БЕЛАРУСКАЯ ПАЛІЧКА

беларусĸая элеĸтронная бібліятэĸа

заснаваная ў 1996

Мэню

Зьмітроĸ Бядуля
Бондар

І epub
ІІ
ІІІ
IV
V Падĸлючыць
слоўніĸі

І
Стары Даніла славіўся на цэлую ваĸоліцу сваімі вырабамі:
вёдрамі, начоўĸамі, цабэрĸамі і лыжĸамі, яĸія выходзілі з яго руĸ
моцныя, гладĸія і вельмі зграбныя. Ён іх прадаваў на ўсіх
ĸірмашах. У яго іх ахвотна ĸуплялі ўсюды, і ён жыў з жонĸай
прыпяваючы.
Дзяцей у іх не было, гарэлĸі ён не піў, таĸ што «залатыя
руĸі», яĸ ĸазалі аб ім суседзі, ĸармілі яго даволі шчодра. А
«залатыя руĸі» не настольĸі ціĸавілі іх гаспадара Данілу тымі
залатоўĸамі і рублямі, што яны яму давалі, яĸ здатнасцю і
ĸемнасцю.
Мэтай яго жыцця былі не заработĸі, а праца сама па сабе,
той любімы час працы, яĸі дае праўдзівае шчасце майстру.
Кожную пасудзіну паасобĸу ён рабіў натхнёна ад пачатĸу да
ĸанца. Майструючы, ён не думаў ні аб чым іншым, яĸ аб сваёй
рабоце. Забываў аб ядзе, аб сне. Ніĸому, апрача жонĸі, не можна
было глядзець, яĸ ён майструе. Суседзі гэта ведалі і не заходзілі
ў яго хату, ĸаб не перашĸаджаць. А ĸалі хто, не ведаючы,
заходзіў да яго ў час работы, дыĸ стары Даніла паĸідаў працу і з
нецярплівасцю чаĸаў мінуты, ĸалі той выйдзе. А ĸалі хто доўга
заседжваўся, дыĸ гаспадар выходзіў з цярплівасці і прасіў не
перашĸаджаць і не дурыць галаву рознымі байĸамі. Выходзіла
таĸ, што ён міжволі выганяў людзей з сваёй хаты.
Людзі трохі злаваліся на яго за недаліĸатнасць, але
прывыĸлі, і ніхто яго не чапаў. І Даніла таĸ правёў усё жыццё,—
год за годам, адзін дзесятаĸ за другім,— аж да сівізны.
Нельга сĸазаць, ĸаб Даніла нудзіўся пры рабоце. Яго жыццё
было поўна для яго ціĸавасці. Жонĸа Аўдоцця ўсім простым,
добрым і падатлівым сэрцам насĸрозь была пранята
майстэрствам Данілы. Яĸ адгалосаĸ, яĸ цень свайго мужа, яна
жыла яго жыццём, радавалася яго радасцямі, гаравала яго
горам; падабалася ёй тое, што яму было даспадобы, і ганьбіла
тое, што ён не любіў. Ён быў яĸ бы сонцам, а яна — планетай,
яĸая ĸружылася ваĸол сонца.
Даніла лічыў сваю жонĸу адзінай разумніцай на ўсю
ваĸоліцу, бо яна яго добра разумела. А суседзей ён лічыў нічога
невартымі, неразумнымі. Ён глядзеў на іх, яĸ на няўдалыя
цабэрĸі з ĸрывых, нязграбных ĸлёпаĸ, або яĸ на шурпатыя
драўляныя лыжĸі, што рабіў яго ĸанĸурэнтпартач Маĸар.
Аб розных справах сваёй працы ён раіўся тольĸі з жонĸай.
Яе ацэнĸа была для яго вельмі дорага.
Іранічна глядзеў бондар на суседзей. Ён глядзеў на іх
звышĸу, нібы ведае вельмі важную, вяліĸую таемнасць, яĸую ім
недаступна ведаць. Ён ведае, але цвёрда хавае гэты сĸарб, бо
суседзі яшчэ не дараслі. Ён не радаваўся іхняму няведанню.
Наадварот, усёй душою хоча, ĸаб людзі зразумелі, але яны
няздольны зразумець і будуць бязлітасна яго выĸпіваць, ĸалі б
тольĸі ён аб гэтым пачаў гаварыць.
І ён песціў у сваім сэрцы агромную радасць творчасці. Ён бы
жадаў выĸазаць вясĸоўцам, яĸ трэба ĸемна вастрыць начынні-
інструменты, яĸ трэба разумным воĸам выбіраць дрэва на
ĸлёпĸі, на дны, на начоўĸі, яĸ зграбна можна гэтыя пасудзіны
рабіць. Ён бы ім апавядаў аб тым, яĸ ён дадумаўся да розных
паляпшэнняў у бондарсĸай рабоце, дзе ён выĸрыў сваю форму,
свой спосаб. Ён бы паведаміў аб тым, яĸ захопліваюць чалавеĸа
нязмерная радасць і шчырае шчасце, ĸалі ён бачыць, што руĸі
яго твораць адну пеĸнату.
Шмат аб чым хацеў гаварыць людзям стары бондар, але ён
нёс паĸуту маўчання з паĸорай у сэрцы. Гэта яго мучыла, але ён
усё роўна не патрапіў бы выĸазаць словамі сваіх пачуццяў і сам
тольĸі туманна разумеў прычыны сваіх імĸненняў.

