä . $<ä´ ˝Ò<ë $X‚wü
C≤„q+ ø=+<ä] kı‘Ó,Ô’ ndü+U≤´≈£î\≈£î n~ n+<ä≈î£ +&Ü b˛sTT+~. $<ä´qT >∑T]+∫
eTq ÁbÕNqT\≈£î #ê˝≤ ‘Ó\TdüT.
ªª#·<Tä eì yê&ÉE+„ &É>T∑
#·~$q dü<dä ~ü «y˚ø£ #·‘T· s¡‘· >∑\T>∑THé
#·<Tä e>∑e\j·TTqT »qT\≈£îμμ - b˛‘·q
ªª_s¡T<äT ˝Ò{øÏ Ï $<ä´j˚T _s¡T<äT>±<=μμ - s¡|Tüò THê<∏Hä êj·T≈£î&ÉT
ªª.... $<ä´ HÓiT+>∑ì yê&ÉT eTs¡T´Ô &˚μμ - @qT>∑T \ø£àå Dø£$
Ç+‘· $\TyÓq’ $<ä´ e÷Á‘·+ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À kÕs¡«Á‹ø£+ ø±˝Ò<Tä . uÛ÷Ñ kÕ«eT´
eédüú ÁX¯eTH˚ ø±<äT, ÁXÊ$T≈£î*ï ≈£L&Ü $&ÉBdæq eédü.ú n~ düTU≤\qT ø=+<ä]øÏ,
<äT'U≤\qT nH˚≈î£ \≈£î n+~+∫+~. $<ä´ @ eédü˝ú ÀHÓH’ ê ø°\ø£yTÓ qÆ s¡+>∑+. C≤‹øÏ
nedüsy¡ TÓ qÆ y˚T<Ûë dü+|ü<qä T n+~+#˚~ $<ä´. <ëìì ø=+<äsT¡ >∑Tô|Œ{À¢ ô|≥Tº≈î£ qï
C≤‹ m˝≤ ñ+≥T+~? uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝≤ ñ+≥T+~. ˇø£|ü &ÉT n‘·´~Ûø£ dü+U≤´≈£î*ï
$<ä´≈£î <ä÷s¡+ #˚dqæ <ëì |ò*ü ‘·+ Ç|ü&ÉqTuÛ$Ñ düTHÔ êï+. Á|ü|+ü #·u≤´+≈£î <ä>sZ∑ ¡ n|ü\T
#˚dæ n+<äs÷¡ #·<Tä e⁄ø√+&√ nì ìHê<ë\T #ÓjT· é\dæ edüTqÔ ï~. Ç˝≤¢* #·<Tä e⁄
Ç+{ÏøÏ yÓ\T>∑T, nø£så ê\T H˚sT¡ Ãø√ ‘·\sê‘· e÷s¡TŒø√ - nì ø£$‘·«+ #ÓbÕŒ*‡ edüTqÔ ï~.
y˚<ä eT+Á‘ê\T $+fÒ d”dü+ ø£]–+∫ #Óe⁄˝À¢ b˛j·TeTq&É+, ñ#·Ã]ùdÔ Hê\Tø£
‘Ó>√ZjT· eTq&É+ e+{Ï <äTX¯Ãs¡´\ |ò*ü ‘·yT˚ Ç~. Á|üV‰ü <¢ Tä &ÉT, @ø£\e⁄´&ÉT bÕÁ‘·\ ∫Á‘·D
˝ÀH˚ m+‘· ‘˚&Ü #·÷|æ+#ês√ |ü]o*+#ê*. ‘·|ü \T #˚dqæ C≤‹ì #·]Á‘· ø£$å T+#·<Tä .
m|ü&√ ˇø£|ü &ÉT <ëìøÏ eT÷\´+ #Ó*+¢ #ê*. Ç|ü⁄Œ&ÉT »s¡T>∑T‘·Tqï~ n<˚.
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 89
dü«C≤‹ bÕ\q˝À $<ä´ ‹s¡dÿü ]+#·&+É e\¢, |üsêsTT bÕ\q˝À kÕs¡«Á‹≈£î\T
|üsêsTT $<ä´≈£î m>∑ã&Ü¶s¡T. Ç~ düVü≤»+. nsTT‘˚ #Ûê+<ädüT\T Ä |ü]D≤e÷ìï
J]í+#·Tø√˝Òø,£ Ä $<ä´qT Ç+ø± ì+~dü÷HÔ ˚ ñHêïs¡T. ne÷à ô|≥º<Tä , n&ÉTø√ÿìe«<äT
nqï≥T¢+~ á eéVü‰s¡+.
Ä<ÛTä ìø£ ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+ nH˚ø£ kÕe÷õø£ s¡+>±\‘√ bÕ≥T e÷s¡T‘·Tqï $<ë´
s¡+>±ìï ≈£L&Ü m|üŒ{Ïø|£ ü &ÉT Á|ü‹_+_dü÷HÔ ˚ ñ+~. ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£ $<ë´s¡+>∑
Á|ü‹|ò\ü q+˝À nÁ>∑>±$T>± ñ+~. ‘=* ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£\T>± #·sÃ¡ ˝À ñqï ªÁd”Ô $<ä´μ
(uÛ+Ñ &Üs¡T n#·Ãe÷+ã, 1902) ª~<äTu› ≤≥Tμ (>∑Ts¡C≤&É nbÕŒsêe⁄, 1910) s¬ +&É÷
$<ä´≈£î dü+ã+~Û+∫q ø£<˝ä∏ .Ò yÓTT<ä{~Ï Ád”Ô $<ä´ nedüsêìï #Ó_‘˚ s¬ +&Ée~ Ád”Ô $<ë´
Á|üj÷Ó »Hêìï #ÓãT‘·T+~. Çø£ n|üŒ{Ï qT+&ç ªªm+<äT≈£î bÕπskÕÔqT HêHêï!μμ (ªªyÓ\+
yÓ+ø£&TÉ μμ - #êk˛) e+{Ï ø=ìï e+<ä\ ø£<\ä∏ T eTq $<ëéédüqú T #ê]Á‘·ø£ H˚|<ü ´ä∏ +˝À
∫Á‹dü÷Ô e#êÃsTT. Ä eT<Û´ä øπ ‘·T $X¯«Hê<∏s¬ä &ç¶ >±s¡T, b˛\T dü‘´· Hêsêj·TD>±s¡T
dü+ø£\q+ #˚dqæ ªª#·<Tä e⁄ ø£<\ä∏ Tμμ $<ë´ eédü|ú ≥ü ¢ ‘Ó\T>∑T ø£<≈ä∏ î£ \T #·÷|æq ÁX¯<≈Δä î£
dü+øπ ‘·+. Ç|ü&ÉT Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ ñbÕ<Ûë´j·T düe÷K´ ‘·q $<ë´ yÓC’ ≤„ìø£ dü<dä Tü ‡
dü+<äs“¡ +¤ >± ªªñbÕ<Ûë´j·T ø£<\ä∏ Tμμ n+~+#·&+É ˇø£ eTT+<ä&TÉ >∑T.
‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø± dü+ø£\Hê˝À¢ ªªñbÕ<Ûë´j·T ø£<\ä∏ Tμμ n|ü⁄s¡÷|üyTÓ qÆ ~. áe÷≥
Ä\+ø±]ø£+>± nq&É+ ˝Ò<äT. eTT|üŒjÓTT´ø£ÿ ø£<∏ä\ dü+ø£\q+ Ç~. á ø£<∏ä\˙ï
1948-1995 eT<Û´ä Hê\T>∑Tqïs¡ <äXÊu≤›\˝À sêj·Tã&çq$. kÕ«‘·+Á‘ê´q+‘·s¡ $<ë´,
ñbÕ<Ûë´j·T ñ<äéT J$‘êìï Á|ü‹_+_dü÷,Ô $<ë´s¡+>∑+˝Àì nH˚ø£ s¡T>∑à‘·*ï á
ø£<\ä∏ T Ä$wüÿ]düTHÔ êïsTT. dü«‘·+Á‘·+ e∫Ãq ‘·sê«‘· Ç‘·s¡ s¡+>±\˝≤π> $<ë´s¡+>∑+
≈£L&Ü b˛sê{≤\‘√H˚ ã‹øÏ ã≥º ø£≥eº \dæ e∫Ãq rs¡TqT, ñbÕ<Ûë´j·TT\qT Á|üuTÑÛ ‘·«+,
sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\T, $<ë´s¡+>∑+˝Àì n~Ûø±s¡T\T ñ<√´>∑T\T eTTù|Œ≥>± #·T≥TºeTT{Ïº
|”&+ç #·&Üìï á ø£<\ä∏ T Á|ü<ëÛ q+>± ∫Á‹+#êsTT. $<ëéédü‘ú √ dü+ã+<Ûeä TTqï Ç‘·s¡
Jeq bÕsêÙ«\qT ≈£L&Ü ø=ìï ø£<\ä∏ T Á|ü‹|ò*ü +#êsTT. ñbÕ<Ûë´j·TT\ Jeq b˛sê{≤ìï
Á|ü‹_+_+#˚ á ø£<\ä∏ ìï+{Ï˙ ˇø£ÿkÕ] #·<eä &É+ >=|üŒ nqTuÛ÷Ñ ‹, >=|üŒ dü÷Œ¤].Ô
á ø£<*ä∏ ï d”ìj·TsY ñbÕ<Ûë´j·TT\T #·~$‘˚ ‘êeTT q&ç#=∫Ãq <ë] ‘Ó\TdüT+Ô ~.
Ç{°e\ ñbÕ<Ûë´j·TT\sTTq yêfi¯ófl #·~$‘˚ ‘êeTT n+<äT≈£îqï yês¡d‘ü «· + m˝≤+{Ï<√
‘Ó\TdüTÔ+~.
nìï kÕe÷õø£ s¡+>±\≈£L nedüsy¡ TÓ qÆ C≤„Hêìï n+~+#˚ $<ë´s¡+>∑+ n‹
düTìï‘·yTÓ qÆ ~. <ëìøÏ ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT øπ +Á<ä_+<äTe⁄. Ä _+<äTe⁄qT dü+s¡ø+åÏ #˚ u≤<Û´ä ‘·
Á|üuÛÑT‘ê«ì~, sê»ø°j·T Hêj·T≈£î\~, $<ë´s¡+>∑+˝Àì n~Ûø±s¡T\~. nsTT‘˚
kÕ«‘·+Á‘ê´q+‘·s+¡ #·]Á‘·˝À á \ø£´å + |òTü Às¡+>± <Óã“‹qï~. ∫+‘· #·∫ÃHê |ü⁄\T|ü⁄
#êeì uÛÑ÷kÕ«eT´ eédüú kÕ«‘·+Á‘ê´q+‘·s¡+ Á|üC≤kÕ«eT´ eTTdüT>∑T y˚düT≈£îHêï,
kÕsê+X¯+˝À <ëì uÛ÷Ñ kÕ«eT´ dü«uÛ≤yêìï ø√˝ÀŒ˝Ò<Tä . n+<äTøπ kÕúìø£ uÛ÷Ñ kÕ«eT´
sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\≈£î ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT ‘·eT yÓ÷#˚‹øÏ+~ ˙fi¯ófl ‘êπ>yê&Éj÷· ´&ÉT.
e\dü bÕ\q <ë«sê eTq≈£î dü+Áø£$T+∫q n+≥T C≤&É´+ \+#·>=+&ç‘q· +. kÕ«‘·+Á‘ê´
q+‘·s+¡ n~ eTVü‰sêø£då >æ ± m<ä>&∑ +É , n~ $<ë´s¡+>±ìï ≈£L&Ü e~* ô|≥ºøb£ ˛e&É+
e\dü bÕ\q dü«‘·+Á‘· uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ MT<ä kÕ~Û+∫q $»j·T+. ñ<√´>∑T\+fÒ
Á|üC≤ùde≈£î\ì ø±ø£, ô|‘·+Ô <ës¡H¢ ˚ uÛ≤e+ kÕ«‘·+Á‘ê´q+‘·s+¡ ã\|ü&bç ˛sTT, n~
ñbÕ<Ûë´j·TT\ $wüjT· +˝Àq÷ yêdüeÔ yÓTÆ ñbÕ<Ûë´j·TT\T n~Ûø±s¡T\ <äj÷· <ëøÏD å ≤´\
MT<ä Ä<Ûës¡|&ü ç ã‹πø dæ‹ú e∫Ã+~. á |ü]D≤e÷\ìï+{Ï˙ á dü+ø£\q+˝Àì
ø£<∏ä\T yêdüÔ$ø£+>± Á|ü‹|òü*düTÔHêïsTT. ªyÓ\T>∑Tμ, ªÄXÊøÏs¡D+μ e+{Ï ø£<∏ä\T
ñbÕ<Ûë´j·TT\ e´øÏ>Ô ‘∑ · Ä]úø£ u≤<Û˝ä H’… ê, ñ<√´>∑ dü+ã+<Ûä düeTdü´˝…H’ ê dü+|òTü {Ï‘·
b˛sê≥+ <ë«sêH˚ |ü]cÕÿs¡eTÚ‘êsTT nì Á|ü‹bÕ~+#êsTT. á ø£<˝ä∏ À¢ì d”‘êsêeTj·T´,
ø±eTj·T´ e+{Ï ñbÕ<Ûë´j·TT\T n˝≤ #Ó‘’ q· ´+ bı+~q yêfi‚fl. ñbÕ<Ûë´j·TT\ b˛sê≥+
Hê´j·TyÓTqÆ <Óq’ |ü&ÉT $<ë´s¡T\ú , Á|ü»\ düV≤ü ø±s¡+ ≈£L&Ü \_ÛdTü +Ô <äì ªs¡T~Ûs¡ ‘·sŒ¡ D+μ
ø£<∏ä Á|ü‹bÕ~+∫+~. á ø£<∏ä #·<äTe⁄‘·T+fÒ Ç{°e\ $<äT´‘Y #êØ®\ ô|+|ü⁄<ä\
dü+<äs¡“¤+>± »]–q ãw”sYu≤>¥ dü+|òüT≥q >∑Ts¡TÔø=düTÔ+~. ªÁbÕ|ü>∑+&Üμ ø£<∏ä á
dü+ø£\q+˝À Á|ü‘´˚ ø£yTÓ qÆ ø£<.ä∏ Á|üuTÑÛ ‘·« $<ä´‘√ nedüs+¡ ˝Òì sêeTj·T´ e+{Ï cÕe⁄ø±s¡T¢
Ä&Éyêfi¯fl≈£î #·<Tä yÓ+<äTø£qT≈£îH˚ düTu≤“¬s&ç¶ e+{Ï uÛ÷Ñ kÕ«eTT\T, ‹+&çøπ >∑‹ ˝Òq|ü&ÉT
‘·q ø=&ÉTøÏÿ #·<äTyÓ+<äTø√ nqT≈£îH˚ <ä[‘· >∑Ts¡ej·T´\T - á eT÷&ÉT s¡ø±\
yêfi¯óflqï düe÷»+˝À ñbÕ<Ûë´j·TT\ |ü]dæ‹ú m˝≤ ñ+≥T+<√ á ø£<ä∏ ‘Ó*|æ+~.
dü«‘·+Á‘·+ e∫Ã s¬ +&ÉT <äXÊu≤›\T >∑&∫ç b˛sTTHê uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ $<˚o düV‰ü j·T+ MT<ä
Ä<Ûës¡|&ü {É ≤ìï ª<Ûsä à¡ +μ ø£<ä∏ >∑{>ºÏ ± Á|ü•ï+∫+~. n+‘˚ø±<äT uÛ≤s¡rj·T $<ë´s¡T\ú ≈£î
nyÓT]ø± n+~+#˚ düV‰ü j·÷ìï $<ë´~Ûø±], düsŒ¡ +∫, ÇHéôdŒø£sº T¡ ¢ |ü+~ø=≈£îÿ˝≤¢ yÓTøπ ÿùd,Ô
$~Û ˝Òø£ #ê©#ê\ì J‘ê\ ñbÕ<Ûë´j·TT\ ≈£î≥T+u≤\T ≈£L&Ü n+<äT˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT\T
nsTTq rs¡TqT ≈£L&Ü á ø£<ä∏ ã\+>± ∫Á‹+∫+~. ªÁfÒ&sÉ ‡Y μ, ªe÷eT÷\Tμ - nH˚
s¬ +&ÉT ø£<˝ä∏ À¢ >∑‘· <äXÊã› ø±\+˝À ù| ]$»Hé\T #˚jT· &É+˝À j·Tdt.ÄsY\T Çe«&É+˝À,
n~Ûø±s¡T\T, ñ<√´>∑T\T ñbÕ<Ûë´j·TT*ï \+#·>=+&ç‘·q+‘√ |”≈£îÿ‹q&Üìï
Á|ü<]ä Ù+#êsTT. kÕúìø£, sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\ ô|’ n~Ûø±s¡T\ kÕ«sêúìøÏ ñbÕ<Ûë´j·TT\T
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 91
düV≤ü ø£]+#·øb£ ˛‘˚ yêfi¯fløπ >∑‹ |ü≥Tº‘T· qï<√ ªrs¡TŒμ ª|üØø£μå ø£<\ä∏ T düV≤ü » $<Ûëq+˝À
ìs¡÷|æ+#êsTT. ø£+#˚ #˚qT y˚Tùd $<ÛëHêìï á ø£<\ä∏ T s¡TEe⁄ #˚XÊsTT.
ªªbòÂ˝Ÿ bòÂ˝Ÿμμ, ª|ü\ø±ã\|ü+μ, ªø=‘·Ô bÕsƒ+¡ μ ø£<\ä∏ T $<ë´ $<Ûëq+ MT<ä, $<ë´
uÀ<Ûqä MT<ä $eTs¡Ù\T ô|{≤ºsTT. ÁX¯eT $\TeqT, ÁX¯eT >ös¡yêìï H˚sŒ¡ ì$<ä´ MT<ä
yÓTT<ä{Ï ø£<.ä∏ uÀ<ÛHä ê+XÊ˝À¢ e&û¶ ˝…øÿ£ \T H˚]Œ+∫ eTqTwüß˝À¢ yê´bÕs¡ ãT<äT\Δ T H˚sŒ¡ &É+
MT<ä s¬ +&Ée ø£<,ä∏ e÷qe‘ê«ìï uÀ~Û+#·ì $<ëéédüú MT<ä ªeT÷&Ée ø£<μä∏ eTq
<äèwæìº eT[flkÕÔsTT.
ˇ+≥] J$‘·+ >∑&TÉ |ü⁄‘·Tqï ñbÕ<Ûë´sTTqT\ J$‘·+ MT<ä <äèwæº kÕ]+∫q ø£<ä∏
ªXÊs¡<äμ. Á>±e÷˝À¢ |üì #˚ùd ñbÕ<Ûë´sTTqT\T $‘·+‘·Te⁄ XÊs¡<ä e+{Ï yêfi¯ófl
uÛÑ÷kÕ«eTT\ bÕ\ã&É≈£î+&Ü ñbÕ<Ûë´j·T ñ<äéT+ <ë«sê ‘·eTqT ‘êeTT
s¡ø+åÏ #·Tø√>∑\s¡ì á ø£<ä∏ q$TàdüT+Ô ~.
ñ<äé÷\˝À eT<Û´ä ‘·s>¡ ‹∑ yêfi¯fl≈£î ÁøÏ+~ ‘·s>¡ ‹∑ yêfi¯fl≈£î b˛sê≥ |ü{eÏ T˝À
>∑\ kÕúsT÷ uÛ<Ò ëìï ªÁdü>º T∑ ˝Ÿμ ø£<ä∏ Ä$wüÿ]+∫+~. Ç˝≤+{Ï ø£<˚∏ ªªdüu´ÑÛ ‘·μμ. ñ<√´>∑es¡+Z
eT<Û´ä ‘·s>¡ ‹∑ dü«uÛ≤e+‘√ |”&øÉ £ es¡+Z ‘√ b˛sê&ÉT‘·÷H˚, <ëì‘√ m˝≤ $T˝≤U≤‘Y
ne⁄‘·T+<√ C≤q|ü<ä ø£<ë∏ s¡÷|ü+˝À #Ó|Œæ q ø£<ä∏ ªy˚‘q· X¯sà¡ μ. $|üy¢ êìøÏ á eT<Û´ä
‘·s>¡ ‹∑ m˝≤ Á|ü‹ã+<Ûøä e£ TÚ‘·T+<√ á ø£<ä∏ $C≤„Hê‘·àø£+>± düŒwü+º #˚d+æ ~. $<ë´s¡T\ú
˝Àì Á|ü•ï+#˚ ‘·‘ê«ìï #·+ù| ìs¡+≈£îX¯ ôV≤&Üàdüsº ¢¡ dü«uÛ≤e+ MT<ä Á|üXÊïu≤D+ ªyêDÏí
düsπ ã&çH+˚ CÒdsÔü T¡ μμ ø£<.ä∏ es¡Z düe÷»+, #Ó&bç ˛sTTq eédüú ìC≤sTTr>± ñ+&Ü\qT≈£îH˚
ñ<√´>∑T*ï ≈£L&Ü m˝≤ #Ó&>É =≥Tº‘T· +<√ ª\+#·>=+&çμ ∫Á‹+∫+~. e\dü yê<ä $<ä´
ñqï‘· $<ëé+‘·T˝À¢ e÷qMj·T >∑TD≤ìï ì+|ü˝øÒ b£ ˛‘·Tqï yêdüyÔ êìï kÕe÷qT´ì
ìs¡dqü <ë«sê ‘Ó*j·TCÒdqæ ø£<ä∏ ª#·<Tä eP ˙ $\TyÓ+‘·?μ.
ªz&çb˛sTTq dü+kÕÿs¡+μ ªNø£{Ï ø√D≤\Tμ ¬s+&ÉT s¡ø±˝…’q Ád”Ô J$‘ê\qT
Ä$wüÿ]+#êsTT. dü+|òTü dü+düÿs¡D <äèwæº e⁄Hêï >±˙, H˚qT >=|üŒyê&çqH˚ nVü≤+ø±]
uÛsÑ Ô¡ #˚‹˝À |ü&qç $‘·+‘·Te⁄ ø£<ä∏ yÓTT<ä{<Ï ‘’Ó ,˚ ‘·q ø=&ÉTøÏÿ ‘·q J$‘· yêdü$Ô ø£‘q· T
#Ó|Œæ ˙‹øÏ Ä]úø£ dæ‹ú øÏ eT<Û´ä >∑\ yÓs’ T¡ <Ûë´ìï düŒwü+º #˚dqæ ‘·*¢ ø£<ä∏ s¬ +&Ée~. eT<Û´ä
‘·s>¡ ‹∑ J$‘·+ ø£Hêï ù|<ä\ J$‘ê\T ø£<ë∏ s¡#q· ≈£î n‘·´+‘· düìïVæ≤‘·+>± ñ+{≤j·Tqï
yêdüyÔ êìï ªVü≤À≥˝Ÿ ≈£îÁsê&ÉTμ ø£<˝ä∏ À ≈£îÁsê&ÉT s¡TEe⁄ #˚kÕÔ&TÉ . ñ<äéTdü÷Œ¤]Ô >∑\
ñbÕ<Ûë´j·TT&ÉT C≤‹ |ü⁄q]ïsêàD+˝À nø£åsêdü´‘· Äj·TT<Ûä+>± m+‘· >=|üŒ bÕÁ‘·
ìs¡«Væ≤+|üe#·TÃH√ ìs¡÷|æ+∫q ø£<ä∏ ªnø£så ê\ yÓ\T>∑T˝Àμ. kÕ«s¡|ú sü T¡ ˝…q’ ñ<√´>∑ ø±]àø£
dü+|òTü Hêj·T≈£î\ >∑T≥TºqT s¡≥Tº #˚dqæ ø£<ä∏ ªns¡D´|üs«¡ +μ.
Á|ü|+ü Nø£sD ¡ eTVü≤e÷à] nìï s¡+>±\‘√bÕ≥T $<ë´s¡+>±ìï ≈£L&Ü <Û«ä +dü+
#˚dTü qÔ ï H˚|<ü ´ä∏ +˝À ªªñbÕ<Ûë´j·T ø£<\ä∏ Tμμ sêe&É+ m+‘√ ñ|üj÷Ó >∑øs£ +¡ . á ø£<\ä∏ T
ñ<äéT uÛ≤yê\qT Á|ü#ês¡+ #˚d÷ü HÔ ˚ kÕVæ≤r $\Te*ï ì+|ü⁄≈£îHêïsTT á ø£<\ä∏ T
eTq≈£î ñ<äéT #Ó‘’ H· ê´ìï ø£*–+#·&yÉ T˚ >±ø£, eTq dü+kÕÿs¡+˝À $düèÔ ‹ì ø£*–kÕÔsTT,
eTq $C≤„Hêìï ô|+#·T‘êsTT. kÕ{Ï eTqTwüß\ |ü≥¢ nqT≈£L\ düŒ+<äqqT ø£*–kÕÔsTT.
eè‹Ô|≥ ü ¢ >ös¡yêìï ô|+#·T‘êsTT. ñbÕ<Ûë´j·T J$‘êìøÏ eT+∫ ìs¡«#·q$TkÕÔsTT.
ñbÕ<Ûë´j·TT\ kÕe÷õø£ u≤<Ûä´‘·qT ø=‘·Ô>± >∑Ts¡TÔ #˚kÕÔsTT. eTq+ ìedæ+#˚
düe÷»dü«s¡÷bÕìï <ëì eT÷˝≤\qT eTq≈£î ‘Ó*j·TCÒkÕÔsTT. n_Ûeè~Δ ìs√<Ûøä £ bÕÁ‘·qT
e÷ì n_Ûeè~Δ kÕ<Ûøä b£ ÕÁ‘· ìs¡«Væ≤+#·&yÉ TÓ ˝≤>√ #·÷|ækÕÔsTT. #·+Á<ä+ (rs¡TŒ), eTTKØ®
(s¡T~Ûs¡ ‘·sŒ¡ D+), >∑+>±<Ûsä +¡ (|üØø£)å , Hêsêj·TDsêe⁄ (Hê´j·T+), düTu≤“sêe⁄ (<Ûsä à¡ +),
X¯+ø£s¡j·T´ (yêDÏídüπs!) s¡$Á|üø±wt (nø£åsê\ yÓ\T>∑T˝À) e+{Ï yêfi¯ófl >∑‘· j·÷uÛ…’
@fi¯fl˝À eTq $<ë´s¡+>∑+˝À $ø£d+æ ∫q ñbÕ<Ûë´j·T ≈£îdüTe÷\T. á ø£<*ä∏ ï kÕ<Ûës¡D
bÕsƒ≈¡ î£ \‘√bÕ≥T Á|ü‹ ñbÕ<Ûë´j·TT&É÷ ‘·|Œü ≈£î+&Ü #·<yä ê*. Ç<˚<√ ‘Ó\T>∑T nj·Týês¡¢
eéVü‰s¡+ nqTø√≈£î+&Ü ñbÕ<Ûë´j·TT\+<äs÷¡ #·<yä ê*.
C≤q|ü<,ä Ä<ÛTä ìø£ ø£<ë∏ +XÊ*ï yê&ÉTø=ì sêÁwü+º ˝Àì eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\ qT+N
e∫Ãq á ø£<*ä∏ ï nìï ÁbÕ+‘ê\ yêfi¯Sfl #·<yä ê*. á øä<\ä∏ ˝Àì bÕÁ‘·*ï eTqq+
#˚dTü ø√yê*. dü+uÛ≤wüD*ï HÓeTs¡T y˚dTü ø√yê*. yê´K´*ï Js¡+í #˚dTü ø√yê*.
á ø£<\ä∏ ˝À s¡#s· TT‘·\T $_Ûqï kÕe÷õø±+XÊ\ MT<ä #˚dqæ yê´K´\T yêfi¯fl
ø£+sƒd¡ «ü sê\qT ã\+>± $ì|ædTü HÔ êïsTT. kÕe÷õø£ s¡T>∑à‘·\ |ü≥¢ ø£<≈ä∏ î£ \≈£îqï ìã<ä‘Δ ≈· î£ ,
düeTdü´\ |ü≥¢ ø£<≈ä∏ î£ \≈£î >∑\ Äy˚<qä ≈£î Ä yê´K´\T n<ä+› |ü≥Tº‘T· HêïsTT. @ yêÚ≤´˝Òì
ø£<∏ä n+<äyÓTÆq ø£<∏äø±<äT. nsTT‘˚ yê´K´˝Ò ø£<∏äø±<äT. eTq ø£<∏ä\˝Àì yê´K´\qT
#·÷&É+&ç.
ªªø=ìï e+<ä\ dü+e‘·‡sê\T ‘·s¡ã&ç>± Á|ü»\ s¡ø±Ôìï |”\Ã&É+˝À Ä]‘˚]q
M]øÏ (yÓ+ø£Á{≤eTj·T´) n<äTs¡÷ u…<Tä s¡÷ m{≤¢ e⁄+≥T+~? dü+|òTü + u≤>√>∑T\T yê]
ø¬ +<äT≈£L?μμ (yÓ\T>∑T : ø=˝≤¢ qs¡d+æ Vü‰sêe⁄)
ªªø±ì e÷kÕºs÷¡ ! düT&ç>T∑ +&É+˝À >∑&|¶ç Pü e⁄˝≤¢ ø=≥Tº≈î£ b˛‘·÷ e⁄+fÒ e+XÊ\T
jÓTe]øÏ ø±yê*? >ös¡yê\T me]øÏ ø±yê*?μμ (Vü≤À≥˝Ÿ ≈£îÁsê&ÉT : e\¢uŸÛ)
ªª‘·|üŒìdü]>± #·~$+#ê\ì s¡÷\T u…{ÏºH√&ÉT ‘·|üŒìdü]>± ãTe«u…{≤º\˙
s¡÷˝…+<äT≈£î u…≥˝º <Ò +ä ≥μμ (ÁbÕ|ü>±+&Ü : <=+&˚)
ªª‹+&çøÏ n\eT{ÏdTü HÔ êï ø£&TÉ |ü⁄ qø£qø£\#˚ s√&Éy¢ +Ó ≥ <=s¡T‘¢ T· Hêï #·÷dü÷Ô ø±s¡˝¢ À
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 93
wæø±s¡T ø=fÒº dü+|òTü eTe÷àsTT~μμ (XÊs¡<ä : yÓ+ø£fXÒ «¯ s¡T)¢
ªªsê»ø°j·÷\T |üì#˚j·T&É+ y˚s¡T, sê»ø°j·÷_ÛÁbÕj·÷\T ø£*– e⁄+&É≥+,
sê»ø°j·÷\T ‘Ó\TdüTø√e&É+ y˚s¡T. Á|üuÛÑT‘√«<√´– sê»ø°j·÷˝À¢ |üì#˚j·T≈£L&É<äT.
ø±˙ sê»ø°j÷· \T ‘Ó\TdüTø√≈£L&É<˙ä n_ÛÁbÕj·÷\T $TÁ‘·T\‘√ dü+<äsê“¤qTkÕs¡+>±
Á|üø{£ +Ï #·≈L£ &É<˙ä mø£ÿ&Ü ìùw<Û+ä ˝Ò<Tä .μμ (rs¡TŒ : $.j·T˝Ÿ.j·THé. düT<äsÙ¡ q+)
ªª˝Ò$T&ç! n<˚ á Á|ü|+ü #·+˝À »s¡T>∑T‘·Tqï nìï ˙#· ø±sê´\ø° eT÷\+.μμ
ªªe÷qe‘ê«ìï ø=\e&ÜìøÏ ˇø£ÿ ˙‹ e÷Á‘·yT˚ ø=\ã<äø› ±<äT Hêj·THêμμ
(Nø£{Ï ø√D≤\T : kı<äT+ >√$+<äs¬ &ç)¶
ªª<˚Xe¯ T+‘ê m+&çb˛sTTHê dü$T‘ê|òd” Tü e÷Á‘·+ |ü#Ã· >± e⁄+~.μμ
(Hê´j·T+ : uÛ÷Ñ wüD+)
ªªnqï|üPs¡>í ± ù|s¡TyÓ÷dæq uÛ≤s¡‘+· nyÓT]ø± yê] <Ûsä à¡ + MT<ä Ä<Ûës¡|&ü &É yÉ T˚ $T{Ï?
dü«‘·+Á‘· uÛ≤s¡‘+· ˝À |ü⁄{Ïqº _&É\¶ T..... ‹+&çø√dü+ me] <äj÷· <Ûsä à¡ _Ûøå£ MT<äH√
Ä<Ûës¡|&ü &É yÉ T˚ $T{Ï?μμ (<Ûsä à¡ + : X¯S\bÕDÏ)
ªª‘·qT ø±düÔ H˚sT¡ Œ‘√ f…˙ïdt Ä&ÉT‘·Tqï+<äTøπ , ìø£ÿs¡T‘√ n+‘·eT+~ eTT+<äT
ì\TÃqï+<äTπø nìïø±s¡T¢ nìï ø£fi¯flCÀfi¯ófl, n+‘· >∑+<äs¡>√fi¯+! eT] ns¡Δq>∑ï+>±
‘·≥\º T yÓ÷ùd Mfi¯flì >∑T]+∫ nìï ø±s¡÷,¢ nìï ø√≥÷¢, Ä yÓTøÆ \˘ T ‘·|Œü ≥T¢ ø=≥ºy+˚ .μμ
(bòÂ˝Ÿ! bòÂ˝Ÿ! - »+|üq ô|~›sêE)
ªªeTq+ zf…e¢ ]πøùdÔ j˚TeTT+<ä+&û.... á \øå±~Ûø±]øÏ ã<äT\T Ä \øå±~Ûø±s=∫Ã
Ädüq+ n\+ø£]kÕÔ&˚ >±˙ »q+ Áã‘·T≈£î\T u≤>∑T #˚ùd yêfiËfle«s¡÷ sês¡T >∑Ts¡÷Jμμ
(dü+|ü<ä : n+<˚ eT*¢ø±s¡Tq® sêe⁄)
ªª@yÓTHÆ ê Ä‘·à |ü<ës¡+ú ø£Hêï ÄVü‰s¡ |ü<ës¡yú T˚ eTTKý˚TyÓ÷q+&ûμμ (ì+^H˚˝≤ :
eT<ÛTä sê+‘·ø+£ sêC≤sê+)
ªªkÕe÷qT´&çøÏ #·<Tä e⁄≈£îqï yê] MT<ä dü<ë“¤e+ b˛‘√+~. b˛πø+ #˚dTü +Ô ~.μμ
(#·<Tä eP! ˙ $\TyÓ+‘·? : u§*¢eTT+‘· Hêπ>X¯«s¡sêe⁄)
yê´bÕs¡ |üÁ‹ø£˝≤¢>± ø±≈£î+&Ü πøe\+ $<ë´ yÓ’C≤„ìø£ $wüj·T Á|ü#·Ts¡D≈£î,
Á|ü#êsêìøÏ |ü]$T‘·yTÓ qÆ ñbÕ<Ûë´j·T |üÁ‹ø£ ø£<ë∏ ìø£*ï Á|ü#T· ]+#·&+É Á|üX+¯ dü˙j·T+.
$<ë´ yÓ’C≤„ìø√<äéT+˝À kÕVæ≤‘·´+ ìs¡«Væ≤+#˚ u≤<Ûä´‘êj·TT‘· uÛÑ÷$Tø£qT á
ªñbÕ<Ûë´j·T ø£<\ä∏ Tμ düŒwü+º #˚dTü HÔ êïsTT.
eTT+<äTe÷≥ : ñbÕ<Ûë´j·T ø£<\ä∏ T - 2004

