>

‫ح‬ ‫م‬ ‫ی‬ ‫ل‬‫ی‬‫س‬

‫راهنمای کنترل سرد یط کار‬
‫ی‬‫ح‬‫م‬ ‫م‬ ‫س‬ ‫ك‬ ‫م‬ ‫ص‬‫ص‬ ‫ل ا ست العم هنم تخ‬
‫ا ز مات‪ ،‬د ور ل اه و ر وداهی ی رز ال ت ط و کار‬

‫مركز سالمتمحیط و کار‬

‫ژپوهشکده محیط زیست‬
 ‫‪ -‬عنوان گايد الين‪ :‬راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬
‫‪ -‬کد الزامات ‪2929292- 9090- 1 :‬‬
‫‪ -‬تعداد صفحات‪112 :‬‬

‫مركز سالمت محیط و كار‪:‬‬

‫تهران ‪-‬خیابان حافظ تقاطع جمهوری ‪ -‬وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشكی ‪-‬مرکز سالمت محیط و کار‬
‫تلفن‪ ،921- 66090606 :‬دورنگار‪921- 66090710 :‬‬
‫‪www. markazsalamat. ir‬‬

‫پژوهشكده محیط زیست دانشگاه علوم پزشكی و خدمات بهداشتی درمانی تهران‪:‬‬
‫تهران – میدان انقالب ‪ -‬خیابان کارگر شمالی ‪-‬نرسیده به بلوار کشاورز ‪ -‬پالك ‪ 1270‬طبقه هشتم‬
‫تلفن‪ ،921- 77007000 :‬دورنگار‪921- 77007007 :‬‬
‫‪http://IER. tums. ac. ir‬‬

‫كميته فني تدوين راهنما‬

‫محل خدمت‬
‫دانشگاه علوم پزشكی همدان‬
‫پژوهشكده محیط زيست‬
‫دانشگاه علوم پزشكی گیالن‬
‫مرکز سالمت محیط و کار‬
‫مرکز سالمت محیط و کار‬
‫مرکز سالمت محیط و کار‬
‫پژوهشكده محیط زيست‬
‫مرتبه علمی ‪ /‬سمت‬
‫استاد‪ /‬رئیس کمیته‬
‫استاديار‪ /‬عضو کمیته‬
‫مربی‬
‫کارشناس‪ /‬دبیر کمیته‬
‫کارشناس‪ /‬عضو کمیته‬
‫کارشناس‪ /‬عضو کمیته‬
‫کارشناس‪ /‬عضو کمیته‬
‫نام و نام خانوادگی‬
‫دکتر عبدالرحمن بهرامی‬
‫دکتر نوشین راستكاری‬
‫مهندس محمد ايمانی‬
‫مهندس فاضله کتايون مديری‬
‫مهندس فاطمه صادقی‬
‫مهندس مهتاب سلیمی‬
‫مهندس فائزه ايزدپناه‬

‫از جناب آقاي مهندس محمد ايماني كه در تهيه اين پيش نويس زحمات زيادي را متقبل شده اند‬
‫صميمانه سپاسگزاري مي گردد‪.‬‬
 ‫فهرست‬
‫‪2‬‬ ‫‪ - 1‬مقدمه‬

‫‪3‬‬ ‫‪ - 2‬اهداف‬

‫‪3‬‬ ‫‪ - 3‬اصطالحات و تعاریف‬

‫‪7‬‬ ‫‪ - 4‬آشنایی با سیلیس‬

‫‪8‬‬ ‫‪ - 1- 4‬انواع مختلف س یل ی س‬
‫‪9‬‬ ‫‪ - 2- 4‬گرد و غبارس یل ی س دركجاها یافت می شود؟‬
‫‪11‬‬ ‫‪ - 3- 4‬مشاغل كا ر با س یل ی س با احتمال خطرباال‬
‫‪11‬‬ ‫‪ - 4- 4‬چه نوع از ذرات س یل ی س خطرناكند؟‬
‫‪12‬‬ ‫‪ - 5- 4‬خطرات بهداشتی س یل ی س وب یماریها ی مربوط به آن كدامند؟‬