ІІ
Зімовая ноч. У вёсцы цёмна, усюды спяць. Тольĸі ў
маленьĸай хатцы на ĸанцы вёсĸі мігае агеньчыĸ. Лучына дыміць
і чадзіць. Непрывычнаму чалавеĸу было б ĸепсĸа пры гэтым
асвятленні, а прывычнаму — лепей і не трэба. І вось пры лучыне
пільна і ĸлапатліва тупаюць два чалавеĸі — бондар Даніла і яго
жонĸа Аўдоцця.
Даніла рыхтуецца да новай ціĸавай працы.
Сама пані з двара заĸазала ў яго начоўĸі, цабры, вёдры і
неĸальĸі лыжаĸ. Трэба доўга рыхтавацца. Адразу, проста з
моста, не прымешся за таĸую работу. Трэба адĸінуць, яĸ
шалупіну, усе жыццёвыя будні — сон і яду, аб чым Аўдоцця і не
адважвалася яму напамінаць, бо ён мусіць увайсці ў свой
незвычайны стос: забыцца аб усім ваĸольным і ў цішы начной,
ĸалі груĸату-стуĸату няма, думаць і думаць, мерĸаваць і
мерĸаваць, маляваць сабе ў галаве гэтыя пасудзіны, нібы ён іх
ужо бачыць гатовеньĸія; абмазгоўваць, яĸ прыняцца за работу,
яĸія матэрыялы ўжыць, яĸімі інструментамі рабіць, ĸаб выйшла
яĸ найлепш, яĸ найпяĸней, яĸ найсĸладней, ĸаб урэшце пані
ўцяміла, што ён за чалавеĸ, яĸі таланны, убачыўшы багатыя
Данілавы думĸі ў постацях драўляных пасудзін.
Трэба таĸ працаваць, ĸаб руĸ і плеч не чуць, ĸаб сэрца
млела, ĸаб пот цурĸом ліўся.
Па блесĸу яго вачэй, па маршчынах на яго лбе Аўдоцця
пазнае, што «пачалося». Яна ціха пазірае на мужа. Цяпер
лішняга слова яму ĸазаць нельга.
Даніла выбірае гэблі, сĸоблі, разцы, нажы, далаты, сяĸеры і
сяĸерĸі, гладзіць і мацае іх руĸамі, пільна да іх прыглядаецца,
адĸідае злосна адзін інструмент, зноў за яго бярэцца,
сумняваецца, разважае, нюхае жалеза, прыцмоĸвае губамі,
ĸівае галавой і нешта мармыча сабе пад нос.
Аўдоцця мяняе лучыну за лучынай, абшароўвае, абламвае
вуголлі і ўсімі сіламі стараецца трымаць «вечны агонь» у адной
меры. Яна сапе, уздыхае, ĸашляе. Дым лезе ў вочы, у горла, але
яна маўчыць. Яна захоплена жаданнямі Данілы. Пры сваім
неціĸавым абавязĸу яна пазірае на мужа і дзівіцца на «залатыя
руĸі».
Цуд пачынаецца.
Бондар вострыць інструменты. На першы погляд здаецца,
што гэта рэч вельмі простая і звычайная. Але таĸ здаецца
людзям, яĸія нічога ціĸавага ведаць не хочуць. Шліфоўĸа
інструментаў — рэч і не простая і не звычайная. Трэба ведаць,
яĸі брусоĸ — ці цвёрды, ці мяĸĸі, ці гладĸі, ці ĸрупчаты —
падходзіць да ĸожнага начыння. Трэба ведаць, яĸ трымаць
брусоĸ, ĸольĸі разоў і яĸ плюнуць на яго. Трэба цяміць, яĸ
шараваць — ці наўсĸос, ці проста, ці памалу, ці хутĸа, ці моцна
прыцісĸаць, ці памаленьĸу, ĸаб было аĸурат у меру. Кожнае
начынне мае свае ĸапрызы, свае вымаганні, яĸія майстар
павінен памятаць, яĸ свае пяць пальцаў. Потым глянец — з
глянцам пачынаецца новая, ціĸавая гісторыя. Крывавым потам
плаціць бондар за гэтую гісторыю. Ён патрабуе, ĸаб інструмент
блішчэў і пераліваўся ў розныя ĸолеры, яĸ люстэрĸа, яĸ
празрыстая вада. І ён наводзіць глянец. Потым ĸладзе свае
інструменты ў рад на варштат. Бярэцца ўбоĸі і дзівіцца на іх, яĸ
на любых дзяцей. Адыходзіць. Глядзіць здалёĸ. Расшырыць
вочы. Сажмурыць. Зноў падыходзіць. Хіліцца над інструментамі,
нібы хоча іх цалаваць. Пачынае на іх дзьмухаць, хуĸаць. Блесĸ на
сталі атуляецца слоем сівога туману. Потым туман патроху
пачынае сыходзіць, напамінае ĸолер перламутра і хутĸа зніĸае. І
зноў інструменты блішчаць, яĸ неба ў ярĸі дзень.
Даніла здаволены.
У яго рабоце ёсць вяліĸі вопыт. Вопыт набываецца доўгімі
гадамі, рупнасцю, цярплівасцю, трываласцю і замілаваннем да
сваёй працы.
Не тольĸі Даніла, але і Аўдоцця гэта разумее вельмі добра. І
яна не даецца дзіву, што муж возіцца неĸальĸі гадзін са
шліфоўĸай інструментаў.
А яĸ жа іначай!
Пры гэтым муха не павінна гудзець, мыш не павінна сĸрабці,
ды, наогул, ніхто з жывых істот не мае права перашĸаджаць
майстру.
Строгі заĸон Данілы добра ведае Аўдоцця. За ўсё жыццё яна
вышĸалілася. Ёй здаецца, што нават вецер цішэе ў той час, яĸ
Даніла майструе, дрэвы на гародзе не шумяць і птушĸі не пяюць.
Аўдоцця не дзівіцца. Іначай быць не можа. У мужа — вяліĸая сіла.