$ìs¡à\ kÕe÷õø£ dü«|üï+˝À
ª>±Eø£fi¯óflμ
‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£ uÛ+Ñ &Üs¡T n#·Ãe÷+ã ªÁd”$Ô <ä´μ (1902)‘√ yÓTT<ä˝H’… ê, >∑Ts¡C≤&É
nbÕŒsêe⁄ ª~<äT›u≤≥Tμ (1910)‘√ yÓTT<ä˝…’Hê Ád”Ô J$‘·+ edüTÔe⁄>± yÓTT<ä˝…’+~.
Ä<ÛäTìø£ uÛ≤s¡rj·T kÕVæ≤‘·éT+‘ê Ád”Ô ÁbÕ<Ûëq´+>±H˚ ÁbÕs¡+uÛÑyÓTÆ+~. dü+|òüT
dü+düÿs¡D√<äéT+, C≤rjÓ÷<äéT+, nuÛTÑ ´<äjT· $|üy¢ √<äé÷\T düèwæ+º ∫q kÕVæ≤‘·´+˝À
Äj·÷ ñ<äé÷\ |ü]~Û˝À Ád”Ô J$‘· yêdü$Ô ø£‘· Á|ü‹_+_dü÷HÔ ˚ ñ+~. Çyêfi¯ Ád”Ô
yê<ä+ ‘·q<Óq’ <äèø£Œ<∏+ä ‘√ eTVæ≤fi≤ Jeq düeTdü´*ï Ä$wüÿ]düTqÔ ï~.
q÷πsfi¯fl ‘Ó\T>∑T ø£<∏ëìø± kÕVæ≤‘·´ #·]Á‘·˝À |ü⁄s¡Twüß\<˚ ô|’#˚sTT. nsTTHê
s¡#s· TTÁ‘·T\ dü+K´ ‘·≈î£ ÿyÓ+’ <˚MT ø±<äT. nsTT<ës¡T e+<ä\ eT+~ eTVæ≤fi¯\T ‘Ó\T>∑T
ø£<ë∏ ìø£qT düTdü+|üqï+ #˚jT· &É+˝À ø£èwæ #˚XÊs¡T. Ç~ Á|ü‘´˚ ø£+>± |ü]o*+|ü<–ä q
$wüjT· +. q÷πsfi¯fl ø£<ë∏ ìø± kÕVæ≤‘·´ #·]Á‘·qT Hê\T>∑T ‘·sê\T>± $uÛõÑ +#·T≈£î+fÒ
uÛ+Ñ &Üs¡T n#·Ãe÷+ã, ø£qT|ü]Ô es¡\ø£àå eTà, ãdüesêE yÓ+ø£≥ sê»´\øÏàå , uÛ≤düÿs¡eTà
e+{Ï yêfi¯ófl yÓTT<ä{‘Ï s· +¡ ø±>±, Ç˝…+¢ <äT\ düsd¡ «ü r <˚$, eT˝≤¢~ edüT+<Ûsä ,¡ Ä#·+≥
XÊs¡<ë <˚$ e+{Ï yêfi¯ófl s¬ +&Ée‘·s+¡ yêfi¯ófl. ø£fi≤´D düT+<äØ »>∑Hêï<∏,é uÛ≤qTeTr
sêeTø£èwü,í ÄsY. edüT+<Ûsä ,¡ ø¬ . sêeT\øÏàå , s¡+>∑Hêj·Tø£eTà, yêdæs¬ &ç¶ d”‘ê<˚$, nã÷“]
#Ûêj·÷<˚$ yÓTT<ä˝q’… yêfi¯ófl eT÷&Ée ‘·s+¡ yêfiËfl’ ‘˚, |æ. dü‘´· e‹, z˝≤Z, ø=+&˚|Pü &ç
ìs¡à\, eTT~>∑+{Ï düTC≤‘ê s¬ &ç¶ yÓTT<ä˝q’… yêfi¯ófl Hê\Ze‘·s+¡ yêfi¯ófl. á Hê\Ze
‘·s+¡ ˝À Ç{°e* ø±˝≤ìøÏ #Ó+~q s¡#s· TTÁ‹ ìs¡à˝≤sêDÏ.
‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£ ø√kÕÔ ÁbÕ+‘·+ qT+&ç 20e X¯‘ê_› ÁbÕs¡+uÛ+Ñ qT+#˚ sêe&É+
yÓTT<ä˝‘’… ˚ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+ qT+&ç 1913 ÁbÕ+‘·+˝À yÓTT<ä˝q’… ≥T¢ ‘Ó\TdüT+Ô ~.
sêj·T\d”eT˝À ø£<ë∏ ìø£ |ü⁄≥º&ÜìøÏ eTs√ s¬ +&ÉT <äXÊu≤›\T |ü{+ºÏ ~. ø±\|üsy¡ TÓ qÆ á
‘˚&Ü≈£î ÁbÕ+‘ê\ n_Ûeè~ΔøÏ, #Ó’‘·Hê´ìøÏ dü+ã+~Û+∫q Ä]úø£ sê»ø°j·T ø±s¡D≤
\THêïsTT. á ø±s¡D+>±H˚ ø√kÕÔ ÁbÕ+‘·+ qT+&ç e∫Ãq+‘·eT+~ ø£<ë∏ ìø± s¡#s· TTÁ‘·T\T
‘Ó\+>±D, sêj·T\d”eT\ qT+&ç sê˝Ò<Tä . ‘Ó\+>±D b˛sê{+ ø£<ë∏ ìø± s¡#s· TTÁ‘·T\qT
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 95
ñ‘·Œ‹Ô #˚jT· ø£b˛e&É+ ≈£L&Ü #·sÃ¡ ˙j·÷+X¯+. sêj·T\d”eT qT+&ç ø£<ë∏ ìø± s¡#s· TTÁ‘·T\T
Ç|üŒ{Ïø° y˚fifl¯ MT<ä ˝…øÿ£ u…≥<º –ä q+‘· eT+<˚ ø£ì|ædTü HÔ êïs¡T. ø£s÷¡ ï\T õ˝≤¢˝À #·øÿÏ \+
$»j·T\øÏàå , m. l<˚$ ñHêïs¡T. yêfi¯ófl Á|ü<ëÛ q+>± qe˝≤ø±s¡T\T. ø£&|É ,ü ∫‘·÷sÔ T¡
õ˝≤¢\ qT+&ç ø£<ë∏ ìø± s¡#s· TTÁ‘·T\qT yÓ‘T· ø√ÿe\dæ+<˚. nq+‘·|⁄ü s¡+ õ˝≤¢˝À wüV≤ü HêCŸ
uÒ>+∑ , »j·T\øÏàå sêE, X¯•ø£fi,¯ ìs¡à˝≤sêDÏ sêdüTHÔ êïs¡T. Ç|ü&ç|ü &˚ eT]ø=+<äsT¡
sêdüTÔHêïs¡T.
q÷πsfi¯fl ‘Ó\T>∑T ø£<∏ëkÕVæ≤‘·´ #·]Á‘·˝À Hê\Ze ‘·s¡+˝À sêj·T\d”eT qT+∫
Ç{°e\ ˇø£ |ü<fi˚ fl¯ qT+N ø£<\ä∏ T sêdüTqÔ ï ìs¡à˝≤sêDÏ ˇø£ >∑èVæ≤DÏ, ˇø£ ñbÕ<Ûë´sTTì,
ˇø£ eTVæ≤fi≤ kÕVæ≤r kÕe÷õø£ ø±s¡´ø£s,Ô¡ ˇø£ s¡#s· TTÁ‹. ìs¡à˝≤ sêDÏ øπ e\+ s¡#s· TTÁ‹
ø±s¡T. ˇø£ kÕe÷õø±#·sD¡ uÛ÷Ñ $Tø£>± >∑\ s¡#s· TTÁ‹. nq+‘·|⁄ü s¡+ õ˝≤¢˝À eTVæ≤fi¯\≈£î
»s¡T>∑T‘·Tqï nHê´j·÷\qT yÓ*øÏrj·T&É+˝À eTVæ≤fi≤ düeTdü´\ |ü]cÕÿs¡+˝À
Á|ü<ëÛ qbÕÁ‘· ìs¡«Væ≤düTHÔ êïs¡T. n˝≤π> $T–*q kÕe÷õø£ ñ<äé÷\˝À bÕ˝§Z+≥THêïs¡T.
<ä[‘·T\ô|q’ <Ís¡H® ê´\T »]–q|ü&ÉT, nq+‘·|⁄ü s¡+ õ˝≤¢ s¡#s· TT‘·\T, ø£fi≤ø±s¡T\T,
y˚T<Ûëe⁄\T ø£sT¡ e⁄ s¬ ‘’ T· \ Ä‘·à $XÊ«dü j·÷Á‘·\T #˚dqæ |ü&ÉT ìs¡à˝≤sêDÏ n+<äT˝À
bÕ\T|ü+#·T≈£îHêïs¡T. ùV≤‘·Tyê<ä, ˝ÖøÏø£yê<ä, ñ<äé÷\˝À, s¡#·sTTÁ‘·T\ dü+|òüT
ø±s¡´ø£˝≤bÕ\˝À ÄyÓT #·Ts¡T>±Z bÕ˝§ZHêïs¡T. Ç+{Ïø,° ã&çø° |ü]$T‘·yTÓ bÆ ˛≈£î+&Ü kÕVæ≤r
kÕe÷õø£ ø±s¡´Áø£e÷˝À¢ bÕ˝§Z+≥÷ J$‘êìï, düe÷C≤ìï ns¡+ú #˚dTü ≈£î+≥÷ ø£<ë∏ ìø±
s¡#q· #˚dTü HÔ êïs¡T. J$‘ê#·sD ¡ \qT kÕVæ≤‘ê´#·sD ¡ \T>± eT\T#·Tø√e&É+ z >=|üŒ
nqTuÛ÷Ñ ‹. ÄyÓT sêdæq ø£<ë∏ ìø£\ dü+|ü⁄{Ï ª>±Eø£fió¯ flμ.
á dü+|ü⁄{Ï˝Àì 11 ø£<ë∏ ìø±˝À¢ ªe÷qe‘·«+μ ‘·|Œü ‘·øÿÏ qe˙ï eT<Û´ä , ÁøÏ+~
eT<Û´ä ‘·s>¡ ‹∑ J$‘· Á|ü‹|ò\ü Hê˝Ò. M{Ï˝À ªn~Û>e∑ Tq+μ ª>±Eø£fió¯ flμ ‘·|Œü ‘·øÿÏ qe˙ï
#·<Tä e⁄≈£îì ñ<√´>±\T #˚dTü ≈£î+≥Tqï ≈£î≥T+u≤\˝Àì Ád”|Ô ⁄ü s¡Twüd+ü ã+<Ûë\ ∫Á‘·D˝Ò,
ªÄ&Éyêfi¯fl≈£î #·<Tä yÓ+<äT≈£î? ñ<√´>±\T #˚kÕÔsê? }fi‚fl\T‘êsê?μ n+{≤&ÉT sêeTÁãVü≤à+
uÛÁÑ <ë+u‘√ lbÕ<ä sêdæq ª‘·*Á¢ bÕD+μ ø£<˝ä∏ À. ªHê ≈£L‘·T]øÏ ‘Ó*$ ˝Ò<ë? ñ<√´>∑+
#˚jT· ø£b˛e&ÜìøÏ, X¯øÔÏ ˝Ò<ë }fi‚fl\ø£b˛e&ÜìøÏ?μ nì m<äTs¡T Á|üXï¯ y˚dTü +Ô ~ uÛÁÑ <ë+u.
dü+|òTü dü+düÿs¡D C≤rjÓ÷<äé÷\T q&ç#êsTT. yêeT|üøå£ ñ<äé÷\T q&ÉTdüTHÔ êïsTT.
Ád”\Ô T #·<Tä e⁄≈£îHêïs¡T, ñ<√´>±˝À¢ø,Ï sê»ø°j÷· ˝À¢øÏ Á|üy•˚ düTHÔ êïs¡T. nsTTHê uÛ≤s¡rj·T
düe÷»+˝À Ád”Ô $eø£å ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ ñ+~. Ád”Ô |ü≥¢ |ü⁄s¡Twüß&ç <äèø£Œ<∏+ä ˝À sêe\dæq+‘·
e÷s¡TŒ sê˝Ò<Tä . Ç~ sêyê\+fÒ |ü⁄s¡Twüß\˝À n<äq|ü⁄ dü+kÕÿs¡yT˚ <√ ø±yê*. Ä
dü+kÕÿsêìï ìs¡à˝≤sêDÏ ø£<ë∏ ìø£\T n+~düTHÔ êïsTT. Ád”Ô |ü≥¢ |ü⁄s¡Twüß&ç Ä˝À#·qqT
e÷πsÃ bÕÁ‘·qT á ø£<ë∏ ìø£\T ìs¡«Væ≤düTHÔ êïsTT.
Ád”Ô |ü⁄s¡Twü dü+ã+<Ûë\T Á|ü<ëÛ q edüTeÔ ⁄\T>± >∑\ á ø£<ë∏ ìø£˝À¢ |ü⁄s¡Twüß\+<äs÷¡
#Ó&y¶É êfi¯ófl>± Ád”\Ô +<äs÷¡ eT+∫yêfi¯ófl>± ∫Á‹+#˚ ã\V”≤q‘·≈î£ s¡#s· TTÁ‹ ˝ÀqTø±ø£
b˛e&É+ á ø£<∏ëìø£\≈£î ã\+ #˚≈£L]Ã+~. #Ó&ÉT #˚j·T&ÜìøÏ neø±X¯+ ñqï
düe÷»+˝À Ád”˝Ô H’… ê |ü⁄s¡Twüß˝…H’ ê #Ó&TÉ #˚kÕÔsH¡ ˚ yêdü$Ô ø£ kÕe÷õø£ ne>±Vü≤qqT
ø£*Œ+∫ #Ó&TÉ ≈£î neø±X¯+˝Òì düe÷»+ |ü≥¢ bÕsƒ≈¡ î£ \ <äèwæìº eTs¡\Ã&É+ á ø£<ë∏ ìø£\T
ìs¡«Væ≤düTqÔ ï ø£seÔ¡ ´+. eT+∫ #Ó&TÉ \ düyT˚ àfi¯q+>± Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\qT ∫Á‹+#˚ >∑Ts¡C≤&É
e÷sêZìï nqTdü]+#ês¡T ìsêà˝≤sêDÏ. ª$ø£d+æ ∫q n+‘·s+¡ >∑+μ˝À CÀ´‹øÏ Ç+{Ï
|üqT\˝À u≤>± düV≤ü ø£]düTqÔ ï uÛsÑ qÔ¡ T #Ó&>É ={Ï+º ~ #·T≥º|⁄ü #·÷|ü⁄>± e∫Ãq ÄyÓT n‘êÔ
Ä&É|&ü TÉ #·T˝Ò. Ä&É|&ü TÉ #·T\T Ç+{Ï |üqT\øÏ ‘·eT uÛsÑ \Ô¡ düV‰ü j·T+ rdüT≈£î+≥÷H˚,
e~q≈£î nqï düVü≤ø£]+#·&Üìï Äπøå|ækÕÔs¡T. n‘·Ô ‘·q ≈£L‘·Tfi¯ófl uÛÑs¡Ô\ düVü‰j·T+
bı+<ä&+É #·÷dæ dü+‘√wæd÷ü HÔ ˚ ø√&É\T≈£î ø=&ÉT≈£î düV≤ü ø£]+#·&Üìï Äπø|å dæ Tü +Ô ~, á
$eø£≈å î£ ∫sê¬ø‹Ôq CÀ´‹ ìs¡dqü ‘Ó*|æ ‘·eTTà&ç+{ÏøÏ yÓ[flb˛‘·T+~. nø£ÿ&É uÛ≤s¡´
Ä|òd” Tü ≈£îb˛‘˚ ‘·eTTà&ÉT e+≥ #˚dTü +Ô {≤&ÉT. n~ #·÷dæ CÀ´‹ u≤<Û|ä &ü TÉ ‘·÷ e+≥|üì
‘·qT #˚kÕÔq+≥T+~. ‘·eTTà&ÉT |üì mes¡T #˚ùdÔ @$T{Ï? n+{≤&ÉT. Ä e÷≥\T
ø=s¡&Ü <Óã“˝≤¢ ‘·>T∑ \T‘êsTT. n‘êÔ Ä&É_&É\¶ <Û√s¡DìÏ $eT]Ù+∫q CÀ´‹ ‘·eTTà&ÉT
<ä>∑Zs¡≈£î e#˚Ãdü]øÏ ‘êqT yêfi¯fl˝≤π> Á|üe]ÔdüTÔ+~. Ç~ ˇø£ yÓ’s¡T<Ûä´+. ≈£î≥T+ã
dü+ã+<Ûä+˝Àì dü+ø°s¡í‘·qT ˇø£ ∫qï ø£<∏ä˝À Á|ü‹_+_+#·&É+ >=|üŒ>± ñ+~.
ªn~Û>e∑ Tq+μ˝À XÊ+‘·eTà ù|<ä |æ\\¢ MT<ä <=+>∑‘q· + yÓ÷ù| #Ó&b¶É ÕÁ‘· ø±>±, oq|üŒ
eT+∫ bÕÁ‘·. ªe÷eT÷\T ø£‘· ø±<äTμ˝À dürwt ø£≥ï+ ø√dü+ uÛ≤s¡´qT #·+|æq <äTsêàs¡T&Z TÉ
ø±>± ªe÷qe‘·«+μ˝À eTVæ≤fi≤ &Üø£sº T¡ \+#·+ ø√dü+ s√– #·ìb˛sTTHê |ü{+ºÏ #·Tø√ì
ø£]Hƒ ê‘·Tàsê\T. ªeT\T|ü⁄μ˝À düT˙‘· ªeT÷&Ée‘·s+¡ μ˝À e÷qdü eT+∫ bÕÁ‘·\T. kÕe÷õø£
yêdü$Ô ø£‘˝· Àì s¬ +&ÉT eTTU≤\qT >∑T]Ô+#·&+É XÊÁd”j Ô T· #Ó‘’ q· ´+. á #Ó‘’ q· ´+ ìs¡à˝≤sêDÏ
ø£<ë∏ ìø£˝À¢ düeTÁ>∑+>± ñ+~.
kÕeTõø£ u≤<Ûä´‘·‘√ s¡#·q #˚j·÷\qT≈£îH˚ @ s¡#·sTT‘·¬ø’Hê Hê\T>∑T Á|üX¯ï
˝…<äTs¡e⁄‘êsTT. 1. Ç|ü&ÉTqï düe÷»+ m˝≤ ñ+~? 2. á düe÷»+ Ç˝≤
ñ+&É&ÜìøÏ ø±s¡D≤˝Ò$T{Ï? 3. á düe÷»+ m˝≤ ñ+&Ü*? 4. n˝≤+{Ï düe÷»+
m˝≤ @s¡Œ&ÉT‘·T+~? á Hê\T>∑T Á|üXï¯ \ düe÷<Ûëqy˚T Äj·÷ s¡#s· TT‘·\ kÕVæ≤‘·´+.
ìs¡à˝≤sêDÏ ø£<∏ä˝À¢ á Hê\T>∑T Á|üX¯ï\≈£î düe÷<ÛëHê\T <=s¡T≈£î‘·THêïsTT. Ä]úø£
kÕ+|òTæ ø£ ndüe÷q‘·\T, |ü⁄s¡TcÕ~Û|‘ü ´· + nH˚ø£ s¡ø±\ »+&ÉsY $eø£,å e÷qe‘ês¡V≤æ ‘·
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 97
<Ûqä dü+ã+<Ûë\T - ÇB á ø£<ë∏ ìø£\˝À ø£ì|æ+#˚ es¡eÔ ÷q düe÷»+. á düeTdü´\≈£î
ø±s¡D+ düe÷» ìsêàD+˝Àì ˝ÀbÕ˝Òqì Á|ü‘˚´øÏ+∫ #Ó|üŒe\dæq |üì˝Ò<äT. á
düeTdü´\T ˝Òì Hê>∑]ø£ düe÷C≤ìï s¡#s· TTÁ‹ ø√s¡T≈£î+≥THêïs¡T. Ä düe÷»+ Ád”Ô
|ü⁄s¡Twü #Ó‘’ q· ´+ <ë«sê e÷Á‘·yT˚ kÕ<Û´ä eTe⁄‘·T+<äì á ø£<ë∏ ìø£\T Á|üuÀ~ÛdTü HÔ êïsTT.
ª$ø£d+æ ∫q n+‘·s+¡ >∑+μ˝À CÀ´‹, ÄyÓT ‘·eTTà&ÉT ≈£î≥T+ã $eø£Må T<ä ne>±Vü≤q
ô|+#·T‘ês¡T. ªm+‘Ó+‘·<÷ä s¡+μ˝À ≈£L‘·Tfi¯fl |ü≥¢ ‘·*‘¢ +· Á&ÉT\ ∫qï#·÷|ü⁄ ªH˚qTμ düŒwü+º
#˚dTü +Ô ~. ªu§eTà\ô|[flμ˝À sê<Ûä Ád”øÔ Ï ô|[fl nìyês¡´ s¡øDå£ ø±H˚ ø±<äì $yêVü≤eédüqú T
‹s¡düÿ]düTÔ+~. ªeT÷&Ée‘·s¡+μ˝À Ç+~s¡ uÛÑs¡Ô Væ≤+düqT uÛÑ]+#·˝Òø£ dü«‘·+Á‘·+>±
Áã‘·ø&£ Üìπø ìs¡sí TT+#·T≈£î+≥T+~. M≥ìï{Ï˙ |ü]o*ùdÔ Á|ü•ï+#·&+É , Á|ü‹|òTü {Ï+#·&+É ,
‹s¡T>∑Tu≤≥T #˚j·T&É+ <ë«sê Äs√>∑´ø£s¡yÓTÆq J$‘êìï Hê>∑]ø£yÓTÆq düe÷C≤ìï
ì]à+#·Tø√e#·Ãì á ø£<\ä∏ T #ÓãT‘·Tqï≥T¢ ns¡eú TÚ‘·T+~. á C≤„q Á|ü<ëq+ #˚jT· &ÉyT˚
á ø£<ë∏ ìø£\T ìs¡«Væ≤düTqÔ ï bÕÁ‘·. ø£<ä∏ #·<eä ø£eTT+<äT ˇø£ s¡ø+£ >± ñqï bÕsƒ≈¡ î£ &ÉT
Bìì #·~$q ‘·s¡Tyê‘· eTs√ s¡ø£+>± e÷s¡ø£b˛‘˚ n~ >=|üŒ ø£<∏ä ø±<ä+{≤&ÉT
ø=&Ée{Ï>∑+{Ï. n˝≤+{Ï Á|üuÛ≤e+ ø£*–+#·>∑*–q X¯øÏÔ ìs¡à˝≤sêDÏ ø£<∏ëìø£\˝À
ø=ìï{Ïø¬ H’ ê ñ+~.
á ø£<ë∏ ìø£˝À¢ ªe÷qe‘·«+μ ª>±Eø£fió¯ flμ nqï$ $_ÛqïyÓTqÆ $. ø£sT¡ e⁄ ø±s¡D+>±
|ü˝\¢… qT+&ç |ü≥Dº ≤ìøÏ e∫Ã ]øå± ‘=≈£îÿ≈£îì ã‘·T≈£î‘·Tqï n+»j·T´˝Àì e÷qe‘ê«ìï
ªe÷qe‘·«+μ ø£<∏ëìø£ Ä$wüÿ]+∫+~. eT<Ûä´‘·s¡>∑‹˝À ˝Òì e÷qe‘ê«ìï ÁøÏ+~
‘·s>¡ ‘∑ T· ˝À¢ yÓ‘ø· &£ +É nuÛTÑ ´<äjT· kÕVæ≤‘·´ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ qT+&ç ñqï n\yêfÒ. á ø£<qä∏ T
#·~$‘˚ eTìwæ eTìwæ>± e÷s¡{≤ìøÏ Ä]úø£ k˛ÔeT‘·qT $T+∫q e÷qMj·T dü+kÕÿs¡+
ø±yê\ì, n~ ÁX¯eT˝À qT+∫ |ü⁄&ÉT‘·T+<äì ns¡úeTÚ‘·T+~. sêj·T\d”eT ø£s¡Te⁄
≈£î≥T+ãJ$‘·+ ô|q’ m˝≤ Á≈£Ls¡yTÓ qÆ ô|‘·qÔ + #˚dTü qÔ ï<√ Vü≤è<äjT· $<ës¡ø+£ >± ∫Á‹+∫q
ø£<ä∏ ª>±Eø£fió¯ flμ. á ø£<˝ä∏ Àì Ád”Ô |ü]dæ‹ú nH˚ø£ s¡÷bÕ˝À¢ nq+‘·|⁄ü s¡+ õ˝≤¢ <äøD åÏ
ÁbÕ+‘·+˝À ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ ñ+~. ø£esTTÁ‹≈£îqï kÕúìø£ J$‘· n<Û´ä j·THêX¯øøÔÏ Ï á
ø£<ë∏ ìø£ ì<äsÙ¡ q+.
ø£<ë∏ ìø£qT ì\ø£&>É ± q&ç|+æ #·&+É Á|ü‹ø£<ë∏ ìø£˝Àq÷ ø£ì|ædTü +Ô ~. ø£<ë∏ ìø£≈î£
ø±e\dæq yê‘êes¡D≤ìï ø£*Œ+#·&+É , bÕÁ‘·\ eTH√uÛ≤yê\qT ì•‘·+>± n_Ûe´ø£+Ô
#˚jT· &É+, bÕÁ‘·\ Á|ües¡qÔ qT kÕ<Û´ä yÓTqÆ +‘· yêdü$Ô ø£+>± ∫Á‹+#·&+É , nedüsy¡ TÓ qÆ #√≥¢
yêÚ≤´q+ CÀ&ç+#·&+É , eTT–+|ü⁄˝À ìÁ>∑V≤ü + bÕ{Ï+#·&+É e+{Ï d”]j·Tdt ø£<ë∏ ìø±
\ø£D å ≤\qT á ø£<ë∏ ìø£\T Á|ü<]ä ÙdüTHÔ êïsTT. ªe÷qe‘·«+μ ˝≤+{Ï ˇø£{Ï nsê #√≥¢
‘·|Œü Ä<äØÙø£sD ¡ ≈£î s¡#s· TTÁ‹ |üPqTø√˝Ò<Tä . Ä ø£<ä∏ eTT–+|ü⁄ ø=+‘· dæìe÷Ø‹˝À
ñ+~>±˙, ‘·øÿÏ qe˙ï ùV≤‘·Tã<ä+Δ >±H˚ ñHêïsTT. uÛ≤wü Ç+ø± ã\+>± ñ+&Ée\dæ
ñ+~. bÕÁ‘·\ H˚|<ü ë∏ ´ìøÏ ‘·–q uÛ≤wüqT ñ|üj÷Ó –+#·&+É ìsêà˝≤sêDÏ Ç+ø± nuÛ≤´dü+
#˚j·Te\dæe⁄+~.
ø£<˝ä∏ À >∑‘· es¡eÔ ÷Hê\qT nqTdü+<Ûëq+ #˚jT· &É+ >=|üŒ ø£fi.¯ ‘Ó\T>∑T ø£<≈ä∏ î£ \T
á $wüjT· +˝À #ê˝≤ |ü<‘Δä T· \T nqTdü]+#ês¡T. á dü+|ü⁄{Ï˝À eT÷&ÉT |ü<‘Δä T· \T
ø£ì|ædTü HÔ êïsTT. 1. düàè‹s¡÷|ü+, es¡eÔ ÷q+˝À q&ÉTdüTqÔ ï ø£<≈ä∏ î£ H˚|<ä ´ä∏ + #ÓbÕŒ*
>∑qTø£, ˇø£ bÕÁ‘· düàè‹s¡÷|ü+˝À >∑‘êìï bÕsƒ≈¡ î£ \ø£+~+#·&+É ª$ø£d+æ ∫q n+‘·s+¡ >∑+,μ
ª]Áπ>{Ÿ‡μ\˝À á ìsêàD+ ñ+~. 2. >∑‘êìï Á|ü‘´˚ ø£+>± #Ó|Œü ≈£î+&Ü es¡eÔ ÷q+˝À
eTTø£ÿ\T eTTø£ÿ\T>± ©q+ #˚ôdj·T´&É+. ªu§eTà\ ô|[flμ ªø=‘·dÔ Œü s¡Ùμ ø£<\ä∏ øÏ á ìsêàD+
≈£î~]+~. 3. dü+<äs¡Ùq $<Ûëq+ eT÷&Ée~. ª>±Eø£fi¯óflμ˝À á $<Ûëq+ #·ø£ÿ>±
≈£î~]+~.
ñbÕ<Ûë´j·TT\T ø£<ä∏ sêùdÔ Ä Á|üu≤Û e+ ø£<ë∏ ìsêàD+˝À ø£<ë∏ ø£<qä∏ +˝À ø£ì|ædTü +Ô <äì
n+{≤s¡T. ìs¡à˝≤sêDÏ Ä Á|üu≤Û e+˝À qT+∫ ‘·|Œæ +#·Tø√>∑*>±s¡T. ñbÕ<Ûë´j·T Á|üu≤Û e
eT+fÒ ø£<qä∏ + ñ|üHê´düyTÓ Æ b˛j˚T Á|üe÷<äeTì ns¡+ú . ∫qï |æ\\¢ qT ≈£Ls√Ãu…≥Tº≈î£ ì
#·<Tä e⁄ #ÓãT‘·Tqï |ü<‹Δä øÏ áyÓT |üPqT≈£îqï <ëK˝≤\T <ë<ë|ü⁄>± ˝Òe⁄. á dü+j·TeTq+
ø£<∏ä≈£î\ø£edüs¡+.
•\˝Àì nqedüs¡ uÛ≤>±\qT #Óøπ ÿdæ •˝≤Œìï ‘·j÷· s¡T #˚dqæ ≥Tº>± J$‘·+˝À
qT+∫ eTT&ç|<ü ësêúìï rdüT≈£îì, <ëì˝À ø£<˝ä∏ À #Ó|Œü e\dæq n+XÊ\qT, dü÷∫+#·
e\dæq n+XÊ\qT rdüTø=ì, e~*ô|≥ºe\dæq yê{Ïì e~*ô|≥º&É+˝À ø£<∏ä≈£î\T
ìsê›øÏåD´+>± eéVü≤]+#ê*. ø£<∏ä˝À #Ó|üŒe\dæ+<ä+‘ê #Ó|æŒ #Ó|üŒ≈£L&Éì <ëìï
e~*ô|≥º&+É ˝ÀqT ìs¡à˝≤sêDÏ ìs¡j › T· >±H˚ eéVü≤]+#ês¡T. ªe÷qe‘·«+μ ø£<ë∏ ìø£
Ç+<äT≈£î eT+∫ ñ<ëVü≤s¡D.
eT+∫ ø£<ë∏ ìø± s¡#H· ê e÷s¡+Z ˝À Á|üj÷· DÏdTü qÔ ï ìs¡à˝≤sêDÏ edüTÔ $düèÔ ‹ì,
yÓ$’ <Ûë´ìï kÕ~Û+∫ ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø± kÕVæ≤‘ê´_Ûeè~ΔøÏ sêj·T\d”eT qT+∫ ‘·q<Óq’
<√Vü≤<ä+ #˚jT· >∑\s¡ì Ä•düTHÔ êïqT.
eTT+<äTe÷≥ - >±Eø£fió¯ fl : ôdô|+º ãs¡T 2004
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 99

