409 M

В. М.
Шаршнёва
а
ов
ешл
Ку
БЕЛАРУСКАЯ МОВА
А.
А.
и
ен
СІНТАКСІС. ПУНКТУАЦЫЯ
им
ГУ
М
ки
те
ио
бл
би
в
хи
ар
й
ны
р он
кт
ле
Э
Магілёў
МДУ імя А. А. Куляшова
2016
Электронны аналаг друкаванага выдання:
В. М. Ш аршнёва
Беларуская мова : сінтаксіс : пунктуацыя
Магілёў: МДУ імя А. А. Куляшова, 2016. - 132 с.
ISBN 978-985-568-141-1
а
Зборнік падрыхтаваны ў адпаведнасці з тыпавой праграмай па сучаснай
ов
беларускай літаратурнай мове, змяшчае тэсты па сінтаксісе і пунктуацыі і мае на мэце
еш
дапамагчы выкладчыку і студэнту вызначыць ступень засваення кожнай тэмы.
Рэкамендаваны для студэнтаў філалагічных і педагагічных спецыяльнасцей. Мо-
л
жа быць выкарыстаны настаўнікамі і вучнямі пры падрыхтоўцы да цэнтралізаванага
Ку
тэсціравання.
А.
УДК 811.161.3(076.1)
А.
ББК 81.411.3.в6
и
ен
им
ГУ
Ш аршнёва, В. М. Беларуская мова : сінтаксіс : пунктуацыя [Элект
М
ронны рэсурс]: зборнік тэстаў для тэматычнага кантролю /

ки
В. М. Ш аршнёва. - Электрон. даныя. - М агілёў : М ДУ імя

те
А. А. Куляшова, 2016. - Загал. з экрана.

ио
бл
би
в
хи
212022, г. Магілёў
вул. Касманаўтаў,1
ар
тэл.: 8-0222-28-31-51
й
е-mail: alexpzn@mail.ru
ны
http://www.msu.mogilev.by
р он
кт
ле
Э
© Шаршнёва В. М., 2016

© МДУ імя А. А. Куляшова, 2016
© МДУ імя А. А. Куляшова,
электронны аналаг, 2016
СІНТАКСІС
СЛОВАЗЛУЧЭННЕ
Варыянт 1
1. Адзначце спалучэнні слоў, якія з 'яўляюцца словазлучэннямі:
а
1) у любую хвіліну;
ов
2) вельмі моцны;
еш
3) сто сорак;
л
4) сто метраў;
Ку
5) каля лесу.
А.
2. Адзначце спалучэнні слоў, якія не з 'яўляюцца словазлучэннямі:
А.
1) прашу расказаць;
и
2) трынаццаты дзень;
ен
3) нават маці;
им
4) давайце запросім;
5) тры крокі.
ГУ
3. Адзначце простыя словазлучэнні:
М
1) ісці каля рэчкі;

и
2) самы важны дзень;

ек
3) будзем прасіць дапамагчы;

т
ио
4) выцвілая ад сонца хустка;

бл
5) згуртаваны педагагічны калектыў.

би
4. Адзначце іменныя словазлучэнні:

1) а дзясятай гадзіне;
в
хи
2) нешта новае;
3) брат прыехаў;
ар
4) скошаная трава;
й
5) жоўты ад клею.
ны
5. Адзначце дзеяслоўныя словазлучэнні:

он
1) стомлены ад дарогі;
р
2) няхай сустрэнуць;
кт
3) прыглядацца з цікавасцю;
ле
4) просьба застацца;
Э
5) трава скошана.
6. Адзначце словазлучэнні, звязаныя сувяззю дапасавання:
1) бледны ад страху;
2) просьба дапамагчы;
3) мой калега;
3
4) машына з грузам;
5) дзве суседкі.
7. Адзначце словазлучэнні, звязаныя сувяззю прыназоўнікавага кіра-
вання:
1) пакласці на стол;
2) у абласным цэнтры;
3) сівы ад перажытага;
а
ов
4) схадзіць па цукар;
еш
5) на папяровай вокладцы.
8. Адзначце словазлучэнні, звязаныя сувяззю моцнага кіравання:
л
Ку
1) дзякаваць сястры;
2) папрасіць алоўка;
А.
3) сустрэць бацькоў;
А.
4) папрасіў зайсці;
и
5) дабегчы да школы.
ен
9. Адзначце словазлучэнні, звязаныя сувяззю прымыкання:
1) просьба намаляваць;
им
ГУ
2) высока над зямлёй;
3) размаўляць стоячы;
М
4) вельмі важної;
и
ек
5) напісаць у сшытку.
т
10. Устанавіце адпаведнасць паміж словазлучэннем і яго характа-

ио
рыстыкаи:
бл
А: вельмі крохкі 1) дапасаванне;

би
Б: давесці да дому 2) кіраванне;

В: пайшлі працаваць 3) прымыканне;
в
хи
Г : нязручнае адзенне 4) не словазлучэнне.

ар
Д: я стаміўся
й
ны
Варыянт 2
он
1. Адзначце спалучэнні слоў, якія з 'яўляюцца словазлучэннямі:

р
1) аматар пажартаваць;
кт
2) сарваць вішні;
ле
3) замест алоўка;
Э
4) два метры;
5) сорак два.
2. Адзначце спалучэнні слоў, якія не з 'яўляюцца словазлучэннямі:
1) дом з верандай;
2) сын і дачка;
4
3) узяў і паляцеў;
4) няхай звяртаецца;
5) прапанавалі пабудаваць.
3. Адзначце простыя словазлучэнні:
1) лёгкі вясенні ветрык;
2) самыя прыемныя ўспаміны;
3) давай сустрэнем ранне;
а
ов
4) новая летняя сукенка;
еш
5) выканаць у адпаведнасці з патрабаваннямі.
4. Адзначце іменныя словазлучэнні:
л
Ку
1) шосты справа;
2) выбачайце мне;
А.
3) я прашу;
А.
4) складаны красворд;
и
ен
5) нешта невядомае.
им
5. Адзначце дзеяслоўныя словазлучэнні:
1) падкрэсленае слова;
ГУ
2) падкрэсленае алоўкам;
М
3) падкрэсліваючы алоўкам;
и
4) прыходжу паслухаць;
ек
5) урок скончыўся.
т
ио
6. Адзначце словазлучэнні, звязаныя сувяззю дапасавання:

1) тры касманаўты;
бл
2) трое касманаўтаў;
би
3) трох касманаўтаў;
в
4) гутарка па-беларуску;
хи
5) гэты дзень.
ар
7. Адзначце словазлучэнні, звязаныя сувяззю прыназоўнікавага кіравання:

й
1) балкон пад страхой;

ны
2) у бязвоблачным небе;
он
3) прагны да працы;
р
4) прыкрыкнуць на яе;
кт
5) паклікаць не маці, а бацьку.

ле
8. Адзначце словазлучэнні, звязаныя сувяззю моцнага кіравання:

Э
1) праносіліся над рэчкай;

2) з'есці макароны;
3) адстаць ад поезда;
4) люблю чытаць;
5) крыўдна да слёз.
5
9. Адзначце словазлучэнні, звязаныя сувяззю прымыкання:
1) уехалі ў лес;
2) імкліва ляцець;
3) працаваць размаўляючы;
4) надта непрыемна;
5) прапанавалі запісаць.
10. Устанавіце адпаведнасць паміж словазлучэннем і яго характа-
а
ов
рыстыкаи:
еш
А: плылі ў небе 1) дапасаванне;
Б: праносіліся ластаўкі 2) кіраванне;
л
Ку
В: прашу вярнуцца 3) прымыканне;
Г : самы зручної выпадак 4) не словазлучэнне.
А.
Д: нават дарослыя
А.
и
ен
им
АСАБЛІВАСЦІ ПАБУДОВЫ СЛОВАЗЛУЧЭННЯЎ
У БЕЛАРУСКАЙ МОВЕ
ГУ
Ў ПАРАЎНАННІ З РУСКАЙ МОВАЙ
М
и
ек
Варыянт 1
т
1. Адзначце словазлучэнні з памылковым спалучэннем лічэбніка з

ио
назоўнікам:
бл
1) абодва, маці і бацька;

би
2) паўтары вядра;
в
3) у двух экзэмплярах;
хи
4) два цэлыя сем дзесятых цэнтнера;

ар
5) тры новыя падручнікі.

й
2. Адзначце словазлучэнні з правільным дапасаваннем лічэбніка да

ны
назоўніка:
он
1) абодва байцы;
р
2) абедзве бібліятэкі;
кт
3) трыццаць два горада;

ле
4) праэкзаменаваць сорак два студэнты;

Э
5) трое акадэмікаў.
3. Адзначце словазлучэнні, правільна перакладзеныя на беларускую мову:
1) полторы тонны - паўтары тоны;
2) около двух берез - каля двух бяроз;
3) двое суток - абое сутак;
6
4) семь целых две десятых метра - сем цэлых два дзясятых метра;
5) метрах в ста от больницы - метраў за сто ад бальніцы.
4. Адзначце словазлучэнні, няправільна перакладзеныя на рускую
мову:
1) абодва паляўнічых - оба охотника;
2) адна трэцяя задания - одна треть задания;
а
3) паўтара рубля - полтора рубля;
ов
4) чатыры дзясятыя кіламетра - четыре десятые километра;
еш
5) на паўтары старонках - на полтора страницах.
л
5. Адзначце рады, у якіх усе словазлучэнні адпавядаюць нормам су-
Ку
часнаи беларускаи літаратурнаи мовы:
А.
1) абедзвюм вучаніцам, на працягу траіх сутак;
А.
2) трое камбайнераў, дваццаць двое нажніц;
и
3) восемдзесят шэсць цэлых адна дзесятая кілаграмаў, чатыры бусля-
ен
няты;
им
4) даставіць сямідзесяці трох пасажыраў, чацвёра генералаў;
5) трыццаць два цяляты, на абедзвюх старонках.
ГУ
6. Адзначце словазлучэнні, якія не адпавядаюць нормам сучаснаи
М
беларускаи літаратурнаи мовы:

и
ек
1) бачыць сваімі вачамі;

т
2) дзесьці метрах у адзінаццаці;

ио
3) чытаць самому сабе;

бл
4) гуляць па горадзе;
би
5) не вывучыў праз ляноту.

7. Адзначце словазлучэнні, пабудаваныя ў адпаведнасці з патраба-
в
хи
ваннямі літаратурнаи нормы:

ар
1) загадчык кафедрай;
2) два кіслых яблыкі;
й
ны
3) даслаць на адрас;
он
4) маладзей за сяброўку;
р
5) захварэць на адзёр.
кт
8. Адзначце словазлучэнні, правільна перакладзеныя на беларускую

ле
мову:
Э
1) прийти за умным советом - прыйсці па разумную параду;

2) говорить в пользу - гаварыць на карысць;
3) приехать в четвертом часу - прыехаць а чацвёртай гадзіне;
4) опоздать из-за товарища - спазніцца праз таварыша;
5) скучать о друзьях - сумаваць аб сябрах.
7
мову:
1) павезці ў млын - повезти в мельницу;
2) маладзей за астатніх - моложе остальных;
3) паехаць у лес па дровы - поехать в лес за дровами;
4) успамінаць пра лета - вспоминать про лето;
а
5) паведаміць пад сакрэтам - сообщить по секрету.
ов
10. Устанавіце нарматыўную адпаведнасць паміж беларускімі і
еш
рускімі словазлучэннямі:
А: пойти в лес за орехами 1) пайсці ў лес за арэхамі;
л
Ку
2) пайсці ў лес па арэхі;
А.
3) пайсці ў лес у арэхі.
А.
Б: у меня болит сердце 1) мне баліць сэрца;
2) у мяне баліць на сэрцы;
и
ен
3) у мяне баліць сэрца.
им
В: уход за больным 1) догляд хворага;
2) догляд за хворым;
ГУ
3) нагляданне за хворым.
М
Г: по случаю юбилея 1) па выпадку юбілею;

и
2) з нагоды юбілею;
ек
3) з выпадку юбілею.
т
ио
д : извиняться перед подругой 1) выбачаць сяброўку;

бл
2) перапрашаць сяброўку;
3) дараваць сяброўцы.
би
в
хи
Варыянт 2
ар
1. Адзначце словазлучэнні з памылковым спалучэннем лічэбніка з

й
назоўнікам:
ны
1) абое, брат і сястра;

он
2) паўтары дні;
р
3) у двух экзэмплярах;
кт
4) два цэлыя пяць сотых метра;

ле
5) дзве важныя прапановы.

Э
2. Адзначце словазлучэнні з правільным дапасаваннем лічэбніка да

назоўніка:
1) абодва акны;
2) абедзве ўстановы;
3) сорак тры цяляты;
8
4) чацвярых нажніц;
5) дваццаць трое акуляраў.
3. Адзначце словазлучэнні, правільна перакладзеныя на беларускую мову:
1) полтора года - паўтара года;
2) четверо дежурных - чацвёра дзяжурных;
3) пятидесяти двух деревень - пяцідзесяці двух вёсак;
4) в трех километрах от города - у трох кіламетрах ад горада;
а
ов
5) два месяца - два месяцы.
еш
4. Адзначце словазлучэнні, няправільна перакладзеныя нарускую мову:
1) два акты - два акта;
л
Ку
2) чатыры кіраўнікі - четыре руководителя;
3) на паўтары старонках - на полторы страницах;
А.
4) тры першыя будынкі - три первые здания;
А.
5) абедзве родныя сястры - обе родных сестры.
и
ен
5. Адзначце рад(ы), у якім (у якіх) усе словазлучэнні адпавядаюць
им
нормам сучаснаи беларускаи літаратурнаи мовы:
1) два ашчадныя банкі, у дваццаці двух словаформах;
ГУ
2) чатыры апошніх месяцы, пяць цэлых шэсць дзясятых частак;
М
3) спыніць трох спартсменаў, спыніць трыццаці трох спартсменаў;

и
4) чатыры маладыя сакратары, за тры крокі ад дома;

ек
5) з паўтары вёдрамі, у паўтара сутках.

т
ио
6. Адзначце словазлучэнні, якія не адпавядаюць нормам сучаснаи

беларускаи літаратурнаи мовы:
бл
1) некалькі разоў на тыдзень;

би
2) сказаць на поўны голас;

в
3) жыць у суседстве;
хи
4) у два з палавінай разы;

ар
5) у іншы раз.
й
7. Адзначце словазлучэнні, пабудаваныя ў адпаведнасці з патраба-

ны
ваннямі літаратурнаи нормы:

он
1) перш за ўсё;
р
2) загадчык дзённым аддзяленнем;

кт
3) больш двухсот чалавек;

ле
4) экскурсія па коласаўскіх мясцінах;

Э
5) пасмейвацца з дзяўчыны.
8. Адзначце словазлучэнні, правільна перакладзеныя на беларускую
мову:
1) принести через десять минут - прынесці праз дзесяць хвілін;
2) сходить за бумагой - схадзіць па паперу;
9
3) избавиться от недостатков - пазбавіцца ад недахопаў;
4) ухаживать за больными деревьями - даглядаць за хворымі дрэвамі;
5) жениться на Анне - ажаніцца з Г аннай.
мову:
1) дзякуем партнёрам - благодарим партнерам;
2) не да месца - не до места;
а
ов
3) смяяцца самому сабе (ціха, няголасна) - смеяться про себя;
еш
4) з нагоды свята - в случае праздника;
5) сказаць на поўны голас - сказать во весь голос.
л
Ку
10. Устанавіце нарматыўную адпаведнасць паміж беларускімі і
рускімі словазлучэннямі:
А.
А: поехать на заработки 1) паехаць у заробкі;
А.
2) паехаць па заробкі;
и
ен
3) паехаць на заробкі.
Б: дым идет по ветру 1) дым ідзе па ветры;
им
2) дым ідзе ветрам;
ГУ
3) дым ідзе з ветрам.
М
В: удивляться чему 1) дзівіцца чаму;

и
2) дзівіцца над чым;

ек
3) дзівіцца з чаго.
т
Г: выбрать по своему вкусу 1) выбраць па свайму густу;

ио
2) выбраць на свой густ;

бл
3) выбраць паводле свайго густу.

би
Д: соседям по секрету 1) суседзям пад сакрэтам;

в
2) суседзям па сакрэце;
хи
3) суседзям сакрэтна.
ар
й
ны
ПРОСТЫ НЯЎСКЛАДНЕНЫ СКАЗ

он
ГАЛОЎНЫЯ ЧЛЕНЫ СКАЗА

р
кт
Варыянт 1
ле
1. Адзначце сказы, у якіх правільна падкрэслены дзеинік:

Э
1) Большасць з сельсаветаў была за межамі раёна (І. Шамякін).

2) Нам патрэбен мір.
3) Васіліна з сяброўкамі хутка дайшла да свайго ўчастка.
4) Дваццаць гадоў прайшло з таго часу.
5) Сцены храма ўпрыгожвалі каштоўнымі камянямі.
10
2. Адзначце сказы, у якіх правільна падкрэслены выказнік:
1) Усе жыццё Манюшка падтрымліваў сувязь з музыкантамі Мінска
і Гродна (А. Мальдзіс).
2) Немалаважнае значэнне ў харчаванні беларусаў мелі напіткі
(В. Цітоў).
3) Сур’ёзнай перашкодай для вяселля былі канфесійныя адрозненні
а
(М. Даніловіч).
ов
4) Гліняны посуд аздабляўся арнаментам з хвалістых ці прамых
еш
ліній (С. Мілючэнкаў).
5) У Полацку было шмат адукаваных людзей (У. Арлоў).
л
Ку
3. Адзначце сказы, у якіх правільна падкрэслены дзейнік і выказ-
нік:
А.
1) Хаты ўпрыгожваюць разныя ліштвы (Я. Сахута).
А.
3) Вясна была ранняя (Я. Колас).
и
4) Побач з паясамі адгароджана ў куфры месца для прыкрас (У. Ка-
ен
раткевіч).
им
5) Шмат таямнічага ўтойваецца і ў назвах некаторых нашых
ГУ
абласных цэнтраў (Л. Лыч).
4. Адзначце сказы з простым дзейнікам:
М
1) Наша Брэстчына мае багатую і слаўную гісторыю (У. Калеснік).

и
2) Шмат падзей адбылося на Брэстчыне ў далёкім мінулым

ек
(У. Калеснік).
т
ио
3) Лётала мноства прыгожых стракоз (Л. Дайнека).

бл
4) Ісці было прыемна, легка (І. Шамякін).

5) Хтосьці з хлапчукоў прынёс вады (А. Пальчэўскі).
би
5. Адзначце сказы са складаным дзейнікам:

в
1) Над галавой сінеў кавалачак неба (Я. Колас).

хи
2) Бераг белых буслоў часта сніцца мне.

ар
3) Праз некаторы час да вогнішча падышоў незнаёмы.

й
4) Ехаць па селавых дарогах можна бясконца.

ны
5) Міколка з дзедам паехалі ў горад.

он
6. Адзначце сказы з простым дзеяслоўным выказнікам:

р
1) Гераічнаю дзяржавай стала Беларусь мая (А. Астрэйка).

кт
2) І недзе ў космасе будуць прывабна цвісці, як і ў нас, іх дзявочыя

ле
яблыні (П. Панчанка).

Э
3) Раніца была туманная (К. Чорны).

4) Прыняўшы збожжа, Толя выйшаў на двор пагутарыць з людзьмі
(В. Быкаў).
5) Давай удвух сустрэнем ранне сярод туманнай сівізны (П. Пан-
чанка).
11
7. Адзначце сказы з састаўным дзеяслоўным выказнікам:
1) За які дзень трапяткія кроны асін зрабіліся ружавата-чырвонымі
(М. Паслядовіч).
2) Народная песня багатая на жанры (А. Бачыла).
3) Хрысціянская вера пачала паступова ўваходзіць у побыт народа
(К. Тарасаў).
а
4) Ручай быў чысты, гаманлівы і вясёлы (В. Хліманаў).
ов
5) Лясны жаваранак і салавейка стараліся навыперадкі павітаць со-
еш
нейка першымі (Я. Колас).
8. Адзначце сказы з састаўным іменным выказнікам:
л
Ку
1) Большая частка камандзіраў была згодна на неадкладны штурм го-
А.
рада ("Звязда").
А.
2) Павеяла ранішнім халадком (Я. Колас).
3) Знаёмае, роднае чулася ў песні пра лета.
и
ен
4) Дарога была гладкая, бліскучая.
им
5) Спускацца ў роў было нязручна і страшна (А. Асіпенка).
9. Адзначце выпадкі правільнаи каардынацыі дзеиніка і выказніка:
ГУ
1) Чацвёра мужчын слухалі надзіва ўважліва (У. Арлоў).
М
2) Цэлая града старых ялін цягнецца паўз рэчку (М. Капыловіч).

и
3) На белым свеце існуюць мноства таямніц і загадак (У Ліпскі).

ек
4) Снуе над ліпамі процьма рознай машкары і мух (Я. Крамко).

т
ио
5) Усяго тры сустрэчы адбыліся (В. Быкаў).

бл
10. Адзначце выпадкі няправільнаи каардынацыі дзеиніка і выказніка:

1) На ўзмежку спынілася тры маладыя байцы.
би
2) Цяпер у горадзе працуе 72 прадпрыемствы.

в
хи
3) Большасць сялян насілі простыя паясы.

4) На страсе валяліся шмат старых кніг.
ар
5) Толькі тры экзамены засталося.

й
ны
Варыянт 2
р он
1. Адзначце сказы, у якіх правільна падкрэслены дзеинік:

кт
1) Больш за сто тысяч салдат і афіцэраў чацвёртай гітлераўскай арміі

ле
былі акружаны ў мінскім катле (М. Лынькоў).

Э
2) Самая страшная рэч абыякавасць (М. Танк).

3) У белым адзенні прыходзіць зіма (П. Глебка).
4) Ад рання да позняга вечара буслы насілі дробныя галінкі (А. Паль-
чэўскі).
5) Доўга, доўга спаў дзед Нупрэй (А. Жук).
12
2. Адзначце сказы, у якіх правільна падкрэслены выказнік:
1) Агульнабеларускі характар меў звычай класці ў ваду для
першага купання абавязкова зерне і грошы ці якія-небудзь іншыя
прадметы (Т. Кухаронак).
2) Любоў да Радзімы мае перадумовай веданне мінулага свайго
народа (К. Тарасаў).
а
3) Адным з найбольш яскравых, маляўнічых і паэтычных абрадаў у
ов
беларусаў было свята Купалле (М. Касцюкавец).
еш
4) Спачатку мароз здаўся слабы (К. Чорны).
5) Кожная сталіца з’яўляецца нібыта абліччам краіны (А. Вялюгін).
л
Ку
3. Адзначце сказы, у якіх правільна падкрэслены дзейнік і вы-
казнік:
А.
1) Шмат хто бор лічьшь толькі борам... (М. Танк).
А.
2) Нерухома стаяў густы амярцвелы лес (Я. Колас).
и
3) Увесь час у яго гэтае “гэй” на языку верціцца (Я. Колас).
ен
4) Адвячорак выдаўся ціхі. мяккі. празрысты (Т. Хадкевіч).
им
5) Гэта для іх [дзяцей] стараюцца найпрыгажэй цвісці на газонах
кветкі (Я. Брыль).
ГУ
4. Адзначце сказ(ы) з простым дзейнікам:
М
1) Душа паэта - плач і смех (М. Танк).

и
2) Першымі адчуваюць подых вясны Прыпяць і Неман (У. Карат-

ек
кевіч).
т
3) Кожны з нас прыпасае Радзімы куток (П. Панчанка).

ио
4) На камбайне працаваў Карней з памочнікам (І. Шамякін).

бл
5) Край сініх азер будзе жыць у маім сэрцы заўжды.

би
5. Адзначце сказ(ы) са складаным дзейнікам:

1) Некаторыя вербы схіліліся над самай вадой (В. Вольскі).
в
хи
2) Вочы слепяць мільены агнеў (П. Панчанка).

ар
3) Сонца днем распускае там косы свае (Я. Купала).

4) Многа гадоў таму назад я тут са Сцяпанам збіраў грыбы (К. Чор
й
ны).
ны
5) Угары над хвойнікам зяленым снуюцца пчолкі з ціхім звонам

он
(Я. Колас).
р
6. Адзначце сказ(ы) з простым дзеяслоўным выказнікам:

кт
1) Мора ледзь чутна шуміць (М. Танк).

ле
2) Жыцця ніхто наноў не перапіша (С. Грахоўскі).

Э
3) Няхай краса любімае зямлі ў задушэўнай песні адгукнецца

(У. Дубоўка).
4) У весцы кожная чутка лятае маланкай (В. Быкаў).
5) Векавыя дубы стаяць паважныя. спакойныя ў сваей велічы
(І. Шамякін).
13
7. Адзначце сказы з састаўным дзеяслоўным выказнікам:
1) Дзяжурыць на станцыі даводзілася не столькі ўдзень, колькі ўночы
(С. Баранавых).
2) Вучыцца ніколі не позна (Прыказка).
3) Давайце ўспомнім дні дзіцячых прыгод, і казак, і надзей (К. Кірэенка).
4) Барок быў акружаны балотамі і лесам на некалькі вёрст вакол (3. Бя-
а
дуля).
ов
5) На ўсходзе неба пачало ружавець (К. Чорны).
еш
8. Адзначце сказы з састаўным іменным выказнікам:
л
1) Нясцерпна пячэ сонца (М. Машара).
Ку
2) Бондар і каваль - самыя старажытныя прафесіі нашых продкаў
А.
(У Коваль).
А.
3) Вітаю цябе я і хлебам і соллю (Я. Купала).
4) Шчасце - нідзе не спыняцца ў дарозе (С. Грахоўскі).
и
ен
5) Людзі стаялі суровыя, маўклівыя (А. Асіпенка).
им
9. Адзначце выпадкі правільнаи каардынацыі дзеиніка і выказніка:
1) Пятнаццаць чалавек павольна ішлі густымі зараслямі (Э. Самуйлё-
ГУ
нак).
М
2) Ш ум і тлум стаіць навокал.

и
3) Прайшлі з таго часу трынаццаць гадоў.

ек
4) Безліч кветак рассыпана на лугах.

т
ио
5) Група мужчын прысела ля стога.

бл
10. Адзначце выпадкі няправільнаи каардынацыі дзеиніка і выказніка:

би
1) Нехта з гурту заспявалі песню.

2) Усё больш апаноўвала дзяўчыну роспач і гора.
в
хи
3) Радасць, шчасце так і пырскае з яго вачэй (Я. Маўр).

ар
4) У атрадзе было багата партызан з гэтай вёскі.

5) Значная частка зуброў жывуць на волі.
й
ны
он
АДНАСАСТАЎНЫЯ І ДВУХСАСТАЎНЫЯ СКАЗЫ.

р
кт
ПОЎНЫЯ І НЯПОЎНЫЯ СКАЗЫ

ле
Э
Варыянт 1
1. Адзначце двухсастаўныя сказы:
1) Усё было знаёма з дзяцінства (А. Асіпенка).
2) Пацягнула хвалямі вячэрняй прахалоды (К. Кірэенка).
3) Хораша парыла зямля (А. Рыбак).
14
4) На Украіне ўлетку заўсёды пыл на дарогах (В. Быкаў).
5) Было відаць кожную пясчынку на дне (У. Караткевіч).
2. Адзначце сцвярджальныя сказы:
1) Няма над возерам ні ластавак, ні чаек (3 часопіса "Родная прырода").
2) Эх вольныя птушкі, як не пазайздросціць вашым лёгкім і хуткім
крылам! (Я. Колас).
3) Сакавік часам называюць месяцам святла (3 часопіса "Родная пры-
а
ов
рода").
еш
4) Я перажывала высокае, ні з чым не параўнальнае ўзрушэнне (Х. Лялькэ).
5) Ніводная расліна, ніводны парастак, ніводнае дрэва і ні адна жывая
л
Ку
істота не думала ў той час пра смерць.
3. Адзначце неразвітыя сказы:
А.
1) Было маркотна (А. Асіпенка).
А.
2) Зімовы дзень што ў вераб'я дзюба (Прыказка).
и
ен
3) Гордасцю пушчы з'яўляецца зубр (В. Вольскі).
им
4) І вось вёска Карпілаўка.
5) Гаркаватая радасць (У. Арлоў).
ГУ
4. Адзначце назыўныя сказы:
М
1) На ўскраіне вёскі вадзяны млын .

и
2) Восень... Пара адцвітання (М. Зарэцкі).

ек
3) Роўная стужка лясной дарогі (У Бутараў).

т
ио
4) Туман над лагчынамі (Я. Колас).

бл
5) У лесе заўсёды хораша думаецца (І. Шамякін).

5. Адзначце пэўна-асабовыя сказы:
би
1) Адкрыем куфар (У. Караткевіч).

в
2) Помню першую гарадскую вясну ў сваім жыцці (К. Лялько).

хи
3) Уладжваўся з сям'ёй у сялянскай хаце і праводзіў лета сярод лясоў,

ар
палёў і лугоў (М. Лынькоў).

й
4) Чымсьці вельмі знаёмым павеяла на мяне ад гэтых слоў (У. Карат-

ны
кевіч).
он
5) Зноў захацелася зірнуць на нашу крынічку (В. Шымук).

р
6. Адзначце няпэўна-асабовыя сказы:

кт
1) Вакол насыпана безліч шышак (І. Навуменка).

ле
2) Пасля на зруйнаванае месца паставілі вялізны шэры камень (У. Ка-

Э
раткевіч).
3) Назву Віцебска звязваюць з ракой Віцьба (Л. Лыч).
4) Ш любных пярсцёнкаў раней не куплялі, а выплаўлялі з медных ці
срэбраных манетаў (М. Даніловіч).
5) Сцеражыцеся дрыгвы, лю дзі... (У Караткевіч).
15
7. Адзначце абагульнена-асабовыя сказы:
1) 3 песні слова не выкінеш (Прыказка).
2) 3 Вялікадня пачыналі вадзіць веснавыя карагоды (А. Ліс).
3) У змешаным лесе сустрэнешся з сыраежкамі (В. Грамыка).
4) Браніслава Эпімаха-Ш ыпілу (1859-1934) справядліва называюць
патрыярхам беларускага Адраджэння (С. Александровіч).
5) У доме павешанага не размаўляюць пра шворку (Прыказка).
а
ов
8. Адзначце безасабовыя сказы:
еш
1) Аднойчы на дне рова былі знойдзены два калодзежы (Я. Скрыган).
2) Крыху не па сабе ад велічнай палявой бясконцасці (А. Жук).
л
Ку
3) За суцэльнай паласой хмар сонца зусім не відаць (М. Лупсякоў).
4) Прывялая канюшына пахла густа і чуць душнавата (А. Жук).
А.
5) У паветры пахла канюшынай і мятай.
А.
9. Устанавіце адпаведнасць паміж аднасастаўнымі сказамі і іх
и
ен
тыпамі. Адказ запішыце.
A. Чакай мяне ў госці, мая дарагая 1) назыўны;
рака, рака маіх продкаў (Б. Сачанка).
им
ГУ
Б. Сябра за грошы не купіш (Прыказка). 2) пэўна-асабовы;
М
B. Зранку парыла, пякло (Н. Гілевіч). 3) няпэўна-асабовы;

Г. На балоце калісьці капалі торф (К. Чорної). 4) абагульнена-асабовы;
и
ек
Д. Гарачы летні дзень (Я. Сіпакоў). 5) безасабовы.

т
10. Адзначце поўныя сказы:

ио
1) Цёпла на дварэ (А. Кудравец).

бл
2) За выключэннем возера Рыца і азёр Швейцарыі, Свіцязь самае пры-

би
гожае ў Еўропе (Я. Сіпакоў).

в
3) За адной хмарай вецер гнаў другую (3. Бяспалы).

хи
4) А сонца ўжо над лесам (Я. Крамко).

ар
5) Нарэшце за дзвярамі захадзілі, няўпэўнена, нясмела (У Караткевіч).

й
ны
Варыянт 2
он
1. Адзначце двухсастаўныя сказы:

р
1) Якое раздолле ў зялёным бары летам! (А. Якімовіч)

кт
2) Пацягнула хвалямі вячэрняй прахалоды (К. Кірэенка).

ле
3) Вось і сонца схавалася за лесам (Т. Хадкевіч).

Э
4) Нам патрэбен мір.

5) У Дняпры, ля Оршы, злавілі васьміпудовага сома (У. Калеснік).
2. Адзначце пабуджальныя сказы:
1) Прыязджай да нас у госці.
2) Не крыўдуйце на мяне.
16
3) Ты будзеш паступаць у тэхнікум?
4) Няхай жыве мір і дружба ва ўсім свеце!
5) Хацелася адпачыць з дарогі.
3. Адзначце развіт ыя сказы:
1) Пачалі патроху насоўвацца прыцемкі (К. Кірэенка).
2) Лёшка ажно ўсміхнуўся (А. Рыбак).
3) Дождж нарэшце прыйшоў (І. Шамякін).
а
ов
4) Вось і дзедава хата.
еш
5) Цёпла на дварэ.
4. Адзначце назыўныя сказы:
л
Ку
1) Н ям ала ў белавеж скіх лясах цецерукоў, рабчыкаў, курапатак
(В. Вольскі).
А.
2) І вось яшчэ наша памылка (У. Караткевіч).
А.
3) Над вадою бялявы туман (М. Дубоўскі).
и
ен
4) Ноч. Зоры. Першабытны змрок лясоў (У. Караткевіч).
им
5) Ліпа ў самай квецені (Я. Брыль).
5. Адзначце пэўна-асабовыя сказы:
ГУ
1) Дзеля канспірацыі людзей аднаго з другім не знаёмім (І. Навуменка).
М
2) 3 прыемнасцю зачэрпнуў кубкам вады (В. Шымук).

и
3) Выказваючы гасцям павагу, хлеб-соль падносілі толькі на ручніку

ек
(Я. Пархута).
т
ио
4) Праз якія два-тры кіламетры, не даязджаючы да вёскі, зварочваю ў

бл
казачны восеньскі лес (3 часопіса "Родная прырода").

5) Мне ледзь удалося вырваць у яе гэтае абяцанне (У. Караткевіч).
би
6. Адзначце няпэўна-асабовыя сказы:

в
1) 1) 3 драўніны елак вырабляюць скрыпкі і іншыя музычныя інстру-

хи
менты (М. Капыловіч).

ар
2) Дурным людзям часам трэба дараваць (У. Караткевіч).

й
3) Гэта проста акустычны падман (У Караткевіч).

ны
4) Запалілі плошкі над уваходам... (У. Караткевіч).

он
5) Прапараны авёс сушылі, таўклі ў ступах, малолі на жорнах (В. Цітоў).

р
7. Адзначце абагульнена-асабовыя сказы:

кт
1) Не кожны дзень сустрэнеш у Рыме чалавека з Вялікага княства

ле
(У. Арлоў).
Э
2) У лес дроў не возяць (Прыказка).

3) Але ў нас не любяць спаць, у нас кладуцца як мага пазней (У. Карат-
кевіч).
4) 3 аўсянай мукі або вотруб'я рабілі кісель (В. Цітоў).
5) Не рабі ліхога і не бойся нікога (Прыказка).
17
8. Адзначце безасабовыя сказы:
1) Бачыць самога сябе з вялікай адлегласці бывае вельмі прыемна
(Я. Брыль).
2) У Эразмавых пакоях моцна пахла палыновым дымам (У. Арлоў).
3) Гусоўскаму знячэўку згадалася велічная грацыя дзікіх зуброў (У. Ар-
ёо ў ).
а
4) Незадоўга перад вечарам сабралася на дождж (Т. Хадкевіч).
ов
5) Сапраўды ціха бывае ў тайзе толькі ў канцы лета (А. Чарны-
еш
шэвіч).
9. Устанавіце адпаведнасць паміж аднасастаўнымі сказамі і іх
л
Ку
тыпамі. Адказ запішыце.
А.
A. Думаю пра гэтую далёкую жанчыну 1) назыўны;
А.
(А. Скрыган).
Б. Зосю паклікалі ў хату (А. Асіпенка). 2) пэўна-асабовы;
и
ен
B. Зноў захацелася зірнуць на нашу 3) няпэўна-асабовы;
им
крынічку (В. Шымук).
Г. Бусліная радасць маленства (А. Зэкаў). 4) абагульнена-асабовы;
ГУ
Д. Не ў свае сані не садзіся 5) безасабовы.
М
(Прыказка).
и
10. Адзначце няпоўныя сказы:

ек
1) Незадоўга перад вечарам сабралася на дождж (Т. Хадкевіч).

т
ио
2) У конусах святла пад ліхтарнямі вецер круціў рэдкія сухія сняжынкі

бл
(У. Арлоў).
3) Сярод белых воблачкаў можна цяпер заўважыць і цёмна-шэрыя
би
в
хи
4) На ўзлеску прыемны халадок (І. Грамовіч).

5) 3 прыемнасцю зачэрпнуў кубкам вады (В. Шымук).
ар
й
ны
ДАДАНЫЯ ЧЛЕНЫ СКАЗА

р он
кт
Варыянт 1
ле
1. Адзначце сказы, у якіх правільна падкрэслены дапаўненні:

Э
1) Будавалася шмат_шркваў (Л. Качанка).

2) Праваслаўныя храмы і мАнасшры закрываліся іншаверцамі (Л. Ка
чанка).
3) Слабому працягні руку, сляпому пакажы дарогу, падай акраец жаб-
раку, суцеш м_а_лога і старога (С. Грахоўскі).
18
4) Зялёнаю шырокаю паласою раскінуўся луг паабапал рэчкі (Я. Колас).
5) На Беларусі існавала шмат спосабаў, магічных прыёмаў, якімі ка-
рысталіся сяляне пры выбары месца пад хату (А. Лапатко).
2. Адзначце сказы, у якіх ёсць прамыя дапаўненні:
1) Не абміні чужой бяды, сабой не надта ганарыся, няхай спяшаюцца
гады, а ты вазьмі і прыпыніся (С. Грахоўскі).
2) Хай свята дружбы вечным будзе святам (Г. Бураўкін).
а
ов
3) У песні чалавек найбольш поўна і глыбока выяўляе сваю душу
еш
(У. Краўчанка).
4) Будзе дождж - будзе хлеб на стале, не будзе дажджу - не будзе ні
л
Ку
хлеба, ні ягад, ні грыбоў (С. Александровіч).
5) Вунь ходзіць па зялёнай лугавінцы бусел (В. Вольскі).
А.
3. Адзначце сказы, у якіх ёсць ускосныя дапаўненні:
А.
1) Х ай мір ж ы ве, хай для дзяцей век сонца над зямлёю свеціць
и
ен
(М. Танк).
им
2) Не магу не ўспомніць адзін выпадак (Д. Бічэль-Загнетава).
3) 3 жытняй мукі гатавалі саладуху і кулагу (В. Цітоў).
ГУ
4) Сям-там падымецца з кветкі і перасядзе на другую флегматычны
М
чмель (Я. Крамко).

и
5) Пра больш-менш дакладнае знаходжанне Г альшан можна даведац-

ек
ца з "Хронікі Быхаўца"... (Л. Пракопчык).

т
ио
4. Адзначце сказы, у якіх правільна падкрэслены азначэнні:

бл
1) Паўстанцы мелі загад захапіць магілёўскі артылерыйскі парк і пра-

біваппа на захад (У. Арлоў).
би
2) Была своеасаблівая цішыня летняга дня з тонкім стракатаннем ко-

в
нікаў і птушыным пошчакам з недалёкага лесу (М. Чарняўскі).

хи
3) Вузенькая ружовая палоска на ўсходзе паволі, але няўхільна пады-

ар
малася ўгору (М. Паслядовіч).

й
4) Сад хоць і невялікі. але дагледжаны (А. Жук).

ны
5) Гравюры Скарыны імкнуліся пераймаць нямецкія і чэшскія выдаў-

он
цы (У. Свяжынскі).
р
5. Адзначце сказы, у якіх выдзелены дапасаваныя азначэнні:

кт
1) Невысокія ўзгоркі ę сасновым і лісцвяным лесам чаргуюцца з паля-

ле
мі і садамі, з нізінамі і лугамі, балоцістымі сенажацямі (В. Вольскі).

Э
2) Памяць пераносіць мяне ў спякотны паўднёвы дзень (У. Арлоў).

3) Пакрысе негустая летняя цемната рабілася прыцемкам, рэдзенькім,
светлым (А. Жук).
4) Наша мова старажытная, і глыбокая, і нязводная (Я. Сіпакоў).
5) Трэба нешта рабіць з маімі кнігамі і рукапісамі (У. Арлоў).
19
6. Адзначце сказы, у якіх ёсць недапасаваныя азначэнні.
1) Словы жанчыны балюча кранулі Захара Крымянца (М. Лынь-
коў).
2) На вузкім пясчаным беразе ляжалі старыя прасмаленыя бярвёны
і скручаныя водарасці (С. Грахоўскі).
3) Над заспакоенаю зямлёю звісала цёмнае неба (Я. Колас).
4) Да Анюты вярталася пакрысе здольнасць думаць (П. Місько).
а
5) Іван Кузьміч, з неразлучнай люлькай у зубах, глядзіць на мяне
ов
(Я. Брыль).
еш
7. Адзначце сказы, у якіх правільна падкрэслены прыдаткі.
л
1) Пасярод векавых дубоў ураслі ў зямлю два вялікія камяні-
Ку
валуны (А. Праўдзін).
А.
2) Назву Віцебска звязваюць з ракой Віцьба (Л. Лыч).
3) Зорка Венера ўзышла над зямлёю... (М. Багдановіч).
А.
4) Разанец Касмачоў ляжаў на зямлі і страляў з аўтамата (К. Чорны).
и
ен
5) Рупны Мінск-гаспадар працай славіцца плённай (Р. Барадулін).
8. Адзначце сказы, у якіх правільна падкрэслены акалічнасці.
им
1) Зялёнаю шырокаю паласою раскінуўся луг паабапал рэчкі (Я. Ко-
ГУ
лас).
2) Там, дзе другі можа апусціць рукі, беларус будзе цягнуць (У. Ка
М
раткевіч).
и
3) Лес аж звінеў ад птушыных галасоў (К. Чорны).

ек
4) Будрыс з усёй сілай паціснуў спіной здаравеннага дзядзьку і вы-

т
ио
зваліў месца побач з сабой (У. Караткевіч).

бл
5) Раз-ш раз кідаюцца з дахаў і надаконных казыркоў на зямлю га-

лубы (В. Вітка).
би
9. Адзначце сказы, у якіх правільна падкрэслены ўсе члены сказа.

в
1) З .Азядзькам _Кліментам цікава было ў паляўнічых вандроўках

хи
(Т. Хадкевіч).
ар
2) Без_канда можна ехаць па селавых дарогах і ніколі не перастаць

й
любавацца ўсім наваколлем (Я. Скрыган).

ны
3) Караніся ж вечнае дрэва славянства, пі шчодрыя сокі роднай

зямлі. цягніся ў высокія нябесьі! (С. Законнікаў).
он
4) У_._наролз_е. перадвячэрні час называюць шарай_.гадз_інай

р
кт
ле
5) У канцы мая вялікая група хлопцаў і дзяўчат паехала на некалькі

дзёнхЛ.енінград (У. Караткевіч).
Э
10. Устанавіце адпаведнасць паміж выдзеленымі словамі і чле-

намі сказа. Адказ запішыце.
А. Цяжка было ісці па сумётах. 1) дзейнік;
Б. Я прыходжу паслухаць світальную
мудрасць дубровы. 2) выказнік;
20
В. У кабінет зайшоў урач Ціханаў. 3) дапаўненне;
Г. Прыляцелі ластаўкі з залатымі крыламі. 4) азначэнне;
Д. Госць дапамог Ніне Пятроўне ўвайсці
ў аўтобус. 5) акалічнасць;
6) не член сказа.
Варыянт 2
а
1. Адзначце сказы, у якіх правільна падкрэслены дапаўненні.
ов
1) Нізіньі і вадаёмы раніцай хавае туман (В. Грамыка).
еш
2) Браўся ў_сілу і бязлітасным холадам сек мароз, якім абмарожва-
ліся падарожныя людзі (В. Адамчык).
л
Ку
3) Лепшымі куфрамі лічацца тыя, што робяць у Іванаўскім раёне на
Палессі (У. Караткевіч).
А.
4) Край, багаты на легенды і старажытныя курганы, быў для мала-
А.
дога майстра [Язэпа Драздовіча] жыватворнай кЕ.ьініцаЙ (А. Ліс).
и
5) У .камінку гатавалі непрыхатлівую вячэру ці палілі лучыну (В. Ці-
ен
тоў).
им
2. Адзначце сказы, у якіх ёсць прамыя дапаўненні.
1) Нізіны і вадаёмы раніцай хавае туман (В.Грамыка).
ГУ
2) На вільготным пяску віднелася мноства птушыных слядоў
М
(В. Хліманаў).
и
3) Пажоўклыя ад часу здымкі збераглі родныя і знаёмыя абліччы

ек
(К. Лялько).
т
4) Першая яшчэ з серадзіны лета скідала лісце бяроза (І. Навумен-

ио
ка).
бл
5) Першы жоўты лісток адарваўся ад галінкі бярозы і квола, сумна

би
зашапацеў у траве (Б.Сачанка).