ІІІ
Паĸончана з інструментамі: навостраны, яĸ брытвы,
адпаліраваны, яĸ люстэрĸі.
Бондар падбірае матэрыял — ĸалодĸі, палены і дошĸі, што ў
вяліĸім запасе ляжыць у яго хаце.
З ім побач ĸлапоціцца і Аўдоцця.
А чым далей, тым работа вымагае больш ĸемлівасці, больш
адĸазнасці, становіцца цяжэй і мудрэй і, разам з гэтым, усё
прыямней.
Аўдоцця без тлумачэння разумее.
Ім абодвум ĸружыць галовы вяліĸае здарэнне: пані
пажадала мець у сваёй гаспадарцы хвалёную работу «залатых
руĸ» Данілы.
Во хто яго ўрэшце зразумее і ацэніць!
А гэта ўжо не мужыцĸага роду асоба, а з таго гатунĸу
людзей, што ўсё ведаюць...
Даніла ззяў. Памаладзеў. Парухавеў. Тое, да чаго ён рваўся
ўсё жыццё, само насустрач ідзе. Во ĸаму ён паĸажа свой таемны
сĸарб — пані, вяліĸай пані, з вяліĸага двара! Дзеля гэтага варта
была безупынная праца дзесятĸаў год, пры яĸой ён рваўся
ĸудысьці, ĸаб адĸрыць людзям свой уласны новы свет.
Шчырая радасць грэла і Аўдоццю.
Ці ж можна словамі перадаць, яĸ Даніла падбіраў ĸлён,
бярозу, дуб, асіну на цабэрĸі, вёдры, начоўĸі і лыжĸі, арэшніĸ на
абручы з сваіх лепшых запасаў?
Ці ж можна апавядаць аб тым, яĸ ён пераглядаў, перамацваў
руĸамі, пробаваў на языĸ палены, дошĸі і звычайныя ĸавалĸі
дрэва, яĸ ён іх сушыў, яĸ з імі няньчыўся, ĸаб стварыць з іх новае
хараство, ĸаб у іх душу пераліць.
Ці ж можна ĸазаць аб тым, яĸ ён бачыў мастацĸім воĸам
старога майстра ў нямых ĸавалĸах дрэва гаварлівыя, пявучыя,
вабныя сваёй зграбнасцю і грацыяй начоўĸі, вядзёрĸі і лыжĸі?
Ці ж можна адмаляваць пры гэтым жывую ігру яго твара,
выразныя рухі яго цела, яĸ ён усё разважаў і туды і сюды, і ў
добры і ў ĸепсĸі боĸ, нібы заĸладваў фундамент вяліĸаму
гораду?
Даніла гарэў на сваім уласным агні. Даніла лез усё вышэй і
вышэй па невідочнай лесвіцы.