düVü≤» ø£<∏ä≈£î&ÉT
$.ÄsY. sêkÕì
q\uÛ’… Hê\Tπ>fi¯fl ej·TdüT >∑\ &Ü. $.ÄsY. sêkÕì (sêkÕì yÓ+ø£Á{≤eTj·T´)
∫‘·÷sÔ T¡ õ˝≤¢˝À ˇø£ kÕVæ≤r j·÷øÏ$º düT.º áj·Tq ø£$, ø£<ë∏ qe˝≤ Hê≥ø£ s¡#s· TT‘·,
Hê≥ø£ Á|üjÓ÷ø£Ô. n+‘˚>±ø£ nH˚ø£ kÕVæ≤r kÕ+düÿè‹ø£ dü+düú\˝À, Á|ü‘˚´øÏ+∫
ªªeT<ÛTä sê+‘·ø+£ sêC≤sê+ kÕVæ≤‘·´ dü+düμú μ˝À Á|ü<ëÛ q u≤<Û´ä ‘·\T eVæ≤düTHÔ êïs¡T. ∫‘·÷sÔ T¡
õ˝≤¢˝Àì nH˚øe£ T+~ Á|üd<æ Δä s¡#s· TT‘·˝≤¢>± sêkÕì ≈£L&Ü õ˝≤¢ |ü&eÉ T{Ï ÁbÕ+‘êìøÏ
#Ó+~qyêπs. ∫‘·÷sÔ T¡ õ˝≤¢, |ü⁄*#Ós¢¡ eT+&É\+˝Àì ª≈£îs¡e|ü˝μ¢… sêkÕì }s¡T. ÁøÏ+~
eT<Û´ä ‘·s>¡ ‹∑ eè‹Ô ≈£î˝≤ìøÏ #Ó+~q sêkÕì düeTø±©q kÕe÷õø£ yêdü$Ô ø£‘q· T C≤q|ü<ä
kÕ+düÿè‹ø£ H˚|<ü ´ä∏ +˝À düsfi¡ y¯ TÓ qÆ ø£<ë∏ dü+$<Ûëq+‘√, düT+<äsy¡ TÓ qÆ ∫‘·÷sÔ T¡ õ˝≤¢
kÕúìø£ uÛ≤wü˝À ∫Á‹dü÷Ô e+<ä<ëø± ø£<\ä∏ T sêXÊs¡T. m\¢eTà, dæ<j Δä T· ´ nH˚ ÁXÊ$Tø£
<ä+|ü‘T· \ ≈£îe÷s¡T&Óq’ sêkÕì ø£<˝ä∏ À¢ e÷qe‘·, yêdü$Ô ø£‘· Á|ü<ëÛ q+>± ø£ì|ækÕÔsTT.
dü«uÛ≤e‘·' C≤q|ü<Tä &Óq’ sêkÕì C≤q|ü<ä kÕVæ≤‘·´+ MT<ä |ü]XÀ<Ûqä #˚XÊs¡T. Äj·Tq
ø£<ë∏ s¡#q· MT<ä Äj·Tq C≤q|ü<ä $C≤„q+ Á|üu≤Û e+ nbÕs¡+>± ñ+~. ˇø√ÿkÕ] n~
s¡#s· TT‘·qT ˝Ö˝≤´ìøÏ >∑T] #˚dqæ ≥T¢ ≈£L&Ü ø£ì|ædTü +Ô ~.
sêkÕì ¬s+&ÉTqïs¡ <äXÊu≤›\ qT+∫ ø£<∏ä\T sêdüTÔHêïs¡T. áj·Tq MT<ä
eT<ÛTä sê+‘·ø+£ sêC≤sê+, ø£\Teø=\qT dü<ëq+<ä, &Ü.|æ. øπ X¯es¬ &ç¶ e+{Ï d”ìj·TsY
s¡#s· TT‘·\ Á|üu≤Û e+ ñ+~. sêkÕìø£+≥÷ ˇø£ eTÚ*ø£yTÓ qÆ ø£<qä∏ $<Ûëq+ ñ+~.
#·Á≥eT÷ ñ+~.
1977˝À ªeT<ÛTä s¡ ø£Då +μ nH˚ ‘·q ‘=*ø£<qä∏ T sêXÊs¡T sêkÕì. W‘ê‡Væ≤ø£ ø£<≈ä∏ î£ \≈£î
düVü≤»yÓTÆq ø±ø£‘ê∞j·T‘·qT Hê≥ø°j·T‘·>± e÷πsÃ \ø£åD+ sêkÕì ‘=* ø£<∏ä˝À
ø£ì|ædTü +Ô ~. s¡$ ‘·q $TÁ‘·Tì‘√ ø£*dæ ô|[fl #·÷|ü⁄\≈£î ãdüT‡˝À b˛‘·÷ #·÷dæq
ne÷àj˚T ô|[fl ≈£L‘·Ts¡T>± edüT+Ô ~. ÄyÓT s¡$øÏ uÛ≤s¡´ ne⁄‘·T+~. n‘·ì wüw|æ̃ Pü ]Ô
düeTj·T+˝À Äj·Tq ‘·q <ë+|ü‘´· J$‘êìï dæ+Vü‰e˝Àø£q+ #˚dTü ≈£îH˚ |ü<‹Δä ˝À á
ø£<ä∏ #Ó|Œü ã&ç+~. á ø£<ä∏ ‘·sê«‘· sêkÕì |ü<fi˚ fl¯ <ëø± @ ø£<ë∏ sêdæq≥T¢ ˝Ò<Tä . eT∞fl
1988 qT+∫ Äj·Tq ø£<ë∏ s¡#q· ø=qkÕ–+~. H˚\ sê*q edü+‘·+, •\Œ dü+^‘·+,
uÛj Ñ T· + nH˚ eT÷&ÉT ø£<*ä∏ ï 1988, 89\˝À #Ó‘’ q· ´ Ádüe+‹ •\Œ+˝À sêùd Á|üjT· ‘·ï+
#˚XÊs¡T. yÓTT<ä{~Ï ø√øÏ\qï nH˚ n+<ÛTä ì ø£<.ä∏ y˚Tø£\T y˚T|ü⁄‘·÷ ø√øÏ\ ns¡T|ü⁄\≈£î
‘·qàj·T‘·«+ #Ó+~ <ëìï #·÷&Ü\ì Á|üjT· ‹ï+∫ u≤$>∑≥Tºq ø£+|ü #Ó≥¢ MT<ä |ü&ç
ø£fió¯ fl b˛>=≥Tº≈î£ qï |ü<fi˚ fl¯ ≈£îÁsê&ÉT n|üŒ{Ï qT+∫ ø√øÏ\ ô|q’ ø√bÕìï ô|+#·T≈£îì
n~ ns¡∫q #√{Ïø˝£ ≤¢ b˛sTT <ëìï sêfi¯fl‘√ ø=≥º&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïdü÷Ô ˇø£ e÷$T&ç
‘√≥˝Àì u≤$˝À |ü&ç #·ìb˛‘ê&ÉT. n<˚ düeTj·T+˝À ø±≈£î\ <Óã“≈£î eTs¡D+Ï ∫q
ˇø£ ø√øÏ\ n‘·ì |üøÿ£ H˚ |ü&ç #·ìb˛‘·T+~. ª•\Œ dü+^‘·+μ ˇø£ kÕ«|æï≈£î&ç $|üØ‘·
Ä˝À#·q≈£î Á|ü‹_+ã+. ˇø£ uÛ≤e⁄≈£î&ÉT ˇø£ |üP\ ‘√≥˝À ñqï ˇø£ n+<äyTÓ qÆ •\Œ
düT+<ä]ì #·÷kÕÔ&TÉ . Ä •\ ø£]– düT+<ä]>± e÷]b˛sTT n‘·ì‘√ yÓHïÓ \ sêÁ‘·T˝À¢
$Vü≤]düT+Ô ~. ÄyÓT ∫e]øÏ n‘·ì ø±eT <ëVü‰ìøÏ ã˝…b’ ˛‘·T+~. ÄK]øÏ ÄyÓT e÷eT÷\T
sê‹ $Á>∑V≤ü +>± e÷]b˛‘·T+~. Ç<ä+‘ê Ä j·TTe≈£îì dü«|üï+>± dü+$<Ûëq+ #˚XÊ&ÉT
sêkÕì. ªuÛj Ñ T· +μ ˇø£ Ä‘·àq÷´q‘· >∑\ e´øÏÔ J$‘·+ $cÕ<ë+‘·+ ø±e&Üìï ∫Á‹+∫+~.
á ø£<∏ä\ ‘·sê«‘· sêkÕì yêdüÔ$ø£J$‘· ∫Á‘·D ≈£î|üÁø£$T+#ê&ÉT. }Vü≤*ï
e~*ô|{Ïº ñqï J$‘êìï sêj·T&ÜìøÏ |üPqT≈£îHêïs¡T. ø±ø£‘ê∞j·T‘·qT $düà]+∫
dü+uÛeÑ ˙j·T‘·≈î£ |ü≥+º ø£{≤ºsT¡ . 1990 ‘·sê«‘· sêkÕì ø£+{Ï eTT+<äs¡ ø£ì|æ+#˚
yêdüyÔ ê\qT ø£<\ä∏ T>± eT\T#·T≈£î+≥÷ ndü+U≤´ø£+>± sêXÊ&ÉT. 1989˝À ªª<äjT· ´+
#Ó≥Tºμμ ù|s¡T‘√ Á>±MTD eT÷&ÛqÉ eTàø±\ >∑T≥Tº s¡≥Tº #˚ùd ø£<qä∏ T sêXÊ&ÉT sêkÕì.
ø±fÒsT¡ , $T‘·eÔ e+{Ï uÛj Ñ ÷· \qT Á|ü»\˝À ø£*–+∫ ne÷àsTT*ï HêX¯q+ #˚d÷ü Ô
Á|ü•ï+∫q yêfi¯flqT #·+|ü⁄‘·Tqï ªÁ>±eT ô|<ä\› Tμ >∑+>∑sêE nH˚ ˇø£ y˚Tø£\ ø±|ü]
#˚‹˝À #êe&É+ á ø£<.ä∏ á ø£<‘ä∏ √ sêkÕì edüTÔ •˝≤Œ\˝À yêdü$Ô ø£ e÷s¡+Z ˝ÀøÏ
Á|üy•˚ +#ê&ÉT. áj·Tq sêdæq ø£<˝ä∏ À¢ n‘·´~Ûø+£ Á>±MTD, –]»q J$‘· yêdü$Ô ø£‘ê
Á|ü‹_+u≤˝Ò. ø±\+ e÷s¡T‘·THêï e÷s¡ì uÛ≤s¡rj·T |òüP´&É˝Ÿ Á>±e÷\ dü«s¡÷|ü
dü«uÛ≤yê\T áj·Tq ø£<˝ä∏ À¢ dü«dü«s¡÷|ü+‘√ ø£ì|ækÕÔsTT.
dü«‘·+Á‘·+ e∫Ã <äXÊu≤›\T >∑&∫ç b˛sTTHê uÛ≤s¡rj·T s¬ ‘’ T· *ï Á|ü‘´˚ øÏ+∫ sêj·T\d”eT
s¬ ‘’ T· *ï ø£sT¡ e⁄ u≤]qT+&ç ‘·|Œæ +#·˝øÒ b£ ˛sTTq sê»ø°jT· eédü˝ú À Ä s¬ ‘’ T· \ J$‘ê\T
>±*˝À BbÕ˝≤¢>± m˝≤ Ä]b˛‘·THêïjÓ÷ ªnH˚ï ø±] »\μ (2000) ø£<ä∏ $düèÔ ‘·+>±
∫Á‹+∫+~. á ø£<˝ä∏ Àì eTTHÓ|Œü ∫‘·÷sÔ T¡ õ˝≤¢ yÓT≥º ÁbÕ+‘·+˝À s¬ ‘’ T· esêZìøÏ
Á|ü‹ì~Û. ≥yÓ÷{≤ |ü+≥qT qeTTà≈£îì d”eT s¬ ‘’ T· ≈£î[flb˛‘·Tqï rs¡TqT ≥yÓ÷{≤
#Ó≥Tº≈£î ¬s’‘·T≈£î eT<Ûä´ dü+uÛ≤wüD≤ s¡÷|ü+˝À ÄdüøÏÔø£s¡+>± Á|ü<ä]Ù+#ê&ÉT sêkÕì.
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 101
eT{Ïìº , |ü+≥qT Áù|$T+∫ yê{Ï‘√ J$‘êìï eTT&çô|≥Tº≈î£ qï eTTHÓ|Œü ªªe÷j·T<ë]
|ü+≥, e÷j·T\e÷] ùd<Ó›+μμ nqT≈£îH˚ yÓ’sê>∑´<äX¯≈£î #˚s¡T≈£îqï rs¡T á ø£<∏ä˝À
Á|ü‹|ò*ü +∫+~. dü«s¡uí ≤Û s¡‹, dü«sêí+Á<Ûä HêeT »|ü<ëÛ s¡T\T Ç˝≤+{Ï ø£<\ä∏ ˝Àì yêdüyÔ ê\qT
Á>∑V≤æ +#ê*. nsTT‘˚ á ø£<˝ä∏ À ÁbÕø£è‹ø£ Ä]úø£ bÕs¡Ù«eTTqï+‘· düeTÁ>∑+>±, sê»ø°jT·
bÕs¡Ù«+ ˝Ò<Tä . ªªã‘·Tøπ y=ø£ »\p<ä+>± e÷]b˛sTT+&˚ á >∑&q¶É dü«‘·+Á‘·+>±
dü∫Ãb˛j˚T n<äTs¡Twü+º >∑÷&Ü ˝Òøb£ ˛j·T.μμ nì eTTHÓ|Œü ˝≤+{Ï ÁXÊ$Tø£s¬ ‘’ T· nqT≈£îH˚
dæ‹ú ì á eédüú ø£*ŒdüTqÔ ï~. kÕVæ≤‘·´+ kÕe÷õø£ |ü]D≤e÷\qT, yê{Ï |üs´¡ ekÕHê\qT
∫Á‹+#˚ u≤<Û´ä ‘·≈î£ á ø£<ä∏ eT+∫ ñ<ëVü≤s¡D.
ø£s¡Te⁄ ∫qï ô|<ä› ¬s’‘·T˝Òï ø±ø£ M~∏ Hê≥ø±˝≤&ÉT‘·÷ dü«#·Ã¤+<ä+>± J$+#˚
yêfi¯flqT ≈£L&ÉBdæ, yêfi¯fl kÕ+düÿè‹ø£ yêdü$Ô ø£‘· qT+&ç yêfi¯flqT <ä÷s¡+ #˚dæ ≈£L©\T>±
n&ÉT≈£îÿH˚ yêfi¯ófl>± e÷s¡TdüTqÔ ï yêdüyÔ êìï sêkÕì ª|ü>{∑ ‘Ï ês¡\Tμ ø£<˝ä∏ À ∫Á‹+#ê&ÉT.
eTTqTkÕ«$T˝≤+{Ï dü+#ês¡u≤Û s¡‹ ø£fi≤ø±s¡T\ J$‘· $cÕ<ä |ü]D≤e÷\T ∫‘·÷sÔ T¡
õ˝≤¢˝À düŒwü+º >± ø£ì|ækÕÔsTT. á ø£<˝ä∏ Àì ÁãVü≤àj·T´ e÷≥˝À¢ ø£sT¡ e⁄ uÛ≤s¡‘· ø£fi≤ø±s¡T*ï
nC≤„‘y· êdü+˝ÀøÏ |ü+|æ+#˚d+æ ~.
s¬ ‘’ T· J$‘êìï ª‘ê\T–+»\Tμ>± uÛ≤$+∫ sêdæq ø£<ä∏ ≈£L&Ü sêkÕì ø£<˝ä∏ À¢
>∑{~ºÏ . ‘ê\T–+» n+fÒ |ü+&û |ü+&Éì –+». Ç~ ≈£L&Ü sê»ø°jT· bÕs¡Ù´+ ˝À|æ+∫Hê,
d”eT¬s‘’ T· p<ä+˝≤+{Ï eékÕj·T+˝À|ü&ç ø£&‘É ]˚ b˛e&Üìï Á|ü‹_+_+∫+~. á
ø£<˝ä∏ À es¡qí n~Ûøy£ TÓ +Æ ~. nsTTHê n~ s¬ ‘’ T· J$‘·+˝Àì <ÓH’ ê´ìï ã\+>± #Ó|Œü &ÜìøÏ
ñ|üj÷Ó >∑|&ü +ç ~. á ø£<˝ä∏ À dæ<|Δä Œü Je#·Ãe¤ +e+{Ï ã‘·T≈£î yÓfifl¯ BdüTqÔ ï d”eT s¬ ‘’ T· \≈£î
Á|ü‹ì~Û.
Á>±eT+ n+fÒ s¬ ‘’ T· ˝Ò ø±<äT. nH˚ø£ eè‘·T\Ô yêfi¯ófl ≈£L&Ü ñ+{≤s¡T. yêfi¯flMT<ä
Ç{°e\ ø£<∏ä\T n~Ûø£+>± edüTÔHêïsTT. Á>±e÷\T dü«s¡Z‘·T˝≤´\T nqT≈£îH˚yêfi¯fl≈£î
ø=<äe˝Ò<Tä . nsTT‘˚ uÛ≤s¡rj·TÁ>±eT+ nìï ndüe÷q‘·\≈£î øπ +Á<äeTqï yêdüyÔ êìï
>∑T]Ô+∫q s¡#s· TT‘·\÷ ñHêïs¡T. sêkÕì Á>±eT+˝À nÁ>∑es¡í uÛ÷Ñ kÕ«eTT\ ô|‘·qÔ +
øÏ+<ä q*–b˛j˚T <ä[‘·T\qT Vü≤ÀeT+, (Ms¡C≤{Ï) eÁ&É+– (ø=*$T) e&Ós¶ ¡ (e÷‘·)
dü+#ês¡ Je⁄˝…q’ qø£ÿ˝Àfi¯óflμ (mHéøö+≥sY) e+{Ï eè‘·T\Ô yêfi¯flqT ‘·q ø£<˝ä∏ À¢ |ü]#·jT· +
#˚XÊ&ÉT. düe÷»+˝Àì n≥º&TÉ >∑T es¡,Z ≈£î\ Á|ü»\ J$‘· yêdüyÔ ê\ MT<ä sêkÕìøÏ
>∑\ ne>±Vü≤qqT á ø£<\ä∏ T s¡TEe⁄ #˚dTü HÔ êïsTT. Á>±eT+˝À düV≤ü »eqs¡T˝…q’ #ÓsT¡ e⁄\
MT<ä nÁ>∑es¡í uÛ÷Ñ kÕ«eTT\ ô|‘·HÔ êìï düV≤æ +#·˝øÒ £ ‘·eTqT n+≥sêìyêfi¯ófl>± #·÷|ü&ÜìøÏ
|üìøÏe∫Ãq &É|ü \T, ø=eTTà\T e+{Ï kÕ<ÛHä ê\ìï{Ï˙ n–ï˝À y˚dæ ø±*Ã ã÷&ç<ä
#˚dqæ <ä[‘·T\ ‹s¡T>∑Tu≤≥TqT ªVü≤ÀeT+μ ø£<˝ä∏ À ∫Á‹+#ê&ÉT sêkÕì. Ç~ ªj·T»„+μ
ø£<˝ä∏ À d”‘êsêeTTì, ª}s¡u≤$μ ø£<˝ä∏ À ∫<ä+ãs¡+ uÛ≤s¡´ ‹s¡T>∑Tu≤≥T e+{Ï~. BìøÏ
_ÛqïyÓT+Æ ~ ªMs¡C≤{Ïμ ø£<.ä∏ HÓ‹Ô MT<ä >∑T&ç >∑+>∑eTàqT yÓ÷dü÷Ô Á|ü<sä Ù¡ q*#˚Ã <ä[‘·
ø√≥|üŒ bı\+ô|q’ }] düsŒ¡ +∫ ø£Hï˚ dæ kı+‘·+ #˚dTü ≈£î+fÒ, @MT #ÓjT· ´˝Òì ø√≥|üŒ
uÛ÷Ñ kÕ«$T Ç+{Ï eTT+<˚ Ms¡C≤{Ï‘√ ‘·qqT rÁyê‹ rÁe+>± ø=≥Tº≈î£ ì #·ìb˛sTTq
rs¡T≈£î á ø£<ä∏ Á|ü‹_+ã+. ø√≥|üŒ C≤{Ï‘√ rÁe+>± ø=≥Tºø√e&É+ }] Á|ü»\≈£î
$H√<ä+>± ø£ì|æd÷ü HÔ ,˚ n~ ø√≥|üŒ uÛ÷Ñ kÕ«$T MT<ä ‘Ó*ù| ìs¡dqü >± ≈£L&Ü nsTTq≥T¢
ø£<qä∏ T eT\#·&+É á ø£<˝ä∏ Àì •\ŒØ‹. eékÕj·T nedüsê\≈£î |üìeTT≥T¢ #˚d#æ Ã˚
ø£eTà] u§»®qï Á>±eT+˝À sê»ø°j÷· ~Û|‘ü ´· + HÓsù¡ | uÛ÷Ñ kÕ«eTT\ <äTsêàsêZìøÏ ã˝…b’ ˛sTT
C…\’ T≈£î yÓfifl¯ &Üìï ªø=*$Tμ ø£<ä∏ Á|ü<]ä Ù+∫+~. ìs¡+‘·s+¡ ì|ü‘√ düV≤ü Jeq+ #˚ùd
u§»®qï e+{Ï ø£eTà]yêfi¯fl Jeq yêdüyÔ ê\qT s¡#s· TT‘· #ê˝≤ $esê\‘√ ∫Á‹+∫
ø£<≈ä∏ î£ düeTÁ>∑‘· ‘Ó#êÃs¡T. ªªeTq ã‘·Tøπ ˇø£ ø=*$T ˝≤+{Ï~. n~ m|ü&É÷ eT+&ÉT‘·÷
ñ+&Ü*‡+<˚μμ nqï u§»®qï e÷≥\T yêfi¯fl ã‘·T≈£î rs¡T≈£î ìs¡«#·Hê\T. Ä<ÛTä ìø£
uÛ≤s¡rj·T düe÷»+˝À Ç+ø± ø=qkÕ>∑T‘·Tqï |üP´&É˝Ÿ neX‚w+ü ãdæ$ì eédü.ú ªe÷‘·μ
ø£<˝ä∏ À ˇø£ e&Ós¶ ¡ ne÷àsTTì ãdæ$ìì #ÓjT· ´&ÜìøÏ Á|üjT· ‹ïùdÔ Ä }] düsŒ¡ +∫
≈£L‘·Ts¡T ÄyÓT kÕúq+˝À ≈£Ls¡TÃì Á|ü‹|òüT{ÏdüTÔ+~. á ø£<∏ë ìsêàD+˝À ø=+‘·
ªnq÷Vü≤´‘·μ ñHêï n~ Á|ü‹|òTü ≥q≈£î ‘√&ÉŒ&ç+~. nÁ>∑es¡í |ü⁄s¡Twüß\T ÁøÏ+~ esêí\
Ád”\Ô qT ãdæ$ì nH˚ kÕ+düÿè‹ø£ dü+Á|ü<ëj·T+‘√ ˝§+>∑BdüT≈£îH˚ <äTsê#êsêìï sêkÕì
düV≤ü »+>±H˚ ‘·q es¡Hí ê‘·àø£ ø£<qä∏ Ø‹˝À #·øÿ£ >± Á|ü<]ä Ù+∫ #·÷bÕs¡T. ‘·eTø£+≥÷
ø=+‘· uÛ÷Ñ $T ø±yê\qT≈£îqï qø£ÿ˝Àfi¯fl >∑+>∑Eq® T, uÛ÷Ñ kÕ«$T ªmHéøö+≥sYμ #˚sTT+∫q
<äTsêàsêZìï ªmHéøö+≥sYμ ø£<˝ä∏ À ∫Á‹+∫q sêkÕì sê»´+ uÛ÷Ñ kÕ«$T |üø+å£ eVæ≤+∫q
rs¡TqT ÄdüøøÔÏ s£ +¡ >± ìs¡÷|æ+#ês¡T ª‘·TbÕøÏμ ø£<˝ä∏ À.
sêj·T\d”eT˝À ‘·øÿÏ q õ˝≤¢\‘√ b˛*Ã #·÷∫q|ü&ÉT ∫‘·÷sÔ T¡ õ˝≤¢˝À eTTsƒê
ø£ø\å£ T >=&Ée\T #ê˝≤ ‘·≈î£ ÿe. Ä õ˝≤¢˝À n|ü&É|ü &ÉT uÛ÷Ñ kÕ«eTT\ eT<Û´ä »]π>
|òüTs¡¸D\T kÕe÷õø£ kÕeTs¡kÕ´ìï <Óã“‹j·T´&Üìï, Ä |òüTs¡¸D˝À¢ kÕe÷qT´\T
ã˝…b’ ˛e&Üìï sêkÕì ªyÓTs¡eDÏμ ø£<˝ä∏ À¢ ∫Á‹+#ês¡T. |ü+#êsTTr mìïø£˝À¢ ˇø£ Á>±eT+˝À
oq|üŒ sêeT#·+Á<äjT· ´ esêZ\T>± (≈£î\+ ÁbÕ‹|ü~ø£q) $&çb˛sTT #˚dTü ≈£îH˚ <Ís¡H® ê´\˝À
lsêeT qe$T }πs–+|ü⁄ dü+<äs“¡ +¤ >± @ esêZìø° #Ó+<äì s¡+>∑qï ∫qï ø=&ÉT≈£î
#·ìb˛e&É+ ªyÓTs¡eDÏμ ø£<.ä∏ s¡+>∑qï uÛ≤s¡´ kÕ\eTà ªª@ es¡DyÓT‘Æ ˚ @$Tsê? n+<äTs¡÷
u‹πø~ á uÛ÷Ñ $Tô|H’ ï˚ . n+<äTs¡÷ Jeq+ >∑&|É ⁄ü ‘·÷ ñ+&˚B C≤HÓ&TÉ bı≥º ø√düsy¡ T˚ .
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 103
N MTeTT+&É\yÓTTj·÷´. Ç~ ‘Ó©ø£ ø={≤¢&TÉ ø√ì dükÕÔs+¡ Á{≤.. ‘·T|ü⁄μμ nì ndüV≤æ ´+#·T
ø√e&Üìï eTTsƒê Hêj·T≈£î\T Ä˝À∫+#·Tø√yê*. sêj·T\d”eT˝Àì bÕ\ø£ es¡Z ≈£î˝≤\T
∫qï ∫qï $wüj·÷\πø ø£ø£å\T ô|+#·Tø=ì, yê{ÏøÏ $X¯«s¡÷|ü+ ø£*Œ+∫ }fi¯flqT
e\¢ø±&ÉT\T>± e÷s¡TÃ‘·Tqï nHê>∑]ø£ dü+düÿè‹øÏ Á|ü‹|ò\ü q+ ªX¯˙X¯«s¡T&ÉTμ. Ç~ ø£&|É ü
õ˝≤¢ H˚|<ü ´ä∏ +>± q&É∫q ø£<.ä∏
sêkÕì ø£<˝ä∏ À¢ Ád”\Ô MT<ä sêdæq$ Ád”yÔ ê<ä ø£<ë∏ kÕVæ≤‘·´ $ø±kÕìøÏ <√Vü≤<ä+
#˚XÊsTT. øÏ+~ ‘·s¡>∑‹ J$‘ê˝À¢ ‘ê>∑T&ÉT düèwæº+#˚ ø£˝À¢˝≤ìï sêkÕì eT<ä´bÕq
e´‹πsø√<äéT ø±\+˝À ªdüTs¡kÕ>∑s¡ eT<∏qä +μ ø£<˝ä∏ À nø£Øå ø£]+#ê&ÉT. >±+~Û |ü⁄{Ïqº
<˚X+¯ ˝À Äj·Tq yês¡dTü \T>± #Ó|ü ≈£îH˚ bÕ\≈£î\T Á|ü»\ ã\V”≤q‘·*ï ô|+∫ b˛wæ+#˚
<äTsêàsêZìï sêkÕì düŒwü+º #˚XÊ&ÉT. ‘ê>∑TuÀ‘·T uÛsÑ \Ô¡ e\¢ eTVæ≤fi¯\T, ≈£î≥T+u≤\T
$∫Ã¤qï+ ø±e&Üìï á ø£<∏ä˝À u≤>± #Ó|üŒ>∑*>±&ÉT s¡#·sTT‘·. ªªne÷à! qqTï
#·+ù|j·TePμμ nH˚ ø£<˝ä∏ À #Ó‘’ q· ´ Ádüe+‹ •\Œ+˝À kÕÿì+>¥ <äTsêàsêZìï ã\+>±
#ÓbÕŒ&ÉT sêkÕì. ‘·*¢ >∑s“¡ +¤ ˝À ñqï z •X¯óe⁄ m|ü&Ó|ü &ÉT á ˝Àø£+˝ÀøÏ e∫Ã
n+<äyTÓ qÆ Á|ü|+ü #êìï #·÷kÕÔHê nì Äsê≥|ü&TÉ ‘·÷ ñ+≥T+~. Ä&É_&Éì¶ ‘Ó*dæ
Äsê≥|ü&TÉ ‘·Tqï ô|<ä\› e÷≥\T $qï •X¯óe⁄ ‘·qqT #·+ù|j·TeTì ÄÁø√•+∫q≥T¢
#Ó|Œæ kÕ+πø‹ø±_Ûeè~Δ ≈£L&Ü Ád”øÔ Ï m˝≤ Á<√Vü≤+ #˚dTü qÔ ï<√ s¡#s· TT‘· #Ó|Œü >∑*>±&ÉT.
Ád”\Ô ≈£î nÁø£eTdü+ã+<Û+ä n+≥>∑fºÒ ˙#· dü+düÿè‹øÏ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ù|s¡T yÓ÷dæq øπ +Á<ä+>±
ñ+~. ªrs¡TŒμ ø£<˝ä∏ À >ös¡eTà Ä ì+<äH˚ yÓ÷dæ+~. nsTT‘˚ ‘·q≈£î s¡+≈£î n+≥>∑{ºÏ
<Ís¡q® ´+ #˚dTü qÔ ï uÛsÑ Ô¡ MT<ä >ös¡eTà ‹s¡>ã∑ &ç, ªªÇ+ø£ ˙‘√ ø±|ü⁄s¡+ #ÓjT· ´˝ÒqTμμ nì
‘·+Á&ç‘√bÕ≥T yÓ[flb˛‘·T+~. ô|[fl nsTTq|üŒ≥Tï+N ø£≥ï+ ‘˚˝<Ò ˙ä , >=Á&Ü\˙, ÄK]øÏ
Ä&É_&Éq¶ T ø£ì+<äì y˚~+Û #˚ n‘·eÔ ÷eT\T, uÛsÑ Ô¡ ‘·qqT Ç+{À¢+∫ ‘·]y˚TùdÔ |ü⁄{Ï+º {ÏøÏ
#˚]q eTTì\ø£åàeTà ñ<√´>∑+˝À #˚] ô|’øÏ e∫ÃHêø£, uÛÑs¡Ô s¡eTàì |æ*∫q|ü&ÉT
‹s¡dÿü ]düT+Ô ~ ªª>±*#Ó≥Tºμμ ø£<˝ä∏ À. >±*#Ó≥Tº MT<ä Vü≤≈£îÿ n~ yÓTT*∫q uÛ÷Ñ $Tπø
ñqï≥T¢ dü+‘êq+ MT<ä n~Ûø±s¡+ ‘·qøπ ñ+&Ü\ì >ös¡eTà yê~düT+Ô ~. Á>±e÷˝À¢
|æ\\¢ T |ü⁄f…+º Á≥Tø£\T rùd }&É>#∑ ≥Ó TºqT >±*#Ó≥Tº n+{≤s¡T. >±* #Ó≥TºqT ñ|üe÷q+>±
rdüTø=ì Ád”Ô dü+‘êq Vü≤≈£îÿ nH˚ edüTeÔ ⁄qT ∫Á‹+#·&+É u≤>∑T+~. eT<Û´ä ‘·s>¡ ‹∑ Ád”Ô
#·T≥÷º n*¢q o\+ eTTfi¯fl r>∑*ï ˇø£ >∑Te«˝Àfi¯fl Ád”Ô J$‘·+ Ä<Ûës¡+>± s¡#s· TT‘·
‘Ó+ù|ùd Á|üj·T‘·ï+ #˚XÊs¡T ªz* ã‘·T≈£î\Tμ ø£<∏ä˝À. m+Á‘√bÕ\J XÊK˝À ˇø£
|ü]XÀ<Û≈ä î£ &ÉT >∑Te«˝Àfi¯fl >∑÷&ÜìøÏ b˛sTTq|ü&ÉT Hê+#ê] nH˚ j·TTe‹ ‘·q J$‘êìï
$e]+∫q≥T¢ sêdæq á ø£<ä∏ eT>∑yê<äT\ ø£fió¯ fl ‘Ó]|ædTü +Ô ~. ªz*μ Ä#êsêìøÏ eTT>∑T]Z ï
ô|[fl #˚dTü ≈£îHêï eT>∑~≈£îÿ ˝Òø£ #·+{Ï_&É‘¶ √ Äø£*ì nqTuÛ$Ñ +∫q Hê+#ê] Ä‘·àø£<ä∏
eTqdüTqï yêfi¯fl≈£î ø£+≥‘·&ç ô|{Ïdº Tü +Ô ~.
edüTÔ yÓ$’ <Û´ä + sêkÕì kı‘·T.Ô ªªeTVü≤qïu≤e⁄&ÉT e÷ Hêe÷\ kÕsTTãTμμ ø£<˝ä∏ À
yÓ+ø£fXÒ «¯ s¡ kÕ«$T ;;Hê+#ê] <ë+|ü‘´· + Ä<Ûës¡+>± kÕ+düÿè‹ø£, eT‘· düyTÓ øÆ ´£ ‘·qT
Á|ü‹bÕ~+#ê&ÉT. >∑]“¤D° Ád”Ô Á|üd$ü +#·≈î£ +&Ü eTs¡DùÏ dÔ ÄyÓTqT n˝≤π> Kqq+ #˚ùdÔ
}]øÏ ø°&ìÉ uÛ≤$+∫, yÓTT+&√&ç‘√ X¯e+ >∑s“¡ +¤ N*Ã _&Éq¶ T ãj·T{ÏøÏ rsTT+#˚
ne÷qTwü eT÷&ÛÜ#ês¡+ MT<ä sêdæq ø£<ä∏ ªø°&TÉ μ. Ç~ ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ kÕVæ≤‘·´+˝À
ns¡T<Óq’ ø£<.ä∏ |ü≥D º ≤˝À¢ dü+|üqï $<ë´~Ûø£ ≈£î≥T+u≤\ yêfi¯ófl ã+>±≈£î ‘ê>∑T&ÉT≈£î
n\yê≥T|ü&qç rs¡TqT ªNø£{μÏ ø£<˝ä∏ À ∫Á‹+#ê&ÉT. dü+|üqTï˝À¢ ø£Hêï ù|<äyêfi¯fl˝ÀH˚
e÷qe‘· e÷q˙j·T‘·\THêïj·Tì Ç<äs› T¡ Ád”\Ô T Ä<Ûës¡+>± sêdæq ø£<ä∏ ª_Û≈îå£ eØ¸jT· dæμ.
Vü≤è<äjT· eTTqï eTìwæ á düe÷»+˝À ‘·q X¯økÔÏ ÕeTsêú´\˙ï ‘·qqT qeTTà≈£îqï yêfi¯fløπ
$ìjÓ÷–+∫ ‘êqT e÷Á‘·+ @ø±øÏ>± $T–*b˛sTTq yÓ’Hêìï ˇø£ Ád”Ô Ä<Ûës¡+>±
sêdæq ø£<∏ä ªkÕ˝…>∑÷&ÉTμ. dü+Á|ü<ëj·T kÕe÷õø£ Ä#êsê\≈£î Ä]úø£ |ü]dæú‘·T\≈£î
Áø£eTÁø£eT+>± <ä÷s¡+ ô|]– yÓ’s¡T<Ûë´\T m≈£îÿe ne⁄‘·THêïsTT. #êe⁄qT ≈£L&Ü
|ü+&ÉT>∑˝≤>± #˚dTü ≈£îH˚ HêeT<Ûës¡T\ dü+Á|ü<ëj·T+ sêdü|Œü ˝≤+{Ï yêfi¯fl≈£î ˝Ò$T ø±s¡D+>±
>∑T~ã+&É>± e÷]q yÓH’ êìï ªª#êe⁄ ≈£L&ÉTμμ ø£<˝ä∏ À ∫Á‹+#ê&ÉT. e÷qe J$‘·+˝Àì
nH˚ø‘£ ê«ìï edüTeÔ ⁄>± rdüTø=ì ø£<\ä∏ T>± eT\T#·T≈£î+≥Tqï sêkÕì eT]+‘· edüTÔ
yÓ$’ <Û´ä + Á|ü<]ä Ù+#·>\∑ &ÉT.
sêkÕì ø£<˝ä∏ À¢ Á>±MTD J$‘·yT˚ edüTeÔ ⁄ø±>±, Äj·Tq ø£<ë∏ •\Œ+˝À C≤q|ü<ä
Ø‹ ø£ì|ædTü +Ô ~. n~ ø£<qä∏ +˝ÀqT, uÛ≤wü˝ÀqT ñ+~. eT<ÛTä sê+‘·ø+£ , ø£\Teø=\qT,
|ü⁄*ø£+{Ï e+{Ï ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢ ø£<∏ä≈£î\T ÄX¯ó dü+Á|ü<ëj·T #·Á≥+˝À düeTø±©q
J$‘· yêdü$Ô ø£‘q· T s¡÷|ü⁄ø£{+ºÏ #˚ |üì#˚XÊs¡T. sêkÕì yêfi¯fl e÷sêZHï˚ nqTdü]+#ê&ÉT.
sêkÕì #ê˝≤ ø£<˝ä∏ À¢ dü+uÛ≤wüD˝Òï ø±ø£ ø£<Hä∏ êìï ≈£L&Ü kÕúìø£u≤Û wü˝À düeTs¡eú +‘·+>±
ìs¡«Væ≤+#ês¡T. Ä s¡ø+£ >± Äj·Tq s¡÷|ü|sü +¡ >± ≈£L&Ü yêdü$Ô ø£‘q· T kÕ~Û+#ê&ÉT.
ªMs¡C≤{Ïμ ø£<˝ä∏ À >∑+>∑eTà >∑T&ç es¡qí ˝À sêkÕì C≤q|ü<ä J$‘· yêdü$Ô ø£‘ê |ü]o\HêX¯øÔÏ
ns¡úeTÚ‘·T+~.
Ä<ÛTä ìø£ ø±\+˝Àì ø£<,ä∏ ø£$‘·«+ $&çb˛j·÷sTT nì sêsê e+{Ï $eTs¡Ù≈£î\T
#ÓbÕŒs¡T. n˝≤ $&çb˛sTT ø£<ë∏ ìø£, K+&Éø±e´+ |ü⁄{≤ºjT· ì yêfi¯ófl n_ÛÁbÕj·T|ü&Ü¶sT¡ .
n+<äTe\¢ ø£<ë∏ ìø£˝À ø£$‘ê«ìøÏ neø±X¯+ ˝Ò<Tä . nsTT‘˚ ‘Ó\T>∑T ø£<≈ä∏ î£ \T yÓTT<ä{Ï
qT+∫ ø£$‘ê«+X¯qT ø£<˝ä∏ À ø=qkÕ–dü÷HÔ ˚ e#êÃs¡T. >∑Ts¡C≤&É ªdü+düÿs¡Ô Vü≤è<äjT· +μ
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 105
qT+N á \ø£Då + ø£ì|ædTü +Ô ~. ø=&Ée{Ï>+∑ {Ï ≈£î≥T+ãsêe⁄, sê$XÊÁdæ\Ô eT<Û´ä ‘˚&Ü\T
#·sÃ¡ ≈£î e∫Ãq|ü&ÉT ≈£L&Ü ø£<≈ä∏ î£ ø£$‘ê«+X¯≈î£ >∑\ dü+ã+<Û+ä Á|ükÕÔ$+|üã&ç+~.
sêkÕì ø£$ ≈£L&Ü ø±e&É+ e\¢ ˇø£{Ï s¬ +&ÉT ø£<˝ä∏ À¢ ø£$‘·«+ ø£<ä∏ MT<ä #ÓsTT´ ô|fÒº
dü+<äs¡“¤+ e∫ÃHê #ê˝≤ ø£<∏ä˝À¢ ø£$‘ê«+X¯ ø£<∏ä≈£î ã˝≤ìï #˚≈£Ls¡Ã&ÜìøÏ
ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îHêï&ÉT. Äj·Tq ø=ìï ø£<∏ä˝À¢ dü÷s√´<äj·÷ìï es¡íHê‘·àø£+>±
Á|ükÕÔ$+#ê&ÉT. ªªÄø±X¯+ nã\ ‘=&ç–q eTãT“\ s¡$¬ø˝À n<ä›+˝≤ dü÷s¡T´&ÉTμμ
(‘ê\T–+»\T), ªª‘·÷s¡TŒq dü÷s¡T´&ÉT >∑T+Á&É+>± mÁs¡{Ï eT{Ï>º &∑ ˝¶ç ≤ |ü⁄≥Tºø=düTHÔ êï&ÉT.μμ
(Ms¡C≤{Ï), ªªNø£{Ï ‘Ós*¡ ï N\TÃ≈£îì, ‘·÷s¡TŒ ø=+&É*ï mÁs¡ãs¡Tdü÷,Ô ∫~$Tq ≥yÓ÷{≤
|ü+&ÉT˝≤, Äø±X¯+˝ÀøÏ m>∑Áu≤≈£î‘·÷, mÁs¡>± |ü⁄≥Tºø=düTHÔ êï&ÉT dü÷s¡T´&ÉTμμ (Vü≤ÀeT+)
sêkÕì ø£<˝ä∏ À¢ ø£$‘ê«+X¯ dü\ú ø±\ dü«uÛ≤edü«s¡÷|ü dü÷#·q≈£î ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·÷ edüTeÔ ⁄≈£î
q–w” #Óøÿ£ &Üìπø ñ|üj÷Ó >∑|&ü +ç ~. sêkÕì ø£$‘ê«+X¯˝Àì eTs√ bÕs¡Ù«+ bÂsêDÏø£
bÕÁ‘·*ï ñ|üe÷Hê\T>± ñ|üj÷Ó –+#·&+É . ll ˝≤+{Ïyêfi¯ófl bÂsêDÏø£ Á|ürø£*ï Ä<ÛTä ìø£
uÛ≤yê\T #Ó|Œü &ÜìøÏ ñ|üj÷Ó –+#ês¡T. Ä yês¡d‘ü «· + sêkÕì˝ÀqT ø£ì|ædTü +Ô ~. ªªÄ
düeTj·T+˝À n\Hê&ÉT <äøj å£ T· »„+ <Û«ä +dü+ #ÓjT· ´&ÜìøÏ ãj·T\T<˚]q Ms¡uÁÑÛ <äT&ç˝≤
e⁄Hêï&É‘·qTμμ (Ms¡C≤{Ï). M{Ïì ø£<∏ä˝À¢ bÕÁ‘·\ XÊØs¡ø£, e÷qdæø£ |ü]dæú‘·T*ï
dü÷∫+#·&ÜìøÏ ñ|üj÷Ó –+#·T≈£îHêï&ÉT sêkÕì. nsTT‘˚ Ä bÂsêDÏø‘£ · ø=ìï dü+<äsê“¤˝À¢
s¡#s· TT‘· ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏+ä MT<ä $eTs¡Ù≈£î\≈£î, bÕsƒ≈¡ î£ \≈£î dü+<˚V≤ü + ø£*–+#˚~>±
ñ+~. ªªÄ düeTj·T+˝À n‘·qT á Á|ü|+ü #·eTHêï, á uÛeÑ ã+<Ûë\T @MT |ü≥ìº ˇø£
eTVü‰ ãTTwæ˝≤ nì|æ+#ê&ÉTμμ (ø=*$T). ªªÄ ø£D å +˝À e÷qe‘·«+ nH˚ sêeTT&ç ø√dü+
»Hês¡D´+˝À ì\ã&ç m<äTs¡T #·÷düTqÔ ï eTs√ X¯ã]˝≤ ø£ì|æk˛Ô+~ ne«μμ (_Û≈îå£ eØ¸jT· dæ)
á ñ|üe÷Hê\qT nuÛ´Ñ +‘·sô¡ |≥º&+É ø£Hêï, Ç$ kÕ~Û+#˚ Á|üj÷Ó »Hê\qT >∑T]+∫
s¡#·sTT‘·qT Ä˝À∫+#·Tø√eTq&É+ y˚T\ì|ædüTÔ+~. Ç~ <äèø£Œ<∏ëìøÏ dü+ã+~Û+∫q
$wüj·T+.
sêkÕì ø£<ë∏ ìsêàD+ >±ì, ø£<ë∏ ø£<qä∏ + >±ì z ôV≤Á˙ e÷s¡+Z ˝À q&Ée˝Ò<Tä .
eTbÕkÕ e÷s¡Z+˝À q&ÉTdü÷Ô Äj·Tq ø£<∏ä\≈£î >∑\ kÕe÷õø£ dü«uÛ≤yêìøÏ n<ä›+
|ü&ÉT‘·THêïsTT. ø£<∏äqT ÁbÕs¡+_Û+#·&É+, q&ç|æ+#·&É+, eTT–+#·&É+ nH˚ ø£<∏ëìø£
kÕ+πø‹ø£bÕsêÙ«\qT sêkÕì #ê˝≤ u≤<Û´ä ‘êj·TT‘·+>± ìs¡«Væ≤+#ê&ÉT. ˇø£{Ï s¬ +&ÉT
ø£<˝ä∏ À¢ ø£<ä∏ bÕsƒ≈¡ î£ \T }Væ≤+#·ì eT\T|ü⁄\T ‹ù|Œ ã\V”≤q‘· ø£ì|æ+∫Hê, yÓTT‘·+Ô
MT<ä sêkÕì s¡#s· TT‘·>± bÕsƒ≈¡ î£ \‘√H˚ ñHêïs¡T. ª>±*#Ó≥Tºμ ø£<˝ä∏ À eTT–+|ü⁄ Äj·Tq
ø£<ë∏ ìs¡«Vü≤D kÕeTsêú´ìøÏ eT#·TÃ‘·Tqø£. eTTì\øÏàå ne÷j·Tø£+>±, eTÚq+>± ø£ì|æ+#˚
eTTì\øÏàå uÛsÑ qÔ¡ T, ã+<ÛTä e⁄*ï ‘·q yêø£Œ{ÏeT‘√ Á|ü‹|òTü {Ï+∫, ‘·q dü+‘êq+ MT<ä
‘·q n~Ûø±sêìï #ê≥Tø√e&É+‘√ ø£<ä∏ eTT>∑TdüT+Ô ~. ÄyÓT˝Àì <äè&ÛìÉ s¡j í T· +, <Ûs’Ó ´¡ +,
‘Ó>T∑ e\qT #·÷∫ yêfi¯ófl H√fi¯ófl yÓfifl¯ u…{≤ºsT¡ . Ä dæ‹ú ˝À ø£<qä∏ T ªªeTTì\øÏàå μμ >±*øÏ
|ü⁄{Ïº >±*øÏ ô|]– >±* #Ó≥Tº>± |æ*#˚ Ä }&É>#∑ ≥ Ó TºH˚ #·÷düT+Ô &çb˛sTT+~. ªªÄ y˚fi¯
ÄyÓT≈£î Ä #Ó≥Tº Ç+ø± m‘·T>Ô ± m~–b˛sTTq≥T¢ ìs¡à\+>± ì{≤s¡T>± m+‘√ >=|üŒ>±
nì|æ+∫+~μμ n+≥÷ eTT–+#ê&ÉT. ìC≤ìøÏ Çø£ÿ&É m‘·T>Ô ± m~–+~, ì{≤s¡T>±
>=|üŒ>± ñqï~ }&É>∑ #Ó≥Tº ø±<äT. eTTì\πøàå . eTTì\øÏàå ‘·q yê<ëìøÏ Ä\+ãq>±
<=]øÏq }&É>∑ #Ó≥Tº˝À ‘·qqT #·÷#·Tø√e&É+ á eTT–+|ü⁄˝Àì •\Œ dü+$<Ûëq+.
eédüqú T ~Ûøÿ£ ]+∫q bÕÁ‘· ø£<qä∏ T n˝≤ eTT–+∫q sêkÕì eékÕj·T p<ä+˝À
Á|üøè£ ‹, eédü\ú #˚‘T· ˝À¢ z&çb˛sTTq s¬ ‘’ T· dæ<|Δä Œü eTs¡D+Ï ∫q ø£<qä∏ T Vü≤è<äjT· +
Á<ä$+#˚≥T¢ eTT–+#ê&ÉT.. Äs¡T>±\+ ø£w|ºü &ü ç n|ü\T #˚dæ eékÕj·T+ #˚dqæ dæ<|Δä Œü ,
|ü+≥ ns¡ø=s¡>± sê>± ªªá >∑&q¶É dü>+∑ |üdTü \Ô ‘√ n\eT{Ï+#˚ s¬ ‘’ T· \T ˝À˝À|ü\
dü>+∑ &=\¢‘H· êìï ì+|ü⁄≈£îì ô|ø’ Ï u≤>±H˚ ø£ì|æ+#˚ ‘ê\T–+»˝Ò.μμ nqTø=qï dæ<|úä Œü ≈£î
Ä‘·àC≤„q+ ø£*–q dæ‹ú ˝À >∑T+&ÓeT+&ç, ãTÁs¡ ‹]– dæ<|Δä Œü e]>∑&ô¶ç |q’ ˇ]–b˛sTTq≥T¢
ø£<qä∏ T eTT–+#ê&ÉT sêkÕì. ªªÄø±X¯+˝À bı≥eT]+∫q z eTãT“‘·Tqø£ n‘·ìï #·÷dæ
yÓÁ]>± q$«+~μμ nqï~ eTT–+|ü⁄ yêø£´+. Á|ü<ëÛ q bÕÁ‘·qT ø£<ë∏ +‘·+˝À #·+ù| |üìì
ø=ìï e+<ä\eT+~ s¡#s· TT‘·\T ø=ìï y˚\ ø£<˝ä∏ À¢ #˚XÊs¡T. sêkÕ˙ #˚XÊ&ÉT.. ãVüQXÊ
eédüú #˚‹˝À z&çb˛sTT Á|ü»\T ÁbÕD≤\T $&ç#˚ dæ‹ú ñqïHêïfi¯Sfl Ç˝≤+{Ï ø£<\ä∏ T
edü÷HÔ ˚ ñ+{≤sTT. nsTT‘˚ ∫e] yê´K´ yêø£´+ sêkÕì kı+‘·+. sêj·T\d”eT s¬ ‘’ T·
J$‘·+‘√ Ä&ÉT≈£î+≥Tqï eTãT“‘·Tqø£\≈£î ôd’‘·+ ˝À≈£îe nsTTb˛sTTq dü‘ê´ìï
e´+>∑´+>± #Ó|Œæ ø£<≈ä∏ î£ ã˝≤ìï ‘Ó#êÃ&ÉT sêkÕì. nsTT‘˚ á ø£<˝ä∏ À sê»ø°jT· <äèwæº
>∑qTø£ Á|ü<ëÛ q+>± ñ+&ç ñ+fÒ á yêø£´+ eTs√ s¡ø+£ >± ñ+&˚~. ªMs¡C≤{Ïμ ø£<˝ä∏ Àq÷
<ä[‘· ø√≥|üŒ ø£<ë∏ +‘·+˝À eTs¡DkÏ ÕÔ&TÉ . nsTT‘˚ á ø£<ä∏ eTT–+|ü⁄ ª‘ê\T–+»\T˝À,
˝≤>± kÕqTuÛ÷Ñ ‹‘√ »s¡>˝∑ <Ò Tä . ø√≥|üŒqT Væ≤+dæ+∫q Ms¡eTHêj·TT&ÉT˝À |ü]es¡qÔ
e∫Ãq≥T¢>± #Ó|Œæ ø£<ä∏ eTT>∑TdüT+Ô ~. ñ‘·eÔ T|ü⁄s¡Twü˝À #Ó|Œü ã&çq ªz* ã‘·T≈£î\Tμ ø£<ä∏
ÁbÕs¡+uÛ≤+‘ê\ ø£Hêï, ø£<ä∏ q&É|≥ ü +˝ÀH˚ s¡#s· TT‘· •\Œ HÓ|’ ⁄ü D≤´ìï Á|ü<]ä Ù+#ê&ÉT.
Ç~ Hê+#ê] eTT>∑TZ] |ü⁄s¡Twüß\‘√ dü+kÕs¡+ #˚dæq nqTuÛÑe+‘√ |ü⁄s¡TwükÕ«eT´
düe÷»+ MT<ä ‘·q nqTuÛyÑ êìï, ne>±Vü≤qqT #Óù|Œ ø£<.ä∏ Á|ü‹ yêø£´+˝ÀqT ÄyÓT
nqTuÛÑe dü‘·´+, Á|ü‹yêø£´+˝ÀqT ÄyÓT ne>±Vü≤Hê |ü≥T‘·«+ bÕsƒ¡≈£î&çì |ü{Ïº
ø£~*kÕÔsTT. Ä yêø£´ìsêàDy˚T n+<äT˝Àì •\Œ $Hê´dü+. ªªne⁄q+&Éj·÷´ H˚qT
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 107
eTT>∑T]Z yÓTT>√fi¯fl≈£î ø±|ü⁄s¡+ #˚dqæ . nsTTHê H˚H+˚ ‘·|ü ôdj·T´˝Ò<Tä . H˚qT ì|ü˝≤+{Ï
eTìwæHμ˚ μ nì ‘·q J$‘· ø£<Hä∏ êìï ÁbÕs¡+_ÛdTü +Ô ~ Hê+#ê]. á e÷≥\T bÕsƒ≈¡ î£ &çì
n¬sdtº #˚kÕÔsTT. ø£<ä∏ eTT–dæq|ü&ÉT >±ì $&ÉT<ä\ ø±&ÉT. sêkÕì Äy˚X|¯ &ü ˝É <Ò Tä >±ì
Çø£ÿ&É Hê+#ês¡eTà≈£î lø£èwüßìí ñ|üe÷q+>± yê&˚ùdyêπsyÓ÷! n˝≤ #ÓjT· ´ø£b˛e&É+
e\¢ á ø£<˝ä∏ À eT+∫ _–+|ü⁄ e∫Ã+~. ø£<ä∏ dü+<äT\T >=+<äT\T ‹s¡≈î£ ÿ+&Ü ˇø£ÿ
ñ<äT≥Tq kÕ–b˛sTT+~.
nj·Týês¡T¢ ø£<\ä∏ T sêùdÔ kÕ<Ûës¡D+>± e÷≥\T nedüsêìøÏ $T+∫ |ü&TÉ ‘·÷H˚
ñ+{≤sTT. sêkÕì ≈£L&Ü nj·Týêπs. nsTTHê Äj·Tq #ê˝≤ ø£<\ä∏ T ìÁ>∑V≤ü +>±H˚
sêXÊ&ÉT. nsTTHê ø=ìï #√≥¢ Á|ü‘´˚ øÏ+∫, ø£<\ä∏ eTT–+|ü⁄˝À ø£<ä∏ Çø£ÿ&É Ä–b˛j·TT+fÒ
u≤>∑T+&ÉTqT nì|æ+∫Hêø£, eT]ø=ìï yêø±´\T sêXÊ&ÉT. ªø=*$Tμ ø£<ä∏ ∫e] s¬ +&ÉT
eT÷&ÉT yêø±´\T Ä ø£<˝ä∏ Àì ≈£î|¢ ‘Ôü q· T <Óã“ rXÊj˚TyÓ÷qì|ædTü +Ô ~.
ªVü≤ÀeT+μ ø£<˝ä∏ À sêkÕì eTs√s¡øy£ TÓ qÆ •\ŒkÕeTsêú´ìï Á|ü<]ä Ù+#ês¡T. á ø£<ä∏
yÓ&˝É ≤Œ{Ï ø£&eÉ ≈£î ∫qï eT÷‹ ô|{Ïqº Ø‹˝À ì]à+|üã&ç+~. dæÁHêj·TT&ÉT Hêj·Tø£‘«· +˝À
<ä[‘·T\ ‹s¡T>∑Tu≤≥TqT Ä<ä´+‘ê\˝À ô|{Ïº, ‹s¡T>∑Tu≤≥T≈£î ø±s¡DyÓTÆq Á>±MTD
uÛ÷Ñ kÕ«eT´ eédüqú T - ˇø£ dü+|òTü ≥q <ë«sê eT<Û´ä ˝À ìøÏ|å +Ôü #ÓjT· ´&É+ e\¢ á ø£<ä∏
düqï eT÷‹>∑\ ì+&ÉT≈£î+&É˝≤>± ‘·j÷· s¬ +’ ~.
ø£<ë∏ ìsêàD+˝À sêkÕì •\Œ|üsy¡ TÓ qÆ C≤Á>∑‘\Ô· T rdüT≈£î+{≤&ÉT. ªrs¡TŒμ e+{Ï
∫qï ø£<˝ä∏ À¢H˚ >±ø£ ªnH˚ïø±] »\μ e+{Ï ô|<ä› ø£<˝ä∏ À¢ ≈£L&Ü á C≤Á>∑‘Ô· ø£ì|ædTü +Ô ~.
dü+|òTü ≥q\ eT<Û´ä , dü+uÛ≤wüD\ eT<Û´ä , yêÚ≤´Hê\ eT<Û´ä düeTq«j·T+ ≈£î<äs&¡ yÉ T˚
ø£<ë∏ ìsêàD •\Œ+. nsTT‘˚ ªªeTVü‰qïuÛ≤e⁄&ÉT e÷ Hêe÷\ kÕsTTãTμμ nH˚ ø£<˝ä∏ À
s¡#s· TT‘· ø=+‘· u≤´\qT‡ ‘·|Œæ q≥¢ì|ædTü +Ô ~. uÛ≤eC≤\|üsy¡ TÓ qÆ >∑+<äs>¡ √fi¯+ @<ÓH’ ê
s¡#s· TT‘·qT njÓ÷eTj·T+˝À |ü&yÉ d˚ ,æ •\Œ|üs+¡ >± <Óã“rdæ+<ë? nì|ædTü +Ô ~ á
ø£<+ä∏ ‘ê #·~$q ‘·sê«‘·. eT‘· kÕeTs¡kÕ´ìï uÀ~Û+#·&ÜìøÏ mqTï≈£îqï edüTeÔ ⁄qT
$X‚w¢ +æ #·Tø√e&É+˝À düŒwü‘º · ø=s¡e&É≥+ e\¢ eT˝Ÿs¬ &ç¶ <ä+|ü‘T· \≈£î dü+‘êq+ m˝≤
ø£*–+~? nH˚ Á|üXï¯ Á|üXï¯ >±H˚ $T–*b˛‘·T+~.
sêkÕì ø£<\ä∏ ≈£î »eJyê\qT ø£*Œ+∫ Äj·Tq •\Œ|ü]D‹øÏ n<ä+› |ü{+ºÏ ~
Äj·Tq uÛ≤ùw.düJeyÓTÆq ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢ kÕúìø£ uÛ≤wüqT ˇ&ÉT|ü⁄>± yê&ÉTø√e&É+˝À
sêkÕì $»j·T+ kÕ~Û+#ê&ÉT. ªªÄ |ü˝˝¢… À eT˝Ÿs¬ &ç¶ n+{≤ y=>∑ Äj·Tø£≥Tº s¬ ‘’ T· +&˚y√&ÉT.
Äj·T|üŒ≈£î ô|+&És¢ TT´ @&˚+&És¢ TTHê dü+‘·T >∑\>∑˝≤. Äj·T|üŒ u≤]j˚T Ä~\∫Ã$T.
eTVü≤ìï u≤e⁄sê\T. >=|üŒ Ç˝≤¢\T. ‘·q ø£&TÉ |ü⁄˝À y=ø£ ø±j·T y=ø£ dæqï q\TdüT
|ü⁄≥º˝Ò<˚ n+≥÷ y=ø£fÒ j·÷‘·q ã&çb˛‘·÷ e⁄+&˚~ eTVü‰‘·*¢. e+»<ëHê,
>=&ÉTu¶ À‘·T<ëHê n+≥÷ dü÷{Ïb˛{Ï e÷≥\H˚ Ä&√fi¯fl m≥ø±sê\T Çq˝Òø£ Ç+{À¢H˚
Çs¡>ã∑ &ç dükÕÔe⁄+<äqTø√μμ (e÷ Hêe÷\ kÕsTTãT). nq+‘·|⁄ü s¡+ õ˝≤¢ uÛ≤wü≈î£ <ä>sZ∑ >¡ ±
e⁄+&˚ ∫‘·÷sÔ T¡ õ˝≤¢ |ü&eÉ T{Ï ÁbÕ+‘· uÛ≤wü‘√ sêkÕì ‘·q ø£<*ä∏ ï Jes¡d>ü T∑ [ø£\T>±
e÷s¡Ã>∑*>±&ÉT.
•\Œ+ >±s¡&û\‘√ bÕsƒ¡≈£î\qT <ä÷s¡+ #Ój·T´≈£î+&Ü, edüTÔe⁄≈£î ˇ~– ñ+&˚
•\Œ düV≤ü ø±s¡+‘√ ‘·q ø£<\ä∏ ‘√bÕ≥T ‘êq÷ bÕsƒ≈¡ î£ \≈£î <ä>sZ∑ e¡ ⁄‘·Tqï sêkÕì sêuÀj˚T
ø±\+˝À eT]ìï ø=‘·Ô edüTeÔ ⁄\qT •\Œ yÓ$’ <Û´ä +‘√ sêj·T>∑\&Éì Ç|ü&ÉT Äj·Tq
sêdæq ø£<\ä∏ T s¡TEe⁄ #˚dTü HÔ êïsTT.
‹s¡T|ü‹ j·÷Á‘ê dü\ú + ø±e≥+e\¢ nø£ÿ&É nH˚ø£ nkÕ+|òTæ ø£ X¯≈î£ \Ô ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T
kÕ>∑T‘·THêïsTT. nø£ÿ&ç e÷qe dü+ã+<Ûë\qT yê{Ï˝À edüTqÔ ï e÷s¡TŒ\qT, nø£ÿ&ç
j·÷Á‘ê dü+düÿè‹ H˚|ü<∏ä´+˝À ∫Á‹+#ê*‡ ñ+~. Á|ü|ü+Nø£s¡D nø£ÿ&ç Á|ü»*ï
|üsêBÛqT\T>± e÷s¡TdüTqÔ ï rs¡TqT nø£ÿ&ç ø£<\ä∏ T Ç+ø± |ü≥Tºø√e\dæ ñ+~. Ä õ˝≤¢˝ÀH˚
|ü#Ã· {Ï ÁbÕ+‘ê\T, ˙fi¯ófl ˝Òì ÁbÕ+‘ê\ eT<Û´ä yÓs’ T¡ <Ûë´\qT ≈£L&Ü nø£ÿ&ç ø£<\ä∏ T
|ü≥Tºø√yê*‡ ñ+~. sêkÕì á ~X¯>± ø£<ë∏ Á|üj÷· D+ #˚jT· >∑\&Éì n•+#·&+É ˝À
‘·|ü ˝Ò<Tä .
‘Ó\T>∑T ø£<≈ä∏ î£ \T - ø£<qä∏ Ø‘·T\T : Hê\Ze dü+|ü⁄{Ï 2004.
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 109

ªbı>∑ã+&ç H˚d+Ôü μ≈£î n_Ûq+<äq\T
q÷πsfi¯¢ #·]Á‘· >∑\ ‘Ó\T>∑T ø£<∏ëìø± kÕVæ≤‘·´ ìsêàD+˝À ø£<∏ës¡#·sTTÁ‘·T\
bÕÁ‘· ‘·≈î£ ÿyÓ+’ <˚MTø±<äT. ‘=*‘·s+¡ ˝À uÛ+Ñ &Üs¡T n#·Ãe÷+ã, ø£qT|ü]Ô es¡\ø£àå eTà
‘ê&çHê>∑eTà, #·+Á<äøfi£ ˝¯ ≤+{Ï yêfi¯ó,¢ eT*‘·s+¡ ˝À ø¬ . sêeT\øÏàå , yêdæs¬ &ç¶ d”‘ê<˚$,
s¡+>∑Hêj·Tø£eTà˝≤+{Ï yêfi¯ó¢. Ç{°e* ‘·s¡+˝À n‘·´~Û≈£î\T s¡#·sTTÁ‘·T\T ‘Ó\T>∑T
ø£<∏ëìø±s¡+>±ìï düTdü+|üqï+ #˚düTÔHêïs¡T. »j·T\øÏåàsêE á yês¡dü‘·«+˝À+#˚
ø£<≈ä∏ î£ \T>± m~>±s¡T. sêj·T\d”eT˝À ø£<ë∏ ìø± Á|üyX˚ +¯ #ê˝≤ Ä\dü´+>± »]–+~.
eTVæ≤fi≤ ø£<≈ä∏ î£ \ |ü⁄≥Tºø£ Ç+ø± Ä\düýÓT+Æ ~. sêj·T\d”eT˝À ns¡y’Ó &Óu“’…Û eT+~
ø£<ë∏ ìø± s¡#s· TT‘·\Tqï≥T¢ ‘˚\T‘·THêï |ü≥TºeTì |ü~eT+~ eTVæ≤fi≤ ø£<≈ä∏ î£ \T ˝ÒsT¡ .
nq+‘·|ü⁄s¡+ õ˝≤¢˝À »j·T\øÏåàsêE, ôwVü≤HêCŸ uÒ>∑+, ÄsY. X¯•ø£fi¯,
õ. ìs¡à˝≤sêDÏ ø£<≈ä∏ î£ \T>± dæsú |¡ &ü Ü¶sT¡ . Ç{°e\ ∫\T≈£L] ByÓq nH˚ ˇø£ ∫#·Ãs¡|&æ TÉ >∑T
‘·j·÷s¡e⁄‘·Tqï~.
sêj·T\d”eT˝À eTVæ≤fi≤ ø£<≈ä∏ î£ \ dü+K´ yÓ‹øÏ yÓ‹øÏ ˝…øÿ£ ô|fÒº <äX˝¯ À ñ+&É{≤ìøÏ,
Çø£ÿ&ç kÕe÷õø£ |ü]dæ‘ú T· ˝Ò ø±s¡D+. HêeTe÷Á‘·+>± ñqï n_Ûeè~Δ, n+‘·+‘·e÷Á‘·+>±
ñqï eTVæ≤fi¯\ nø£så êdü´‘·, ìs¡+‘·s+¡ ≈£î≥T+ã+ q&ÉT|ü⁄ø√e≥+‘√H˚ eTVæ≤fi¯\ J$‘ê\T
>∑&∫ç b˛‘·T+&É≥+, ø£sT¡ e⁄, e\dü\T Ç˝≤+{Ï |ü]dæ‘ú T· ˝À¢ sêj·T\d”eT˝À eTVæ≤fi≤
ø£<≈ä∏ î£ \T ‘·j÷· s¡T ø±e&É+ n+fÒ sê‹HÓÁs¬ ˝À¢+∫ $‘·HÔ ê\T yÓTT\¬ø‘·&Ô +É e+{Ï<!˚
n˝≤ yÓTT\¬ø‹Ô #Ó≥Tº>± $dü]Ô düTqÔ ï yês¡T »j·T\øÏàå sêE >±s¡T. áyÓT dü«dü\ú +
ø£s÷¡ ï\T õ˝≤¢ Á<√D≤#·\+. nq+‘·|⁄ü s¡+˝À dæsú |¡ &ü Ü¶sT¡ . ìs¡+‘·s+¡ s¡#H· êyê´dü+>∑+˝À
‘·\eTTqø£\e⁄‘·Tqï »j·T\øÏàå sêE >±s¡T ‘êqT s¡∫+∫q ndü+U≤´ø£ ø£<ë∏ ìø£˝À¢+∫
ø=ìï+{Ïì ªªbı>∑ã+&ç H˚d+Ôü μμ ù|s¡T‘√ eTqø£+~+#ês¡T.
ªbı>∑ã+&ç H˚d+Ôü μ dü+|ü⁄{Ï˝À m≈£îÿe ø£<\ä∏ T Ä<ÛTä ìø£ eTVæ≤fi¯\T |ü⁄s¡TcÕ~Û|‘ü ´·
düe÷»+ qT+∫ ‘·eT J$‘ê\qT, e´øÏ‘Ô ê«\qT s¡ø+åÏ #·Tø√e&É+˝À ‘·|dæ Tü qÔ ï rs¡TqT
_Ûqïø√D≤\ qT+&ç Á|ü‹_+_düTÔHêïsTT. Á|ü|ü+Nø£s¡D Á|üuÛ≤e+‘√ ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î,
|æ\\¢ ≈£î ô|s¡T>∑T‘·Tqï n+‘·sê\qT ø=ìï ø£<˝ä∏ À¢ $e]+#ês¡T. mH√ï s¡÷bÕ˝À¢ |ü⁄s¡Twüß\T
Ád”\Ô J$‘ê\qT $cÕ<ä+>± #˚dTü qÔ ï rs¡TqT $e]dü÷,Ô ≈£î≥T+ã eédüqú T ‹s¡dÿü ]+#·
≈£î+&Ü J$‘êìï dü+düÿ]+#·Tø√eTì Á|ü‹bÕ~+#ês¡T. »j·T\øÏàå >±] ø£<\ä∏ ˙ï #·~$‘˚
J$‘·+˝Àì $_Ûqï s¡+>±\qT Ád”Ô J$‘·+ Ä<Ûës¡+>± ÄyÓT |ü]o*+∫q rs¡T
ne>∑‘·eTÚ‘·T+~. s¡#·sTTÁ‹ J$‘ê+XÊìï edüTÔe⁄>± mqTïø=ì #ê˝≤ düs¡fi¯yÓTÆq
$<Ûëq+‘√ ø£<>ä∏ ± eT*#˚kÕÔsT¡ . ø£<ë∏ ìsêàD≤ìøÏ, ø£<ë∏ ø£<Hä∏ êìøÏ, áyÓTø£+≥÷ ˇø£
j·TTøÏÔ ñ+<ë nì|ædTü +Ô ~. áyÓT ø£<˝ä∏ À¢ #ê˝≤es¡≈î£ <˚X+¯ ˝À mø£ÿ&ÓH’ ê »s¡>{∑ ≤ìøÏ
neø±X¯eTTqïy˚ m≈£îÿe. sêj·T\d”eT ˝Ò<ë nq+‘·|ü⁄s¡+ õ˝≤¢ ì]›wüº J$‘êìï
∫Á‹+#˚ ø£<\ä∏ T ø=H˚ï ñHêïsTT.
»j·T\øÏàå >±] ø£<ë∏ •˝≤ŒìøÏ e´+>∑´+ ˝Ò<ë #·eT‘êÿs¡+ Á|ü<ëÛ q ÁbÕD+. e´+>∑´
Á|ü<ëÛ q+>± sêj·T&É+ m≈£îÿeeT+~øÏ #˚‘ø· ±<äT. Ç<=ø£ X¯ø.ÔÏ Bìì #ê˝≤ ÁX¯$T+∫
kÕ~Û+#ê*. »j·T\øÏàå >±s¡T n˝≤+{Ï kÕ<Ûqä #˚XÊs¡q&ÜìøÏ á ø£<˝ä∏ Ò Á|üe÷D+.
nsTT‘˚ n<˚ düeTj·T+˝À e´+>∑´+ <ë«sê J$‘·+ #ê˝≤ düT\uÛyÑ TÓ +Æ <äqï n_ÛÁbÕj·÷ìï
bÕsƒ≈¡ î£ \≈£î ø£*–+#·≈î£ +&Ü s¡#s· TT‘·\T C≤Á>∑‘|Ô· &ü Ü*.
düeTdü´\≈£î |ü]cÕÿsê\T #Óù|Œ s¡#s· TT‘·\T >=|üŒ s¡#s· TT‘·\T. J$‘· düeTdü´\≈£î
‘ê‘êÿ*ø£ |ü]cÕÿsê\T+{≤sTT. XÊX¯«‘· |ü]cÕÿsê\T+{≤sTT. ø£<∏ä≈£î\T ‘ê‘êÿ*ø£
|ü]cÕÿsê\T #Ó|Œü e#·TÃ. nsTT‘˚ ny˚ XÊX¯«‘·+ nìŒ+#·≈L£ &É<Tä . mHéJy√\ <ë«sê
\_Û+#˚~ ñ|üXe¯ Tqy˚T >±ì ‘·T~ |ü]cÕÿs¡+ ø±<äT.
‘ê‘êÿ*ø£ |ü]cÕÿsêìï #ÓãT‘·÷ bÕÁ‘·*ï XÊX¯«‘· |ü]cÕÿs¡ Á|üj·T‘·ï+ yÓ’|ü⁄
eT[fl+#ê*. J$‘·+˝À m+‘√ ø=+‘· ø±ø£‘ê∞j·T‘· ñ+≥T+~. nsTT‘˚ kÕVæ≤‘·´+˝À
n~ yÓ÷‘ê<äT $T+#·≈L£ &É<Tä . »j·T\øÏàå >±]øÏ á $wüj÷· \˙ï ‘Ó*j·Tì$ ø±e⁄.
|üsƒ¡˙j·T‘· ø√dü+ ø=+‘· ùd«#·Ã¤qT rdüT≈£îHêïs¡T. áyÓT˝À d”]j·TdtHÓdt ã\+>±
ñ+<äq{≤ìøÏ ªbı>∑ã+&çHd˚ +Ôü ,μ ªÇ~ ø£<ä∏ ø±<äTμ ø£<\ä∏ T kÕøå±´\T. ø£<ë∏ kÕVæ≤‘·´+˝À
uÛ≤cÕ kÕúìø£‘· H˚{Ï düe÷»+ #˚ùd &çe÷+&é. »j·T\øÏàå >±s¡T á <äècÕº´ Ä˝À∫+#ê*.
sêj·T\d”eT yêdæ nsTTq »j·T\øÏàå >±s¡T bÕ|ü⁄´\sY Ádüe+‹ ø£Hêï Á|üC≤ Ádüe+‹øÏ
ÁbÕeTTK´+ Ç∫Ã ø£<∏ë e÷sêZìï ø=qkÕ–+#ê\ì ø√s¡T≈£î+≥÷, ø£<∏ë s¡#·sTTÁ‹ì
n_Ûq+~düTÔHêïqT.
eTT+<äTe÷≥ : bı>∑ã+&çHd˚ +Ôü - ôdô|+º ãsY 2004.
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 111