‫‪13‬‬ ‫‪ - 5‬اقدامات كنترلی سیلیس كدامند؟‬

‫‪13‬‬ ‫‪ - 1- 5‬روش های كنترلی مهندسی‬
‫‪14‬‬ ‫‪ - 1- 1- 5‬روش ها ی جایگزی نی مواد‬
‫‪14‬‬ ‫‪ - 2 - 1- 5‬تغ ییر در فرای ند كاری‬
‫‪15‬‬ ‫‪ - 3- 1- 5‬جداساز ی و استفاده از محفظه ها‬
‫‪15‬‬ ‫‪ - 4- 1- 5‬تهویه‬
‫‪17‬‬ ‫‪ - 2- 5‬روش های صح یح كاری‬
‫‪17‬‬ ‫‪ - 3- 5‬رعای ت بهداشت فرد ی‬
‫‪18‬‬ ‫‪ - 4- 5‬استفاده از وسای ل حفاظت فرد ی‬
‫‪19‬‬ ‫‪ - 1- 4- 5‬راهنمای استفاده از ماسک تنفسی ‪N95‬‬
‫‪19‬‬ ‫‪ - 2- 4- 5‬برا ی كار با س یل ی س چه نوع ماسک تنفسی را انتخاب نمایی م؟‬
‫‪22‬‬ ‫‪ 3- 4- 5‬طبقه بند ی كاربر مبنای نوع و غلظت س یل ی س و تع یین نوع ماسک تنفسی‬
‫‪22‬‬ ‫بر اساس دستورالعمل ‪NIOSH AP‬‬
‫‪23‬‬ ‫‪- 4- 4- 5‬تع یین نوع ماسک تنفسی و اقدامات كنترلی با توجه به نوع طبقه و فعال ی ت‬
‫‪24‬‬ ‫‪ - 5- 4- 5‬تع یین نوع ماسک تنفسی و اقدامات كنترلی با توجه به نوع طبقه و فعال ی ت‬
‫‪25‬‬ ‫‪- 6- 4- 5‬تع یین نوع ماسک تنفسی و اقدامات كنترلی با توجه به نوع طبقه و فعال ی ت‬
‫‪26‬‬ ‫‪ - 5- 5‬مراقبتهای پزشكی و بهداشتی‬
‫‪26‬‬ ‫‪ - 1- 5- 5‬معای نات اول یه‬
‫‪26‬‬ ‫‪ - 2- 5- 5‬معای نات دوره ای‬
‫‪27‬‬ ‫‪ - 3- 5- 5‬آزمای ش ‪(1 PPD‬آزمای ش پوستی تشخ یص ب یمار ی سل)‬
‫‪27‬‬ ‫‪ - 4- 5- 5‬تزریق واكسن آنفلوآنزا و پنوموكوک‬
‫‪27‬‬ ‫‪ - 5- 5- 5‬فعال كردن تشك یالت بهداشتی درمانی‬
‫‪27‬‬ ‫‪ - 6- 5- 5‬آزمایشات عملكرد ریه مخصوص كار با س یل ی س‬
‫‪28‬‬ ‫‪ - 7- 5- 5‬جدول تكرار آزمای ش رادی وگرافی س ی نه مخصوص كار با س یل ی س‬
‫‪28‬‬ ‫‪ - 8- 5- 5‬فعال كردن س یستم كمک های اول یه‬
‫‪28‬‬ ‫‪- 9- 5- 5‬كنترل تماسها ی تشدید كننده در تماس با س یل ی س‪:‬‬
‫‪31‬‬ ‫‪ - 6- 5‬آموزش و ترب ی ت‬

‫‪31‬‬ ‫‪- 6‬كلیات عوارض و بیماریهای شغلی مرتبط با سیلیس‬

‫‪32‬‬ ‫‪ - 1- 6‬ذرات س یل ی س چگونه وارد ریه می شود؟ در ریه چه اتفاقی رخ می دهد؟‬
‫‪34‬‬ ‫‪ - 2- 6‬عالمت س یل یكوزی س كدام است ؟‬
‫‪34‬‬ ‫‪ - 3- 6‬چگونه پزشک س یل یك وزی س را تشخ یص می دهد؟‬
‫‪35‬‬ ‫‪ - 4- 6‬اشكال مختلف س یل یكوزی س كدامند؟‬
‫‪35‬‬ ‫‪ - 1- 4- 6‬س یل یكوزی س مزمن‪:‬‬
‫‪35‬‬ ‫‪ - 2- 4- 6‬س یل یكوزی س حاد‪:‬‬
‫‪35‬‬ ‫‪ - 3- 4- 6‬س یل یكوزی س شتابان(تسری ع شونده)‪:‬‬