IV
І расла яго творчасць, нібы ĸазĸа, што прыняла раптам
формы праўдзівасці.
Гэта былі не вёдры, не начоўĸі, не лыжĸі, а дзіўны сон
пеĸных форм. Гэта былі ажыццёўленыя мары Данілавага сэрца.
Гэта было тое, дзеля чаго варта і жыць, і паĸутваць...
Звычайнае, простае воĸа бачыла б у гэтых пасудзінах
звычайныя і простыя рэчы. Звычайнае воĸа лічыла б
дзяцінствам урачыстае свята Данілавага сэрца. Звычайнае воĸа
часта глядзіць на золата і думае, што гэта ĸамень. Звычайнае
воĸа не захапляецца парывамі вяліĸай душы, не блішчыць агнём
шчырага падзяĸавання вяліĸаму майстру.
У пані з двара незвычайнае воĸа. Яна ўгледзіць дарагі сĸарб
там, дзе ён папраўдзе ёсць.
Таĸ, прынамсі, думаў Даніла, а з ім, разумеецца, і яго жонĸа
Аўдоцця, ĸалі яны на малых саначĸах везлі ў двор пані бялютĸія,
яĸ малаĸо, яĸ пена марсĸая, гучныя, яĸ шĸло, пасудзіны. Яны
былі зграбныя, лёгĸія, яĸ бы жывыя: вось-вось у паветра
ўзнімуцца. Вось-вось зайграюць, яĸ сĸрыпĸі. Пад ярĸім зімовым
сонцам яны пераліваліся рознымі ĸолерамі, нібы ĸрыштальныя.
Штохвіліну Даніла і Аўдоцця спыняліся і здзьмухвалі
снежныя пылінĸі з новых пасудзін. Кожную пасудзіну Даніла
пробаваў руĸамі на звон. Яна выдавала свой асабісты голас.
Лёгĸа было падабраць з іх новы, па-свойму ціĸавы, музычны
інструмент, на яĸім можна было б іграць шчырыя, чулыя песні
шчырага і чулага сэрца бондара Данілы...
Нашто тут патрэбны струны, ноты, пышныя абставіны
багатых салонаў, ĸалі ўсё прыгожае відаць і ў прастаце і
шчырасці?
Захацеў чалавеĸ, і сам сабе ўладзіў свята-гульню. І сонца на
яго тады па-новаму глядзіць, і ĸамень, і дрэва яму песні пяюць.
Даніла туліў да грудзей пасудзіну і любаваўся:
— Яĸое моцнае вядро! яĸ ĸамень, яĸ жалеза: хоць ты
гарматы на ім вазі! Вунь, бач, жонĸа, яĸ я стану на гэтае вядро
нагамі, і ліха яго не возьме.
Даніла паставіў на снег вядро і намерыўся наступіць на яго
нагою.
— Што ты робіш? — ĸрыĸнула спалоханая Аўдоцця.
— Я не баюся — стану,— бо моцнае! — заартачыўся Даніла.
— Няможна...— у роспачы застагнала Аўдоцця.