n_Ûeè~Δ˝Àì yÓ\T>∑T ˙&É*ï |
Á •ü ïdüTqÔ ï
ª#˚<äT|òü\+μ
‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£ |ü⁄{Ïqº |üŒ{Ï qT+N s¬ +&ÉT s¡ø±\ u≤<Û´ä ‘·*ï ìs¡«Væ≤dü÷eÔ düTqÔ ï~.
1. s¡#·sTT‘· nqTuÛÑe+˝À ñqï J$‘êìï ∫Á‹+#·&É+. 2. s¡#·sTT‘· |ü]o\q≈£î
n+~q J$‘êìï ∫Á‹+#·&+É . ˇø£ s¡#s· TT‘· dü+|üPs¡í s¡#s· TT‘· ø±yê\+fÒ á s¬ +&ÉT
s¡ø±\ u≤<Û´ä ‘·*ï ìs¡«Væ≤+|üe\dæ+<˚. eTs√s¡ø+£ >± ≈£L&Ü ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£ s¬ +&ÉT
u≤<Û´ä ‘·*ï ìs¡«Væ≤düTqÔ ï~. 1. düe÷»+ e÷s¡e\dæq nedüsêìï Á|ü‹bÕ~+#·&+É .
2. e÷s¡T‘·÷ ñqï düe÷C≤ìï $X‚w¢ +æ #·&+É . ˇø£ s¡#s· TT‘· düJe s¡#s· TT‘· ø±yê\+fÒ
á s¬ +&ÉT u≤<Û´ä ‘·*ï ìs¡«Væ≤+|üe\dæ+<˚. düeTø±*ø£ kÕe÷õø£ ñ<äé÷\≈£î, Ä<ÛTä ìø£
Ä˝À#·Hê<Ûës¡\≈£î Á|ü#ês¡yêVæ≤ø£>± |üì #Ój·T´&É+ ‘Ó\T>∑T ø£<∏ëìø£ Ä~ qT+N
ìs¡«Væ≤düTqÔ ï Á|ü<ëÛ q ø£seÔ¡ ´+. nÁ>∑es¡,í eT<Û´ä ‘·s>¡ ‹∑ Á|ü»\ J$‘ê\ Á|ü‹|ò\ü q+‘√
yÓTT<ä˝q’… ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£ Çyêfi¯ n<∏√ »>∑‘‡· Vü≤À<äsT¡ \qT |ü\ø£]+#˚ <äX≈¯ î£ m~–+~.
|ü≥D º ÁbÕ+‘· Á|ü»\ J$‘· ∫Á‘·D‘√ yÓTT<ä˝q’… ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£ Çyêfi¯ |ü˝\¢… ≈£î #˚],
n~˝≤u≤<é n&Ée⁄˝À¢ì >√+&ÉT\ J$‘ê\qT |ü≥Tº≈î£ qï~. eT∫©|ü≥ï+˝À yÓTT<ä˝q’…
ø£<∏ë s¡#·Hê Á|üj·T‘·ï+ yÓTT<ä≥ ñ‘·Ôsê+Á<Ûä≈£î, Ä ‘·sê«‘· ‘Ó\+>±D≤≈£î, ∫es¡
sêj·T\d”eT≈£î $düÔ]+∫ Çyêfi¯ ‘Ó\T>∑T H˚\+‘ê |üs¡#·T≈£îqï~. Ád”Ô $<ä´, ùV≤‘·T
C≤„q+ e+{Ï edüTeÔ ⁄\‘√ yÓTT<ä˝q’… ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£ nq+‘·yTÓ qÆ edüTÔ yÓ$’ <Ûë´ìï
dü+‘·]+#·Tø=ì, edüTÔ yÓX’ Ê˝≤´ìï ô|+#·Tø=ì, •\Œ |ü]D‹ì düeT≈£Ls¡TÃø=ì Á|ü|+ü #·
ø£\ŒHê kÕVæ≤r |ü+øÏ˝Ô À ‘·q kÕúHêìï |ü~\+ #˚dTü ≈£î+~.
yÓTTqï{Ï<ëø± ‘Ó\T>∑T ø£<≈ä∏ î£ \T eT÷&ÛÉ qeTàø±\T, eT÷&ÛÜ#êsê\T, e\dübÕ\q,
Äø£*, ìs¡T<√´>∑+, n$˙‹, nD∫y˚‘,· n+≥sêì‘·q+, uÛ÷Ñ $eTTøÏÔ ø±]àø£Xø¯ ÔÏ e+{Ï
edüTeÔ ⁄\ MT<ä ø£<\ä∏ T sêdü÷Ô e#êÃs¡T. H˚&TÉ Á|ü|+ü Nø£sD ¡ ‘Ó\T>∑T ø£<≈ä∏ î£ edüTeÔ ⁄.
dü+düÿs¡D, nuÛTÑ ´<äjT· , $|üe¢ , Ád”,Ô <ä[‘·, eTTdæ+¢ , ÁbÕ+rj·T ndæ‘Ô «· yê<ë\ Hê<ë\T
$ì|ædTü qÔ ï ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£ Çyêfi¯ yê{Ïøì£ ï{ÏøÏ |üsêø±wü>º ± Á|ü|+ü Nø£sD¡ qT edüTeÔ ⁄qT
#˚dTü ≈£îqï~. Á|ü|+ü Nø£sD¡ H˚ á $_Ûqï yê<ë\˝À ‘Ó\T>∑T ø£<ä∏ $ì|ædTü qÔ ï~. Á|üuTÑÛ ‘ê«ìï
Á|ü»\ |ü≥¢ u≤<Û´ä ‘·\qT+∫ <ä÷s¡+ #˚jT· &É+, Áô|y’ {˚ Ÿ s¡+>±ìï Ä*+>∑q+ #˚dTü ø=ì
Á|üuTÑÛ ‘ê«ìï <äfi≤Ø>± e÷s¡Ã&É+, ÁXÊ$T≈£î\≈£î Ä‘·àVü≤‘·´\qT, $<ë´~Ûø£ j·TTe≈£î\≈£î
ìs¡T<√´>±ìï esê\T>± Á|ükÕ~+#·&+É , kÕúìø£‘q· T, <˚oj·T‘·qT, Jeq yÓ$’ <Ûë´ìï
#·+|æ $<˚oj·T dü+düÿè‹øÏ ô|<ä› |”≥ y˚jT· &É+, eTqTwüß\ eT<Û´ä eTeTø±sêìï Áù|eTì
#·+|æ s¡÷bÕsTT‘√ n&ÉT>¶ √&É ø£≥&º +É , eTqTwüß\qT eTs¡\T>± e÷s¡Ã&É+, Á|üøè£ ‹ì
<Û«ä +dü+ #˚dæ ø±\TcÕ´ìï ∫$Tà |üsêés¡D düeTdü´qT düèwæ+º #·&+É , <˚XÊ\ dü«‘·+Á‘·‘q· T
nD∫y˚jT· &É+, XÊ+‹ eT+Á‘·+ |ü]dƒ ÷ü Ô <Ís¡q® ´ bÕÁ‘· ìs¡«Væ≤+#·&+É , Á|ü|+ü Nø£sD ¡
ù|s¡T‘√ nyÓT]πø¬ ˙ø£sD ¡ #˚jT· &É+ Á|ü|+ü Nø£sD ¡ kÕs¡+. Á|ü|+ü Nø£sD
¡ |ü≥D º ≤\˝À s√&ÉT¢
yÓ&É\TŒ #Ój·T´&É+‘√, bı¬ø¢sTTqsY $ìjÓ÷>∑+‘√ yÓTT<ä˝…’ Çyêfi¯ |ü&Éø£{Ï+{À¢øÏ
Á|üy•˚ +∫+~. Á|ü|+ü Nø£sD ¡ Çyêfi¯ uÛ≤s¡‘<· X˚ Êìï Á|ü‘´˚ øÏ+∫ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÁcÕºìï
j·TTe»q m>∑TeT‘·T\ øπ +Á<ä+>± e÷πsÃdæ ø£qï yê]ì ø£qï }]ì eè<äΔ ì\j·T+>±
#˚ùddüTqÔ ï~. ô|[flfi¯ófl, |ü+&ÉT>∑\T, #·<Tä e⁄\T, ñbÕ~Û nìï{Ï˙ n+>∑&ç düsT¡ ≈£î\T>±
e÷]Ãy˚d+æ ~. kÕÁe÷»ýê<ä $wü dü+düÿè‹ yÓTT‘·+Ô e÷qeC≤‹ dü+düÿè‹>± e÷πsÃ
Á|üjT· ‘·ï+ #˚dTü qÔ ï~. Á|ü»\ uÛ≤wü*ï, dü+düÿè‘·T*ï $<Û«ä +dü+ #˚dTü qÔ ï~.
‘Ó\T>∑T ø£<≈ä∏ î£ \T >∑‘· |ü<ôä V≤’ <˚fió¯ fl>± á Á|ü|+ü Nø£sD ¡ <äTsêàsêZìï X¯øÔÏ y˚Ts¡
Á|ü‹|òTü {ÏdTü HÔ êïs¡T. ìC≤ìøÏ sê»ø°jT· yê<äT\T #ÓjT· é\dæq |üìì ‘Ó\T>∑T s¡#s· TT‘·\T
#˚dTü HÔ êïs¡T. yÓTT<ä{À¢ ø±k˛Ô≈L£ k˛Ô Á|ü|+ü Nø£sD ¡ qT e´‹πsøÏ+∫q yêfi¯ófl Áø£eT+>± <ëìøÏ
düsT¡ ≈› î£ +≥THêïs¡T. ‘Ó\T>∑T s¡#s· TT‘·\T e÷Á‘·+ ‘·eT Á|ü‹|òTü ≥qqT ø=qkÕ–düTHÔ êïs¡T.
Ç|ü&ÉT JeHé n+~düTqÔ ï ª#˚<Tä |ò\ü +μ ø£<ë∏ dü+|ü⁄{Ï á Á|ü‹|òTü ≥q˝À uÛ≤>∑yT˚ .
Çyêfi¯ uÛ≤s¡rj·TT\T m<äTs=ÿ+≥Tqï @ düeTdü´HÓ’Hê Á|ü|ü+Nø£s¡D H˚|ü<∏ä´+˝ÀH˚
Ä˝À∫+#·e\dæq nedüsêìï á dü+|ü⁄{Ï >∑Ts¡TÔ #˚düTÔqï~. á dü+|ü⁄{Ï˝Àì |ü~
ø£<∏ä\˝À mì$T~+{Ï˝À Á|ü|ü+Nø£s¡D <äTwüº Á|üuÛ≤yê˝Ò edüTÔe⁄. ≈£î\ eè‘·TÔ\T
•~∏\yÓTbÆ ˛sTT, |üsêsTT eè‘·T\Ô qT #˚|{ü ºÏ ÁbÕD+ b˛>=≥Tº≈î£ qï ˇø£ ‘·+Á&ç ø£<qä∏ T
e÷~>∑ Ád”Ô <äèwæº ø√D+ qT+∫ ñ‘·eÔ T |ü⁄s¡Twü˝À #Ó|Œæ q ø£<ä∏ ªª˙≥ eTTì–q ã‘·T≈£î
ã‘·Tø£eTà.μμ kÕ«‘·+Á‘ê´q+‘·s¡ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ Áø£eT+>± Á|ü|+ü Nø£sD ¡ ≈£î ‘·˝§–Z Á|ü»\
J$‘êìï ìs¡ø¢ ´å£ + #ÓjT· ´&É+ |ü≥¢ ˇø£ kÕ«‘·+Á‘·´ düeTs¡j÷Ó <ÛTä &ÉT ìs¡dqü Á|üø{£ +Ï ∫
Á|üuTÑÛ ‘·«+ ‘·qøÏ∫Ãq |ü<àä l _s¡T<äTqT sêÁwü|º ‹ü øÏ ‹]– |ü+|æ+∫q ø£<ä∏ ª$]–qø£\μ.
yêeT|üø£å ø±]àø√<äéT Hêj·T≈£î*ï ≈£L&Ü ñ<äéT+˝À+∫ ãj·T{ÏøÏ ˝≤– kÕsê
ø±+Á{≤ø£sº T¡ >¢ ± e÷]Ã, ã÷s¡Ty® ê sê»ø°j÷· ˝À¢ eTT+∫, yêeT|üøå£ sê»ø°j÷· \ <ë«sê
dü+Áø£$T+∫q ˝ÖøÏø‘£ ‘· ê«ìï #·+|æ, ÄK]øÏ ≈£î\+ ‘√ø£qT ‘·–*+#·Tø=H˚≥T¢ #˚dqæ
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 113
Á|ü|+ü Nø£sD ¡ sêø£då ãü ˝≤ìï #Óôù|Œ ø£<ä∏ ªªm\¢\˙ï ‘·T&ç#j Ó TY .μμ e÷qe dü+ã+<Ûë˝À¢
ø£èÁ‹eT‘ê«ìï ø£*Œ+∫, yêfi¯fl J$‘·+˝À $ÁXÊ+‹ ˝Ò≈£î+&Ü #˚dæ, ‘·*¢<ä+Á&ÉT\≈£î
|æ\\¢ ≈£î eT<Û´ä <ä÷sêìï ô|+∫ |æ\*¢ ï Ç+{À¢+∫ bÕ]b˛j˚T≥Tº #˚ùd Á|ü|+ü Nø£sD ¡
$\Hé bÕÁ‘·qT ∫Á‹+#˚ ø£<ä∏ ªªJe#·Ãy¤ ê\T.μμ ≈£L*ø√dü+, ≈£L{Ïø√dü+ |ü≥D º +˝À
ã‘·T≈£î<ëeTì e∫Ã yÓTT>∑yê&çì q$Tà yÓ÷düb˛sTT J$‘êìï b˛>=≥Tº≈î£ qï Ád”Ô ø£<ä∏
ªªbÕ¢{ŸbÕò + ã‘·T≈£î\T.μμ >∑‘· s¬ +&ÉT <äXÊu≤›\T>± $<ä´ Áô|y’ {˚ Ÿe´≈£î\Ô #˚‘T· ˝À¢øÏ b˛sTT
ø±s=Œπs{°ø]£ +|üã&ç $<ë´s¡T\ú ùd«#·Ãq¤ T |üP]Ô>± Vü≤]+∫y˚dTü qÔ ï yêdüyÔ êìï #Ó|Œæ q
ø£<ä∏ ªªÇ+¬ø+‘·<÷ä s¡+μμ. dü«‘·+Á‘·+ e∫Ã Hê\T>∑T <äXÊu≤›\T >∑&∫É b˛sTTHê »Hêìø£+‘·{øÏ °
eT+∫ J$‘êìïe«˝Òøb£ ˛sTTq sê»ø°jT· yÓ|’ ˝üò ≤´ìï m‹Ô #·÷ù| ø£<ä∏ ªªyê&çq yÓTT>∑\Z T.μμ
Ä+>∑$¢ <ä´ yê´bÕs¡ dü+düÿè‹ dü«<˚o Jeq $<ÛëHêìï, n\yê≥¢qT eTq+ ì\T|ü⁄ø√˝Òì
dæ‹ú øÏ eTq*ï HÓfdºÒ qæ yÓH’ êìï ∫Á‹+∫q ø£<ä∏ ª#˚<Tä |ò\ü +.μ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÁwüº Á|üuTÑÛ ‘·«+
Ç{°e\ #˚|{ü qºÏ ª»\j·T»„+,μ Ç+~s¡eTà Çfi¯fl |ü<øä∏ ±\T düèwæ+º ∫q |ü]D≤e÷\ MT<ä
»>∑Hé s¬ +&ÉT ø£<\ä∏ T sêXÊs¡T. b˛\es¡+ eTT+|ü⁄qT >∑T]+∫q ø£<ä∏ ªªb˛f…‹qÔ »qdü+Á<ä+.μμ
ù|<äyêfi¯fl+<ä]ø° Çfi¯fl dü˝ú ≤*yê«\ì dæ|◊æ (m+) bÕØº Hêj·Tø£‘«· +˝À »s¡T>∑T‘·Tqï
ñ<äéT+ MT<ä eTT~>=+&É˝À »]–q b˛©düT ø±\TŒ\ dü+|òTü ≥q MT<ä sêdæq ø£<ä∏
ªªs¡ø±Ôø£åsê\T.μμ
á ø£<\ä∏ ˙ï es¡eÔ ÷q kÕe÷õø£, yêdü$Ô ø£‘≈· î£ ø£fi≤s¡÷bÕ˝Ò. s√E s√E≈£L
düTK dü+‘√cÕ\‘√ n\sês¡e\dæq J$‘·+ Áø£eTÁø£eT+>± <äT'K‘·s+¡ nsTTb˛‘·T+&É&+É
|ü≥¢ Äy˚<qä qT e´ø£+Ô #˚d÷ü Ô JeHé á ø£<\ä∏ T sêXÊ&ÉT. ªªá s√E˝À¢ me\¢ø¬ e\T¢+{≤s¡T
HêjÓTHêμμ nH˚ e÷s¡+Z |ü≥Tº‘T· qï es¡eÔ ÷q J$‘·+, Ç+<äT≈£î ø±s¡DyÓTqÆ Á|ü|+ü Nø£sD¡ ,
<ëìì nHê˝À∫‘·+>± neT\T #˚dTü qÔ ï bÕ\ø£ es¡+Z - ÇB JeHé ø£<ë∏ edüTeÔ ⁄. á
edüTeÔ ⁄qT ø£<\ä∏ T>± eT\#·Tø√e&É+˝À JeHé yêdüyÔ êìï Ä<äsêÙìï ø£*|æ ‘·q yêdü$Ô ø£‘>· ±
e÷s¡TÃ≈£îHêï&ÉT. ÁuÒ≈î£ ˝Òì¢ q÷‘·q Ä]úø£ $<Ûëq ãèVü≤Á<ä<#ä∏ Á· ø£|⁄ü {ÏsT¡ düT\ øÏ+<ä |ü&ç
q*–b˛‘·Tqï ã‘·T≈£î\ yÓ‘·\T »>∑Hé ø£<∏ä\T. Á|ü|ü+Nø£s¡D e´‹πsø£ ø£<∏ä\T sêùd
yêfi¯fl MT<ä Ç|ü&=ø£ |òsæ ê´<äT ñ+~. Á|ü|+ü Nø£sD ¡ qT e´‹πsøÏ+#˚ HÓ|+ü ‘√ ø£<≈ä∏ î£ \T
ndü\T e÷s¡TŒ\H˚ e´‹πsøÏdTü HÔ êïsê? nqï<˚ Ä Á|üXï¯ . Á|ü‹ ∫qï ø£<*ä ø£ø° Á|ü|+ü Nø£sD¡
ø±s¡DeT+≥÷ nH˚øe£ T+~ ø£<\ä∏ T sêdüTHÔ êïs¡T. JeHé ø£<\ä∏ ˝À Ä Á|üe÷<ä+ »s¡>˝∑ <Ò Tä .
J$‘·+˝À kÕ<Ûës¡D+>± e#˚Ã e÷s¡TŒ\qT, sêe\dæq e÷s¡TŒ\qT JeHé e´‹πsøÏ+#·
˝Ò<Tä . eTq nqTeT‹ ÄyÓ÷<ä+ ˝Ò≈î£ +&Ü bÕ\ø£esêZ\T eTq HÓ‹Ô MT<ä ~+#·T‘·Tqï
Á|ü|+ü Nø£sD ¡ eTq JeqeT÷˝≤\qT ∫ÛÁ<ä+ #˚dTü +Ô &É&ÜH˚ï »>∑Hé Á|ü•ïdüTHÔ êï&ÉT. JeHé
ø£<˝ä∏ À¢ $•wüyº TÓ qÆ ø£<ä∏ ªªm\¢\˙ï ‘·T&ç#j
Ó TY .μμ ìC≤ìøÏ m\¢\ì ‘·T&ç#j Ó T· ´&É+ bÕõ{Ïyé
f…sàY , e÷]ÿ‡düTº <äèwæ‘º √ #·÷∫q|ü&ÉT. nsTT‘˚ Á|ü|+ü Nø£sD ¡ ‘ÓdTü qÔ ï e÷s¡TŒ HÓ>{∑ yÏ é
e÷s¡TŒ. á ø£<ä∏ m+<äT≈£î >=|üŒ<ä+fÒ Á|ü|+ü Nø£sD¡ yêeT|üøå£ ø±]àø√<äéT Hêj·T≈£î\qT
≈£L&Ü m˝≤ ñ<äé÷ìøÏ <ä÷s¡+ #ÓjT· ´>∑\<√ #Ó|Œæ q+<äTe\¢. #Ó&>É =≥º&eÉ T+fÒ n{≤º
Ç{≤º ø±<äT. ø±]àø£ Hêj·T≈£î&˚ ø±]à≈£î\≈£î Á<√Vü≤+ #ÓjT· ´>∑*–q+‘·>±. ≈£î\ eédüú
ù|s¡T˝À ‘·–*+∫q ‘√ø£qT yêeT|üøå£ uÛ≤e C≤\ dü÷Œ¤]‘Ô √ ‘=\–+#·Tø=ì, ã÷s¡Ty® ê
sê»ø°j÷· \T Äø£]¸ùdÔ yêeT|üø±å ìπø>±ø£, <ëì dü÷Œ¤]øÔ Ï ≈£L&Ü ‹˝À<äø±*∫Ã, Ä ‘√ø£qT
eT∞fl ‘=&ÉTø√ÿ>∑*–q+‘·>±. >∑‘· Çs¡ej˚T´fi¯ófl>± yêeT|üø±å \˝À ≈£L&Ü ‘·≈î£ ÿe kÕúsTT˝ÀH˚
nsTTHê Bìì eTq+ #·÷düTHÔ êï+. ns¡Δ X¯‘ê_› sê»ø°jT· J$‘êìï∫Ãq yêeT |üø±å \qT
ìsê›øD åÏ ´+>± ø£è‘·»‘„ ês¡V≤æ ‘·+>± ø±*‘√ ‘·ìï ã÷s¡Ty® ê ≈£î\ bÕØº\˝À #˚]b˛sTTq
Á|üãT<äT\Δ qT eTq+ #·÷düTHÔ êï+. á yêdüyÔ êìï ãj·T≥ ô|{Ïqº +<äTøπ á ø£<ä∏ $•wüyº TÓ qÆ ~.
uÛ÷Ñ kÕ«eT´ eédüú ã\+>± ñqï eTq düe÷»+˝À yêeT|üø±å \T ã\+ |ü⁄+Eø=ì
yÓqTïb˛≥T\T »s¡≈î£ ÿ+&Ü ñ<ä´$T+∫ $»j·T+ kÕ~Û+#ê\+fÒ, Ç+ø± m+‘√ ã\yÓTqÆ
|ü⁄Hê~ì ì]à+#·Tø√yê*‡q nedüsêìï á ø£<ä∏ #ÓãT‘·Tqï~. #Ó˝≤eTDÏø√dü+ mÁs¡
>=&ÉT>∑T\T |üfºÒ neø±X¯yê<äT\ |ü≥¢ yêeT|üø±å \T C≤Á>∑‘|Ô· &ü eÉ \dæq nedüsêìï á
ø£<ä∏ >∑Ts¡TÔ #˚dTü qÔ ï~. ø=&Ée{Ï>+∑ {Ï ≈£î≥T+ãsêe⁄ sêdæq ªªcÕe⁄ø±s¡T düTã“j·T´μμ ø£<ä∏
>∑Ts¡TÔø=düTÔqï~ »>∑Hé ø£<∏ä #·<äTe⁄‘·T+fÒ. düTã“j·T´ ø±+Á¬>dt nsTT‘˚ Hêπ>+<äsY
ø£eT÷´ìdüTº. Ç<ä›s¡÷ neø±X¯yê<äT˝Ò. 1980 ‘·sê«‘· ø=‘·Ôø=‘·Ô sê»ø°j·T X¯≈£îÔ\T
e÷J ñ<äéTø±s¡T\qT, ñ<äé÷\˝À ÇeT&É˝ìÒ yêfi¯flqT, Äø£]¸+∫ sê»ø°j÷· \qî
y˚&øÓ ÿÏ +∫ yêfi¯flq+<ä]˙ eT∞fl bÕ‘· eédü˝ú ÀøÏ ˝≤–q |ü]D≤eT+ ‘Ó*dæq yêfi¯fl≈£î
á ø£<ä∏ ÁbÕ<Ûëq´+ ns¡eú TÚ‘·T+~.
Á|ü|+ü Nø£sD ¡ |ü⁄Dé÷ nì eTq y˚|#ü ≥ Ó Tº eTq~ ø±≈£î+&Ü b˛sTTq H˚|<ü ´ä∏ +˝À
JeHé y˚||ü ⁄ü \¢\T neTTàø=ì ã‹πø eTTdü\eTà J$‘· $cÕ<ä >±<Ûqä T sêj·T&É+ $X‚w+ü .
á ø£<∏ä˝À eTTdü\eTà ø£<∏äqT #ÓãT‘·Tqï Áø£eT+˝ÀH˚, ø±HÓ«+{Ÿ $<ëéédüú eTq
|æ\*¢ ï eTq uÛ≤wü≈î£ <ä÷s¡+ #˚dqæ yÓH’ êìï, s¬ ‘’ T· \T eékÕj·÷ìï e<äT\Tø=ì bÕ\
yê´bÕs¡T\T ø±e&Üìï JeHé ∫Á‹+#ê&ÉT.
KeTà+ õ˝≤¢ ø£<ë∏ dü\ú +>± JeHé Ä ÁbÕ+‘·|⁄ü ã\V”≤q es¡Z Á|ü»\ J$‘·b˛sê{≤ìï
á ø£<˝ä∏ À¢ ∫Á‹+#ê&ÉT. Ä~yêd”\ J$‘·eT÷˝≤\qT eTT+#˚jT· &É+ <ë«sê uÛ≤s¡‘·
<˚X+¯ ˝Àì Jeq yÓ$’ <Ûë´ìï eTT+#˚dTü qÔ ï b˛\es¡+ÁbÕC…≈î£ º |ü]D≤eT+ MT<ä Ä~yêd”\
‹s¡T>∑Tu≤≥TqT, eTT~>=+&É ø±\TŒ\ dü+|òüT≥qqT JeHé n‘·´+‘· n_Ûìy˚X¯+‘√
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 115
ø£<\ä∏ T>± eT*#ê&ÉT. ‘·÷s¡TŒ >√<ëe] õ˝≤¢˝À ì]à+|üã&˚ á ÁbÕC…≈î£ º sêÁcÕº\˝À
e\¢ Ç‘·s¡ õ˝≤¢˝À¢ 228 Á>±e÷\T eTTì–b˛‘êsTT. yê{Ï˝À m≈£îÿe Á>±e÷\T KeTà+
õ˝≤¢˝Àìy˚. Ä Á>±e÷\T eTTì–b˛‘êj·Tì #ê˝≤eT+~ Ä ÁbÕ+‘ê˝À¢ ñ+&˚ #ê]Á‘·ø,£
Ä<Ûë´‹àø£ πø+Á<ë\qT <ä]Ù+∫ e#êÃs¡T. n~ j·÷Á‘êdüú\+ ø±<äT, ‘·eT ìyêdü
dü\ú eT+≥÷ Ä~yêd”\T #˚dTü qÔ ï Ä+<√fi¯q≈£î JeHé ø£<ë∏ s¡÷|ü$T#êÃ&ÉT. á ø£<˝ä∏ À
k˛j·T+ m+ø£jT· ´ bÕÁ‘· Ä<Ûës¡+>± Ä~yêd”\ J$‘· düV≤ü » kÂ+<äsê´ìï, Á|üuTÑÛ ‘·«
$<Ûëq+ e\¢ <ëìøÏ ø£\>∑uÀ‘·Tqï $|ò÷ü ‘êìï JeHé eT+∫ ø£<>ä∏ ± n\¢>*∑ >±&ÉT.
JeHé ‘·q ø£<\ä∏ ˝À ‘Ó\T>∑T Á|ü»\ Jeq b˛sê{≤ìï ∫Á‹dü÷Ô ‘Ó\T>∑T Á|ü»\
kÕ+düÿè‹ø£ kÕúsTTøÏ dü+ã+<Û+ä ˝Òì •\Œ Á|üj÷Ó >±\≈£î |üPqTø√ø£b˛e&É+ $X‚w+ü .
edüTeÔ ⁄ Á|ü»\~, s¡÷|ü+ |ü+&ç‘T· \~ ø±e&É+ Á|üj÷Ó >∑yê<ä+˝Àì yÓs’ T¡ <Û´ä +. JeHé
s¡÷|ü+ ø£Hêï edüTeÔ ⁄πø ÁbÕ<Ûëq´$T#êÃ&ÉT. n≥¢ì s¡÷bÕìï ìsê<ä]+#·˝<Ò Tä . ø£<qä∏ T
kÕ<Û´ä yÓTqÆ +‘· ∫ø£ÿ>± n\¢&+É JeHé ø£<ë∏ •\Œ+˝À yÓTT<ä{Ï $X‚w+ü . ø£<\ä∏ T düTwüß>º ±
ñ+{≤sTT. s¡#s· TT‘·≈î£ ‘·q ø£<ë∏ dü\ú + MT<ä ñqï dü+|üPs¡yí TÓ qÆ ne>±Vü≤q á ø£<\ä∏ ˝À
‘Ó\TdüT+Ô ~. n+<äyTÓ qÆ ‘Ó\+>±D≤ ‘Ó\T>∑T Äj·Tq ø£<\ä∏ ≈£î eT]+‘· n+<ëìï düeT≈£L]Ã
ô|{Ï+º ~. JeHé ø£<ë∏ •\Œ+˝À s¬ +&Ée s¡V≤ü dü´+ ‘Ó\+>±D uÛ≤ùw. e÷]àø£ yêdü$Ô ø£‘,·
#Ó‘’ q· ´ Ádüe+‹ e+{Ï Á|üj÷Ó >±\T @yÓH’ ê Á|üj÷Ó »Hê\T kÕ~ÛkÕÔjT· qT≈£î+fÒ, JeHé
yê{Ï CÀ*øÏ b˛≈£î+&Ü ‘·q uÛ≤wü <ë«sêH˚ Ä Á|üjÓ÷»Hê\qT kÕ~Û+#·>∑*>±&ÉT.
‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘· Jeq y˚<äq+‘ê Äj·Tq kı>∑ôd’q C≤rj·TyÓTÆq ‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ
Á|üj÷Ó >∑+ <ë«sêH˚ e´ø£+Ô #˚XÊ&ÉT. ªª|ü+&˚ ˙© ø£+&É¢ ã&É˝Ô yÒ é eT÷Á&√E\ dü+~μμ
ªªô|j·T´+‘· H=|ü\+≥T+{Ï$. ‘·≥º ˝…f‘¢… T· ‘Ô y· ˚ _&Ü¶μμ yÓTT<ä˝q’… yêø±´\T ‘Ó\+>±D≤
‘Ó\T>∑T uÛ≤cÕ |ü]eTfi≤\qT yÓ<»ä \T¢‘T· HêïsTT. $eTs¡ÙHê‘·àø£ yêdü$Ô ø£‘≈· î£ |ü]$T‘·yTÓ Æ
JeHé ‘·q ø£<*ä∏ ï sêXÊ&ÉT. ÁXÊ$Tø£es¡Z ø£<ë∏ kÕVæ≤‘·´+˝À á ø£<\ä∏ T düV≤ü »+>±H˚
#√≥TqT bı+<äT‘êsTT.
n_Ûeè~Δì >∑T]+∫ m≈£îÿe>± e÷{≤¢&TÉ ≈£î+≥Tqï á düeTj·T+˝À ns¡ej˚T´+&É¢
dü«‘·+Á‘· uÛ≤s¡‘· #·]Á‘·˝À kÕ~Û+∫q n_Ûeè~Δì á ø£<\ä∏ T Á|ü•ïdüTHÔ êïsTT. Ç|ü&ÉT
n_Ûeè~Δ ù|s¡T‘√ »s¡T>∑T‘·Tqï ‘·‘·+>∑+ me] n_Ûeè~Δ ø√düeTì á ø£<∏ä\T
Á|ü•ïdüTHÔ êïsTT. s¬ ˝’ «Ò bòÕ{¢ ŸbÕò sê˝Ò ìyêdü+>± ã‘·T≈£î‘·Tqï »HêìøÏ Á|ü|+ü Nø£sD ¡ ≈£î
>∑\ dü+ã+<Ûëìï, s¬ ‘’ T· qT uÛ÷Ñ $T qT+&ç $&ÉBdæ yÓ÷dü|Pü ]‘·yTÓ qÆ yê´bÕs¡+‘√ eTT&çô|fÒº
Á|ü|ü+Nø£s¡D≈£î eT{Ïºì qeTTà≈£îqï ¬s’‘·T≈£î >∑\ dü+ã+<Ûëìï, ≈£î\eè‘·TÔ\ qT+∫
$&ÉBdæ ãT~Δ|⁄ü {Ïqº |üìøÏ |ü⁄s¡e÷sTT+#˚ Á|ü|+ü Nø£sD ¡ ≈£î uÛ≤s¡‘<· X˚ ¯ eè‹Ôø±s¡T\≈£î
>∑\ dü+ã+<Ûëìï - Ç˝≤ nH˚ø£ ndü+ã<äΔ dü+ã+<Ûë\qT á ø£<\ä∏ T Á|ü•ïdüTHÔ êïsTT.
n≥¢ì me] J$‘·+˝Àq÷ m˝≤+{Ï e÷s¡TŒ sê≈£L&É<ìä s¡#s· TT‘· ø√s¡Tø√e&É+ ˝Ò<Tä .
sêe\dæq e÷s¡TŒ sêe\dæq |ü<‹Δä ˝À sêyê\ì e÷Á‘·yT˚ ø√s¡T≈£î+≥THêï&ÉT.
ªªˇø£Hê&ÉT dü«<˚o nì ñ<ä´$T+∫q+ y˚TeTT. Ç|ü&˚+~ nìï+{Ïø° $<˚XÊ\
MT<˚ Ä<Ûës¡y÷Ó ?μμ ($]–q ø£\)
ªªÄ] ˙ nHêïjÓT+ bÕ&ÉT>±qT. ‘·s‘¡ s· ê\ì+∫ sT÷ã÷$T˙, n&ç$˙ qeTTàø=ì
ã‹πø{À\¢+ eTqy˚T+ >±yê˝…μμ (b˛f…‹qÔ »qdü+Á<ä+)
ªª»*j·THéyê˝≤u≤>¥\T |ü⁄qsêeè‘·eTÚ‘·THêïjYTμμ (s¡ø±Ôøså£ ê\T)
ªª|ü⁄D≤íìøÏuÀ‘˚ bÕ|üyÓT<äT¬s’q≥Tº |æ+#·qT sêø£b˛‘˚ b˛jÓT. n|ü $T–˝…μμ
(#˚<äT|òü\+)
ªªôd‘’ êHé eTqHÓ‹qÔ ≈£L≈£î+~ ø=&Éø±μμ (yê&çq yÓTT>∑\Z T)
ªªH˚Hê dü÷ÿ\T≈£î yÓfifl¯ qT eTMTà ..... |”C¢ Ÿ &Ü&û ....... qqTï dü÷ÿ\T≈£î |ü+|üø+£ &ç
...... #·+ù|kÕÔsT¡ qqTïμμ (Ç+¬ø+‘· <ä÷s¡+)
ªªø£s¡Te⁄ ø±≥ø±\ e&É>±\T\≈£î sê*b˛sTT sTTø£ÿ&ç <ëø± ø=≥Tºø=∫Ãq |ü˝…¢
∫>∑Ts¡T{≤≈£î #·Tø£ÿeTàμμ (bÕ¢{ŸbÕò + ã‘·T≈£î\T)
ªªˇø£ XÊ©Ôì eTs√ XÊ©Ô |ü\ø£]ùdÔ n–ï |üs¡«‘·+ ã<ä›˝Ö‘·T+<äì ¬s+&ç+{Ïø°
‘Ó\TdüT (Je#·Ãy¤ ê\T)
ªªø=~›bÕ{Ï uÛ÷Ñ $T ø£+fÒ n|ü˝Ò m≈£îÿe⁄qïjYTμμ (m\¢\˙ï ‘·T&ç#j Ó TY )
ªªùdïVü‰˝…H’ ê ã+<ÛTä ‘ê«˝…H’ ê nedüsês¡+ú @s¡Œ&Éy¶ H˚ y˚ ÷Ó
˝Àø£+ &ÉãT“ #·T≥÷º ‹s¡T>∑T‘·Tqï|ü&ÉT nr‘·+>±
n$ e÷Á‘·+ m{≤¢ ñ+{≤sTT?μμ
á Á|üXï¯ \≈£î, yê´K´\≈£î, n~Ûøπ bå Õ\≈£î, ìwüOsº ê\≈£î, $eTs¡Ù\≈£î ns¡ej˚T´fi¯fl
sê»ø°j÷· ˝Ò düe÷<Ûëq+ #ÓbÕŒ*. M{Ï nedüs+¡ ˝Òì düe÷» ìsêàD+ H˚{Ï ø£seÔ¡ ´+.
JeHé ø£<\ä∏ T á ø£syÔ¡ ê´ìï >∑Ts¡TÔ #˚dTü HÔ êïsTT.
eTT+<äTe÷≥ : #˚<Tä |ò\ü +, 13-01-2008
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 117