3. Адзначце сказы, у якіх ёсць ускосныя дапаўненні.
в
хи
1) У выраі нашы птушкі гнёздаў не ўюць і песень не спяваюць

ар
(Я. Колас).
2) Не раз сасна ганарылася перад старым суседам [дубам] сваім
й
ростам (Я. Колас).

ны
3) Пакуль каравай пёкся, каравайніцы весяліліся, жартавалі з гас-

он
падароў (М. Даніловіч).

р
4) Сур’ёзнай перашкодай для вяселля былі канфесійныя адрозненні

кт
(М. Даніловіч).
ле
5) Тонкае кужэльнае палатно ткалі для намітак і кашуль (Г. Куры-

Э
новіч).
4. Адзначце сказы, у якіх правільна падкрэслены азначэнні.
1) Гліняны посуд аздабляўся арнаментам з__хйалістых_ці„праммх
ліній (С. Мілючэнкаў).
2) Аднойчы ў невыносную летнюю спёку мы набліжаліся да крыні-
цы пад вярбой (І. Грамовіч).
21
3) Соладка пахне маліннікам і настоенай на леташнім лісці вадой
азярынкі (С. Грахоўскі).
4) Народная песня багатая на жанры (А. Бачыла).
5) На буслянцы аж да ночы бусел весела клякоча (С. Грахоўскі).
5. Адзначце сказы, у якіх выдзелены дапасаваныя азначэнні.
1) Гравюрамі Скарыны захапляліся яго сучаснікі... (У. Свяжынскі).
2) Паветра вільготнае, духмянае, халаднаватае (Я. Крамко).
а
3) Суцэльныя дываны з . густога разнатраўя і мноства кветак усіх
ов
колераў вясёлкі ўсцілаюць жыватворную зямлю (з календара “Родны
еш
край”).
л
4) Гэты сум, моцны і настойліва-ўладарны, паўтарыўся (В. Адам
Ку
чык).
А.
5) Над ціхай стомленай вёскай шчодрае зорнае неба і самотны
сарамлівы маладзік (Я. Брыль).
А.
6. Адзначце сказы, у якіх ёсць недапасаваныя азначэнні.
и
ен
1) Неўзабаве з правага боку адкрылася поле з вузкімі грывамі пе-
ралескаў.
им
2) Цёпламу яснаму дню радуецца кожная жывая істота (І. Наву-
ГУ
менка).
3) Доўгая была сукенка з зялёнымі разводамі вельмі пасуе да смуг-
М
лага твару (А.Мімрык).

и
4) Навокал на многіх дзесяцінах шумеў і хваляваўся пад асеннім

ек
дажджом закінуты, глухі, чорны ад старасці і вільгаці парк (У. Караткевіч).

т
ио
5) Туманныя, амаль не заўважаныя мной, праплылі міма самотныя

бл
яліны і верас (У.Караткевіч).

7. Адзначце сказы, у якіх правільна падкрэслены прыдаткі.
би
1) У Кублічах нарадзіўся Вярыга-Дарэўскі, вядомы літаратар,

в
удзельнік паўстання Кастуся Каліноўскага (В. Быкаў).

хи
2) У цэнтры пляцоўкі панаваў стары дуб у. чатыры .абхваты.

ар
3) Узрушана шалахцела дзедаўская груша-д зіч к а . (М. Лынькоў).

4) Наш заўсёды строгі, крыху пануры дырэк щр Канстанцін Мака-
й
ны
равіч глядзіць у мой бок даволі ветліва (І. Сяркоў).

5) З цікавасцю прачытаў паэму М. Гусоўскага “Песня пра зубра”
он
(газета “Наша слова”).

р
кт
8. Адзначце сказы, у якіх правільна падкрэслены акалічнасці.

ле
1) Неяк адразу пацяжэлі ад церпкага крывянога соку гронкі каліны

Э
2) Дзверы насупрань вядуць у каморку, дзе таксама рэчы для

гаспадаркі (У. Караткевіч).
3) Хацелася па-блазенску галёкаць ад радасці (А. Рыбак).
4) Дзве гадзіны ішла нарада аб.становішчы. ў Летвагр.адзе. (І. Шамякін).
5) Бярозавы гай змяняецца змешанным лесам (В. Вольскі).
22
9. Адзначце сказы, у якіх правільна падкрэслены ўсе члены сказа.
1) Знянацку н ад вадою з ’явіліся беражанкі (Я. Крамко).
2) Усе жьщцё Манюшка падтрымліваў сувязь з_музыкантамі Мінска
і Гродна (А. Мальдзіс).
3) Л. У. ТТТчэрба. быў не толькі славутым лінгвістам, але і рздкім у
свой час палітолагам (М. Булахаў).
4) І дзед Талаш не адважваецца тады ад’язджаць на сваім чоўне на
а
ов
сярздзіну Прыпяці (Я. Колас).
еш
5) .Апоўдні ,з-за_лесу выпаўзла густая блакітна-шзрая хмара (А. Асі-
пенка).
л
10. Устанавіце адпаведнасць паміж выдзеленымі словамі і
Ку
членамі сказа. Адказ запішыце.
А.
A. Гаспадароў дома не было (Я. Галубовіч). 1) дзейнік;
А.
Б. Экіпажы падаліся да машын (А. Жук). 2) выказнік;
и
B. Бегчы стала трохі лягчзй (У. Караткевіч). 3) дапаўненне;
ен
Г. Сонца ў той дзень не было (К. Чорны). 4) азначэнне;
им
Д. Лес увесь у расе, блішчыць (Б. Сачанка). 5) акалічнасць;
6) не член сказа.
ГУ
М
и
СІНТАКСІЧНАЯ ФУНКЦЫЯ ІНФІНІТЫВА

т ек
ио
Варыянт 1
бл
1. Адзначце сказы, у якіх правільна вызначана сінтаксічная

функцыя інфінітыва.
би
1) Дзядзька сеў на лаўку адпачьшь з дарогі (Т. Хадкевіч).

в
2) Рэдка хто, кіруючыся паўз сад, не бег паласавацца ягадамі,

хи
набіць аскому. яблыкамі, слівамі (Б. Сачанка).

ар
3) Бортнік вельмі даражыў сваей прафесіяй і толькі перад смерцю

й
паведамляў свайму пераемніку самыя глыбокія яе таямніцы, вучыў

ны
варажыць і перадаваў свой бортны знак (П. Сабіна).

он
4) Тапор перасмыкнуў плячыма, саскочыў з параконкі, на якой

р
стаяў і аддаў атраду загад рыхтавацца да выступу (У. Арлоў).

кт
5) Назарэўскі папрасіў шафера ехаць паціху (К. Чорны).

ле
2. Адзначце сказы, у якіх няправільна вызначана сінтаксічная

Э
функцыя інфінітыва.
1) І хто можа забараніць шчыра і моцна любіць цябе, самотная
восень! (М. Зарэцкі).
2) Хто навучыў нас любіць кнігу? Перш за ўсе той, хто ўпершыню
чытаў нам яе (В. Вітка).
23
3) У многіх краінах бытуе звычай праеідь дарагога госця пасадзіць на
памяць дрэўца (К. Кірэенка).
4) Ніхто не мае права адмовіць чалавеку ў апошнім жаданні (У. Арлоў).
5) Я навучу цябе страляць з лука (У. Арлоў).
3. Адзначце сказы, у якіх інфінітыў выконвае сінтаксічную функ
цию дзейніка:
1) Ехаць стала нязручна... (Т. Хадкевіч).
а
ов
2) Шчасце было слухаць гэты шматгалосы гімн непераможнаму жыц-
еш
цю (Я. Крамко).
3) М нога радасці можна зазнаць у зімовым лесе (У Краўчанка).
л
Ку
4) Падслухоўваць чужыя таямніцы - справа, не вартая шляхціца (В. Су-
ліма-Савіч-Заблоцкі).
А.
5) Народная мудрасць раіць мець як мага больш сяброў.
А.
4. Адзначце сказы, у якіх інфінітыў выконвае сінтаксічную функ
и
ен
цию выказніка:
1) Пасля трэцяга ўрока ўся школа пайшла на высокі бераг пацешыцца
им
з прыгажосці яснага неба, назбіраць грыбоў, раскласці агонь на беразе рэчкі
ГУ
і, самае важнае, паглядзець на буслоў (К. Чорны).
М
2) Сюды надвячоркам прыйшлі ласі, падмацаваліся спажыўнай асіна-

и
вай карою і ўлягліся адпачываць на белай снежнай пасцелі (3 часопіса "Род

ек
ная прырода").
т
ио
3) Уладзімір даручыў майстру Алексу падшукаць месца для будучага

абярэжнага горада і пабудаваць там каменны слуп вышынёй сямнаццаць
бл
сажняў (А. Бутэвіч).

би
4) Важная задача мастацкага твора - актывізаваць у кожным чалавеку

в
паток псіхічнай энергіі (В. Альшэўскі).

хи
5) Вецер скуголіў, раз'юшана завываў, пагражаў падчапіць гняздо і

ар
скінуць яго разам з птушкай (А. Пальчэўскі).

й
5. Адзначце сказы, у якіх інфінітыў выконвае сінтаксічную функ-

ны
цыю дапаўнення:
он
1) Глухі шорах прымусіў дзеда [Талаша] прыслухацца і разгледзецца

р
(Я. Колас).
кт
2) Запісваць [на магнітафон] сваё гранне [на жалейцы] жанчына ніко

ле
му не дазваляла (А. Савіцкі).

Э
3) Я к толькі развіднела, пачалі патроху збірацца вучні, але далёка не

ўсе прыйшлі ў гэты дзень (Я. Колас).
4) I дзед Талаш не адважваецца тады ад'язджаць на сваім чоўне на
сярэдзіну Прыпяці (Я. Колас).
5) Аднавяскоўцы не даюць крыніцы зарасці травой (В. Шымук).
24
цыю азначэння:
1) Я к дальнабачны палітык, Усяслаў прадбачыў намеры некаторых
суседніх князёў завалодаць Полацкай зямлёй і не раз наносіў удар пер-
шым (Э. Зайкоўскі).
2) Калісьці даўным-даўно ляжаў тут чароўны камень. Валодаў ён не-
а
звычайным дарам - дапамагаць добрым людзям (У. Ягоўдзік).
ов
3) Прыемная стома разлілася па целе - стома чалавека, які сумленна
еш
папрацаваў і мае поўнае права адпачыць (I. Шамякін).
л
4) Д а Анюты вярталася пакрысе здольнасць думаць (П. Місько).
Ку
5) Гэта свята душы - сады садзіць (У Рубанаў).
А.
А.
цыю акалічнасці:
и
1) Мы ехалі адпачыць на ўлонні прыроды, пабавіць час (М. Ермаловіч).
ен
2) Я к сёння Зіна памятае дзедаў наказ - ніколі не быць крайняю авеч-
им
каю (У. Дамашэвіч).
3) Суботняга вечара клён пачуў, як гаспадар з сынамі выйшаў на ганак
ГУ
падыміць перад сном (У. Арлоў).
М
4) Трэба было дачакацца раніцы, каб як-небудзь пераправіцца праз

и
ек
раку (М. Лынькоў).

т
5) Ён [акіян] толькі што прачнуўся і цяпер, каб разагнаць ранішнюю

ио
санлівасць, пакідваецца хвалямі (Я. Сіпакоў).

бл
8. Устанавіце адпаведнасць паміж падкрэсленым інфінітывам і яго

би
сінтаксічнай функцыяй:
А: Бачыць самога сябе
в
хи
з вялікай адлегласці
ар
бывае вельмі прыемна (Я. Брыль). 1. Дзейнік.

Б: Сябрукоў голас прымусіў
й
ны
Пецю схамянуцца (М. Зарэмба). 2. Выказнік.

он
В: Мне даўно хацелася пазнаёміцца

р
з гэтым чалавекам, але не было

кт
зручнага выпадку (А. Чарнышэвіч). 3. Дапаўненне.

ле
Г : Мы глыбокаю ноччу зімовай

Э
і засушлівым ліпеньскім днём

ратаваць чалавека гатовы,
рызыкуючы ўласным жыццём (Э. Агняцвет). 4. Азначэнне.
Д: Быў калісьці на зямлі паганы звычай -
не карміць старых бацькоў (У. Караткевіч). 5. Акалічнасць.
25
9. Запішыце, якім членам сказа з'яўляецца інфініт ыўу наступным
сказе.
Памяць дазваляе яму [Гусоўскаму] пісаць без пёраў і паперы (У. Арлоў).
10. Запішыце, якім членам сказа з'яўляецца інфінітыў у наступ
ным сказе.
Цікавы занятак - вудзіць рыбу зімовым марозным днём на скаванай
а
лёдам рацэ ("Звязда").
ов
еш
Варыянт 2
л
1. Адзначце сказы, у якіх правільна вызначана сінтаксічная функ-
Ку
цыя інфінітыва:
А.
1) Усе птушкі наваколля часта прыляталі да крынічкі палячыцца ад сваіх
А.
хвароб або адпачыць у цяньку ці пакупацца ў ручаі (В. Хліманаў).
2) 3 ваўкамі жыць - па ваўчынаму выць (Прыказка).
и
ен
3) I ўжо на пачатку жыцця Бог адарыў тваю душу вось гэтым шчаслівым
им
і трывожным дарам - адчуваць прыгажосць і верыць у справядлівасць і
мудрасць зямнога існавання (С. Сцяпан).
ГУ
4) Я гойсаў па маёнтку і забег на псарню пагуляць са сваім сетэрам
М
(У. Арлоў).
5) Паўстанцы мелі загад захапідь магілёўскі артылерыйскі парк і
и
ек
ЇЩабівацца на захад (У. Арлоў).

т
2. Адзначце сказы, у якіх няправільна вызначана сінтаксічная фун-

ио
кцыя інфінітыва:
бл
1) Косцік дапамагаў дзядзьку Андрэю Упітулягігт з гаспадаркай

би
(С. Александровіч).
2) Слова - меч. Абтачыць яго - асалода (Ю. Таўбін).
в
хи
3) Многа радасці можна зазнапь у зімовым лесе (У. Краўчанка).

ар
4) Прыняўшы збожжа, Толя выйшаў на двор пагутапьшь з людзьмі

(Я. Брыль).
й
ны
5) Не, нашых пожняў больш ніколі чужому танку не таптаць (А. Бачыла).
он
цыю дзейніка:
р
кт
1) Твая галоўная задача, Васіль, не пускаць у лес без панскага дазволу

ле
розных свавольнікаў (I. Дуброўскі).

Э
2) Карміць, абуваць, абмываць дзяцей - гэта быў клопат маці (I. Ша-
мякін).
3) Ганна доўга не магла супакоіцца (I. Мележ).
4) Прабіцца праз рачны туман патрэбна плытагонам (Г. Кляўко).
5) Нават есці не хацелася яму (Я. Колас).
26
цыю выказніка:
1) Не могуць дрэвы жыць без карэння. Не могуць і людзі (Я. Сіпакоў).
2) Туравец дазволіў спыніцца (I. Мележ).
3) Падарожнікі моцна стаміліся і вырашылі пераначаваць у лесе ("Бя-
розка").
а
4) Сцежку замяло. Спускацца ў роў было нязручна і страшна (А. Асіпенка).
ов
5) Хто з нас не імкнуўся пабываць у гэтым старажытным горадзе [По-
еш
лацку], не любаваўся яго храмамі, выдатнымі творамі рук і сэрца нашых
продкаў ("Літаратура і мастацтва").
л
Ку
цыю дапаўнення:
А.
А.
1) Злавесны сэнс сказанага прымусіў палоннага зноў сесці (У. Арлоў).
2) 3 дапамогай Даніка Уладзімір Iванавіч узяўся бандарыць (I. Шамя-
и
ен
кін).
им
3) Нікуды не хацелася спяшацца (С, Грахоўскі).
4) Мокрыя галіны чапляювда за адзенне, перашкаджаюць ісці (В. Вольскі).
ГУ
5) Цераз пушчы прабіцца да сэрца твайго я не мог (А. Куляшоў).
М

и
цыю азначэння:
ек
1) А найважнейшая тут мэта - звярнуць з дарогі і да цёткі зайсці на

т
ио
час які кароткі (Я. Колас).

бл
2) Яна ўвайшла ў хату 3 цвёрдаю думкаю - ісці заўтра да Сегенецкага

і больш ніколі не плакаць ад крыўды (К. Чорної).
би
3) Жаданне ладзіць новы лад сюды ўсіх нас прывяло (Я. Купала).
в
4) Я там з брыгадай лавіў рыбу. Без коней проста не было сілы цяг-
хи
нуць тоню (В. Вольскі).

ар
5) Атрад М, Бумажкова меў задачу ўзарваць чыгуначнае палатно на

й
захад ад моста ("Полымя").

ны

он
цыю акалічнасці:
р
1) Надворныя чаляднікі павялі коней у стайню, кукейноскіх вояў зап-

кт
расілі ў малую трапезную піць мёд, гуляць у косці (Л. Дайнека).

ле
2) Мець дачку такую - проста шчасце ў хаце (Н. Гілевіч).

Э
3) Сяляне збіраліся пакінуць Беларусь і ехаць у Сібір або ў Амерыку

ці Канаду (I. Дуброўскі).
4) Праз некалькі хвілін Ліда адчыніла дзверы, запрасіла зайсці (I. Мележ).
5) Дзядзька, агледзеўшыся ў хаце, сядаў на лаўку перадыхнуць з да-
рогі (Т. Хадкевіч).
27
8. Устанавіце адпаведнасць паміж падкрэсленым інфінітывам і яго
сінтаксічнай функцыяй:
А: Хіба ж не важная прычына -
адсвяткаваць сярод людзей
працоўны поспех, імяніны,
узнагароду, юбілей? (А. Бачыла). 1. Дзейнік.
Б: Нельга абысці і адмахнуцца
а
ов
ад чужой трывогі і бяды (С. Грахоўскі). 2. Выказнік.
еш
В: Я люблю сустракаць
з першай ранняй зарою
л
Ку
вестуноў шызакрылых 3. Дапаўненне.
вясенняй парою (М. Танк)
А.
Г: I ў небе вывешвае восень
А.
бяліць незвычайны ручнік (А. Астрэйка). 4. Азначэнне.
и
ен
Д: Гэты малады і свабодалюбівы чалавек
паставіў перад сабой мэту дабіцца
самастойнасці (У. Караткевіч).
им 5. Акалічнасць.
ГУ
9. Запішыце, якім членам сказа з'яўляецца інфініт ыўу наступным
М
сказе.
и
Часта прыходзіцца пералазіць цераз ствалы паваленых навальніцаю

ек
дрэў, абыходзіць вялікія вываратні (В. Вольскі).

т
10. Запішыце, якім членам сказа з'яўляецца інфінітыў у наступ

ио
ным сказе.
бл
Аднойчы ўвечары, ужо блізка дзясятай гадзіны, да Лясніцкага зайшоў

би
Халіма і прапанаваў яму некуды ісці па сакрэтнай і вельмі цікавай справе

в
(М. Зарэцкі).
хи
ар
й
ПРОСТЫ ЎСКЛАДНЕНЫ СКАЗ

ны
он
Варыянт 1
р
1. Адзначце простыя ўскладненыя сказы:

кт
1) У пасёлку Азёрны Чэрвеньскага раёна каля Убеля (фальварак згарэў

ле
у часы вайны) існуе адзіны ў свеце музей Станіслава Манюшкі (А. Мальдзіс).
Э
2) Беларусы заўжды былі звязаны з прыродай, пастаянна адчувалі яе

прыкметны ўплыў на сваё жыццё і працу, вымушаны былі падладжвацца
пад асаблівасці свайго прыроднага асяроддзя (Э. Дубянецкі).
3) У назве свята Грамніцы чуецца магутная сіла вясенне-летняга ста
ну прыроды, але святкуецца яно пятнаццатага лютага (I. Крук).
28
4) Бывала, што валачобнікі маглі хадзіць з віншаваннямі на працягу
трох дзён, а то і тыдня (С. Мыцько).
5) Бывала, валачобнікі маглі хадзіць з віншаваннямі на працягу трох
дзён, а то і тыдня.
2. Адзначце простыя сказы, ускладненыя аднароднымі членамі сказа:
1) Манюшкі - старажытны беларускі род, вядомы яшчэ з часоў Жыгі-
монта Старога - пасад высокіх не займалі (А. Мальдзіс).
а
ов
2) Ласкавае неба пазірае на зямлю, нідзе ні хмурынкі (Я. Колас).
еш
3) Куды ні глянь, усюды зелена, усё расце, усё наліваецца (Я. Колас).
4) Ніводная расліна, ніводны парастак, ніводнае дрэва і ні адна жывая
л
Ку
істота не думала ў той час пра смерць (В. Вітка).
5) Няхай моцным будзе радаводнае дрэва нашай Беларусі, няхай гоніць
А.
па сваіх капілярах жывы, гаючы сок гісторыі (Г. Кісялёў).
А.
3. Адзначце простыя сказы, ускладненыя адасобленым азначэннем:
и
1) Вырабы з дубу не толькі трывалыя і даўгавечныя, але і здольныя
ен
надаваць прадуктам у іх спецыфічны смак (В. Цітоў).
им
2) Ашаломленыя, мы доўга стаялі моўчкі (I. Шамякін).
ГУ
3) У вядзёрку, запраўленая перцам і лаўровым лістом, стаяла юшка
М
4) Сонца, зрабіўшы свой штодзённы кругабег, апусцілася зусім нізка і,

и
ек
стаміўшыся, пачало хіліцца на захад (Б. Сачанка).

т
5) У сярэднія вякі медавары складалі значную колькасць не толькі сель-

ио
скага, але і гарадскога насельніцтва (В. Цітоў).

бл
4. Адзначце простыя сказы, ускладненыя адасобленым прыдаткам:

би
1) Я к дальнабачны палітык, Усяслаў прадбачыў намеры некаторых

суседніх князёў завалодаць Полацкай зямлёй і не раз наносіў удар пер-
в
хи
шым (Э. Зайкоўскі).

ар
2) Залатая грыўня, знак княжацкага роду, блішчала на смуглай шыі

[князя Вячкі] (Л. Дайнека).
й
ны
3) Адзначалася [Юр'я] шостага мая ў гонар заступніка жывёлы і гас-

падаркі Юрыя, ці Георгія (А. Ліс).
он
4) У вушанцы з зайцавай скуры, у кажушку, ён падобны не то да лесн-

р
іка, не то да фурмана (П. Пестрак).

кт
ле
5) Трымаючы сына за руку і прапускаючы яго паперад сябе, Ляшчэвіч

саступіў з крутых падножак аўтобуса (У. Рубанаў).
Э
5. Адзначце простыя сказы, ускладненыя адасобленай акалічнасцю:

1) Знясіленыя ранамі, голадам і смагай, героі Брэсцкай крэпасці зма-
галіся да апошняга дыхання (В. Вольскі).
2) Поўнае засяленне тэрыторыі Беларусі адбылося ў мезаліце, прык-
ладна дзесяць тысяч гадоў назад (Г. Штыхаў).
29
3) У беларусаў вада складає прадмет асобага шанавання, асабліва кры-
нічная (Л. Касцюкавец).
4) Нягледзячы на добры ранішні настрой, Лемяшэвіча апанаваў не-
асэнсаваны смутак (І. Шамякін).
5) Тонка люстранелі на асфальце лужыны, вабячы да сябе першых
шпакоў (У. Рубанаў).
6. Адзначце простыя сказы, ускладненыя пабочнымі канструкцыямі:
а
ов
1) Любоў да Радзімы не з'яўляецца, аднак, вынікам атрымання ведаў;
еш
хутчэй імкненне да ведаў ёсць вынік любові да Радзімы (К. Тарасаў).
2) Нездарма яшчэ ў даўніну беларусы лічыліся незаменнымі на земля
л
Ку
ных і лесаплаўных цяжкіх работах (У. Караткевіч).
3) Гомель - адзін з самых старажытных гарадоў Беларусі - стаіць на
А.
берагах паўнаводнага С ож а... ("Роднае слова").
А.
4) Я к мяркуюць біёграфы і даследчыкі творчасці паэта, Мікола з Гуса-
и
ен
ва нарадзіўся ў сям'і збяднелага баярына (Я. Семяжон).
им
5) На жаль, у гады вайны наша сталіца была амаль цалкам знішчана
("Роднае слова").
ГУ
7. Адзначце простыя сказы, ускладненыя ўстаўнымі канструкцыямі:
М
1) Покуць, ці чырвоны кут, - найбольш шаноўнае месца ў хаце, асве-

и
чанае ўстойлівай традыцыяй духоўнага жыцця (В. Цітоў).

ек
2) Шумнаю гаманліваю грамадою (а было тут чалавек пятнаццаць)

т
ио
накіраваліся яны ў бок возера... (Я. Колас).

бл
3) Раней хату абкружала прызба, цяпер хаты, вядома, на фундаментах

(У. Караткевіч).
би
4) Андрэй Церахаў (так звалі пасажыра) не прасіў, а проста такі маліў

в
шафёра-таксіста ехаць хутчэй ("Літаратура і мастацтва").

хи
5) Міхал (навошта ўжо таіцца?) любіў-такі павесяліцца (Я. Колас).

ар
8. Устанавіце адпаведнасць паміж сказамі і відам іх ускладнення:

й
А: Аслаблае лісце зрываецца з дрэў і, 1. Адасобленае дапаўненне.

ны
павольна кружачыся, бясшумна кладзецца 2. Адасобленае азначэнне.

он
на зямлю (Р. Ігнаценка). 3. Адасоблены прыдатак.

р
Б: Акрамя сейнера, у моры відаць было 4. Адасобленая акалічнасць.

кт
яшчэ два судны (У. Караткевіч). 5. Параўнальны зварот.

ле
В: Гэта была, як кажуць шахматысты, 6. Зваротак.

хатняя загатоўка (В. Праўдзін). 7. Пабочная канструкцыя.
Э
Г: Высока ў блакіце ў раскошнай ляноце 8. Устаўная канструкцыя.

плывуць, як кавалачкі ваты, невялікія 9. Удакладняльны член сказа.
рэдкія аблачынкі (Я. Брыль). 10. Аднародныя члены сказа.
Д: Ліпа тут, над ракой, на ўзлессі не адна
(Я. Брыль).___________________________
30
9. Укажыце, чым ускладнены прыведзены сказ.
Усе працэсы, звязаныя з апрацоўкай сыравіны і падрыхтоўкай яе да
ткання, выконваліся ўручную і, як правіла, жанчынамі (М. Віннікава).
1) адасобленым азначэннем;
2) параўнальным зваротам;
3) удакладняльным членам сказа;
4) пабочнай канструкц^іяй;
а
ов
5) аднароднымі членамі сказа.
еш
Эпімах-Ш ыпіла быў высокаадукаваным вучоным, дасканала ведаў
л
Ку
болей за дваццаць моў, у тым ліку санскрыт, лаціну, старагрэцкую (С. Алек-
сандровіч).
А.
1) адасобленым дапаўненнем;
А.
2) адасобленым прыдаткам;
и
ен
3) адасобленай акалічнасцю;
им
4) далучальнымі членамі сказа;
ГУ
М
Варыянт 2
и
1. Адзначце простыя ўскладненыя сказы:

ек
1) Здаецца, што на нашай рэчцы сама прырода стварыла ўсе ўмовы

т
ио
для будаўніцтва гідрастанцыі.

бл
2) Здаецца, на нашай рэчцы сама прырода стварыла ўсе ўмовы для

би
будаўніцтва гідрастанцыі.
3) Беларусь вызначаецца раўнінным характарам сваёй тэрыторыі, ад-
в
хи
носіцца да зоны ўмерана-кантынентальнага клімату з даволі мяккай і

вільготнай зімой, цёплым летам і сырой восенню (Э. Дубянецкі).
ар
4) Я к заўважыў знаток народнага побыту М. Я. Нікіфароўскі, па асаб-

й
лівасцях бліноў і аладак, іх смакавых нюансах можна было меркаваць не

ны
толькі аб агульным дастатку сям'і і мясцовых кулінарных традыцыях, але і

он
аб паўсядзённым жыцці і прыватнай сітуацыі ў доме (В. Цітоў).

р
5) Для нас цвітуць сады і агароды і жытнія звісаюць каласы (Я. Ко
кт
лас).
ле
2. Адзначце простыя сказы, ускладненыя аднароднымі членамі сказа:

Э
1) Каля самых дзвярэй на круку вісела паўсядзённая верхняя вопрат-

ка: світка, бурнос, кажух, куртка (В. Цітоў).
2) У той год зіма зацягнулася і ў сакавіку завывалі па начах завірухі,
а марозны ўсходні вецер намятаў гурбы снегу ўпоравень з вільчыкамі хат
(А. Асіпенка).
31
3) У выраі нашы птушкі гнёздаў не ўюць і песень не спяваюць (Я. Колас).
4) У сваіх пошуках мастак [Язэп Драздовіч] імкнуўся не толькі выс-
ветліць гістарычныя карані народа, але і раскрыть яго духоўныя сілы (А. Ліс).
5) На працягу стагоддзяў [Сафійскі] сабор быў храмам-крэпасцю, аб
яго муры не раз разбівалі галовы ворагі зямлі Полацкай ("Літарагура і ма-
стащва").
3. Адзначце простыя сказы, ускладненыя адасобленым азначэннем:
а
ов
1) Г аспадар высокі, сухі, з вострай бародкай, гадоў пад сорак (Я. Маўр).
еш
2) Цэлы шэраг раслін валодаў магічнай, прыварожваючай сілай (Л. Кас-
цюкавец).
л
Ку
3) Яўхім, здзіўлены, паглядзеў на жонку (I. Мележ).
4) Аблашчаная сялянскімі рукамі, зямля плаціла людзям удзячным
А.
ураджаем (А. Асіпенка).
А.
5) У зялёнай майцы, з загарэлым тварам, з ускудлачанымі валасамі, ён
и
здаваўся прыгажэйшым, чым у найлепшым сваім гарнітуры (I. Шамякін).
ен
4. Адзначце простыя сказы, ускладненыя адасобленым прыдаткам:
им
1) Рослы, шыракаплечы, загарэлы і з дужымі рукамі, !ван Мурашка
ГУ
здаваўся асілкам (Я. Пархута).
2) Календула, або наготкі, цвіце да позняй восені (У Ягоўдзік).
М
3) Са старажытных часоў курганні былі месцам пахавання найбольш зна-

и
ек
камітых нашых продкаў, людзей неардынарных ва ўсіх адносінах (Я.Крук).

т
4) Воддаль, пад старымі бярозамі, гуляюць дзеці (М. Лынькоў).

ио
5) Рэаліст у рэальным жыцці, беларус вялікі фантаст і летуценік у ма

бл
рах (У. Караткевіч).

би
5. Адзначце простыя сказы, ускладненыя адасобленай акалічнасцю:

1) Некалі магутны, пакорна аддаўся дуб на волю вады (Я. Колас).
в
хи
2) Ці даўно быў падшыванцам, а цяпер вырас на лес гледзячы (М. Лынь-

ар
коў).
3) Часам тут жа, ля плота, узвышаюцца адна-дзве бярозы ці ліпа (У. Ка-
й
ны
раткевіч).
4) Нягледзячы на добры ранішні настрой, Лемяшэвіча апанаваў не-
он
асэнсаваны смутак (I. Шамякін).

р
5) Над гарамі ўспаўзла вялізная чорная хмара, засцілаючы бледна-цьмя-

кт
ле
нае неба (Э. Самуйлёнак).

6. Адзначце простыя сказы, ускладненыя пабочнымі канструкцыямі:
Э
1) Паводле існуючай легенды, Магілёў быў закладзены ля магілы бяс-

страшнага змагара з сацыяльнай несправядлівасцю Машэкі (Л. Лыч).
2) Я к адзначаюць этнографы, у [валачобным] абходзе ўдзельнічалі:
"пачынальнік" (запявала), "падхватнічкі", адзін ці некалькі музыкантаў,
механос (С. Мыцько).
32
3) Менавіта тут [у Брэсце] жылі мастакі-рамеснікі і мужныя воіны
("Роднае слова").
4) На Давыд-Г арадоччыне, напрыклад, на ўсіх хатах знак сонца і рас-
ліны вакол яго (У. Караткевіч).
5) Чалавек, скажу вам, ніколі не павінен траціць веры ў жыппё (А.Паль-
чэўскі).
7. Адзначце простым сказы, ускладненыя ўстаўнымі канструкцыямі:
а
ов
1) На Сёмуху, перад пачаткам летніх палявых работ, на Беларусі спраў-
еш
лялі шмат вяселляў (А. Цітавец).
2) Юр'я, ці Юрай, Ягорый, - старадаўняе гадавое свята земляробчага
л
Ку
календара (А. Ліс).
3) Карацей, усе этапы чалавечага жыцця праходзілі пад знакам ручні-
А.
ка (Я. Пархута).
А.
4) Ноч, доўгую і пакутлівую, бадай што, без сну (засынала на некалькі
и
ен
хвілін трывожным сном і зноў прачыналася) яна правяла ў сваёй былой
им
гаспадыні (I. Шамякін).
5) Я пахітаў дошку ў задняй сценцы (шафа стаяла, засунутая ў нішу
ГУ
сцяны), пакруціў усё... (У. Караткевіч).
М
8. Устанавіце адпаведнасць паміж сказамі і відам іх ускладнення:

и
А: Замест адказу, матчыны пальцы знаё- 1. Адасобленае дапаўненне.

ек
мяцца з Міколкавым вухам (М. Лынькоў). 2. Адасобленае азначэнне.

т
Б: Творы Буднага мелі вялікую папу- 3. Адасоблены прыдатак.

ио
лярнасць, зразумела, і сярод жыхароў 4. Адасобленая акалічнасць.

бл
Беларусі (С. Падокшын). 5. Параўнальны зварот.

би
В: Яшчэ праз паўгадзіны прыйшоў Юзік, 6. Зваротак.

па мянушцы Гром (А. Чарнышэвіч). 7. Пабочная канструщыя.
в
хи
Г: Белыя маланкі, узразаючы щжкую 8. Устаўная канструкцыя.

муць хмары, успыхвалі раз-пораз (Э. Са- 9. Удакладняльны член сказа.
ар
муйлёнак). 10. Аднародныя члены сказа.

й
Д: Уся яго [Агеева] астатняя маёмасць бы

ны
ла на вулщы, каля вогнішча і палаткі

(В. Быкаў)___________________________
р он

кт
Паводле народнага павер'я, на Вялікдзень, як і на Купалле, сонца

ле
"іграе", "купаецца" (А. Ліс).

Э
1) адасобленым дапаўненнем;
3) устаўной канструкцыяй;
4) параўнальным зваротам;
33
Высокі, з шырокімі плячыма і вялікай белай барадой, ён, здаецца, ніколі
не злаваў, не крычаў, а толькі жартаваў (Я. Маўр).
1) адасобленым азначэннем;
2) адасобленым прыдаткам;
а
4) удакладняльным членам сказа;
ов
л еш
Ку
СКЛАДАНАЗЛУЧАНЫЯ СКАЗЫ
А.
А.
Варыянт 1
и
1. Адзначце складаназлучаныя сказы:
ен
1) Неба стала чыстым і высокім, і пяюць вясёлыя шпакі (П. Панчанка).
им
2) М нога гаворана, ды мала сказана (Прыказка).
3) Ш тосьці абцугамі сціскала грудзі, аднекуль патыхала зябкім хола-
ГУ
дам (Б. Сачанка).
М
4) Чалавек не сказаў ніводнага слова, а толькі, ад'язджаючы, кіўнуў

и
галавою і з нейкай задуменнасцю ў голасе зноў заспяваў (К. Чорны).

ек
5) Улетку тут канчалася возера і пачыналася непраходнае балота (Я. Маўр).

т
ио
2. Адзначце сказы, якія адпавядаюць схеме [...], і [...]:

бл
1) Магчыма, каханне заўсёды бывае кароткім, дні разматваюць яго,

би
нібыта клубок з ніткамі, і вось неспадзявана ўсяму канец - радасці, аса-

лодзе, надзеі, шчасцю (С. Бязлепкіна).
в
хи
2) Яшчэ сонца толькі выглядвала першымі промнямі з-за далягляду,

а з калгаснага двара ўжо ішлі на луг мужчыны і падлеткі з косамі і сонеч-
ар
ныя водбліскі ігралі вясёлкай на сіняватай сталі кос (Т. Хадкевіч).

й
3) Тым часам сцямнела, і агні вакол сталі зыркія, выразныя (У. Дубоўка).
ны
4) Ён лёгка павёў левай рукой - і палілася песня (I. Шамякін).

он
5) На марозе ссівелі ажыны, і, згубіўшы жанчын і сяброў, я блукаў па

р
бясконцых сцяжынках і цябе нечакана знайшоў (Н. Гальпяровіч).

кт
3. Адзначце складаназлучаныя сказы са спалучальнымі адносінамі

ле
паміж часткамі:
Э
1) У цішыні часта і звонка падалі кроплі бярозавіку ў бляшаної бачок

ды ледзь чутна шапацела голле (А. Асіпенка).
2) Цёпла і таму ў хаце ніхто не сядзіць.
3) Добрая справа ў кошыку ляжыць, а благая па дарожцы бяжыць
(Прыказка).
34
4) Усе лісточкі даўно вецер-сівер разнёс, толькі гэты лісток моцна к
дрэву прырос (Я. Колас).
5) Пра гэта нам гаворыць Прыпяць ды ціха шэпча вецер у чаротах
4. Адзначце складаназлучаныя сказы з супастаўляльнымі адносі-
намі паміж часткамі:
1) Шчасце не мае сваёй меркі для ўсіх людзей на свеце, але кожны
а
ов
чалавек мае сваю асобую мерку шчасця і свой асобы погляд на самое шчас
еш
ц е . (3. Бядуля).
2) Снег церушыцца, а ў промнях іскрацца сняжынкі (Я. Брыль).
л
Ку
3) Лепш было падняцца і пажадаць гаспадыні добрага здароўя, толькі
дождж і не думаў сціхаць (М. Лужанін).
А.
4) За вокнамі шумяць у садзе слівы, і месяц стаў над стрэхамі сяла
А.
(С. Грахоўскі).
и
ен
5) Памалу гутарку мы распачалі, а шмат аб чым пагутарыць было
им
(Я. Купала).
5. Адзначце складаназлучаныя сказы з пералічальна-размеркаваль-
ГУ
нымі адносінамі паміж часткамі:
М
1) Ці то стогне бура, ці віхор гуляе (Я. Купала).

и
2) Аўсяныя мучныя стравы можна вылучыць у асобную падгрупу не толькі

ек
з-за спажыўна-смакавых якасцей, але і спецыфікі іх прыгатавання (В. Цітоў).

т
ио
3) Яны [буслы] то збіраліся па грудах на лузе ў цэлыя чароды і доўга

бл
павольна пахаджалі або стаялі нерухома, нібы трымаючы нейкую нараду,

то падымаліся высока ў неба і доўга-доўга кружыліся пад аблокамі, вып-
би
рабоўваючы моц сваіх кры лляў... (Я. Колас).

в
4) I туман адпаўзае ў дрыгву клубамі, і жывіцаю пахне спрадвечны

хи
бор (У. Караткевіч).

ар
5) То паднімаліся Карпаты, то мчаў Дунай удалячынь (П. Броўка).

й
6. А дзначце складаназлучаныя сказы з далучальнымі адносінамі

ны
он
1) Сонца было на поўдні, ды і зямля нагрэлася яшчэ слаба (3. Бядуля).

р
2) Пасля разгрому Тэўтонскага ордэна ў Грунвальдскай бітве (1410 г.)

кт
будаўніцтва замкаў агульнадзяржаўнага прызначэння скарацілася, але бе-

ле
ларускае дойлідства ў цэлым працягвала захоўваць абарончы характар

Э
(Т. Габрусь).
3) Дом зрабіўся родным домам, а ў родным доме ўсё блізкае і знаёмае
(А. Якімовіч).
4) Выглянула сонца, радасна пырснула праменямі, але дождж яшчэ
ішоў, сляпы, дробны (I. Шамякін).
35
5) 3 палеткаў павеяла свежым ветрам, і гэты вецер прынёс духмяны
водар канюшыны і палявых кветак (А. Чарнышэвіч).
7. Адзначце складаназлучаныя сказы з выніковымі адносінамі паміж
часткамі:
1) Тыдзень, другі - і яны будуць у Маскве (М. Лынькоў).
2) Забярыце ў чалавека адчуванне радасці, смутку, кахання - і ён зло-
міцца пад цяжарам уласных думак (С. Сцяпан).
а
ов
3) Спадзе вада, і травы забуяюць (С. Грахоўскі).
еш
4) Ліпень, а надвор'е выдалася па-асенняму дажджлівае, маркотнае
(А. Рылько).
л
Ку
5) Мне страшна, але іду (Я. Колас).
8. Устанавіце адпаведнасць паміж складаназлучаным сказам і
А.
тыпам адносін паміж яго часткамі:
А.
А: Сонца ўжо прысела на кароткую часіну на 1. Спалучальныя.
и
ен
самым крайку далягляду, але святло яго, яшчэ
яркае і высокае, стаяла над зямлёю (А. Жук). 2. Супастаўляльныя.
им
Б: Або птушак там не было, або яны проста не
ГУ
адважвыліся падаваць голасу (Я. Колас). 3. Пералічальна-
В: Было толькі слова “айчына”, ды і гэта слова nазмеnкавальныя.
М
было назаўсёды пахавана ў польскіх турмах

и
(М. Лынькоў). 4. Выніковыя.

ек
Г : Але вось мінула вясна і настала спякотнае

т
ио
лета (3. Бяспалы). 5. Далучальныя.

Д: Насустрач хмары паплылі, і стала ўраз
бл
цямней (А. Бачыла)._______________________

би
9. Устанавіце адпаведнасць паміж складаназлучаным сказам і яго

в
схемай:
хи
А: Цяпер ліпцы было прасторна, і яна расла, 1. [. ], і [. ], а [...].

ар
дужэла (А. Пальчэўскі). 2. [. .], а [.. ].

Б: Самыя маладыя футбалісты настойліва ганялі 3. [. .], а [.. ] і [...]■
й
ны
па зялёнай мураве футбольны мяч, сутыкаліся 4. [. .], і [.. ].

адзін з адным і падалі, часам забівалі мяч у 5. I [...], і [ ..], а [...].
он
вароты, а часцей ляцеў ён над варотамі або ішоў 6. [. .], а [.. ] або [...]
р
справа ці злева ад іх (Ф. Янкоўскі). 7. [. .], а [.. ], і [...].