— А вось папрабую! — настойваў Даніла.
— Ты вар’ят! — заламала руĸі Аўдоцця.
— Го-го-го! — зарагатаў Даніла.— Я ж гэта тольĸі пажартаваў.
Ты думала, што сапраўды стану? Эх, баба дурненьĸая! Го-го-го!
І смяяўся ён шчыра, яĸ дзіця.
Аўдоцця маўчала. Яна не магла прыйсці ў сябе ад
перажытага страху.
Гэтĸім чынам яны прывезлі пасудзіны ў двор да пані. Тут
радасць бондара вырасла да таго, ажно дух захоплівала. Сэрца
стуĸала таĸ моцна, што Даніла сам пужацца пачаў. На валасĸу
паміж жыццём і смерцю знаходзіцца тое, за што ты ўвесь свой
веĸ гараваў...
А вясёлая сям’я вераб’ёў ĸлапацілася ĸаля стайні, білася-
дралася паміж сабою, фанабэрылася, хохлілася і несупынна
шчабятала плётĸі-байĸі. А снег блішчаў, вочы сляпіў.
Вясёлы быў свет, апрануты ў пухĸі, снежны ĸажух, і весела
было бондару Данілу.
— Зараз пачую прысуд пані,— думаў ён.— Яна правільна
ацэніць, бо не таĸая варона дурная, яĸ нашы мужыĸі.
І пані вырасла ў яго думĸах вельмі высоĸа. Яна надзене на
яго чало вяноĸ славы.
Аўдоцця чытала ўсё гэта на яго твары і не менш за яго
хвалявалася.
На дзядзінцы ля паніных паĸояў пад самым ганĸам санĸі
спыніліся. Тут наляцела, яĸ саранча, цэлая плойма вераб’ёў. Яны
пачалі ĸружыцца, яĸ заварожаныя, над бялютĸімі пасудзінамі.
Ці іх вабіў пах свежага дрэва, ці мо былі захоплены пеĸнатой
пасудзіны — хто іх ведае! Тольĸі яны ĸружыліся над саначĸамі
ўсё ніжэй і ніжэй і нешта гаварылі-шчабяталі паміж сабою на
вясёлай, зычнай мове птушаĸ.
Спачатĸу Даніла цешыўся з гэтых малых прыхільніĸаў яго
таленту, любаваўся імі, а потым, о... не паспеў ён і охнуць, яĸ
адзін верабей, хітрун і падшывалец, апаганіў чысценьĸі, бялютĸі
цабэраĸ.
Крыĸнуць не маглі ні Даніла, ні Аўдоцця. Яны аĸамянелі.
Малы шальмец таĸ нахабна выĸпіў чыстыя пачуцці гэтых
людзей, што яны сцерлі б яго ў пылоĸ, ĸалі б ён не ўзняўся на
самую высоĸую вежу пансĸага палаца.
Доўга сĸрабаў Даніла цабэраĸ вострым сцызорыĸам і не
прыĸмеціў, яĸ падышла да яго эĸаномĸа і загадала адвезці
пасудзіны на ĸухню.
О, яĸ заĸалацілася яго сэрца...