kÕe÷õø£ ñ<äé÷\T
‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø± $ø±dü+
0. yÓT<∏&ä Ü\J
kÕVæ≤‘ê´ìï eTq+ nH˚ø£ s¡ø±\T>± n<Û´ä j·Tq+ #˚dTü HÔ êï+. (1) ˇø£ s¡#q· qT
rdüTø=ì <ëì˝À ˇø£ n+XÊìï>±ì, düeTÁ>∑+>± >±ì n<Ûä´j·Tq+ #Ój·T´&É+.
(2) ˇø£ s¡#s· TT‘· sêdæq nìï s¡#q· \qT rdüTø=ì yê{Ï˝À ˇø£ n+XÊìï>±ì, düeTÁ>∑+>±
>±ì n<Û´ä j·Tq+ #ÓjT· ´&É+. (3) ˇø£ Á|üÁøÏjT· $ø±kÕìï #ê]Á‘·ø+£ >± n<Û´ä j·Tq+
#Ój·T´&É+. (4) ˇø£ ø±\+˝À e∫Ãq kÕVæ≤‘·´+˝À ˇø£ Á|üÁøÏj·TqT>±ì, düeTÁ>∑
kÕVæ≤‘ê´ìï>±ì Ä ø±\|ü⁄ J$‘·+ Ä<Ûës¡+>± n<Û´ä j·Tq+ #ÓjT· ´&É+. (5) ˇø£ kÕe÷õø£
ñ<äéT+ Á|üuÛ≤e+‘√ e∫Ãq kÕVæ≤‘·´+˝À ˇø£ s¡#·sTT‘· kÕVæ≤‘ê´ìï>±ì, ˇø£
Á|üÁøÏjT· qT>±ì, düeTdüÔ kÕVæ≤‘ê´ìï>±ì Äñ<äéT H˚|<ü ´ä∏ +˝À n<Û´ä j·Tq+ #ÓjT· ´&É+.
(6) ˇø£ uÛ≤eC≤\+ Á|üu≤Û e+‘√ e∫Ãq kÕVæ≤‘·´+˝À ˇø£ s¡#s· TT‘·qT>±ì, s¡#q· qT>±ì,
ˇø£ Á|üÁøÏjT· qT>±ì, düeTdüÔ kÕVæ≤‘ê´ìï>±ì n<Û´ä j·Tq+ #ÓjT· ´&É+. (7) ˇø£ ÁbÕ+‘·
J$‘·+ |ü]~Û>± e∫Ãq kÕVæ≤‘ê´ìï ÄÁbÕ+‘· ì]›wºü J$‘· Á|ü‹|ò\ü q+>± n<Û´ä j·Tq+
#ÓjT· ´&É+. (8) ˇø£ kÕe÷õø£ es¡+Z düèwæ+º ∫q kÕVæ≤‘ê´ìï n<Û´ä j·Tq+ #ÓjT· ´&É+.
(9) ˇø£ kÕe÷õø£ es¡Z J$‘êìï Á|ü‹_+_+∫q kÕVæ≤‘ê´ìï n<Û´ä j·Tq+ #ÓjT· ´&É+.
(10) ˇø£ düeTdü´ MT<ä e∫Ãq kÕVæ≤‘ê´ìï n<Û´ä j·Tq+ #ÓjT· ´&É+.Ç˝≤ kÕVæ≤‘·´
n<Û´ä j·Tq+˝À nH˚ø£ $<ÛëHê\qT nqTdü]düTHÔ êï+. Ç|ü⁄Œ&ÉT q÷πsfi¯fl≈£î ô|ã’ &çq ‘Ó\T>∑T
ø£<∏ëìø± $ø±kÕìï ñ<äé÷\T, yê<ë\T H˚|ü<∏ä´+˝À n<Ûä´j·Tq+ #˚<ë›+. á
n<Û´ä j·THêìøÏ Á|üD≤[ø£qT Ç˝≤ y˚dTü ≈£î+<ë+.
1. ø£<ë∏ ìø£ ÁbÕNq+ ø±<äT, Ä<ÛTä ìø£ Á|üÁøÏjT·
2. ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£ : |ü⁄]{ÏH=|ü⁄Œ\T
3. uÛ≤s¡rj·T uÛ≤wü\T : ø£<∏ëìø£ |ü⁄≥Tºø£
4. eTqsêÁwüÁº bÕ+‘ê\T : ø£<ë∏ ìø£ |ü⁄≥Tºø£
5. dü+|òTü dü+düÿs¡D√<äéT+ : ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£
6. Á|ü|+ü #·jT· T<äeΔ T÷ : Ä]úøe£ ÷+<äéT÷ : ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£
7. kÕ«‘·+Á‘√´<äéT+ : ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£
8. nuÛTÑ ´<äj÷Ó <äéT+ : ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£
9. ‘Ó\+>±D≤ $eTTøÏÔ ñ<äéT+ : ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£
10. $|üy¢ √<äéT+ : ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£
11. Ád”yÔ ê<ä+ : ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£
12. <ä[‘·yê<ä+ : ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£
13. eTTdæ+¢ yê<ä+ : ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£
14. ÁbÕ+rj·Tndæ‘Ô «· yê<ä+ : ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£
15. Á|ü|+ü Nø£sD ¡ : ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£
16. eTT–+|ü⁄
1. ø£<ë∏ ìø£ ÁbÕNq Á|üÁøÏjT· ø±<äT, Ä<ÛTä ìø£ Á|üÁøÏjT·
Á|ü|+ü #· uÛ≤cÕ kÕVæ≤‘ê´\ìï{Ïø° ø£<ë∏ ìø£ Ä<ÛTä ìø£ kÕVæ≤‘·´ Á|üÁøÏjT˚ , ÁbÕNq+
ø±<äT.qe\‘√ bÕfÒ ø£<ë∏ ìø£ ≈£L&Ü Á|ü|+ü #· uÛ≤cÕ kÕVæ≤‘ê´\˝À Ä<ÛTä ìø£ ø±\+˝À
Ä<ÛTä ìø£ düe÷» nedüsê\ ø√dü+ |ü⁄{Ï+º ~. ‘Ó\T>∑T yêfi¯fløπ ø±<äT, uÛ≤s¡rj·TT\πø
ø±<äT, Á|ü|+ü #· uÛ≤wü\ìï{Ïø° m+‘√ ÁbÕNq ø£<ë∏ yêvàj·TeTT+~.nπs_j·THé HÓ{’ Ÿ‡ø£<\ä∏ T,
ádü|tò ˙‹ ø£<\ä∏ T, #êsY<sπä «wt ø£<\ä∏ T, ãèVü≤‘·ÿ<∏,ä ø£<ë∏ dü]‘ê‡>∑s+¡ , C≤‘·øø£ <£ \ä∏ T
e+{Ï$ nH˚ø+£ ñHêïsTT. eTq eTVü‰uÛ≤s¡‘+· ˝À ø=ìïe+<ä\ ñbÕU≤´Hê\THêïsTT.
ø£<∏ë ø±yê´\T uÛ≤s¡rj·T kÕVæ≤‘·´+˝À ndü+U≤´ø£+>± e#êÃsTT. Á|ü|ü+#·+˝À
Á|ü‹uÛ≤wü˝Àq÷ C≤q|ü<ä ø£<ë∏ yêvàj·T+ nbÕs¡+>± ñ+~. n<ä+‘ê H˚{Ï ø£<ë∏ ìø£≈î£
eT÷\eT÷ø±<äT, Ä<Ûës¡eT÷ø±<äT. Çyêfi¯ eTq+ ø£<ë∏ ìø£ n+≥Tqï~ bÕ]ÁXÊ$Tø£
$|üe¢ + ‘·sT¡ yê‘· eT<Û´ä ‘·s>¡ ‹∑ »q+ ‘·eTø√dü+ ‘êeTT düèwæ+º #·Tø=qï kÕVæ≤‘·´+.
n#·TÃj·T+Á‘·+, |üÁ‹ø±s¡+>∑+, es¡eÔ ÷q J$‘·+-M{Ï‘√ eTT&ç|&ü ç @s¡Œ&çq Á|üÁøÏjT·
ø£<∏ëìø£. n+<äTπø ªªbÕ]ÁXÊ$Tø£ Hê>∑s¡ø£‘· Á|ü|ü+#êìøÏ∫Ãq eTVü≤‘·Ôs¡yÓTÆq ø±qTø£
ø£<∏ëìø£μ nHêïs¡T e\¢bÕ{Ï yÓ+ø£≥düTã“j·T´. uÛ≤s¡rj·T uÛ≤wü\˝ÀøÏ e\dübÕ\q,
e\düyê<ä$<ä´ <ë«sê Ä+>∑k¢ ÕVæ≤‘·´ |ü]#·jT· +‘√ Á|üy•˚ +∫+~ ø£<ë∏ ìø± Á|üÁøÏjT· .
ø£<ë∏ ìø£ ÁbÕNq Á|üÁøÏjT· ø±<äT, Ä<ÛTä ìø£yT˚ qì nH˚ø£ uÛ≤s¡rj·T uÛ≤wü\˝Àì $eTs¡Ù≈£î\T
n_ÛÁbÕj·T|ü&ÉT‘·THêïs¡T. (#·÷ : nqTã+<Ûä+) ø±ø£b˛‘˚ cÕsYº k˛ºØ nH˚ e÷≥≈£î
eTq+ ∫qï ø£<,ä∏ ø£<ë∏ ìø£eTT e+{Ï nsêú\T #Ó|⁄ü Œ≈£î+≥T+&É>± 1936˝À Ç+Á<ä>+∑ {Ï
Vü≤qTeT#êÃÁdæÔ >±s¡T n–ï|ü⁄sêD+˝À ñ+&˚ ø£<ë∏ ìø£ nH˚ e÷≥qT dæsú |¡ ]ü #ês¡T.
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 119
2. ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£ : |ü⁄]{ÏH=|ü⁄Œ\T
Á|üøè£ ‹˝À @B Vü≤sƒê‘·T>Ô ± Äø±X¯+˝À+∫ }&ç|&ü <É Tä . kÕVæ≤‘·´+˝À ≈£L&Ü n+‘˚.
kÕVæ≤‘·´ Á|üÁøÏjT· \≈£î ôd‘’ +· Vü≤sƒê‘·‡+uÛeÑ ˙j·T‘· ñ+&É<Tä .Çs¡ej·Té X¯‘ê_›˝À Ä<ÛTä ìø£
ø£<ä∏ |ü⁄≥º&ÜìøÏ eTT+<äT |ü+<=$Tà<√ X¯‘êã›+˝À <ë<ë|ü⁄ 80 dü+e‘·‡sê\T |ü⁄]{Ï
H=|ü⁄Œ\T |ü&+ç ~. |ü<´ä s¡÷|ü+˝Àì ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+ e#·q s¡÷|ü+˝ÀøÏ e÷s¡&ÜìøÏ
#ê˝≤ dü+|òTü s¡¸D |ü&+ç ~. 1819 Hê{Ï sê$bÕ{Ï >∑Ts¡TeT÷]Ô XÊÁdæÔ ª$Áø£e÷s¡ÿ ø£<\ä∏ Tμ
yÓTT<ä\T 1909 Hê{Ï |üqbÕŒø£+ lìyêkÕ#ês¡T´\T ªuÛÀ»düT‘ê |ü]Dj·T+μ <ëø±
ÁbÕNq ø£<ë∏ yêvàj·T+ nqTyê<ä+, nqTø£sD ¡ , nqTdüsD¡ \ s¡÷|ü+˝À e#·q+˝ÀøÏ
e÷s¡T‘·÷e∫Ã+~. Vü≤+dü$+X¯‹ø£<\ä∏ T, eT<äq ø±eTsêE ø£<\ä∏ T, ‘ÓHê* sêeTTì
ø£<\ä∏ T e+{Ï$ Á>±+~∏øÛ +£ ˝À ñ+&É>±, |ü+#·‘+· Á‘·+, uÛ{Ñ $ºÏ Áø£e÷s¡ÿ, ‘ê‘ê#ês¡¢ ø£<\ä∏ T
e+{Ï$ eéVü‰]ø£+˝À ñHêïsTT. sê$bÕ{Ï >∑Ts¡TeT÷]Ô XÊÁdæ,Ô ∫qïj·Tdü÷], ø£+<äT≈£L]
e+{Ï yêfi¯ófl |ü+#·‘+· Á‘· Væ≤‘√|ü<X˚ Ê\qT nqTe~+#ês¡T. y˚<+ä yÓ+ø£≥sêj·TXÊÁdæÔ
ø£<∏ë dü]‘ê‡>∑sêìï nqTe~+#ês¡T. Ç+^¢wüßyêfi¯ófl eTq<˚X¯+˝À dæús¡|ü&çHêø£
bÕ\ø√<√´>∑T\T ‘Ó\T>∑T H˚s¡TÃø√e\dæq nedüs¡+ @s¡Œ&çq+<äTe\¢ düT\uÛÑ XË’*˝À
‘Ó\T>∑T |ü⁄düÔø±\ nedüs¡+ e∫Ã+~. b˛sYº ôdsTT+{Ÿ C≤]® ø£fi≤XÊ\˝À Á|ü<Ûëq
Ä+Á<Û√|üHê´dü≈î£ ˝…q’ sê$bÕ{Ï >∑Ts¡TeT÷]Ô 1819˝À $Áø£e÷s¡Tÿì ø£<\ä∏ T sêXÊs¡T.
1834˝À |ü+#·‘·+Á‘· ø£<∏ä\T sêXÊs¡T. 1840˝À bÕ≥÷] sêeTkÕ«$T XÊÁdæÔ
X¯óø£d|ü ‹Ôü ø£<\ä∏ T, 1842˝À <Û÷ä s¡{® Ï \ø°àå |ü‹ Vü≤+dü$+X¯‹ ø£<\ä∏ T e#·q+˝À e#êÃsTT.
n˝≤ yÓTT<ä˝q’… ‘Ó\T>∑T e#·q yêvàj·T+ 20e X¯‘êã›+˝À eTÚ*ø£‘q· T bı+~ es¡eÔ ÷q
J$‘êìï edüTeÔ ⁄>± #˚dTü ≈£î+~. 20e X¯‘êã›+ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ qT+&˚ Ä<ÛTä ìø£ ‘Ó\T>∑T
ø£<ë∏ ìø£ s¡÷|ü⁄~<äTø› √ kÕ–+~. 1921 Hê{Ï bÕqT>∑+{Ï ªø±qT>∑#≥ Ó Tºμ bÕ‘· ø£<\ä∏ ≈£î
uÛsÑ ‘¡ · yêø£ýÓT‘Æ ˚ 1910Hê{Ï >∑Ts¡C≤&É ª~<äTu› ≤≥Tμ ø=‘·Ô ø£<\ä∏ ≈£î Hê+B yê#·øe£ THêïs¡T
eT<ÛTä sê+‘·ø+£ sêC≤sê+ (eTT+<äTe÷≥ : ‘Ó\T>∑T ø£<≈ä∏ î£ \T : ø£<qä∏ Ø‘·T\T1e. dü+)
‘=* ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£ @~? nH˚ $wüjT· + Ç|ü⁄Œ&ÉT #·sÃ¡ ˝À ñ+~.
Ä<ÛTä ìø£ \ø£D å ≤\T >∑\ ‘=* ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£ @~? nH˚ $wüjT· + #ê˝≤ ø±\+>±
#·sÃ¡ ˙j·÷+X¯+>± ñ+~. nH˚øe£ T+~ $eTs¡Ù≈£î\T 1910 |òÁæ ãe]˝À nj·T´+øÏ yÓ+ø£≥
s¡eTDj·T´ dü+bÕ<äø‘£ «· +˝À edü÷eÔ ⁄+&çq ªÄ+Á<Ûuä ≤Û s¡‹μ |üÁ‹ø£˝À n#·ÃsTTq >∑Ts¡C≤&É
ø£<ä∏ ª~<äTu› ≤≥Tμ ‘=* ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£>± >∑T]Ô+#ês¡T. >±s¡&û yêì #˚‹˝À e÷$T&ç
yÓTTø£ÿ˝≤>± Vü≤sƒê‘·T>Ô ± nìï Ä<ÛTä ìø£ \ø£D å ≤\T >∑\ ‘Ó\T>∑T ø£<ä∏ |ü⁄≥Tºø=∫Ã+<äì
nH˚≈î£ \T n_ÛÁbÕj·T|ü&Ü¶sT¡ . ø¬ .$. s¡eTD≤¬s&ç¶ (eTVü≤À<äjT· +) eT<ÛTä sê+‘·ø+£ sêC≤sê+
(nH˚ø£ dü+<äsê“¤\˝À) e\¢+bÕ{Ï yÓ+ø£≥düTã“j·T´ (ø£<ë∏ •\Œ+) øπ ‘·T $X¯«Hê<∏s¬ä &ç¶
(<äèwæ)º &ç. sêeT*+>∑+ (‘Ó\T>∑Tø£<,ä∏ ˇø£ ‘·s+¡ ‘Ó\T>∑Tø£<ä∏ dü+ø£\Hê\ eTT+<äTe÷≥)
e+{Ï nH˚ø£eT+~ á n_ÛÁbÕj·÷H˚ï e´ø£Ô+#˚XÊs¡T. nsTT‘˚ <ëìøÏ _ÛqïyÓTÆq
n_ÛÁbÕj·÷\T ≈£L&Ü ñHêïsTT. n+<äTe\¢ ‘=* ‘Ó\T>∑T ø£<\ä∏ Á|ü‹bÕ<äq\qT |ü{øºÏ >£ ±
y˚düT≈£î+<ë+.
e. ø£<ä∏ ù|s¡T s¡#s· TT‘· Á|ü#T· s¡D
HÓ+.
1 ~<äTu› ≤≥T >∑Ts¡C≤&É yÓ+ø£≥nbÕŒsêe⁄ n+Á<Ûuä ≤Û s¡‹ |òÁæ ãe] 1910
2 \*‘· Ä#·+≥ y˚+ø£{kÕ+U≤´j·TqX¯sà¡ ø£\Œ\‘· qe+ãsY 1903
3 $XÊK Ä#·+≥ y˚+ø£{kÕ+U≤´j·TqX¯sà¡ ø£\Œ\‘· nø√ºãsY, qe+ãsY 1904
4 @ã~y˚\ uÒse¡ TT ø=eTÁsêE y˚+ø£≥\ø£àå Dsêe⁄ Ä+Á<Ûdä ∫ü Á‘·yês¡|Áü ‹ø£ 1910
5 Ád”$Ô <ä´ uÛ+Ñ &Üs¡T n#·Ãe÷+ã Væ≤+<ä÷düT+<ä] 1902
6 <Ûqä Á‘·j÷Ó <ä• uÛ+Ñ &Üs¡T n#·Ãe÷+ã Væ≤+<ä÷düT+<ä] »qe] 1902
7 Vü≤è<äjT· X¯\éTT e÷&ÉbÕ{Ï Vü≤qTeT+‘·sêe⁄ Ä+Á<Ûuä ≤Û s¡‹ »qe] 1912
M{ÏMT<ä uÛ$Ñ wü´‘·T˝Ô À ô|<ä› #·sÃ¡ »]π> neø±X¯eTT+~.
3. uÛ≤s¡rj·T uÛ≤wü\T ` ø£<ë∏ ìø£ |ü⁄≥Tºø£
Á|ü|+ü #· kÕVæ≤‘·´+˝ÀH˚ ø£<ë∏ ìø£ 1832˝À |ü⁄{Ï+º ~. eTs√ 40@fi¯fl≈£î uÛ≤s¡rj·T
uÛ≤wü˝À¢ ø£<∏ëìø£ yÓTT<ä≥ u…+>±© uÛ≤wü˝À |ü⁄{Ïº+~. 1873˝À ã+øÏ+#·+Á<ä#·≥Ø®
k˛<äs¡T&ÉT |üPs¡í#·+Á<ä sêdæq ªªeT<ÛäTeT‹μμ ø£<∏ä‘√ uÛ≤s¡rj·T uÛ≤wü˝À¢ ø£<∏ëìø£
yÓTT<ä\sTT´+~. s¡M+Á<äHê<∏é sƒê>∑÷sY ø£HêïeTT+<äT dü«s¡≈í î£ e÷] <˚$, Hêπ>+Á<äHê<∏é
>∑T|ü\Ô T ø£<ë∏ s¡#q· #˚dHæ ê s¡M+Á<äTì‘√H˚ n~ñ#·Ã¤ <äX≈¯ î£ #˚]+~. s¡M+Á<äT&ÉT ªb˛dtº
Ä|òd” μt ˝≤+{Ï ø£<\ä∏ ‘√ 1891 Hê{ÏøÏ ø£<ë∏ ìø£≈î£ ùV≤‘·Tã<äyΔ TÓ qÆ s¡÷bÕìï kÕ~Û+∫
ô|{≤ºsT¡ . >∑T»sêr˝À 1878 Hê{Ïøπ ˝ÒU≤ |ü<‹Δä ˝À ˇø£ ø£<ä∏ e∫ÃHê <ëH√¢ edüTeÔ ⁄
düeTø±©q+ ø±<äT. 1900˝À m.mdt.<˚XÊjYT ªXÊ+‹<ëdtμ ø£<ä∏ sêdæ Ä<ÛTä ìø£ >∑T»sêr
ø£<≈ä∏ î£ Ä<äT´˝…H’ ês¡T. n|üŒ{Ïøπ |ü˝˝¢… À¢øÏ Á|üy•˚ düTqÔ ï $<˚o edüTeÔ ⁄\ |ü≥¢ Á>±MTDT\T
Äø£]¸+|üã&É{≤ìï á ø£<ä∏ Á|ü‹_+_+∫+~. ˇ]j·÷ uÛ≤wü˝À 1898˝À ªπse‹μ ø£<qä∏ T
Á|ü#T· ]+#·&+É <ë«sê |üøsÏ Y yÓ÷Vü≤Hé ùdHê|ü‹ ‘=* ˇ]j·÷ ø£<ë∏ s¡#s· TT‘· nj·÷´s¡T.
u≤>± #·<Tä e⁄ø=ì J$‘·+˝À ô|ø’ Ï sêyê\qTø=ì eT÷&ÛqÉ eTàø±\ nes√<Ûë\ e\¢
#·<Tä e⁄ø√˝Òøb£ ˛sTTq ˇø£ Á>±MTD Ád”Ô ø£<ä∏ Ç~. nkÕ‡MT˝À 1909˝ÀH˚ \ø°àå Hê<∏é
u…CŸãs¡÷e ªdüTs¡_μÛ nH˚ ø£<ë∏ dü+|ü⁄{Ïì Á|ü#T· ]+∫Hê Äø£<˝ä∏ À¢ s¡÷|ü|]ü |üø«£ ‘· ˝Ò̊<ìä
ÄuÛ≤cÕ $eTs¡Ù≈£î\ n_ÛÁbÕj·T+. nsTTHê yê{Ï˝À ø=ìï s¡÷|ü|üs¡+>± dæús¡+>±
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 121
ñ+≥÷ |ü+<=$Tà<√ X¯‘êã›|⁄ü Á|üuTÑÛ ‘·« ñ<√´>∑T\ n$˙‹ì, HÓ‹’ ø£ |ü‘H· êìï Á|ü‹_+
_+#êsTT. Çø£ Væ≤+B˝À 1911øÏ, ‘·$Tfi¯+˝À 1915øÏ, ø£qï&É, eTsêØƒ, |ü+C≤;\˝À
1920øÏ, dæ+BÛ˝À 1930øÏ ø±oàs¡T˝À 1950øÏ >±ì ø£<∏ëìø£ ÁbÕs¡+uÛÑ+ø±˝Ò<äT.
eT\j·÷fi¯+˝À ≈£L&Ü 1925 ‘·sê«‘· eT+∫ ø£<ë∏ ìø£\T e#êÃsTT. á H˚|<ü ´ä∏ +˝À
‘Ó\T>∑T˝À 1902Hê{Ïøπ , es¡eÔ ÷q kÕe÷õø£ yêdü$Ô ø£‘q· T Á|ü‹_+_+#·≥+‘√ ø£<ë∏ ìø£
yÓTT<ä˝’… 1910 ø£˝≤¢ s¡÷|ü|sü +¡ >± ≈£L&Ü dæsú ‘¡ ê«ìï |ü]|üø«£ ‘·qT dü+‘·]+#·T≈£î+~.
4. eTq sêÁwüº ÁbÕ+‘ê\T ` ø£<ë∏ ìø£ |ü⁄≥Tºø£
‘Ó\T>∑T˝À ø£<ë∏ ìø£ yÓTT<ä\j˚T´Hê{ÏøÏ ø√kÕÔ, sêj·T\d”eT\T ñeTà&ç eT<äsêdüT
sêÁwüº+˝Àq÷, ‘Ó\+>±D≤ ôV’≤<äsêu≤<äT sêÁwüº+˝Àq÷ ñHêïsTT. á eT÷&ÉT
ÁbÕ+‘ê˝˝Àq÷ ñqï~ ‘Ó\T>∑T Á|ü»˝Ò nsTTq|üŒ{Ïø° Äj·÷ ÁbÕ+‘ê\ Á|ü‘´˚ ø£ |ü]dæ‘ú T· \
e\¢ ø£<ë∏ ìø£ Ä eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\˝À ˇπøkÕ] |ü⁄≥º˝<Ò Tä . ø√kÕÔÁbÕ+‘·+˝À Çs¡ej·Té
X¯‘ê_› ÁbÕs¡+uÛ+Ñ ˝ÀH˚ (1902) ø£<ë∏ ìø£ |ü⁄≥º>±, ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À eTs√ <äXÊu≤›ìøÏ
(1912) ø£<ë∏ ìø£ |ü⁄{Ï+º ~. sêj·T\d”eT˝À e÷Á‘·+ ø£<ë∏ ìø£ |ü⁄≥º&ÜìøÏ 1941 <ëø±
Ä>∑e\dæ e∫Ã+~. 1921˝ÀH˚ ø√kÕÔÁbÕ+‘êìøÏ #Ó+~q ∫+‘êBøÏå‘·T\T ªdüT>±©
≈£î≥T+ãeTTμ ø£<qä∏ T lXË\’ + n&Ée⁄\T øπ +Á<ä+>± sêdæ ‘=* sêj·T\d”eT ø£<ë∏ s¡#s· TT‘·
nj·÷´s¡T. (#·÷ : e\¢+bÕ{Ï yÓ+ø£≥düTã“j·T´ : sêj·T\d”eT Ä<ÛTä ìø£ kÕVæ≤‘·´+
|ü⁄ :15) nsTT‘˚ ÄÁbÕs¡+uÛ≤ìï sêj·T\d”e” T n+~|ü⁄#·TÃø√˝Ò<Tä . nq+‘·|⁄ü s¡+ õ˝≤¢≈î£
#Ó+~q õ.sêeTø£èwüí sêdæq ª∫s¡+J$μ nH˚ ø£<ä∏ $»j·TyêDÏ˝À 1941 e÷]Ã 16
dü+∫ø£˝À n#·ÃsTT+~. Äj·TH˚ 1950-53 eT<Ûä´ eT]ø=ìï ø£<∏ä\T sêXÊs¡T.
n<˚ø±\+˝À ∫‘·÷Ôs¡T õ˝≤¢ qT+∫ ¬ø.düuÛ≤ ø£<∏ë s¡#·q ÁbÕs¡+_Û+#ês¡T.Ä‘·sê«‘·
_.Hê<äeTTìsêE, eT<ÛTä sê+‘·ø+£ sêC≤sê+\T ø=qkÕ–+#ês¡T. ø√kÕÔ ÁbÕ+‘·+˝À
eTT+<äT>± Á|üy•˚ +∫q Ä<ÛTä ìø£‘· nø£ÿ&É eTT+<äT>± ø£<ë∏ ìø£ |ü⁄≥º&ÜìøÏ ø±s¡DyÓT‘Æ ,˚
‘Ó\+>±D≤˝À n≥Te+{Ï Ä<ÛTä ìø£‘· ˝Ò≈î£ +&ÜH˚ ø£<ë∏ ìø£ yÓTT\sTT´+~. nø£ÿ&ç kÕe÷õø£
#Ó’‘·qý˚T Ç+<äT≈£î ø±s¡DeTqTø√yê*. sêj·T\d”eT˝À Ä<ÛäTìø£‘· Á|üy˚X¯+
Ä\dü´+ø±e&É+, nø£ÿ&É uÛ÷Ñ kÕ«eT´ $<Ûëq+ ã\+>± ñ+&É&+É e\¢ ø£<ë∏ ìø£ |ü⁄≥º&ÜìøÏ
Ä\düýÓT+Æ ~. sêj·T\d”eT˝À ø£<ë∏ ìø£ dæsú y¡ TÓ qÆ s¡÷|ü+ bı+<˚ø±˝≤ìøÏ ø√kÕÔÁbÕ+‘·+˝À
n~ n<äT“¤‘y· TÓ qÆ n_Ûeè~ΔøÏ H√#·Tø√>±, ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·+˝À n|üŒ{ÏøÏ yÓsTT´øÏ
ô|>’ ± ø£<ë∏ ìø£\T e#êÃsTT. (#·÷ : dü+– XË{ºÏ lìyêdt : <äÁdü+Ô )
5. dü+|òTü dü+düÿs¡D√<äéT+ ` ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£
uÛ≤s¡rj·T düe÷C≤ìï Ä<ÛäTìø£+ #˚j·T&ÜìøÏ Á|üj·T‹ï+∫q ‘=* ñ<äéT+
dü+düÿs¡D√<äéT+. |üHïÓ +&Ée X¯‘êã›+ qT+&˚ n|ü⁄Œ&É|⁄ü Œ&ÉT bÕ\Tÿ]øÏ k˛eTq, b˛‘·q,
nqïeTj·T´, y˚eTq, Ms¡ÁãVü≤à+ e+{Ï ø£e⁄\T ø=ìï kÕe÷õø£ s¡T>∑à‘·*ï m+&É>&∑ TÉ ‘·÷
e#êÃs¡T. á Á|üÁøÏj·TqT y˚>∑e+‘·+ #˚dæ+~ ø=‘·Ô Hê>∑]ø£‘·. Ç+<äT≈£î <√Vü≤<ä+
#˚d+æ ~ bÕXÊÃ‘·´ bÕ\≈£î\T uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À Á|üyX˚ ô¯ |{Ïqº dü+düÿs¡D˝Ò. bÕXÊÃ‘·´ $<ë´
Hê>∑s¡ø£‘·\ Á|üuÛ≤e+‘√ |ü⁄≥Tºø=∫Ãq ø=‘·Ô$<ë´~Ûø£ es¡Z+ Ç+<äT≈£î Hêj·Tø£‘·«+
eVæ≤+∫+~. ÁãVü≤àdüe÷»+ e+{Ï dü+dü\ú T, nH˚øe£ T+~ e´≈£î\Ô T n|üŒ{Ï Á|ü»\˝À
>∑÷&ÉT ø£≥Tº≈î£ qï eT÷&Û$É XÊ«kÕ\qT, eT÷&ÛÜ#êsê\qT bÕs¡Á<√\&ÜìøÏ ñ<ä´$T+#ês¡T.
u≤\´$yêVü‰\T, X¯ó\ÿ$yêVü‰\T, ndüeT$yêVü‰\T, dürdüV≤ü >∑e· Tq+, Ád”$Ô <ä´, y˚XÊéè‹Ô,
$‘·+‘·TdüeTdü´, $Á>∑V‰ü sê<Ûqä , ≈£î\$eø£,å eT‘·ys’Ó T¡ <Û´ä + e+{Ï kÕ+|òTæ ø£ s¡T>∑à‘·\≈£î
e´‹πsø£+>± q&ç∫+~ dü+|òTü dü+düÿs¡D√<äéT+. sêC≤sêeTyÓ÷Vü≤qsêjYT, eTVü‰<˚e
>√$+<äs¡D&˚, ø£+<äT≈£L] MπsX¯*+>∑+ |ü+‘·T\T e+{Ï Ä<ÛäTìø£ y˚T<Ûëe⁄\T á
ñ<äé÷ìøÏ Hêj·Tø£‘·«+ eVæ≤+#ês¡T. ‘·s¡‘·sê\T>± eTVæ≤fi¯*ï ã+B\T>± #˚dæq
Áe‘ê\T, H√eTT\T, eTT&ÉT|ü⁄\T, eTTVüAsêÔ\T e+{Ï$≈£L&Ü á ñ<äéT+˝À $eTs¡Ù≈£î
>∑Ts¡j÷· ´sTT. Vü≤è<äjT· s¡V≤æ ‘·yTÓ qÆ , ne÷qMj·TyÓTqÆ düe÷»eédüú MT<ä ‘·–*q yÓTT<ä{Ï
ø=s¡&Ü<Óã“ dü+|òTü dü+düÿs¡D√<äéT+.
á ñ<äé÷ìï ÄVü‰«ìdü÷Ô nH˚øe£ T+~ $düèÔ ‘·+>± ø£<\ä∏ T sêXÊs¡T. m+‘√eT+~
eTVæ≤fi≤ s¡#s· TT‘·\T ≈£L&Ü ñ<äéT+˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT\j·÷´s¡T. uÛ+Ñ &Üs¡T n#·Ãe÷+ã
ªÁd”$Ô <ä´μ ø£<˝ä∏ À ˇø£ uÛ≤s¡´ ‘êqT #·<Tä e⁄ø√e\dæq nedüsêìï, ÄeX¯´ø£‘q· T >∑T]Ô+∫q≥T¢
#ÓbÕŒs¡T. ª<Ûqä Á‘·j÷Ó <ä•μ ø£<˝ä∏ À ˇø£ Ád”Ô ≈£î≥T+ã b˛wüD ø√dü+ ‘·|⁄ü Œ&ÉT |ü<‹Δä ˝À
&ÉãT“ rdüTø=∫Ãq ‘·q uÛsÑ qÔ¡ T #êø£#êø£´+>± |ü<øä∏ +£ y˚dæ dü]~<äT≈› î£ +≥T+~. >∑Ts¡C≤&É
nbÕŒsêe⁄ nsTT<äT ø£<∏ä\‘√ dü+|òüTdü+düÿs¡D√<äéT ø£<∏ä≈£î ì]›wüºyÓTÆq s¡÷bÕìï
ø£*Œ+#ês¡T. Hê\T>∑T ø£<\ä∏ ˝À Ád”bÔ ÕÁ‘·*ï ñqï‘·+>± #Ó‘’ q· é+‘·+>± ∫Á‹+#ês¡T.
Ä<ÛTä ìø£ eTVæ≤fi¯\T #·]Á‘·qT ‹]– s¡∫kÕÔsì¡ Á|üø{£ +Ï ∫ n+<äTø£qT≈£L\yÓTqÆ bÕÁ‘·\‘√
‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£qT <˚B|üé÷q+ #˚XÊs¡T. ª~<äTu› ≤≥Tμ˝À Ád”Ô #·<Tä e⁄≈£î+fÒ #Ó&bç ˛‘·T+<äì
yê~+#˚ dü+Á|ü<ëj·Tyê<äT\ H√s¡TeT÷sTT+∫ Ád”Ô #·<äTe⁄≈£î+fÒ #Ó&çb˛sTTquÛÑs¡ÔqT
dü+düÿ]+#·Tø=ì s¡ø+åÏ #·T≈£î+≥T+<äì Á|ü‹bÕ~+#ês¡T. ªyÓT{Ï˝≤¶μ˝À ej·TdüT eT[flq
uÛÑs¡Ô <äTsêàsêZìøÏ ã˝…’b˛sTTq j·Te«qe‹ nsTTq uÛ≤s¡´qT ∫Á‹+#ês¡T. ªdü+düÿs¡Ô
Vü≤è<äjT· +μ˝À düsfi¡ ¯ nH˚ y˚X´¯ u≤*ø£ <ë«sê y˚XÊ´ düeTdü´ MT<ä n|üŒ{Ï dü+düÿs¡\Ô ≈£î>∑\
nXÊÁd”j Ô T· Ä˝À#·q*ï m‹Ô#÷· |æ+#ês¡T >∑Ts¡C≤&É. y˚XÊ´düeTdü´ ìs¡÷à\q n+fÒ y˚X´¯ \
ìs¡÷à\q>± uÛ≤$+∫q dü+düÿs¡\Ô <Û√s¡DìÏ á ø£<˝ä∏ À düsfi¡ ¯ m‹Ô#÷· |æ+~. ªMTù|sπ $T{Ï?μ
ø£<˝ä∏ À XËe’ yÓw’ eíü eT‘ê\qT ‘·eT kÕ«sêúìøÏ yê&ÉT≈£îH˚ Á>±eTuÛ÷Ñ kÕ«eTT\, |üPC≤s¡T\
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 123
>∑T≥TºqT |üPC≤]ø√&É\T Hê+#ês¡eTà <ë«sê s¡≥Tº #˚sTT+#ês¡T. Ä<Ûë´‹àø£‘· ø£*ø£+˝ÀøÏ
≈£L&Ü ø£ì|æ+#·ì eT‘·+ dü«s¡÷bÕìï Hê+#ês¡eTà <ë«sê Ä$wüÿ]+∫ |”sT¡ kÕsTTãT‘√
>∑T+&É+ ‘=øÏÿ+∫ eT‘ê\ eT<Û´ä kÕeTs¡kÕ´ìï Á|ü‹bÕ~+#ês¡T. ªô|<äe› Td”<Tä μ ø£<˝ä∏ À
eT‘·+ ø£Hêï eTìwæøÏ uÛÖ‹ø£ J$‘·+ eTTKéTì ø=+&ÉTu§≥T¢ Hêsêj·TD uÛ≥ Ñ Tº bÕÁ‘·\
Ä<Ûës¡+>± Á|ü‹bÕ~+#ês¡T.
>∑Ts¡C≤&É ‘·sê«‘· ‘Ó\T>∑T ø£<≈ä∏ î£ \T ø£+<äT≈£L], >∑Ts¡C≤&É, –&ÉT>∑T\ e÷s¡+Z ˝À
Á|üj·÷DÏ+∫ edüTÔe⁄qT $düÔè‘· |üs¡#·T≈£î+≥÷ yÓfi≤fls¡T. >∑Ts¡C≤&É ‘·sê«‘· Äj·Tq
kÕVæ≤‘·´ e÷sêZìï ø£+<äT≈£L] dü+|òTü dü+düÿs¡D e÷sêZìï düeTq«sTT+#·Tø=ì eTVæ≤fi¯\
J$‘·$cÕ<ä+ MT<ä n<äT“¤‘y· TÓ qÆ ø£<\ä∏ T sêdæqyês¡T lbÕ<ä düTÁãeTD´XÊÁdæ.Ô #·\+
dü+düÿs¡D√<äéT s¡#·sTT‘·\ ø£Hêï _Ûqï+>± eTVæ≤fi≤ J$‘êìï >∑T]+∫ ≈£î≥T+ã
$yêVü≤ eédü≈ú î£ nr‘·+>± Ä˝À∫+∫ ø£<\ä∏ T sêXÊs¡T. $‘·+‘·Te⁄\ J$‘ê\T øπ +Á<ä+>±
lbÕ<ä ªn]ø±fi¯fløÏ+~eT+≥\Tμ, ªÇ\T¢ã{Ïqº yÓ<yäÛ ê&É|&ü TÉ #·Tμ, ª‘·*Á¢ bÕD+μ e+{Ï eT+∫
ø£<\ä∏ T sêXÊs¡T. yÓTT<ä{øÏ <£ ˝ä∏ À s¡Tø£ÿeTà $‘·+‘·Te⁄>± |ü⁄{Ï+º {À¢ yÓ{#ºÏ êøÏ] #ÓjT· ´˝Òø£
|ü+‘·T\T>±] ‘√≥≈£î yÓ[flb˛sTT |ü⁄q]«yêVü≤+ #˚dTü ø√>±, s¬ +&√ ø£<˝ä∏ À ãT#·ÃeTà
‘·q≈£î <äøÿ£ ì J$‘·dTü K+ ‘·q ‘·eTTàìøÏ <äøÿ£ ≈£î+&Ü dü‘êsTTdüT+Ô ~, Ä‘·às¡øD å£ ø√düyT˚ .
eT÷&√ ø£<∏ä˝À uÛÑÁ<ë+ã ‘·q $‘·+‘·T ≈£L‘·T]ì #·~$+∫ eT∞fl ô|[fl#˚düTÔ+~.
#·\+sêdæq ªX‚weü Tàμ, ª$‘·+‘·Te⁄μ e+{Ï ø£<˝ä∏ À¢ $‘·+‘·Te⁄\ J$‘ê\qT ∫Á‹+#ês¡T.
eTT<äT›ø£èwüí sêdæq ª‘Ó*$μ ø£<∏ä˝À >√e⁄\eTà, ªø±\+ ø£*Œ+#˚ e÷s¡TŒμ˝À ø£eT\
‹s¡T>∑Tu≤≥T #˚dqæ $‘·+‘·Te⁄\T>± ø£ì|ækÕÔsT¡ . ndüeT, eè<ä$Δ yêVü‰\˝Àì ndü+ã<ä‘Δ q· T
ªyÓT{Ï˝≤¶μ ˝À˝≤π> düTã“\øÏàå ªÁd”Ô ‘·‘«Ô· eTTμ, ø±‘ê´j·T˙<˚$ ªeT˙|üsT¡ ‡eTVü≤‘·´+μ ø£<˝ä∏ À¢
∫Á‹+#·>±, u≤\´$yêVü‰\ Á|üV≤ü düHêìï #ÓsT¡ ≈£î |ü*¢ •esêeTj·T´ ª|üXÊÃ‘êÔ|eü TTμ
ø=&Ée{Ï>+∑ {Ï ≈£î≥T+ãsêe⁄ ª~«rj·T+μ, sê|òTü esêe⁄ ª|ü&TÉ #·Tô|fi≤fl+μ, j·TqeT+Á&É
kÕ+ã•esêe⁄ ªÁ>∑V≤ü #ês¡+μ _. lìyêdüXs¯ à¡ ªsê»j·T´ k˛eTj·÷E\Tμ, wüãïMdüT
qs¡dæ+Vü‰sêe⁄ ªu≤*ø±$˝≤|üeTTμ e+{Ï ø£<∏ä˝À¢ n~ÛπøåbÕ‘·àø£+>± s¡∫+#ês¡T.y˚XÊ´
düeTdü´qT >∑T]+∫ ªdü+düÿs¡VÔ ≤ü è<äjT· +μ ‘·sê«‘· eTT<äTø› è£ wüí ª<äTsêX¯μ, ∫\Tø£\ |ü*¢
>√bÕ\kÕ«$T ªÁuÛÑeTμ e+{Ï ø£<∏ä˝À¢ yêfi¯fl J$‘· b˛sê{≤ìï ∫Á‹+#ês¡T. M{Ï˝À
‘·\e÷ìø£+ e+{Ï ø£<∏ä lbÕ<ä ªø£\T|ü⁄yÓTTø£ÿ\Tμ ndüèŒX¯´‘ê düeTdü´qT dü+|òüT
dü+düÿs¡D√<äéT+ ‘·–,Z kÕ«‘·+Á‘√´<äéT+ y˚>+∑ |ü⁄+E≈£î+≥Tqï <äX˝¯ À á s¬ +&ÉT
ñ<äé÷\ dü÷Œ¤]‘Ô √ nH˚øe£ T+~ ø£<≈ä∏ î£ \T ∫Á‹+#ês¡T. lbÕ<ä ªÇ˝≤¢+{Ï ‘·yê«sTT
eùdÔμ˝À eT‘·e÷]Œ&ç H˚|ü<∏ä´+˝À ndüèŒX¯´‘·qT ∫Á‹+#ês¡T. Væ≤+<ä÷ <ä[‘·T\T>±
ñqï|ü⁄Œ&ÉT #ÓsT¡ e⁄˝À ˙fi¯ófl eTT+#·Tø√ìe«ì nÁ>∑esêZ\ yêfi¯ófl eTTdæe¢ TT\T>± e÷]
#ÓsT¡ e⁄˝À <ä÷øÏ‘˚ H√s¡T ‘Óse¡ ì yÓq’ + áø£<.ä∏ ª|ü⁄\¢+sêEμ ˝À lbÕ<ä <ä[‘·T\˝Àì
n+‘·s‘Z¡ · yÓs’ T¡ <Ûë´ìï ∫Á‹+#ês¡T. >=≥TºeTT≈£îÿ\ eT+>±j·TeTà ªnjÓ÷´bÕ|ü+μ, ns¡e
yÓ+ø£≥kÕ«$T ªsT÷s¡eTàμ, ©˝≤düs√õì ªe÷~>∑yê&ÉTμ ã+<ëø£qø£*+π>X¯«s¡sêe⁄
ªÁ>∑T≈£îÿ&ÉT˙fi¯óflμ #·T+&É÷s¡T s¡e÷<˚$ ª<Ûsä à¡ ‘·*μ¢ yÓTT<ä˝q’… ø£<˝ä∏ À¢ ndüèŒdü´‘·qT >±+BÛ
uÀ<Ûäq\ H˚|ü<∏ä´+˝À ∫Á‹+#ês¡T. nC≤„‘·yêdæ ªyÓ{Ïºe÷~>∑μ e+{Ï ø£<∏ä\T kÕúìø£
H˚|<ü ´ä∏ +˝À+∫ e#êÃsTT. dü+|òTü düÿs¡D√<äéT ø£<ë∏ ìø£˝À¢ ùV≤‘·Tyê<ä+, e÷qe‘ê yê<ä+
Á|ü<ëÛ q dü÷Á‘ê\T>± |üì#˚XÊsTT.
6. Á|ü|+ü #·jT· T<äeΔ T÷ ` Ä]úø£ e÷+<äéT÷ ` ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£
kÕ«‘·+Á‘√´<äéT+ yÓTT\ø£<Xä ˝¯ Àñ+&É>± yÓTT<ä{Ï Á|ü|+ü #·jT· T<ä+Δ (1914-19)
C≤rjÓ÷<äéT+ rÁe<äX˝¯ À ñ+&É>± s¬ +&Ée Á|ü|+ü #· j·TT<ä+Δ (1939-45) »]>±sTT.
eT<Û´ä ˝À 1929-34 eT<Û´ä Ä]úøe£ ÷+<ä´+ Á|ü|+ü #·<X˚ Ê\qT n‘·˝≤≈£î‘·\+ #˚d+æ ~.
á ø±˝≤H˚ï Äø£* eTTô|Œ’ \T n+{≤s¡T. ‘Ó\T>∑T ø£<≈ä∏ î£ \T yÓTT<ä{Ï Á|ü|+ü #·jT· T<ëΔìï
>∑T]+∫ ø£<\ä∏ T sêdæq≥T¢˝<Ò Tä . Ä]úøe£ ÷+<ä´+ MT<ä y˚\÷] •esêeT XÊÁdæÔ ª&çÁô|wüHé
#Ó+ãTμ nH˚ >=|üŒ ø£<ä∏ sêXÊs¡T. ~«y˚<Tä \ sêe÷sêe⁄ nH˚ Áu≤Vü≤àD j·TTe≈£î&ÉT
_.@. #·~yê&ÉT. &ç|Pü ´{Ï ø£˝ø… sº£ ≈Y î£ n\T¢&TÉ . sêe÷sêjYT ~«y˚~ _.m.ÄqsY‡ nì
–˝Ÿº nø£så ê\‘√ uÀs¡T¶ y˚dTü ≈£îHêï&ÉT. ñ<√´>∑+˝Ò<Tä . Ä]úø£ Çã“+<äT\ e\¢ eT+∫
uÛ≤s¡´ ‘·T\dæ ªô|fi≤fl+_&É¶*ï b˛wæ+#·˝Òì yê&ç$ ô|fiËfl+<äT≈£î #˚düT≈£îHêïyé?μ nH˚
|ü]dæ‹ú edüT+Ô ~. ÄK]øÏ uÛ≤s¡´ ‘ê[ì ‘Ó+∫ uÛsÑ Ô¡ #˚‹øÏdTü +Ô ~. ∫e]øÏ ˇø£ ø£fi≤XÊ\
Á|æì‡bÕ˝Ÿ <ä>∑Zs¡øÏb˛sTT ñ<√´>∑+ ø√dü+ sêe÷sêe⁄ ÁbÕ<Û˚j·T|ü&ÉT‘·T+fÒ, ‘·T\dæ
sê–#Ó+ãT MT<ä ª$Tôd‡dt sêe÷sêjYT ~«y˚~μ nì ‘ês¡T‘√ sêdüTø=ì _Ûø±å ≥q≈£î
ãj·T\T<˚sT¡ ‘·T+~. eT<Û´ä ‘·s>¡ ‹∑ J$‘·+ MT<ä Ä]úøe£ ÷+<ä´+ #·÷|æq Á|üu≤Û yêìøÏ
kÕøÏå áø£<.ä∏ áe÷s¡+Z ˝À ô|eTàsêE sê»>√bÕ\+ ªnÁø£eT$uÛ≤>∑+μ, ∫+‘·\bÕ{Ï
lsêeTT\T ªn$ j·TT<ä|Δ ⁄ü s√E\Tμ e+{Ï ø£<\ä∏ T sêXÊs¡T. s¬ +&Ée Á|ü|+ü #· j·TT<ä+Δ
H˚|<ü ´ä∏ +˝À ø=&Ée{Ï>+∑ {Ï ≈£î≥T+ãsêe⁄ nH˚ø£ ø£<\ä∏ T sêXÊs¡T. j·TT<äΔ nqTuÛyÑ ê\T
#Ó|Œæ q ˇø£ $T*≥Ø ø±´ô|Hº é ø£<≈ä∏ î£ Áø=$«&ç \ø£àå qï ª$»jÓ÷e‘·‡eeTTμ ø£<ä∏ sêXÊs¡T.
j·TT<äøΔ ±\+˝À n‹‘Ó*$ Á|ü<]ä Ù+∫ ÁbÕD≤\T ø√˝ÀŒsTTq |æ]øÏyê&ç ø£<>ä∏ ± Á‹|ü⁄s¡Hì˚
>√|”#æ +· <é ª|æ]øÏyê&ÉTμ ø£<qä∏ T sêXÊs¡T. j·TT<äΔ ø±\+˝À s¡cÕ´ >¬ \TdüTqÔ ï≥T¢ »s¡à˙
z&çb˛sTTq≥T¢ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À k˛wü*düTº sê»´+ edüTqÔ ï≥T¢ ø£\\Tø£qï |”&¢ sÉ T¡ >∑TeTkÕÔ
>∑Ts¡ej·T´ ø£<qä∏ T #êk˛ ªuÛ\Ñ ÷¢ød£ «ü |üï+μ>± sêXÊs¡T. n˝≤π> ôd{Ïº áX¯«s¡sêe⁄ ªu≤+ãT\T
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 125
|ü&H¶É ê&ÉTμ, nC≤„‘· ªzø£<μä∏ #·<eä <ä–q$. ‹\ø˘ ø£<˝ä∏ À¢ ≈£L&Ü áj·TT<äΔ Á|üdøü ÔÏ edüT+Ô ~.
7. kÕ«‘·+Á‘√´<äéT+ ` ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£
dü+|òTü dü+düÿs¡D√<äéT+ ø=qkÕ>∑T‘·T+&É>±H˚ sê»ø°jT· <äèø£Œ<∏+ä ‘√ uÛ≤s¡‘<· X˚ Êìï
Á_{°wt e\dü bÕ\≈£î\ qT+&ç $eTTø£Ô+ #˚j·÷\qï Äø±+ø£å‘√ kÕ«‘·+Á‘√´<äéT+
yÓTT<ä˝…’+~. ‘Ó\T>∑T s¡#·sTT‘·≈£î yÓTT<ä{Ï kÕ«‘·+Á‘√´<äéT+ Hê{ÏøÏ ˝Òì kÕVæ≤‘·´
#Ó‘’ q· ´+ ‘·sê«‘· kÕ«‘·+Á‘√´<äéT ø±˝+ Hê{ÏøÏ e∫Ã+~. >±+BÛJ Hêj·Tø£‘«· +˝À
q&ç∫q kÕ«‘·+Á‘√´<äé÷ìï ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£˝À¢ 1925 ÁbÕ+‘ê\ qT+&ç nH˚øe£ T+~
ø£<≈ä∏ î£ \T Á|ü‹_+_+#ês¡T. ø=+<äsT¡ Á|üd<æ Δä ø£<≈ä∏ î£ \T, nH˚≈î£ \T nÁ|üd<æ Δä ø£<≈ä∏ î£ \T á
ñ<äé÷ìï ø£<˝ä∏ À¢ ∫Á‹+#ês¡T.
e´øÏÔ>∑‘· Äq+<äy˚T <˚X¯Á|üjÓ÷»Hê\ø£Hêï eTTKéTì uÛ≤$+#˚ Ád”Ô, ‘·q uÛÑs¡Ô
düVü‰j·T ìsêø£s¡D√<äéT+˝À bÕ˝§Zì C…’\TbÕ˝…’ ø£åj·Tyê´~ÛÁ>∑düTÔ&Ó’ eTs¡D≤edüú≈£î
#˚s¡Tø√e&Üìï >∑T]Ô+∫ ‘·q ‘·|ü⁄ŒqT ‘Ó\TdüTø=ì uÛÑs¡Ô ñ<äé÷ìï ø=qkÕ–+∫q
rs¡TqT #·\+ ªdüTo\μ ø£<˝ä∏ À ∫Á‹+#ês¡T. Äj·Tq ø£<\ä∏ ˝À Ç~ ns¡T<Óq’ ø£<ë∏ ìø£.
‘êqT ã‹≈£î+fÒ ‘·q ø=&ÉT≈£î kÕ«‘·+Á‘√´<äéT+˝ÀøÏ yÓfifl¯ &Éì Á>∑V≤æ +∫ u≤$˝À <ä÷øÏ
eTs¡D+Ï ∫ ø=&ÉT≈£îqT ñ<äéT+˝ÀøÏ |ü+|æq eTTdü*‘·*¢ ø£<ä∏ ª‘ê´–ìμ. s¡#s· TTÁ‹ yÓT<Æ yä √\T
|ü<ëàe‹. Áù|$T+∫ eT‘ê+‘·s¡ $yêVü≤+ #˚düTø=ì n‹Ô+{Ï yêfi¯ófl ‘·]y˚TùdÔ
kÕ«‘·+Á‘√´<äéT+˝À X‚wü J$‘êìï >∑&|ç qæ eTVæ≤fi¯ düsfi¡ ¯ >±<Ûä ªme]<ä<èä wü+º μ. s¡#s· TTÁ‹
ãdüesêE yÓ+ø£≥sê»´\øÏåà. ~≈£îÿ˝Òìyêfi¯flqT, ≈£î≥T+ã ‹s¡düÿè‘·T\qT #˚s¡Bdæ
kÕ«‘·+Á‘√´<äéT ø±s¡´ø£s\Ô¡ T>± ‘·j÷· s¡T#˚dqæ eTVæ≤fi¯ ø£<ä∏ ªH˚ <Ûqä ´ HÓ‹’ ìμ. s¡#s· TTÁ‹
>∑TeTà&ç<ä\ <äTsêZu≤sTT. kÕ«‘·+Á‘√´<äéT Á|üuÛ≤e+ ∫qï|æ\¢˝À¢øÏ ôd’‘·+ m˝≤
#=#·TÃ≈£îb˛sTT+<√ ã+<ë ø£qø£*+π>X¯«sêe⁄ ªHêsTT+{À¢ ≈£L&Ü Á|üy˚•+∫+<˚μ,
∫+‘êBøÏ‘å T· \T ªdü÷]ƒdr” yÓ+ø° C…\’ TÁ|üyX˚ +¯ μ, ø£sT¡ D≈£îe÷s¡ ªùdyê<Ûsä à¡ +μ e+{Ï ø£<˝ä∏ À¢
∫Á‹+#ês¡T. Á_{°wt Á|üuTÑÛ ‘√«<√´>∑T\ Çfi¯fl˝À¢øÏ ≈£L&Ü ñ<äéT+ Á|üy•˚ +∫ yêfi¯flqT
ÄX¯Ãs¡´ #·ø‘Ï T· *ï #˚dqæ rs¡T≈£î á ø£<\ä∏ T ì<äsÙ¡ Hê\T. ñ<äé÷ìøÏ <ä÷s¡+>± ñ
+≥÷ u≤<Ûä´‘ês¡Væ≤‘·+>± Á|üe]Ô+#˚ ≈£îÁsêfi¯¢qT ñ<äéT+˝À ‘·\eTTqø£\T>± ñqï
eTVæ≤fi¯\T #êø£#ø· ´£ +>± dü+düÿ]+∫ ñ<äéT+˝ÀøÏ s¡|Œæ +∫q kÕVü≤kÕìï ∫Á‹+#˚~
ªø£<øä∏ ±<äTμ. (‘ê&çHê>∑eTà) >±+BÛJ ≈£î{°s¡ |ü]ÁX¯eT dæ<ëΔ+‘êìï Ä#·sD¡ ˝À ô|{Ïº ã‹øÏ#&Ó ç
eT∞fl |ü⁄qs¡TJ®eq+bı+~q eTVæ≤fi¯>±<Ûä ª≈£î{°s¡ \øÏμå . (ø£q|ü]Ô es¡\ø£àå eTà) düe÷»+
m<ä>∑e\dæq+‘·>± m<ä>∑ø£b˛e&É+ e\¢ ñ<äéT+˝À bÕ˝§Zqï Ád”Ô\T #Ó&çb˛sTTq
yêfi¯ófl>± eTTÁ<äyj ˚ T· ã&çq yêdüyÔ êìï õ.$.ø£ècÕísêe⁄ ªnìs¡«#·˙j·T U≤´‹μ ø£<˝ä∏ À
Á|ü‹_+_+#ês¡T. n˝≤π> ñ<äéT+˝À bÕ˝§ZH˚ Ád”\Ô qT |ü⁄s¡Twüß\T nbÕs¡+ú #˚dTü ≈£î+fÒ
ø£*>π <äTwüŒ]D≤e÷*ï ªHêØ Vü≤è<äjT· eTTμ ø£<˝ä∏ À ∫Á‹+#ês¡T ô|eTàsêE sê»>√bÕ\+.
kÕ«‘·+Á‘√´<äéT ø±\+˝À $s¡T<äΔ n_Ûs¡T#·T\T >∑\ uÛ≤sêúÛÑs¡Ô\T $&çb˛sTT eT∞fl
nH˚ø£ |ü]D≤e÷\ e\¢ Ä ñ<äéT+ Á|üuÛ≤e+‘√ yêfi¯ófl ø£\TdüT≈£îqï rs¡TqT
#·+Á<äøfi£ ª¯ Áù|eT y˚~ø£ MT<äμ ø£<˝ä∏ À ∫Á‹+#ês¡T. ˇø£ ∫qï ne÷àsTT Ä≥˝≤&ÉT≈£îH˚
ej·TdüT˝À ˇø£ kÕ«‘·+Á‘√´<äéT ø±s¡´ø£sÔ¡ |ü]#·jT· +‘√ dü÷Œ¤]Ô bı+~ Ä ñ<äé÷ìøÏ
Hêj·Tø£‘«· + eVæ≤+#˚ <äX≈¯ î£ m~–q rs¡TqT sêj·Tdü+ yÓ+ø£≥•e⁄&ÉT ª˙\y˚DμÏ ø£<˝ä∏ À
Á|ü<ä]Ù+#ês¡T. kÕ«‘·+Á‘√´<äé÷ìï Äsê<ÛäHê uÛ≤e+‘√ ø=+<äs¡T ∫Á‹ùdÔ $eTs¡Ù
Hê‘·àø£+>± Ç+ø=+<äsT¡ ∫Á‹+#ês¡T. eT˝≤¢~ sêeTø£èwüí XÊÁdæÔ ª¬ø+’ ø£s´¡ +μ, eTT<äTø› è£ wüí
ªHêeT+Á‹μ, ø=.≈£î ªcÕe⁄ø±s¡Tμ e+{Ï$ á s¬ +&√s¡ø+£ ø£<ë∏ ìø£\T. <˚Xk¯ Õ«‘·+Á‘·´+
ø£Hêï dü+|òTü dü+düÿs¡D eTTKéTì lbÕ<ä ªyÓTT<ä{<Ï ë&çμ ø£<ä∏ #Ó_‘˚, dü+|òTü dü+düÿs¡D
ø£Hêï sê»ø°jT· dü«‘·+Á‘·yT˚ eTTKéTì ª|üPs¡«»qà <ë+|ü‘´· +μ ø£<ä∏ #ÓãT‘·T+~. Ç+ø±
Ç˝≤+{Ï$ mH√ï ø£<∏ä\T kÕ«‘·+Á‘√´<äéT+˝Àì _Ûqï<äX¯\qT _ÛqïbÕsêÙ«\qT
∫Á‹+#êsTT.
8. nuÛTÑ ´<äj÷Ó <äéT+ ` ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£
Ä]úø£ düe÷q‘·«+, $eø£,å <√|æ&,ç nD∫y˚‘\· e´‹πsø£‘,· ÁXÊ$Tø£ »qÁX‚jT· düT‡,
j·TT<äΔ e´‹πsø£‘,· XÊ+‹ ø±eTTø£‘,· n+‘·sê®rj·T <äèwæº nuÛTÑ ´<äjT· kÕVæ≤‘·´+ \ø£Då ≤\T.
e÷]ÿ‡»+ <ëìøÏ H˚|<ü ´ä∏ +. >∑‹‘ê]ÿø£ #ê]Á‘·ø£ uÛÖ‹ø£yê<ä+ <ëì ‘ê‹Ô«ø£ |ü⁄Hê~.
s¡cÕ´ $|üe¢ + ‘·sê«‘· <ëì Á|üu≤Û e+ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ MT<ä |ü&ç nuÛTÑ ´<äjT· kÕVæ≤‘ê´ìøÏ
e÷s¡+Z @s¡Œ&ç+~. es¡+Z <äèø£Œ<∏+ä ‘√ s¡#q· #˚jT· &É+ yÓTT<ä˝+’… ~. e÷qe dü+ã+<Ûë\˝À
&ÉãT“ bÕÁ‘·qT $X‚w¢ +æ #·&+É e+{Ï ø=‘·Ô <Û√s¡DT\T yÓTT<ä\j·÷´sTT. ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏
s¡#s· TT‘·\T nuÛTÑ ´<äjT· <äèø£Œ<∏+ä ‘√ ñ<äéTkÕúsTT˝À nH˚ø£ ø£<ë∏ ìø£\T sêXÊs¡T. ‘Ó\T>∑T
kÕVæ≤‘·´ #·]Á‘·˝À Ç<=ø£ ô|<ä› n<Ûë´j·T+. e÷]ÿ‡C≤ìï ÄyÓ÷~+#·ì yêfi¯ófl ≈£L&Ü
e÷qMj·T <äèø£Œ<∏+ä ‘√ nuÛTÑ ´<äjT· ø£<ë∏ ìø£\T sêXÊs¡T.
‘Ó\T>∑T˝À yÓTT<ä≥ n≥º&TÉ >∑T »q+ >∑T]+∫ ø£<\ä∏ T sêdæq s¡#s· TT‘· ∫+‘êBøÏ‘å T· \T.
<ëdü]bÕ≥, düT>±* ≈£î≥T+ãeTT, #Ó+#·TsêDÏ ø£<\ä∏ ˝À dü+#ês¡ ÁXÊ$Tø£ »Hêìï >∑T]+∫
ø£<∏ä\T sêdææ ‘Ó\T>∑T ø£<∏ë kÕVæ≤‘·´+˝À ø=‘·Ô yêøÏfi¯ófl ‘Ós¡#ês¡T BøÏå‘·T\T. #·\+
e÷]ÿ‡C≤ìï ÄyÓ÷~+∫q≥T¢ ˝Ò<äT>±ì Ád”Ô |ü⁄s¡Twü dü+ã+<Ûë\˝À $|ü¢yê‘·àø£yÓTÆq
e÷s¡TŒ\qT ø√s¡T‘·÷ ªÄyÓT ‘ê´>∑+μ, ªz|ü⁄e⁄« |üPdæ+~μ, ªC…\d”μ, ªÄsêÁ‹μ e+{Ï
ø£<ë∏ ìø£\T sêXÊs¡T. Äø±X¯+˝Àdü>+∑ >± ù|s¡Tbı+~q Ád”CÔ ≤‹ |üøbå£ Õ‘·+ eVæ≤+∫ #·\+
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 127
‘Ó\T>∑T ø£<qä∏ T n_Ûeè~Δ #˚XÊs¡T. ø£sT¡ D≈£îe÷s¡ nH˚ s¬ yÓq÷´ n~Ûø±] HÓ\÷¢sT¡ õ˝≤¢
qT+&ç ªø£j÷· ´ø±\Teμ, ª|üXó¯ e⁄\ ø=≥º+μ, ª_fi¯fl\yÓTT\‘ê&ÉTμ,ª ø=‘·#Ô |Ó ⁄ü Œ\Tμ, e+{Ï
ø£<\ä∏ ˝À uÛ≤s¡rj·T Á>±e÷\˝Àì es¡Z yÓs’ T¡ <Ûë´\qT ∫Á‹+∫ |”&‘ç · »q |üøbå£ Õ‘·+
eVæ≤+#ês¡T. yÓTT<ä{Ï kÕ]>± <ä[‘·T\qT >∑T]+∫ m≈£îÿe ø£<∏ä\T sêdæq yês¡T
ø£s¡TD≈£îe÷s¡.
nuÛTÑ ´<äjT· ø£<qä∏ T e÷Øÿ‡j·T dæ<ëΔ+‘ê\ Á|üe÷D≤\≈£î ñ<ëVü≤s¡D\T>± #˚dqæ
|òTü q‘· ø=&Ée{Ï>+∑ {Ï ≈£î≥T+ãsêe⁄>±]<˚. eTìwæ Á|ües¡qÔ yÓqTø£ ñ+&˚ kÕe÷õø£
X¯≈î£ *Ô ï >∑T]+∫q ne>±Vü≤q ø£*–dü÷Ô s¡#q· \T #˚XÊs¡T ø=.≈£î. ≈£î≥T+ã+, düe÷»+
M{Ïì Äe]+∫ ñqï sê»´+, M{Ï Ä~Û|‘ü ´· +˝À »]π> nH˚øs£ ø¡ ±\ dü+|òTü s¡¸D\T
Äj·Tq ø£<\ä∏ T>± eT*#ês¡T. es¡Z düe÷»+˝À |”&qÉ mìï s¡ø±\T>± ñ+≥T+<√ ªqTe⁄«\T
‘Ó\ø£|+æ &çμ, ªÇ+‘·˝À ñ+~μ, ª≈£î\<˚«wü+μ, ªø=‘·JÔ $‘·+μ, ª≥÷´≥sYμ e+{Ï ø£<ë∏ ìø£˝À¢
Á|ü<]ä Ù+#ês¡T. ‘ÓHê* ÁbÕ+‘· eT<Û´ä ‘·s>¡ ‹∑ Áu≤Vü≤àD ≈£î≥T+ã J$‘ê\T Ä<Ûës¡+>±
e÷qe dü+ã+<Ûë\˝À Ä]úø±+X¯+ ìs¡«Væ≤+#˚ bÕÁ‘·qT ∫Á‹+∫ nuÛTÑ ´<äjT· ø£<≈ä∏ î£
ìs¡«#·q+ #ÓbÕŒs¡T ø=.≈£î. ‘·sê«‹ ø±\+˝À >√|æ#·+<é, e÷>√K˝Ò, sê$XÊÁdæÔ,
s¡+>∑Hêj·Tø£eTà, yêdæs¬ &ç¶ d”‘ê<˚$, XÊs¡<,ä ô|~›u§Û ≥¢ düTã“sêeTj·T´, dæ.mdt.sêe⁄,
#ê>∑+{Ï k˛eTj·÷E\T, Äs¡TÁ<ä, k˛eTdüT+<äsY, ‹\ø˘, ¬ø.düuÛ≤, eT<ÛäTsê+‘·ø£+
sêC≤sê+, ø=\ø£\÷øÏ ÇHêø˘ e+{Ï ndü+U≤´ø£ s¡#s· TT‘·\T nH˚ø£ J$‘· ø√D≤\qT
nuÛTÑ ´<äjT· ø£<\ä∏ T>± s¡∫+∫ n_Ûeè~Δ #˚XÊs¡T. Ä]úø±+XÊìï düèŒ•+#·≈î£ +&ÜH˚ bÕ\>∑T$Tà
|ü<àä sêE e+{Ï yêfi¯ófl e÷qMj·T <äèwæº ø√D+ qT+&ç nuÛTÑ ´<äjT· ø£<≈ä∏ î£ <√Vü≤<ä+
#˚XÊs¡T. sê$XÊÁdæÔ ª|æ|*” ø£+μ es¡Z düe÷» dü«uÛ≤yêìï Ä$wüÿ]+∫ ‹s¡T>∑Tu≤≥TqT
|ü]cÕÿs¡+>± #·÷|æ+~. Hê´j·Teédü˝ú À b˛©düTeédü˝ú À yÓTT‘·+Ô sê»éédü˝ú À >∑\
<√|æ&ç dü«uÛ≤yêìï sê$XÊÁdæÔ ø£<˝ä∏ À Ä$wüÿ]+#ês¡T. Äs¡TkÕsê ø£<\ä∏ T, Äs¡T kÕs√ø£<\ä∏ T,
ãTT≈£îÿ\T e+{Ï$ ‘Ó\T>∑T˝À ø=‘·Ô n<Ûë´j·÷ìï düèwæ+º #êsTT. ø=\ø£\÷] ª}s¡u≤$μ
ª‘·\˝ÒH√&ÉTμ, ª|æ+&ûøè£ ‘·XÊ{Ïμ, ªÄø£*μ e+{Ï ø£<˝ä∏ À¢ <ä[‘· ãVüQ»q J$‘ê\qT Á|ü>‹∑ o\
<äèø£Œ<∏+ä ‘√ ∫Á‹+#ês¡T. dæ.mdt.sêe⁄ ªsê»˙‹μ ø£<ä∏ <Ûeä fi‚X«¯ s¡+ Äqø£≥º ÁbÕ+‘·+˝À
eékÕj·T ≈£L©\qT dü+|üqï s¬ ‘’ T· \T <√#·T≈£îH˚ rs¡TqT Á|ü‹_+_+∫+~. ô|~›u§Û ≥¢
düTã“sêeTj·T´ ªeTTdü\eTà eTs¡D+μ,ªø£fifl¯ CÀ&ÉTμ e+{Ï ø£<\ä∏ T kÕ«‘·+Á‘·´ |ò˝ü ≤\T me]øÏ
<äø±ÿj·Tì Á|ü•ïkÕÔsTT. ‹\ø˘ ªÄXÊøÏsD ¡ +μ Ä]úø<£ Tä dæ‹ú e÷qe⁄ì Ä˝À#·q˝À¢ ø£*–+#˚
≈£î<äT|ü⁄qT Á|ü‹_+_düT+Ô ~. nuÛTÑ ´<äjT· ø£<ë∏ ìø£˝À¢ <ëX¯s~¡ ∏ s¡+>±#ês¡´ sêdæq ª#·<Tä e⁄μ
e+{Ï ø£<∏ä\T n_Ûeè~Δ˝Àì yÓ\T>∑T Nø£≥¢qT Á|ü<ä]ÙkÕÔsTT. ã*yê&É ø±+‘êsêe⁄,
sêsê, øπ ‘·T$X¯«Hê<∏ä s¬ &ç,¶ #ê>∑+{Ï ‘·T\dæ, |æ.sêeTø£ècÕís¬ &ç,¶ bÕ|æHì˚ •eX¯+ø£s,Y
dü<ëq+<ä XÊs¡<,ä <˚esêE eTVü‰sêE, C≤‘·l, uÀj·T»+>∑jT· ´, ‘ê&ç–] b˛‘·sêE,
yÓTT<ä˝q’… yêfi¯ófl _Ûqï ø±˝≤˝À¢ _Ûqï ÁbÕ+‘ê\˝À nuÛTÑ ´<äjT· ø£<qä∏ T n_Ûeè~Δ #˚XÊs¡T.
nuÛTÑ ´<äjT· ø£<ë∏ ìø£qT eTVü‰düeTTÁ<ä+>± #˚dqæ ‘Ó\T>∑T ø£<≈ä∏ î£ \T˝…+<äs√ ñHêïs¡T.
e÷>√K˝Ò ÁXÊ$Tø£ esêZ\ J$‘êìï yêfi¯fl uÛ≤wü˝ÀH˚ nø£så ã¡ <ä+Δ #˚dqæ yêdü$Ô ø£ yê<ä
s¡#s· TT‘·. >√K˝Ò nq>±H˚ ªã\¢ø≥ £ º bÕ|üjT· ´μ ø£<ä∏ eTqdüT˝À yÓT<äT\T‘·T+~. Á|ü»*ï
ø±\Te<ë{Ïd÷ü Ô ã‹πø bÕ|üjT· ´ bÕÁ‘· ∫Á‘·D˝À >√K˝Ò >√]ÿ e÷sêZìï nqTdü]+#ês¡T.
ø£sT¡ D≈£îe÷s¡ ªø=‘·#Ô |Ó ⁄ü Œ\Tμ nuÛTÑ ´<äjT· ø£<ë∏ kÕVæ≤‘·´+˝À eTÚq+>± ‹s¡T>∑Tu≤≥T
#Ó’‘·Hê´ìï Á|üuÀ~Û+#˚ ø£<∏ä. #êk˛ ªm+|ü⁄μ n<Û√»>∑‘·‡Vü≤À<äs¡T\ J$‘·+˝À ≈£L&Ü