кт
В: I хістаецца асока, і шуміць высокі бор, а ў

ле
душы не замаўкае струн вясёлых перабор

Э
(М. Багдановіч).
Г: Лісты ападаюць, а верас цвіце і шуміць каля
ног (С. Грахоўскі).
Д: Дубы, нібы магнаты, над рэкамі разгортваюць
шатры, а лазнякі спраўляюць сваё свята, і
штосьці сніць іх лісце ў гушчары (Я. Колас)._____
36
10. Устанавіце тып адносін паміж часткамі наступнага сказа.
Адказ запішыце.
Над возерам перакінула сваё каляровае каромысла вясёлка, але радас-
ны, бліскучы грыбны дожджык усё яшчэ ішоў (В. Вольскі).
Варыянт 2
а
1. Адзначце складаназлучаныя сказы:
ов
1) Рэцэптура прыгатавання квасу вылучалася значнай разнастайнас-
еш
цю не толькі ў межах Беларусі, але ў адной і той жа мясцовасці (В. Цітоў).
л
2) У небе з-за хмар прарэзаўся востры краёчак сонца і бліснуў на аб-
Ку
шар знянацкім святлом (В. Быкаў).
А.
3) Полацкая князёўна Прадслава стала выдатнай асветніцай, а пасля
А.
была прылічана да святых і прызнаная нябеснаю апякункаю беларускай
зямлі (У. Арлоў).
и
ен
4) Навокал сінелі лясы ды горбіліся жоўтыя ад іржы ш ча ўзгоркі
им
(К. Чорны).
5) У чэрвені дні становяцца доўгімі і зусім кароткімі цёплыя і духмя-
ГУ
ныя ночы (з часопіса "Родная прырода").
М
2. Адзначце сказы, якія адпавядаюць схеме [...], і [...]:

и
1) Пастушок між тым азірнуў з дарогі свой невялічкі статак, ляснуў у

ек
паветры пугай і, падышоўшы бліжэй, моўчкі сеў на ўскрайку дарогі (В. Быкаў).
т
ио
2) Вецер дзьмуў, і шумеў па-над Нёманам бор (М. Танк).

бл
3) Вечарэла, і далёкая сінява неба фарбавалася ў ледзь улоўны аран-

жавы колер (В. Каваль).
би
4) Атрэсеныя яблыкі і грушы насыпаны былі ў сенцах каля сцен і пахлі

в
на ўсю хату (К. Чорны).

хи
5) А назаўтра ў нядзелю з самага ранку расчысцілася неба і сонца

ар
пачало прасушваць зямлю (К. Чорны).

й
3. Адзначце складаназлучаныя сказы са спалучальнымі адносінамі

ны
он
1) Яшчэ некалькі секунд - і знікне Максім за разлапістым клёнам

р
(М. Южык).
кт
2) У вёсцы было ціха, спакойна, і адусюль веяла дрымотным спакоем

ле
(М. Гарэцкі).
Э
3) Скажам, нехта хоча стаць вялікім кампазітарам і яму даецца магчы-

масць уявіць сябе ім (Р. Барадулін).
4) Снег церушыппа, а ў промнях сонца іскрацца сняжынкі... (Я. Брыль).
5) Неба, абложанае бялявымі хмарамі, здавалася, ніжэй навісла над
зямлёй, і пышныя сняжынкі падалі на гэты высокі лес і дарогу (Я. Колас).
37
4. Адзначце складаназлучаныя сказы з супастаўляльнымі адносі
намі паміж часткамі:
1) Нам з гадамі ўжо не сняцца зоры, але мы, паспеўш ы пасталець,
не асудзім у гэты дзень прасторны мудрае жаданне паляцець (У. Карат-
кевіч).
2) У гэты момант пачак разарваўся і пячэнне рассыпалася па падлозе
а
(В. Праўдзін).
ов
3) М нога вады ў возера ўпадала, затое выцякала ўсяго адзіная рачулка
еш
(А. Ненадавец).
л
4) На агародах падтаў снег, і гракі пачалі ладзіць свае гнёзды на пад-
Ку
сохлай стромай таполі (М. Лынькоў).
А.
5) То ціхая вада шапоча пад вербамі, то перуны рвуць цяжкую алавя-
А.
ную хмару (А. Федарэнка).
и
5. Адзначце складаназлучаныя сказы з пералічальна-размеркаваль-
ен
нымі адносінамі паміж часткамі:
им
1) Дзеці ў старажытных школах пры полацкіх манастырах не толькі
вучыліся чытаць і пісаць, але і вывучалі гісторыю, грэчаскую і лацінскую
ГУ
мовы (У Арлоў).
М
2) Калі-нікалі праляціць з піскам кажан або пракрычыць сава ці пра-

и
ек
шугаюць чарадою спалоханыя птушкі (I. Гурскі).

т
3) Праз некалькі крокаў Пятро азірнуўся, але ласі, занятыя сабой, нічога
ио
не чулі і не бачылі (В. Самахвалаў).

бл
4) I трактары за ўзгоркам прагучалі, узняўшы пыл слупом ад цаліны, і

би
ў бераг Нёман б'е блакітнай хваляй, рыбацкія гушкаючы чаўны (3. Аста-
пенка).
в
хи
5) Не то сякера марна чэша, не то хтось кашляе ці брэша (Я. Колас).

ар
6. А дзначце складаназлучаныя сказы з далучальнымі адносінамі

й
ны
1) За хатамі зелянелі ўтульныя садкі, ды бялела густымі статкамі ка

он
чание капусты на агародах (Т. Хадкевіч).

р
2) Рака плёскалася, віравала няспынна, шапталася, а за спінай, быц-

кт
цам тысячы жывых істот, варушыўся лазняк (I. Шамякін).

ле
3) Здаецца, зусім нядаўна мы напісалі пісьмо, і вось прыйшоў ужо

Э
адказ (А. Кулакоўскі).

4) Усё мог з'есці адзін чалавек, і то хапіла б гэтага на вельмі бедную
вячэру (I. Шамякін).
5) Спярша, як я ўжо адзначыў, чырвонагвардзейцаў было мала, і былі
яны пад відам Рабочай міліцыі пры клубе (А. Г арун).
38
7. Адзначце складаназлучаныя сказы з выніковымі адносінамі паміж
часткамі.
1) Яшчэ хвіліна - і вы ўжо за горадам (Я. Сіпакоў).
2) Выкруцілі агонь у лямпе, і ўсе ўбачылі ў асобе доктара высокага муж-
чыну ў шынялі, у ваеннай шапцы з чырвоным аколышкам (П. Пестрак).
3) Мне было сцюдзёна пасля хваробы, аднак я пайшоў, і хадзіў доўга,
і на хваробу сваю забыўся (М. Г арэцкі).
а
ов
4) Зноў з вятрамі і сонцам прыйшоў красавік і павеяла водарам з мінскіх
еш
узлескаў (К. Кірэенка).
5) А навокал куды ні глянь неабсяжная маўклівая тайга, і няма ёй ні
л
Ку
канца ні краю (А. Чарнышэвіч).
8. Устанавіце адпаведнасць паміж складаназлучаным сказам і
А.
тыпам адносін паміж яго часткамі.
А.
А: Некалькі ўзмахаў вёсламі і лодка на 1. Спалучальныя.
и
сярэдзіне ракі (В. Вольскі).
ен
Б: Сёлета гаёк таксама быў прыгожы, але 2. Супастаўляльныя.
им
прыгажосць гэта была зусім іншаю
(А. Кандрусевіч). 3. Пералічальна-
ГУ
В: Раздаўся зычны гук - і сухая галінка размеркавальныя.
М
разляцелася на кавалкі (Я. Маўр).

Г: I ўсе балотныя палянкі цвітуць агнямі жура- 4. Выніковыя.
и
ек
він, і неўзабаве ўспыхнупь гронкі чырвоных,

яркіх арабін (П. Глебка). 5. Далучальныя.
т
ио
Д: Валасы стрыг бацька кругом, як дзядуля, ды

бл
былі яны ў яго яшчэ чорныя і густыя (А. Гарун).

би
9. Устанавіце адпаведнасць паміж складаназлучаным сказам і яго

схемай.
в
хи
ар
й
ны
р он
кт
ле
Э
39
10. Устанавіце тып адносін паміж часткамі наступнага сказа.
Адказ запішыце.
Дарога была пустэльная і ціхая, затое лес поўніўся птушыным розна-
галоссем (Т. Хадкевіч).
СКЛАДАНАЗАЛЕЖНЫЯ СКАЗЫ. ВІДЬІДАДАНЫХ ЧАСТАК
а
ов
еш
Варыянт 1
л
1. Адзначце складаназалежныя сказы:
Ку
1) Усё, што стварылі рукі, спачатку толькі думамі было (С. Грахоўскі).
А.
2) Дзеці чакалі аднаго: калі наступіць вясна? (3. Бядуля).
А.
3) У той час калі Адам М іцкевіч уступаў на літаратурную ніву, у
и
польскай паэзіі панаваў класіцызм (Я. Колас).
ен
4) Што вінен, аддаць павінен (Прыказка).
им
5) Гэта была, як кажуць шахматысты, хатняя загатоўка (В. Праўдзін).
2. Адзначце складаназалежныя сказы з даданай дапаўняльнай:
ГУ
1) Дзіўным здавалася Лабановічу, што такое вялікае сяло, як Мікуці-
М
чы, не можа справіцца з грэбляю (Я. Колас).

и
2) Карага слухаў, што гаварыў Петручок, і хмурыўся (Я. Колас).

ек
3) Адпачыўшы крыху ў Шчорсах, мы зварочваем на дарогу, што ідзе

т
ио
на Баранавічы, і хутка трапляем у цяністы лес (С. Александровіч).

бл
4) Чым далей падаваўся я ў лес, тым усё болей глушэла (Я. Колас).
би
5) Я к прыемна і радасна ведаць, што дарагая твая мясціна з гадамі паха-

рашэла і папрыгажэла, зазвінела новымі галасамі і песнямі (К. Кірэенка).
в
хи
3. Адзначце складаназалежныя сказы з даданай азначальнай:

1) Той дарогай, што ішла паміж тарфянікаў і роўна пастаўленых у адну
ар
лінію хат, вельмі шпарка ішоў чалавек (К. Чорны).

й
2) I вясной, як забуяюць росы, зашуміць, загойдае калоссе (Я. Брыль).

ны
3) Г арачка ўсіх бярэ такая, што пот ім вочы залівае (Я. Колас).
он
4) Гляджу на пліту, дзе сіпаты агонь расцвіў, як блакітная кветка (С. За-
р
коннікаў).
кт
ле
5) Запрошаны былі такія паны, што на кожным з іх каштоўнасцей было

не менш як на сто тысяч (Я. Маўр).
Э
4. Адзначце складаназалежныя сказы з даданай акалічнаснай месца:

1) Дзе вольхі сталі ў карагод, лёг адпачыць калгасны статак (П. Пан-
чанка).
2) Між алешын, кустоў, дзе пяе салавей, і шуміць і грыміць срэбраз-
вонны ручэй (Я. Колас).
40
3) Асноўныя вуліцы Пінска сыходзіліся на гандлёвай плошчы, дзе ў 1628
годзе была збудавана мураваная ратуша з вежай і крамамі ("Роднае слова").
4) Зляжалы пясчана-гравійны грунт тут не надта паддаўся дажджу і
там, дзе не было лужын, добра трымаў чалавека (В. Быкаў).
5) Дзе прайшло маленства, там пачынаецца радзіма (К. Чорны).
5. Адзначце складаназалежныя сказы з даданай акалічнаснай спо-
сабу дзеяння:
а
ов
1) Шум стаіць над дуброваю, быццам рада аб нечым і д з е . (Я. Купала).
еш
2) Сонейка прыгравала так, што ад зямлі аж пара ішла (У. Дубоўка).
3) Я на [Яноўская] размаўляла пра каханне так, як іншыя жанчыны
л
Ку
пра надвор'е (У. Караткевіч).
4) Я мчаў так, што вецер свісцеў у вушах (У. Караткевіч).
А.
5) Але адразу за тым я атрымаў такі ўдар між броваў, што балаты зак-
А.
руціліся перада мною і ўсталі дыбарам (У. Караткевіч).
и
ен
6. Адзначце складаназалежныя сказы з даданай параўнальнай:
им
1) Быццам чорны парасон, вісела хмара над зямлёю (М. Калачынскі).
2) I толькі потым цяжкі сон зваліўся на мяне, уціснуў галаву ў падуш-
ГУ
ку, як конь капытом галаву Дубатоўка (У. Караткевіч).
М
3) Г арабурда сядзеў у сваім бярлогу, як хамяк у нары (У. Караткевіч).

и
4) У пакоіку быў ложак, шырокі, як поле бою пад Койданавам (У. Ка-
ек
раткевіч).
т
ио
5) I яшчэ я памятаю нават зараз, як смачна пахнуў дробны палынок у

бл
траве (У. Караткевіч).

7. Адзначце складаназалежныя сказы з даданай акалічнаснай мэты:
би
1) Ліпы шумелі, бо ўверсе гуляў вецер (А. Асіпенка).

в
2) Тут у мяне патрабуюць, каб я сваім апавяданнем скончыў сказ пра

хи
род Яноўскіх і яго заняпад, пра вымарачнасць беларускай шляхты (У. Ка-
ар
раткевіч).
й
3) Каб перайсці цераз ручай, мне давялося зламаць на падпорку да-

ны
волі тоўстую, але зусім сухую асінку, зламаць адным ударам нагі (У. Карат-
он
кевіч).
р
4) Селянін спяшаўся з заканчэннем работ, таму што канец верасня нёс

кт
з сабой вялікія змены ў стане прыроды (I. Крук).

ле
5) Агееў прымарудзіў хаду, каб даць магчымасць падцягнуцца астатнім

Э
(В. Быкаў).
8. Адзначце складаназалежныя сказы з даданай акалічнаснай умовы:
1) Ураджайным будзе лета, калі снег аж да акон (А. Бялевіч).
2) Хоць выклікаў тады Рамана з хаты Г арабурда, але ён да дзікага па-
лявання не мае ніякага дачынення (У. Караткевіч).
41
3) I няма ніякай розм цы паміж беларусам і ўкраінцам, калі над спінаю
вісіць бізун (У. Караткевіч).
4) Калі я ўвайшоў, яна [ахмістрыня] закрычала з перапуду і паспраба-
вала схаваць аркуш (У. Караткевіч).
5) Каб не забарона продкаў, з якой радасцю я аддала б камусьці гэты
гнілы цёмны дом (У. Караткевіч).
9. Адзначце складаназалежныя сказы з даданай выніковай:
а
ов
1) Змоўклі ўсе вакол абшары, бо замыслілі штось хм ары ... (Я. Колас).
еш
2) I рукі ягоныя [Рыгора] сціснулі доўгую стрэльбу, аж жылы на іх
надзьмуліся (У. Караткевіч).
л
Ку
3) Чую, як духмяная ігліца ападае з голляў сасняка (М. Танк).
4) Падзеі з той жахлівай ночы так імчаліся, што ў мяне кружылася
А.
галава (У. Караткевіч).
А.
5) У маім жытттті многа цяжкага і страшнага было, так што мяне не
и
ен
спалохаеш (М. Машара).
им
10. Устанавіце адпаведнасць паміж складаназалежным сказам і
відам яго даданай часткі:
ГУ
А: Пасля таго як выйшаў мой сусед, я хутка 1. Дапаўняльная.
М
зачытаўся зноў (Я. Брыль). 2. Азначальная.

Б: Трэба спяшацца жыць, каб ніводзін дзень 3. Месца.
и
ек
не прапаў дарэмна (А. Астрэйка). 4. Часу.

т
В: Зямля была і вечна ёю будзе, калі не 5. Прычыны.

ио
ўчынім самі мы б яд ы . (А. Бачыла). 6. Мэты.

бл
Г: Як прыемна, дзе б ні быў, пачуць знаёмую 7. Умовы.

назву, знаёмае імя, знаёмае прозвішча! 8. Уступкі.
би
(К. Кірэенка). 9. Спосабу дзеяння.

в
Д: Хутка бэз стаў такім густым, што не 10. Меры і ступені.

хи
пралезеш (У. Караткевіч). 11. Параўнальная.

ар
12. Выніковая.
й
ны
Варыянт 2
он
1. Адзначце складаназалежныя сказы:

р
1) Што Люба такая, гэта я добра ведала (I. Шамякін).

кт
2) У аднаго франта вочы былі вялізныя і пукатыя, як у саламандры

ле
падземных азёр (У. Караткевіч).

Э
3) На маё шчасце, прыйшло другое дыханне, як сказалі б зараз (У Ка-

раткевіч).
4) Здаецца мне, што падбітым самалётам планіруе над сасняком кар-
шун ("Полымя").
5) Чутно было, як дрыжыць яе голас (К. Кірэенка).
42
2. Адзначце складаназалежныя сказы з даданай дапаўняльнай:
1) Нам кожны дзень, што пражылі мы ў міры, стаў даражэйшы ў тыся-
чы разоў (К. Кірэенка).
2) 3 каго кпіла, смяялася, таму сама дасталася (Прыказка).
3) Асечаю месца называлася, мабыць, таму, што некалі тут паклалі
шмат лесу (В. Карамазаў).
4) Я не заўважыў, калі мая сталасць настала (А. Куляшоў).
а
ов
5) I стала прасіць маладое насенне, каб вецер узяў яго з сабою і панёс
еш
у аблюбаваную даль (Я. Колас).
3. Адзначце складаназалежныя сказы з даданай азначальнай:
л
Ку
1) Якім чынам усё так атрымалася, Рыгор не мог сказаць (Ц. Гартны).
2) Але яшчэ і зараз я часам бачу ў сне сівыя верасовыя пусткі, чэзлую
А.
траву на паверхні прорваў і дзікае паляванне караля Стаха, якое скача па
А.
дрыгве (У. Караткевіч).
и
ен
3) Толькі на стале, дзе стаяў позні абед, былі змены (У. Караткевіч).
им
4) Бунтавала і старажытная беларуская шляхта, пакрыўджаная новымі
парадкамі (У. Караткевіч).
ГУ
5) Яшчэ ля дзвярэй ён зарагатаў такім густым і вясёлым басам, што я
М
мімаволі ўсміхнуўся (У Караткевіч).

и
4. Адзначце складаназалежныя сказы з даданай акалічнаснай часу:

ек
1) Пасля таго як дакасілі, разам ужо выходзілі і жаць (I. Мележ).

т
ио
2) Калі прачнуўся я, была ўжо ціша ночы (М. Чарот).

бл
3) Ледзь ступілі на двор, на ганак выйшаў Міканор (I. Мележ).

4) I з тае часіны, дзе б хто з іх ні быў, сувязь паміж сябрамі не парыва-
би
лася (М. Ткачоў).

в
5) 3 той пары, як пайшлі на аблаву, цягнецца іх паляванне да сённяшніх

хи
дзён (А. Куляшоў).

ар
5. Адзначце складаназалежныя сказы з даданай акалічнаснай меры

й
і ступені:
ны
1) Рысы твару былі выразныя, рэзка акрэсленыя, такія правільныя,

он
што згадзіліся б як узор нават вялікаму скульптару (У. Караткевіч).

р
2) I барада ў яго [Бермана-Г ацэвіча] расла слаба, як у многіх белару-

кт
саў з нездаровых балотных мясцін (У. Караткевіч).

ле
3) Усё стараўся рабіць так, як рабіў бы беларус (Я. Брыль).

Э
4) Карніз быў такі вузкі, што па ім не прабегла б і мыш (У. Караткевіч).

5) Так уцякалі паны, што пагублялі жупанці (Прыказка).
6. Адзначце складаназалежныя сказы з даданай параўнальнай:
1) Я адчуваў, як вецер гэтых стагоддзяў праляцеў за маёй спінаю і
ўзняў валасы на маёй галаве (У. Караткевіч).
43
2) Абклалі небараку, як лань падчас палявання (У. Караткевіч).
3) I над усім гэтым сядзела дзіўна маленькая для гэтай тушы галава са
шчакамі такімі надзьмутымі, быццам гэты чалавек вось-вось збіраўся пыр-
снуць са смеху (У. Караткевіч).
4) Сэрца маё калацілася, як хвост авечкі (У. Караткевіч).
5) Лісце круцілася ў вечным танцы, быццам там вадзянік варыў з яго
суп на вячэру (У. Караткевіч).
а
ов
7. Адзначце складаназалежныя сказы з даданай акалічнаснай ус-
еш
тупкі:
1) На вуліцы пасвятлела, хоць ужо надыходзіў вечар (Я. Колас).
л
Ку
2) У с м іх н е ш с я . і дасі абяцанне лю бое, абы крыку таго не чуць
(П. Глебка).
А.
3) Дождж усё не пераставаў, хаця ранейшы напор яго прыкметна сла-
А.
беў (В. Быкаў).
и
ен
4) Хай там будзе сонца ці туман, цеплаход мяне больш не трывожыць
им
(П. Панчанка).
5) Грак нейкі момант не стуляў крылаў, прытрымліваў раўнавагу, каб
ГУ
не грымнуцца вобземлю (М. Лужанін).
М
8. Адзначце складаназалежныя сказы з даданай акалічнаснай пры-

и
чыны:
ек
1) Будзем падмуркі і цэглу мы класці, каб на зямлі людзі зведалі шчас-

т
ио
це (П. Броўка).
2) Паверыць цяжка мне таму, што больш не прыйдзеш ты дадому (Р. Ба-
бл
радулін).
би
3) Бабка была спагадлівая да чужога гора, таму што перажыла шмат

в
пакут і нягод (Ю. Пшыркоў).

хи
4) Каб у зман чужынца ўвесці, мы ступаем у адзін след (А. Астрэйка).

ар
5) Ні адзін абачлівы гаспадар не павінен быў ссякаць дрэва ў трэцюю квад-

й
ру месяца, бо ў будыніне будзе вельмі доўга трымацца вільгаць (А. Лакатко).

ны
9. Адзначце складаназалежныя сказы з даданай выніковай:

он
1) На ўскраіне горада машына спынілася, таму што сталі папярэднія

р
(I. Мележ).
кт
2) Ход быў такі вузкі, што я чапляўся плячамі за сценкі (У Караткевіч).

ле
3) На ручнік ставілі маладых, каб у іх была агульная дарога ў жыцці

Э
(Я. Пархута).
4) Хлопец гаварыў з намі ветліва і тактоўна, так што і мы расхрабры-
ліся, задавалі яму пытанні, смяяліся з жартаў (Е. Лось).
5) Лета было не спякотнае, так што ўраджай грыбоў павінен быць доб
рым.
44
відам яго даданай часткі:
А: Неяк адразу ты пасталеў, зведаўшы, хлеб 1. Дапаўняльная.
наш адкуль на стале (Я. Непачаловіч). 2. Азначальная.
Б: Мне адразу ж стала неяк лягчэй, хоць нава- 3. Месца.
колле не магло пахваліцца весялосцю (У. Ка- 4. Часу.
раткевіч). 5. Прычыны.
а
В: I дом выглядаў так змрочна і хо ладна, што 6. Мэты.
ов
сэрца сціснула (У. Караткевіч). 7. Умовы.
еш
Г : Ранкам наступнага дня мы хадзілі з Яноў- 8. Уступкі.
скай да вёскі, дзе я запісваў легенды (У. Ка- 9. Спосабу дзеяння.
л
Ку
раткевіч). 10. Меры і ступені.
Д: Людзі грыгуцца, як павукі ў банцы (У. Ка 11. Параўнальная.
А.
раткевіч). 12. Выніковая.
А.
и
ен
СКЛАДАНАЗАЛЕЖНЫЯ СКАЗЫ.
АДРОЗНЕННЕ ЗЛУЧНІКАЎ АД ЗЛУЧАЛЬНЫХ СЛОЎ им
ГУ
М
Варыянт 1
и
1. Адзначце складаназалежныя сказы, часткі якіх звязаны пры да-

ек
памозе злучнікаў:
т
ио
1) Злаваць чыноўнік пачынае, што дзядзька вытрыманасцв мае (Я. Колас).

бл
2) Калі ўдзень у парку шумела птаства, то вечарамі і ўночы тут шуме

ла моладзь (П. Пестрак).
би
3) Пасля дыверсіі на ч^ігунц^і, калі партызаны развінцілі рэйкі, скінулі

в
хи
цягнік і некалькі вагонаў, бацьку арыштавалі, трымалі ў турме (I. Навуменка).

4) Не дзіва, што ўсе малыя лічылі гэты дзень самым адметным за ўсю
ар
вясну і лета (А. Васілевіч).

й
5) Колькі разоў ні спрабаваў, а ніяк не мог прыпомніць таго дня, калі

ны
мы з ім пазнаёміліся (А. Бачыла).

он
2. Адзначце складаназалежныя сказы, часткі якіх звязаны пры да-

р
памозе злучальных слоў:

кт
1) Нарадзіўся Напалеон Орда ў 1807 годзе ў фальварку Варацэвічы,

ле
што каля гарадка к а н а в а на Брэстчыне (Л. Пракопчык).

Э
2) Скарбы, якія ахоўваюцца нячысцікамі, могуць дацца ў рукі толькі

ўладальніку папараці-кветкі (У. Васілевіч).
3) Пакуль жыве маці, вечнай яна здаецца (Р. Барадулін).
4) Каб парушыць нясцерпную вусціш, нехта павінен быў зараз штосьці
зрабіць ці проста прамовіць нейкае слова (У. Арлоў).
45
5) Але, калі Тапор рукою запрасіў яго да стала, палонны таксама нібы
ачнуўся і без угавораў падсеў бліжэй (У. Арлоў).
3. Адзначце складаназалежныя сказы, у якіх слова Я К з 'яўляецца
злучальным словам:
1) Заўсёды, як бываю ў Еўлічах, прывожу пучок мяты (В. Вітка).
2) Мартын імкнуўся выконваць даручэнне так, як рабіў бы сапраўдны
партызан (Я. Колас).
а
ов
3) Рэчка разлілася так шырока, як не разлівалася ўжо шмат гадоў (I. Ш а
еш
мякін).
4) Любіў Базылёнак прыцемкам мінут дзясятак пасядзець на ганку і
л
Ку
паслухаць, як заліваецца ў чаромхавым кустоўі, за вярбою, салавей (А. Кан-
друсевіч).
А.
5) Чую, як міжзорныя ракеты пралятаюць недзе нада мной (М. Танк).
А.
4. Адзначце складаназалежныя сказы, у якіх злучальнае слова вы
и
ен
конвае сінтаксічную функцыю дзейніка:
им
1) Нарэшце з правага боку паказалася рэчка, што, вырваўшыся з гус
тых хмызнякоў, кацілася ў рэчышча Бярозы (К. Кірэенка).
ГУ
2) Значнай была нумізматычная калекцыя Сапегаў, якая налічвала
М
1125 адзінак (А. Гужалоўскі).

и
3) 3 ёю, багіняю жыцця і лета, звязаны цікавы міф, які варта падаць як
ек
узор беларускай дахрысціянскай міфалогіі (У. Арлоў).

т
ио
4) Недасягальнасць папараці-кветкі ў беднага чалавека атаясамліва-

лася з багаццем, з закапанымі немаведама кім і калі скарбамі, якія ў гэтую
бл
ноч "выходзяць на паверхню прасушыцца" (У. Васілевіч).

би
5) Спыніўшыся, я пачаў хуценька адвязваць ад багажніка плашч, які,

в
выязджаючы з дому, захапіў на ўсякі выпадак (Б.Сачанка).

хи

ар
конвае сінтаксічную функцыю выказніка:

й
1) Якое пытанне, такі і адказ (Прыказка).

ны
2) Колькі гадоў таму дубу, ніхто з вяскоўцаў не ведае (В. Карамазаў).

он
3) Зойдзем у хату, якой яна была яшчэ не так даўно, а часам сустрака-
р
ецца і зараз (У. Караткевіч).

кт
4) Які размах, такі палёт (Прыказка).

ле
5) Толькі ў сэрцы і можна адчуць, колькі багаццяў даў табе край (К. Кі-
Э
рэенка).
конвае сінтаксічную функцыю дапаўнення:
1) Лес, і рэчку, і клёкат бусловы, чалавечую ўсмешку ўраз можна
знішчыць адным толькі словам, што бяздумна вырвецца ў нас (В. Вітка).
46
2) Практычна ў нас на Беларусі, як лічаць вучоныя, няма ніводнай
гістарычнай назвы, пра якую не была б складзена адна ці некалькі
легендаў аб яе паходжанні (Л. Лыч).
3) Калісьці над возерам, ля вёскі Белякоўшчына, стаяў маёнтак пана
Рудаміна (дарэчы, славуты род часоў ВКЛ), у якім колькі год
мясцілася школа (В. Быкаў).
4) Цяпер, з вышыні ваеннага вопыту і перажытых гадоў нельга не
а
ов
здзіўляцца, чаму і як нас вучылі [у маршавай роце] (В.Быкаў).
еш
5) Агульная накіраванасць рытміка-меладычнай арганізацыі
маўлення - ствараць з гукаў, складоў суцэльныя моўныя адзінкі, якія
л
перадаюць пэўныя значэнні (Л. Выгонная).
Ку
7. Адзначце складаназалежныя сказы, у якіх злучальнае слова
А.
выконвае сінтаксічную функцыю акалічнасці.
А.
1) Я добра памятаю той далёкі ранак, калі мы, вучні невялікай па-
и
лескай сямігодкі, тоўпіліся ля ганка школы (Б. Сачанка).
ен
2) У княжную палату, дзе ў вясёлыя вечары збіралася бяседа на сто
им
чараў, зазірала сонца (У. Арлоў).
3) Свет, дзе жылі тагачасныя палачане, быў густа населены вялікімі
ГУ
і малымі багамі ды бажкамі (У. Арлоў).
М
4) У тым баку, адкуль мы прыйшлі, за чыгункаю, за Дняпром, за

и
горадам і вёскамі, хілілася да захаду сонца (М. Лупсякоў).

ек
5) Той дзень зусім закрэслены табою, калі ты раўнадушна абмінуў

т
ио
бяду чужую, пабаяўся болю, абразу хама моўчкі праглынуў...

бл
(П. Панчанка).
8. Адзначце складаназалежныя сказы, у якіх правільна вызнача
би
на сінтаксічная функцыя злучальнага слова.

в
1) Не загінуць мове той, што з вуснаў мацярок зляцела (М. Гальпяровіч).

хи
2) Дзедава хата, куды перабралася Міцева сям’я, таксама блізка ля

ар
пераезда - асабліва люднага, местачковага (І. Навуменка).

й
3) Дзверы насупраць вядуць у камору, дзе таксама рэчы для гаспа-

ны
даркі (У. Караткевіч).

он
4) У тоне Славікавага адказу была пашана да Машы, што той

р
вельмі падабалася (І. Шамякін).

кт
5) Нават крапіву, якой частавалі мяне за некаторыя грахі майго дзя-

ле
цінства, забаранялася збіваць без прычыны пугаю (У. Дубоўка).

Э
9. Адзначце складаназалежныя сказы, у якіх няправільна

вызначана сінтаксічная функцыя злучальнага слова.
1) Раніцай Люда перш за ўсё кідала позірк на бярозку, вітаючыся з
ёй, як з сяброўкай, і заўважала, як дзень за днём вясна мяняе яе выгляд
47
2) Добрымі духамі, што спрыялі чалавеку, бераглі яго ад напасці,
былі Берагіні (У. Арлоў).
3) Бегалі грэцца ў суседні цэх чарапічнай фабрыкі, дзе было
зацішней (В. Быкаў).
4) Што пасееш, тое і пажнеш (Прыказка)
5) Ад усяго слаўнага, чым усцешылася душа, павявала на мяне спа-
коем (К. Чорны).
а
ов
сінтаксічнай функцыяй злучальнага слова.
еш
А: Настаўніца на першы раз сказала дзяўчатам 1. Дзейнік.
л
пайсці да Насці і паглядзець, як яна жыве 2. Выказнік.
Ку
(К. Чорны). 3. Дапаўненне.
А.
Б: Ідэалы жывыя, пакуль яны жывуць у сэрцах 4. Азначэнне.
А.
(У.Арлоў). 5. Акалічнасць.
В: Той, хто мяркуе здалеку ці праз нейкі час, 6. Злучнік, не член
и
ен
заўжды мяркуе болей разумна (В. Быкаў). сказа.
Г: Тады толькі стала вядома, куды яны
накіраваліся разам (У. Караткевіч).
им
ГУ
Д: Усе, пра што нам марыцца, збываецца ў
жыцці (М. Хведаровіч)._____________________
М
и
т ек
Варыянт 2
ио
1. Адзначце складаназалежныя сказы, часткі якіх звязаны пры

бл
дапамозе злучнікаў.
би
1) Гусоўскі разумеў, што пасол паклікаў яго не дзеля таго, каб

паведаміць пра новы паход султана (У. Арлоў).
в
2) Хоць парыжскае жыцце Орды не было бедным, але яго ўвесь час
хи
цягнула на радзіму (Л. Пракопчык).

ар
3) Эй вы, дарогі жыцця, што там за вамі ўдалі? (М.Танк)

й
4) Кожнае славянскае племя, што пасялілася на нашай зямлі, мела

ны
сваю назву (У.Арлоў).

он
5) Нездарма гавораць, што ціхая вада грэблі рве (І.Шамякін).

р
2. Адзначце складаназалежныя сказы, часткі якіх звязаны пры

кт
дапамозе злучальных слоў.

ле
1) Гэта ўжо потым, у васьмідзесятых гадах, пачынаючы ад Палаца

Э
спорту раскапалі, расшырылі рэчышча, пакінуўшы астравок, на які

цяпер абапіраецца адным канцом стары гарбаты мост (С. Сцяпан).
2) Вось такое адчуванне [безвыходнасці і смутку] было ў мяне на
душы, калі, перайшоўшы цераз гарбаты мост, я апынуўся насупраць
невялікага храма-помніка (С. Сцяпан).
48
3) Раней зрэдку, а цяпер досыць часта ў халоднай палове ёсць грубка,
так што пры выпадку можна размясціць процьму людзей (У. Караткевіч).
4) I заўсёды самым першым здаецца маці, быццам з дзецьмі без яе
нешта здарыцца можа (Р. Барадулін).
5) Неўзабаве ён [фатограф] выйшаў на невялікі грудок, дзе расло не-
калькі маладых дубкоў (3. Бяспалы).
а
3. Адзначце складаназалежныя сказы, у якіх слова Ш ТО з 'яўляец-
ов
ца злучнікам:
еш
1) У такі вось шэры, дажджлівы дзень, гуляючы па Траецкім прад-
л
месці, я выйшаў на ўзбярэжжа Свіслачы, акурат насупраць гарбатага мас-
Ку
та, што калісьці злучаў два берагі нешырокай тут ракі (С. Сцяпан).
А.
2) Цяжка нават уявіць, што калісьці М інск быў падобны на Венецыю -
А.
горад на вадзе (К. Тарасаў).
и
3) Гавораць, што недзе ў гарачыню абмялела ці перасохла рачулка
ен
(А. Казаннікаў).
им
4) Нездарма ёсць ушацкая прытча пра савянятка, што выпала з гнязда
(Р. Барадулін).
ГУ
5) Вось цяпер я ўспамінаю і хачу зазначыць, што ўсё ж такі дзеці -
М
жорсткі народ (В. Быкаў).

и
ек

т
конвае сінтаксічную функцыю дзейніка.

ио
1) Між малюнкаў скрозь па сценах вісяць жалезныя латы, мячы, като-

бл
рыя мелі пры сабе бяссмертныя багатыры (У. Галубок).

би
2) Гусоўскі чытаў імёны людзей, што жылі на пятнаццапь стагоддзяў

раней за яго (У Арлоў).
в
хи
3) 3 прычыны мнагазначнасці і абагульненасці падобных або адна-

ар
тыпных з'яў, якія ахоплівае прыказка, яна можа ўжываппа па прынцыпу

аналогіі ў розных сітуацыях (Р. Шкраба).
й
ны
4) За сталом былі мужчыны і стары між імі, у каторага маршчыны

он
злеглі пад вачыма (Я. Колас).

р
5) [Напалеон Орда] трапіў у Парыж, які на той час зрабіўся цэнтрам

кт
польскай рэвалюцыйнай эміграц^іі (Л. Пракопчык).

ле

Э
конвае сінтаксічную функцыю выказніка:

1) Настала ноч такая слаўная, якой і ў маладосці не было (К. Кірэенка).
2) Уяві сабе гнуткага смуглявага мужчыну гадоў на сорак, які нечым
нагадвае цыркавога артыста (У. Арлоў).
3) Якая мая мама, такая я і сама (Прыказка).
49
4) Хто роднага краю цураецца, той і ад маткі сваей адиураецца (Прыказка).
5) Не ўсё тое мед, што салодка (Прыказка).
конвае сінтаксічную функцыю дапаўнення:
1) Сяргей рашыіў не марнаваць дарма часу і накіраваўся ў бярэзнік, які
высока і роўна падняўся за гарой (А. Варановіч).
2) Ш умелі патокі вады, якія ліліся цяпер з неба суцэльнай заслонай
а
ов
еш
3) Потым мы разбегліся па класах, дзе было чыста і так добра пахла
крэйдай і фарбамі (Б. Сачанка).
л
Ку
4) Нялёгка дастаецца хлеб, што родзіць для нас зямля-карміцелька
А.
5) Які ў ядзе, такі і ў хадзе (Прыказка).
А.
и
конвае сінтаксічную функцыю акалічнасці:
ен
1) Зімою ж, калі стаяць моцныя маразы, вада ў канаве замярзае (3. Бяс-
палы).
им
ГУ
2) Ёсць нейкае хараство ў гэтай няяснасці, у гэтай безгранічнай дале-
чыні, дзе неба нізка-нізка нахіляецца над зямлёю (Я. Колас).
М
3) У ваколіцах Паставаў размешчаны шэраг цікавых вёсак, былых

и
ек
мястэчак, у якіх яшчэ захаваліся рэшткі старых шляхецка-панскіх сядзіб з

т
адметнай гісторыяй, легендамі, багатай духоўнай і матэрыяльнай культу-

ио
рай ("Роднае слова").

бл
4) Сядзі, грыбе, пакуль цябе хто надыбе (Прыказка).

би
5) Што вясною пасееш, тое восенню збярэш (Прыказка).

8. Адзначце складаназалежныя сказы, у якіх правільна вызначана
в
хи
сінтаксічная функцыя злучальнага слова:

ар
1) Прыказка ўяўляе сабою глыбокае па думцы, сціслае па форме гато-

вае выслоўе, у._якім абагульнены вялікі народны вопыт, сцвярджаецца важ
й
ная філасофская думка, робіцца глыбокі вывад, даецца правіла (Р. Шкраба).
ны
2) З жудасным трэскам і грукатам грымнула на пясок вялікая разга-

он
лістая сасна, што расла на самым беразе (В. Вольскі).

р
3) Культура кожнага народа, зразумела, найлепш за ўсё вызначаецца

кт
тым, як ён ставіцца да сваёй гісторыі, духоўных традыцый папярэдніх

ле
пакаленняў (Л. Лыч).

Э
4) У цэнтры вёскі Юравічы Калінкавіцкага раёна знаходзіцца верх-

непалеалітычная стаянка першабытнага чалавека, абсалютны ўзрост якой
складае прыкладна 26470 гадоў (Г. Штыхаў).
5) Мне выпала ў дні такія жыць, якім не суджана ніколі паміраць
(Я. Непачаловіч).
50
9. Адзначце складаназалежныя сказы, у якіх няправільна вызнача
на сінтаксічная функцыя злучальнага слова:
1) Хата [курная] мела выссокі парог і нізкія дзверы, што спрыяла за-
хаванню цяпла ў зімовы час (В. Цітоў).
2) Толькі ў сэрцы і можна адчуць, колькі багаццяў даў табе край
(К. Кірэенка).
3) Што пасееш, тое і пажнеш (Прыказка).
а
ов
4) 3 насення таго вырас цэлы лес, дзе і спачываў гэты хітры і злы ве-
еш
цер (Я. Колас).
5) Чалавек, які згубіў сумленне, у вачах людзей - не чалавек (Я. Не-
л
Ку
пачаловіч).
А.
сінтаксічнай функцыяй злучальнага слова:
А.
1. Дзейнік.
и
2. Выказнік.
ен
3. Дапаўненне.
им
4. Азначэнне.
Акалічнасць.
ГУ
Злучнік, не член
М
и
т ек
ио
бл
би
в
хи
СКЛАДАНАЗАЛЕЖНЫЯ СКАЗЫ
ар
3 НЕКАЛЬКІМІ ДАДАНЫМІ ЧАСТКАМІ.

й
ВІДЫ ПАДПАРАДКАВАННЯ
ны
он
Варыянт 1
р
1. Адзначце складаназалежныя сказы з некалькімі даданымі част

кт
камі:
ле
1) Гляджу на пліту, дзе сіпаты агонь расцвіў, як блакітная кветка (С. За-
Э
коннікаў).
2) Стары лес, што стаяў за рэчкаю, пазіраў важна і лагодна, нібы гас-
падар на багацце сваіх ніў (Я. Колас).
3) Здаецца, што менавіта замак з'явіўся тут першым, а потым навокал
пасяліліся людзі ("Роднае слова").
51
4) I стала прасіць насенне, каб вецер узяў яго з сабою і панёс у аблю-
баваную даль (Я. Колас).
5) Ш лях нашага народа пазначаны не толькі славутымі падзеямі, але і
славутымі асобамі, якія ў тым ці іншым перыядзе гісторыі станавіліся яго
сімваламі (К. Тарасаў).
2. Адзначце складаназалежныя сказы з паслядоўным падпарадка-
ваннем:
а
ов
1) Калі першы раз палілі ў печы, у яе трэба было ўсыпаць дзевяць
еш
жменяў зерня, ад чаго сценкі пакрываліся слоем глянцу, да якога пазней не
прыставаў куродым (В. Цітоў).
л
Ку
2) Я н Баршчэўскі (1794-1851) пісаў вершы, балады і паэмы па-польску,
бо ведаў, што надрукавацца па-беларуску не дадуць (Г. Кісялёў).
А.
3) Дзяўчаты на Саракі пераломвалі сорак дошчачак і разрывалі сорак
А.
вяровачак, якія сімвалізавалі сілы, што скоўвалі зямлю, каб наблізіць на-
и
ен
дыход цяпла, абудзіць ад зімовага сну усю жывую прыроду (У. Васілевіч).
им
4) Калі на Ю р'я ішоў дождж, то лічылі, што жыта ўродзіцца густое,
буйное (А. Ліс).
ГУ
5) Людзі меркавалі, што нельга на пабудову хаты браць вывернутае
М
непагаддзю дрэва, бо яго чорт для сябе вывернуў і разам з дрэвам можа
и
перасяліцца ў новую хату (А. Лакатко).

ек
3. Адзначце складаназалежныя сказы з сузалежным падпарадка-

т
ио
ваннем:
бл
1) У мінулым стагоддзі, калі шафаў не было, а ў куфры ці скрыні не

ўсё змяшчалася, тут [у халоднай палове хаты] стаялі і кублы з лішнім ад-
би
зеннем і іншым дабром (У. Караткевіч).

в
2) Ён [Францыск Скарына] казаў, што трэба быць памяркоўным да ўсіх

хи
народаў, і верыў, што ўсе людзі маюць права на месца пад сонцам (К. Тарасаў).
ар
3) Гісторыя пацвярджае, што беларусы ніколі не вызначаліся грубай

й
агрэсіўнасцю ў стасунках нават з тымі людзьмі, якія да іх адносіліся часам

ны
нядобразычліва (Э. Дубянецкі).

он
4) А як не дасць мне выказацца лёс і даўняй мары здзейсніцца не суд-

р
жана, знямоглы, я ўпаду на свой пракос і адпачну на ім душой натруджа-

кт
най (В. Гадулька).