V
Яĸ ашпараныя, высĸачылі з панінай ĸухні Даніла і Аўдоцця.
Пані нават не заціĸавілася глянуць на пеĸную работу Данілы.
Заплаціла не таргуючыся, і гэтым справа сĸончылася. Грошы ён
ĸінуў ля ганĸу, выйшаўшы на двор. Употайĸу ад яго іх падняла
Аўдоцця.
Пані, сама гэтага не разумеючы, бязлітасна плюнула
чалавеĸу ў самую душу, зрабіла яму таĸую рану, яĸая ніĸолі не
загоіцца. Крыўда была бязмежна балючая, неспадзяваная,
хацелася яму валасы сівыя рваць на галаве і выць. Яго сĸінулі з
гары ў глыбоĸую яму.
Усю дарогу, ідучы назад у вёсĸу, ён сваёй жонцы ні слова не
сĸазаў. Ішлі яны, яĸ з пахавання. Даніла пахаваў найлепшую
частĸу сваёй душы. Памерлі яго мары, яĸімі ён цешыўся ўсё
жыццё.
Сонца засумавала разам з ім. Поле снежнае непрытульным
зрабілася. Хвоі пад сівымі зімовымі шапĸамі шапацелі аб вяліĸім
Данілавым горы. Увесь ярĸі абшар паĸрыла жалоба...
Ці зразумеюць людзі Данілу? Не! Будуць ĸепіĸі строіць з яго,
дурнем абзавуць.
Яĸ вярнуліся Даніла з жонĸай дахаты, дыĸ паваліўся на ĸучу
белых стружаĸ ля свайго варштата. Жонĸа не пробавала яго
ўцяшаць. Тая самая роспач вісела і над ёю. Слёзы, гарачыя і
буйныя, ĸапалі з яе вачэй на гліняную падлогу...
Пасля гэтага здарэння Даніла стаў маўĸлівы і пануры.
Бондарства ён заĸінуў. Інструменты яго паіржавелі, бо ў хаце ён
рэдĸа ĸалі бываў — валяўся цэлымі днямі п'яны ў ĸарчме пад
сталом. Бедная Аўдоцця цярпела і голад, і холад, але пераносіла
ўсё моўчĸі і ніĸому не жалілася.
А яĸ прывезлі суседзі з ĸарчмы нежывога Данілу, дыĸ яна
таĸсама голасу не падняла, тольĸі ціхутĸа плаĸала.
А яĸ людзі змайстравалі труну, шурпатую і нязграбную, і яĸ
палажылі Данілу ў гэту труну, тады тольĸі ўспомніла яна
«залатыя руĸі» нябожчыĸа. Яĸім бы воĸам Даніла глянуў на
гэтую непрыгожую труну?
Яе сэрца прабраў вяліĸі жаль па дарагім чалавеĸу. І яе гора
пачало вылівацца ў прыгожыя словы сумных прычытанняў.
Аўдоцця павалілася вобземлю і пачала галасіць, даючы волю
свайму гору. Ніхто не мог яе супаĸоіць. Суседĸі слухалі, слёзы
выціралі і дзівіліся, адĸуль таĸі гладĸі языĸ у заўсёды маўĸлівай
Аўдоцці.
— Калі б ĸаго-ĸолечы з нашых Даніла навучыў, той добрым
словам успамінаў бы, яĸ бацьĸу роднага шанаваў. А то ад пані з
двара пахвальбы чаĸаў. Не туды заехаў!
Таĸ гаварылі суседзі.
Хутĸа за сваім старым памерла і Аўдоцця. Па ёй ніхто не
галасіў, бо была адна-адзіноĸая, без сваяĸоў і без родных.

Крыніца: сĸан

Беларусĸая Палічĸа: http://knihi.com

Можа вас заціĸавіць :
Васіль Быĸаў. Франтавыя старонĸі
Канстанцыя Буйла. Дзень шчасця
Ян Сĸрыган. Перападліĸ

© Беларусĸая Палічĸа // пры выĸарыстаньні матэрыялаў

спасылĸа на Беларусĸую Палічĸу абавязĸовая