Ä]úø£ dü÷Á‘·+ m˝≤ |üì#˚dTü +Ô <√ ‘Ó*j·TCÒdTü +Ô ~. $X¯«Hê<∏ä ªeTT>∑TsZ T¡ <=+>∑\Tμ e+{Ï
ø£<∏ä sêXÊs¡+fÒ nuÛÑT´<äj·T kÕVæ≤‘·´ Á|üuÛ≤ey˚T qqT≈£î+{≤qT. XÊs¡<ä ªs¡ø£ÔdüŒs¡Ùμ
nuÛTÑ ´<äjT· ø£<ë∏ #·]Á‘· Wqï‘ê´ìøÏ ì<äsÙ¡ q+. n&ç$ u≤|æsêE ªqs¡dqü ï bÕbÕsTTμ
>=|üŒ sê»ø°jT· Á|üXï¯ y˚dqæ kÕ+|òTæ ø±]úøø£ <£ .ä∏ >√|æ#+· <é ªeTeTø±s¡+μ eékÕj·T
J$‘êìøÏ ø£fi≤s¡÷|ü+.
9. ‘Ó\+>±D≤ $yÓ÷#·H√<ä´ä eT+ ` ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£
1917 Hê{Ï s¡cÕ´$|üe¢ + ‘·sê«‘· Á|ü»\T |”&øÉ £ sê»´+ qT+&ç ‘·eTqT ‘êeTT
$eTTø£+Ô #˚dTü ø√&ÜìøÏ ñ<ä´$T+∫q #·]Á‘· ‘Ó\+>±D≤ Á|ü»\<˚. 1918 ÁbÕ+‘·+˝À
Á|ü»\T kÕ+düÿè‹ø£ #Ó‘’ q· ´+‘√ bÕ˝§Zì ìs¡«Væ≤+∫q Ms√∫‘· bÕÁ‘·qT nH˚ø£ ø£<ë∏ ìø£\T
ø°]+Ô #êsTT. 1951 nø√ºãsY 20<ëø± ø=qkÕ–q á ñ<äéT+˝Àì nH˚ø£ <äX*¯ ï
‘Ó\T>∑T ø£<∏ëìø£ Á|ü‹_+_+∫+~. 1940øÏ eTT+<äT <˚X¯eTTKT\T, n~Ûø±s¡T\
<Ís¡H® ê´\qT Væ≤+dü\qT ∫Á‹+#˚ ø£<\ä∏ T e#êÃsTT. 1948 ‘·sê«‘· Á|ü»\T #˚dqæ
Á|ü‘´· ø£å b˛sê{≤ìï Á|ü<]ä Ù+#˚ ø£<\ä∏ T e#êÃsTT. á ñ<äéT+ Á|üu≤Û e+‘√ <ë<ë|ü⁄
70 ø£<ë∏ ìø£\T e#êÃsTT. (Á|üC≤kÕVæ≤‹, ‘Ó\+>±D Á|üC≤b˛sê≥ dü+∫ø£)
1920˝À $dü÷ï] <˚XŸeTTUŸqT m~]+∫ Vü≤‘·´≈£î >∑T¬s’q ã+<ä^ J$‘êìï
|æ.yÓ+ø£fXÒ «¯ s¡sêe⁄ ªs¡V≤æ +u≤sTTμ ø£<>ä∏ ± sêXÊs¡T. Á|ü»\|üø±å q ì*∫q dü+>∑+ Á|üu≤Û e+
‘Ó*j·Tø£ }fiÀ¢øÏ e∫Ãq –sê›es¡T |ü]dæ‹ú ì ø±+#·q|ü*¢ ∫qyÓ+ø£≥ sêe÷sêe⁄ ª<ëe‘·Tμ
ø£<˝ä∏ À Á|ü<]ä Ù+#ês¡T. sπ DÏ>T∑ +≥ b˛sê≥+˝À eTs¡D+Ï ∫q >√bÕ\¬s&ç¶ MT<ä Á|üj÷· >∑
ªqeC≤>∑è‹μ, ø¬ .m˝Ÿ. qs¡d+æ Vü‰sêe⁄ ªneTs¡Ms¡T&ÉTμ ø£<\ä∏ qT s¡∫+#ês¡T. b˛sê≥+˝À
Ád”\Ô T ìs¡«Væ≤+∫q bÕÁ‘·qT ‘·TeTà\ yÓ+ø£Á{≤eTj·T´ ªMTs¡T>¬ \TkÕÔsT¡ μ ø£<>ä∏ ± sêXÊs¡T.
Äs√>∑´+ #Ó&qç ≈£L‘·T]ì yÓqTï‘·{ºÏ b˛sê≥+˝ÀøÏ |ü+|æq Ád”ìÔ , eTs√Ád”ìÔ s¡ø+åÏ #·&+É
ø√dü+ e&çôd\qT Äj·TT<Û+ä >± #˚dTü ø=ì Ç<äs› T¡ ôdì’ ≈£î\qT #·+|æ ‘·TbÕøÏ>T∑ fi¯fl≈£î ã˝…q’
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 129
eTs√Ád”ìÔ áø£<˝ä∏ À Á|ü‹_+_+#ês¡T ‘·TeTà\. n˝≤π> <Ís¡q® ´+>± ‘·qqT e÷quÛ+Ñ >∑+
#˚dqæ ôdq’ ´+ ø£e÷+&ÉsT¡ qT eT≥Tºu{… qºÏ Ád”Ô kÕVü≤kÕìï ‘ÓHï˚ {Ïd÷ü ] ªeTVü‰X¯øμÔÏ ø£<˝ä∏ À
∫Á‹+#ês¡T. dæ.$.ø£ècÕísêe⁄ ªH√{°dTü μ ø£<ä∏ dü+>∑+ n~Ûø±s¡T\ bÕ*≥ dæ+Vü≤dü«|üïyÓTqÆ
rs¡TqT ‘Ó\T|ü>±, düTs¡es¡+ Á|ü‘ê|üs¬ &ç¶ ªdü+>∑+|ü+‘·T\Tμ ø£<ä∏ dü+>∑+ Á|ü»\˝À ø£*–+∫q
~Ûø±ÿs¡dü÷Œ¤]Ôì Á|ü‹_+_+∫+~. Äe⁄\ |æ#·Ãj·T´ ª}πs–+|ü⁄\Tμ ø£<∏ä ø=eTs¡j·T´
eTs¡D+ ‘·sê«‹ |ü]dæ‘ú T· \qT ∫Á‹+∫+~. ø±fiÀJ Hêsêj·TDsêe⁄ ªeTqy˚Tqj·T+μ
e+{Ï ø£<\ä∏ T ‘Ó\+>±D≤ |ü]dæ‘ú T· \qT düJe+>± ∫Á‹+#êsTT. bı≥¢|*ü ¢ sêe÷sêe⁄
ªHê´j·T+μ áes¡dü˝À e∫Ãq >=|üŒ ø£<∏ä. ñ|üŒ\ \ø£åàDsêe⁄ sêdæq ª¬>]˝≤¢μ ø£<∏ä
‘Ó\+>±D≤ b˛sê≥+˝Àì nC≤„‘· n<Ûë´j·÷ìï Á|ü<]ä ÙdüT+Ô ~.
10. $|üy¢ √<äéT+ ` ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£
nH˚øe£ T+~ ñ<äéTø±s¡T*ï b˛>=≥Tº≈î£ qï ‘Ó\+>±D $eTTøÏÔ b˛sê≥+ 1951
nø√ºãsY˝À $s¡$T+|üã&çq ‘·sê«‘·, uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝Àì |ü]D≤e÷\ H˚|<ü ´ä∏ +˝À e÷]ÿ‡»+
˝…ìì»+ e÷y√ Ä˝À#·Hê$<Ûëq+ ÁbÕ‹|ü~ø£>± ‹]– 1967-69 eT<Û´ä ø±\+˝À
lø±≈£îfi¯+ õ˝≤¢˝ÀqT, Ä‘·sê«‘· 1969 qT+∫ ñ‘·Ôs¡ ‘Ó\+>±D≤ õ˝≤¢˝À¢q÷
ø=qkÕ–+~. |ü•ÃeTu…+>±˝Ÿ &Ü]®*+>¥ õ˝≤¢˝À q>∑\® ãØ ñ<äéT+>± yÓTT<ä˝’… nø£ÿ&ç
qT+∫ n~ Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ≈î£ bÕøÏ+~. yÓTT<ä{Ï ‘Ó\+>±D≤ b˛sê≥+˝À uÛ÷Ñ $T düeTdü´
Á|ü<ëÛ q+ø±>±, q>∑\® “Ø ñ<äéT+˝À uÛ÷Ñ b˛sê≥+‘√ bÕ≥T dæ+>∑sπ DÏ u§>∑T>Z q∑ T\T,
;&û ø±]à≈£î\ b˛sê≥+, –]»q b˛sê≥+ ≈£L&Ü ‘√&Éj÷· ´sTT. Hê\T>∑T <äXÊu≤›\T>±
kÕ>∑T‘·Tqï á ñ<äéT+˝À nH˚ø£ yêeT|üøå£ bÕØº\T bÕ˝§Z+≥THêïsTT. Á|üuTÑÛ ‘·« ìùw<ÛëìøÏ
>∑Ts¡e⁄‘·÷, ‹]– $»è+_ÛdTü qÔ ï~ áñ<äéT+. s¬ +&ÉTyÓ|’ ⁄ü ˝≤ ndü+U≤´ø£+>± eTs¡D≤\T
dü+uÛ$Ñ +#êsTT. sê»ø°jT· Hêj·T≈£î\T, n~Ûø±s¡T\T, ñ<äéTHêj·T≈£î\T, ø±s¡´ø£s\Ô¡ T,
ÁbÕD≤\T ø√˝ÀŒ‘·THêïs¡T. á q>∑\® “Ø ñ<äéT+ nH˚ø£ $|üe¢ dü+dü\ú ø£\sTTø£‘√
2004 nø√ºãs¡T˝À e÷y√sTTdüTº ñ<äéT+>± s¡÷bÕ+‘·s+¡ #Ó+~+~..
á ñ<äé÷ìï düeT]úd÷ü Ô á ñ<äéT+˝Àì $_Ûqï bÕsê«Ù\qT Á|ü‹_+_dü÷,Ô
$_Ûqï kÕe÷õø£ düeTdü´\qT $|üe¢ <äèø£Œ<∏+ä ‘√ ø£<≈ä∏ î£ \T nH˚ø£ ø£<*ä∏ ï sêXÊs¡T,
sêdüTHÔ êïs¡T. lø±≈£îfi¯ÁbÕ+‘·+˝À $|üy¢ êìøÏ |ü]dæ‘ú T· \T nqT≈£L\+>± ñqï yêdüyÔ êìï
ø±∞|ü≥ï+ sêe÷sêe⁄ 1964˝À s¡∫+∫q ªj·T»„+μ ø£<ä∏ eTT+<äT>±H˚ Á|ü<]ä Ù+∫+~.
Á>±e÷\T <√|æ&ûì\j·÷\T>± e÷], kÕ«‘·+Á‘ê´q+‘·s¡ n_Ûeè~Δ bÕ\ø£esêZ\πø
ñ|üj÷Ó >∑|&ü TÉ ‘·T+&É>± düe÷»+˝À rÁeyÓTqÆ e÷s¡TŒ\T sêe\dæq nedüsêìï áø£<ä∏
>∑T]Ô+∫+~. 1969˝À sê$XÊÁdæÔ ª|æ|”*ø£+μ ø=\ø£\÷] ª}s¡u≤$μ |”&ç‘· esêZ\
‹s¡T>∑Tu≤≥T dü«uÛ≤yêìï ∫Á‹+#êsTT.1953-67 eT<Ûä´ Á|üC≤kÕ«$Tø£ |ü<äΔ‹˝À
ø=qkÕ–q uÛ÷Ñ $Tb˛sê≥+ 1967 nø√ºãsY 31q @»ì‡ ÁbÕ+‘·+˝À »]π> dü<dä Tü ‡≈£î
edüTqÔ ï –]»qT\ô|q’ uÛ÷Ñ kÕ«eTT\T <ë&ç#j ˚ T· &É+‘√ 1968 qe+ãsY 25q kÕj·TT<Ûä
b˛sê≥+ yÓTT<ä˝+’… ~. yÓ+|ü{≤|ü⁄ dü‘´· +, Ä~uÛ≥ Ñ ø¬¢ ˝’ ≤dü+ kÕs¡<Tä∏ \T>± nø£ÿ&ç ù|<ä\T
ñ<äéT+ ˝ÒeBkÕs¡T. Ä ñ<äé÷ìï uÛ÷Ñ wüD+, mHé.mdt. Á|üø±wtsêe⁄, l|ü‹, _.{Ï.
sêe÷qT»+, eTs¡Tyê&É sêCÒX«¯ s¡sêe⁄ e+{Ï ø£<≈ä∏ î£ \T ‘·eT ø£<\ä∏ ˝À Á|ü‹_+_+#ês¡T.
ø±∞|ü≥ï+ sêe÷sêe⁄, sê$XÊÁdæÔ e+{Ï yêfi¯ófl áH˚|ü<∏ä´+˝À ø£<∏ä\T sêXÊs¡T.
ø±.sê.sêdæq Ä]Ô, uÛj Ñ T· +, #êe⁄, ≈£îÁ≥ e+{Ï ø£<\ä∏ T n≥º&TÉ >∑T es¡Z Á|ü»\ Vü≤è<äjT·
y˚<qä \qT Á|ü‹_+_+#êsTT. #ÓjT· ´ì H˚sêìøÏ ‘·qTï\T‹qï –]»qTì ‹s¡T>∑Tu≤≥TqT
l|ü‹ ªqs√Ô&TÉ μ ø£<˝ä∏ À Á|ü<]ä Ù+#ês¡T. Ç‘·ì ª‘·÷s¡TŒμ ø£<ä∏ ñ<äéT+ |ü≥¢ ÄdüøìÔÏ
ø£*–düT+Ô ~. dæ.mdt.sêe⁄ ª}s¡TeTà&ç ã‘·T≈£î\Tμ, ªã+>±s¡eTà ø£eT‘·+μ e+{Ï ø£<\ä∏ T
nø£ÿ&ç yÓTÆ<ëq ÁbÕ+‘ê˝À¢ ù|<ä\ dæú‹ì ∫Á‹+#êsTT. mHé.mdt. ªù||üsY f…Æ>∑sYμ,
sêe÷qT»+μ ªì≥˝≤–ï s¡–*+~μ. yÓTTˆ ø£<\ä∏ T nø£ÿ&ç $|üe¢ ø£<≈ä∏ î£ ø=‘·øÔ ±+‘·T\T
n<ë›sTT. #Ósã¡ +&ÉsêE sêdæq ª∫s¡+J$μ 14 @fi¯fl u≤\Tì ø±*Ãy˚‘· #·÷dæ ˇø£
ø±ìùdãº T˝Ÿ |ü]es¡qÔ #Ó+~q ø£<.ä∏ uÛ÷Ñ wüD+ ªñ<ä]Δ +|ü⁄μ, ªn&çe+≥T≈£î+~μ, ª|ü⁄\TdüTμ,
ªrs¡TŒμ, ªÇ<˚<ë]μ e+{Ï >=|üŒø£<\ä∏ T sêXÊs¡T. uÛ÷Ñ wüD+ sêdæq ªÇ<˚sêÁ‹μ ø£<˝ä∏ À
ªª}s¡÷sê yê&Éyê&Ü ñqï eTHê{À\T¢ HÓ–ùdÔ á\ >∑Tfi¯ófl y˚T&É\÷ ≈£L*b˛sTT
ø±*b˛‘êsTT. s¡+&ç á&ÉT <√dæ <ëdæq <ëìï+ >±~\T ã<ä›\T >=≥ºø£ ‹q+&ç.
á&Üdü+Ô ‘ê dü]düe÷q+>± |ü+#˚dTü ø√+&ç.... á |æ+{ÏbÕsTT<ë\sê»´+ bÕr&ÜìøÏ
eTqeü+‘ê |ü\T≈£î bÕsê ø=&Ée* >=&É*¶ @<=›]øÏ‘˚ n~ |ü≥Tºø=ì q&çôd\<ë+μμ nH˚
qe⁄«\ sê»qï Á|üuÀ<Û+ä $|üy¢ √<äéT ø£<qä∏ T ìs¡«∫düTqÔ ï~. ã$Tà&ç »>∑BX¯«s¡sêe⁄
ñ‘·sÔ ê+Á<Ûä J$‘êìï $|üe¢ <äèø£Œ<∏+ä ‘√ <ä]Ù+∫ nH˚ø£ ø£<ë∏ ìø£\T sêXÊs¡T.
1969 y˚T HÓ\˝À >∑T+≥÷s¡T õ˝≤¢ >∑T‹Ôø=+&É _\+˝À »]–q $|üe¢ dü<dä Tü ‡≈£î
#ês¡TeT+E<ësY e#êÃ&ÉT. <ëìøÏ ‘Ó\+>±D qT+∫ dü‘´· eT÷]Ô, #·+Á<äXK‚ sY, lø±≈£îfi¯+
qT+∫ #ê>∑+{Ï uÛ≤düÿs¡ sêe⁄ e+{Ï yêfi¯ófl Vü‰»s¡j÷· ´s¡T. Ä ‘·sê«‘· $|üy¢ √<äéT+
ñ‘·Ôs¡ ‘Ó\+>±D˝À sêE≈£î+~. ñ‘·Ôs¡ ‘Ó\+>±D≤˝À ñ<äéT+ yÓTT<ä\j·÷´ø£
n\¢+sê»j·T´, ‘·Ty˚Tà{Ï s¡|Tüò À‘·eÔ T s¬ &ç,¶ #Ósã¡ +&ÉsêE, ø±]àø£, _mdt. sêeTT\T,
ã$Tà&ç »>∑BX¯«s¡ sêe⁄ yÓTT<ä˝q’… ndü+U≤´ø£ s¡#s· TT‘·\T e+<ä\ ø£<ë∏ ìø£\T sêXÊs¡T.
‘Ó\T>∑T ø£<≈ä∏ î£ #˚yÓ øÓ ÿÏ +#ês¡T. uÛ÷Ñ b˛sê≥+˝À dü+|òTü {Ï‘· ‹s¡T>∑Tu≤≥¢ nedüsêìï #Óù|Œø£<ä∏
n\¢+ sê»j·T´sêdæq ªe÷s¡TŒμ. Ä+uÀ‘·T Ä>∑&Ü\qT uÛ÷Ñ kÕ«$T <Ís¡q® ´+‘√ b˛*Ã
#Ó|Œæ q áø£<ä∏ $|üe¢ ø£<˝ä∏ À¢ eTDÏ|Pü dü. ñ<äé÷ø±s¡T\ ‘·*<¢ +ä Á&ÉT*ï Væ≤+dæ+#˚ <Û√s¡DìÏ
øÏsD
¡ Y ªeTqTwüß\ y˚≥μ, ñ|üŒ\qs¡d+æ Vü≤+ ª|ü+#ê~μ ø£<\ä∏ ˝À #·÷&Ée#·TÃ. ñ<äéT+˝À
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 131
Á|üy•˚ +∫q eT+<äTbÕ‘·s¡ |ü<‹Δä ì ÄsY.ø¬ . ªuÛ÷Ñ $Tμ ø£<ä∏ Á|ü<]ä ÙdüT+Ô ~. mHéøö+≥s¡ô¢ |’
e∫Ãq ø£<˝ä∏ À¢ Á|üø±XŸ sêdæq ªbıøÏÿ*μ #Ó|⁄ü Œø√<ä–+~. uÛ÷Ñ $TøÏ dü+ã+~Û+∫q ø£<˝ä∏ À¢
n\¢+sê»j·T´ ªdüèwæøº s£ \Ô¡ Tμ ªuÛ÷Ñ $Tμ ‘·Ty˚Tà{Ï s¡|Tüò À‘·eÔ T¬s&ç¶ ª#êe⁄$+<äTμ e+{Ï$ b˛sê≥
dü÷Œ¤]ìÔ Á|ü<]ä Ù+#êsTT. ªq\¢ø\£ Te\Tμ dü+ø£\q+ u§>∑T>Z ì∑ ø±]à≈£î\ Jeq b˛sê{≤ìï
n<äT“¤‘+· >± ∫Á‹+∫+~. sêE (n\¢+sê»j·T´) |æ#√Ã&ÉT (ø±]àø£) u§>∑TbZ ıs¡˝À¢ (‘·Ty˚Tà{Ï)
yÓTT<ä˝…’q$ >∑ì ø±]à≈£î\ ãVæ≤s¡+‘·s¡ J$‘· Á|ü‹|òü\Hê\T. ªìe⁄s¡T>∑|æŒq ì|ü⁄Œμ
(düeTTÁ<äT&ÉT) ø±]àø£ b˛sê{≤ìï nD∫y˚jT· &ÜìøÏ »]π> Á|üjT· ‘êï\qT Á|ü‹_+_düT+Ô ~.
|æ.#·+<é ª_sê¢eT+~sYμ ø±]àø£ <√|æ&øç Ï Á|ü‹_+ã+. sê»j·T´ ªn‘·&TÉ μ ø±]àø£ Hêj·Tø£
J$‘· ∫Á‘·D˝À nÁ>∑>±$T.
–]»qT\ J$‘ê\ MT<ä $|ü¢e ø£<∏ä≈£î\T n<äT“¤‘·yÓTÆq ø£<∏ä\T sêXÊs¡T.
_mdtsêeTT\T ªn&É$˝À yÓHïÓ \μ ª‘=&Éd+ü »+>∑Tμ >√|æ uÛ≤>∑´\øÏàå ª»+>∑Tu≤sTTμ e+{Ï
ø£<\ä∏ T #Ó|ü ø√<ä–q$. kÕsê ñ<äéT+ MT<ä ≈£L&Ü ø=ìï $|üe¢ ø£<\ä∏ T e#êÃsTT.
‘Ó\+>±DÁbÕ+‘·+˝À ‘·s‘¡ s· ê\ nD∫y˚‘e· \¢ eTqTwüß\T ø£˙ïfi¯ófl ≈£L&Ü ø±s¡Ã˝Òì
|ü]dæ‹ú ì sê»j·T´ ªeTìwæ˝À|ü*$<Û«ä +dü+μ Á|ü<]ä Ù+#·>±, nø£ÿ&ç $|üy¢ √<äéT+ ≈£î≥T+ã
dü+ã+<Ûë\˝À ø£*–+∫q dü+|òüTs¡¸DqT ‘·Ty˚Tà{Ï ªC≤&Éμ ø£<∏ä Ä$wüÿ]+∫+~.
$|üy¢ √<äéT+ ‘Ó\+>±D≈£î e÷]Hê ñ‘·sÔ ê+Á<Û˝ä Àì $|üe¢ |ü]dæ‘ú T· \qT nH˚øe£ T+~
ñ‘·sÔ ê+Á<Ûøä <£ ≈ä∏ î£ \T ∫Á‹+#ês¡T. sêj·T\d”eT qT+∫ #·Áø£yD ˚ T ªø=‘·#Ô <· Tä e⁄μ e+{Ï
ø=ìï ø£<˝ä∏ Ò á <äèwæ‘º √ e#êÃsTT.
11. Ád”yÔ ê<ä+ ` ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£
‘Ó\T>∑T ø£<∏ëìø£ |ü⁄≥º&Éy˚T eTVæ≤fi≤ J$‘êìï edüTÔe⁄>± #˚düT≈£îì |ü⁄{Ïº+~.
n#·Ãe÷+ã, >∑Ts¡C≤&É, lbÕ<ä, #·\+, ø=.≈£î, $X¯«Hê<∏ä e+{Ï yêfi¯ófl Ád”\Ô qT<˚•› +#˚
$_Ûqï <äèø£Œ<∏ë\‘√ ø£<ë∏ ìø£\T sêXÊs¡T. nsTT‘˚ Ç{°e\ eT÷&ÉT <äXÊu≤›\T>± Ád”yÔ ê<ä
<äèø£Œ<∏+ä ‘√ Ád”\Ô J$‘ê\qT Ád”˝Ô Ò ∫Á‹düTHÔ êïs¡T. yêfi¯fl≈£î düeTs¡qú >± |ü⁄s¡Twü s¡#s· TT‘·\T
≈£L&Ü ø£<ë∏ ìø£\T sêdüTHÔ êïs¡T. Ád”\Ô X¯Øs¡+, yÓT<ä&TÉ , Vü≤è<äj÷· \ MT<ä |ü⁄s¡Twüß\
ô|‘·ÔHêìï e´‹πsøÏdü÷Ô n~Û|ü‘·´+ ˝Òì J$‘êìï ø√s¡T≈£î+≥÷ edüTÔqï ø£<∏ëìø£\T
Ád”Ôyê<ä ø£<∏ëìø£\T. Ád”Ô|ü≥¢ |ü⁄s¡Twüß\T Á|ü<ä]Ù+#˚ $eø£å nD∫y˚‘·\qT áø£<∏ä\T
Á|ü•ïkÕÔsTT, Á|ü‹|òTü {ÏkÕÔsTT. Ç+{≤ ãj·T≥ Ád”\Ô T |ü&¶É u≤<Û\ä qT ∫Á‹kÕÔsTT. z˝≤Z-
sê»ø°jT· ø£<\ä∏ T, Á|üj÷Ó >∑+, ø=+&˚|Pü &ç ìs¡à\-X¯Á‘·TdüŒs¡Ù, nã÷“] #Ûêj·÷<˚$-
‘·qe÷s¡+Z , dæ.düTC≤‘·-Á‹ ÇHéeHé , |æ. dü‘´· e‹-Ç\¢\ø£>±H˚, eTT~>∑+{Ï düTC≤‘ê¬s&ç¶
- $düTÁsêsTT, ≈£î|æŒ\|ü<àä eTdæ>T∑ &É,¶ $.Á|ü‹eT C≤‘·s-¡ e+{Ï ø£<\ä∏ T, ø£<ë∏ dü+|ü⁄{≤\T
Ád”yÔ ê<ä ø£<ë∏ kÕVæ≤‘ê´ìï Á|ü‘´˚ ø£ n<Ûë´j·T+ #˚XÊsTT. düe÷»+ Ád”Ô e´øÏ‘Ô ê«H˚ï Vü≤]+∫q
yêdüyÔ êìï e´+>∑´+>± ∫Á‹+∫q ø£<ä∏ ªÇ\¢\ø£>±H˚μ. $düTÁsêsTTì Ád”Ô J$‘êìøÏ Á|ürø£>±
#˚dTü ø=ì düTC≤‘· s¬ &ç¶ sêdæq ª$düTÁsêsTTμ ø£<ë∏ dü+|ü⁄{Ï Á|ü‘´˚ øÏ+∫ ‘Ó\+>±D≤Ád”\Ô
J$‘· u≤<Û\ä qT Ä$wüÿ]kÕÔsTT. |æ\*¢ ï ìÁ<ä˝|Ò +æ ~ yÓTT<ä\T sêÁ‹ ìÁ<ä |ü⁄#˚Ã<ëø±
nìï |üqT\÷ ‘·*¢ #˚dTü HÔ êï, |æ\\¢ T ‘·*¢ ùde\T nqTuÛ$Ñ dü÷HÔ ,˚ ‘·+Á&çøÏ e÷Á‘·+
$<Û̊jT· +>± ñ+&É&Üìï ªeTdæ>T∑ &Éμ¶ ø£<ä∏ $e]düT+Ô ~. e+{Ï+{À¢, |ü&øÉ +Ï {À¢, ãj·T≥
Ä|ò”düT˝À¢ |ü⁄s¡Twüß&ÉT Ád”ÔMT<ä #˚ùd ô|‘·ÔHêìï n<äT“¤‘·+>± ∫Á‹dü÷Ô Ád”Ô n+fÒ
ªÁ‹ ÇHéeHéμ >± ns¡yú TÓ bÆ ˛sTT+<äì #Óù|Œø£<qä∏ T dæ.düTC≤‘· sêXÊs¡T. Ç+{Ï |üì m+‘·u≤>±
#˚dHæ ê uÛsÑ Ô¡ #˚‘· ˇø£ ∫qï Á|üX+¯ dü≈î£ H√#·Tø√ì uÛ≤s¡´ Ç+{ÏeTT+<äT eTT>∑TZ y˚dTü +Ô fÒ
ÄeTT>∑T˝Z Àì n+<ëìï Á|üX+¯ dæ+∫q |æ\y¢ ê&çì m–] eTT<äTô› |≥Tº≈î£ qï ø£<ä∏ ªeTT‘·éT+‘·
eTT<äT›μ (ø=+&É|üP&ç ìs¡à\) n_ÛÁbÕj·T Á|üø£≥q˝À n+‘·s¡+>∑ Ä$wüÿs¡D˝À
|ü⁄s¡Twüß&ç≈£îqï+‘· ùd«#·Ã¤ Ád”ÔøÏ ˝Òø£b˛e&Üìï n~Ûπøå|æ+∫q ø£<∏ä s¡düs¡a]jÓ÷>∑+
(»j·TÁ|üu)ÑÛ . &Ü. uÛ≤s¡MZ sêe⁄ dü+ø£\q+ #˚dqæ ªq÷πsfi¯fl|ü+≥μ ø£<ë∏ dü+ø£\q+ 20e
X¯‘êã›+˝À Ád”\Ô T ø£<ë∏ s¡#s· TT‘·\T>± ìs¡«Væ≤+∫q kÕe÷õø£ u≤<Û´ä ‘·≈î£ n<ä+› |ü&TÉ ‘·T+~.
nã÷“] #Ûêj·÷<˚$ ª‘·qe÷s¡+Z μ Ád”Ô e´øÏ‘Ô «· <äèwæìº Ä$wüÿ]+∫+~. Ád”yÔ ê<ä kÕVæ≤‘·´+
yÓTT<ä\e«ø£eTT+<˚ ˝Ò<ë <ëì ÁbÕs¡+uÛ~Ñ Hê\˝ÀH˚ |ü⁄s¡TcÕ~Ûø´£ ‘·qT Á|ü•ï+#ês¡T ªø£sÔ¡
ø£sà¡ ÁøÏjT· μ ø£<˝ä∏ À. #ê>∑+{Ï ‘·T\dæ ø£<\ä∏ ˝À j·÷Áùw,º ∫qï<˚y]˚ , eTqTe⁄, VüQ+<ë
e+{Ï ø£<\ä∏ T eTqÁd”\Ô J$‘·+˝Àì _Ûqï düeTdü´\qT Ä$wüÿ]+#êsTT.
12. <ä[‘·yê<ä+ ` ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£
ñ‘·sÔ u¡ ≤Û s¡‘+· ˝À ø±˙¸sê+ ñ<äéT+, &Ü._.ÄsY.n+uÒ<ÿä sY X¯‘»· j·T+‹ ñ‘·‡yê\T
<ä[‘· ãVüQ»qT˝À¢ dü]ø=‘·Ô #Ó’‘·Hê´ìï rdüTø=düTÔqï H˚|ü<∏ä´+˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À
bÕ~]≈£î|üŒ+(1983), ø±s¡+#˚&TÉ (1985), #·T+&É÷s¡T(1992) Á>±e÷˝À¢ nÁ>∑esêí\T
<ä[‘·T\MT<ä #˚dqæ ne÷qTwüyTÓ qÆ <ë&ÉT\T |üs´¡ ekÕq+>± ‘Ó\T>∑T˝À <ä[‘· kÕVæ≤‘·´+
ñ<äéT s¡÷|ü+ dü+‘·]+#·T≈£î+~. ìC≤ìøÏ 1925˝À ªÁ|üãT<ëΔ+Á<Ûμä ˝À e∫Ãq lbÕ<ä
ø£<ä∏ ª|ü⁄\¢+sêEμ ‘Ó\T>∑T˝À \_ÛdTü qÔ ï yÓTT<ä{Ï <ä[‘· ø£<.ä∏ <ä[‘· J$‘êìï >∑T]+∫
<ä[‘·T˝Ò sêdæq yÓTT<ä{Ï ø£<ä∏ >={Ïeº TT≈£ÿ\ eT+>±j·TeTà ø£<ä∏ ªnjÓ÷´bÕ|ü+μ (1935)
n|üŒ{ÏqT+∫ dü+|òTü dü+düÿs¡D, kÕ«‘·+Á‘·´, nuÛTÑ ´<äjT· , $|üy¢ √<äé÷\ kÕVæ≤‘·´+˝À
ø=ìïe+<ä\ ø£<\ä∏ T e#êÃsTT. yê{ÏøÏ Äj·÷ ñ<äé÷\ H˚|<ü ´ä∏ eTT+~. nsTT‘˚ <ä[‘·
yê<ä+, <ä[‘√<äéT+ e∫Ãq ‘·sê«‘· ≈£î\+ |ü⁄Hê~>± <ä[‘· ø£<ä∏ edüTqÔ ï~. n<˚
düeTj·T+˝À <ä[‘·T\ J$‘êìï es¡Z <äèø£Œ<∏ä+‘√ düeTq«sTT+∫ ∫Á‹+∫q ø£<∏ä\T
≈£L&Ü ñHêïsTT.
ø=\ø£\÷] ÇHêø˘ ªndüèŒX¯´>∑+>∑μ m+&É÷¢] düT<Ûëø£sY ªeT˝…¢yÓTT>∑Z\ >=&ÉT>∑Tμ
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 133
Hê>∑|Œü >±] düT+<äss¡ êE ªe÷~>√&ÉTμ ªe÷eP] yÓTdÆ eü Tàμ, |æ.ø£qø£jT· ´ dü+ø£\q ø£s>Ô¡ ±
e∫Ãq ªm<äTs¡T#·÷|ü⁄μ Äj·Tq<˚ ªy˚T$T≥T¢+&É+μ, C≤E\>ö] ªeT{ÏºãTe«μ e+{Ï
dü+|ü⁄{≤\T dü+ø£\Hê\T e#êÃsTT. Ç$ø±ø£ nH˚øe£ T+~ $&ç$&ç ø£<\ä∏ T ndü+U≤´ø£+>±
sêXÊs¡T. düT+<äss¡ êE ªe÷~>√&ÉTμ e÷~>∑ J$‘·+ MT<ä |ü~ø£<\ä∏ >=\TdüT s¡#q· .
ø£s÷¡ ï\T õ˝≤¢ |ü‹øÔ =+&É ÁbÕ+‘·Á>±eT+ Ä<Ûës¡+>± <ä[‘·T\ J$‘·+˝Àì ø£]qƒ yêdüyÔ ê\T
ø£qï&É+ ø£*dæq <ä[‘· ‘Ó\T>∑T uÛ≤wü˝À sêdæ ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ #·]Á‘·˝À ø=‘·Ô J$‘êìï
ø=‘·Ô kÂ+<äsê´ìï Ä$wüÿ]+#ês¡T düT+<äs¡sêE ªe÷~>√&ÉTμ˝À. ø=\ø£\÷]
ªndüèŒX¯´>∑+>∑μ˝À <ä[‘·T&ÉT #·<äTe⁄ø=ì |ü≥ºD≤ìøÏ e∫Ã ñ<√´>∑+˝À #˚] J$‘·+
>∑&|É &ü +É ˝À |ü&qç u≤<Û\ä qT Ä$wüÿ]+#ês¡T. Á|üø±X¯+ õ˝≤¢ ø£ì–] eT+&É\+˝Àì
sê$>∑T+≥|ü*¢ ø£<ë∏ dü\ú +>± m+&É÷]¢ düT<Ûëø£sY sêdæq ªeT˝…y¢ TÓ T>∑\Z >=&ÉT>∑Tμ ø£<ë∏
dü+|ü⁄{Ï ‘Ó\T>∑T <ä[‘· ø£<ë∏ kÕVæ≤‘ê´ìï düTdü+|üqï+ #˚d+æ ~. Á>±MTD e÷~>∑\
J$‘·+˝Àì Nø£{Ï yÓ\T>∑T\qT düT<Ûëø£sY á ø£<\ä∏ ˝À Á|ü‹_+_+#ês¡T. &É|⁄ü Œ,#Ó|⁄ü Œ\
ìsêàD+, $ìjÓ÷>∑+ e÷~>∑\ Á|ü‹uÛ≤ ø£fi≤ kÕeTsêú´\≈£î ì<äsÙ¡ Hê\T>± düT<Ûëø£sY
∫Á‹+#ês¡T. <ä[‘·T\T #·<äTe⁄ø=ì sê»ø°j·T+>± m<äT>∑T<ä\≈£î e∫ÃHê q•+#·ì
$eø£qå T XÊ+‹Hêsêj·TD ªñ≈£îÿbÕ<ä+μ ø£<˝ä∏ À Ä$wüÿ]+#ês¡T. <ä[‘·T\˝À ñqï n+‘·s‘Z¡ ·
ndüèŒX¯´‘·qT, yÓs’ T¡ <Ûë´ìï düqï|ü⁄s¬ &ç¶ yÓ+ø£≥sê$T s¬ &ç¶ ªn+≥Tμ ø£<˝ä∏ À n<äT“¤‘+· >±
∫Á‹+#ês¡T. |æ.ø£qø£jT· ´ dü+ø£\q+ #˚dqæ ªm<äTs¡T#·÷|ü⁄μ, nj·TH˚ sêdæq ªy˚T$T≥T¢+&É+μ
ø£<ë∏ dü+|ü⁄{Ï, $.ÄsY. sêkÕì ø£<ä∏ ªVü≤ÀeT+μ e+{Ï$ ‘Ó\T>∑T <ä[‘· ø£<ë∏ $ø±kÕìøÏ
ì<äsÙ¡ Hê\T. kÕ«$T sêdæq ªÁ|üXÊ+‘·+μ ø£<ä∏ <ä[‘· Ád”Ô nÁ>∑≈î£ ˝≤\ Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\ qT+&˚
ø±ø£ ‘·q ≈£î\+˝Àì |ü⁄s¡Twüß\ qT+&ç ≈£L&Ü m˝≤ $eø£å m<äTs=ÿ+≥Tqï<√ #ê≥T‘·T+~.
C≤E\>ö]ªeT{Ïãº Te«μ <ä[‘· Ád”Ô J$‘ê\ Á|ü‹|ò\ü q+. <ä[‘· s¡#s· TTÁ‹ ‘·q J$‘·
C≤„|øü ±\ s¡÷|ü+˝À sêdæq áø£<\ä∏ T eTq düe÷»+˝Àì ìs¡+≈£îX¯‘ê«ìï $eø£qå T
ã\+>± n~Ûøπ |å +æ #êsTT. á dü+|ü⁄{Ï˝À ª>∑T+&É+μ ø£<ä∏ >=|üŒ ø£<.ä∏ ≈£î\$eø£ìå ì\Bdæq
ø£<.ä∏ Ç˝≤+{Ï<˚ ªyÓT\Æ μ ø£<ä∏ ≈£L&Ü.
13. eTTdæ+¢ yê<ä+ : ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£
1990øÏ eTT+<äT ‘Ó\T>∑T˝À eTTdæ¢eTT\ J$‘êìï Ä$wüÿ]+∫q ø£<∏ëìø£\T
n‘·´\Œ+. dü+|òüTdü+düÿs¡D√<äéT kÕVæ≤‘·´+˝À, ‘Ó\+>±D≤ b˛sê≥ kÕVæ≤‘·´+˝À
eT‘·eTÚ&ÛÉ´ K+&Éq ø√dü+, eT‘êr‘·+>± ù|<ä\ b˛sê{≤ìï e]í+#·&É+ ø√dü+
eTTdæ+¢ bÕÁ‘·\T e#êÃsTT ‘·|Œü Á|ü‘´˚ ø£+>± eTTdæe¢ TT\ J$‘êìï ∫Á‹+#·&+É ø√dü+
sêj·Tã&çq ø£<∏ä\T˝Òe⁄. 1992 &çôd+ãsY 6q u≤Á;eTd”<äT ≈£L*Ãy˚‘· ‘·sê«‘·
uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝Àì eTTdæe¢ TT\≈£î nuÛÁÑ <ä‘ê uÛ≤e+ @s¡Œ&çq ‘·sê«‘·H˚ eTTdæ+¢ yê<ä kÕVæ≤‘·´+
yÓTT<ä˝…’+~. n+<äT˝Àq÷ ø£<∏ä\T #ê˝≤ HÓeTà~>± yÓTT<ä\j·÷´sTT. nsTT‘˚ u≤Á;
eTd”<Tä $<Û«ä +kÕìøÏ eTT+<äT 1982-83 eT<Û´ä ø£&|É õü ˝≤¢ qT+∫ dü‘ê´–ï ˇø£ÿsπ
eTTdæ+¢ J$‘êìï >∑T]+∫ ø£<\ä∏ T sêXÊs¡T. n$ ªbÕ∫ø£\Tμ ù|s¡T‘√ e#êÃsTT.HÓ\÷¢sT¡
πøX¯ekÕ«$T ª#ê]àHêsYμ ø£<∏ëdü+|ü⁄{Ï e∫Ã+~. u≤Á; eTd”<äT $<Ûä«+dü+ ‘·sê«‘·
nH˚øe£ T+~ eTTdæ+¢ s¡#s· TT‘·\T |ü⁄≥Tºø=#êÃs¡T. yêfi¯ófl sêdæq ø£<\ä∏ T ªe‘·Hμé ù|s¡T‘√
dü+ø£\q+>± e#êÃsTT. ^‘ê+»* sêdæq ªã#˚Ã<ë˙,ô|ôV≤#êHéμ dü+|ü⁄{≤\˝À eTTdæe¢ TT\
J$‘êìï ∫Á‹+#˚ ø£<∏ä\THêïsTT. Ä* Á|ü#·T]+∫q ªVü≤sY@ø˘e÷˝Ÿμ, s¡Vü≤eT‘·T˝≤¢
Á|ü#T· ]+∫q ªu≤μ, eTVü≤eTà<é KBsY u≤ãT Á|ü<]ä Ù+∫q <äs$Z¡ T≥º ø£<\ä∏ T, |ü|⁄ü ŒC≤Hé
ø£<\ä∏ T, U≤<äsY ˝Ò&TÉ e+{Ï dü+|ü⁄{≤\˝À eTTdæ+¢ J$‘· yêdü$Ô ø£‘· <äsÙ¡ q$TdüT+Ô ~.
eTTdæ+¢ yê<ä ø£<\ä∏ T ˇø£y|’Ó ⁄ü Ç‘·s¡ eT‘ê\ <ë«sê eTTdæe¢ TT\T m<äTs=ÿ+≥Tqï $eø£qå T
nD∫y˚‘q· T Ä$wüÿ]dü÷Ô eTs√yÓ|’ ⁄ü eTTdæ+¢ eT‘· dæ<ëΔ+‘ê\ <ë«sê yêfi¯fl J$‘ê\T
<äTs¡“s¤ +¡ ø±e&Üìï ∫Á‹dü÷Ô edüTHÔ êïsTT. ‘·˝≤ø˘, ãTs¡U≤, eTT‘êe+{Ï dü+Á|ü<ëj·÷\qT
$eTs¡Ù≈£î ô|{≤ºsTT eTTdæ+¢ yê<ä ø£<ë∏ ìø£\T.
ãTs¡U≤ dü+Á|ü<ëj·T+ MT<ä ‹s¡T>∑Tu≤≥T Á|üø{£ dÏ ÷ü Ô düe÷»+ Ä<ÛTä ìø£eTe⁄‘·THêï
ãTs¡U≤ ‘=&ÉTø√ÿeTì ã\e+‘·+ #ÓjT· ´&Üìï ªãTs¡U≤μ ø£<ä∏ Äπø|å +æ #·>±, ªVü≤sê+μ ø£<ä∏
ãTs¡U≤qT ‘·>\∑ u…{dºÏ Tü +Ô ~. á¬s+&ÉT ø£<˝ä∏ À¢q÷ Ád”˝Ô Ò ‹s¡T>∑Tu≤≥T #˚kÕÔsT¡ . ù|<ä]ø£+,
n|ü]X¯óÁuÛÑ yê‘êes¡D+, ‘ê>∑TuÀ‘·T eT>∑&TÉ e+{Ï nkÂø£sê´\ eT<Û´ä eTTdæ+¢ J$‘êìï
∫Á‹+∫q ø£<ä∏ ªdæ˝Ÿd˝æ ≤μ. ù|<ä]ø£+ e\¢ ñqï<ä+‘ê neTTàø=ì ≈£î≥T+u≤ìï e~*ô|{Ïº
eTTdæ+¢ |ü⁄s¡Twüß\T kÂBøÏ b˛yê*‡q |ü]dæ‹ú ì ªœu≤¢μ ø£<ä∏ ∫Á‹+∫+~. qeTTà≈£îqï
ø£fi¯ bı≥º≈L£ &ÉTqT ≈£L&Ü dü+bÕ~+∫ ô|≥º˝ìÒ Bqdæ‹ú ì ∫Á‹+∫q ø£<.ä∏ ªùwø˘ ∫q
eTkÕÔHé e* u≤´+&é Á≥÷|tμ... eTTdæ+¢ dü+Á|ü<ëj·÷\˝Àì #Ûê+<äd‘ü «· + qT+∫ ãj·T≥
|ü&ÉeTì ªeTÚ©«kÕuŸ ø£<∏ä uÀ~Û+#·>±, ªôV’≤yêHéμ ø£<∏ä eTTdæ¢+ dü+Á|ü<ëj·T+˝Àì
ndü+ã<ëΔ+XÊ\qT $eTs¡Ù≈£îô|{Ï+º ~. Væ≤+<ä÷ eT‘√Hêà<ä Á|üu≤Û e+ eTTdæ+¢ eT‘·+
MT<ä ≈£L&Ü |ü&qç |ü]D≤e÷ìï ª»MTHéμ ø£<ä∏ Ä$wüÿ]+∫+~. eTTdæ+¢ eTVæ≤fi¯ |ü⁄s¡Twüßì
s¬ +&√ ô|[fl MT<ä ‹s¡T>∑Tu≤≥T #˚dqæ ø£<ä∏ ªã#˚Ã<ë˙μ. ù|<ä]ø±ìøÏ ‘√&ÉT |ü⁄s¡Twüß\
<äTs¡\yê≥T¢ eTTdæ¢+ ≈£î≥T+ã dü+ã+<Ûë\˝À düèwæº+#˚ dü+|òüTs¡¸DqT ª|ü‘·ÔsYμ ø£<∏ä
Ä$wüÿ]+∫+~.
14. ÁbÕ+rj·Tndæ‘Ô «· yê<ä+ ` ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£
1956˝À $XÊ˝≤+Á<Ûä ÁbÕ‹|ü~ø£ MT<ä Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÁwü+º @s¡Œ&çHêø£ sêÁwü+º ˝Àì
yÓqø£ã&çq ÁbÕ+‘ê\˝À »s¡>e∑ \dæq+‘· n_Ûeè~Δ »s¡øÿ£ b˛e&É+ e\¢ Á|ü‘´˚ ø£ sêÁwüº
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 135
ñ<äé÷\T e#êÃsTT. (1969 1972) nsTT‘˚ Ç{°e\ s¬ +&ÉT <äXÊu≤›\ ø±\+
qT+&ç kÕúìø£dŒü èVü≤ m≈£îÿyÓ+’ ~. Á|ü‘´˚ øÏ+∫ ‘Ó\+>±D≤ nH˚ø£ $<Ûë\T>± m<äTs=ÿ+≥Tqï
$eø£å |üsêsTT‘·q+ Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\ Ä~Û|‘ü ´· + e+{Ï yê{ÏøÏ |ü]cÕÿs¡+>± Á|ü‘´˚ ø£
sêÁwüº yê<ä+ ã\+>± ‘Ó\T>∑T kÕVæ≤‘·´+˝ÀøÏ e∫Ã+~. nsTT‘˚ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘·ndæ‘Ô «·
<äèø£Œ<∏+ä ‘√ ø£$‘·«+ e∫Ãq+‘·>± ø£<ë∏ ìø£\T sê˝Ò<Tä . ø±ì Ç{°e\ ‘Ó\+>±D≤ qT+∫
edüTqÔ ï ø£<ë∏ ìø£˝À¢ ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘· ì]›wºü J$‘·+ edüTeÔ ⁄ ø±e&É+ Á|ü<ëÛ q+>±
#·÷&Ée#·TÃ. #·+Á<ä\‘· sêdæq qe\ ªπs>∑&ç $‘·T\Ô Tμ. Ç~ ‘êHê yêfi¯fl \ø£så ÷¡ bÕj·T\
ãVüQeT‹ì >¬ \T#·T≈£îqï qe\. ø√kÕÔÁbÕ+‘·+ yêfi¯ófl ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘êìøÏ b˛sTT
nø£ÿ&ç yêfi¯fl‘√ XÊX¯«‘· dü+ã+<Ûë\T @s¡Œs¡#T· ø=ì nø£ÿ&ç J$‘·+ Hê>∑]ø£+, Ä<ÛTä ìø£+
ø±e&ÜìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚dqæ rs¡TqT ∫Á‹+∫q qe\. nsTT‘˚ ‘Ó\+>±D≤ s¡#s· TT‘·\T
áqe\ ñ<˚X› Ê´ìï $eT]Ù+#ês¡T. n˝≤ e∫Ãq ø£<ä∏ |ü⁄\T>∑T lìyêdt sêdæq ªdü+ø£s¡
$‘·TÔ\Tμ. Ç~ Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘ê\ Ä~Û|ü‘ê´ìï ‹s¡düÿ]+∫q ø£<∏ä. ø±\Te eT\¢j·T´
ªne«‘√&ÉT–~ ‘Ó\+>±D≤μ nH˚ dü+|ü⁄{Ï ‘Ó\+>±D≤ Jeq kÂ+<äsê´ìï Ä$wüÿ]+∫+~.
_mdtsêeTT\T <äøj å£ T· »„+, ø±düT\ Á|ü‘ê|üs¬ &ç¶ ªeT+≥\Tμ e+{Ï$ á<Û√s¡D˝Ï À e∫Ãq
ø=ìï ø£<\ä∏ T. pø£+{Ï »>∑Hêï<∏+ä sêdæq e\dü, yÓ|’ ìü e+{Ï ø£<\ä∏ T ‘Ó\+>±D≤ÁbÕ+‘·
#˚H‘˚ e· è‹Ôø±s¡T\ J$‘· $cÕ<ë\≈£î n<ä+› |ü≥Tº‘T· HêïsTT. ≈£î\eè‹Ô ≈£L&ÉT ô|≥ºq+<äT
e\¢ eT>±Z\qT n≥¬øøÏÿ+∫ ª_Ûe+&çμ øÏ ≈£L©\T>± b˛j˚T ‘Ó\+>±D≤ ÁbÕ+‘· #˚H‘˚ ·
eè‘·T\Ô yêfi¯fl≈£î ÁbÕ‹ì<Û´ä + eVæ≤+#˚ ø£<ä∏ ªe\düμ. _$mHé kÕ«$T sêdæq ª≈£î+sƒq¡ +μ
|üesY\÷+ s¡+>∑+≈£L&Ü #˚H‘˚ · eè‘·T\Ô J$‘ê\≈£î |ü]cÕÿs¡+ ø±ì dæ‹ú øÏ Á|ü‹_+ã+.
sêj·T\d”eT qT+&ç ÄÁbÕ+‘· ø£sT¡ e⁄, ø±s¡ŒD≤´\T edüTeÔ ⁄\T>± nH˚ø£ ø£<\ä∏ T e#êÃsTT.
‘Ó\+>±D≤ kÕVæ≤‘·´+˝À ø£ì|æ+#˚ Ç‘·s¡ ÁbÕ+‘· Ä~Û|ü‘·´ ìs¡düq d”eT ø£<∏ä\˝À
ø£ì|æ+#·<Tä . sêj·T\d”eT s¬ ‘’ T· u≤e⁄\qT ‘=e«&É+˝ÀH˚ J$‘·eT+‘ê >∑&ùç |j·T&Üìï
ø¬ .düu≤Û ªbÕ‘êfi¯>+∑ >∑,μ |ü⁄*ø£+{Ï ø£ècÕís¬ &ç¶ ªã+>±s¡Tdü+ø¬ fi¯óflμ ø£<˝ä∏ À¢ ∫Á‹+#·>±, yêq
ø√dü+ sêj·T\d”eT s¬ ‘’ T· m<äTs¡T#·÷dü÷Ô ø£H˚ ø£\*ï øπ ‘·T $X¯«Hê<∏ä s¬ &ç¶ ªyêq≈£îs¡TùdμÔ
ø£<˝ä∏ À Á|ü‹_+_+#ês¡T. XÊ+‹Hêsêj·TD ª<äfi≤]μ, dæ+>∑eTH˚ì Hêsêj·TD ªn&ÉTdüTμ
ø£<∏ä˝À¢ sêj·T\d”eT ¬s’‘·T |ü+&ç+#˚ |ü+≥\T <äfi≤Ø\ #˚‹˝ÀøÏ yÓfi≤flø£ ¬s’‘·T\T
yÓ÷düb˛‘·Tqï rs¡TqT ∫Á‹+#ês¡T. ˙{Ï ø£sT¡ e⁄ sêj·T\d”eT e÷qe dü+ã+<Ûë\ MT<ä
#·÷ù| Á≈£Ls¡yTÓ qÆ Á|üu≤Û yêìï kÕ«$T ª˙fi¯óflμ ø£<ä∏ yêdü$Ô ø£+>± ∫Á‹+∫+~. ø£sT¡ e⁄øÏ
sêj·T\d”eT ø£ø\å£ øÏ eT<Û´ä >∑\ dü+ã+<Ûëìï bÕ\–] $X¯«Á|ükÕ<é ªø£sT¡ eP e#˚Ã ø£#Ã· \÷
e#ÓÃμ ø£<˝ä∏ À Ä$wüÿ]+#ês¡T. eqs¡T\≈£î bòÕ´ø£ìå C≤ìøÏ >∑\ dü+ã+<Ûëìï lìyêdüeT÷]Ô
ªyÓT&ÉMT<ä y˚˝≤&˚ ø£‹μÔ ˝À yêdü$Ô ø£+>± ìs¡÷|æ+#ês¡T. d”eT˝Àì bòÕø£ìå »+˝À <ä[‘·T\T
ã˝…’b˛e&Üìï ∫\T≈£L] <˚e|ü⁄Á‘· ªdü$T<Ûä\Tμ ªÄj·TT<Ûä+μ ø£<∏ä\˝À Á|ü<ä]Ù+#ês¡T.
ñ‘·sÔ ê+Á<Ûä yÓTT<ä≥ dü+|òTü dü+düÿs¡D ø£<≈ä∏ î£ ‘·sê«‘· nuÛTÑ ´<äjT· $|üe¢ ø£<\ä∏ T m+‘√
<√Vü≤<ä+ #˚d+æ ~. Çyêfi¯ nø£ÿ&ç qT+∫ ≈£L&Ü ndæ‘Ô «· yê<ä ø£<\ä∏ T edüTHÔ êïsTT. ‘Ó\+>±D≤
˝≤π> ñ‘·sÔ ê+Á<Ûä ≈£L&Ü eT<Ûë´+Á<Ûä e\düyê<äT\ <ë«sê ‘·q H˚\˝À ‘êqT |üsêsT÷ø£]+|ü
ã&É{≤ìï nø£ÿ&É nH˚øe£ T+~ ø£<≈ä∏ î£ \T ‘·eT ø£<\ä∏ ˝À ∫Á‹düTHÔ êïs¡T. e+X¯<ëÛ s¡ ø£<\ä∏ T,
Hê>±e[ ø£<\ä∏ T, »+s¡a÷e‹ ø£<\ä∏ T e+{Ï$ á <äèwæ‘º √ e∫Ãq ø£<ë∏ dü+ø£\Hê\T.
>∑+fÒ&É >ös¡THêj·TT&ÉT ø£<ë∏ dü+|ü⁄{Ï ªˇø£ sêÁ‹-¬s+&ÉTμ dü«bÕï\T n#·ÃyÓTqÆ ñ‘·sÔ ê+Á<Ûä
ndæ‘Ô «· y˚<Hä ê eTj·Tø£fi≤K+&É+. eT<Ûë´+Á<Ûä qT+∫ dü+|üqïø±|ü⁄\T ñ‘·sÔ ê+Á<Û≈ä î£ b˛sTT
nø£ÿ&ç bı˝≤\qT ø=ì nø£ÿ&ç ¬s’‘·T\qT yêfi¯fl uÛÑ÷eTT˝À¢H˚ yêfi¯flqT ≈£L©\T>±
e÷s¡TÃø√e&É+, ˝Ò<ë yêfi¯flqT e\dü\T yÓfifl‚ ≥≥T¢ #˚jT· &É+ ˇø£ yêdüeÔ +>± á ø£<\ä∏ T
#ÓãT‘·THêïsTT. ˇπø ÁbÕ+‘·+˝ÀH˚ Ç<=ø£ ‘Ó\+>±D ne⁄‘·Tqï<˚y÷Ó qì|ædTü +Ô ~ á
ø£<\ä∏ T #·~$‘˚. nìï eqs¡T\T ñ+&ç nø£ÿ&ç Á|ü»\T m+<äT≈£î ù|<äyêfi¯ófl>± ñHêïs√
n{≤º&É n|üŒ˝≤ïj·TT&ÉT ªÁ|ü‘êé÷ïj·T+μ dü+|ü⁄{Ï #·~$ ‘Ó\Ó TdüTø√e#·TÃ.
15. Á|ü|+ü Nø£sD¡ ` ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£
Ç{°e\ ˇø£{qÏ ïs¡ <äXÊu≤›\T>± Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ sêÁcÕºìï Á|ü|+ü Nø£sD ¡ rÁe+>±
Á|üu≤Û $‘·+ #˚dTü qÔ ï~. ìs¡T<√´>∑+ ô|s¡T>∑T<ä\, #˚H‘˚ ø· ±]à≈£î\ s¬ ‘’ T· \ Ä‘·àVü≤‘·´\T
ô|s¡>&∑ +É , Á|üy{˚ Ÿ $<ë´dü+dü\ú T Á|üã\&É+, nyÓT]ø± ø±|ü⁄sê\T $$<Ûä |ü]D≤e÷\≈£î
>∑T]ø±e&É+ e+{Ï nH˚ø£ |ü]D≤e÷\T Á|ü|+ü Nø£sD¡ ≈£î dü+ã+~Û+∫q$. sêÁwübº Õ\≈£î\T
dü«s¡<Z ë«s¡+>± Á|ü#ês¡+ #˚dqæ Á|ü|+ü Nø£sD ¡ ‘Ó\T>∑T Á|ü»\˝À n‘·´~Û≈î£ \qT qs¡ø£
≈£L|ü+˝ÀøÏ HÓ{yºÏ d˚ +æ ~. Á|ü|+ü Nø£sD ¡ Çyêfi¯ ‘Ó\T>∑T yêfi¯fl u…&sé ÷¡ eTT˝À¢øÏ ≈£L&Ü
Á|üy•˚ +∫+~. Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\ Áù|eT ≈£L&Ü ˇø£ ÇHÓ‡º +{Ÿ ø±|ò” nsTTb˛‘·Tqï~. kÕúìø£
düeTdü´\T, Jeq $<ÛëHê\T •~∏\eTe⁄‘·THêïsTT. á yêdüÔyê\qT mH√ï ‘Ó\T>∑T
ø£<\ä∏ T Á|ü‹_+_dü÷Ô e#êÃsTT. ≈£î|æŒ*|ü<àä , ô|~›+{Ï nXÀø˘≈î£ e÷sY, C≤‘·l,kÕ«$T
KBsYu≤ãT e+{Ï nH˚øe£ T+~ ø£<≈ä∏ î£ \T ‘·eT<Óq’ Ø‘·T\˝À Á|ü|+ü Nø£sD ¡ Á|üu≤Û yêìï
$X‚w¢ dæ ÷ü Ô ø£<\ä∏ T>± eT\TdüTHÔ êïs¡T. eTVü≤eTà<é KBsYu≤ãT ªU≤<äsY ˝Ò&TÉ μ q÷ú≤+uÒ
f…\Æ sY‡, ô|+&Ó+c˛&Ü ôd+≥sY e+{Ï ø£<˝ä∏ À¢ Á|ü|+ü Nø£sD ¡ Á|üu≤Û e+ e\¢ ∫qï∫qï
yê´bÕs¡T\T m˝≤ HêeTs¡÷bÕ\T ˝Ò≈£î+&Ü b˛‘·THêïs√ ∫Á‹+#ês¡T. ≈£î|æŒ*|ü<äà
ªÇHéôd+º {Ÿ˝|’… μtò Á|üø+£ |üq+, ≈£îãTdü+ e+{Ï ø£<˝ä∏ À¢ Á|ü|+ü Nø£sD
¡ Á|üu≤Û e+ Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\
dü+ã+<Ûë\ MT<ä |ü&qç rs¡TqT $X‚w¢ +æ #ês¡T. <˚oj·T Áø°&\É qT <Û«ä +dü+ #˚dqæ ÁøÏø¬ {Ÿ
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 137
yêýÓ÷Vü‰ìï ã$Tà&ç »>∑BX¯«s¡sêe⁄ ªne⁄{Ÿμ ø£<˝ä∏ À ∫Á‹+#ês¡T. Á|ü|+ü Nø£sD ¡ kÕúìø£
dü+düÿè‘·T\qT $<Û«ä +dü+ #ÓjT· ´&Üìï $$qeT÷]Ô ªø£èwüdí «ü |üï+μ˝À $•wüyº TÓ qÆ |ü<‹Δä ˝À
Ä$wüÿ]+#ês¡T. Ä&Ó|ü⁄ \ø°åà|ü‹ ª$<Ûä«+dü<äèX¯´+μ, $.#·+Á<äX‚Ks¡sêe⁄ ªÄ‘·àVü≤‘·´\
s¡T‘·Te⁄μ, ^‘ê+»* ª$»Hé 2020μ, ªô|~›+{Ï nXÀø˘≈î£ e÷sYμ ªø°\Tu§eTà\Tμ μz˝≤Zμ
ªø√ø±ø√˝≤μ, øπ ‘·T $X¯«Hê<∏ä s¬ &ç¶ ª$s¡÷|ü+μ |ü+C≤\ »>∑Hêï<∏+ä ªeT{Ïyº êdüq\Tμ, kÕ«$T
ª‘Ó\<¢ j ä T· ´+μ düTC≤‘ê¬s&ç¶ ªyê´bÕs¡eTè>∑+μe+{Ï ø£<\ä∏ T ndü+U≤´ø£+>± e#êÃsTT. ãVüQfi¯
C≤‹ ø£+ô|˙\ e\¢ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À |üsêés¡D düeTdü´ sêe&É+ MT<ä nH˚ø£ ø£<\ä∏ T
e#êÃsTT. ≈£î\eè‘·T\Ô T HêX¯qyÓTbÆ ˛sTT yê{ÏMT<ä Ä<Ûës¡|&ü qç yêfi¯ófl M~Û˝À |ü&&É +É ,
s¬ ‘’ T· \ #˚H‘˚ · yêfi¯flÄ‘·àVü≤‘·´\T, Ç+≥sY $<ë´s¡T\ú Ä‘·àVü≤‘·´\T, ÄyÓT]ø± $yêVü≤
dü+ã+<Ûë\T $∫Ã¤qï+ ø±e&É+, n_Ûeè~Δ ø±s¡´Áø£e÷\˝À j·T+Á‘· $ìjÓ÷>∑+ n~Ûøy£ TÓ Æ
≈£L©\≈£î |üqT\T ˝Òøb£ ˛e&É+ e+{Ï nH˚ø±+XÊ\MT<ä n<äT“¤‘y· TÓ qÆ ø£<\ä∏ T e#êÃsTT.
ø£+|üP´≥sY #·<Tä e⁄ n~Ûøy£ TÓ Æ n~ n+<ä]ø° n+<äì $<ä´jÓTÆ ø£+|üP´≥sY s¡+>∑+ ‘·øÿÏ q
Á|ü|+ü #·+ qT+∫ y˚s¬ ’ nq÷Vü≤ýÓTqÆ J‘ê\T bı+<˚ yêfi¯fl dü+düÿè‹ y˚s¬ q’ rs¡TqT
$X‚w¢ dæ ÷ü Ô nH˚ø£ ø£<\ä∏ T e#êÃsTT. Ç{°e\ kÕ|òyºü s˚ Y s¡+>∑+˝À ñqï yêfi¯ófl y˚TeTT
≈£L&Ü eTqTwüß\y˚T nì Á|ü‹bÕ~dü÷Ô ø£<\ä∏ T sêùd |ü]D≤eT+ edüTqÔ ï~. Á|ü|+ü Nø£sD ¡
Á|üy˚•+∫Hêø£ Áô|’y˚{Ÿ u≤´+≈£î\T e∫Ã kÕe÷qT´\ ÄX¯*ï kıeTTà#˚düTø=ì yêfi¯fl
ã‘·T≈£î*ï eTT+#˚dTü qÔ ï rs¡TqT ã$Tà&ç »>∑BX¯«sêe⁄ ª<=$TàπødüTμ Á|ü‹_+_+∫+~.
dü«sêí+Á<Ûä ìHê<ä+‘√ eTqbÕ\≈£î\T rdüTø=∫Ãq dü+düÿs¡D\ e\¢ e÷qe dü+ã+<Ûë˝À¢
e÷qMj·T‘ê ø√D+ q•+∫ &ÉãT“ Á|ü<ëÛ qyÓTbÆ ˛>±, ˙‹ìC≤sTTr\qT H˚]Œ+∫ ‘·q
n_Ûeè~Δì n&ÉT≈¶ î£ Hêï&Éqï ø√|ü+‘√ ø=&ÉT≈£î ø£qï‘·+Á&çì ø={Ïqº ø£<ä∏ õ.$»j·T\øÏàå
sêdæq ªdü«sêí+Á<Ûäμ. nyÓT]ø± n\T¢&ç MT<ä yêýÓ÷Vü≤+‘√ nu≤“sTT eT+∫#Ó&É¶\T
$#ê]+#·≈î£ +&Ü ≈£L‘·T]øÏ ô|[fl #˚ùdÔ yê&ç $ø£è‘· #˚w\ºü ≈£î nqT≈£L\+>± Á|üe]Ô+#·˝<Ò ìä
n‘·&TÉ uÛ≤s¡´qT Væ≤+düu&… ‘ç ,˚ ÄyÓT Ä‘·àVü≤‘·´ #˚dTü ≈£îqï yêdüyÔ êìï Ä] d”‘êsêeTj·T´
ª>∑≥Tº ‘Ó–q #ÓsT¡ e⁄μ ø£<>ä∏ ± eT*#ês¡T. eTìwæøÏ ÁbÕD+ MT<ä ñqï eTeTø±sêìï
kıeTTà #˚dTü ≈£îH˚ ø±s=Œπs{Ÿ ÄdüT|üÁ‘·T\ <Ûqä <ëVü‰ìï nã÷“] #Ûêj·÷<˚$ ªÄK]øÏ
nsTT<äT qø£Áå ‘ê\Tμ ø£<>ä∏ ± eT*#ês¡T. $<ë´s¡+>∑+˝ÀøÏ <Ûqä kÕ«eT´ \ø£D å ≤\T Á|üy•˚ +∫
düèwædº Tü qÔ ï ;uÛ‘Ñ ê‡ìï _.mdt.sêj·TT\T ªy˚|#ü ≥ Ó Tºμ ø£<>ä∏ ± sêXÊs¡T. ø±s=Œπs{Ÿ s¡+>∑+˝À
Ád”\Ô T |ü&u˚ ≤<Û*ä ï dæ.düTC≤‘· ªôdà’ ˝Ÿ |òsü Y ùd˝Ÿμ>± sêXÊs¡T. |ü+≥uÛ÷Ñ $T ‘·qMT<ä ø±s=Œπs{Ÿ
uÛÑeHê\T ô|s¡>∑&É+‘√ ÄÁ>∑Væ≤+∫ ‘·qqT ‘êqT ø£+|æ+|üCÒdüT≈£îqï≥T¢ n{≤º&É
n|üŒ˝≤ïeTT&ÉT sêdæq ø£<ä∏ ªz ‘√≥ ø£<μä∏
16. eTT–+|ü⁄
‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£ Á|ü<ëÛ q+>± yêdü$Ô ø£‘≈· î£ |ü≥+º ø£{+ºÏ ~. edüTeÔ ⁄˝Àq÷, •\Œ+˝Àq÷
mH√ï Á|üj÷Ó >±\qT Á|ü<]ä Ù+∫+~. ˇπø bÕÁ‘· Ä<Ûës¡+>± ø=+<äsT¡ ø£<\ä∏ T sêXÊs¡T.
∫+‘ê BøÏ‘å T· \T e{°sêe⁄ ø£<\ä∏ T, ll ø√H˚{Ï sêe⁄ ø£<\ä∏ T, uÛ≤qTeTr sêeTø£èwüí
n‘·>Ô ±] ø£<\ä∏ T Ç˝≤+{Ï$. ˇø£ dü\ú + øπ +Á<ä+>± dü‘´· +X¯+ø£s¡ eT+∫ ªneTsêe‹
ø£<\ä∏ Tμ |òD
ü ≈Ï î£ e÷sY ª>√<ëe] >±<Û\ä Tμ |æ.sêeTø£èkÕís¬ &ç¶ ªô|H˚ï{Ï ø£‘\· Tμ sêXÊs¡T. ˇø£
ø±HÓ‡|tº Ä<Ûës¡+>± ¬ø.$.qπs+<äsY ª}s¡Tμe+{Ï dü+|ü⁄{≤\T ‘Ó#êÃs¡T. Hê>∑|üŒ>±]
düT+<äsT¡ sêE ªe÷~>√&ÉTμ, m+&É÷]¢ düT<Ûëø£sY ªeT˝…y¢ TÓ T>∑\Z >=&ÉT>∑Tμ ˇø£ dü\ú +˝Àì
ˇø£ ø±\+˝Àì ˇø£ kÕe÷õø£ ≈£î\ J$‘êìï >=\TdüTø£≥Tº>± ∫Á‹+∫q ø£<∏ä\T.
meT¬s˙® ‡ì $eT]Ùdü÷Ô q>∑ïeTTì sêdæq ª$˝ÀeT ø£<\ä∏ Tμ ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ Á|üj÷Ó >∑+˝À
nÁ>∑>±$T. Á‹|ü⁄s¡ø<£ \ä∏ T, ãT∫Ãu≤ãT #Ó‘’ q· ´Ádüe+‹, eTTì|ü˝s¢… êE e÷´õø˘ ]j·T*»+
e+{Ï Á|üj÷Ó >±\T #˚XÊs¡T. ø£<ë∏ ø£<qä∏ +˝À eTq ø£<≈ä∏ î£ \T ~q#·s´¡ , ˝ÒK, fÒ|]t ø±s¡s¶ Y
e+{Ï |ü<‘Δä T· \qT Á|üj÷Ó >±‘·àø£+>± nqTdü]+#ês¡T. á Á|üj÷Ó >±\ MT<ä #·sÃ¡ \T
»s¡T>∑T‘·THêïsTT. ‘Ó\T>∑T ø£<˝ä∏ À¢ »]–q Á|üj÷Ó >∑+˝À |ü⁄sêDø£<*ä∏ ï |ü⁄qsê«Ú≤´q+
#ÓjT· ´&É+ ˇø£{.Ï &ç.ÄsY.Ç+Á<ä sêdæq ªsêeDĆÀdü´+μ ás¡ø+£ ø£<˝ä∏ À¢ Á|ü<ëÛ qyÓT+Æ ~.
sêeTTì#˚‹˝À >±j·÷\bÕ˝…q’ sêeDT&ÉT ‹]–e∫Ã ‘·*ø¢ Ï ø=&ÉT≈£î #Ó|Œæ q≥T¢>± d”‘≈· î£
ø£eå ÷|üD #Ó|Œæ ‘·q ‘·\qT ÄyÓT ˇ&ç˝À ô|≥Tºø√eTì n]úkÕÔ&TÉ . ‘êqT eTs¡D+Ï ∫q
‘·sê«‘· sêeTT&ÉT d”‘q· T nee÷ì+#· uÀj˚Trs¡TqT #ÓãT‘ê&ÉT. á‘·sê«‘· n˝≤π>
»s¡T>∑T‘·T+~. Ç˝≤+{Ï<˚ kÂ<ë sêdæq ª}]àfi¯μ ø£<.ä∏
‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ ìø£ ø√kÕÔÁbÕ+‘·+˝À |ü⁄{Ïº Çyêfi¯ sêÁwü+º ˝Àì q\TeT÷\\ø° bÕøÏ+~.
nÁ>∑es¡í eT<Ûä´ ‘·s¡>∑‹ s¡#·sTT‘·\ #˚‘·T\˝À |ü⁄s¡T&ÉT b˛düT≈£îqï ‘Ó\T>∑T ø£<∏ëìø£
Çyêfi¯ nìï≈£î˝≤\ eT‘ê\ yê] #˚‘T· ˝À¢ |ü<Tä HÓq’ Äj·TT<Û+ä >± e÷]+~. Áu≤Vü≤àD
J$‘êìï ∫Á‹dü÷Ô yÓTT<ä˝q’… ø£<ë∏ ìø£ dü«\Œ ø±\+˝ÀH˚ #Ó+#·T\T, düT>±©\T, <ëdüsT¡ \
J$‘ê\qT #˚sπ Á|üjT· ‘·ï+ #˚d+æ ~. Çyêfi¯ n~˝≤u≤<é õ˝≤¢˝Àì >√+&ÉT\qT Ç‘·s¡
–]»qT\ J$‘ê\qT edüTeÔ ⁄>± #˚dTü ≈£î+≥Tqï~. eT<Û´ä ˝À nH˚ø£ eè‘·T\Ô T ≈£î˝≤\
yêfi¯fl J$‘ê\qT Á|ü‹_+_+∫+~. ø√kÕÔ uÛ≤wü˝À Á>±+~∏ø£ uÛ≤wü˝À yÓTT<ä˝q’… ‘Ó\T>∑T
ø£<∏ä mø£ÿ&çø£ø£ÿ&É kÕúìø£ uÛ≤cÕ |ü]eTfi≤\qT yÓ<ä»\T¢‘·÷ yêdüÔ$ø£‘ê e÷s¡Z+˝À
|üjT· ìdüTqÔ ï~. 1952˝À ª>±*yêqμ ø£<≈ä∏ î£ n+‘·sê®rj·T kÕúsTT ãVüQeT‹ e∫ÃHê
Ä ‘·sê«‘· n+‘·kÕúsTT >∑\$ nH˚ø+£ e#êÃsTT.
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 139