ле
5) Не забывайце сцежкі даўнія, што мсціўц^і вытапталі ў лесе, калі

Э
праз ночы легендарныя вам светлы дзень насустрач неслі (Н. Гілевіч).
4. Адзначце складаназалежныя сказы з сузалежным аднародным
падпарадкаваннем:
1) Невыпадкова, што ў Вялікім Княстве Літоўскім панавальнае месца за
няла беларуская культура, а беларуская мова стала дзяржаўнай (А. Грыцкевіч).
52
2) !ншы раз не зразумела, дзе канчаецца прырода і пачынаецца гісто-
рыя (Э. Ляўкоў).
3) Так ціха, што чутно, як лятуць пчолкі, як звіняць у паветры тоненькім
галаском кучкі мошак (Я. Колас).
4) Ш ырока бытавала перакананне, што нельга будавацца на спрэчнай
дзялянцы зямлі, бо гэтым будуць накліканы праклёны таго, хто спрачаўся
і прайграў (А. Лакатко).
а
ов
5) Таня ведала, што, каб яна здолела расказаць бацьку, ёй адразу стала
еш
б лягчэй (I. Шамякін).
5. Адзначце складаназалежныя сказы з сузалежным неаднародным
л
Ку
1) На вуліцы Генадзь сустрэў аднавяскоУцау, якія скардзіліся яму на сваё
А.
жыццё, на тое, што чыноўнікі іх крыўдзяць, прасілі дапамогі (I. Капыловіч).
А.
2) Разважалі, што ім давядзецца ўбачыць у горадзе, як лепш жыццё
и
там наладжваць (I. Мележ).
ен
3) Каб найхутчэй аддаліцца ад шашы, Сушчэня наўпрасткі пашыбаваў
им
да таго кустоўя, мяркуючы, што Войцік неўзабаве дагоніць яго (В. Быкаў).
ГУ
4) Я стаяў як аслупянелы і ўсё перачытваў радкі ліста, хоць ужо моцна
сцямнела і літары расплываліся перад маімі вачыма (У. Караткевіч).
М
5) Толькі па дзвюх абгарэлых бярозах, што калісьці стаялі перад ха-

и
ек
тай, стары пазнаў месца, дзе пражыў усё сваё доўгае жыццё (I. Шамякін).
т
6. Адзначце складаназалежныя сказы са змешаным падпарадкаваннем:

ио
1) Гэты брод, як прыпамінае Андрэй, быў прыгожы толькі ў светлыя

бл
вясеннія ночы, калі лёгкае марыва туману рассцілалася па балоцістай далі-

би
не, што ішла ўздоўж броду ўдаль (П. Пестрак).

2) Рушылі ў дарогу ўжо тады, калі сонца схавалася за лесам і над ба-
в
хи
лотамі леглі тонкія змрокі, якія з кожнай хвілінай усё гусцелі і гусцелі
ар
(П. Пестрак).
3) Калі Віктар выбраўся на купчастую балоцістую паляну, дык уба-
й
ны
чыў, што Мірон схіліўся над журавінамі. (Я. Маўр)

4) Таксама нельга было [пры будаўніцтве хаты] ўжываць тое дрэва,
он
што завісала на другім, бо хутка такі будынак згарыць (А. Лакатко).

р
5) Я на (Васіліна) чуе, як шасцяць вялізныя каласы жыта, у якіх, пэўна,

кт
ле
не 80 і не 90 зярнят, як яна ўчора налічвала, а, можа быць, сотні, ды такіх

буйных, што яна не можа надзівіцца на іх (Т. Хадкевіч).
Э
7. Адзначце сказы, якія адпавядаюць наступнай схеме: (...), [...], (...):

1) Усякаму малому, калі яму міне пяць вёснаў, хочацца, каб свет хадзіў
дагары нагамі (I. Навуменка).
2) Калі цяпер дзяўчаты запяюць і зашуміць паводка напрадвесні, перад
вачыма твары паўстаюць тых, што сваёй не даспявалі песні (С. Грахоўскі).
53
3) Калі на Юр'я ішоў дождж, лічылася, што жыта ўродзіцца густое,
буйное (А. Ліс).
4) Калі ў сцяну замуравалі апошні чырвоны камень і дождж адмыў вы-
сокія муры ад пяску і гліны, убачылі жыхары Лоска, што зубцы і вежы нібы
залівае чырвонае зарыва, хоць неба і было зацягнута воблакамі (А. Гурскі).
5) Кожнага, хто хацеў трапіць у спецгрупу, Карніцкі папярэджваў, што
яны накіроўваюцца не на святочную прагулку (М. Паслядовіч).
а
ов
8. Устанавіце адпаведнасць паміж складаназалеж ным сказам і
еш
відам падпарадкавання яго даданых частак:
л
А: Лічылася, што першай збіралася ў дарогу [у вырай] 1. Паслядоўнае.
Ку
зязюля, а апошняй - шэрая галка (І. Крук).
Б: Агульнапрынятым на Беларусі было імкненне як мага 2. Сузалежнае
А.
лепш пачаставаць гасцей, бо верылі, што ў гэтым аднароднае.
А.
выпадку ў новай хаце сям’я заўжды будзе жыць у
и
дастатку (С. Мыцько). 3. Сузалежнае
ен
В: Сваты выдаюць сябе за падарожнікаў, якія збіліся з неаднароднае.
им
дарогі, а найчасцей за купцоў, якія прыехалі купляць
тавар (М. Даніловіч). 4. Змешанае.
ГУ
Г: Валя сказала брату, што калі ён хворы, то трэба
М
абавязкова выклікаць доктара (І. Шамякін). 5. Комплекснае.

Д: Іллюк з новага даху, які яны з дзедам Нічыпарам
и
ек
заканчвалі крыць, бачыў, як уквеціўся людскімі поста-

цямі луг і шырокія пракосы ляглі ўпоперак яго роўнымі
т
ио
радамі (Т. Хадкевіч)._______________________________

бл
9. Устанавіце адпаведнасць паміж складаназалежным сказам і яго

би
схемай:
А: Двухкватэрны цагляны домік, у якім жыла 1. [.. ], (. .) і (...).
в
хи
сям’я Кудзіных і куды спяшалася Марынка,

стаяў на рагу далёкіх ад цэнтра вулак (Т. Хад 2. [.. ■ ], ( ■■ .), (...).
ар
кевіч).
й
Б: Калі чалавек заскарузне ў сваіх звычках і ў 3. [. ■], (■■ ).

ны
яго ўсталююцца пэўныя адносіны да работы, да

он
жыцця, да людзей і, нарэшце, да самога сябе, 4. [. , (. ) і (-..), ■■■]

ужо вельмі цяжка яго перайначыць (І. Дуб-
р
кт
роўскі). 5. (. ) і ( ..), [...].

ле
В: Кожны жораў стараецца не парушыць строю,

не збіцца з курсу, з нябачнай сцежкі ў паветры, 6. [.. ], (. ., (...), ...).
Э
якую пракладвае той, што ляціць перад ім

Г: Васілю Марцін не вельмі верыў, бо Васіль,
расказваючы што-небудзь, заўсёды любіў многа
дадаваць сваёй выдумкі (І. Мележ).___________
54
10. Вызначце від падпарадкавання ў наступным складаназалеж -
ным сказе з некалькімі даданымі часткамі. Адказ запішыце.
На ўсёй тэрыторыі Беларусі бытавала павер'е, згодна з якім ваду пас-
ля першага купання дзіцяці забаранялася пакідаць на ноч, бо з дзіцём маг-
ло здарыцца няшчасце (Т. Кухаронак).
Варыянт 2
а
ов
еш
камі:
л
1) Міхал выліў малако ў бідон, бразнуў накрыўкай, праверыў, ці доб
Ку
ра закроїлася, і, кіўнуўшы нам, паехаў далей (Я. Пархута).
А.
2) Пакуль расказвалі, стала яшчэ больш відаць не зморанасць, а знясі-
А.
ленасць Сіўчыка (Ф. Янкоўскі).
и
3) Царква ўшаноўвае ў гэты дзень [свята Узвіжання] крыж, на якім
ен
быў распяты Iсус Хрыстос і які пасля кананізац^іі на свята ўздымаецца над
им
вернікамі прыхода падчас набажэнства (I. Крук).
4) У старажытных грэкаў было цікавае міфічнае паданне пра тытанаў,
ГУ
герояў незвычайнай сілы і розуму, якія аднойчы паўсталі супраць саміх
М
алімпійскіх багоў (В. Чамярыцкі).

и
ек
5) Дзядзька ставіў на акно доміка свечку, каб падарожныя сяляне, пе-

т
ракупшчыкі і купцы, шляхта і вандроўнікі цягнуліся праз завею на агень-

ио
чык, як матылі ўлетку (Г. Кісялёў).

бл
2. Адзначце складаназалежныя сказы з паслядоўным падпарадка-

би
ваннем:
1) М арцін некалькі разоў прыкладаў вуха да вулля, каб паслухаць, як
в
хи
гудуць пчолы (Я. Колас).

ар
2) Вера ў рэальную магчымасць перадаць праз слова тыя якасці, улас-

цівасці, што адлюстраваны ў яго значэнні, паступова стварала імёны, у
й
ны
якіх было выказана пажаданне тых ці іншых рысаў характару (Т. Кухаро
нак).
он
3) Уладзіслаў Сыракомля лічыў, што сюды [у Нясвіж] у сямнаццатым

р
кт
стагоддзі мясцовыя магнаты запрашалі Рэмбранта, каб параіцца з ім, як

ле
найлепш арганізаваць карцінную галерэю ("Роднае слова").

Э
4) Помнікі дойлідства і жывапісу, рукапісы і старадаўнія кнігі - вось

тая машына часу, якая дазваляе нам адправіцца ў мінулае, каб ведаць, як
жылі і што думалі нашы продкі (А. Мальдзіс).
5) Конь ціха заржаў і стаў, быццам падказваючы гаспадару, што леп-
шага месца для начлегу ім не знайсці (В. Праўдзін).
55
3. Адзначце складаназалежныя сказы з сузалежным падпарадкаваннем:
1) Дзе б я ні быў, куды б ні закінуў мяне лёс, сэрца маё заўсёды рвецца
ў родную вёску (В. Дайліда).
2) I шчыра прызнаюся, што няма для мяне найшчаслівейшых хвілін,
як ехаць да маці, да сваіх землякоў (В. Дайліда).
3) У хату, дзе мы адпачывалі, забег разведчык і сказаў, што мяне пыта-
ецца якісьці хлапчук (Ф. Янкоўскі).
а
ов
4) Юрасю здавалася, што бацька і М альва адчувалі на гэтай дарозе тое
еш
ж, што адчуваў ён (В. Карамазаў).
5) Авалоданне чытаннем ускладнялася тым, што рукапісныя кнігі не
л
Ку
мелі знакаў прыпынку, словы і сказы часта зліваліся (У Арлоў).
4. Адзначце складаназалежныя сказы з сузалежным аднародным
А.
А.
1) Лета можа парадаваць добрай ягадай, калі не нашкодзіць мароз, які
и
любіць агрызацца ў гэтую светлую пару цвіцення садоў (К. Камейша).
ен
2) Глеб падумаў, што медыкамі, напэўна, становяппа тыя, хто ўмее спачу-
им
ваць, суперажываць, глядзець на чужы боль, як на свой уласны (I. Капыловіч).
ГУ
3) Якуб Колас нарадзіўся ў маляўнічым лясным кутку, дзе векавечныя
хвоі і кашлатыя елкі падпіралі неба, а побач бруіліся хвалі нястомнага Нё-
М
мана (С. Александровіч).

и
ек
4) Калі праплыла хмара і зноў разлілося над вёскай сонечнае святло,

т
нарадзілася яркая і шырокая арка вясёлкі (3. Бяспалы).

ио
5) Прыемна ехаць па старой, даўно вядомай дарозе і наглядаць, якія

бл
змены адбыліся на ёй за той доўгі час, калі ты яе не бачыў (А. Чарнышэвіч).

би
5. Адзначце складаназалежныя сказы з сузалежным неаднародным

в
хи
1) Хоць не было спякоты, але так і вабіла пад засень дрэў, каб пасяд-
ар
зець там хвіліну-другую (У. Шахавец).

2) Я вярнуўся сюды, дзе праводзіла ў свет мяне маці, дзе я першую
й
ны
радасць і смутак маленства пазнаў (Р Няхай).

3) Калі Васіль стаў папраўляцца і Андрэя дапусцілі да яго, сын раска-
он
заў бацьку, колькі далі ім зямлі (I. Дуброўскі).

р
4) Я хацеў бы, каб промень кожної, што дорыць сонца вясеннім днём,
кт
ле
што азарае сцяг пераможны, заўсёды ў сэрцы палаў святлом (М. Танк).
5) Хоць я тады быў зусім яшчэ малы, але помню, як аднойчы на сходзе
Э
за старанную працу мужчынам выказалі словы падзякі (В. Дайліда).

6. Адзначце складаназалежныя сказы са змешаным падпарадкаваннем:
1) Аграном браў пробы глебы на ўзвышшах, адхонах і нізінах, каб
даведацца, якой агратэхнікі патрабуе глеба, што на ёй больш выгадна се-
яць (I. Дуброўскі).
56
2) Паблісквала ўсюды: і там, дзе назапашваліся хмары, паволі абніма-
ючы небасхіл ад паўднёвага захаду да ўсходу, і там, дзе яшчэ святлела чы-
стае неба (Т. Хадкевіч).
3) Калі ж пабляднее золак і цёмнай зробіцца вада, заззяе серабром
іголак зор грамада (М. Багдановіч).
4) Перад хатаю ад вуліцы невялікі гародчык, дзе жоўта ад вяргіняў,
дзе расце бярозка, у лісці якой кожную вясну сядзіць шпак і паціхеньку
а
ов
пасвіствае (Я. Сіпакоў).
еш
5) Я ўдзячны лёсу, што з усіх краёў ён выбраў для мяне навекі гэты,
дзе бальшакі прастуюць між палёў, а па сцяжынках коцяцца ракеты, дзе
л
Ку
Нарач мые сінія шаўкі і п'юць з Дняпра паўдзёныя вясёлкі, дзе з салаўямі
дражняцца шпакі і жыту голас дораць перапёлкі (Г. Бураўкін).
А.
7. Адзначце сказы, якія адпавядаюць наступнай схеме: [...], (...) і (...):
А.
1) Двухпавярховай будыніны, што яшчэ ўчора высілася насупраць і
и
праз двор якой яны хадзілі напрасткі на суседнюю вуліцу па ваду, не было
ен
им
2) Маці адказала, што па законе спадчыннасці ўся гаспадарка нале-
ГУ
жыць ёй і яна не дазволіць яе дзяліць (I. Дуброўскі).
3) Я павольна крочу туды, дзе гай спавіў зялёны дым і птахі звоняць
М
на ўсе лады (П. Панчанка).

и
ек
4) Над ракой і сінім лесам, дзе стаяла хмара і ад яе цягнуліся да зямлі

т
блакітныя ніткі касога дажджу, вялікай размаляванай дугой устала вясёлка

ио
(I. Шамякін).
бл
5) Люблю зіму з яе марозам, што вокны прыбярэ ва ўбор, і белы снег,

би
што, укрыўшы поле, ірдзіцца бляскам ясных зор (Я. Колас).

8. Устанавіце адпаведнасць паміж складаназалеж ным сказам і
в
хи
відам падпарадкавання яго даданых частак:

ар
А: Мураўёў рэзка абарваў яго, заўважыўшы, што калі 1. Паслядоўнае.

чалавека вядуць на страту, дык за ім абавязкова
й
ны
павінна быць нейкая правіна (У. Караткевіч). 2. Сузалежнае

Б: Вядома, што валачобнікі збіраліся на Вялікдзень, аднароднае.
он
каб абысці двары аднавяскоўцаў (С. Мыцько).

р
В: На пачатку лета, калі рабіна апранула ярка-ружовы 3. Сузалежнае

кт
вэлюм, маці сядзела на ганку і слухала, як бзумкаюць у неаднароднае.

ле
голлі дрэва чмялі і пчолы (Я. Галубовіч).

Э
Г : Калі Віктар выбраўся на купчастую балоцістую 4. Змешанае.

паляну, дык убачыў, што Мірон схіліўся над жура-
вінамі. (Я. Маўр) 5. Комплекснае.
Д: Iван адчуваў, што калі ўпадзе ў снег, то, напэўна,
больш не ўстане (В. Быкаў).
57
9. Устанавіце адпаведнасць паміж складаназалеж ным сказам і яго
схемай:
А: 3 высокіх байніц, быццам лютыя 1. [, ., (.. ), . , (■ .), (...), ■■■]■
звяры, нема глядзяць у туманную даль
гарлачы гармат, адкуль з адважных рук 2. [. ., (.. ), . ], ( ..), (...)■
выляталі з шалёнай сілай кулі, нішчачы
ўсё, што сустракалася на дарозе (У. Га- 3. (. ), [ . , (. ),
а
лубок).
ов
Б: Я захапіўся работай і з такой старан- 4. [. ], ( ■■), ( ■ ..).
еш
насцю занатоўваў усё, што бачыў перад
сабою, так выпісваў кожную бярозку, 5. [. , (. ), . , (. .), ...].
л
Ку
кожную галінку на ёй, што не прыкмеціў,
як мінуў дзень (А. Кандрусевіч). 6. (. ), [
А.
В: Ён [чалавек] спявае ў мінуты суму,
А.
калі на душы ў яго цёмна і неспакойна, у
и
радасці, калі сэрца апавіта святлом і цеп-
ен
лынёй, спявае ў працы і ў вяселлі, скла-
им
дае песні гневу і кахання (У. Краўчанка).
Г: Калі высадзіліся на бераг, лодку, да
ГУ
якой быў прывязаны доўгі кавалак ка
беля, разведчыкі пацягнулі назад
М
(А. Шашкоў).
и
ек
10. Вызначце від падпарадкавання ў наступным складаназалеж

т
ным сказе з некалькімі даданымі часткамі. Адказ запішыце.

ио
Вельмі любіў Кастусь назіраць за навальніцаю ўночы, калі маланкі

бл
паласуюць неба, а далёкія грымоты зліваюцца ў дзівосную музыку-кана-

би
наду (С. Александровіч).

в
хи
ар
БЯЗЗЛУЧНІКАВЫЯ СКЛАДАНЫЯ СКАЗЫ.

СКЛАДАНЫЯ СКАЗЫ 3 РОЗНЫМІ ВІДАМІ СУВЯЗІ
й
ны
он
Варыянт 1
р
1. Адзначце складаныя бяззлучнікавыя сказы:

кт
1) Алена кладзе далонь на твар, наступае цемра (I. Мележ).

ле
2) Быў цікавы дзень без меры: сонца, яснасць, цеплыня (Я. Колас).
Э
3) Ды тут замецім стараною: ці не з'яўляецца м а н о ю , уся гэта райс

кая размова? (Я. Колас).
4) Чуламу чалавеку магло здавацца, што цяжкае ўтрапенне не кране
чалавечай душы (К. Чорны).
5) Спынішся - плынню адгоніць назад (С. Грахоўскі).
58
2. А дзначце складаныя бяззлучнікавыя сказы, якія складаюцца з
трох прэдыкатыўных частак:
1) Некаторыя магазіны былі ўжо адчынены; туды заходзілі і адтуль
выходзілі, адтуль патыхала цяплом і хлебам ці зямлёю - надзейным зна
кам бульбы (I. Мележ).
2) У лесе ўжо настаў дзень, было відна, навакол сцішана драмалі елкі,
а
не варушыўся ніводзін лісцік у жаўтлявым вецці бяроз (В. Быкаў).
ов
3) Зоры гараць па-над возерам вольным, човен цалуе спакойную сінь,
еш
плаўна калышацца ўзмахам павольным, будзіць нямую застыўшую плынь
(П. Трус).
л
Ку
4) Птушкі мне гаварылі: не хочацца ім жыць за морам далёка пад не
бам чужым, над чужымі прасторамі сонца вітаць, на разбураных гнёздах
А.
сваіх сумаваць (М. Танк).
А.
5) Яшчэ шчодра свяціла сонца, у лесе цінькалі бесклапотныя с іт ц ы ,
и
ен
магутныя ў сваёй велічы, стаялі старыя дубы (I. Навуменка).
им
3. Адзначце складаныя бяззлучнікавыя сказы, па сэнсавых адносі-
нах блізкія са складаназлучанымі сказамі:
ГУ
1) На многіх дзвярах былі яшчэ замкі, завалы, многія вітрын^і яшчэ
М
драмалі ў цемры (I. Мележ).

и
2) Доўга не мог заснуць Міхась: клапатлівыя думкі змянялі адна адну

ек
(А. Пальчэўскі).
т
ио
3) Не вырастаюць самі камяніцы - узносіць іх народ працоўны ўвысь

бл
4) А задрэмлеш часам на хвіліну - галубы залопаюць у сне (М. Аў-
би
рамчык).
в
5) Ластаўка дзень пачынае, канчае дзень салавей (Р. Барадулін).

хи

ар
нах блізкія са складаназалеж нымі сказамі:

й
1) М яняецца пара года - мяняецца праца (У. Дамашэвіч).

ны
2) Мы ўжо не просім міласці ў прыроды - прырода просщь міласці ў

он
нас (С. Грахоўскі).

р
3) Усе ў вёсцы ведалі: не ўмеў ні скардзіцца, ні жаліцца дзед Тамаш

кт
(Ф. Янкоўскі).
ле
4) Дні прайшлі, адшалясцелі зоры на гарачых крыллях навальніц (М. Т анк).

Э
5) Змянілася не толькі поле, змены адбыліся і ў вёсцы (Я. Колас).

5. Адзначце складаныя сказы з рознымі відамі сувязі:
1) На вуліцы было ўжо багата людзей і руху, Апейка ўвайшоў у гэты
рух, як у паўзабыты, даўно не бачаны свет (I. Мележ).
2) Жэняцца - скачуць, разводзяцца - плачуць (Прыказка).
59
3) I садоўнікава праца, старанне далі багаты плён: яблыкі выраслі буй-
ныя, сакавітыя, духмяныя і вельмі прыгожыя (М. Корзун).
4) Вяселле працягвалася і госці не разыходзіліся, бо было яшчэ рана
(I. Кудраўцаў).
5) Затым сонца адарвалася ад зямлі, і белая вясёлка знікла, і верас лёг
перад вачыма, упрыгожаны мільёнамі павуцінак, якія ззялі ў кроплях расы
а
ов
6. Устанавіце адпаведнасць паміж складаным сказам з розны м і
еш
відамі сувязі і яго схемай:
А: У адным месцы праз страху прасвечвала 1. [... ] : [-..], ( ■ ).
л
Ку
неба, і Сцяпан доўга глядзеў туды, пакуль
недзе зусім непадалёку не зайграў гармонік і 2. [... ] : [..., ( ■■ ), ■■■], а (...).
А.
не ўзрадаваўся раптам песняй высокі і
А.
прыгожы дзявочы голас (М. Стральцоў). 3. [■■■ ], і [■■■], ( ..) і [. ..].
и
Б: Часам крылы ветрака круціліся, і мне
ен
здавалася, што ён махае рукамі, нібы некага 4. [■■■] : [..., (■■ ), ■■■]
им
кліча.
В: Глеб разумеў брата: туга аб Палессі, аб 5. [■■■], і [■■■], ( ..) і (. . )
ГУ
людзях, сярод якіх выгадаваўся, з гадамі не
меншала, не знікала, а ўвесь час жыла ў ім 6. [. ], і [-..], ( ..), (.. )
М
(I. Капыловіч).
и
ек
Г: Часта і надзіва ўмела ўжывае Брыль са

стылістычных прыёмаў так званую парцэля-
т
ио
цыю: пісьменнік выдзяляе ў асобны сказ

бл
словазлучэнні, што маюць асаблівую

сэнсавую і стылістычную нагрузку (Ф. Ян-
би
коўскі).________________________________
в
7. Устанавіце адпаведнасць паміж складаным сказам з розным і

хи
відамі сувязі і відамі сувязі паміж часткамі:

ар
А: Ля абеліска стань і памаўчы: тут не згасае 1. Злучальная і

й
памяць аб героях, што смерцю смерць змаглі падпарадкавальная.

ны
перамагчы (А. Звонак). 2. Злучальная і

он
Б: У дзеда Талаша было многа розных праектаў, бяззлучнікавая.

але паколькі гэта справа мела грамадскі характар, 3. Бяззлучнікавая і
р
кт
то дзед палічыў правільным перадаць яе на падпарадкавальная.

ле
вырашэнне грамады (Я. Колас). 4. Злучальная,

В: Аж дзіва было: вакол снег, лёд, а вада дыхае падпарадкавальная і
Э
ўжо цёплаю параю (Г. Далідовіч). бяззлучнікавая.

Г: Вось каменная печка, камяні якой распалены
да чырвані: плёхні коўшык гарачай вады - і цябе
апячэ выбух густой гарачай пары (I. Дуброўскі).
60
відамі сувязі і колькасцю яго частак:
А:Ужо даўно апусціўся самалёт на пляцоўку і ў вячэрнім 1. Тры.
змроку невыразна віднеўся яго цёмны сілуэт, а ў вушах 2. Чатыры.
Красана ўсё яшчэ стаяў аглушальны шум матора і яму 3. Пяць.
здавалася, што ён бачыць перад сабою бялёсую хмару, якая 4. Шэсць.
цягнецца за самалётам (А. Стаховіч).
а
Б: Кастусь чакаў Танін атрад, а яго ўсё не было і не было, а,
ов
калі перастаў чакаць, ён прыйшоў (А. Кудравец).
еш
В: Услон заняў сваё месца, на ім стаяла дзежка цеста, і
апалонік то і дзела па дзежцы боўтаў жвава, смела і кідаў
л
Ку
цеста ў скавародкі (Я. Колас).
Г: У гэтых маіх пакутах смутку і рэўнасці была песня душы,
А.
была трывога за пачуппё, якое заўсёды першароднае, калі яно
А.
шчырае, сапраўднае, як першародная заўсёды вясна, колькі б
и
гэтых вёснаў ні бачыў (А. Марціновіч).____________________
ен
9. Адзначце сказ (сказы), які (якія) адпавядае (адпавядаюць) наступ-
най схеме: [...], (...), і [...], (■■■):
им
ГУ
1) Прыпякала яшчэ мацней, і парнасць, што насычала паветра, была
цяжкай і духмянай (Т. Хадкевіч).
М
2) Я бачыў, як Загурскі лёгка выскачыў з машыны на зямлю і пад яго

и
ек
ботам раскалоўся лёд на прамёрзлай да дна лужыне (А. Асіпенка).

т
3) Бабініч належаў да тых людзей, якія не так-та лёгка адступаюцца

ио
ад сваіх планаў, і ён да таго часу не пакідаў Лабановіча, пакуль не ўзяў з

бл
яго слова пабыць у яго ў гасцях (Я. Колас).

би
4) На скважынах, дзе ішла разведка, стаялі знаёмыя з кінафільмаў бу-

равыя вышкі, гудзелі магутныя дызелі, і людзі, бурыльшчыкі, абыякавыя
в
хи
да ўсялякіх экскурсантаў, былі занятыя цяжкай і аднастайнай працай (I. Ш а

ар
мякін).
5) Вакол буяюць пасевы, і недалёка адсюль, у канавах, якія праклала
й
ны
меліярац^ійная станцыя, не сціхае крумканне жаб (М. Лупсякоў).

он
10. Намалюйце схему наступнага сказа.

Калі пасля працяглай паездкі вяртаешся ў горад, у якім жывеш і які
р
кт
лічыш родным, усё здаецца табе тут інакшым, чым ты пакідаў: як быццам
ле
і людзей на вуліцах стала больш, і рух аўтамашын і трамваяў жвавейшы,

Э
пашырэлі вуліцы і плошчы, пасвятлелі сцены будынкаў, прыбавілася дрэў

і кветак на бульварах, у парках і скверах (Т. Хадкевіч).
61
Варыянт 2
1. Адзначце складаныя бяззлучнікавыя сказы:
1) Касцёр палае ярка, гараць сухія дровы (М. Аўрамчык).
2) Цямнела, было суха ад лёгкага марозу і холадна (К. Чорны).
3) Асенні холад, стынь і бездарожжа (А. Звонак).
4) Хвалі быстра ляцяць удаль адна за адной, успамінкі нясуць дарагія
а
(А. Гурло).
ов
5) Там было ціха, спакойна, ўтульна (Я. Колас).
еш
2. А дзначце складаныя бяззлучнікавыя сказы, якія складаюцца з
л
трох прэдыкатыўных частак:
Ку
1) Пад поўдзень выбівалася з туману сонца, трава і дрэвы яснелі, лясы
А.
як бы адыходзілі далей, неба ўзнімалася вышэй (К. Чорны).
А.
2) Спалі шумныя яліны, не гайдаліся галіны, толькі ў прозалаці кво-
и
лай росы сыпаліся долу (П. Трус).
ен
3) Тут раслі магутныя сасновыя бары, зелянелі неабсяжныя плошчы
им
ельніку і піхтарніку, залаціліся ўвосень цэлыя гаі бяроз і асін (А. Чарны-
ГУ
шэвіч).
4) Успыхне бліскавіца, асвеціць залацістыя краі воблакаў - і зноў змрок
М
(I. Грамовіч).
и
ек
5) Праз гадзіну вецер суціх, гром змоўк, маланкі перасталі разрываць

т
цёмнае неба (В. Вольскі).

ио

бл
нах блізкія са складаназлучанымі сказамі:

би
1) Пустая душа - пустая ўсмешка (А. Асіпенка).

в
2) Ш мат зеляніны, шмат неба над галавою (У. Караткевіч).

хи
3) На покуці стаяў засланы абрусам стол, на ім звычайна пакідалі хлеб,

ар
прыкрыты ручніком ці абрусам (В. Цітоў).

й
4) Добра ў полі: волі многа і прастору-шырыні (Я. Колас).

ны
5) Над рэчкай высокай з лахматымі, белымі ад інею вярхамі стаяць

он
стромкія хвоі, шырока развесілі сваё галлё волаты-дубы, блішчаць ледзя-

р
нымі пацеркамі ўбраныя бярэзіны (П. Г алавач).

кт

ле
нах блізкія са складаназалеж нымі сказамі:

Э
1) Зноў лезу ў гушчар: няхай трохі пахвошча вецце ссечаную сляп-

нямі і аваднямі спіну (С. Грахоўскі).
2) Павее ветрык - шурхнуць травы (Я. Колас).
3) Віця пашпацыраваў па тратуарах, пагуляў у парку - весялей не ста
ла (А. Якімовіч).
62
4) Над кожнай кніжкай плакаць - слёз не хопіць (I. Шамякін).
5) Буяла яшчэ на лугавінах зялёная атава, у палісадніках ля вясковых
хат наперагонкі хваліліся сваёй някідкай прыгажосцю жоўтыя вяргіні і ас
тры (I. Навуменка).
5. Адзначце складаныя сказы з розным і відамі сувязі.
1) Д а белага ствала бярозы прыхілі ты вуха і пачуеш: пад бяростай
а
вясновы сок пачаў хадзіць (А. Бялевіч).
ов
2) Адчыніў Сымонка дзверы і адразу крок спыніў: такой чыстае ква-
еш
тэры ён не бачыў і не сніў (Я. Колас).
л
3) На рэчцы ледзяныя брыжы пачалі адставаць ад берагоў, з поўдня
Ку
паказаліся чорныя плямы на схілах узгоркаў, і над імі ледзь прыкметна
А.
падымалася белая пара (П. Броўка).
А.
4) Г артуйце душы вашы, каб халодны сівер іх не змарозіў, каб вечна
и
заставаліся маладымі, і ніякая сіла не здолее забіць у іх жадання праца-
ен
ваць для святой ідэі (Цётка).
им
5) Я ішоў да возера, але разгубіўся: якою сцяжынкаю падацца? (Я. Пар-
хута).
ГУ
М
відамі сувязі і яго схемай:

и
ек
А: Восенню ці вясной сувязь перарывалася на 1. [■ ], (■ ) але [...].

цэлыя месяцы: багна, што страшна разбухала 2. [■ ] : [■ ] , (...).
т
ио
ад слоты і разводдзя, адразала востраў ад 3. [■ , (■ ), ...], але [. ].

бл
свету мацней, чым гэта маглі б зрабіць 4. [■ ] : [ (■ ), ...], (■ )

абшары вадзянога прастору (I. Мележ). 5. [■ , (■ ), . ] : [ . ] .
би
Б: На ўсё жыппё навука: у чужую скуру не 6. [■ ], ( ) і (■ ).

в
залазь, якая б мяккая яна не была (В. Казько). 7. [■ , (■ ), (■ ), ■ ] : [...]

хи
В: Цяпер, калі мне давялося праз паўсотню

ар
гадоў зірнуць на тое самае месца, дзе калісьці

быў наш маленькі агарод, я пабачыў нібы
й
ны
казку: увесь ён заняты школьным кветнікам

он
Г: У народным календары ёсць тры святы,

р
што стаяць побач і запазычаны з царкоўнага

кт
календара, але ў свядомасці хлебароба яны

ле
амаль цалкам прасякнуты сельскагаспадар-

Э
чымі клопатамі (I. Крук).__________________
63
відамі сувязі і відамі сувязі паміж часткамі:
А: Ланцужкамі звіваюцца сляды птушак, нака- 1. Злучальная і
пычана каля мелкаводдзя аленямі, а воддаль пра- падпарадкавальная.
лягла глыбокая разора ад вялізных капытоў - 2. Злучальная і
прыходзіў напіппа насарог (М. Чарняўскі). бяззлучнікавая.
Б: Лабановіч адчуваў лёгкае хваляванне: у гэты 3. Бяззлучнікавая і
а
дзень твар у твар спаткаецца ён з тымі дзецьмі, падпарадкавальная.
ов
якія даручаюцца яму і маральны адказ за якіх ён 4. Злучальная,
еш
павінен узяць на сябе (Я. Колас). падпарадкавальная і
В: Здаецца тады, што, як толькі адыдзешся ад бяззлучнікавая.
л
Ку
агню, цябе адразу праглыне страшная пачвара, і
ты тулішся да кастра, баішся азірнуппа і з
А.
надзеяй глядзіш на агонь: можа, ён захаваецца да
А.
світання (А. Асіпенка).
и
Г: Пачуўся пляск, узняўся цэлы сноп пырскаў, і
ен
слупок, перакруціўшыся раз-другі, спакойна
им
паплыў за вадою (Я. Колас).__________________
8. Устанавіце адпаведнасць паміж складаным сказам з розны м і
ГУ
відамі сувязі і колькасцю яго частак:
М
А: Далёкія сопкі ў пагодны сонечны дзень здаюцца ледзь 1. Тры.

и
прыкметнымі блакітнымі хмаркамі, бліжэйшыя выразна 2. Чатыры.

ек
сінеюць на небасхіле, а тыя, што побач, укрыліся густым 3. Пяць.

т
ио
лесам (С. Грахоўскі). 4. Шэсць.

Б: Звычайна янот стараеппа схаваппа ў норку, але, калі яго
бл
дагналі і ратунку няма, ён абараняеппа мужна і заўзята

би
В: Вясна адшумела ўжо, стаіць пачатак лета, сонца няшчадна
в
хи
награвае асфальт і камень, і як ні паліваюць зранку вуліцы, а

шызы налёт пылу відзён на лісці дрэў і на кветніках, што
ар
вузкай, стракатай палоскай пацягнуліся ўздоўж тратуараў

й
пэнтральнай магістралі (Т. Хадкевіч).

ны
Г: Скончыўшы работу, Максім адышоўся крыху і азірнуў

он
сваю працу, пі няма яшчэ якога знаку, па якім можна было б

заўважыць, што тут украдзен дуб (Я. Колас)._______________
р
кт
9. Адзначце сказ (сказы), які (якія) адпавядае (адпавядаюць) наступ-

ле
най схеме: [...], (...) : [...]:

Э
1) Дарэчы, варта адзначыць, што Казіміру Семяновічу, прафесійнаму

вайскоўцу, быў уласцівы гуманістычны светапогляд: войны ён лічыў най-
вялікшым няшчасцем для чалавека (С. Цярохін).
2) Забываюцца некаторыя словы, і не яны вінаватыя ў гэтым, а мы: усё
аддаляемся ад жывое гаворкі.
64
3) Справядліва кажуць, што ўсё выдатнае трэба перачытваць: яно тады
высвеціцца для цябе сваімі новымі нечаканымі адценнямі, а то і сэнсам
(К. Камейша).
4) Пачуўшы, што прыйшлі весткі ад Францішакавага сына, які першы з
вёскі пайшоў служыць у савецкае войска з ахвотаю, падышлі астатнія муж-
чыны, абступілі іх: кожнаму цікава, што піша зямляк-салдат (Г. Далідовіч).
а
5) Урачыстая цішыня зімовага дня, на якую ў полі не звярталі ўвагі,
ов
тут, у лесе, адразу адчулася ва ўсім сваім харастве: яна заварожвала, пры-
еш
мушала маўчаць і напружана слухаць яе, выклікала дзіўны настрой і ней-
л
кую ціхую-ціхую задумлівую радасць (I. Шамякін).
Ку
10. Намалюйце схему наступнага сказа.
А.
Дырэктар шкадаваў, што прыходзіцца развітвацца з добрай настаўні-
А.
цай, да якой прывык за доўгія гады сумеснай работы, настаўнікі ж, не тоя-
чы цікаўнасці, глядзелі на Святлану Мікалаеўну як на госця, а некаторыя
и
ен
нават спачувалі ёй, як чалавеку, што трапіў у бяду (У. Шахавец).
им
ГУ
М
ПУНКТУАЦЫІЯ
и
ек
ПРАЦЯЖНІК ПАМІЖ ДЗЕЙНІКАМ І ВЫКАЗНІКАМ

т
ио
бл
Варыянт 1
би
1. Адзначце сказы, у якіх правільна пастаўлены працяж нік паміж

в
дзейнікам і выказнікам:
хи
1) На вайне амаль кожны выйгрыш - вынік звышчалавечых намаган-

ар
няў (А. Марціновіч).

й
2) Гэта свята душы - сады садзіць (У Рубанаў).

ны
3) Жыццё - гэта барацьба.

он
4) Адзін у полі - не воін (Прыказка).

р
5) Людзі - заўсёды дакладная копія свайго часу (М. Зяньковіч).

кт

ле
Э
1) Азёры - вынік дзейнасці ледавіка (В. Вітка).

2) Пешы коннаму - не таварыш (Прыказка).
3) Хлеб - вось што галоўнае ў жыцці ў чалавека (Я. Колас).
4) Ю рка ўжо - амаль афіцэр (I. Сяркоў).
5) Ж ыта - як сцяна.
65
1) Апошняе каханне - спакуслівы падман перад сівой зімою, перад
глухім расстаннем (Н. Г альпяровіч).
2) Вяселле - гэта сямейнае свята з комплексам рытуалаў, звязаных з
заключэннем шлюбу.
а
3) Жывапіс - адзін з распаўсюджаных відаў выяўленчага мастацтва.
ов
4) Я - чалавек паднявольны.
еш
5) Яблыні - вачэй не адвесці.
л
4. Адзначце сказ(ы), у якім (у якіх) няправільна пастаўлены пра
Ку
цяжнік паміж дзейнікам і выказнікам:
А.
1) !гнараваць мову - значыць ігнараваць народ, нацыю (П. Пестрак).
А.
2) Мець мэту ў жыцці - вялікае шчасце для чалавека.
и
3) Твая задача - сачыць за ходам доследу.
ен
4) Жыццё пражыць - не поле перайсці (Прыказка).
5) Старасць - не радасць.
им
ГУ
5. Адзначце сказы, у якіх няправільна пастаўлены працяжнік паміж
М
1) Хлапец адразу - шусь за дзверы.

и
ек
2) Катацца на лыжах - адно задавальненне.

т
3) Якуб Колас, як вядома, - сын лесніка.

ио
4) Здаць экзамен - яшчэ не значыць паступіць.

бл
5) Мой намеснік - вы.

би

в
хи
1) Чаромхавая бель - як цёплы снег.

ар
2) Мой лес, мой бор, ты - мой сапраўдны родны дом.

й
3) Пагутарыць з разумным чалавекам - радасць.

ны
4) Сястра мая - не медсястра, а ўрач.

он
5) Выдатны настаўнік - мая сястра Алена.

р
7. Адзначце сказы, у якіх трэба паставіць працяж нік паміж дзейні

кт
ле
кам і выказнікам:
1) Розум не кулеш, у галаву не ўвальеш.
Э
2) Вясеннія воды самыя раннія, цені змяркання самыя познія.

3) Найвышэйшы абавязак бацькоў узгадаваць і выхаваць дзяцей.
4) Я хоп за павады! (Я. Колас).
5) Талент мастака загадка нават для самога мастака.
66
1) Найлепшы доктар чалавеку час.
2) Летняя ночка прыемная, цёплая, спакойная і жаданая.
3) Пабудаваць свой дом важная справа.
4) Конь спужаўся, а я скок на яго (Я. Колас).
а
5) Чалавек, абыякавы да роднай мовы, дзікун.
ов
9. Адзначце сказ(ы), у якім (у якіх) не трэба ставіць працяж нік
еш
паміж дзейнікам і выказнікам:
л
1) Сапраўдная варажбітка гэтая невялічкая птушка зязюлька.
Ку
2) Парада не здрада: часам і разумнага трэба перасцерагчы.
А.
3) Араць не ў дуду іграць.
А.
4) Праўда гэта значыць перамога сумлення ў чалавеку.
5) Ш часце ёсць задавальненне без пакаяння.
и
ен
им
1) Дзетак узгадаваць не грыбкоў назбіраць.
ГУ
2) А куля дзык! А другая ў руку (Я. Брыль).
М
3) Жыццё не тыя дні, што прайшлі, а тыя, што запомніліся.

и
4) Час поўнага абароту Зямлі вакол сваёй восі дваццаць чатыры гадзіны.
ек
5) Белавежская пушча, створаная прыродай, бясцэнны падарунак людзям.

т
ио
бл
Варыянт 2
би

в
хи
1) У гісторыі беларускай літаратуры імя Максіма Багдановіча - адно з

ар
найпрыгажэйшых і найбольш трагічных.

й
2) Прызнаць сваю памылку - напалову выправіць яе (Прыказка).

ны
3) Тысячагадовае радаводнае дрэва Беларусі, беларускай культуры -

он
трывалае і разгалістае (Г. Кісялёў).

р
4) Гісторыкі - не садоўнікі і не батанікі (Г. Кісялёў).

кт
5) Лось - вялікі майстар прабірацца па балоце (В. Вольскі).

ле

Э
1) Даўжыня межаў [Белавежскай пушчы] - 500 кіламетраў (У. Карат-
кевіч).
2) Жыццё пражыць - не поле перайсці (Прыказка).
3) Прырода любая мая! Я - твой заступнік, абаронца (А. Русецкі).
67
4) Гусь свінні - не сяброўка (Прыказка).
5) Адвечнае дрэва - дуб (I. Шамякін).
1) Выбіраць прафесію - значыць выбіраць жыццё (С. Шушкевіч).
2) Талент у яго - дай бог кожнаму (Я. Брыль).
3) Заяц - шусь у кусты (Л. Арабей).
а
ов
4) Ш чодрасць - вялікае чалавечае пачуццё (Н. Загорская).
еш
5) Воля - сонейку раўня (Я. Купала).
л
Ку
1) Паэзія - гэта жыватворнае святло, якое дапамагае расці не толькі
А.
вершам, але і кветкам (В. Матэвушаў).
А.
2) На полі працаваць - ураджай здабываць (Прыказка).
и
3) Пушча мне - дом родны (А. Астрэйка).
ен
4) Слова - меч. Абтачыць яго - асалода (Ю. Тынянаў).
им
5) Воблакі - нібы залачоныя чаўны (3. Бядуля).
ГУ
М
1) Бурбалкі са дна возера - буль-буль-буль! (Я. Брыль).

и
ек
2) Добры каваль - дзядзька Кандрат (I. Шамякін).

т
3) Важная задача мастацкага твора - актывізаваць у кожным чалавеку

ио
паток псіхічнай энергіі (В. Альшэўскі).

бл
4) Беларусь, я - твой воін адданы і с ы н . (П. Панчанка).

би
5) Адлегласць паміж паўдзённай і паўночнай межамі пушчы - шэсць-

дзясят пяць кіламетраў (В. Вітка).
в
хи

ар
1) Вясна - час работы, а не гутарак (I. Шамякін).
й
ны
2) Голас у чалавека - глухі, сціплы (К. Чорны).

3) Сын Пятровіча - цяпер трактарыст.
он
4) Рак - не рыба, кажан - не т у ш к а (Прыказка).

р
5) Брахаць - не цэпам махаць (Прыказка).

кт
ле

Э
1) Падарожжы і сустрэчы з цікавымі людзьмі, бясспрэчна, выдатная

крыніца для самаадукацыі.
2) Цемра хоць вока выкалі.
3) А найважнейшая тут мэта звярнуць з дарогі і да цёткі зайсці на час
які кароткі (Я. Колас).
68
4) Наднёман дзіўная, гожая мясціна на ўскраі Нёмана (К. Камейша).
5) Без навукі, братка, чалавек што тое сляпое кацяня (Я. Колас).
1) Языком малоць не дровы калоць (Прыказка).
2) Косцік, відаць, добры хлопец (М. Паслядовіч).
а
3) Пятнаццаць вёрст шлях н е м а л ы . (М. Матукоўскі).
ов
4) Уладзік зараз шмыг у дзверы! (Я. Колас).
еш
5) На Беларусі снежань толькі пачатак снежнае зімы ("Звязда").
9. Адзначце сказы, у якіх не трэба ставіць працяж нік паміж дзей
л
Ку
нікам і выказнікам:
А.
1) Лёс чалавека як даўні курган (Н. Мацяш).
А.
2) Твая галоўная задача, Васіль, не пускаць у лес без панскага дазволу
розных свавольнікаў (I. Дуброўскі).
и
ен
3) Цікавы субяседнік Васіль Пракопавіч! (Я. Скрыган).
им
4) Плошча Нарачы восемдзесят квадратных кіламетраў. Найбольшая
глыбіня пяцьдзясят метраў (В. Вітка).
ГУ
5) Нівы вокам не абняць (А. Русецкі).
М

и

ек
1) Шчасце ісці побач з маленькім сынам.

т
ио
2) Песня вялікая сіла (П. Пестрак).

бл
3) Век пражыць не поле перайсці (Прыказка).

4) Рак не рыба (К. Чорны).
би
5) Надвор'е як на заказ.
в
хи
ар
ЗНАКІ ПРЫПЫНКУ Ў СКАЗАХ З АДНАРОДНЫМІ ЧЛЕНАМІ

й
ны
Варыянт 1
он
1. Адзначце сказы з двума радам і аднародных членаў:

р
кт
1) Пастушок між тым азірнуў з дарогі свой невялічкі статак, ляснуў

ле
у паветры пугай і, падышоўшы бліжэй, моўчкі сеў на ўскрайку дарогі

Э
(В. Быкаў).
2) Часам [ручай] знікаў з поля зроку, хаваўся то ў траве, то ў хмызняку
(В. Хліманаў).
3) Светлая хмарка, як ціхая думка шчасця, ціха і спакойна плоїла ў небе
і зараз жа хавалася ад людзей за высокімі каменнымі дамамі (Я. Колас).
69
4) Лёгкасць, стромкасць, гатычная зграбнасць робяць [Камянецкую]
вежу асабліва велічнай і вабнай (А. Бутэвіч).
5) Ускалыхнуўся і мякка і густа зашумеў лес (В. Адамчык).
2. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры аднародных членах
пастаўлены правільна:
1) Астап, хаця задужа і выхваляўся дачкой, але ж і ганарыўся ёю (М.
а
Лынькоў).
ов
2) Душу сціскае болем не то смутак, не то жаль (Я. Колас).
еш
3) У гэтай вадзяной зараслі хавалася рыба або адпачывала пасля жы-
л
равання ці проста ратавалася ад сваіх заклятых ворагаў, ад шчупакоў або
Ку
акунёў (Я. Колас).
А.
4) Быў дастатак поўны ў хаце і парадак, і спакой (А. Астрэйка).
А.
5) Пры Усяславе [Чарадзею] высокага росквіту дасягнулі мастацтва,
и
адукацыя, дойлідства (К. Тарасаў).
ен
им
пастаўлены няправільна:
1) Ляжыць Міколка ні жывы, ні мёртвы і толькі чуе, як моцна б'ецца
ГУ
ды вырываецца з грудзей яго маленькае сэрца (М. Лынькоў).
М
2) Вера Максімаўна прымярала ўжо шосты ці сёмы ўбор, прымярала

и
ек
калі не абыякава, дык вельмі спакойна (С. Бязлепкіна).

т
3) Майскае сонца высока стаяла ў ясным небе, кідала на зямлю снапы

ио
гарачага прамення, і залівала асляпляльным бляскам увесь свет (Я. Колас).

бл
4) Барвовасць, ды блакіт, ды бель садоў расквепілі, нібы вясёлкай, далі

би
(А. Астрэйка).
5) На сцяне віселі два пейзажы: вадзяны млын пад развесістай вярбой
в
хи
і статак кароў і авечак на лузе (I. Навуменка).

ар
4. Адзначце сказы, у якіх прапушчаны знакі прыпынку пры адна

родны х членах:
й
ны
1) Нейкі чалавек ішоў з Мамчылава або з Паплавоў, або яшчэ з якой

он
вёскі ў тым баку (Р. Сабаленка).

р
2) Патрэбна яшчэ і піла, і рыдлёўка, і кацялок, і лыжка (Я. Маўр).

кт
3) Людзі заўсёды чым-небудзь заняты: уранку і ўвечары, летам і зімою,

ле
у хаце на двары, у полі, на балоце, у л е с е . (I. Мележ).

Э
4) Прадслава часта хадзіла туды [да Праабражэнскага манастыра] і

лю біла прапахлыя ладанам келлі, строгую цішыню і нейкую асаблівую
мудрасць гэтага манастыра (В. Ыатава).
5) Многія прадстаўнікі роду Радзівілаў вызначаліся і на ратным полі і
на ніве культуры (У. Ягоўдзік).
70
5. Адзначце сказы, у якіх на месцы ўсіх пропускаў трэба паставіць
коскі:
1) Я сам люблю прыход вясны_ малочнае цвіценне вішань_ і спеў драз-
доў_ і шум лясны (П. Панчанка).
2) Ш эры заяц кудысьці бег_ а перад самай бярозкай ён раптам спыні-
ўся_ стаў слупком_ павадзіў доўгімі вушамі (Р. Iгнаценка).
3) Паэт пачынаецца са слова_ з адчування слова як сродку выказаць
а
ов
сябе_ і свае адносіны да навакольнага свету_ з адчування сэнсавых_ і гу-
еш
кавых магчымасцей слова (Н. Гілевіч).
4) Праца бортніка патрабавала вялікіх практычных ведаў_ спрыту_ і
л
Ку
немалой фізічнай сілы (П. Сабіна).
5) За дваццаць пяць гадоў жыцця большасць з людзей паспявае толькі
А.
закончыць адукацыю_ ды яшчэ ажаніцца_ або сустрэць сваю нарачоную
А.
(Г. Бураўкін).
и
ен
им
коскі:
1) Мне ў той дзень падабалася ўсё_ і цнатліва-чыстыя кветкі_ і вясно-
ГУ
вы сонечны дзень_ і вясёлыя_ ўзбуджаныя твары людзей (Х. Лялько).
М
2) А бараніцца нашым продкам даводзілася _ ад крыжацкай навалы _

и
і ад татарскіх набегаў_ і ад маскоўскай няволі (У. Ягоўдзік).

ек
3) Зіхціць_ праменіць_ адлівае са сцен і гнейс_ і граніт_ і медзь_ і

т
ио
нікель_ і к р ы ш т а л ь . (А. Вялюгін).

4) Лес_ і рэчку_ і клёкат бусловы_ чалавечую ўсмешку ўраз можна
бл
знішчыць адным толькі словам, што бяздумна вырвецца з нас (В. Вітка).
би
5) Ад сівой мінуўшчыны засталіся скупыя летапісныя радкі_ курга-

в
ны-валатоўкі_ ды рэшткі колішніх збудаванняў_ руіны замка ў Навагруд-

хи
ку_ руіны замка ў Лідзе_ руіны замка ў Крэве, што ў Смаргонскім раёне
ар
Гродзенскай вобласці (У. Ягоўдзік).

й

ны
он
1) Вясною выбілася з зямлі тоненькая чырванаватая травінка (Я. Ко-

р
лас).
кт
2) Падарыла восень людям яшчэ некалькі ясных светлых і цёплых дзён

ле
(Я. Колас).
Э
3) На паверхню выплыў вялікі залацісты ад сонца карп (А. Стаховіч).

4) Часова змайстраваныя дашчатыя падмосткі павінны былі замяняць
спэну (П. Броўка).
5) Успомніліся і тыя шырокія роўныя дагледжаныя і абсаджаныя гас-
цінцы, што бягуць па беларускай зямлі (Ф. Янкоўскі).
71
8. Адзначце сказы, у якіх правільна расстаўлены знакі прыпынку:
1) Золкія, з лёгкімі замаразкамі ночы прыспешылі развітанне дрэў са
сваім летнім уборам (В. Вольскі).
2) Цяжкае, халоднае, свінцовае неба, здавалася, назаўсёды ўпала на
зямлю (Я. Сіпакоў).
3) Халодная нядзельная раніца сеяла на зямлю дробны, золкі дождж
напалам са снегам (А. Асіпенка).
а
ов
4) Навокал на многіх дзесяцінах шумеў і хваляваўся пад асеннім даж-
еш
джом закінуты, глухі, чорны ад старасці і вільгаці парк (У. Караткевіч).
5) А хмары накіпалі, нізкія чорныя дажджавыя (У Караткевіч).
л
Ку
9. Адзначце сказы, у якіх перад злучнікам і трэба паставіць коску:
1) Вецер прабіваўся праз вокны і сцены _ і разгульваў па пакоях воль
А.
на, як гаспадар (Я. Колас).
А.
2) Расцвітае _ і вяне, і зноў зацвітае валошка (Я. Брыль).
и
ен
3) Прырода ўмее гаварыць _ і ствараць і настрой, і лагоду (Я. Скрыган).
им
4) Я к у люстэрка, глядзішся ты ў прыроду, чалавек, і бярэш ад яе ду-
шэўнасць _ і ласку, і мудрасць (Я. Скрыган).
ГУ
5) У небе з-за хмар прарэзаўся востры краёчак сонца _ і бліснуў на
М
абшар знянацкім святлом (В. Быкаў).

и
10. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропускаў трэба паставіць дву-

ек
кроп'е:
т
ио
1) У матулі стол не пустуе - чым багата, тым і частуе _ пірагом, вераш-

чакаю, сбірам, ды смятанай, ды позіркам шчырым (Д. Бічэль-Загнетава).
бл
2) Дзяцінства, маладосць, юнацтва, сілы, здароўе _ словам, усё адда-

би
валася зямлі (П. Г алавач).

в
3) 3 1786 года пры [Ружанскім] палацы працавалі _ невялікая фабрыка

хи
шаўковых паясоў, шпалераў, абрусаў з гербамі і суконная фабрыка (В. Суп

ар
рун).
й
4) Ручнік часам сумяшчаў у сабе некалькі функцый _ эстэтычную, зна-

ны
кавую, ахоўную, дароўную (В. Фадзеева).

он
5) Вечарам Люба стала прыбіраць у хаце _ месці, мыць, чысціць, вы-

р
носіць і прыносіць (К. Чорны).

кт
11. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропускаў трэба паставіць пра

ле
цяжнік:
Э
1) Раніцай і трава каля платоў, і палі, і стрэхі_ усё было па-зімоваму

белае (I. Мележ).
2) Усюды клубіліся, як лёгкія белапенныя воблакі, кусты квітнеючай
чаромхі_ па зялёных касагорах, над шырокай ракой, над азёрамі і сажал-
камі (А. Зінькевіч).
72
3) 3 дубу гнулі абады, палазы, рабілі бочкі, кадушкі, дзежкі_ адным
словам, усё, што павінна доўга служыць чалавеку (Я. Пархута).
4) I ўсюды: на Палессі, у Прыдняпроўі, у Панямонні_ народнае адзен-
не складаецца ў асноўным з белага і чырвонага колеру (М. Раманюк).
5) Калісьці каля нашай вёскі спыніліся салдаты. Вучыліся ваяваць_
стралялі, акопы капалі, наступалі (В. Хомчанка).
12. Адзначце, дзе на месцы пропускаў трэба паставіць коску.
а
ов
Г алінка вярбы_1 і гудзенне чмяля_2 пяшчотная песня зябліка_3 і глуш-
еш
цовыя світанкі_4 вогненна-чырвоны кляновы ліст і карычневы капялю-
шык баравіка_5 гэтыя прывабныя рысы лесу напаўняюць яго паэтычным
л
Ку
зместам (В. Алешка).
А.
Бацька вечна заняты1 то ў абходзе2 то высочвае для паноў глушцоў3 ці
А.
лася4 то вязе ў замак князю рыбу5 або качак6 ці іншую дзічыну (С. Алек-
и
ен
им
Дзеці вераць так шчыра ўсім1чалавеку2 і дрэву3 і зверу4 тэлефільмам5
ГУ
і кнігам сваім (П. Панчанка).
М

Усюды1 на балацінах2 і ў хмызах3 і на гарушках4 і на клінах ворнай
и
ек
зямлі5 ішла вялікая работа (Я. Пархута).

т
ио
Варыянт 2
бл
1. Адзначце сказ(ы) з двума радам і аднародных членаў:

би
1) Ёсць на карце нашай Радзімы нямала такіх гарадоў, непаўторны

в
каларыт якіх увабраў у сябе таямнічую экзотыку даўніны, і мяцежны по-

хи
дых бітваў, і галавакружны поступ пераўтварэнняў (У. Малішэўскі).

ар
2) Начныя зоры, месяц поўны і хмарак белых караблі красою ззяюць

й
непаўторнай для чалавека і зямлі (А. Астрэйка).

ны
3) Г арачае сонца прыветна пазірала на горад і роўна грэла і аблівала

он
сваім цяплом і святлом гэтых неспакойных людзей (Я. Колас).

р
4) Ш чакаціхін на былым старажытным замчышчы знайшоў масіўную

кт
прысадзістую чатырохвугольную камяніцу (А. Ліс).

ле
5) Удзень і ўночы над палямі і лясамі чуліся выбухі снарадаў і аўта-

Э
матная страляніна (I. Мележ).

пастаўлены правільна:
1) Горад шумеў, як дзень, так і ноч тысячамі галасоў (Я. Колас).
2) Душу сціскае болем, не то смутак, не то жаль (Я. Колас).
73
3) Усе птушкі наваколля часта прыляталі да крынічкі палячыпца ад
сваіх хвароб або адпачыць у цяньку ці пакупацца ў ручаі (В. Хліманаў).
4) У дзяўчыны голас быў невысокі, ды прыгожы (Э. Самуйлёнак).
5) Яны [вадзяныя струмені] віхурыліся, пеніліся то бурнымі хвалямі
падалі на зямлю, то рассыпаліся пылам, ззяючы вясёлкавымі пералівамі ў
бляску маланак (Т. Хадкевіч).
а
ов
пастаўлены няправільна:
еш
1) Успамінаю сасновае бярвенне і смех, хоць стомленых, але вясёлых
лесарубаў (Я. Брыль).
л
Ку
2) М ноства разоў жыхары яе [буслянкі] абмахваюць бела-чорнымі
крыламі зялёна-залацісты гуд, то асядаючы на гняздо, то зноў узлятаючы
А.
(Я. Брыль).
А.
3) На вуліцы, у дварах, каля будынкаў, і ўздоўж платоў ляжалі гурбы
и
ен
снегу (Я. Колас).
им
4) Дождж разахвоціўся і дробна, і густа ліў да самага вечара (К. Кірэенка).
5) Ляжыць мой край на Дзвіне і Дняпры, на Бугу і Нёмане, на Прыпяці
ГУ
і Бярэзіне (Я. Колас).
М

и
ек
1) Высока ў блакіце ў раскошнай ляноце плывуць, як кавалачкі ваты,

т
ио
невялікія рэдкія аблачынкі (Я. Брыль).

2) На самым рэчышчы плынь была магутнай і імклівай, і гаманлівай
бл
(Я. Крамко).
би
3) Чаканая, светлая, снежная зіма не абрыналася знянацку а надыход-

в
зіла паступова (А. Сямёнава).

хи
4) Неба на гарызонце зрабілася не то сінім, не то зусім белым (К. Чорної).

ар
5) Я малым хлапчуком палюбіў твае пушчы і нівы, і блакітныя рэкі, і

й
мора зялёных лугоў (П. Панчанка).

ны
5. Адзначце сказы, у якіх на месцыўсіх пропускаў трэба ставіць коскі:

он
1) Раніца сапраўды была выдатная_ сонечная_ але не яркая_ а мяк-

р
кая_ ціхая_ пяш чотная... (А. Асіпенка).

кт
2) Перад хмарай хутка імчаліся ў бледным _ задымленым _ бязрадас-

ле
ным небе круглыя _ цёмныя воблачкі (Э. Самуйлёнак).

Э
3) Ён [Берман] выявіўся выключным знаўцам старажытнай _ драўля-

най скульптуры_ і шкла (У. Караткевіч).
4) Надзвычай роўныя і высокія сосны-прыгажуні гойдаліся ад ветру _
рыпелі _ і аднастайна _ і ласкава шумелі сваімі верхавінамі (I. Шамякін).
5) Бывалі тут і дразды _ і сарокі _ і іншыя птушкі (I. Сіляўка).
6. Адзначце сказы, у якіх на месцы ўсіх пропускаў трэба паставіць коскі:
1) Сёння Колька быў зусім другім чалавекам_ далікатным_ мяккім_
чулым, як і яго маці (С. Грахоўскі).
2) Дажджы _ як пачаліся_ дык цягнуліся да самых прымаразкаў (С. Алек-
3) Глыбокае мора_ і ясныя высі_ і воблакі ў небе_ і ўсплёскі вады
насустрач плывуць... (С. Грахоўскі).
а
ов
4) Абоз імчыпца па завулку_ грыміпь_ і тnубідь_ і звініць (К. Крапіва).
еш
5) Летам хлопчык хадзіў у ягады і грыбы_ ці гуляў з дзецьмі на вулі-
цы_ або купаўся з імі ў возеры (У. Краўчанка).
л
Ку
А.
1) Па празрыстым вымытым пасля навальніцы небе плылі сінія-сінія
А.
воблачкі (В. Каваль).
и
2) Віцька моршчыў усыпаны залаціста-карычневымі вяснушкамі кірпа-
ен
ты нос (У. Караткевіч).
им
3) Працяглы звонкі дзіпячы крык запоўніў раптоўна жудасную цішы-
ГУ
ню (Э. Самуйлёнак).
4) I адразу пачуўся ўпэўнены уладарны пошчак конскіх капытоў каля
М
сходаў (У. Караткевіч).

и
ек
5) Толькі з усходам сонца лёгкай ледзь прыкметнай смугой спавіва-

т
ю пца дальнія саснякі і пясчаныя шэра-жоўтыя ўзгоркі (I. Навуменка).

ио

бл
1) Пакрысе негустая летняя цемната рабілася прыцемкам, рэдзенькім,

би
светлым (А. Жук).

2) Дзікі нялюдскай сілы крык прагучаў аднекуль знадворку - здавала
в
хи
ся, што гэта крычыць і рыдае не чалавек, а дэман (У. Караткевіч).

ар
3) Ціхая, вельмі цёплая ноч спусцілася на лес (часопіс "Бярозка").

4) Другі раз у жыцці я пачуў дзівосную, народную мелодыю жалейкі ў
й
ны
адным з шырокіх падземных мінскіх пераходаў у канпы восені (А. Савіцкі).

5) Над абрывістым берагам Нёмана стаяў стары прысадзісты, тоўсты
он
дуб (Я. Колас).

р
9. Адзначце сказы, у якіх перад злучнікам ды трэба паставіць коску:

кт
ле
1) Адзін толькі штаб _ ды разведка, ды Толя Клімёнак ведаюць пра

новую блакаду. (Я. Брыль).
Э
2) Толькі мы_ ды Радзіма, ды балотны гушчар помнім кожнага імя

(П. Глебка).
3) А дзень за акном такі сёння ціхі_ ды чысты! (Я. Брыль).
4) Дзяўчынка хацела нешта сказаць_ ды не адважылася (А. Бялевіч).
5) Грузды і махавікі_ ды лісічкі хутка напоўнілі нашы кошыкі (3. Бядуля).
75
10. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропускаў трэба паставіць дву-
кроп'е:
1) Усё навокал тое ж, як і кожнай вясной_ і адлігі, і лужыны, і све-
жасць сакавіцкіх вятроў (В. Бечык).
2) Пад паветкай стаялі_ канапка, варштат, ляжалі акуратна складзе-
ныя дошкі (I. Шамякін).
3) I ў полі, і ў вёсках, і на чыгуначнай станцыі_ усюды было людна
а
ов
(А. Зінькевіч).
еш
4) Невыпадкова з імем гэтага бога [Рода] звязана ў нашай мове столькі
найважнейшых слоў і паняццяў_ народ, радзіма, родзіч, продак, радавод,
л
Ку
нараджэнне, прырода, ураджай, адраджэнне (У Арлоў).
5) Будынак, парк і агароджа_ было ўсё слаўна і прыгожа (Я. Колас).
А.
11. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропускаў трэба паставіць пра
А.
цяжнік:
и
1) На прыгуменні, поруч з садам, павець з гумном стаяла радам, а пад
ен
паветкаю прылады_ вазок, калёсы, панарады, старыя сані, восі, колы і вул-
ляў некалькі на пчолы (Я. Колас).
им
ГУ
2) Сонца, вецер, бязмежныя прасторы_ адным словам, усё радавала
вочы (Х. Шынклер).
М
3) I над усім: над ракой, над бязмежнымі калгаснымі палеткамі_ зіха-

и
ек
цела пасля дажджу яркімі фарбамі вясёлка (М. Кулакоўскі).

т
4) I ў кожным дрэве, і былшпы, і ў малюпасенькай раслінп^і_ ну ва

ио
ўсім чысценька дазвання блукае радасць спадзявання (Я. Колас).

бл
5) Бацька прыбраў з воза ўсё_ плуг, барану, мяшкі з бульбай і ўвайшоў

би
у хату (М. Зарэцкі).

в
хи
Асеннія1 туманныя рашцы заўсёды агортвалі Веру шчымлівай тугою

ар
па далёкім дзяцінстве2 па цеплыні роднай3 бацькоўскай хаты4 і матчынай

ласцы (С. Грахоўскі).
й
ны

Хутка сцежка ўбегла ў халодны1 і настылы лес2 і скоранька знайшла
он
там вузенькую 3 засыпаную тлусты м4 цёмна-сіняватым лісцем дарогу

р
(В.Адамчык).
кт
ле

Усюды клубіліся, як лёгкія1 белапенныя воблакі, кусты квітнеючай
Э
чаромхі2 па зялёных касагорах3 над шырокай ракой4 над азёрамі5 і сажал-

камі (А. Зінькевіч).
Хутка ўсё1 неба2 і дарога3 і чэзлыя4 балотныя хмызнякі5 патанула ў
снежнай завірусе (Я. Колас).
76
АДАСАБЛЕННЕ АЗНАЧЭННЯЎ. АДАСАБЛЕННЕ ПРЫДАТКАЎ
Варыянт 1
1. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры азначэннях пастаў-
лены правільна:
1) Пахла зямля, багата акропленая расою (Я. Колас).
а
2) Даверліва цягнуліся да цёплых промняў набрынялыя вільгапцю тра
ов
вы, кветкі, лістота дрэў (А. Рыбак).
еш
3) Непаваротлівы з выгляду, зубр у хвіліны злосці надзвычай небяс-
л
печны для чалавека (В. Вольскі).
Ку
4) Змораныя мы ледзь ішлі (I. Грамовіч).
А.
5) Побач чыгункі стаяў высокі стары лес, таемны, пануры і важны
А.
(Я. Колас).
и
ен
лены няправільна:
им
1) I раптам Люся спынілася, здзіўленая і ўражаная (А. Цяжкі).
2) М аладая атава на занёманскіх мурожных сенажацях яшчэ ўчора
ГУ
зелянюсенькіх пакрылася шэранню (Я. Крамко).
М
3) Шчаслівыя, святочна апранутыя яны [аднавяскоўцы] зусім не на-

и
гадвалі тых суседзяў, якіх бачыш штодзень (С. Давідовіч).

ек
4) Стромкія сосны нібы ўслухоўваюцца і ўглядаюцца ў высокае неба.

т
ио
Насцярожаныя нечаканаю ласкаю баяцца падману (М. Стральцоў).

бл
5) Праз некалькі гадоў на правым беразе ракі Ушы, акаймаваная з усіх

бакоў шырокім ровам-возерам, паўстала магутная крэпасць (У Ягоўдзік).
би
3. Адзначце сказы, у якіх прапушчаны знакі прыпынку:

в
1) Дзівоснае і чароўнае яно [возера Свіцязь] тым не менш захоўвае ў

хи
сабе многа таямнічага і нязведанага (Я. Сіпакоў).

ар
2) Перад вачыма амаль праз кожныя сорак-пяцьдзясят кіламетраў паў-

й
ставалі магутныя каменныя ці цагляныя сценці з вузкімі байніцамі, заўсё-

ны
ды гатовымі належным чынам сустрэпь варожую сілу (У. Ягоўдзік).

он
3) У гэтай [Спаса-Еўфрасіннеўскай] царкве захоўваўся ўнікальны па

р
сваім мастацкім выкананні, абкладзены тонкімі лістамі золата і серабра,

кт
упрыгожаны каштоўнымі камянямі, мініяпюрнымі малюнкамі і надпісамі

ле
крыж, зробленої ў 1161 годзе мясцовым майстрам-ювелірам Лазарам Бог-

Э
шам (Т. Хадкевіч).

4) Тут ж а выштурхнутая на бераг мноствам бурных прыбояў парахнее
разбітая лодка, у адзіноце дажываючы свой век (Я. Брыль).
5) Дзяцел чамусьці баяўся блізкага суседства з чалавекам і пасяліўся ў
густым ельніку перамешаным з высокімі асінамі і бярозамі (Я. Зазека).
77
1) Паабапал дарогі было поле _ жоўтае ад іржышча (К. Чорны).
2) Заўсёды смелы і вясёлы _ Мікола штось засумаваў (М. Хведаровіч).
3) На паляне ў светлым пералеску расцвілі _ налітыя расой _ сінія
падснежныя пралескі пад аховай урачыстых хвой (П. Панчанка).
4) На залітай сонцам _ маладой сасонцы прыхарошвалася вавёрка
(I. Мяжэвіч).
а
ов
5) Заняты сваімі гарадскімі клопатамі _ Віктар рэдка наведваўся ў сваю
еш
родную вёску (Я. Сіпакоў).
5. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры прыдатках пастаў-
л
Ку
1) Беларусь сардэчна вітае дарагіх гасцей - пасланцоў усіх народаў
А.
славянскай сябрыны (С. Законнікаў).
А.
2) У беларускіх лясах гняздіцца жаўна, або чорны дзяцел (В. Вольскі).
и
ен
3) У хаце страшыні калгаса Кастуся Вераб'я гаварылі доўга (П. Пестрак).
им
4) Весялун і спявак кравец любіў песні (К. Крапіва).
5) Настаўнік яшчэ зусім малады хлопец ледзь усміхаўся сам сабе
ГУ
(Я. Колас).
М

и
ек
1) Адмысловы рыбак дзед вяртаўся з ракі заўсёды з рыбаю (Ф. Янкоўскі).

т
ио
2) Нізенькі чарнявы лейтэнант па прозвішчы Жук праводзіў не раз

батальён праз дрымучыя лясы і топкія балоты (Б. Сасноўскі).
бл
3) Ш ыпшына ці дзікая ружа належыць да сямейства ружакветкавых

би
(У. Корсун).
в
4) Праменні, стрэлы залатыя, макушы лесу прабіваюць (Я. Колас).

хи
5) Сын лесніка, я сам з маленства любіў паліць касцёр, пасядзець ля

ар
вогнішча (I. Шамякін).

й
7. Адзначце сказы, у якіх прапушчаны знакі прыпынку пры пры

ны
датках:
он
1) Сам шавец па прафесіі Арон любіў дасканалую і сумленную работу

р
(Р. Мурашка).
кт
2) Пералёт птушак або м ігр ац ія шмат у чым загадкавая з'ява (Р ^ н а

ле
ценка).
Э
3) Стаяла вясна дружная цёплая з дажджамі і навальніцамі (А. Асіпенка).

4) Між лесу раскінулася возера Свіпязь, адзін з найлепшых помнікаў
прыроды (С. Александровіч).
5) Васіль як таленавіты музыка адразу пачуў фальш у гэтым гранні
(В. Быкаў).
78
знакі прыпынку:
1) Стары каваль _ па прозвішчы Дубовік _ гартаваў сякеру (П. Пестрак).
2) Самай выдатнай фігурай Адраджэння быў Францыск Скарына _
сын купца з Полацка (У. Караткевіч).
3) Трыглы _ або марскія пеўні _ кукарэкаюць так гучна, што хоць вушы
затыкай (А. Матрунёнак).
а
ов
4) Дырэктар дома адпачынку _ Сяргей Антонавіч сустрэў Iларыка не
еш
вельмі прыхільна (А. Якімовіч).
5) У невялікай вёспы _ Лучайка жыў хлопчык _ па імені Гошка (Е. Лось).
л
Ку
9. Адзначце сказы, у якіх выдзеленыя курсівам словы абавязкова трэ
ба пісаць праз злучок:
А.
1) Замурзаныя вапнай падлеткі/будаўнікі, якіх мы бачылі ўвесь тыд-
А.
зень на рыштаваннях, смяюцца сёння, як дзеці (П. Трус).
и
ен
2) А з поля вецер лёгкакрылы ўдаль гоніць хмары/караблі (П. Трус).
3) Далёка разліваецца рака/Бяроза ўвесну (М. Ваданосаў).
им
4) Бусел ляціць проста на вялікую грушу/дзічку, што стаіць на ўскраі
ГУ
сяла (М. Лынькоў).
М
5) Зашпіліўшы на ўсе гузікі белыя сарафанні, стынуць прастадушныя

маладухі/бярэзінкі ("Звязда").
и
ек
10. Адзначце нумары пропускаў, дзе трэба паставіць знакі прыпынку.

т
Быстравокая худышка Светачка1таксама адзінае дзіця ў бацькоў2была

ио
надзелена ад прыроды надта развітым пачуццём годнасці3 і нікому не да-

бл
равала крыўды4 міжвольнай5 ці тым больш знарочыстай (В. Быкаў).

би
в
Варыянт 2
хи

ар
й
1) Мядзведзь, мокры і брудны, вылез на бераг (М. Звераў).

ны
2) Высокі, з шырокімі плячыма і вялікай белай барадой, ён, здаецца,

он
ніколі не злаваў, не крычаў, а толькі жартаваў (Я. Маўр).

р
3) 3 вялікага на ўсю сцяну акна можна любавацца прасторнай плош-

кт
чай (В. Вольскі).

ле
4) Некалі магутны, пакорна аддаўся дуб на волю вады (Я. Колас).

Э
5) Хмарка, светлая, спакойна плыла ў небе (К. Кірэенка).

1) Працяты марозам, снег хрустка скрыпеў пад нагамі дзеда Талаша і
грамознага Мартына Рыля (Я. Колас).
79
2) У нізіне быў зялёны змрок, пранізаны туманна-залацістым водсве-
там заранкі (У Караткевіч).
3) Вецер гнаў з сасновага бору гарачы водар смалы, змешанай з хмель
ным пахам спелай збажыны і разносіў яго па ваколіцы (I. Шамякін).
4) А над жытам шумелі меднастволыя сосны, і, поўныя хараства, ра
зам з жытнёвым морам яны стваралі чароўны пейзаж (I. Шамякін).
5) Знясіленыя ранамі, голадам і смагай, героі Брэсцкай крэпасці зма-
а
ов
галіся да апошняга дыхання (В. Вольскі).
еш
3. Адзначце сказы, у якіх прапушчаны знакі прыпынку:
1) Г аспадар высокі, сухі, з вострай бародкай, гадоў пад сорак (Я. Маўр).
л
Ку
2) Веснавая цёплая ноч толькі што апранула зямлю і раскідала свае
таемныя чары поўныя крыху смутнага хараства (Я. Колас).
А.
3) Калі падманам захопленої ў палон ён [князь Усяслаў] сядзеў у зня-
А.
воленні ў Кіеве, там адбылося паўстанне (Э. Зайкоўскі).
и
ен
4) Непаваротлівы з выгляду зубр у хвіліны злосці надзвычай небяс-
им
печны для чалавека (В. Вольскі).
5) Васіль устаў, паглядзеў на сіняватае, глыбокае, зорамі вышытае неба
ГУ
(I. Мележ).
М

и
коскі:
ек
1) А вось і яна - наша сяліба. Сюды _ засмучаныя і ўзрадаваныя _

т
ио
пакрыўджаныя і суцешаныя _ заўсёды вярталіся мае продкі (Я. Сіпакоў).

2) Аднак гордасцю пушчы з'яўляецца зубр. 3 масіўным тулавам _ буй
бл
ной барадатай галавой _ ён робіць унушальнае ўраж анне... (В. Вольскі).

би
3) Тут жа _ выштурхнутая на бераг мноствам бурных прыбояў _ пара-

в
хнее разбітая лодка, у адзіноце дажываючы свой век (Я. Брыль).

хи
4) Ліпеньскае сонца _ пякучае, расплаўленае (Я. Скрыган).

ар
5) Поўныя змроку _ лясы стаялі нерухома (Я. Брыль).

й

ны
он
1) Сын лесніка, я сам з маленства любіў паліць касцёр, пасядзець ля

р
вогнішча (I. Шамякін).

кт
2) Стары каваль, па прозвішчу Дубовік гартаваў сякеру (П. Пестрак).

ле
3) Зноў верасень - запаслівы грыбнік шчыруе па імшыстых баравінах

Э
(А. Гурло).
4) Са старажытных часоў курганы былі месцам пахавання найбольш зна-
камітых нашых продкаў, людзей неардынарных ва ўсіх адносінах (Я. Крук).
5) Рэаліст у рэальным жыцці, беларус вялікі фантаст і летуценнік у
марах (У. Караткевіч).
80
1) Нарэшце ў майстэрні зявіўся і механік - яшчэ зусім малады хлопец
(У. Дамашэвіч).
2) Мясцовы майстар-ювелір Лазар Богша зрабіў для Ефрасінні [По-
лацкай] свой славуты крыж - неацэнны помнік старажытнабеларускага
а
мастаптва (У Арлоў).
ов
3) Юр'я, ці Юрый, Ягорый, - старадаўняе гадавое свята земляробчага
еш
календара (А. Ліс).
4) Вялікі ўплыў на станаўленне Кастуся [Каліноўскага], як асобы,
л
Ку
зрабіў ягоны старэйшы брат Віктар - выдатны знаўца гісторыі Беларусі і
адзін з лідараў рэвалюцыйнай арганізацыі (Я. Янушкевіч).
А.
5) У Пінску працавала слаўная дачка беларускага народа, Вера Хару-
А.
жая ("Роднае слова").
и
ен
7. Адзначце сказы, у якіх прапушчаны знакі прыпынку пры пры
им
датках:
1) Восень прала кужаль тонкі - павуціння белы лён (Я. Колас).
ГУ
2) Царква прымеркавала да старажытных каляд рэлігійныя святы Раж-
М
ство, ці нараджэнне Хрыста і Вадохрышча (А. Гурскі).

и
3) Сам педант у жыцці Гукан здзіўляўся, адкуль у гэтага вясковага

ек
хлопца такая звышакуратнасць (I. Шамякін).

т
ио
4) Яшчэ праз паўгадзіны прыйшоў Ю зік па мянушцы Гром (А. Чар-

нышэвіч).
бл
5) Я к гуманіст і прыхільнік разняволення чалавека, Будны крытыка-

би
ваў тыранію, адмаўляў пэнзуру, абураўся фактамі фізічнай расправы над

в
іншадумцамі (С. Падокшын).

хи

ар
знакі прыпынку:
й
1) I ніякая кніга не дасць вам таго, што на ўласныя вочы бачыў я _

ны
Андрэй Беларэцкі _ чалавек дзевяноста шасці год (У. Караткевіч).

он
2) Покуць _ ці чырвоны кут _ - найбольш шаноўнае месца ў хаце _

р
асвечанае ўстойлівай традыцыяй духоўнага жыпця (В. Цітоў).

кт
3) Паўлюка Труса _ як сапраўднага нацыянальнага паэта-патnыёта _

ле
не магла не хваляваць тэма Заходняй Беларусі (Р. Няхай).

Э
4) Абрад царкоўнага хрышчэння _ як афіцыйны абрад далучэння но-

ванароджанага да праваслаўнай веры _ адбываўся ў адзін з нядзельных
дзён у першыя два-тры тыдні нараджэння дзіцяці (Т. Кухаронак).
5) На падвор'е князя _ Рагвалода Свіслацкага _ прыпоўз, прабіўся праз
снежныя сумёты вялікі абоз зімніх гасцей _ кіеўскіх купцоў (Л. Дайнека).
81
9. Адзначце сказы, у якіх выдзеленыя курсівам словы абавязкова трэ
ба пісаць праз злучок:
1) Ю р'я/заступнік быў і святам пастухоў (А. Ліс).
2) Доўгімі вякамі стаяў дуб/асілак у самай добрай згодзе з суседам
Нёманам (Я. Колас).
3) Кукавала зязюля ў зялёным лесе, гадавала матуля дачушку/Алесю
(Я. Купала).
а
ов
4) Т ак спявала Алеся/дзяўчына, а ў грудзях хвалявалася гора (М. Т анк).
еш
5) Добра ў полі: волі многа і прастору/шырыні... (Я. Колас)
л
Ку
Высокі акамянелы вал1 зарослы высмаленай ад сонца травой2 і выш-
чарблены мінамі непрыяцеля3 як раней4так і цяпер5 горда трымае на сваіх
А.
магутных плячах даўніну (У. Галубок).
А.
и
ен
АДАСАБЛЕННЕ ДАПАЎНЕННЯЎ І АКАЛІЧНАСЦЕЙ.
АДАСАБЛЕННЕ ЎДАКЛАДНЯЛБНЫХ им
ГУ
І ДАЛУЧАЛБНЫХ ЧЛЕНАЎ СКАЗА
М
и
Варыянт 1
ек
1. Адзначце сказы, у якіх ёсць адасобленыя акалічнасці (улічыце,

т
ио
што знакі прыпынку не расстаўлены):

бл
1) Едучы з работы дадому Высоцкі таксама спыніўся каля бярозак

би
(А. Кулакоўскі).
2) Адгрымелі ліпеньскія і жнівеньскія навальніцы гучна адспяваўшы
в
хи
песні лету (Я. Колас).

3) Нумар тэлефона я запомню і не запісваючы (В. Гігевіч).
ар
4) Спорна і не спыняючыся ліў дождж (У. Караткевіч).

й
5) Гуляючы розуму не прыдбаеш (Прыказка).

ны
2. Адзначце сказы, у якіх няма адасобленых акалічнасцей (улічыце,

он

р
1) Сціхнуўшы на хвіліну вецер накідваецца на дрэвы з новай сілай

кт
ле
(з часопіса "Родная прырода").

2) Нізкія воблакі шчодра пасыпаўшы снегам зямлю падняліся вышэй
Э
(Я. Колас).
3) Стары пайшоў нават не адпачыўшы як след (К. Чорны).
4) Дзед Талаш ідзе не спяшаючыся (Я. Колас)
5) Белкі спрытна зрываюць сухія шышкі ды спяшаючыся нясуць іх у
свае гнёзды (А. Якімовіч).
82
3. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры акалічнасцях пастаў-
1) Праз момант промні чырвонага сонца зазіхацелі на пабеленай тра
ве, надаючы ёй надзвычайную прыгажосць (Я. Крамко).
2) Асабіста я мог бы жыць прыпяваючы (М. Даніленка).
3) Ён не гаварыў, а махаючы рукамі, крычаў у натоўп (П. Пестрак).
4) Паліцаі трывожна пераглянуліся, а пачуўшы першыя выстралы, хутка
а
ов
пакінулі вёску (М. Лынькоў).
еш
5) Крыжаносцы не без падставы бачылі ў Давыдзе Г арадзенскім свай-
го найбольш небяспечнага ворага і не маючы мопы знішчыць яго, выра-
л
Ку
шылі адпомсціпь інакш (М. Багадзяж).
4. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пастаўлены правільна:
А.
А.
1) !рына не проста чытала вершы, а, расхваляваўшыся, смакавала кож-
нае слова, кожны радок.
и
ен
2) Конь хадзіў па абочыне дарогі і нягледзячы на страляніну спакойна
им
шчыпаў траву (К. Чорны).
3) Ляціць над ляснымі далямі, лунае ў месячным святле то заміраючы
ГУ
на ветры, то зноў ажываючы хор высокіх дзявочых галасоў (М. Ракітны).
М
4) Роўна а шостай гадзіне Міша ступіў у кабінет і нібы хвалячыся дак-

и
ладнасцю, далажыў, што народ чакае (I. Мележ).

ек
5) Самалёт, даляцеўшы да лесу, павярнуў назад і, зніжаючыся, пачаў

т
ио
набліжацца да возера (М. Гамолка).

бл
коскі:
би
1) Жытнёвыя хвалі збягалі з узгорка _ набягалі адна на адну і _ раз-

в
біваючыся ў нізіне _ адступалі назад _ заспакоеныя на нейкі момант (I. Ш а

хи
мякін).
ар
2) Калі-нікалі _ ў выхадныя або святочныя дні _ да кар'ера прыходзіў

й
Сямён _ высокі худы мужчына з адзінаю рукой-клюшнёй... (В. Быкаў).

ны
3) У самым каньку [палаткі] матава свяцілася невялікая _ з грывенік_

он
дзірачка _ нядаўна прапаленая вугальком з кастра (В. Быкаў).

р
4) Чайкі гуртам лятаюць над люстранай вадою _ калі-нікалі пікірую-

кт
чы на спажыву _ або садзяцца на вільготної _ вылізаны прылівам _ пясок _

ле
толькі імі затупаны, пацярушаны іхнімі пёрцамі (Я. Брыль).

Э
5) Але і сядзець _ склаўшы рукі _ ды слухаць скаргі _ ды бедаваць -

таксама не метад (I. Мележ).
1) Я _ ашаломлены _ стаяў _ слухаў _ утаропіўшыся поглядам у дзяў-
чыну, якая трымала ў руках прыгожую жалейку (А. Савіцкі).
83
2) А вада бурліць унізе _ гамоніць _ несучы вялізныя сосны і алешы-
ны _ вырваныя дзесьці з карэннем (М. Ваданосаў).
3) Паклаўшы косы пад пакос і _ ўцёршы лоб і потны нос _ касцы пад-
селі к кусту (К. Крапіва).
4) Сонца _ зрабіўшы свой штодзённы кругабег _ апусцілася зусім нізка
_ і _ стаміўшыся _ пачало хіліцца на захад (Б. Сачанка).
5) Пятро Сыч уздрыгануўся _ пачуўшы добра знаёмы голас _ і _ не
а
ов
азіраючыся _ рынуўся да патравы (М. Паслядовіч)
еш
7. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры дапаўненнях пастаў-
л
Ку
1) Алена мусіла выйсці на працу замест хворай сяброўкі.
2) Сямён жа не прэтэндаваў ні на што апроч хіба шклянкі віна ды
А.
кароценькай увагі да яго апавяданняў пра перажытае мінулае (В. Быкаў).
А.
3) Увесь дзень за выключэннем перапынку на абед і снеданне быў прыз-
и
ен
начаны агляду калгаснай гаспадаркі.
им
4) Нешта было ў вачах дзяўчыны і акрамя прыгажосці (А. Чарнышэвіч).
5) У такіх жанчын, як Вольга, акрамя мацярынскага эгаізму ёсць яшчэ
ГУ
інтуіцыя і мудрасць (I. Шамякін).
М
8. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры ўдакладняльных чле

и
нах сказа пастаўлены правільна:

ек
1) Толькі тут, на мокрай сцежцы я змог добра разгледзець гэты дом-

т
ио
палац (У. Караткевіч).