ø£<ë∏ ìø£ Ä<ÛTä ìø£yT˚ - uÛ≤s¡rj·T $eTs¡Ù≈£î\ n_ÛÁbÕj·÷\T
1. The Assamese : short story is a child of the modern sensibility
- B.K. Bhattacharya
2. Bengali : But the modern short story has not evolved from
these (old) tales. and is all together a new form.
The short story as such first emerged in the west
and we imported it from there
- Subir Roy Choudhary
3. Gujarati : These stories, however, are quiet different in
content and form from the genre of stort stories
known in modern Gujarati literature. The
modern short story is definitely a product of
western literary influence
- Chandrakanth Mehta
4. Kannada : The short story is one of the literary genres that
emerged in modem Kannada literature under
the influence of western literature at the turn of
this century.
- Govind Raj
5. Marathi : The Marathi short story does not have a long
tradition and what ever radition it has been able
to establish over the last century has always
been influenced by models from the west
- K.J. Purohlt
6. Punjabi : The Punjabi short story proper, how ever, is a
very modern phenomenon, coming into being
as late as the second decade of the 20th century
when punjabi periodicals first made their
appearance.
- Guru Charan Singh
7. Sindhi : If short story writing is to be regarded as a
modern one with a district character almost a

new genre, then the Sindhi short story goes
back only to the thirtees.
- Arjan Mirchadai, ‘Shad’
8. TamiI : The birth of the modern short story in the west
did not have an impact on Tamil till the begin-
ning of the 20th century.
- S. Sivapatha Sundaram
9. Telugu : It was not until after the turn of the century that
the modern Telugu story had its beginnings. The
technique of the modern short story in Telugu
is borrowed from the west.
- Hitasri
10. Rajasthani : Rajasthani literature is rich in stories called ‘Vat’.
But the modern short story is the gift of the west.
- Dr.Hiralal Maheswari
History of Rajasthani literature P .235.
11. Nepali : The list of various tales. Prose and verse, canbe
inexhaustible but we use the word. ‘short story’
here in a more restricted and less inclusive
sense to mean a care,fully contriused literary
form. In this sense Nepali short story appeared
only from the beginning of this century.
- History of Nepali literature. P.144.
12. : The short story, written in the Indian languages,
acquiring the form of a distinct literary genre,
however; emerged only in the first quarter of
the nineteenth century. It was mostly influenced
by western writers, British or African
- Indian short stories in English.
(Serial nos from 1 to 9 are drawn from the book Comparative Indian
Literature : Ed by K.M. George).
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 141