бл
2) Я на [Марыя] міла ўсміхнулася на развітанне і хуценька выйшла

праз незагароджаны, без веснічак, выхад на вуліцу (В. Быкаў).
би
3) Яшчэ зранку на другі дзень па Заборцах панеслася гутарка аб Сцёп-

в
ку (Я. Колас).
хи
4) Калісьці тут, каля Друці, паміж лясоў дрымучых, паўсотні згорбле-

ар
ных хацін стаяла па-над кручай (X. Жычка).

й
5) Тут, у Ліпаўцы, была хвацкая зямля: чарназём з чарназёмаў (С. Алек-

ны
он

р
1) Высока, у сінім бязвоблачным небе, плыве яркае сонца, шчодра лье

кт
на зямлю сваю цеплыню і святло (I. Навуменка).

ле
2) У той самы вечар гадзін каля дзесяці я ляжаў, схаваўшыся ў здзічэ-

Э
лым невысокім бэзе і высокай траве якраз каля паваленай агароджы (У Ка-
раткевіч).
3) Рака пракапала сабе новае рэчышча там, на лугавым беразе, пакі-
нуўшы тую абмялелую, але чыстую, не зарослую травою, старыцу (I. Ша-
мякін).
84
4) Пад стрэшкай пчол гамоніць рой, ды так ціха, ды так глуха! (Я. Колас).
5) Адтуль, аж з-пад самых хмар,падалі на зямлю нечыя крыкі, не то
заклікаючы чалавека паляцець за сабою, не то просячы ў яго дапамогі
Але тут1 на самым краі светлай баравіны2 было суха, цёпла ад зямлі3
а
нагрэтай сонцам4 густа ўсыпанай шорсткім шыголлем і кволымі лусач-
ов
камі маладой5 сасновай кары (М. Стральцоў).
еш
Варыянт 2
л
Ку
1. Адзначце сказы, у якіх ёсць адасобленыя акалічнасці (улічыце,
А.
А.
1) Над гарамі ўспаўзла вялізная чорная хмара засцілаючы бледна-цьмя-
и
нае неба (Э. Самуйлёнак).
ен
2) Белыя маланкі ўзразаючы цяжкую муць хмары ўспыхвалі раз-по-
им
раз (Э. Самуйлёнак).
3) Ці даўно быў падшыванцам, а цяпер вырас на лес гледзячы (М. Лынь-
ГУ
коў).
М
4) Сястра ў паліклініцы нават клінічныя карткі перабірае стоячы на-

и
ек
ват на тэлефонныя званкі адказвае не прысеўшы: багата клопату (Ф. Ян-

т
коўскі).
ио
5) Нягледзячы на добры ранішні настрой Лемяшэвіча апанаваў не-

бл
асэнсаваны смутак (I. Шамякін).

би
2. Адзначце сказы, у якіх няма адасобленых акалічнасцей (улічыце,

в

хи
1) Пайшоў Амелька нос павесіўшы каб лішняй звягі не чуць (М. Лынькоў).
ар
2) Крушынскі гаварыў ціха і не пазіраючы на госця (3. Бядуля).

й
3) Раніцай ішоў па сцежцы стары лось і убачыўшы наперадзе бярозку

ны
якая перагарадзіла дарогу спыніўся (Р. Iгнаценка).

он
4) Нягледзячы на позні час ніхто з пасажыраў не спаў (I. Шамякін).

р
5) Апрануўшыся ў зялёны ўбор цвітудь беластволыя дрэвы (А. Курскоў).

кт
3. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры акалічнасцях пастаў-

ле
Э
1) Я паеду туды, хіба што адчуўшы, што гэта надзвычай неабходна.

2) Дняпро пячэ між высокіх берагоў спакойна і ўпэўнена, вымываючы
з-пад адхонаў пясок, адкрываючы часам для вачэй чалавечых тое, што сам
жа раней схаваў ад іх: наздраватыя вапнякі, чырвоныя з ліловым адценнем
пліткі жалезняку і векавечныя, варажскіх часоў, дубы (У. Караткевіч).
85
3) Майскі ветрык страсаючы суквецці-каташкі клубіць пылком у пры-
гожа прыбраных, бы да свята, зялёных кронах (А. Курскоў).
4) Прыходзілася вяртацца з разведкі, і не атрымаўшы ніякіх звестак
(В. Быкаў).
5) Прыняўшы хрысціянскае імя Анастасія, яна [Рагнеда] жыла ў ма-
настыры да канца сваіх дзён, пакінуўшы пра сябе памяць гордай і свабода-
любівай князёўны-палачанкі (У Бутрамееў).
а
ов
еш
1) За выключэннем некаторых раёнаў Палесся, беларускую хату ніколі
не беляць знадворку, толькі ўнутры (У. Караткевіч).
л
Ку
2) Акрамя сейнера, у моры відаць было яшчэ два судны (У Караткевіч).
3) Замест знаёмай хаты з высокім комінам, я ўбачыў папялішча.
А.
4) Замест адказу, матчыны пальцы знаёмяцца з Міколкавым вухам
А.
(М. Лынькоў).
и
ен
5) У качарэжніку замест чапялы і вілак стаяла на табурэце ацынкава-
им
нае вядро з вадою (М. Паслядовіч).
ГУ
коскі:
М
1) Магутны гук загрымеў у гарах _ распадаючыся на асобныя грозныя

и
акорды _ сціхаючы і _ паўтараючыся (Э. Самуйлёнак).

ек
2) Адны толькі дружныя шпакі _ павыводзіўшы дзяцей _ зляталіся ў

т
ио
велічэзныя гурты, ляталі над палямі _ то збіваючыся ў густыя чорныя кучы

_ то рассыпаючыся ў паветры празрыстымі сеткамі (Я. Колас).
бл
3) Збіраліся на Вялікдзень самыя рухавыя, вясёлыя, няўрымслівыя

би
аднавяскоўцы і _ прыгожа спяваючы _ разам з гарманістам хадзілі ад хаты

в
да хаты (С. Давідовіч).

хи
4) Рыгор доўга шукаў выхад, а _ знайшоўшы _ весела ўсміхнуўся і

ар
выйшаў з кватэры (Ц. Гартны).

й
5) I тчэ _ забыўшыся _ рука _ заміж персідскага ўзору _ цвяток радзі-

ны
мы - васілька (М. Багдановіч).

он

р
коскі:
кт
1) Дабранега _ накінуўшы на плечы кажушок _ выбегла на цёмны двор

ле
_ палахліва азіраючыся _ паставіла гліняную міску з купцёю ля глухой сцяны

Э
церама (Л. Дайнека).

2) Высока ў блакіце _ ў раскошнай ляноце _ плывуць, як кавалачкі
ваты, невялікія рэдкія аблачынкі (Я. Брыль).
3) Лена апраўдвае сваіх выхаванцаў _ нават хлопцаў, усіх _ за выклю
чэннем Толіка Ш арэйкі (Я. Брыль).
86
4) Але цяпер _ гледзячы на строгі цвёрды твар маладой жанчыны _ на
валасы яе _ сабраныя на патыліцы _ ён адчуваў _ акрамя вострага сораму
_ яшчэ і незразумелую радасць (В. Iпатава).
5) Палессе - самабытны край, а _ пазнаёміўшыся з ім _ яго нельга не
палюбіць (У. Краўчанка).
7. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры дапаўненнях пастаў-
а
ов
1) Апроч мяне, была ў маці яшчэ дачка - мая сястра старшая (В. Быкаў).
еш
2) Дзед сядае на калоду і, заместа барышу, дае сальца малышу (Я. Ко-
лас).
л
Ку
3) Акрамя кветак, для абрадавых вяночкаў на Купалле дбайныя гаспа-
дыні і добрыя знаўцы народнай медыпыны збіраюць розныя лекавыя тра
А.
вы (I. Швед).
А.
4) Замест густой пушчы, растуць зеленакосыя сады.
и
ен
5) Замест чамадана, лепш узяць дарожную сумку.
им
8. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры ўдакладняльных чле
нах сказа пастаўлены правільна:
ГУ
1) Уся яго [Агеева] астатняя маёмасць была на вуліцы, каля вогнішча і
М
палаткі (В. Быкаў).

и
2) Я высунуў за ім [Малым Чалавекам Балотных Ялін] галаву і паба-

ек
чыў, што гэта істота з малпячым спрытам ідзе па вузкім, у тры пальцы
т
ио
карнізе (У. Караткевіч).

3) Пад паветкаю, насупраць хатніх акон ляжаў лом (К. Чорны).
бл
4) За домам стаялі вялізныя, вышэй чалавека, ужо засыхаючыя лопухі

би
в
5) Там, за лясамі, ёсць цёплыя лугі, кветкі, буслы на дрэвах (У. Карат-
хи
кевіч).
ар

й
1) Маўчаць звычайна, толькі сплючы (X. Шынклер).

ны
2) Трэба зразумець сутнасць перабудовы грамадскай свядомасці, а, зра-

он
зумеўшы гэта, не задавальняцца толькі заклікамі да яе (3. Бадзевіч).

р
3) Трэба зразумець сутнасць перабудовы грамадскай свядомасці, а, зра-

кт
зумеўшы гэта, уключыцца ў актыўную барацьбу за яе (3. Бадзевіч).

ле
4) Лагуновіч асабіста аіледзеў, і не адзін раз кожную машыну (I. Мележ).

Э
5) Ніякая іншая птушка, нават праслаўлены салавей, не можа параў-

нацца ў спевах з лясным жаваранкам (Я. Колас).
На дварэ каля самай будкі1 замест стала2 стаяў высокі3 гладкі4 дубовы
пень5 з роўна абрэзаным верхам (Я. Колас).
87
ЗНАКІ ПРЫПЫНКУ ПРЫ ЗВАРОТКУ,
ПРЫ ПАБОЧНЫХ І ЎСТАЎНЫХ КАНСТРУКЦЫЯХ
Варыянт 1
1. Адзначце сказы, у якіх трэба выдзеліць коскамі пабочныя канст-
рукцыі:
а
1) Нарэшце нос чоўна дакрануўся да берага (Я. Маўр).
ов
2) Першыя мае ўражанні ад навакольнага свету аднак звязаны з возе-
еш
рам (В. Быкаў).
л
3) Ён [Сымон Будны] заклікаў усіх грамадзян паважаць дзяржаўныя
Ку
законы шанаваць бацькоўскую зямлю і матчыну мову сумленна выконваць
А.
свае абавязкі ўрэшце жыць паводле Божых законаў (С. Падокшын).
А.
4) Такіх навальніц з перунамі нават старыя людзі не помнілі на сваім
и
вяку (А. Рыбак).
ен
5) Звычайна зранку лагодна свяціла сонца. Аднак пасля абеду ў пры-
им
родзе многае мянялася (А. Рыбак).
2. Адзначце сказы, у якіх выдзеленыя курсівам словы з 'яўляюцца па-
ГУ
бочнымі і іх трэба выдзеліць коскамі:
М
1) Невыпадкова сакавік часам называюць месяцам святла (з часопіса

и
"Родная прырода").
ек
2) Старыя шпакі відаць практыкавалі маладых у лятанні (Я. Колас).

т
ио
3) Там відаць зялёненькія стужкі лёну (Я. Колас).

бл
4) Позняй восенню нават днём тр^імаюцпа прыцемкі ў лесе (В. Хліманаў).

би
5) Свята здавалася было яшчэ наперадзе (Я. Сіпакоў).

в
хи

1) Стала вядома што ў мінулым камяні ўшаноўвалі, як святых (Э. Ляўкоў).
ар
2) На шчасце ніякім турэмшчыкам яшчэ не ўдалося закратаваць акно

й
памяці (У. Арлоў).

ны
3) Здаецца што менавіта замак з'явіўся тут [у Міры] першым, а потым

он
навокал пасяліліся людзі (з часопіса "Роднае слова").

р
4) Над Альбуппю ў гэты міг здаецца сам я белым воблакам плыву

кт
ле
(М. Маляўка).
5) Садок быў праўда невялічкі (Я. Колас).
Э
4. Адзначце сказы, у якіх правільна пастаўлены знакі прыпынку пры

пабочных канструкцыях:
1) Чытаць творы Я на Скрыгана без хвалявання, відаць, немагчыма
(Л. Ламека).
2) Такі старанної гэты Кох, аднак, і ён нечага не дагледзеў (М. Лынькоў).
88
3) Начны сонны вецер пах мокрай травой і, здавалася, ладанам (Л.
Дайнека).
4) Здарэнне з Максімам не аддаліла ад яго Веру, а, наадварот, зблізіла
(М. Машара).
5) Нарэшце, калону прывялі да казармы ў горадзе Курску (I. Дуброўскі).
5. Адзначце сказы, у якіх трэба ставіць коскі на месцы ўсіх пропускаў:
а
1) Хутчэй за ўсё ліст даслалі з Яноўскага наваколля _ а _ можа _ з
ов
павятовага мястэчка (У. Караткевіч).
еш
2) Мабыць _ нідзе гэтак молада не адчуваецца вясна, як у бярозавых
л
гаях, калі лісце светлае і _ здаецца _ цёплае сваім зялёным цяплом (А. Жук).
Ку
3) Цяпер ён _ мусіць _ ехаць, бо Дубейка ў старасты яго _ напэўна _
А.
чакае (Я. Колас).
А.
4) Я стаяў _ якраз _ пасярэдзіне адчыненай брамы, якую _ аднак _
и
сцярожкая варта гатовая была зачыніць перад незнаёмцамі (В. Iпатава).
ен
5) Вада ў Нёмане не ідзе _ а _ здаецца _ бяжыць.
им
6. Адзначце сказы, у якіх трэба выдзеліць знакамі прыпынку ўст аў-
ныя канструкцыі:
ГУ
1) Паводле народных вераванняў Мікола выступае заступнікам земля-
М
роба клапоціцца пра ўраджай (А. Ліс).

и
ек
2) Быстранка так называлася невялікая рачулка ціха плыла сярод алеш-

т
ніку і вербалозу (У. Краўчанка).

ио
3) 3-пад белай хусткі відаць завязанай наспех звісалі на плечы цёмныя

бл
валасы (П. Пестрак).

би
4) Думаў Васіль пра Косціка які так удала налучыўся і хто б мог ска-
заць загадзя так дапамог (I. Мележ).
в
хи
5) Хто такая гэта Блакітная Жанчына, якая мараю знікла ў ночы, калі
ар
яе двайнік зусім нясхожы двайнік мірна спаў у пакоі? (У. Караткевіч).

7. Адзначце сказы, у якіх выдзеленыя курсівам словы з'яўляюцца
й
ны
ўст аўнымі і іх трэба выдзеліць дужкамі:

он
1) Калісьці над возерам ля вёскі Белякоўшчына стаяў маёнтак пана

р
Рудаміна дарэчы, славутырод часоў Вялікага КнястваЛітоўскага, у якім

кт
колькі год мясцілася школа (В, Быкаў).

ле
2) Вада пад камень пад ляжачы гавораць лю дзі не бяжыць (3. Бядуля).
Э
3) Ды нават і тады, калі Мележ смяяўся ад усяе душы, з ягонага твару

во дзіва! Не знікала напружанасць думкі (А. Асіпенка).
4) Я пахітаў дошку ў задняй сценцы шафа стаяла, засунутая ў нішу
сцяны, пакруціў усё, што магчыма было круціць (У. Караткевіч).
5) Так было не сумняваюся і з Мележам (Н. Гілевіч).
89
ўст аўны х канструкцыях:
1) Дзед (як нам здалося) меў сёння добры настрой (Б. Сачанка).
2) Чалавек у паліто (Рытвінскі) паварушыўся ў крэсле, усеўся лепш
(С. Баранавых).
3) Справа (як вы бачыце) у тым, што чалавек любіць жыць і працаваць
у спрыяльных умовах (П. Кавалёў).
а
ов
4) Мелодыя купальскіх песень (гэта чулася ў кожным яе адценні) ішла
еш
з самой глыбіні вякоў (А. Ліс).
5) У адным сяле (не важна - дзе) хадзіў баран у чарадзе (К. Крапіва).
л
Ку
9. Адзначце сказы, у якіх няправільна пастаўлены знакі прыпынку:
1) Нарэшце, рыжы (відаць, старшы з іх) падняў галаву і ўставіўся ў
А.
А.
Саўку пранізлівымі лупатымі вачыма (Я. Колас).
2) 0 , Радзіма, табою напоўнена сэрца да краю (П. Панчанка).
и
ен
3) Божа, паспагадай усім: і магутнаму, і слабому, і відушчаму, і сляпо-
им
му, каб у згодзе жылося ім (Р. Барадулін).
4) 0 й ты, вецер неспакойны! Дзьмеш ты безустанку (Я. Колас).
ГУ
5) Дзень добры, скульптар, як жывеш, ты, дружа? (А. Звонак).
М
10. Устанавіце адпаведнасць паміж сказамі і прычынамі паста-

и
ноўкі неабходных на месцы пропускаў знакаў прыпынку.

ек
А: Крынічкі _ ціхія крынічкі _ як я люблю 1. Коскамі выдзяляецца

т
ио
вас, як люблю! (К. Кірэенка). зваротак.

Б: Мост не знае _ адкуль яму знаць? _ што 2. Коскамі выдзяляецца
бл
не будзе Пятлянка пад ім булькатаць пабочная канструкпыя.

би
(А. Куляшоў). 3. Дужкамі (або працяж-

В: Сцепанідзе _ відаць _ надакучыла чакаць нікамі) выдзяляецца
в
хи
(А. Асіпенка). ўстаўная канструкпыя.

Г: Бадай _ ля самага акна расце вялікая 4. Знакамі прыпынку не
ар
бяроза (В. Вольскі).______________________ выдзяляецца._________

й
ны
Варыянт 2
р он
1. Адзначце сказы, у якіх трэба выдзеліць коскамі пабочныя канст-

кт
рукцыі:
ле
1) Відаць насоўвалася навальніца (У. Караткевіч).

Э
2) Велічэзная бяроза ўзнімалася і над дарогай і здавалася над усім ле

сам (К. Чорны).
3) Дарога з узгорка была добра відаць (Э. Самуйлёнак).
4) У нас па шчырасці добрыя лясы (П. Глебка).
5) Размова была па шчырасці (У. Краўчанка).
90
1) Кветкі відаць адчувалі дождж (Я. Сіпакоў).
2) Што ж мне мож а быць больш за Радзіму любімую міла? (П. Пан-
чанка).
3) У гэты дом, у гэты клас напэўна я зайду яшчэ не раз (К. Кірэенка).
4) Няма бадай па багаццю ўбораў прыгажэй пары года, чым восень
а
ов
(Р. ^наценка).
еш
5) Такія корчмы-станцыі Мінскі тракт меў бадай праз кожныя дзесяць
метраў (3. Бядуля).
л
Ку
А.
А.
1) Так напрыклад выйшла на людзі легенда пра Машэку (У. Карат-
кевіч).
и
ен
2) Я паляваў менавіта за другой групай легенд (У. Караткевіч).
им
3) Вы вядома ведаеце, што стагоддзі два-тры таму срэбная і залатая
пасуда на Беларусі была пераважна нямецкай работы, вывезеная з прусаў
ГУ
М
4) Я к на грэх адзіны за ўвесь дзень апошні прамень сонца прабіўся ў

и
акно і зайграў у шкле запаліў у ім дзясяткі рознакаляровых агеньчыкаў

ек
т
ио
5) Была ўжо глыбокая ноч, месяца не было відаць за хмарамі (У. Ка-
раткевіч).
бл

би
пабочных канструкцыях:
в
1) Самае галоўнае, яны прыязджалі да палаца Яноўскіх у тую ноч

хи
ар
2) Менавіта, у гэтым маўчанні і было самае жахлівае (У. Караткевіч).

й
3) Дарэчы, я спадзяваўся адшукаць там які-небудзь стары план дома,

ны
каб пасля распачаць метадычныя пошукі (У. Караткевіч).

он
4) Маці абяцала прыехаць з горада рана, аднак, затрымалася (Я. Брыль).

р
5) Бацька, аднак, ніколі не быў шчодрым на пахвалу (Я. Брыль).

кт
5. Адзначце сказы, у якіх трэба ставіць коскі на месцы ўсіх пропус-

ле
каў:
Э
1) У дзеда Талаша _ прызнацца _ стрэльба ёсць, і схавана яна _ якраз

_ у лесе (Я. Колас).
2) Мы доўга чакалі бацьку, і ён _ нарэшце _ прыйшоў (М. СтральцоУ).
3) Кажуць, што не месца ўпрыгожвае чалавека _ а _ наадварот _ чала
век упрыгожвае месца (Я. Радкевіч).
91
4) Быць самім сабой - ужо рыса, якая сведчыць аб цэльнасці _ а _
значыць _ аб гарманічнасці (В. Вітка).
5) Валя _ як _ мабыць _ ведаеш _ прыедзе толькі заўтра (I. Шамякін).
6. Адзначце сказы, у якіх трэба выдзеліць знакамі прыпынку ўст аў-
ныя канструкцыі:
1) Што паробіш на старасці год чалавек робіцца балбатлівы (У Караткевіч).
а
2) Не гадзіну а магчыма дзве ці тры чакаў ён поезда (Я. Сіпакоў).
ов
3) Рана была не вельмі сур'ёзная пашкодзіла трохі левую руку, так што
еш
ў шпіталі давялося паляжаць нядоўга (У Шахавец).
4) Міхал навошта ўжо таіпца? любіў-такі павесяліцца (Я. Колас).
л
Ку
5) Учора як вы ведаеце ўвесь дзень ішоў дождж (П. Галавач).
7. Адзначце сказы, у якіх выдзеленыя курсівам словы з'яўляюцца
А.
ўст аўнымі і іх трэба выдзеліць дужкамі:
А.
1) Паглядзеўшы на гадзіннік да адыходу поезда заставалася хвілін
и
ен
трыццаць пяць, пасажыр спакваля пайшоў у буфет (I. Гурскі).
им
2) Узваліўшы на насілках параненых іх было чацвёра, узвод Аляксея
Заспіцкага адступіў (Б. Сачанка).
ГУ
3) Настрой у людзей заўваж ыў Туравец быў прыгнчаны, усіх непакоі-
М
ла няўдача (I. Мележ).

и
4) Брэст я к сцвярджаюць археолагі ўзнік на тэрыторыі племяннога

ек
аб'яднання дрыгавічоў (Г. Далідовіч).

т
ио
5) Слёзы адкуль яны браліся? Нястрымна лінулі з вачэй (Т. Хадкевіч).

бл
ўст аўны х канструкцыях:

би
1) Узваліўшы на насілкі параненых - іх было шасцёра, узвод Аляксея

в
Заспіцкага адступіў (Б. Сачанка).

хи
2) Некалі - пра гэта Ю ля чула і ад дзеда, і ад бабы - Віць была вялікая,

ар
магутная рака (Б. Сачанка).

й
3) Валерыя, так звалі дзяўчыну, слухала мяне ўважліва, часам, здава

ны
лася, недаверліва (А. Бутэвіч).

он
4) Важна ступаюпь кароўкі, жуючы жуйку - жвачку (Я. Колас).

р
5) Каля ручая, што ўпадае ў раку - яна завецца таксама Старыца, -

кт
у маладым бярэзніку стаяла невялікая драўляная царква (Т. Хадкевіч).

ле

Э
1) Прабачце мне, шаноўныя чытачы, што я не магу прайсці міма нівод-

нага пакоя, каб не распавясці пра яго (У. Караткевіч).
2) 0 край мой любімы, як многа прыволля, і думам, і прапы бяскрайні
прастор (А. Русак).
3) Ах, ты, сонца, абагрэй промнямі сваімі (Н. Мацяш).
92
4) Эх вы, дарогі жыцця, што там за вамі ў далі? (М. Танк).
5) 3 табой, Радзіма з далі ў даль я цераз усе ішоў франты (П. Прыходзька).
10. Устанавіце адпаведнасць паміж сказамі і прычынамі паста-
ноўкі неабходных на месцы пропускаў знакаў прыпынку.
А: Магчыма _ камусьці будзе цікава 1. Коскамі выдзяляецца зваротак.
(У. Караткевіч). 2. Коскамі выдзяляецца пабочная
Б: Дзень _ бадай _ ужо канчаўся канструкпыя.
а
ов
(К. Чорны). 3. Дужкамі (або прапяжнікамі)
В: Абаяльнасць асобы Клімука _ выдзяляецца ўстаўная
еш
сапраўды _ незвычайная (М. Гіль). канструкпыя.
л
Г: У летні поўдзень _ была спёка _ 4. Знакамі прыпынку не
Ку
выходзіць рой, снуе высока (Я. Колас). выдзяляецца.__________________
А.
А.
и
ЗНАКІ ПРЫПЫНКУ
ен
ПРЫ ПАРАЎНАЛЬНЫХ КАНСТРУКЦЫЯХ
Варыянт 1 им
ГУ
1. Адзначце сказы, у якіх трэба выдзеліць коскамі параўнальныя
М
канструкцыі:
и
ек
1) Я паціху ішоў міма, а хлопчык нібы той сланечнік паварочваў сле

т
дам за мной свой круглы тварык (Я. Маўр).

ио
2) Стромкія сосны нібы ўслухоўваюцца і ўглядаюцца ў высокае неба

бл
(М. Стральцоў).
би
3) Авёс шамаціць галінкамі нібы адмыслова апрацаванымі каралямі

(П. Броўка).
в
хи
4) Ніхто так не адчувае набліжэння вясны як дзеці (А. Чарнышэвіч).

ар
5) Лагойск упершыню згадваецца ў пісьмовых крыніцах у 1078 годзе

як горад-крэпасць Полацкай зямлі (з часопіса "Роднае слова").
й
ны

1) Такія гарады як Лагойск Уладзімір Караткевіч называў "вялікімі
он
малымі гарадамі" (з часопіса "Роднае слова").

р
2) Абрад царкоўнага хры ш чэння__як афіцыйны абрад далучэння но-

кт
ле
ванароджанага да праваслаўнай в е р ы __адбываўся ў адзін з нядзельных

дзён у першыя два-тры тыдні пасля нараджэння дзіцяці (Т. Кухаронак).
Э
3) Людзі ішлі ды іш л і__як хвалі р ач н ы я__ абганялі адзін другога,

кудысьці спяшаліся (Я. Колас).
4) Айшэ разам з Л о л а й __як падкош аная___рухнула на прыступкі
5) Самое сонца ўзяць у рукі і __як з паходняй__ з ім ісці (Я. Купала).
93
1) Ж ы ц ц ё__як п рац яж н ік___стралою нясецца наперад, і ніколі не
будзе ў ім скончаных фраз (А. Асташонак).
2) Два такія вялікія немцы як Шылер і Г ётэ не маглі не сустрэцца
(Я. Брыль).
3) !шлі мы дадом у__як мыла з'еўшы (П. Місько).
4) У гэту хвіліну Алесь вы глядаў зусім як дзіця (У. Караткевіч).
а
ов
5) Здалёк віднелася не што інш ае як невялікая башня (М. Ваданосаў).
еш
4. Адзначце сказы, у якіх правільна пастаўлены знакі прыпынку:
1) Жыццё кожнага чалавека, як будаўшцтва новага дома: які збудуеш,
л
Ку
такі ён і будзе (А. Савіцкі).
2) Я к скаромная абрадавая страва, верашчака гатавалася часта ў дні
А.
каляндарных і сямейных свят (В. Цітоў).
А.
3) Віцебск быў вядомы са старонак летапісаў гістарычнай літаратуры,
и
як Віцепск, Відзьбеск, Віцьбеск (Л. Лыч).
ен
4) Нясвіж [падчас напалеонаўскага нашэсця] страціў сваё значэнне, як
им
знакаміты пантр культуры і мастацтва Беларусі (з часопіса "Роднае слова").
ГУ
5) На такой жа цёмна-сіняй, як і неба, вадзе струменіла серабрыстая
дарожка халоднага святла (В. Вольскі).
М

и
ек
1) У "Аповесці мінулых гадоў" Слуцк згадваецца, як адзін з гарадоў

т
Тураўскай зямлі (з часопіса "Роднае слова").

ио
2) Светлая хмарка, як ціхая думка шчасця, ціха і спакойна плыла ў небе

бл
і зараз жа хавалася ад людзей за высокімі каменнымі дамамі (Я. Колас).

би
3) За два дні жыццё Загацкага, быццам увайшло ў каляіну (А. Жук).

4) Быццам кроў, журавіны чырванеюць між лозаў (П. Броўка).
в
хи
5) Усмешка была, бы прыклееная, на Віктаравым твары (Р. Барадулін).

ар
6. Устанавіце адпаведнасць паміж сказам і правілам пастаноўкі

прапушчанага знаку прыпынку.
й
ны
А: Ні адно дрэва не шуміць так 1. Параўнальны зварот адасабляецца,

трывожна і глуха як елка таму што мае толькі параўнальнае
он
(X. Лялько). значэнне, г.зн. ёсць прадмет і аб’ект

р
Б: Гэта быў не хто іншы як параўнання.

кт
дзядзька Марцін (Я. Сіпакоў). 2. Коскамі адасабляеппа пабочны сказ.

ле
В: Часам кропля на саломцы 3 .Параўнальны зварот адасабляецца,

Э
закрышталіпь як сляза (М. Ма- таму што адносіцца да ўказальнага

шара). слова.
Г: Брэст як сцвярджаюць архео- 4. Коска ставіцца перад злучнікам як у
лагі ўзнік на тэрыторыі племян- спалучэнні не хто іншы, як.
нога аб’яднання дрыгавічоў 5. Коскамі адасабляеппа даданая част
(Г. Далідовіч)._________________ ка складаназалежнага сказа.__________
94
7. Устанавіце адпаведнасць паміж сказам і тлумачэннем адсут-
насці знаку прыпынку пры параўнальных канструкцыях.
А: Цэлы тыдзень дождж ліў 1. Коска не ставіцца перад параунальным
як з вядра (В. Быкаў). злучнікам, які ўваходзіць у склад фразеа-
Б: Шчокі быццам раскве- лагізма.
чаны макам (П. Броўка). 2. Коска не ставіцца, таму што паnаўналь-
В: Заўвага была зроблена ны зварот з’яўляеппа акалічнасцю спосабу
а
нібы жартам (А. Кулакоў- дзеяння.
ов
скі). 3. Коска не ставіцца перад параунальным
еш
Г: Дзяўчына як дзяўчына. злучнікам, які ўваходзіць у склад выказ-
л
ніка.
Ку
4. Коска не ставіцца перад параунальным
злучнікам, які мае значэнне “ў якасці”.
А.
5. Коска не ставіцца, таму што абедзве
А.
часткі параунальнага зварота змяшчаюпь
и
аднолькавыя словы.____________________
ен
им
або адсутнасці знакаў прыпынку пры параўнальных канструкцыях.
ГУ
А: Стала светла амаль як 1. Коска не ставіцца перад параўнальным
М
днём (X. Лялько). злучнікам, які ўваходзіць у склад фразеала-

Б: Начамі што яблыкі па- гізма.
и
ек
даюць зоры (П. Броўка). 2. Коска не ставіцца перад параўнальным

т
В: Васька сядзеў як на злучнікам, які мае значэнне “ў якасці”.

ио
іголках (М. Лынькоў). 3. Коскамі адасабляецца даданая параўналь-

бл
Г: Слабенькім голасам як у ная частка.

рэшаце нядужыя кураняткі 4. Параўнальны зварот адасабляецца, таму
би
ціўкалі сініцы (В. Адам- што мае толькі параўнальнае значэнне, г.зн.
в
чык). ёсць прадмет і аб’ект параўнання.

хи
5. Коска не ставіцца, таму што параўнальнаму

ар
звароту папярэднічае часцща.______________

й
9. Адзначце нумары пропускаў, дзе трэба паставіць коскі.

ны
У традыцыйнай культуры беларусаў зямля ўспрымалася1як родны кут2

он
родная старонка3 Радзіма4 як месца часовага існавання на гэтым свеце5 і як

р
магіла - месца вечнага спачыну (Я. Крук).

кт

ле
Выходзяць і будуць выходзіць кнігі1 выкананыя на самым высокім

Э
паліграфічным узроўні2напісаныя самымі выдатнымі майстрамі слова, але3

адціснуты ў Празе "Псалтыр"4 вечна будзе жыць у гісторыі Беларусі5 як
адна з самых дарагіх і непаўторных рэліквій (з газеты "Літаратура і мас-
таптва").
95
Варыянт 2
1. Адзначце сказы, у якіх трэба выдзеліць коскамі параўнальныя
канструкцыі:
1) Я к пастух паўночны вецер падганяе ключ гусей (М. Хведаровіч).
2) Увесь сённяшні дзень !ван быў як у тумане (М. Стральцоў).
3) Абоз расцягнуўся больш як на вярсту (Я. Колас).
а
4) Гукі даносіліся да нас як бы здалёк (I. Шамякін).
ов
5) У промнях сонца знікнуць міражы як мроі растрывожанай душы
еш
(М. Маляўка).
л
Ку
1) Збоку вербачкі к р ы в ы я __бы кабецінкі с т а р ы я ___нуднай кучаю
А.
стаяць (Я. Колас).
А.
2) Аэраплан вы глядаў__як этаж эр ка__ змайстраваная з ж эр д а к ___
фанеры і парусіны (В. Вольскі).
и
ен
3) П обач__нібы на экр ан е__ плыла другая лодка (Я. Брыль).
им
4) Ніна клалася пасля працоўнага дня і спала як забітая (В. Шабалтас).
5) Быццам п ац еркі__ірдзелі журавіны на траве (П. Прыходзька).
ГУ
М
1) Быць гэтым дзецям у палёце! I ў цішыні касмічных трас стракозы

и
__быццам верталёцікі__ ім прыгадаюцца не раз (П. Панчанка).

ек
2) Касматыя яловыя вяршыні трасліся як у шалёным танцы (Я. Колас).

т
ио
3) Міхась тры м аўся__не як сталы чалавек (Я. Колас).

бл
4) Дзяўчынка б ы ла__як водбліск сонейка на роснай траве (А. Масла).

5) Спелая гронка р а б ін ы __нібы раскошная к в етк а___заглядвала ў
би
акно (Я. Конеў).

в
4. Адзначце сказы, у якіх правільна пастаўлены знакі прыпынку:

хи
1) На !вана пазіраюць круглыя, як гузікі, вочы Веркі (М. Стральцоў).

ар
2) Коні ў стэпе, як чужыя (Ю. Свірка).

й
3) Скошаны поплаў, як вялікае футбольнае поле, прасціраўся перад

ны
вачыма (I. Шамякін).

он
4) Абодвух іх Лабановіч ведаў, як землякоў (Я. Колас).

р
5) Андрэй трымаўся са мною, як таварыш (М. Гарэцкі).

кт

ле
1) Каханне іх, нібы паводка, зганяла нагавораў хлам (Ю. Свірка).

Э
2) На Беларусі пчолы, як гусі (Народная творчасць).

3) 3 клёна, як з календара, лісты зрывае восень (А. Вялюгін).
4) Дзед пазіраў так, як горды арол (3. Бядуля).
5) Пасля такіх загадаў пра генерала пайшла пагалоска, як пра бяздушна-
га дыктатара (Я. Конеў).
96
прапушчанага знаку прыпынку.
А: Вясёлы гром нібы грукат 1. Параўнальны зварот адасабляецца,
калёс гфакаціўся па небе таму што мае толькі параўнальнае
(Я. Брыль). значэнне, г.зн. ёсць прадмет і аб’ект
Б: Прычынай пажару часта параўнання.
з’яўляецца не што іншае як 2. Коскамі адасабляецца прыдатак, які
а
гульня дзяцей з запалкамі мае дадатковае акалічнаснае значэнне
ов
(з газеты “Звязда”). прычыны.
еш
В: Ліда як сакратар камісіі пер 3.Параўнальны зварот адасабляецца,
шая села за стол (I. Шамякін) таму што адносіцца да ўказальнага слова.
л
Ку
Г: Вецер свішча так як звер 4. Коска ставіцца перад злучнікам як у
(Я. Колас). спалучэнні не што іншае, як.
А.
Д: Як правіла ў гэтых месцах 5. Коскамі адасабляецца пабочная канст-
А.
бываюць моцныя дажджы рукцыя.
и
ен
7. Устанавіце адпаведнасць паміж сказам і тлумачэннем адсут-
им
насці знаку прыпынку пры параўнальных канструкцыях.
ГУ
А: Сонца прыгравала зусім як 1. Коска не ставіцца перад параўналь-
летам (М. Парахневіч). ным злучнікам, які ўваходзіць у склад
М
Б: Бэз як быццам быў абсыпаны фразеалагізма.

и
залапіста-фіялетавымі кветкамі 2. Коска не ставіцца, таму што параў-

ек
(А. Жук). нальны зварот з’яўляеппа акалічнасцю

т
ио
В: !ван заснуў як пшашпу пра- спосабу дзеяння.

даўшы (Я. Колас). 3. Коска не ставіцца перад параўналь-
бл
Г : Усе мы стаім на варце як сал- ным злучнікам, які ўваходзіць у склад

би
даты міру (Я. Брыль). выказніка.

4. Коска не ставіцца перад параўналь-
в
хи
ным злучнікам, які мае значэнне “ў

ар
якасці”.
5. Коска не ставіцца, таму што параў-
й
нальнаму звароту папярэднічае часціца.

ны
р он
кт
ле
Э
97
або адсутнасці знакаў прыпынку пры параўнальных канструкцыях.
А: Вайна грымнула як маланка з 1. Коска ставіцца перад даданай па-
чыстага неба (М. Лынькоў). раўнальнай часткай.
Б: Разам з намі быццам ціхая песня 2. Коска не ставіцца перад параў-
плыў на лёгкіх крыллях ветру нальным злучнікам, які ўваходзіць у
спакойны шум збажыны (У. Краў- склад фразеалагізма.
а
чанка). 3. Параўнальны зварот адасабляецца,
ов
В: Леанід Нілыч успрыняў тое кеп- таму што мае толькі параўнальнае
еш
скае здарэнне як знак, папярэ- значэнне, г.зн. ёсць прадмет і аб’ект
джанне: маўляў, спыніся, будзе параўнання.
л
Ку
горай (М. Южык). 4. Коска не ставіцца перад параў-
Г: Стары кавалер як позні цвет на нальным злучнікам, які ўваходзіць у
А.
лузе (С. Лобан). склад выказніка.
А.
5. Коска не ставіцца перад параў-
и
нальным злучнікам, які мае значэнне
ен
“ў якасці”.________________________
им
ГУ
А вясновыя пялёсткі1як імгненні жыцця2 зрываюцца3 і ляцяць4 асыпа-
юцца5 усцілаюць сабою зямлю (В. Альшэўскі).
М

и
ек
Біёграфы М іхася Чарота1 гаворачы пра яго2 як пра пазта, празаіка3 і

т
драматурга4 мала казалі пра яго5 як пра чалавека.

ио
бл
би
в
хи
Ў СКЛАДАНАЗЛУЧАНЫХ СКАЗАХ
ар
Варыянт 1
й
ны
1. Адзначце сказы, паміж часткамі якіх трэба паставіць коску:

он
1) Ліпцы было прасторна і яна расла, дужэла (А. Пальчэўскі).

р
2) Дарога была пустэльная і ціхая затое лес поўніўся птушыным роз-

кт
нагалоссем (Т. Хадкевіч).

ле
3) У назве свята Грамніцы чуецца магутная сіла вясенне-летняга ста

Э
ну прыроды але святкуецца яно 15 лютага (I. Крук).

4) У чэрвені дні становядпа доўгімі і зусім кароткімі цёплыя і духмя-
ныя ночы (з часопіса "Родная прырода").
5) Толькі ледзь прыкметна пасвятлела неба і памутнелі зоркі (М. Па-
слядовіч).
98
2. Адзначце сказы, паміж часткамі якіх абавязкова трэба паставіць
працяжнік:
1) Яшчэ хвіліна і вы ўжо за горадам (Я. Сіпакоў).
2) Тут каля акна малінаўка пяе і стукае жаўна (М. Багдановіч).
3) Некалькі ўзмахаў вёсламі і лодка на сярэдзіне ракі (В. Вольскі).
4) Ы гненне і зноў усё патанала ў змроку (I. Мележ).
а
5) Няхай закончыцца холад і наступіць цяпло! (П. Місько).
ов
3. Адзначце сказы, паміж часткамі якіх не трэба ставіць знакаў
еш
прыпынку:
1) Куды ж ісці і што рабіць? (М. Багдановіч).
л
Ку
2) Ці то сонца свеціць ці то месяц ясны вам смяецца з неба весела і
шчасна (Я. Купала).
А.
3) Карацей кажучы, экзамены закончыліся і пачаліся канікулы (I. Ш а
А.
мякін).
и
ен
4) Смех і шум (I. Шамякін).
им
5) Бацька ціха пастукаў у дзверы аднак з пакоя ніхто не азваўся (I. На-
вуменка).
ГУ
4. Адзначце сказы, у якіх правільна расстаўлены знакі прыпынку
М
и
1) Толькі верхавіны соснаў гудзелі ледзь чутна, ды шалясцелі няўмоў-

ек
чныя трапяткія асіны (М. Лынькоў).

т
ио
2) Недзе гулка малаціў дзяцел, і цяжка стагнаў лясны голуб (В. Адам-
бл
чык).
3) Або птушак там не было, або яны проста не адважыліся падаваць
би
голасу (Я. Колас).

в
4) А з'ясі ты з бульбай скварку - і работа пойдзе шпарка (А. Русак).

хи
5) Дзе ён быў, і чаго ён не бачыў! (К. Чорної).

ар
5. Адзначце сказы, у якіх няправільна расстаўлены знакі прыпынку

й
ны
1) Перад вачыма паступова праплывуць то азярко, то рэчка, то пой-

он
дуць масівы лясоў, то пачнуцца палі (Я. Скрыган).

р
2) У мяне сівізна ў галаве, і тут я ўпершыню пашкадаваў аб гэтым

кт
ле
3) У жнівеньскі дзень зранку вуліца дрэмле, затое поле поУнівда жыц-

Э
цём (I. Мележ).

4) Раптам па дарожцы саду зацюкалі конскія капыты, і паказаліся два
кані - адзін чарнюткі, другі бялюткі (Я. Маўр).
5) Праз якія абшары зямлі пройдуць пупявінкі, і куды яны правядуць?
99
коскі:
1) Лысы пагорак зелянеў маладой рун н ю і канава на імшары такса
ма зелянела ад а с ак і__а вярба за ноч пажаўцела (А. Асіпенка).
2) Н е б а __абложанае бялявымі хм ар ам і___здавалася__ яшчэ ніжэй
навісла над зям лёй __і пышныя сняжынкі падалі на гэты высокі лес і да-
рогу (Я. Колас).
а
ов
3) Возера зрабілася ч ы с тае__і спакойнае__ а вада ч ы стая__ і праз-
еш
рыстая (В. Вольскі).
4) Сонца ўжо прысела на кароткую часіну на самым крайку далягляду
л
Ку
__але святло я г о __ яшчэ яркае і вы сокае__ стаяла над зямлёю (А. Жук).
5) Неўзабаве луг уквеціўся людскімі п остац ям і__і пракосы __ роў-
А.
ныя і ш ы рокія__ляглі ўпоперак яго (I. Шамякін).
А.
7. Устанавіце адпаведнасць паміж складаназлучаным сказам і тлу-
и
ен
мачэннем пастаноўкі патрэбнага знаку прыпынку.
А: Бондар усё роўна не па- 1. Коска ставіцца паміж часткамі скла-
им
трапіў бы высказаць словам даназлучанага сказа, звязанымі пера-
ГУ
сваіх пачуццяў і сам толькі лічальна-nазмеnкавальнымі злучнікамі.
туманна разумеў прычыны 2. Коска ставіцца паміж часткамі
М
сваіх памкненняў (3. Бядуля). складаназлучанага сказа, звязанымі

и
Б: Марознай ноччу на шашы то супрапіўнымі злучнікамі.

ек
прасунуппа ціхія сані то зноў 3. Паміж часткамі складаназлучанага

т
ио
прамчыппа машына (Я. Брыль). сказа ставіцца прапяжнік, таму што

В: Вузкая хмарка ўсё больш ды другая частка паказвае на хуткую змену
бл
больш налівалася чырванню а падзей.