ªnjÓ÷´ bÕ|ü+μ qT+&ç ªÄÁ>V
∑ ≤ü +μ <ëø±
‘Ó\T>∑T <ä[‘· ø£<ë∏ ìø£
<ä[‘· J$‘êìï ∫Á‹+∫q ‘Ó\T>∑T ø£<≈ä∏ î£ mì$T~ <äXÊu≤›\≈£î $T+∫q #·]Á‘·
e⁄+~. Ç|üŒ{ÏøÏ \_Û+∫q+‘·˝À 1925˝À Á|üãT<ëΔ+Á<Û˝ä À n#·ÃsTTq lbÕ<ä düTÁãVü≤àD´
XÊÁdæ>Ô ±] ª|ü⁄\¢+sêEμ <ä[‘· J$‘êìï ∫Á‹+∫q ‘=* ‘Ó\T>∑T ø£<>ä∏ ± ‘Ó\TdüTqÔ ï~.
nsTT‘˚ Äj·Tq n+‘·≈î£ eTT+<˚ n<˚ ù|s¡T‘√ ˇø£ ø£<ä∏ sêdæq≥T¢ ≈£L&Ü ‘Ó\TdüTqÔ ï~.
n~ <=s¡ø˝£ <Ò Tä . <ä[‘· s¡#s· TT‘· sêdæq ‘=* <ä[‘· ø£<ë∏ ìø£ >=≥TºeTTø£ÿ\ eT+>±j·TeTà
>±] ªnjÓ÷´bÕ|ü+μ (1935). lbÕ<ä ø£<ä∏ <ä[‘·T\˝Àì n+‘·s‘Z¡ · yÓs’ T¡ <Ûë´\qT m‹Ô
#·÷|æ yêfi¯fl˝À düyTÓ øÆ ´£ ‘·qT ø√s¡Tø√>±, eT+>±j·TeTà ø£<ä∏ nÁ>∑esêí\ yêfi¯fl nVü≤+ø±sêìï
Á|ü‹|òTü {ÏdTü +Ô ~. ‘Ó\T>∑T <ä[‘· ø£<ë∏ ìø£ |ü⁄{Ïqº bÕ‹πøfi¯fl˝Àù| <ä[‘·T\ J$‘·+˝Àì
nH˚ø£ bÕsêÙ«\qT Á|ü<]ä Ù+∫+~. á Áø£eT+ |ü<Tä qT<˚] $_Ûqï uÛ≤eC≤˝≤\ ñ<äé÷\
H˚|<ü ´ä∏ +˝À <ä[‘· J$‘· yêdü$Ô ø£‘q· T Ä$wüÿ]düTqÔ ï~.. 1925 Hê{Ï ª|ü⁄\¢+sêEμ ø£<ä∏
eT‘· e÷]Œ&ç <ä[‘· düeTdü´≈£î |ü]cÕÿs¡+ ø±<äì #Ó|æŒHê 1934 Hê{Ï ªÇ˝≤¢+{Ï
‘·yê«sTT eùdμÔ (lbÕ<ä) eT‘· e÷]Œ&ç‘√ <ä[‘·T\T ˙{Ï düeTdü´qT |ü]wüÿ]+#·T≈£îqï≥T¢
#ÓãT‘·T+~. 1937 Hê{Ï ªb˛\j·T´μ (ø£s¡TD≈£îe÷s¡)˝À ‘·q ù|s¡T bòÂ\j·T´ nì
#Ó|ü ≈£îì b˛\j·T´ nÁ>∑es¡í <Ís¡q® ´+ qT+&ç ‘·|Œæ +#·T≈£îHêï&ÉT. ªnjÓ÷´bÕ|ü+μ (1935)
<˚e⁄&ÉH˚ yê&=ø£&TÉ +&ç #·÷dü÷Ô e⁄+fÒ uÛ>Ñ e∑ +‘·T&ÉT uÛ≤>∑é+‘·T\T ˇø£fHÒ y˚ ÷Ó nì
ìsêú]+∫+~. 1936 Hê{Ï ø£sT¡ D≈£îe÷s¡ ªø=‘·Ô #Ó|ü \Tμ uÛ÷Ñ kÕ«eTT\ <Ís¡q® ´+ô|’
<ä[‘·T\T #˚dqæ ìX¯Ùã› ‹s¡T>∑Tu≤≥TqT Á|ü<]ä Ù+∫+~. Äj·Tqy˚ ª|üXó¯ e⁄\ ø=≥º+μ
(1937), ªø£jT· ´ ø±\Teμ (1936) ø£<\ä∏ T ≈£L&Ü. á düeTj·÷ìøÏ nuÛTÑ ´<äjT· kÕVæ≤‘·´+
yÓTT\ø£ <äX¯˝À e⁄+~. kÕ«‘·+Á‘√´<äéT+ ñ|ü dü‘ê´Á>∑Vü‰ìøÏ #˚s¡Tø=+~. >±+BÛ
Vü≤]»H√<äsΔ D¡ √<äéT+ ø=qkÕ>∑T‘·Tqï~. &Üˆˆ _.ÄsY. n+uÒ<ÿä sY ≈£î\ ìs¡÷à\q yê´dü+
sêXÊs¡T (1936). ªªeT÷&ÛÜ#ês¡T\ #˚‹˝À ≈£î\+ eÁC≤j·TT<Û+ä ... kÕ+|òTæ ø£ ìs¡+≈£îX¯‘«· +,
sê»ø°j·T ìs¡+≈£îX¯‘·«+ ø£Hêï Á≈£Ls¡yÓTÆq{Ïº~... #ê‘·Ts¡«s¡í+ e+{Ï ÁuÛÑwüº eédüú
Á|ü|+ü #·+˝À eT¬sø£ÿ&Ü ø£ì|æ+#·<Tä ... ≈£î\+ |ü⁄Hê<äT\ MT<ä ˇø£ C≤‹ì >±˙, ˙‹ì
>±˙ ì]à+#·˝sÒ T¡ μμ nH˚ yê´K´\‘√ ≈£î\ eédüú dü«s¡÷bÕìï Ä$wüÿ]+#ês¡T. 1932˝À
ã+<ë ø£qø£*+π>X¯«s¡sêe⁄ ªÁ>∑Tø¬ ÿ&ÉT˙fi¯óflμ ø£<ä∏ >±+BÛ e÷s¡+Z ˝À nÁ>∑esêí\˝À e÷qdæø£
|ü]es¡qÔ qT Á|ü‹bÕ~+∫+~. 1934 Hê{Ï ªÇ˝≤¢+{Ï ‘·yê«sTT eùdμÔ ø£<ä∏ <ä[‘·T\T
Çìï ˙fi¯ófl ‘ê>±\+fÒ eT‘·+ e÷s¡TÃø√yê˝≤ï? nì Á|ü•ïùd,Ô 1952 Hê{Ï n&É$
u≤|æsêE ªqs¡dqü ï bÕbÕsTTμ ø£<ä∏ uÛ≤s¡‘<· X˚ +¯ ˝À <ä[‘·T\+<äs÷¡ Ç+‘· |æ+&ç ‹ì
Ç+‘· ã≥º dü+bÕ~+#ê\+fÒ XÊdüqdüuÛÑT´\yê«˝≤ï? nì Á|ü•ïdüTÔ+~. Ä ‘·sê«‘·
1992˝À XÊ+‹ Hêsêj·TD ªñ≈£îÿbÕ<ä+μ bÕ\Hê~Ûø±s¡+ e⁄+&ç ≈£L&Ü <ä[‘·T&ÉT
|”&+ç |üã&Ée\dæ+<˚Hê? nì ì\Bdæ+~. M≥ìï{Ï kÕsê+X¯+>± 1969˝À ø=\ø£\÷]
ÇHêø˘>±] ª}s¡u≤$μ ªªuÛj Ñ T· + ÁbÕ‹|ü~ø£ MT<ä Áã‘·T≈£î‘·Tqï á }s¡T, á <˚X+¯
m+‘·ø±\+ J$kÕÔsTT? Áù|eT ÁbÕ‹|ü~ø£ MT<ä Áã‹πø düe÷»+, eédüú @ s√E
|ü⁄&É‘êsTT?μμ nì Ä˝À#·qqT sπ ø¬ ‹ÔdTü +Ô ~. Ç˝≤ ÁbÕs¡+uÛ+Ñ qT+&ç ‘Ó\T>∑T ø£<≈ä∏ î£ \T
$_Ûqï kÕe÷õø£ esêZ\≈£î #Ó+~q yêfi¯ófl, $_Ûqï uÛ≤eC≤˝≤\≈£î #Ó+~q yêfi¯ófl
<ä[‘· J$‘êìï ∫Á‹dü÷Ô düe÷» |ü]es¡qÔ ≈£î ø£èwæ #˚dTü HÔ êïs¡T.
á $ø±kÕìøÏ |ü]D‘·s÷¡ |ü+>± 1966 Hê{Ï ªj·T»„+μ (ø±.sê.), 1969 Hê{Ï
ª}s¡u≤$μ (ø=\ø£\÷]) ø£<∏ä*ï ù|s=ÿqe#·TÃ. ˇø£ ÁbÕ+‘·+˝À e∫Ãq sê»ø°j·T,
Ä]ú ø £ |ü ] D≤e÷\ H˚ | ü < ∏ ä ´ +˝À ã&É T >∑ T <ä [ ‘· ÁXÊ$T≈£ î \ J$‘ê\T m˝≤
~>∑C≤]b˛j·÷jÓ÷, bÕ\≈£î\T Á|ü#ês¡+ #˚ùd n_Ûeè~Δ <ä[‘·T\≈£î m˝≤ ø±≈£î+&Ü
b˛sTT+<√ ªj·T»„+μ s¡TEe⁄ #˚jT· >±, eTìwæøÏ ˙fi¯ófl ‘ê>∑&eÉ TH˚ düV≤ü »Vü≤≈£îÿqT bı+<ä&+É
ø√dü+ <ä[‘·T\ ‹s¡T>∑Tu≤≥T nìyês¡éTì #ê{Ïq ø£<ä∏ ª}s¡u≤$μ.
kÕ«‘·+Á‘√´<äéT ø±\+˝À ø£sT¡ D≈£îe÷s¡, kÕ«‘·+Á‘ê´q+‘·s+¡ ø=\ø£\÷] ÇHêø˘,
uÀj·T»+>∑jT· ´ <ä[‘·T\ J$‘·+ MT<ä nuÛTÑ ´<äjT· <äèø£Œ<∏+ä ‘√ nH˚ø£ ø£<ë∏ ìø£\T sêXÊs¡T.
nsTT‘˚ bÕ~] ≈£î|üŒ+, ø±s¡+#˚&ÉT, #·T+&É÷s¡T dü+|òüT≥q\ |üs¡ékÕq+>±
Ä+Á<ÛÁä |ü<X˚ Ÿ˝À <ä[‘·ø<£ qä∏ T ø£<ë∏ s¡#s· TT‘·\T ˇø£ Á|ü‘´˚ ø£ #·]Á‘·>± ì]à+#ês¡T. <ä[‘·T\
J$‘·+˝À n≥º&TÉ >∑Tq |ü&ç ø£ì|æ+#·ì Nø£{Ï ø√D≤\HÓìï+{ÏH√ yÓ$’ <Û´ä uÛ]Ñ ‘·+>±
Á|ü<ä]Ù+#ês¡T.
kÂÁuÛ≤‘·è‘·«+ ˝À|æ+∫q e÷qeÁøösê´ìï ìs¡•dü÷Ô sêh+˝Àì eT÷&ÉT ÁbÕ+‘ê\
qT+∫ <ä[‘·T\T, Ç‘·sT¡ \T nsTTq s¡#s· TT‘·\T ø£eTTà≈£îì <ä[‘· ø£<ë∏ s¡#q· qT eTTeTàs¡+
#˚XÊs¡T.
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 143
ª}s¡u≤$μ, ªdü÷s¡T´&ÉT ‘·˝‘… êÔ&TÉ μ dü+|ü⁄{≤\˝À ø=\ø£\÷] nH˚ø£ ø£<\ä∏ ˝À <ä[‘·
J$‘· yêdü$Ô ø£‘q· T ∫Á‹+#ês¡T. <ä[‘· ñ<äéT+ yÓTT<ä\j·÷´ø£ Äj·Tq dü«#·Ãy¤ TÓ qÆ
≈£î\ <äèø£Œ<∏+ä ‘√ ndüŒèX¯´>∑+>∑, ø=\Te⁄\T, ø£≥&º ç dü+|ü⁄{≤\˝À ≈£î\eédü˝ú Àì kÕ+|òTæ ø£
ìs¡+≈£îX¯‘ê«ìï Á|ü•ïdü÷Ô Á|ü‹|òüT{Ïdü÷Ô nH˚ø£ ø£<∏ä\T sêXÊs¡T. ªndüŒèX¯´>∑+>∑μ ø£<∏ä
ø=\ø£\÷]ì u≤>± m]–qyêfi¯fl≈£î Äj·Tq d”«j·T#·]Á‘·>±H˚ ns¡úeTe⁄‘·T+~. ˇø£
<ä[‘·T&ÉT ñ<√´>∑Ø‘ê´ ˇø£ |ü≥D º +˝À dæsú |¡ &ü {É ≤ìøÏ Ç\T¢ ø£≥Tº≈î£ ì u≤$ Á‘·e⁄«≈£îH˚
Áø£eT+˝À ≈£î\ eédü‘ú √ |ü&˚ dü+|òTü s¡¸DÒ á ø£<.ä∏ kÕ+|òTæ ø£ $eø£≈å î£ ì\j·T+ Væ≤+<ä÷
<˚yê\j·T+. á yêdüyÔ êìï ì•‘·yTÓ qÆ dü+uÛ≤wüD≤ düeTT<ëj·T+‘√ ∫Á‹+∫q ø£<ä∏
ª≈£î\eè‹Ôμ. <˚yê\j·T+˝ÀøÏ #Ó|ü\T y˚düTø=ì m+<äT≈£î b˛sê<äT nqï Á|üX¯ï á
ø£<∏ä≈£î ÁbÕD+. #Ó|ü\qT >∑T&ç˝ÀøÏ ìùw~Û+#·&Üìï #Ó|ü\T ≈£îfÒº <ä[‘· C≤‹ì
ìùw~Û+#·&+É >± á ø£<ä∏ Á|ü‹bÕ~düT+Ô ~. s¬ ‘’ T· \T Ä‘·àVü≤‘·´\T #˚dTü ≈£î+fÒ mø˘‡Áπ>wæj÷·
ÇdüTqÔ ï Á|üuTÑÛ ‘·«+ s¬ ‘’ T· \+fÒ uÛ÷Ñ $Tì #˚‘T· \˝À ô|≥Tº≈î£ qï yêfi¯ófl>±H˚ uÛ≤$+∫ uÛ÷Ñ $T
|ü+&É{≤ìøÏ ø±s¡≈î£ ˝…q’ ≈£î\eè‘·T\Ô yêfi¯flqT, <ä[‘·T\qT $düà]+#·&+É ˝Àì ndü+ã<ä‘Δ q· T
ª$eTTøÏμÔ ø£<ä∏ Á|ü•ïdüT+Ô ~. ø£s÷¡ ï\T õ˝≤¢ bÕ´|æ*˝À $Hêj·Tø£ #·$‹ dü+<äs“¡ +¤ >±
<ä[‘·T\ MT<ä »]–q <ë&çì edüTeÔ ⁄>± rdüT≈£îì ø=\ø£\÷] ª$|òTü ï $Hêj·T≈£î&ÉTμ
nH˚ ø£<qä∏ T sêXÊs¡T. á ø£<˝ä∏ À Ä dü+|òTü ≥q ‘·sT¡ yê‘· <ä[‘·T\T >∑TDbÕsƒ+¡ H˚sT¡ Ãø=ì
Ä‘·à>ös¡e dü÷Œ¤]ìÔ bı+~q≥T¢ ∫Á‹+#ês¡T. ø=\ø£\÷] ‘·q <ä[‘·ø<£ ˝ä∏ À¢ y˚dqæ Á|üXï¯ \≈£î
≈£î\eédüú düe÷<Ûëq+ #Ó|Œü e\dæ e⁄+~.
‘Ó\+>±D J$‘·#]· Á‘· H˚|<ü ´ä∏ +˝À |”&‘ç e· s¡Z Á|üC≤|üø+å£ eVæ≤+∫ n<äT“¤‘y· TÓ qÆ
ø£<\ä∏ T sêdæq s¡#s· TT‘· uÀj·T »+>∑jT· ´. Äj·Tq >=Á¬s\T, <äTqï, m#·Ã]ø£, NeT\T,
‘Ó\+>±D yÓ‘\· T, s¡+>∑T\T, uÛÀ» ø£<\ä∏ T dü+|ü⁄{≤\˝À nH˚ø£ ø£<\ä∏ ˝À <ä[‘· Jeq
$cÕ<ëìï yêdü$Ô ø£+>± ∫Á‹+#ês¡T. ª•~∏\ $Á>∑V‰ü \Tμ˝À <ä[‘·T\ J$‘·+˝À sêe\dæq
kÕ+düÿè‹ø£ $|üy¢ êìï Á|ü‹bÕ~+#ês¡T. ≈£î\ eédü≈ú î£ $<Û̊jT· T\T>± e⁄+≥÷ <ä[‘·T\T
ìs¡«Væ≤+∫q ø±s¡´Áø£e÷\≈£î dü«dæÔ #ÓbÕŒ\ì Á|üuÀ~Û+#ês¡T. C≤q|ü<øä fi£ \¯ ù|s¡T‘√
<ä[‘·T\qT <ä[‘·T\T>±H˚ ã‘·øe£ Tq&É+ Çø£ #Ó\<¢ ìä >√bÕ˝Ÿ bÕÁ‘·‘√ #Ó|Œæ +#ês¡T.
$<ë´~Û≈£î˝…’q nÁ>∑esêí\ yês¡T mø£ÿ&É ‘·eT ìs¡düqqT ‘Ó\Œe\dæ e∫ÃHê ã÷{Ÿ
bÕ*wt #˚jT· &Üìï |ò÷ü ≥T>± $eT]Ù+#ês¡T. ªm<äTs¡T ‹]–q Äj·TT<Ûë\Tμ <ä[‘· #Ó‘’ H· ê´ìï
n<äT“¤‘+· >± Á|ü‹_+_+∫q ø£<.ä∏ Á|ü•ï+#˚ yêfi¯flqT #·+|æ bÕπsùd |ü<‹Δä MT<ä <ä[‘·T\T
‹s¡T>∑Tu≤≥T #˚jT· &Üìï á ø£<ä∏ ∫Á‹+∫+~. $<ëé+‘·T&Óq’ <ä[‘·T&ÉT, $<ëé+‘·T&Óq’
ø£˝ø… sº£ Y n~es¡øπ ô|fi≤fl&çq <ä[‘· Ád”ìÔ ø±<äì, Ç+ø√ Áu≤Vü≤àD Ád”ìÔ ô|fi≤fl&ç ‘·q
‘·*<¢ +ä Á&ÉT\qT, ‘·q <ä[‘· esêZìï ìsê<ä]+#˚ <äTsêàs¡+Z |ü≥¢ á ø£<ä∏ $eTs¡Ù ô|{Ï+º ~.
]»πs«wüHé kÂø£sê´\qT ñ|üj÷Ó –+#·T≈£îì ñqï‘· |ü<eä ⁄\˝ÀøÏ e∫Ãq <ä[‘·T\T ‘·eT
eT÷˝≤\qT $düà]+∫ nÁ>∑es¡í ãT<äT\Δ qT n\es¡TÃø√e≥+ MT<ä n~Ûøπ |å +ü á ø£<.ä∏
Á>±eT+˝À ∫qï|üŒ{Ï qT+∫ <ä[‘·T\ MT<ä »]π> nÁ>∑es¡í <Ís¡H® ê´\qT >∑eTì+∫q
<ä[‘·T&Óq’ sê»+ Ä eédüqú T ~Ûøÿ£ ]+∫ }s¡T e<ä*b˛sTT $|üe¢ ø±s¡T&ÉT>± s¡÷bı+~q
Áø£e÷ìï ªÁ>∑V≤ü D+μ ø£<ä∏ ∫Á‹+∫+~. sê»+ ‘·+Á&çì yÓ{ºÏ eè‹Ô˝À qT+∫ $&ÉT<ä\
ø±≈£î+&Ü uÛÑ÷kÕ«eTT\T mìï m‘·TÔ\T y˚kÕÔs√ á ø£<∏ä˝À »+>∑j·T´ yêdüÔ$ø£+>±
Ä$wüÿ]+#ês¡T.
Hê>∑|Œü >±] düT+<äss¡ êE ªe÷~>√&ÉTμ ø£<ë∏ dü+|ü⁄{Ï ‘Ó\T>∑T ø£<ë∏ kÕVæ≤‘·´+˝ÀH˚
ˇø£ $|üe¢ ø¬ s¡≥+. sêj·T\d”eT˝Àì ˇø£ e÷s¡TeT÷\ Á>±eT+˝À ìedæ+#˚ <ä[‘·T\
J$‘· yêdüÔ$ø£‘·qT <ä[‘· <äèwæºø√D+ qT+∫ d”«j·T ø£<∏ë‘·àø£+>± s¡∫+#ê&ÉT
düT+<äss¡ êE. Ç+<äT˝Àì |ü~ ø£<\ä∏ T uÛ≤s¡‘<· X˚ ¯ Á>±e÷˝À¢ <ä[‘·T\ J$‘· kÂ+<äsê´˙ï,
<ä[‘·T\ Ä˝À#·q\qT, kÕ+düÿè‹ø£ kÂuÛ≤>±´ìï Á|ü<]ä Ù+#êsTT. ªuÀ&Ó<Tä μ› ø£<ä∏ #·ìb˛sTTq
|üXó¯ e⁄qT ø√dæ e+&ÉT≈£îì ‹H˚ dü+Á|ü<ëj·÷ìï ˇø£ >=|üŒ nqTuÛ÷Ñ ‹>± Á|ü<]ä Ù+∫+~.
mìï nD∫y˚‘\· ≈£î >∑T] ne⁄‘·THêï <ä[‘·T˝À¢ ≈£L&Ü e⁄+&˚ ø√]ø£\T, nÁ>∑es¡í Ád”\Ô
|ü≥¢ e⁄+&˚ Äø£s¸¡ D\T düT+<äss¡ êE ªásê¬s&ç¶ eTqTeTsê\T MT<ä yÓTTqTdüT+&Ü~μμ
˝≤+{Ï ø£<˝ä∏ À¢ yêdü$Ô ø£+>± Á|ü<]ä Ù+#ê&ÉT. <ä[‘· Ád”ìÔ ˝Àãs¡T#·T≈£îH˚ Áø£eT+˝À nÁ>∑esêí\
yêfi¯ófl ãdæ$sê+Á&ÉT>± e÷πsÃ Áø£e÷ìï ªq&ç$T+{Ï uÀ&Óøÿ£ ãdæ$sê\j˚T´<ä´μ ø£<˝ä∏ À
Á|ü‹_+_+#ê&ÉT. ªe÷~>√&ÉTμ˝À nÁ>∑esêí\ <ÍcÕº´ìï e÷Á‘·yT˚ ø±≈£î+&Ü <ä[‘·T\˝Àì
ø£fi≤‘·àø£‘q· T ≈£L&Ü Á|ü<]ä Ù+∫ düT+<äss¡ êE ‘Ó\T>∑T ø£<˝ä∏ ÀøÏ ˇø£ ø=‘·Ô edüTeÔ ⁄qT,
ø=‘·Ô •˝≤Œìï rdüTø=∫Ã |ü]#·jT· + #˚XÊ&ÉT.
á Áø£eT+˝ÀH˚ m+&É÷]¢ düT<Ûëø£sY ªeT˝…¢ yÓTT>∑\Z >=&ÉT>∑Tμ ø£<ë∏ dü+|ü⁄≥+ <ä[‘·
J$‘· kÂ+<äsê´ìï Ä$wüÿ]+∫+~. &É|ü , #Ó|ü nH˚ s¬ +&ÉT edüTeÔ ⁄\T Ä<Ûës¡+>±
e÷~>∑\ J$‘·+˝Àì düè»Hê‘·àø£‘q· T n+<ä+>± Ä$wüÿ]+#ês¡T düT<Ûëø£s.Y á ø£<\ä∏ ˝À
ªªeTq≈£î˝Òì uÛ÷Ñ eTT\T s¬ &ç>¶ ±s¡≈¢ î£ m{≤º y=∫ÃqsTT´! Ç+ø=ø£]øÏ j·T{≤º y=∫ÃqsTT´?
á <˚X¯+˝À bı˝≤\≈£î ≈£î˝≤\T+&Ó’μμ nqï~ Á|ü‹bÕ~‘ê+X¯+. >=&É¢qT ø=j·T´&É+
>∑T]+∫ kÕ<Ûës¡D düe÷»+˝À e⁄+&˚ #·T\ø£q uÛ≤yêìï m+&É÷]¢ á dü+|ü⁄≥+˝À
#ê˝≤#√≥¢ n~Ûøπ |å +æ #ês¡T. n˝≤π> >=&ÉT¶ e÷+kÕìï ‹q&É+ ≈£L&Ü m+&É÷]¢ ˇø£
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 145
>=|üŒ $wüjT· +>± nH˚ø#£ √≥¢ ù|s=ÿHêïs¡T. ªªÄe⁄ ñ#·Ã<ë–‘˚ |ü⁄DéT÷, Äe⁄ ∫j·T´\T
~+fÒ bÕ|üeT÷Hê?μμ nqï~ Äj·Tq Á|üXï¯ . ÁãVü≤à<˚e⁄&çøÏ eTqTwüß*ï #˚ùd~ ‘Ó\TdüT>±ì
yêfi¯fl ø±fi¯fl≈£î #Ó|ü \T ≈£îfÒ~º ‘Ó\TdüTHê? nì ˇø£ bÕÁ‘· Á|ü•ïdüT+Ô ~. ˇø£ #Ó|ü
m+‘· <ä÷s¡+ q&É∫+<√ á Á|ü|+ü #·+˝À #Ó|ü \T ≈£î{Ïqº yê&ÉT e÷Á‘·+ ‘Ó\TdüTø√>∑\&ÉT
nq&É+ #·sà¡ ø±s¡ eè‹Ô˝Àì HÓ|’ ⁄ü D≤´ìøÏ ì<äsÙ¡ q+. &É|ü <äsT¡ e⁄øÏ qyêãT >∑TÁs¡+
Hê≥´+ #˚dqæ ≥T¢ #Ó|Œæ q ø£<ä∏ e÷~>∑\ ø£fi≤eTVæ≤eT≈£î ì<äsÙ¡ q+. á ø£<˝ä∏ À düT<Ûëø£sY
e÷~>∑\ »qàeT÷˝≤\qT yÓ~øπ Á|üjT· ‘·ï+ #˚jT· ≥+ $X‚w+ü .
C≤E\ >ö] <ä[‘· ñ<äéT+˝À+∫ |ü⁄≥Tºø=∫Ãq ø£<ë∏ s¡#s· TTÁ‹. áyÓT s¡∫+∫q
ªeTqTïãTe«μ ø£<ë∏ dü+|ü⁄{Ï <ä[‘·T\ J$‘êìï <ä[‘· Ád”Ô <äèwæº ø√D+ qT+∫ ∫Á‹+∫q~.
d”«j·T ø£<ë∏ ‘·àø£+>± Áyêj·Tã&çq á ø£<˝ä∏ À¢ <ä[‘· eTVæ≤fi¯ J$‘· nqTuÛyÑ ê˝À¢ì nH˚ø£
ø√D≤\T Ä$wüÿ]+|üã&Ü¶sTT. ª˙fi¯flu≤sTTμ ø£<∏ä <ä[‘· ≈£î≥T+u≤˝À¢ ≈£L&Ü Ád”Ô
m<äTs=ÿ+≥Tqï $eø£qå T Á|ü•ï+#·>± ª>∑T+&É+μ ø£<ä∏ >∑T&ç <ä>sZ∑ ¡ <ä[‘·T\T m<äTs=ÿ+≥Tqï
$eø£qå T Á|ü•ï+∫+~. ªeTqTïãTe«μ ø£<ä∏ <ä[‘·T\ <ë]Á<ë´ìï Vü≤è<äjT· $<ës¡ø+£ >±
Á|ü‹_+_+∫+~. düT+<äs¡sêE, m+&É÷¢] ˝≤π> C≤E\ >ö] ≈£L&Ü ‘·q ø£<∏ä˝À¢
nÁ|üC≤kÕ«$Tø£yTÓ qÆ nH˚ø£ kÕ+|òTæ ø±+XÊ\ MT<ä $eTs¡Ù ô|{Ï+º ~.
|æ. ø£qø£jT· ´ dü+ø£\q+ #˚dqæ , sêdæq ªm<äTs¡T#·÷|ü⁄\Tμ, ªy˚T$T≥T¢+&É+μ á
s¬ +&ÉT <ä+&√s¡ ñ<äéT H˚|<ü ´ä∏ +˝À e÷~>∑\ J$‘êìï Á|ü‹|ò*ü dü÷Ô e#êÃsTT. ªm<äTs¡T
#·÷|ü⁄\Tμ n+fÒ q÷‘·q eédüú ø√dü+ m<äTs¡T#·÷&É&+É nì ns¡+ú . á dü+ø£\q+˝Àì
|üHïÓ +&ÉT ø£<˝ä∏ À¢ Á>±MTD e÷~>∑\T #·<Tä e⁄≈£îì n_Ûeè~Δ˝ÀøÏ sêyê\ì ‘·|qü |ü&&É +É
edüTÔe⁄. #ê‘·Ts¡«s¡í´ eédüú ø±s¡D+>± ~>∑Te≈£î˝≤\ Á|ü»\T $<ä´qT Ä]®+#·˝Òø£
b˛j·÷s¡ì, $eTTøÏìÔ >∑T]+∫ dü«j·T+>± Ä˝À∫+#·Tø=H˚ X¯øìÔÏ ø√˝ÀŒj·÷s¡ì á ø£<ä∏
#ÓãT‘·T+~. &Üˆˆ _.ÄsY. n+uÒ<äÿsY Á|üuÀ<ÛëìøÏ nqT>∑TD+>± á ø£<∏ä\THêïsTT.
ø±|ü⁄˝≤] uÛÁÑ <äjT· ´ (_.‹.), eTqTe⁄>±&ç ô|+&ç¢ ($. Hê>∑eTDÏ) ø£<ë∏ ìø£˝À¢ uÛÁÑ <äjT· ´,
eT≥ºj·T´ nH˚ e÷~>∑ {°#·s¡T¢ e÷~>∑\qT $<ëé+‘·T*ï ø£eTàì #Ó’‘·qé+‘·T*ï
#˚j·T&É+ <ë«sê nÁ>∑esêí\ yêfi¯fl˝À |ü]es¡Ôq rdüT≈£îìekÕÔs¡T. bÕsƒ¡XÊ\˝À
eTqTwüß\+‘ê ˇø£ÿfÒ nì bÕsƒ¡+ #Óù|Œ ñbÕ<Ûë´j·TT\T, Ä dü÷øÏÔì Ä#·s¡D˝À
ô|≥º ø £ b ˛e&É + e\¢ <ä [ ‘· $<ë´s¡ T ú \ ˝À ø£ * π > e÷qdæ ø £ y˚ < ä q qT yÓ ’ ‘ · ] DÏ
(lsêeT#·+Á<äeT÷]Ô) ø£<ä∏ Ä$wüÿ]+∫+~. <ädøÔü ˝£ Ÿ (C≤E\ >ö]) <ä[‘· $<ë´s¡T\ú T
nÁ>∑≈î£ \ $<ë´s¡T\ú e\¢ |ü&TÉ ‘·Tqï u≤<Û\ä ≈£î <äsŒ¡ D+ ø±>±, ªπsDTø√<√´>∑+μ ]»πs«wüHé
eédüú <ë«sê #·<äTe⁄≈£î+≥Tqï <ä[‘·T\T nÁ>∑es¡í m>∑‘ê[øÏ >∑Ts¡e⁄‘·T+&É{≤ìøÏ
Á|ü‹_+ã+. á dü+ø£\q+˝À eTqdüT˝Òì #√≥ (m+. Áø±+‹) dü+|üqï nÁ>∑es¡í Ád”,Ô
|ü⁄s¡Twüß\T <ä[‘·T\qT Ä]úø+£ >±, kÕ+|òTæ ø£+>±H˚>±ø£, ˝…+’ –ø£+>± ≈£L&Ü <√#·Tø√e&Üìï
ã≥ºãj·T\T #˚d+æ ~.
ªy˚T$T≥T¢+&É+μ˝À ø£qø£jT· ´ e÷~>∑ C≤‹ eT÷˝≤\qT nH˚«wæd÷ü Ô ø£<\ä∏ T sêXÊs¡T.
n{≤¢>π e÷~>∑\ Ä]úø£ <äTdæ‹ú ì, ô|’ ≈£î˝≤\ Ä~Û|‘ü ê´ìï ∫Á‹+#ês¡T. nÁ>∑es¡í Ád”\Ô T
<ä[‘· |ü⁄s¡Twüß\qT ø£$«+∫ dü+ã+<Ûë\T ô|≥Tºø=ì ô|[fl <ä>sZ∑ ≈¡ î£ e#˚Ãdü]øÏ eTTK+
#êfÒjT· &Üìï, Ä nqTuÛeÑ +‘√ <ä[‘·T\T n_Ûeè~Δ e÷s¡+Z ˝À ‘·eTqT ‘êeTT ñqïrø£
]+#·Tø√e&Üìï ªãjÓ÷Á>±|ò⁄ü ≈£î ∫e]˝ÒKμ˝À Á|ü‹_+_+#ês¡T. ªj·Tø£>å ±q+μ ø£<˝ä∏ À
e÷~>∑ kÕ+düÿè‹ø£ J$‘· $X‚cÕ\qT Ä$wüÿ]+#ês¡T.
<ä[‘· eTVæ≤fi¯ nÁ>∑esêí\ qT+#˚ ø±≈£î+&Ü Ç≥T kı+‘· ≈£î\+˝À eT>∑yêfi¯fl
qT+∫ ≈£L&Ü $eø£åqT m<äTs=ÿ+≥Tqï yêdüÔyêìï kÕ«$T ªÁ|üXÊ+‘·+μ˝ÀqT, z˝≤Z
ª|ü⁄]{ÏH=|üμ\˝ÀqT ∫Á‹+#ês¡T. _.mdt. sêeTT\T ª#·<Tä e⁄μ ø£<ä∏ $<ëéédüqú T <ä[‘·
ãVüQ»q <äèø£Œ<∏ä+ qT+∫ yêÚ≤´ì+∫+~. düqï|ü⁄¬s&ç¶ yÓ+ø£≥sê$T¬s&ç¶ ªn+≥Tμ
ø£<˝ä∏ ÀqT, ø±\Te eT\¢jT· ´ ªyÓs’ T¡ <Ûë´\Tμ ø£<˝ä∏ ÀqT <ä[‘·T\˝Àì n+‘·s‘Z¡ · $uÛ<Ò ë\qT,
yê{Ï <äTwüŒ*¤ ‘ê\qT ∫Á‹+#ês¡T. <ä[‘˚‘s· T¡ \T sêdæq <ä[‘· ø£<˝ä∏ À¢ düqï|ü⁄s¬ &ç¶ ª#·qTu≤\Tμ
>=|üŒ ø£<.ä∏ <ä[‘· Ád”Ô #·qTu≤\T ‘ê– ô|ø¬’ ~– ô|<äy› ê&Óq’ nÁ>∑es¡í |ü⁄s¡Twüß&ÉT Ä Ád”ìÔ
<˚«wæd÷ü Ô ∫e]øÏ yêdüeÔ + ‘Ó\TdüT≈£îì dæ>T∑ |Z &ü qç yÓH’ êìï á ø£<ä∏ #ÓãT‘·T+~. Ç˝≤+{Ï
ns¡T<Ó’q edüTÔe⁄ MT<ä Ç+¬øes¡÷ ø£<∏ä\T sêdæq≥T¢ ˝Ò<äT. <ä[‘·T\T #·<äTe⁄≈£îì
ñqï‘√<√´>±\˝À #˚] dü+düÿèrø£sD ¡ ≈£î ˝ÀHÓ’ ‘·eT es¡Z ≈£î\ Á|üj÷Ó »Hê\≈£î _Ûqï+>±
Á|üe]ÔdTü qÔ ï yêdüyÔ êìï ‘√˝Ò{Ï »>∑H√àVü≤Hésêe⁄ ª≈£î\+μ, n\¢+ sê»j·T´ ªeT<Û´ä es¡T\Ô Tμ
ø£<∏ä\T yêdüÔ$ø£+>± Ä$wüÿ]+#êsTT. <ä[‘·T\≈£î sêC≤´~Ûø±s¡+˝À uÛ≤>∑kÕ«eT´+
\_Û+∫Hê kÕe÷õø£ >ös¡e+ <äøÿ£ ø£b˛e&Üìï XÊ+‹Hêsêj·TD ªñ≈£îÿbÕ<ä+μ ø£<ä∏ m‹Ô
#·÷|æ+~. sêj·T\d”eT˝À nÁ>∑es¡í eTTsƒêø£ø£å\‘√ HêX¯q+ nsTTb˛‘·Tqï~ <ä[‘·
j·TTe≈£î˝Òqì ∫\T≈£L] <˚e|ü⁄Á‘· ªdü$T<Û\ä Tμ ø£<ä∏ Á|ü‹bÕ~+∫+~. <ä[‘·T\T J$‘·+˝Àì
nH˚ø£ yêdüÔyê\qT ¬øyÓTsê $»j·T≈£îe÷sY (≈£î|æŒ>∑+‘·T\T), <˚esêE eTVü‰sêE
(bı&Éeì bı<äT)› , &ç. >√|æ (e÷ ø±HÓ«+{Ÿ), ô|&’ ç ‘Ósπ wt u≤ãT (ø£+|ü ã&É¶ ø±øÏ),
ø±Á≥>∑&¶É <äj÷· q+<é (#Ó\eT), øπ ‘·T $X¯«Hê<∏s¬ä &ç¶ (Nø£{HÏ ê&ç yÓ\T>∑T HÓ‘T· sÔ T¡ ), eT<ÛTä
#·Áø£e]Ô (»\+, »q+), õ. uÛ≤qT (s¡T~Ûs¡ eT<Ûqä +), dæ+>∑eTH˚ì Hêsêj·TD (eTø£s¡
sê#·bÕfiË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 147
eTTK+), bÕ˝…|⁄ü ãT∫ÃsêE (n+≈£îsês¡ŒD), dæ. düTC≤‘· (ne÷à qTe⁄« qe«#˚Ã),
$.ÄsY. sêkÕì (ëT+), õ. yÓ+ø£≥ø£èwüí (>∑s¡T&ÉdüÔ+uÛÑ+) e+{Ï ø£<∏ä≈£î\T á
dü+<äs“¡ +¤ >± ù|s=ÿq<ä–q yês¡T.
<ä[‘· ø£<ë∏ kÕVæ≤‘·´ #·]Á‘·qT n<Û´ä j·Tq+ #˚ùd Áø£eT+˝À >√>∑T XÊéT\ dü+ø£\q+
#˚dqæ ªq\¢bı<äTμ› , ÄyÓT‘√ ø£*dæ pbÕø£ düTuÛÁÑ <ä dü+ø£\q+ #˚dqæ ªq\¢sπ >∑&ç kÕ\T¢μ
nH˚ Á>∑+<∏ë\qT Á|ükÕÔ$+#·ø£ ‘·|Œü <äT. ªq\¢bı<äTμ› >=≥TºeTTø£ÿ\ eT+>±j·TeTà qT+∫
H˚{<Ï ëø± <ä[‘· s¡#s· TTÁ‘·T\T #˚dqæ s¡#H· ê ø£èwæì eTq eTT+<äT+#·T‘·T+~. n+<äT˝À
<ä[‘· s¡#s· TTÁ‘·T\T sêdæq ø=ìï ø£<\ä∏ T ≈£L&É e⁄HêïsTT. á dü+ø£\q+˝À e÷~>∑
ñ|ü≈î£ ˝≤\ Ád”\Ô J$‘ê\T ≈£L&Ü Ä$wüÿ]+|üã&Ü¶sTT.
<ä[‘· ñ<äéT Á|üu≤Û e+‘√ e∫Ãq <ä[‘· ø£<˝ä∏ À¢ ù|s=ÿqã&çq Á|ü<ëÛ qyÓTqÆ n+X¯+
Ç|üŒ{Ï<ëø± ‘Ó\T>∑T ø£<˝ä∏ À edüTeÔ ⁄ ø±≈£î+&Ü $T–*b˛sTTq <ä[‘·T\ d”«j·T nqTuÛyÑ ê\T.
Ç~ ˇø£sø¡ +£ >± edüT|Ô sü y¡ TÓ qÆ $|üe¢ y˚T. <ä[‘· ø£<\ä∏ ˝À uÛ≤s¡rj·T kÕe÷õø£ eédü˝ú À
<ä[‘· ÁXÊ$Tø£ J$‘·+, yêfi¯ófl m<äTs=ÿ+≥Tqï $eø£,å nD∫y˚‘\· T, yêfi¯fl düè»Hê‘·àø£
X¯≈î£ \Ô T n<äT“¤‘+· >± ∫Á‹+|üã&Ü¶sTT. edüTyÔ $’Ó <Û´ä + u≤>± ô|]–+~. Ä‘·à>ös¡yêìøÏ
˝À≥T˝Òì, kÕ+|òTæ ø£ $eø£≈å î£ #√≥T˝Òì, ˇø£ Hê>∑]ø£ düe÷»+ ø√dü+ á ø£<≈ä∏ î£ \T
‘·|üq |ü&ÉT‘·Tqï≥T¢ ns¡úeTe⁄‘·Tqï~. #ê˝≤es¡≈£î #·<äTe⁄≈£îì Hê>∑]ø£ J$‘·+˝À
Á|üy•˚ +∫ ‘·eT<Óq’ J$‘êìï bı+<ë\qï ‘·|qü ø£ì|ædTü +Ô ~. <ä[‘· ø£$‘·«+ <ä[‘·T\≈£î
sêC≤´~Ûø±s¡+ ø±yê\H˚ yê+#Ûq· T e´ø£+Ô #˚dqæ +‘· ã\+>± <ä[‘· ø£<ë∏ ìø£ Ç+ø±
e´ø£Ô+ #˚j·Te\dæ e⁄+~. n˝≤π> Ä sêC≤´~Ûø±s¡+ Ç|ü&ÉTqï <√|æ&ç eédüú˝À
uÛ≤>∑kÕ«eT´+ ø√düe÷? ˝Òø£ kÕ+|òæTø£ $eø£å, nD∫y˚‘·\‘√ bÕ≥T ÁX¯eT <√|æ&ç
≈£L&Ü ˝Òì düeTdüe÷»+ ø√düe÷? nH˚~ ≈£L&Ü düŒwü+º ø±e\ùd e⁄+~.
ns¡TD‘ês¡ : »qe] ` |òÁæ ãe] 2009

1 4904849469461233825

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

1 4904849469461233825

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

øπ +Á<ä kÕVæ≤‘·´ nø±&ÉMT |ü⁄s¡kÕÿs¡+ bı+~q $eTs¡Ù yê´dü dü+|ü⁄{Ï

Á|ü#·Ts¡D HÓ+. : 2350/568

ôV≤#·Ã]ø£ : á |ü⁄düÔø£+˝À @ uÛ≤>±HÓ’ïHê |üP]Ô>± ø±˙, bÕøÏåø£+>± ø±˙ ø±|”¬s’{Ÿ Vü≤≈£îÿ

eTTÁ<äD : $XÊ˝≤+Á<Ûä $C≤„q dü$T‹ eTTÁ<äD≤\j·T+ ` $»j·Tyê&É

sê#·bÕﬁË+ #·+Á<Xä K‚ s¡s¬ &ç¶

4 eTq qe\\T - eTq ø£<ë∏ ìø£\T

8 eTq qe\\T - eTq ø£<ë∏ ìø£\T

sê#·bÕﬁË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 13

18 eTq qe\\T - eTq ø£<ë∏ ìø£\T

24 eTq qe\\T - eTq ø£<ë∏ ìø£\T

sê#·bÕﬁË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 35

44 eTq qe\\T - eTq ø£<ë∏ ìø£\T

52 eTq qe\\T - eTq ø£<ë∏ ìø£\T

sê#·bÕﬁË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 59

sê#·bÕﬁË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 65

sê#·bÕﬁË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 71

72 eTq qe\\T - eTq ø£<ë∏ ìø£\T

76 eTq qe\\T - eTq ø£<ë∏ ìø£\T

80 eTq qe\\T - eTq ø£<ë∏ ìø£\T

84 eTq qe\\T - eTq ø£<ë∏ ìø£\T

88 eTq qe\\T - eTq ø£<ë∏ ìø£\T

94 eTq qe\\T - eTq ø£<ë∏ ìø£\T

sê#·bÕﬁË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 99

sê#·bÕﬁË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 109

sê#·bÕﬁË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 111

sê#·bÕﬁË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 117

sê#·bÕﬁË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 139

140 eTq qe\\T - eTq ø£<ë∏ ìø£\T

sê#·bÕﬁË+ #·+<Á Xä K‚ s¡s¬ &ç¶ 141

148 eTq qe\\T - eTq ø£<ë∏ ìø£\T

You might also like