би
высокае воблака ўсё святлела, 4. Паміж часткамі складаназлучанага

траціла ружовасць (Я. Брыль). сказа коска не ставіцца.
в
хи
Г : Давайце прагуляемся па на- 5. Паміж часткамі складаназлучанага

шых мясцінах і ў вас адразу сказа ставіцца працяжшк, таму што
ар
зменіппа ўяўленне аб іх (Я. Ко- другая частка паказвае на вынік таго,

й
лас). што адбываецца ў першай частцы.

ны
8. Адзначце сказы, якія адпавядаюць прыведзенай схеме [ ...] і [...]:

он
1) Аб'езд быў далёка і таму вырашылі паспрабаваць прайсці праз мост

р
(I. Мележ).
кт
ле
2) Момант і на парозе ўжо стаяў бацька (Я. Пархута).

3) Плывуць насустрач сонечнай вясне па рэках крыгі з шоргатам і трэс-
Э
кам і сон-трава падміргвае ў сне цнатлівым і разгубленым пралескам

(С. Грахоўскі).
4) Бяскрайні стэп і мора травы (П. Броўка).
5) Ш амацела апалае лісце пад нагамі і было прыемна слухаць гэтае
шамаценне (В. Хомчанка).
100
9. А дзначце сказы, якія адпавядаю ць прыведзенай схеме [...], і
[■■]:
1) Без даведкі ў горадзе не прапішуць і на работу ўладкавацца цяжка і
на вучобу не паступіш (А. Савіцкі).
2) Устыла ад марозу зямля і ад яе цягнула, як ад звадзянелага снегу,
холадам (А. Жук).
а
3) Усё мацней прыгравала сонца і з гаю павявала на поле душнаватым
ов
водарам (А. Жук).
еш
4) Вецер разагнаў хмары ў вышыні і дождж сціх (I. Мележ).
л
5) Насуперак прадказанням сіноптыкаў, неба ўжо праяснілася і дождж
Ку
перастаў (Я. Брыль).
А.
10. Адзначце сцверджанне, якое адпавядае наступнаму складана-
А.
злучанаму сказу:
и
Пройдзе ч а с __і [дуб] узнімецца, узнясецца над зямлёй, над дрэвамі,
ен
магутна раскіне вузлаватае, нібы ўсё ў мускулах, галлё... (I. Мележ).
им
1) на месцы пропуску ставіцца працяжнік, таму што другая частка аба-
ГУ
гульняе змест першай часткі;
М
2) на месцы пропуску ставіцца коска, таму што паміж часткамі выра-

жаюцца адносіны адначасовасці;
и
ек
3) на месцы пропуску ставіцца працяжнік, таму што другая частка

т
паказвае на вынік таго, што адбываецца ў першай частцы;

ио

бл
жаюцца супраціўныя адносіны паслядоўнасці;

би
5) на месцы пропуску коска не ставіцца, таму што ёсць агульны для

в
першай і другой частак член сказа.

хи
ар
Варыянт 2
й
ны
1. Адзначце сказы, паміж часткамі якіх трэба паставіць коску:

1) М нога вады ў возера ўпадала затое выцякала ўсяго адзіная рачулка
он
(А. Ненадавец).
р
кт
2) Зноў тужліва закігікала на бліжнім балоце кнігаўка і высока ў небе

ле
дробненька замаркатаў бакас (М. Паслядовіч).

Э
3) Сёлета гаёк таксама быў прыгожы але прыгажосць гэта была зусім
іншаю (А. Кандрусевіч).
4) Альбо Раман узнёсся ў неба альбо коні караля Стаха дамчалі да яго
ў паветры і захапілі з сабою (У. Караткевіч).
5) Вечарэе і пахне кветкамі (М. Лынькоў).
101
2. Адзначце сказы, паміж часткамі якіх абавязкова трэба паставіць
працяжнік:
1) А цемра ўсё агортвала поле і ў гэтай цемры ўсё нарастала птушы-
ная песня (У. Караткевіч).
2) Здань праходзіць паўсюль а гэтыя толькі праз паваленую агароджу
ля п р о р в ы . (У. Караткевіч).
а
3) Вось тут добраахвотны закуп увядуць і развітвайся са сваім хлебам
ов
(Я. Брыль).
еш
4) Узмах вясла і лодка як тут перавярнулася (М. Лупсякоў).
л
5) Ш тосьці стукнула, звякнула і ўміг стала цёмна (В. Быкаў).
Ку
3. Адзначце сказы, паміж часткамі якіх не трэба ставіць знакаў
А.
прыпынку:
А.
1) Ужо ўзышло сонца і мне ўсё відаць было вельмі добра (М. Пасля-
довіч).
и
ен
2) Над возерам перакінула сваё каляровае каромысла вясёлка але ра-
им
дасны, бліскучы грыбны дожджык усё яшчэ ішоў (В. Вольскі).
3) Толькі шамаціць чарот над возерам ды крумкаюць жабы (С. Гра-
ГУ
хоўскі).
М
4) Апоўначы паліўся дружны цёплы дождж і Аляксей вярнуўся ў зям-

и
лянку (I. Мележ).

ек
5) Плылі зоркалёты высока ў небе а ўнізе пад імі ніва спела (К. Кірэ-
т
ио
енка).
бл
4. Адзначце сказы, у якіх правільна расстаўлены знакі прыпынку

би
1) Успыхне бліскавіца, асвеціць залацістыя краі воблакаў - і зноў змрок

в
(I. Грамовіч).
хи
2) Я баяўся за гаспадара, але цяпер мой страх мінуўся (У. Караткевіч).

ар
3) I Раман пабег, а яны бязгучна і хутка скакалі за ім і коні часам пера-

й
біралі нагамі ў паветры, і спяваў дзікі верас, і месяц раўнадушна глядзеў

ны
на пагоню (У. Караткевіч).

он
4) На конях сядзелі маўклівыя коннікі, і балотныя агні каціліся напе-

р
радзе дзікага палявання караля Стаха якраз праз дрыгву (У Караткевіч).

кт
5) У гэты час злёгку скрыпнулі дзверы, і ўвайшоў чалавек (К. Чорны).

ле
5. Адзначце сказы, у якіх няправільна расстаўлены знакі прыпынку

Э
1) Ваўка не заўсёды забіваюць, але змяі раструшчваюць галаву заўсё-
ды (У. Караткевіч).
2) Зноў з вятрамі і сонцам прыйшоў красавік, і павеяла водарам з
мінскіх узлескаў (К. Кірэенка).
102
3) А сняжынкі сеюць кволую імглістасць, падаюць, бялюткі, за маім
акном, і цвіце на вішнях снежная ўрачыстасць, сцелецца на скронях перад
раннім сном (П. Трус).
4) У траве дзе-нідзе валяліся непадабраныя дробныя трэскі, і жаўце-
ла, як высеўкі, пілавінне (I. Мележ).
5) Што яны [дзеці] сонца не любяць, або ў нас сонца няма? (Я. Брыль).
а
ов
1) Рака плёскалася__віравала няспы нна__ ш апталася__ а за спінай
еш
__быццам тысячы жывых істо т__ варушыўся лазняк (I. Шамякін).
2) Лес пачаў ч эзн уц ь__р ад зец ь__ і хутка бязмежная раўніна адкры-
л
Ку
лася нашым вачам (У. Караткевіч).
3) Трапляліся вёскі з цэлымі калоніямі буслоў__але потым урадлівая
А.
глеба скончы лася__і пацягнуліся бясконц^ія лясы (У. Караткевіч).
А.
4) Толькі на сярэдзіне стала стаяла бутэлька в ін а __ды і т о е __ відаць
и
ен
было с в а ё са сваіх сутарэнняў (У. Караткевіч).
им
5) I прыехаў кароль Стах у Балотныя Я л ін ы __і тут яму палац агнямі
ўпрыгож ылі і пір зрабілі (У. Караткевіч).
ГУ
7. Устанавіце адпаведнасць паміж складаназлучаным сказам і тлу-
М
мачэннем пастаноўкі патрэбнага знаку прыпынку.

и
А: Момант і на парозе ўжо 1. Коска ставіцца паміж часткамі склада

ек
стаяў бацька (Я. Пархута). назлучанага сказа, таму што паміж імі
т
Б: Зносіць вецер сухія лісты і выражаюцца адносіны паслядоўнасці.

ио
зіма неўзабаве пастукаецца ў 2. Коска ставіцца паміж часткамі скла

бл
нашыя дзверы (С. Грахоўскі). даназлучанага сказа, звязанымі пералі-

би
В: То стрымаюпь пені і туман чальна-nазмеnкавальнымі злучнікамі.

то вецер, быццам партызан, 3. Паміж часткамі складаназлучанага
в
крадзеппа ля акон (М. Танк). сказа ставіцца працяжнік, таму што дру
хи
Г : У хаце зусім цёмна (ці, гая частка паказвае на хуткую змену

ар
можа, мне так здаецца) і падзей.

й
вельмі людна (В. Быкаў). 4. Паміж часткамі складаназлучанага

ны
сказа коска не ставіцца.

5. Паміж часткамі складаназлучанага
он
сказа ставіцца працяжнік, таму што

р
кт
другая частка паказвае на вынік таго,

ле
што адбываецца ў першай частцы.

8. Адзначце сказ(ы), які(я) адпавядае (адпавядаюць) прыведзенай схе
Э
м е [ ...] і [ ...]:
1) Я ехаў з губернскага горада М. у самы глухі куток губерні на наём
ным вазку і мая экспедыцыя падыходзіла да канца (У Караткевіч).
2) Н яспынны рух вады стамляў позірк і Iгнась заплю ш чыў вочы
(А. Чарнышэвіч).
103
3) Міхал паціху ішоў берагам ракі ўважліва ўзіраўся стараючыся не
прапусціць Чэсевых пазнак і разам з тым узнаўляў у памяці ўсе падзеі
сённяшняй рашцы (А. Федарэнка).
4) У новым будынку трымаўся халадок і панавала цішыня (I. Шамякін).
5) !шлі толькі бежанцы ды адступалі абозы (А. Асіпенка).
9. Адзначце сказы, якія адпавядаюць прыведзенай схем е[...], і [■■■]:
1) Сонца закацілася за лес і адразу пачало цямнець (П. Галавач).
а
ов
2) На марозе ссівелі ажыны і згубіўшы жанчын і сяброў я блукаў па
еш
бясконцых сцяжынках і цябе нечакана знайшоў (Н. Гальпяровіч).
3) На беразе акуні растапырвалі плаўнікі і пагрозліва падымалі ка-
л
Ку
лючкі на гарбатых спінах (А. Федарэнка).
4) Хлопчык пачаў змотваць шнур на дошчачку і раптам леска напила
А.
ся пачала рвацца з рук (А. Федарэнка).
А.
5) Васіль хадзіў на паляванне тры разы на тыдзень і прыносіў пану
и
ен
некалькі птушак або зайца або маладую козачку (I. Дуброўскі).
10. Адзначце сцверджанне, якое адпавядае наступнаму складаназ-
лучанаму сказу:
им
ГУ
Толькі пад самы Новы год маразы скавалі зямлю як с л ед __і зіма ста
М
ла ўладарыць адна, засцілала абшары новымі і новымі выбеленымі палот-

намі, абложвала хаты і хлявы гурбамі, пераразала вуліцы белымі гарамі
и
ек
(I. Мележ).
т
1) на месцы пропуску ставіцца працяжнік, таму што другая частка аба-

ио
гульняе змест першай часткі;

бл

би
жаюцца адносіны адначасовасці;

в
3) на месцы пропуску ставіцца працяжнік, таму што другая частка

хи
паказвае на вынік таго, што адбываецца ў першай частцы;

ар

й
жаюцца адносіны паслядоўнасці;

ны
5) на месцы пропуску коска не ставіцца, таму што ёсць агульны для

он
першай і другой частак член сказа.

р
кт
ле
ЗНАКІ ПРЫПЫНКУ Ў СКЛАДАНАЗАЛЕЖНЫХ СКАЗАХ

Э
Варыянт 1
1. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропуску трэба паставіць коску.
1) Паабапал дарогі пацягнуўся бор з высокімі старымі соснамі, галіны
__якіх павіслі над шашой (I. Шамякін).
104
2) У нас няма аўтарытэтных звестак пра т о е як успрымаліся пісьмен-
нікамі дваццатых гадоў кры-тычным парадні Гарэцкага (з часопіса "Полымя").
3) Людзі сталага веку перакананы ў ты м __што камяні растуць (Э. Ляў-
коў).
4) Карага слухаў, што гаварыў П етручок__і хмурыўся (Я. Колас).
5) Па меры т а г о __як паглыбляліся ў размяшчэнне ворага, наступаць
станавілася цяжэй (У. Шахавец).
а
ов
2. А дзначце сказы, у я к іх на м есцы пропуску не т рэба ставіць
еш
коску:
1) Школы Еўфрасінні Полацкай былі перадавымі для свайго часу і
л
Ку
праграмаю навучання, і складам вучняў, значная частк а__якіх набіралася
з дзяцей простых гараджан (У. Арлоў).
А.
2) У старажытных грэкаў было цікавае міфічнае паданне пра тытанаў,
А.
герояў незвычайнай сілы і розум у__якія аднойчы паўсталі супраць саміх
и
ен
алімпійскіх багоў (В. Чамярыцкі).
им
3) Ён проста іш о ў __куды вочы глядзяць, бо яму не было тут месца
(Я. Колас).
ГУ
4) Пасля таго як выйшаў мой сусед, я хутка зачытаўся зноў (Я. Брыль).
М
5) А там сама пакажа сп рава__ці варта шуму ўся аблава (Я. Колас).
и

ек
коскі:
т
ио
1) В ясною __калі распусцяцца__ зазелянеюць д рэвы __ адыдзіся над-

бл
вячоркам па Свіслачы да Камсамольскага в озера__і хоць усю ноч слухай

салаўёў (Б. Сачанка).
би
2) Востраканечныя каменныя п р ы л ад ы __якія знаходзіў селянін на

в
сваіх п ал етк ах __зберагаліся і называліся перуновымі стр эл ам і___свя-

хи
тымі (Э. Ляўкоў).

ар
3) Старыя ш п ак і__відавочна__ практыкавалі маладых у л ятан н і__

й
каб умацаваць іх крылы перад дарогай у вырай (Я. Колас).

ны
4) Любіў Базылёнак прыцемкам мінут дзясятак пасядзець на ган ку __

он
і паслухаць__як заліваецца ў чаромхавым кустоўі__ за вярбою __ сала-

р
вей (А. Кандрусевіч).

кт
5) I стала прасіць н асен н е__каб вецер узяў яго з са б о ю __ і панёс у

ле
аблюбаваную даль (Я. Колас).

Э

1) Цяпер калі непакой сцішыўся, Туравец стаў больш адчуваць, як ные
параненая рука (I. Мележ).
2) На галлі алешын з пупышак, якія толькі палопаліся выглядвалі вос-
трыя згорнутыя лісточкі, акропленыя ранішняю расою (I. Мележ).
105
3) Пасля таго, як дакасілі, разам ужо выходзілі і жаць (I. Мележ).
4) Культура кожнага народа, зразумела, лепш за ўсё вызначаецца тым,
як ён ставіцца да сваёй гісторыі, духоўных традыц^ій папярэдніх пакален-
няў (Л. Лыч).
5) У цэнтры вёскі Ю равічы Калінкавіцкага раёна знаходзіцца верх-
непалеалітная стаянка першабытнага чалавека, абсалютны ўзрост якой
складае прыкладна дваццаць шэсць тысяч чатырыста семдзесят гадоў
а
ов
(Г. Ш тыхаў).
еш
5. Адзначце сказы, у якіх няправільна расстаўлены знакі прыпынку:
1) Галоўнае прыроднае багацце Беларусі складаюць шматлікія лясы,
л
Ку
якія ў значнай меры ва ўсе часіны прадвызначалі спецыфіку гаспадарання
і ўмовы жыцця насельніцтва (Э. Дубянецкі).
А.
2) I над усім такая ціша, што страшна (У. Караткевіч).
А.
3) Тут зусім ціха, асабліва, калі сцямнее (Я. Колас).
и
ен
4) Ураджайным будзе лета, калі снег аж да акон (А. Бялевіч).
им
5) Бабка была спагадлівая да чужога гора, таму, што перажыла шмат
пакут і нягод (Ю. Пшыркоў).
ГУ
М
камі, у якіх правільна расстаўлены знакі прыпынку:

и
1) Мінулай вясною, шукаючы мясціну для эцюда, я выйшаў да вёскі,

ек
што носіць прывабную назву Гаі (А. Кандрусевіч).

т
ио
2) Старажытнае павер'е не раіла пазычаць агонь у святочныя дні па

бл
суседству з хату ў хату, бо, як лічылася, разам з агнём да суседа магла пе-
райсці і частка дабра і сямейнага шчасця (В. Цітоў).
би
3) Я ўсміхнуўся сам сабе і падумаў што чалавек, які аднойчы здрадзіў

в
веры, можа здрадзіць і другі раз (У Караткевіч).

хи
4) Калі іх [цярплівых людзей] нянавісць загарыцца, яна гарыць, па-

ар
куль не спапяліць праціўніка або самога сябе (У Караткевіч).

й
5) Я думаў, што я адзін, але потым заўважыў, што ў адным канцы гале-
ны
рэі стаіць гаспадар з жонкай (У. Караткевіч).

он
7. Адзначце складаназалежны(я) сказ(ы) з некалькімі даданымі ча

р
сткамі, у якім (у якіх) няправільна расстаўлены знакі прыпынку:

кт
1) Правядзенне абрадавых рытуалаў на Радаўніцу калісьці накіроўва-

ле
лася на тое каб задобрыць душы продкаў, каб заслужыць іх садзеянне ў

Э
жыцці ці гаспадарцы (У. Васілевіч).

2) !ван адчуваў, што калі ўпадзе ў снег, то, напэўна, болей ужо не Уста
не (В. Быкаў).
3) Мы апрануліся па-зімоваму, бо на дварэ сапраўды стаяў зімні хо-
лад, хоць і лічылася, што яшчэ восень і выйшлі на двор (В. Хомчанка).
106
4) Калі цяпер дзяўчаты запяюць і загудзе паводка напрадвесні, перад
вачыма твары паўстаюць тых, што сваёй не даспявалі песні (С. Грахоўскі).
5) Я пытаю не хто паедзе, а калі паедзем.
8. Адзначце складаназалежныя сказы, якія адпавядаюць схем е[...],
(...) і (...):
1) Люблю зіму з яе марозам што вокны прыбярэ ва ўзор і белы снег
што ўкрыўшы поле ірдзіпца бляскам ясных зор (Я. Колас).
а
ов
2) Лабановіч загадаў выхаванцам прынесці кнігі сшыткі якія ў іх ёсць
еш
і ўсё што патрэбна для навучання (Я. Колас).
3) Я павольна крочу туды дзе гай спавіў зялёны дым і птахі звоняць на
л
Ку
ўсе лады (П. Панчанка).
4) 3 усяго гэтага я зразумеў толькі тое што ў гэтым доме чыняцца нейкія
А.
недарэчныя жарты і што тут нейкі вісус палохае жанчыну (У. Караткевіч).
А.
5) Двухпавярховай будыніны што яшчэ ўчора высілася насупраць і
и
праз двор якой яны хадзілі напрасткі на суседнюю вуліцу па ваду не было
ен
им
9. Устанавіце адпаведнасць паміж складаназалежным сказам і пра
ГУ
вилам пастаноўкі або адсутнасці на месцы пропуску (пропускаў) знака
прыпынку.
М
А: Нават здаралася, што _калі 1. Коска ставіцца паміж даданай і га-

и
ек
канчалася паліва, яна мабілізоў- лоўнай часткамі складаназалежнага

т
вала персанал бальніцы, ішла сказа.

ио
разам з усімі ў лес і на сама- 2. Коска не ставіцца паміж аднароднымі

бл
цяжках прывозіла дровы (I. Ша даданымі часткамі складаназалежнага

мякін). сказа, звязанымі спалучальным злучні
би
Б: Чуваць было, як побач ціха кам.

в
лапатала ліспе асіны, цыркаў 3. Коска не ставіцца перад даданай

хи
конік у траве__ды гулка стукаў часткай, таму што перад падпарад-

ар
дзяцел (В. Хомчанка). кавальным злучнікам ёсць часціца не.

В: Рыхтаваппа да экзаменаў 4. Коска ставіцца пры збегу двух падпа-
й
трэба_не калі пачнецца сесія, а радкавальных злучнікаў, таму што і

ны
на працягу ўсяго семестра першы, і другі злучнік адзіночныя.

он
(3. Бадзевіч). 5. Коскамі выдзяляецца даданая частка

р
Г: Хто не спытаў хоць раз тры- складаназалежнага сказа, якая знахо-

кт
вогі _ жыццю не ведае паны! дзіппа ў сярэдзіне галоўнай.

ле
(А. Звонак).__________________
Э

Дзень настаўніка, можа быць, ёсць адзін з тых нямногіх дзён1 калі
выпадае вольная часіна сабрацца2не толькі дзеля адпачынку3 а і дзеля таго4
каб пачуць добрае слова ўдзячнасці ўсім тым дням, усім тым будням5 з
якіх складаецца жыццё, праца і ўвесь клопат настаўніка (В. Вітка).
107
Варыянт 2
1. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропуску трэба паставіць коску:
1) Неўзабаве надыдзе п а р а __калі ў гэтых пасуравелых хмызняках
пачне дражніцца жаўцізною сама восень (Т. Хадкевіч).
2) I вясной, як забуяюць росы зашуміць, загойдае калоссе (Я. Брыль).
3) Стала ц ём н а__хоць вока выкалі.
а
4) Заўсёды __як падыходзіў да роднага гнязда, Арсеня агортвала лёг-
ов
кае і светлае хваляванне (Т. Хадкевіч).
еш
5) Старшыня спадзяваўся, ш т о __калі не будзе дажджу, то калгас да-
л
тэрмінова закончыць уборку збожжа (М. Чарняўскі).
Ку
2. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропуску не трэба ставіць коску:
А.
1) I сабака хвастом в іл я е __калі кінеш яму кавалак (У Караткевіч).
А.
2) I дзіўна то л ькі__як гэта Бог яшчэ церпіць нашы грахі і нашу бес-
сардэчнасць (У. Караткевіч).
и
ен
3) На беразе рэчкі, прыгожая стуж ка__якой вілася недалёка ад вёскі,
им
адпачывалі дзеці.
4) Трэба спяшацца ж ы ц ь __каб ніводзін дзень не прапаў дарэмна
ГУ
(А. Асіпенка).
М
5) У шостай брыгадзе працавалі__як мокрае гарыць (М. Чавускі).

и

ек
коскі:
т
ио
1) Ч а с а м і__як каж у ц ь__ чалавек трапляе ў шчаслівы струм ен ь__

бл
што так лагодненька носіць цябе па хвалях жыцця (Я. Колас).

2) !дзі с а б е __куды вочы г л я д зя ц ь . (А. Кулакоўскі).
би
3) Аказваецца паўтара года таму назад Раман прапанаваў пану Алях-

в
ну пядьдзясят бітых талераў за т о е каб ён адпусціў на волю сваю халоп-

хи
ку Iрыну (У. Караткевіч).

ар
4) Перапалоханы гэтым нядобрым м аўчаннем __Кізгайла вырашыў

й
напасці на адну з вёсак су сед а__каб паскорыць вырашальную сустрэчу

ны
он
5) Я прайшоў пераходамі__і выйшаў на галерэю __ што выходзіла ва

р
ўнутраны двор (У. Караткевіч).

кт

ле
1) Я злавіў сябе на думцы, што стаў думаць на іхняй варварскай гавор-

Э
цы і крыху раззлаваўся (У. Караткевіч).

2) Загадзя ведаючы што гэта бескарысна, вырашылі ўзяць на супраці-
ўленне мужыкоў з замкавых вёсак Кізгайлы (У. Караткевіч).
3) Хто прапуе і просіць Бога, той і сам жыве заможна, і людзям дапа-
магае (Я. Баршчэўскі).
108
4) Між алешын, кустоў, дзе пяе салавей, і шуміць і грыміць срэбраз-
вонны ручэй (Я. Колас).
5) Усякаму малому, калі яму міне пяць вёснаў хочапца, каб свет хадзіў
дагары нагамі (I. Навуменка).
5. Адзначце сказы, у якіх няправільна расстаўлены знакі прыпынку:
1) Першае чыстае каханне радніць людзей на ўсё жыццё, нават, калі іх
а
разлучыў лёс (С. Грахоўскі).
ов
2) М арцін некалькі разоў прыкладваў вуха да вулля, каб паслухаць, як
еш
гудуць пчолы (Я. Колас).
л
3) Я кінуўся да акна і, калі ўткнуўся ў шыбу, заўважыў, што Малога
Ку
Чалавека няма (У. Караткевіч).
А.
4) I з тае часіны, дзе б хто з іх ні быў сувязь паміж сябрамі не перары-
А.
валася (М. Ткачоў).
и
5) Неяк адразу ты пасталеў, зведаўшы хлеб наш, адкуль на стале (Я. Не-
ен
пачаловіч).
им
камі, у якіх правільна расстаўлены знакі прыпынку:
ГУ
1) Гэта той самы пасёлак, што відзён быў тады, калі мы ехалі з Улья-
М
наю (Я. Скрыган).

и
ек
2) Кожны разумеў, што адзін не адмовіцца ад аблогі, а другі не здасца

т
ио
3) Мы так на іх заглядзеліся, што не заўважылі як з лагчыны, зусім

бл
блізка ад нас, пачалі, быццам самі сабою, выпаўзаць вазы (У Караткевіч).

би
4) Невыпадкова, што ў Вялікім Княстве Літоўскім панавальнае месца

заняла беларуская культура, а беларуская мова стала дзяржаўнай (А. Грыц-
в
хи
кевіч).
ар
5) Мураўёў рэзка абарваў яго, заўважыўшы, што, калі чалавека вя-

дуць на страту, дык за ім абавязкова павінна быць нейкая правіна (У. Ка-
й
ны
раткевіч).
он
7. Адзначце складаназалежны(я) сказ(ы) з некалькімі даданымі ча

р
сткамі, у якім (у якіх) няправільна расстаўлены знакі прыпынку:

кт
1) Мы жартавалі, што почырк у яго ідзе ад самога прозвішча і што

ле
калі б ён нарадзіўся на паўвека назад, то быў бы самы знакаміты пісар на

Э
ўсю імперыю (Я. Скрыган).

2) Хоць не было спякоты, але так вабіла пад засень дрэў, каб пася-
дзець там хвіліну-другую (У. Шахавец).
3) Дык выходзіць, што, пакуль вы будзеце даказваць, я павінна стаяць
убаку (К. Крапіва).
109
4) Цімох чуў, што, калі пачне гаварыць, то заплача ад крыўды, злосці і
жалю (Я. Колас).
5) У адно з такіх абуджэнняў я ўбачыў, што ўжо не толькі светла, але
вось-вось узыдзе сонца (У. Караткевіч).
8. Адзначце складаназалежныя сказы, якія адпавядаюць схем е[...],
(...) і (...):
а
1) Маці адказала што па законе спадчыннасці ўся гаспадарка нале-
ов
жыць ёй і яна не дазволіць яе дзяліць (I. Дуброўскі).
еш
2) Над ракой і сінім лесам дзе стаяла хмара і ад яе цягнуліся да зямлі
блакітныя ніткі касога дажджу вялікай размаляванай дугой устала вясёлка
л
Ку
3) Памятаю толькі што з жалем сачыў за прывідным паляваннем у
А.
якое я страляў і якому ані на волас не пашкодзіў (У Караткевіч).
А.
4) !ншы раз не зразумела дзе канчаецца прырода і пачынаецца гісто-
и
ен
рыя (Э. Ляўкоў).
им
5) Я стаяў як аслупянелы і ўсё перачытваў радкі ліста хоць ужо моцна
сцямнела і літары расплываліся перад маімі вачыма (У. Караткевіч).
ГУ
9. Устанавіце адпаведнасць паміж складаназалежным сказам і пра-
М
вілам пастаноўкі або адсутнасці на месцы пропуску знака прыпынку.

и
А: Двухкватэрны цагляны домік, у 1. Коска ставіцца паміж даданай і

ек
якім жыла сям’я Кудзіных __ і галоўнай часткамі складаназалежнага

т
куды спяшалася Марынка, стаяў на сказа.

ио
рагу далёкіх ад пэнтра ціхіх вулак 2. Коска не ставіцца паміж аднарод-

бл
(Т. Хадкевіч). нымі даданымі часткамі складаназа

би
Б: Прараб сказаў рабочым, ш то _ лежнага сказа, звязанымі спалучаль-

калі ў час будзе здадзены будаў- ным злучнікам.
в
нічы аб’ект, дык атрымаюць прэ- 3. Коска не ставіцца перад перад

хи
мію (М. Стральцоў). падпарадкавальным злучнікам, таму

ар
В: над ракой__дзе млела піш а__ што перад ім ёсць часціца нават.
й
раптоўна грукнуў гром (К. Кірэ- 4. Коска не ставіцца пры збегу двух
ны
енка). падпарадкавальных злучнікаў, таму

Г: Iгнат любіў стаяць пад дажджом, што другі злучнік парны.
он
нават _ калі ён быў гфаліўны 5. Коскамі выдзяляецца даданая

р
(А. Жук). частка складаназалежнага сказа, якая

кт
знаходзіцца ў сярэдзіне галоўнай.

ле

Э
Сонца ўжо ўзнялося на вышыню бяроз1 калі шафёры2 і вайскоўцы3

што стаялі каля машын4 і сядзелі на ўзбочынах5 заварушыліся, забегалі,
пачалі перадаваць каманды (I. Мележ).
110
Ў СКЛАДАНЫХ БЯЗЗЛУЧНІКАВЫХ СКАЗАХ
І Ў СКАЗАХ 3 РОЗНЫМІ ВІДАМІ СУВЯЗІ
Варыянт 1
1. Адзначце складаныя бяззлучнікавыя сказы, паміж часткамі якіх
а
ставіцца коска:
ов
1) Ш мат зеляніны шмат неба над галавою (У. Караткевіч).
еш
2) Я ішоў да возера але разгубіўся якою сцяжынкаю падацпа? (Я. Пархута).
л
3) Не бразгалі пуглі не звінелі мячы (У. Караткевіч).
Ку
4) Каменная гладкая падлога сцены абабітыя цяжкай тканінай фіяле-
А.
тавай з золатам (У. Караткевіч).
А.
5) М яняецца пара года мяняецца праца (У. Дамашэвіч).
и
ен
ставіцца працяжнік:
им
1) Зніклі нашчадкі князя Вячка няма прамых нашчадкаў Андрэя По-
лацкага, нястомнага ворага Крэўскай уніі (У. Караткевіч).
ГУ
2) Рыгор закінуў вудачку адразу клюнула (М. Лупсякоў).
М
3) Мне трэба было спяшацца [запісваць фальклор] легенда і казка

и
выміраюць (У. Караткевіч).

ек
4) Пустая душа пустая ўсмешка (А. Асіпенка).

т
ио
5) Я з трэскам адчыніў акно халоднае паветра лінула ў пакой (У. Ка-

бл
раткевіч).
би
ставіцца двукроп'е:
в
1) Зноў лезу ў гушчар няхай трохі пахвошча вепце ссечаную сляпнямі

хи
і аваднямі спіну (С. Грахоўскі).

ар
2) Яшчэ некалькі хвілін пазіралі яны на дарогу чалавека не было

й
(Я. Колас).
ны
3) I раптам я зразумеў гэта не драч, гэта ры пяць... вазы (У. Караткевіч).

он
4) Віця пашпацыраваў па тратуарах, пабываў у парку весялей не стала

р
(А. Якімовіч).
кт
5) Але затое яна [Iрына] адчувала пругкі і цяжкі мокры вецер быццам
ле
далонню штурхаў у твар (У. Караткевіч).

Э

правільна расстаўлены знакі прыпынку:
1) А прыслухаешся: такая цішыня навокал (Я. Колас).
2) На покуці стаяў засланы абрусам стол, на якім звычайна пакідалі
хлеб, прыкрыты ручніком ці абрусам (В. Цітоў).
111
3) I надвор'е, на такі выпадак, стала псавацца: нізкія чорныя хмары
паўзлі вам насустрач, там-сям з іх цягнуліся наўскос зямлі свінцовыя па-
лосы дажджу (У. Караткевіч).
4) Жэняцца - скачуць, разводзяцца - плачуць (Прымаўка).
5) Узышло сонца: раскрыла вочы кветка (М. Танк).
няправільна расстаўлены знакі прыпынку:
а
ов
1) Па небе плылі хмары, дзьмуў вецер: пачыналася лёгкая завейка
еш
(П. Пестрак).
2) Пятрусь некалькі разоў ператрос свае кішэні - ключык як у ваду
л
Ку
кануў (Л. Арабей).
3) I садоўнікава праца, старанне далі багаты плён - яблыкі выраслі
А.
буйныя, сакавітыя, духмяныя і вельмі прыгожыя (М. Калачынскі).
А.
4) Усе ў вёсцы ведалі: не ўмеў ні скардзіцца, ні жаліцца дзед Тамаш
и
(Ф. Янкоўскі).
ен
5) Вось толькі пытанне: як рана пойдзе ён у дарогу? (Я. Колас).
им
6. Устанавіце адпаведнасць паміж бяззлучнікавым сказам і праві-
ГУ
лам пастаноўкі неабходнага знака прыпынку паміж яго часткамі.
А: Дні прайшлі адшалясцелі зо 1. Коска ставіцца паміж часткамі скла-
М
ры на гарачых крыллях наваль- данага бяззлучнікавага сказа, таму што

и
ніц (М. Танк). паміж часткамі выражаюцца адносіны

ек
Б: Вясне так хочацца прысесці паслядоўнасці.

т
ио
на сакавітую траву каштанаў 2. Двукроп’е ставіцца, таму што першая

факельнае шэсце ёй закружыла частка паказвае на прычыну таго, што
бл
галаву (П. Панчанка). адбываецца ў другой частцы.

би
В: Дзятлы заняты звычайнай ра 3. Двукроп’е ставіцца, таму што другая

ботай яны шукаюць у кары на частка раскрывае змест першай часткі.
в
хи
абед чарвякоў (А. Якімовіч). 4. Працяжнік ставіцца, таму што другая

ар
Г: Хацеў сказаць не хапіла адвагі частка паказвае на вынік таго, што

(В. Адамчык). адбываецца ў першай частцы.
й
5. Працяжнік ставіцца, таму што змест

ны
частак супрацьпастаўляецца.__________
он
7. Адзначце правільнае сцверджанне, якое адпавядае пастаноўцы не

р
абходнага знака прыпынку ў наступным складаным бяззлучнікавым сказе.

кт
ле
М есца пад спальным памостам часам перагароджвалі на два адсекі__

у адным захоўвалася гародніна, у другім - розныя рэчы хатняга ўжытку
Э
(В. Цітоў).
1) паміж часткамі складанага бяззлучнікавага сказа ставіцца працяжнік,
таму што другая частка паказвае на вынік таго, што адбываецца ў першай;
2) паміж часткамі складанага бяззлучнікавага сказа ставіцца коска, таму
што дзеянні, якія апісваюцца ў частках адбываюцца адначасова;
112
што дзеянні, якія апісваюцца ў частках адбываюцца паслядоўна;
4) паміж часткамі складанага бяззлучнікавага сказа ставіцца двукро-
п'е, таму што першая частка абагульняе змест наступных;
п'е, таму што другая частка абазначае прычыну таго, пра што гаворыцца ў
а
першай частцы.
ов
8. Адзначце складаныя сказы з розным і відамі сувязі, паміж част
еш
камі якіх правільна расстаўлены знакі прыпынку:
л
1) Калі праплыла хмара і зноў разлілося над вёскай сонечнае святло,
Ку
нарадзілася яркая і шырокая арка вясёлкі (3. Бяспалы).
А.
2) Дарэчы, да сённяшніх дзён захавалася павер'е - год будзе галодны,
А.
калі першы гром паде на голы лес (I. Крук).
и
3) Цяпер калі мне давялося праз паўсотню гадоў зірнуць на тое самае
ен
месца, дзе калісьці быў наш маленькі агарод, я пабачыў нібы казку: увесь
им
ён заняты школьнымі кветнікамі (У. Дубоўка).
4) Сонца ўжо схавалася, непрыкметна знікла зара, але ўжо даволі светла
ГУ
М
5) Турсевіч пісаў, што ён надумаўся паступаць у настаУніпкі інстытут,

и
ек
і калі Лабановіч будзе праводзіць лета ў сваёй школе, дык ён ахвотна пры-
т
ехаў бы туды на час, каб рыхтавацца ў інстытут (Я. Колас).

ио

бл
камі якіх няправільна расстаўлены знакі прыпынку:

би
1) Дзень быў ясны, горача прыпякала сонца, але ў лесе адчувалася

прыемная прахалода (Т. Хадкевіч).
в
хи
2) Узыдзе месяц і адразу зменіцца, павесялее наваколле, святлом заіс-

ар
крыпца іней (А. Чарнышэвіч).

3) Сотнікаў адчуваў сябе вельмі кепска: пачынала кружыцца галава,
й
ны
часам нават штосьці правальвалася, знікала ў памяці, і тады на кароткі час

он
ён забываўся, дзе ён, і куды ідзе (В. Быкаў).

р
4) Найбольшая бяда мінавала, і, каб не той небарака Ціханаў, дык Ляў-

кт
чук, мабыць, быў бы задаволены сваім сённяшнім лёсам (В. Быкаў).

ле
5) Пад вечар надвор'е пайшло на папраўку: разагнаўшы хмары, вецер

Э
сціх, а неба паяснела і пацяплела (В. Карамазаў).

Станіслаў !ванавіч хвалюецца, а сын Ю рка1 пра якога гавораць2 што
ён3 як дзве кроплі вады4 падобны да бацькі5 спакойны (I. Навуменка).
113
Варыянт 2
ставіцца коска:
1) Адшумеў май адзвінела конікамі лета адшапацеў лістапад (У. Ка-
раткевіч).
2) Адзін момант у дзвярах ужо стаяў Алесь (У. Караткевіч).
а
3) Ціхі вечар у сузор'ях над сялом плыве засвяціліся агнямі росы на
ов
траве (А. Русак).
еш
4) Моцна спіць дзіцятка што ж яно зараз сніць? (В. Вітка).
л
5) Беларуская зямліца мяне ўзгадавала маці ў мове беларускай песні
Ку
мне спявала (М. Чарот).
А.
А.
ставіцца працяжнік:
и
1) Вакол спакойна дрэмле поле блішчыць у росах сенажаць (А. Бачыла).
ен
2) У лесе гнілі пры самай дарозе сыраежкі, бабкі іх не было каму браць
им
(Б. Сачанка).
ГУ
3) У народзе кажуць хлеб усяму галава (М. Чарняўскі).
4) Пасееш у пару будзеш мець хлеба гару (Прыказка).
М
5) На дварэ паліла сонца у доме было прахладна (Я. Брыль).

и
ек

т
ставіцца двукроп'е:
ио
1) На падворку парадак усё прыбрана, дагледжана (М. Ракітны).

бл
2) Скардзіцца ён не будзе гэта я цвёрда ведаў (I. Шамякін).

би
3) Адшумела лета каласамі, у паплавах зялёных паплыло журавы на

в
поўдзень пад крыламі паняслі ліпнёвае цяпло (А. Куляшоў).

хи
4) Я па ўсіх прыкметах бачу будзе добры ўраджай (П. Броўка).

ар
5) Ёсць такі загад ні на крок назад (П. Трус).

й

ны
правільна расстаўлены знакі прыпынку:

он
1) Пакарацелі дні: позна світае, рана змяркаецца (А. Шкляр).

р
2) Не цячэ крынічанька ў лузе пад вярбой - лес там не калышацца

кт
цёмнаю сцяной (А. Русак).

ле
3) Раптам аўтобус сцішыў ход, на дарозе стаяў чалавек з паднятай

Э
рукой (Я. Скрыган).

4) Я верыў: шляхам маіх перамог са мною ідзе дарагі чалавек (П. Глеб
ка).
5) Цяжка было старым расставацца з дачкою: калі ўжо сустnэнуцца,
калі прыедзе зноў? (А. Кулакоўскі).
114
няправільна расстаўлены знакі прыпынку:
1) Усё нібы змянілася ўвачавідкі: рунь пагусцела, стала больш красак
на ўзмежку (В. Быкаў).
2) Цярэшка глядзіць у акно - дахі абтрушаны снегам (3. Бядуля).
3) Мы адчулі: вяртаюцца птушкі дадому (К. Кірэенка).
4) Няма лесу: няма жыцця (А. Чарнышэвіч).
а
ов
5) Ён пастукаў у акно - з хаты ніхто не абазваўся (К. Чорны).
еш
6. Устанавіце адпаведнасць паміж бяззлучнікавым сказам і праві-
лам пастаноўкі неабходнага знака прыпынку паміж яго часткамі.
л
Ку
А: Слова сказаў сякераю адсек 1. Коска ставіцца паміж часткамі скла
(Прыказка). данага бяззлучнікавага сказа, таму што
А.
Б: За ноч усе адпачылі можна паміж часткамі выражаюцца адносіны
А.
зноў брацца за работу (Т. Хад- паслядоўнасці.
и
кевіч). 2. Двукроп’е ставіцца, таму што першая
ен
В: Мы з удзячнасцю ўспамінаем частка паказвае на прычыну таго, што
им
добрае імя і талент Міхася Ча- адбываецца ў другой частцы.
рота ён стаяў пры вытоках наша- 3. Двукроп’е ставіцца, таму што другая
ГУ
га жыцця і барацьбы (М. Лу- частка раскрывае змест першай часткі.
жанін). 4. Працяжнік ставіцца, таму што другая
М
Г: Рэч вядомая яму трэба па- частка паказвае на вынік таго, што
и
бачыць панну Ядвісю (Я. Колас). адбываецца ў першай частцы.

ек
5. Працяжнік ставіцца, таму што змест

т
ио
частак параўноўваецца._______________
бл
7. Адзначце правільнае сцверджанне, якое адпавядае пастаноўцы не

би
абходнага знака прыпынку ў наступным складаным бяззлучнікавым сказе.

Нават самаму разважліваму чалавеку [у такой гушчэчы] пачынаюць
в
хи
верзціся лесуны і страш ы длы __разгаты выварацень здаецца ўчэпістым

павуком, сухая галіна - яшчарам, струхлелы пень - зеленабародым лесаві-
ар
ком (С. Грахоўскі).

й
1) паміж часткамі складанага бяззлучнікавага сказа ставіцца працяжнік,

ны
таму што другая частка паказвае на вынік таго, што адбываецца ў першай;
он

р
што дзеянні, якія апісваюцца ў частках адбываюцца адначасова;

кт

ле
што дзеянні, якія апісваюцца ў частках адбываюцца паслядоўна;

Э

п'е, таму што першая частка абагульняе змест наступных;
п'е, таму што другая частка абазначае прычыну таго, пра што гаворыцца ў
першай частцы.
115
камі якіх правільна расстаўлены знакі прыпынку:
1) Калі помніце, была такая гарачая вясенняя пара, а ў шостай брыгад-
зе працавалі як мокрае гарыць (М. Чавускі).
2) Адагрэтая за вясну зямля набрала сіл, і зеляніна на ёй расце і шырыц-
ца з такой шпаркасцю, што, калі прыслухацца, дык уловіш, як выпроства-
юцца і цягнуцца каліўцы ўгору, і шасцяць, і перашэптваюцца (Т. Хадкевіч).
а
ов
3) Бульба кіпела, і, каб даведацца, ці зварылася яна, Ляўчук усё поркаў ў
еш
казанок праціркай ад Ціханавага аўтамата, якую выняў з прыклада (В. Быкаў).
4) На тым беразе Дзвінкі імчаліся грузавыя машыны па размяклым ад
л
спякоты асфальце, і толькі рэха даносіла запозненыя гукі, нібыта шыны
Ку
адрываліся ад густа намазанай клеем шашы (С. Грахоўскі).
А.
5) Мы пачакалі з паўгадзіны, і калі пачаўся сапраўдны змрок, Рыгор
А.
хлопнуў сябе па галаве і загадаў мне надраць бяросты (У. Караткевіч).
и
ен
камі якіх няправільна расстаўлены знакі прыпынку:
им
1) 3 нізкіх дзвярэй, што вялі, відаць, у нейкае сутарэнне, даносілася
бразганне молата - разбівалі ланцугі (У. Караткевіч).
ГУ
2) Я не ведаў хто гэта едзе ў такой нямой цішыні, калі нічога не чу-
М
ваць, акрамя песні колаў, але я адчуў, што ў мяне мурашкі пабеглі па спіне
и
ек
3) I пайшлі мы па горадзе, таму што хутка з вазком праехаць нельга

т
ио
было - столькі народу набілася ў галоўныя вуліцы (У Караткевіч).

бл
4) Калі спрыяла надвор'е, на пятроўку пачыналі сенакос: хто ў пятроў-

ку сена не косіць, той зімою ў сабак сена просщь (А. Цітавец).
би
5) У народзе лічылася, што кожны чалавек у сваім жыцці павінен мець

в
каравай толькі аднойчы, таму калі выходзяць замуж ці жэняцца не ў пер-

хи
шы раз, каравай больш не пякуць (М. Даніловіч).

ар

й
Звычайна янот стараецца схавацца ў норку1 але2 калі яго дагналі3 і

ны
ратунку няма4 ён абараняецца мужна5 і заўзята (В. Вольскі).

р он
кт
ЗНАКІ ПРЫПЫНКУ ПРЫ ПРОСТАЙ МОВЕ

ле
Э
Варыянт 1
1. Адзначце правільныя выказванні:
1) простая мова ніколі не бярэцца ў двукоссе;
2) для канструкцый з ускоснай мовай не ўласціва ўжыванне злучнікаў,
прыназоўнікаў;
116
3) простая мова - гэта чужое выказванне, якое перадаецца кім-небудзь
даслоўна, з захаваннем яго зместу і формы;
4) для канструкцый з ускоснай мовай не ўласціва ўжыванне мадаль-
ных і пабочных слоў, формы загаднага ладу дзеяслова;
5) простая мова характарызуецца ўжываннем пытальных, пабуджаль-
ных, клічных сказаў, звароткаў, мадальных слоў, выклічнікаў.
2. Адзначце, у якіх сказах пасля слоў аўтара трэба паставіць коску:
а
ов
1) "А як заўтра? - спытаў Янка ( ) - (П, п)ойдзем ці не?" (Я. Колас).
еш
2) "Як падрасту, - урэшце сказала Марынка ( ) - (П, п)аеду да цёткі
Зіны і завязу ёй сваю Жанну" (У. Ліпскі).
л
Ку
3) "Каб усе былі такія, як вы! - з некаторым засмучэннем сказала На-
дзея ( ) - (Н, н)е забывайце нас" (Я. Колас).
А.
4) "Прабачце, панове, за жарт, - сказаў Кроер ( ) - (I, і)начай ніхто не
А.
прыехаў бы" (У. Караткевіч).
и
ен
5) "Я прыйду, - адказаў Панас ( ) - (Х, х)утка прыйду на сход да вас"
им
(П. Галавач).
3. Адзначце сказы з простай мовай, у якіх на месцы пропуску неаб-
ГУ
ходна паставіць працяжнік:
М
1) Лось, грацыёзна павярнуўшы ў бок нечаканага візіцёра галаву, па-

и
варушыў вялікімі вушамі, страсянуў грывай і застаўся стаяць на месцы,

ек
быццам гаворачы __Лдзі, чалавеча, ідзі, куды ідзеш" (А.Рыбак).

т
ио
2) - Вось дзе паэзія! - усклікнула Марыля, даслухаўшы да канца ры

бл
бакова апавяданне [пра возера Свіцязь], і, зазірнуўшы ў Адамавы вочы,

папрасіла:__Напішы пра гэта, Адам (К. Цвірка).
би
3) Год назад, калі М іця закончыў дзевяць класаў, бацька с п ы т а ў __

в
"Што будзеш рабіць далей? Можа, хопіць навукі?" (I. Навуменка).

хи
4) "Лепш ты раскажы, дзе быў, чаму мяне аднаго так надоўга пакінуў."
ар
__"Я, брат, далёка быў. Аж у Маскве" (Б. Сачанка).

й
5) Пачуўшы спрасонку на вуліцы нечы крык: "Н емцы !"__я ўсхапіўся

ны
з пасцелі і вобмельгам кінуўся на агароды.

он
4. Адзначце сказы, у якіх простая мова аформлена правільна:

р
1) "Заўтра пішу тэст, - сказаў Мікола, - першы ў сваім жыцці."

кт
2) "Хутка сцямнее, - вымавіў Андрэй і незадаволена дадаў: - трэба

ле
вяртацца дадому."
Э
3) 3 расчыненага акна даляцеў дзіцячы галасок: "Будзем рады бачыць

Вас, Ларыса Мікалаеўна!"
4) "Колькі зараз часу? - запытала Валерыя, - Няўжо ніхто не прыйдзе?"
5) "Я люблю гэты горад, - усміхнуўся Міхась. - Ён стаў для мяне род
ным."
117
5. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры простай мове па-
стаўлены няправільна:
1) "Свіцязь," - нібы робячы самае важнае ў жыцці адкрыццё, радасна
ўскрыкнуў Лесавік (Я. Пархута).
2) Войкнуўшы і сказаўшы: "А божачка!" - гаспадыня пайшла ў сен
цы, узяла з куфра п а л а т н а . (Ф. Янкоўскі).
3) Ракуцька занепакоіўся - "А можа, я каго пакрыўдзіў?" (К. Чорны).
а
ов
4) "Бяда, бабка Наста! - здушаным голасам сказала Аўгіння, - я прый-
еш
шла вас папярэдзіць" (Я. Колас).
5) "Збіраецца на д о ж д ж . - прамовіў старшыня і дадаў незадаволена:
л
Ку
- А ў нас яшчэ не ўсё сена ў стагі зложана" (У. Краўчанка).
6. Адзначце сказы, якія адпавядаюць схеме "П, —а і а: —П".
А.
1) Галінка-вярбінка прасіў верабей мо пакалыхала б маіх ты дзяцей
А.
(М. Танк).
и
2) За ляском гаворыць старшыня прыдатнае месца для будаўніцтва
ен
фермы (У. Краўчанка).
им
3) Папаўся адразу зразумеў Сяргей і тут жа насцеражыўся а Клава што
ГУ
з ёю (I. Мележ).
4) Смеласці вучыся ў разведчыка асцярожнасці ў мінёра а кемлівасці ў
М
народнага мсціўца сказаў Пятрусь а потым падумаўшы дадаў у партызанах

и
ек
мне даводзілася быць і разведчыкам і мінёрам і дыверсантам (М. Корзун).

т
5) Я даставіў абед далажыў старшына і дадаў тут непадалёку бліндаж

ио
ёсць хадземце і вы абедаць (А. Марціновіч).

бл
7. Адзначце сказы, якія адпавядаюць схеме "П, —а. —П".

би
1) Ордэн мацнее, бацька, запярэчыў Канстанцін з ім сябраваць трэба

(В. Ыатава).
в
хи
2) Чаму гэта сказаў мой бацька Гараська так даўно не быў у нас (Я. Бар-
ар
шчэўскі).
3) Мамачка, галубка, просіць сын так міла, можа б ты на рэчку пагу-
й
ны
ляць пусціла (Я. Колас).

4) Крывёнак, пабудзі Папова загадвае старшы сяржант варушачы ву-
он
самі я да камбата (В. Быкаў).

р
5) Зараз пойдзем сказаў Антон давай руку уставай пагрэй ногі (В. Быкаў).
кт
ле
8. Адзначцеўрыўкі, у якіх знакі прыпынку пры дыялогу пастаўлены

правільна.
Э
1) Лялькевіч падскочыў, калі пачуў радасны крык Данілы:

- Iдзе!
- Хто?
- Саша!
- Глядзі добра. Яна? (I. Шамякін).
118
2) - Што, брат, прыціх? - запытаў яго [Лабановіча] Турсевіч. - Чаго
зажурыўся?
- Не заўсёды ж вясёлым быць, - адказаў Лабановіч: - Ведаеш, брат, як
пабачыў я тваю школу, твае заняткі, то мая школа ў параўнанні з тваёю
нікуды не гадзіцца (Я.Колас).
3) Глянуў Віктар - і вачам сваім не верыць. "А дзе ж човен?" - "Не
ведаю." - "Як жа так?" - "Ды так. Паплыў." - "Што ж гэта такое?" - "Пры-
а
ов
года" (Я. Маўр).
еш
4) Хлопцы выскачылі з хлява і з захапленнем паглядзелі адзін на адна-
го. Але што далей? !ніцыятыва перайшла да Даніка.
л
Ку
- Коля! Ляці да Старога!
"А хто стары?"
А.
- Поп.
А.
"Які поп?"
и
ен
- Аляксей Сафронавіч (I. Шамякін).
им
5) - Нарысуй мяне, Алесь, - просіць Шурка.
- А што дасі? - пытаюся.
ГУ
- Жыта.
М
- Колькі жыта?
и
- М яшок або яшчэ мнажэй.

ек
- Ды не мнажэй, а трэба казаць: больш, - зноў папраУляе Ніна (Я. Брыль).

т
ио
9. Адзначце ўры ўкі з правільна аформленай ускоснай мовай.

бл
1) Я асцярожна гладзіў каласкі, гарнуў іх да твару, шаптаў, што кусці-

ся, жытца, буйна каласіся (М. Парахневіч).
би
2) Пятро прыслухаўся. Зноў нехта крыкнуў, але ўжо ў другім баку -

в
у глыбіні лесу. Хто там мог зваць яго? (I. Шамякін).

хи
3) Сцяжынка сдяжынды гаворыць: "Сяброўка! Вядзі на прастор іх да

ар
роднага слоўка, каб вусны не сохлі, каб сэрцы не смаглі, каб слёзы да кроплі
й
на вейках ачахлі" (М. Лупсякоў).

ны
4) Настаўнік сказаў старэйшым вучням, каб яны рыхтаваліся да экза-

он
менаў (Я. Колас).

р
5) Людзі кажуць, што калі рана ўзарэш, то і ўраджай добры збярэш.

кт
10. Адзначце выпадкі правільнага афармлення цытат.

ле
1) Расказваючы аб жыцці Максіма Багдановіча ў мінскі перыяд, Змітрок

Э
Бядуля адзначаў: "Жывая энцыклапедыя разнастайных ведаў" (С. Майх-

ровіч).
2) Многія людзі ведаюць словы К.А. Ціміразева:
- Скібка добра прапечанага х л е б а . складае адно з найвялікшых вы-
находстваў чалавечага розуму (А. Сілянкоў).
119
3) "Янка Купала і Якуб Колас прыйшлі ад зямлі, ад сахі, прынеслі ў
літаратуру багацце і хараство беларускай народнай мовы, якая пад іх пя-
ром заззяла ўсімі сваімі колерамі", - пісаў Кандрат Крапіва (Р Шырма).
4) Успомнім шэдэўр Багдановічавай паэзіі "Слуцкія ткачыхі":
"Ад родных ніў, ад роднай хаты
У панскі двор дзеля красы
а
Яны, бяздольныя, узяты
ов
Ткаць залатыя паясы" (К. Чорны).
еш
5) Янка Купала клікаў народ да змагання за чалавечыя правы - "людзьмі
л
звацца" і ісці "да сонца і да зор" (К. Чорны).
Ку
А.
Варыянт 2
А.
1. Адзначце правільныя выказванні:
и
1) для канструкцый з ускоснай мовай не ўласціва ўжыванне зварот-
ен
каў, выклічнікаў, дыялектных слоў;
им
2) простая мова можа перадавацца ў выглядзе дыялога або цытаты;
3) для канструкцый з ускоснай мовай не ўласціва ўжыванне безасабо-
ГУ
вых дзеясловаў, асабовых займеннікаў;
М
4) простая мова можа ўжывацца толькі ў навуковым і публіцыстыч-

и
ек
ным стылях.
т
5) для канструкцый з ускоснай мовай не ўласціва ўжыванне пыталь-

ио
ных, клічных сказаў.

бл
2. Адзначце, у якіх сказах пасля слоў аўтара трэба паставіць коску:

би
1) "Не, Сцяпан, - сказаў я сам сабе ( ) - (Т,т)ут табе не месца, цябе

машына чакае (I. Гурскі).
в
хи
2) "Давай едзь! - прыспешыў Брытвін ( ) - (М,м)ы чакаем. А тады

ар
дамовімся" (В. Быкаў).

3) "Не было яшчэ нашых? - спытаўся сяржант ( ) - (В,в)ідаць, яшчэ ў
й
ны
акопах в а ю ю ц ь ." (I. Навуменка).

он
4) "Заўтра зажынкі, - кажа Пракапеня ( ) - Дармо, што позна сеялі,

р
гляньце, якое зарадзіла (А. Вялюгін).

кт
5) "Няма нікога дома ( )" - катэгарычна сказаў хлапчук (П. Пестрак).

ле
3. Адзначце сказы з простай мовай, у якіх на месцы пропуску неаб-

Э
ходна паставіць працяжнік:

1) "Ну як жа, кумка, маецца?" ( ) кума ў кумы пытаецца (К. Крапіва).
2) "Здароў, Міхась!" ( ) і Язэп кінуўся абдымаць Міхася (I. Мележ).
3) Алесь !ванавіч хацеў запытаць: "Хутка пойдзем?" ( ) але прамаўчаў
(А. Пысін).
120
4) Я моцна крычу сонцу ( ) "Добры дзень!" (Я. Колас).
5) "Я пайду адна," - сказала Зоська. ( ) Антон адказаў: "Не, адну я цябе
не пушчу" (В. Быкаў).
4. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры простай мове пас-
таўлены правільна:
1) "Баішся, - лагодна смяецца Ганна і дадае: - Я злая, як што не па
а
мне!" (I. Мележ).
ов
2) Скора падышоўшы к сталу, ён [Хама] зразу пытае: "У чым дзела,
еш
хлопцы?" - і, не чакаючы адказу, заглушае ўсіх сваім зычным голасам
(К.Чорны).
л
Ку
3) "I адкуль яна ўсё ведае?" - мільганула думка ў Ганны: "Няўжо і там
недзе, адкуль яна прыехала, таксама людзі жывуць? (К. Чорної).
А.
4) Саша сказала "да пабачэння" і выйшла (П. Пестрак).
А.
5) "Колькі тут сілы, хараства, прыгажосці..." - сказаў хлопец (В. Хом-
и
ен
чанка).
им
5. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры простай мове пас-
таўлены няправільна:
ГУ
1) Генерал выйшаў у завіруху і крыкнуў: "Па конях!", хоць усе былі
М
іменна на конях (П. Пестрак).

и
2) Вось пішу: "Жывая, здаровая, хадзіла на танцы", а сама плачу ад

ек
сораму, што хлушу (С. Грахоўскі).

т
ио
3) Бацька, выпраўляючы мяне ў свет, казаў: "Ведай, сынку, што нічога

бл
лёгка не даецца" (I. Гурскі).

4) "Я не ведаю, - пісаў між іншым Лабановіч. - Я к паставіцца да твай-
би
го намеру паступіць у настаўніцкі інстытут. Мяне асабіста ён не дужа вабіць"

в
(Я. Колас).
хи
5) На беразе Дняпра хлопцы спыніліся: "Як жа пераправіцца на другі

ар
бераг?" - занепакоіліся яны (М. Зарэцкі).

й
6. Адзначце сказы, якія адпавядаюць схеме "П, —а і а: —П".

ны
1) Вясна, брат, дружная загаварыў дзед а пасля дадаў і вяснянка бач як

он
заліваецца (Т. Хадкевіч).

р
2) Ты спіш ціха спытаў бацька і тут жа загадаў пара ўставаць (М. Гарэцкі).
кт
3) Здароў быў павітаўся Васіль і спытаўся ў Антося а ці няма ў вас,

ле
дзядзечка, Ю ркі (А. Жук).

Э
4) Вось вы і дома з палёгкай сказаў стары скінуўшы з плячэй кайстру

і сеўшы на трухлявае бервяно няспешна пачаў раскручваць аборы (А. Пет-
рашкевіч).
5) Дзякую вам, дзеці мае звярнуўся дуб да сваіх жыхароў, а потым ус-
міхнуўся і дадаў усюды і ва ўсім трэба мець розум і ведаць меру (Я. Колас).
121
7. Адзначце сказы, якія адпавядаюць схеме "П, —а. —П".
1) Таварыш Наўмыснік сказаў Несцяровіч гэтымі днямі мы пачынаем
бесперапынную кладку сцен (К. Чорны).
2) Тут можна набраць адразу поўны кораб падумала Аня пэўна ніхто і
не быў тут (I. Мележ).
3) Міцкевіч, зайдзіце да мяне сказаў аднойчы Фядот Андрэевіч у мяне
а
ёсць для вас цікавая кніга (С. Александровіч).
ов
4) Хлопец твой ужо добра падрос спытаў той прыглушана (Я. Брыль).
еш
5) Сапраўднае хараство мовы што дзейнічае як сіла пісаў Горкі ства-
л
раецца дакладнасцю яснасцю гучнасцю с л о ў . (К. Крапіва).
Ку
8. Адзначцеўрыўкі, у якіх знакі прыпынку пры дыялогу пастаўлены
А.
правільна:
А.
1) "Ой, не ляці, Арцёмка, не л я ц і . " - "Чаму?" - "Я баюся," - шчыра
и
сказала сястрычка (М. Г амолка).
ен
2) "Што, добра рыба клявала?" - спытаў Андрэй. - "Каб сказаць доб
им
ра, то - не," - ахвотна загаварыў Макаравіч (А. Кулакоўскі).
3) "Ці далёка нам яшчэ ісці, мама?" - спытаў Міхалка, адышоўшы
ГУ
крыху. "Не так ужо далёка, крапіся крыху," - адказала Маланка, кінуўшы
М
погляд усцяж гасцінца (Ц. Г артны).

и
ек
4) - Хочаце? Пойдзем сёння гуляць?

т
- Пойдзем, пойдзем! - падхапіў настаўнік, - вы, можа, не паверыце, а

ио
ў мяне, чэснае слова, была гэта самая думка, толькі я не адважваўся ска
бл
заць вам (Я. Колас).

би
5) - Ну, што з вамі? - спытаў Максім, пераступіўшы парог разведчыц-

кай зямлянкі.
в
хи
- Што? Нічога, - адказаў стары (Я. Брыль).

ар
9. Адзначце ўры ўкі з правільна аформленай ускоснай мовай:

1) Настаўнік зварачаўся да некаторых сялян з запытаннем, ці не веда-
й
ны
юць яны, дзе знайсці каго з выгнанаўскіх (Я. Колас).

он
2) Леў сказаў, што я цар над усімі звярамі і што няма такога звера, каб
р
не баяўся мяне.
кт
3) Дачка папрасіла маці, каб тая расказала ёй казку.

ле
4) Дзядзька Антось папытаўся у Толі, ці не спіць ён.

Э
5) "Зараз пойдзем, - сказаў Антон. - Давай руку, уставай, пагрэй ногі"

(В. Быкаў).
10. Адзначце выпадкі правільнага афармлення цытат:
1) Я хачу прыгадаць нашым паэтам словы баяна беларускага народа,
Янкі Купалы, якія патрэбны нам песні:
122
"Трэба нам песень шчырых і чулых,
Што праўду дзён нашых полюсаў неслі б
I славу вякоў, пакаленняў мінулых
Сваёй перамогай геройскай устрэслі" (Я. Колас).
2) Янка Купала і Якуб Колас прыйшлі ад зямлі, ад сахі і "прынеслі ў
літаратуру багацце і хараство беларускай народнай мовы, якая пад іх пя-
ром заззяла ўсімі сваімі колерамі" (К. Крапіва).
а
ов
3) "Дзейнасць Коласа і Купалы як стваральнікаў беларускай літара-
еш
турнай мовы, - адзначае крытык Ю. Пшыркоў, - развівалася ў тым жа на-
прамку, як і дзейнасць Пушкіна, - у напрамку арыентацыі на народную
л
Ку
творчасць" (У. Юрэвіч).
4) "Зямля навагрудская, краю мой родны ..." - пісаў са шчырым замі-
А.
лаваннем і любоўю Адам Міцкевіч пра дарагую яго сэрцу Навагрудчыну
А.
(С. Александровіч).
и
ен
5) "Пісьменнік вялікай душы" кажуць пра Кузьму Чорнага людзі, якія
им
добра ведаюць яго творы (К. Крапіва) ГУ
М
АДКАЗЫ
и
ек
СІНТАКСІС
т
ио
бл
Словазлучэнне
Варыянт 1 Варыянт 2
би
1) 1,2,4; 6) 3,5; 1) 1,2,4; 6) 1,3,5;

в
хи
2) 3,4; 7) 1,3,4; 2) 2,3,4; 7) 1,3,4;

8) 2,3;
ар
3) 1,2,3; 8) 1,2,3,5; 3) 2,3,5;

4) 1,2,4,5; 9) 1,3,4; 4) 1,4,5; 9) 2,3,4,5;
й
10) А3Б2В3Г1Д4.
ны
5) 1,3; 5) 2,3,4; 10) А2Б4В3Г1Д4

он
Асаблівасці пабудовы словазлучэнняў

р
у беларускай мове ў параўнанні з рускай мовай

кт
ле
1) 1,2,4; 6) 1,2; 1) 2,4; 6) 5;
Э
2) 1,2,4; 7) 3,5; 2) 1,2,3; 7) 1,4,5;

3) 1,5; 8) 1,2,3,4; 3) 1,2,5; 8) 1,2,5;
4) 4,5; 9) 1,4; 4) 3,4,5; 9) 1,2;
5) 5; 10) А3Б1В1Г2Д2. 5) 4; 10) А1Б3В3Г2Д1
123
Просты няўскладнены сказ. Галоўныя члены сказа
1) 2,4; 6) 2,4,5; 1) 1,2,3,5; 6) 1,2,3,4;
2) 1,4,5; 7) 3,5; 2) 2,3,4; 7) 1,5;
3) 3,4; 8) 1,4,5; 3) 3,4; 8) 2,4,5;
4) 1,4; 9) 1,2,4; 4) 2,4,5; 9) 1,4,5;
10) 1,3,4. 5) 2; 10) 1,3,5.
а
5) 1,5;
ов
еш
Аднасастаўныя і двухсастаўныя, поўныя і няпоўныя сказы
л
Ку
1) 1,3,4; 6) 2,3,4; 1) 1,3,4; 6) 1,4,5;
2) 2,3,4; 7) 1,3,5; 2) 1,2,4; 7) 1,2,5;
А.
3) 1,2,3; 8) 2,3,5; 3) 1,4,5;
А.
8) 2,4,5;
4) 2,3; 9) А2Б4В5Г3Д1; 4) 2,4; 9) А2Б3В5Г1Д4;
и
ен
5) 1,2; 10) 1,5. 5) 1,4; 10) 3,4,5.
им
Даданыя члены сказа
ГУ
М
1) 3,5; 6) 1,4,5; 1) 1,3; 6) 1,3;

и
2) 1,3,4; 7) 1,2; 2) 1,3,4; 7) 1,3,4,5;

ек
3) 1,3,4,5; 8) 2,3,5; 3) 2,3,4; 8) 1,3;

т
ио
4) 1,2,5; 9) 2,5; 4) 1,2,3; 9) 1,4,5;

5) 2,3,5; 10) А2Б5В1Г4Д3. 5) 4,5; 10) А3Б5В1Г3Д2.
бл
би
Сінтаксічная функцыя інфінітыва

в
хи
1) 2,4,5; 6) 1,2,3,4; 1) 1,2,3; 6) 2,3,5;

ар
2) 1,5; 7) 1,3; 2) 1,2,4; 7) 1,4,5;

й
3) 1,2,4; 8) А1Б3В2Г2Д4; 3) 1,2,4; 8) А1Б2В2Г5Д4;

ны
4) 2,5; 9) дапаўненнем; 4) 1,3,5; 9) выказнікам;

он
5) 1,2,5; 10) дзейнікам. 5) 1,4; 10) дапаўненнем.

р
кт
Просты ускладнены сказ

ле
Э
1) 1,2,5; 6) 1,4,5; 1) 2,3,4; 6) 1,2,4,5;

2) 4,5; 7) 2,4,5; 2) 1,3,4; 7) 4,5;
3) 2,3; 8) А4Б1В7Г5Д9; 3) 3,4,5; 8) А1Б7В3Г4Д9;
4) 1,2,3; 9) 1,4; 4) 2,3,5; 9) 2,4,5;
5) 2,4,5; 10) 4,5. 5) 3,4,5; 10) 1,3,5.
124
Складаназлучаныя сказы
1) 1,2,5; 6) 1,3,5; 1) 4,5; 6) 4,5;
2) 3,5; 7) 1,2,3; 2) 2,3; 7) 1,2,4;
3) 1,5; 8) А2Б3В5Г1Д4; 3) 2,3,5; 8) А4Б2В4Г3Д5;
4) 1,2,3; 9) А4Б2В5Г2Д7; 4 ) 1,3; 9 ) А4Б1В2Г1Д3;
5) 1,4,5; 10) супастаўляльныя. 5) 2,4,5; 10) супастаўляльныя.
а
ов
еш
Складаназалежныя сказы.
Віды даданых частак
л
Ку
6) 2,3,4; 6) 2,3,5;
А.
1) 1,3,4; 1) 1,4,5;
7) 3,5;
А.
2) 1,2,5; 2) 2,4,5; 7) 1,3,4;
3) 1,3,4,5; 8) 1,3,5; 3) 2,3,5; 8) 3,5;
и
ен
4) 1,4,5; 9) 2,5; 4) 1,2,3; 9) 4,5;
им
5) 2,3,4; 10) А4Б6В7Г8Д10. 5)ГУ 1,4; 10) А1Б8В10Г2Д11
Складаназалежныя сказы.
М
Адрозненне злучнікаў ад злучальных слоў

и
ек
1) 1,2,4; 6) 2,4; 1) 1,2,5; 6) 4;

т
ио
2) 1,2; 7) 1,2,3,4; 2) 1,5; 7) 1,2,3;

3) 2,3,4;
бл
8) 1,2,4; 3) 2,3,5; 8) 1,2,3;

4) 1,2,4; 9) 4,5; 4) 2,5; 9) 2,5;
би
5) 1,3,4; 10) А5Б6В1Г5Д3. 5) 3; 10) А6Б6В1Г6Д3

в
хи
Складаназалежныя сказы
ар
з некалькімі даданымі часткамі.

й
Віды падпарадкавання
ны
он
1) 2,3; 6) 2; 1) 3,5; 6) 1,4,5;

р
2) 2,3,5; 7) 3; 2) 1,3,4; 7) 2,3;

кт
3) 1,2,4; 8) А2Б1В3Г5Д3; 3) 1,3,5; 8) А5Б1В3Г3Д5;

ле
4) 1,2; 9) А4Б5В2ГЗ; 4) 3,4; 9) А4Б2В5Г3;

Э
5) 1,3,5; 10) паслядоўнае. 5 ) 1 ,5 ; 1 0 ) сузалежнае
аднароднае.
125
Бяззлучнікавыя складаныя сказы.
Складаныя сказы з рознымі відамі сувязі
Варыянт 1
1) 1,2,3,5;
2) 1,5;
3) 1,3,5;
а
4) 1,3;
ов
5) 4,5;
еш
6) А5Б6В4Г1;
7) А3Б1В2Г4;
л
Ку
8) А4Б2В1Г4;
9) 3;
А.
А.
10) (...), (...) і (...), [...], (...): [...], і [...], [...], [...], [...].
Варыянт 2
и
ен
1) 1,2;
им
2) 2,3,5;
3) 2,3,5;
ГУ
4) 1,2,4;
М
5) 3,4;
и
6) А4Б1В7Г1;
ек
7) А2Б3В4Г2;
т
ио
8) А2Б2В4Г2;
бл
9) 1,3;
10) [...], (...), (...), [...], а [...], (...).
би
в
хи
ПУНКТУАЦЫЯ
ар
й
Працяжнік
ны
паміж дзейнікам і выказнікам

он
р
1) 1,2,3; 6) 1,2,4,5; 1) 1,2,5; 6) 2,3,4;

кт
2) 1,3; 7) 3,4,5; 2) 1,2; 7) 2,3,4;

ле
3) 1,2,3,5; 8) 3,4,5; 3) 1,2,3,4; 8) 1,3,4;

Э
4) 5; 9) 1,2,5; 4) 3,5; 9) 1,3;

5) 3,5; 10) 3. 5) 2,4; 10) 4.
126
Знакі прыпынку ў сказах з аднароднымі членамі
1) 2,3,4,5; 9) 2,4; 1) 2,3; 9) 1,2,4;
2) 2,3,5; 10) 1,4,5; 2) 3,4; 10) 1,4;
3) 1,3; 11) 1,3,4; 3) 1,3,4; 11) 2,3,4;
4) 1,3,5; 12) 2,4; 4) 2,3,5; 12) 2;
а
5) 1,2; 13) 2,4; 5) 1,5; 13) 3;
ов
6) 2,3,4; 14) 2,3,4; 6) 3,4; 14) 3,4;
еш
7) 2,3,5; 15) 2,3,4. 7) 1,4,5; 15) 2,3.
8) 1,2,4; 8) 1,3;
л
Ку
Адасабленне азначэнняў.
А.
Адасабленне прыдаткаў
А.
и
ен
1) 1,2,3,5; 6) 1,2,3; 1) 1,2,4; 6) 4,5;
им
2) 2,3,4; 7) 1,2,5; 2) 1,3; 7) 2,3,4;
3) 1,4,5; 8) 1,2,3; 3) 2,3,4; 8) 1,2,3;
ГУ
4) 1,2,5; 9) 1,2,4; 4) 1,2,3; 9) 1,2,4,5;
М
5) 1,2,3; 10) 1,2,4. 5) 1,4,5; 10) 1,3,4.

и
ек
Адасабленне дапаўненняў і акалічнасцей.

т
ио
Адасабленне ўдакладняльных і далучальных членаў

бл
1) 1,2,5; 6) 1,2; 1) 1,2,5; 6) 1,3,4;

би
2) 3,4; 7) 1,4; 2) 1,2; 7) 1,2,3;

в
3) 1,4; 8) 2,4,5; 3) 2,5; 8) 1,4,5;

хи
4) 1,5; 9) 3,4,5; 4) 1,2,4; 9) 2,5;

ар
5) 1,2,3; 10) 1,2,3,4. 5) 2,3,5; 10) 1,2.

й
ны
Знакі прыпынку пры зваротку,

он
пры пабочных і ўстаўных канструкцыях

р
кт
1) 2,3; 6) 2,4,5; 1) 1,2,4; 6) 3,4;

ле
2) 2,5; 7) 1,3,4; 2) 1,3,4; 7) 1,2,5;

Э
3) 2,4,5; 8) 2,4,5; 3) 1,3,4; 8) 2,4,5;

4) 1,3,4; 9) 2,5; 4) 1,3,5; 9) 3,5;
5) 2,5; 10) А1Б3В2Г4. 5) 3,5; 10) А2Б4І
127
Знакі прыпынку пры параўнальных канструкцыях
1) 1,3,4; 6) А3Б4В1Г2; 1) 1,5; 6) А1Б4В2Г3£
2) 1,3,5; 7) А1Б3В2Г5; 2) 1,3,5; 7) А5Б3В1Г4;
3) 1,2,5; 8) А5Б4В1Г3; 3) 1,5; 8) А1Б3В5Г4;
4) 2,5; 9) 2,3,4; 4) 1,3; 9) 1,2,4,5;
10) 1,2. 5) 2,5; 10) 1,4.
а
5) 1,3,5;
ов
еш
Знакі прыпынку ў складаназлучаных сказах
л
Ку
1) 1,2,3; 6) 1,2,4,5; 1) 1,3,4; 6) 1,2,4;
7) А4Б1В2Г5; 7) А3Б1В2Г4;
А.
2) 1,3,4; 2) 3,4,5;
А.
3) 1,3,4; 8) 4; 3) 1,3; 8) 4;
4) 3,4; 9) 2,3,4; 4) 1,2,4; 9) 1,2,4;
и
ен
5) 4,5; 10) 3. 5) 2,4,5; 10) 5.
им
Знакі прыпынку ў складаназалежных сказах
ГУ
М
1) 2,3,4; 6) 4,5; 1) 1,2,4; 6) 1,2,4;

и
2) 1,3,4; 7) 1,3; 2) 3,5; 7) 4;

ек
3) 2,3; 8) 3,4; 3) 1,3,4; 8) 1,4,5;

т
ио
4) 4,5; 9) А4Б2В3Г1; 4) 3,4; 9) А2Б4В5Г3;

5) 3,5;
бл
10) 1,3,4,5. 5) 1,4,5; 10) 1,3,5.

би
Знакі прыпынку ў складаных бяззлучнікавых сказах

в
і сказах з рознымі відамі сувязі

хи
ар
й
1) 1,3,4; 6) А1Б2В3Г5; 1) 1,3,5; 6) А5Б4В2Г3;

ны
2) 2,4,5; 7) 4; 2) 4,5; 7) 4;
он
3) 1,3,5; 8) 4,5; 3) 1,4,5; 8) 1,3,4;

р
4) 1,3,4; 9) 2,3,4; 4) 1,4,5; 9) 2,3,5;

кт
5) 1,3; 10) 1,2,5. 5) 2,4; 10) 1,2,4.

ле
Э
128
Знакі прыпынку пры простай мове
1) 3,4,5; 6) 4,5; 1) 1,2,5; 6) 1,5;
2) 2,5; 7) 1,4,5; 2) 1,5; 7) 2,3;
3) 2,4,5; 8) 1,3,5; 3) 1,2,3; 8) 1,3,5;
4) 3,5; 9) 4,5; 4) 1,2,4,5; 9) 1,3,4;
5) 1,3,4; 10) 1,5.
а
5) 1,4; 10) 2,3,4,5
ов
л еш
Ку
А.
А.
и
ен
им
ГУ
М
и
ек
т
ио
бл
би
в
хи
ар
й
ны
р он
кт
ле
Э
ЗМЕСТ
СІНТАКСІС ............................................................................................................ 3
СЛОВАЗЯУЧЭННЕ................................................................................................ 3
Варыянт 1 ........................................................................................................................3
Варыянт 2 ....................................................................................................................... 4
АСАБЛІВАСЦІ ПАБУДОВЫ СЛОВАЗЛУЧЭННЯЎ У БЕЛАРУСКАЙ
а
ов
МОВЕ Ў ПАРАЎНАННІ З РУСКАЙ М О В А Й ................................................. 6
еш
Варыянт 1 ....................................................................................................................... 6
Варыянт 2 ........................................................................................................................8
л
Ку
ПРОСТЫ НЯЎСКЛАДНЕНЫ СКАЗ. ГАЛОЎНЫІЯ ЧЛЕНЫ СКАЗА..... 10
Варыянт 1 ......................................................................................................................10
А.
Варыянт 2 ......................................................................................................................12
А.
АДНАСАСТАЎНЫІЯ І ДВУХСАСТАЎНЫЯ СКАЗЫ.
и
ПОЎНЫІЯ І НЯПОЎНЫІЯ СКАЗЫ.....................................................................14
ен
Варыянт 1 ......................................................................................................................14
им
Варыянт 2 ......................................................................................................................16
ДАДАНЫІЯ ЧЛЕНЫ С КА ЗА .............................................................................. 18
ГУ
Варыянт 1 ......................................................................................................................18
М
Варыянт 2 ..................................................................................................................... 21
и
СІНТАКСІЧНАЯ ФУНКЦЫЯ ІНФІНІТЫІВА.................................................. 23

ек
Варыянт 1 ..................................................................................................................... 23
т
ио
Варыянт 2 ..................................................................................................................... 26
бл
ПРОСТЫ ЎСКЛАДНЕНЫ СКАЗ...................................................................... 28

Варыянт 1 ..................................................................................................................... 28
би
Варыянт 2 ......................................................................................................................31
в
СКЛАДАНАЗЛУЧАНЫЯ СКАЗЫ .................................................................... 34

хи
Варыянт 1 ..................................................................................................................... 34
ар
Варыянт 2 ..................................................................................................................... 37
й
СКЛАДАНАЗАЛЕЖНЫІЯ СКАЗЫ. ВІДЫ ДАДАНЫХ ЧАСТАК............40

ны
Варыянт 1 ..................................................................................................................... 40
он
Варыянт 2 ..................................................................................................................... 42
р
СКЛАДАНАЗАЛЕЖНЫІЯ СКАЗЫ.
кт
АДРОЗНЕННЕ ЗЛУЧНІКАЎ АД ЗЛУЧАЛЬНЫІХ СЛОЎ ............................45

ле
Варыянт 1 ..................................................................................................................... 45
Э
Варыянт 2 ..................................................................................................................... 48
СКЛАДАНАЗАЛЕЖНЫІЯ СКАЗЫ З НЕКАЛЬКІМІ ДАДАНЫІМІ
ЧАСТКАМІ. ВІДЫ ПАДПАРАДКАВАННЯ....................................................51
Варыянт 1 ......................................................................................................................51
Варыянт 2 ..................................................................................................................... 55
130
БЯЗЗЛУЧНІКАВЫІЯ СКЛАДАНЫІЯ СКАЗЫ.
СКЛАДАНЫЯ СКАЗЫ 3 РОЗНЫІМІ ВІДАМІ СУВЯЗІ................................58
Варыянт 1 ..................................................................................................................... 58
Варыянт 2 .....................................................................................................................62
ПУНКТУАЦЫЯ...................................................................................................65
ПРАЦЯЖНІК ПАМІЖ ДЗЕЙНІКАМ І ВЫКАЗНІКАМ...............................65
а
Варыянт 1 ..................................................................................................................... 65
ов
Варыянт 2 .....................................................................................................................67
еш
ЗНАКІ ПРЫІПЫІНКУ Ў СКАЗАХ 3 АДНАРОДНЫІМІ ЧЛЕНАМ І.............69
л
Варыянт 1 .....................................................................................................................69
Ку
Варыянт 2 ..................................................................................................................... 73
А.
АДАСАБЛЕННЕ АЗНАЧЭННЯЎ. АДАСАБЛЕННЕ ПРЫДАТКАЎ......... 77
А.
Варыянт 1 ..................................................................................................................... 77
Варыянт 2 ..................................................................................................................... 79
и
ен
АДАСАБЛЕННЕ ДАПАЎНЕННЯЎ І АКАЛІЧНАСЦЕЙ.
им
АДАСАБЛЕННЕ ЎДАКЛАДНЯЛЬНЫІХ І ДАЛУЧАЛЬНЫІХ
ЧЛЕНАЎ С КА ЗА ..................................................................................................82
ГУ
Варыянт 1 ..................................................................................................................... 82
М
Варыянт 2 ..................................................................................................................... 85
ЗНАКІ ПРЫІПЫІНКУ ПРЫ ЗВАРОТКУ,
и
ек
ПРЫ ПАБОЧНЫІХ І ЎСТАЎНЫІХ КАНСТРУКЦЫЯХ................................ 88

т
Варыянт 1 ..................................................................................................................... 88
ио
Варыянт 2 ..................................................................................................................... 90
бл
ЗНАКІ ПРЫІПЫІНКУ ПРЫ ПАРАЎНАЛЬНЫІХ КАНСТРУКЦЫЯХ..........93

би
Варыянт 1 ..................................................................................................................... 93
Варыянт 2 ..................................................................................................................... 96
в
хи
ЗНАКІ ПРЫІПЫІНКУ Ў СКЛАДАНАЗЛУЧАНЫХ СКАЗАХ...................... 98

ар
Варыянт 1 ..................................................................................................................... 98
Варыянт 2 ................................................................................................................... 101
й
ны
ЗНАКІ ПРЫІПЫІНКУ Ў СКЛАДАНАЗАЛЕЖНЫІХ СКАЗАХ................... 104

Варыянт 1 ................................................................................................................... 104
он
Варыянт 2 ................................................................................................................... 108

р
ЗНАКІ ПРЫІПЫІНКУ Ў СКЛАДАНЫІХ БЯЗЗЛУЧНІКАВЫІХ

кт
СКАЗАХ І Ў СКАЗАХ 3 РОЗНЫІМІ ВІДАМІ СУВЯЗІ................................111

ле
Варыянт 1 ....................................................................................................................111
Э
Варыянт 2 ................................................................................................................... 114

ЗНАКІ ПРЫІПЫІНКУ ПРЫ ПРОСТАЙ М ОВЕ.............................................. 116
Варыянт 1 ................................................................................................................... 116
Варыянт 2 ................................................................................................................... 120
АДКАЗЫІ............................................................................................................... 123
131

409 M

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

409 M

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

В. М.

ронны рэсурс]: зборнік тэстаў для тэматычнага кантролю /

В. М. Ш аршнёва. - Электрон. даныя. - М агілёў : М ДУ імя

А. А. Куляшова, 2016. - Загал. з экрана.

© Шаршнёва В. М., 2016

1) ісці каля рэчкі;

2) самы важны дзень;

3) будзем прасіць дапамагчы;

4) выцвілая ад сонца хустка;

5) згуртаваны педагагічны калектыў.

4. Адзначце іменныя словазлучэнні:

5. Адзначце дзеяслоўныя словазлучэнні:

10. Устанавіце адпаведнасць паміж словазлучэннем і яго характа-

А: вельмі крохкі 1) дапасаванне;

Б: давесці да дому 2) кіраванне;

Г : нязручнае адзенне 4) не словазлучэнне.

1. Адзначце спалучэнні слоў, якія з 'яўляюцца словазлучэннямі:

6. Адзначце словазлучэнні, звязаныя сувяззю дапасавання:

7. Адзначце словазлучэнні, звязаныя сувяззю прыназоўнікавага кіравання:

1) балкон пад страхой;

5) паклікаць не маці, а бацьку.

8. Адзначце словазлучэнні, звязаныя сувяззю моцнага кіравання:

1) праносіліся над рэчкай;

1. Адзначце словазлучэнні з памылковым спалучэннем лічэбніка з

1) абодва, маці і бацька;

4) два цэлыя сем дзесятых цэнтнера;

5) тры новыя падручнікі.

2. Адзначце словазлучэнні з правільным дапасаваннем лічэбніка да

3) трыццаць два горада;

4) праэкзаменаваць сорак два студэнты;

беларускаи літаратурнаи мовы:

1) бачыць сваімі вачамі;

2) дзесьці метрах у адзінаццаці;

3) чытаць самому сабе;

5) не вывучыў праз ляноту.

ваннямі літаратурнаи нормы:

8. Адзначце словазлучэнні, правільна перакладзеныя на беларускую

1) прийти за умным советом - прыйсці па разумную параду;

Г: по случаю юбилея 1) па выпадку юбілею;

д : извиняться перед подругой 1) выбачаць сяброўку;

1. Адзначце словазлучэнні з памылковым спалучэннем лічэбніка з

1) абое, брат і сястра;

4) два цэлыя пяць сотых метра;

5) дзве важныя прапановы.

2. Адзначце словазлучэнні з правільным дапасаваннем лічэбніка да

3) спыніць трох спартсменаў, спыніць трыццаці трох спартсменаў;

4) чатыры маладыя сакратары, за тры крокі ад дома;

5) з паўтары вёдрамі, у паўтара сутках.

6. Адзначце словазлучэнні, якія не адпавядаюць нормам сучаснаи

1) некалькі разоў на тыдзень;

2) сказаць на поўны голас;

4) у два з палавінай разы;

7. Адзначце словазлучэнні, пабудаваныя ў адпаведнасці з патраба-

ваннямі літаратурнаи нормы:

2) загадчык дзённым аддзяленнем;

3) больш двухсот чалавек;

4) экскурсія па коласаўскіх мясцінах;

В: удивляться чему 1) дзівіцца чаму;

2) дзівіцца над чым;

Г: выбрать по своему вкусу 1) выбраць па свайму густу;

2) выбраць на свой густ;

3) выбраць паводле свайго густу.

Д: соседям по секрету 1) суседзям пад сакрэтам;