‫‪36‬‬ ‫‪ - 7‬روش های پایش سیلیس در محیط كار‬

‫‪36‬‬ ‫‪ - 1- 7‬استراتژی پای ش س یل ی س‬
‫‪37‬‬ ‫‪ - 2- 7‬نمونه بردار ی س یل ی س و انتخاب تجه یزات مورد ن یاز‬
‫‪38‬‬ ‫‪ - 3- 7‬نمونه برداری س یل ی س و انتخاب شغل مورد نظر‬
‫‪38‬‬ ‫‪ - 4- 7‬نمونه بردار ی س یل ی س و انتخاب فرد مورد نظر‬
‫‪39‬‬ ‫‪ - 5- 7‬آنال یز نمونه ها ی س یل ی س‬
‫‪39‬‬ ‫‪ - 1- 5- 7‬روش پراش اشعه ایكس)‪(X-Ray diffraction‬‬
‫‪41‬‬ ‫‪ - 2- 5- 7‬روش مادون قرمز‪Method Infrared :‬‬
‫‪41‬‬ ‫‪ - 3- 5- 7‬روش گراویمتری‪Gravimetric Method:‬‬
‫‪41‬‬ ‫‪ - 6- 7‬مقایسه م یزان س یل ی س اندازه گ یری شده با م یزان حد مجاز استاندارد‪:‬‬
‫‪41‬‬ ‫‪ - 7- 7‬جدول مقدارحد مجاز سیلیس در تماس شغلی با توجه به سازمان مرجع و نوع سیلیسو م‬

‫‪42‬‬ ‫‪ - 8‬آشنایی با عملیات سندبالستینگ‪:‬‬

‫‪42‬‬ ‫‪ - 1- 8‬كاربردها ی عمل یات سندبالست ی نگ كدامند؟‬
‫‪43‬‬ ‫‪ - 2- 8‬روش كار سندبالست چ یست و خطرات بهداشتی آن كدامند؟‬
‫‪44‬‬ ‫‪ - 3- 8‬عوامل اصلی عمل یات سندبالست‬
‫‪44‬‬ ‫‪ - 4- 8‬راهها ی پ ی ش گ یری و كنترل خطرات بهداشتی عمل یات سندبالست‬
‫‪45‬‬ ‫‪ - 1- 4- 8‬حذف یا كنترل مواجهه با س یل ی س‬
‫‪46‬‬ ‫‪ - 2- 4- 8‬استفاده از س یستم سندبالست تر‬
‫‪46‬‬ ‫‪ - 3- 4- 8‬نظارت بر كمپرسور هوای فشرده و مخازن‬
‫‪47‬‬ ‫‪ - 4- 4- 8‬نظارت بر نازل سندبالست‬
‫‪47‬‬ ‫‪ - 5- 4- 8‬انتخاب بهترین نوع عمل یات سندبالست با توجه به نوع كار‬
‫‪48‬‬ ‫‪ - 5- 8‬توص یه ها ی مهم در مورد سندبالست‪:‬‬
‫‪48‬‬ ‫‪ - 1- 5- 8‬استفاده از كاب ی نت سندبالست‬
‫‪ - 2- 5- 8‬استفاده از اتاقک مخصوص برای سند بالست قطعات بزرگتر از اتاقک مخصوص ‪49‬‬
‫‪51‬‬ ‫‪ - 3- 5- 8‬عمل یات سندبالست قطعات خ یلی بزرگ‬
‫‪51‬‬ ‫‪ - 4- 5- 8‬استفاده از دستگاه های بالست مدرن‬
‫‪51‬‬ ‫‪ - 5- 5- 8‬استفاده از دستگاه های ربوت‬
‫‪52‬‬ ‫‪ - 6- 5- 8‬استفاده از وسایل حفاظت فردی مناسب‬

‫‪53‬‬ ‫‪ - 9‬آشنایی با سنگ كوبیها (سیلیس كوبیها)‬

‫‪53‬‬ ‫‪ - 1- 9‬مراحل عمل یات س یل ی س كوبی‬
‫‪54‬‬ ‫‪ - 2- 9‬درجه بند ی س یل ی س‬
‫‪54‬‬ ‫‪ - 3- 9‬خطرات‪ ،‬راهها ی پ ی ش گ یری و كنترل س یل ی س در سنگ كوب یها كدامند؟‬
‫‪54‬‬ ‫‪ - 1- 3- 9‬استفاد از س یستم تر به جای س یستم خشک‬
‫‪54‬‬ ‫‪ - 2- 3- 9‬حذف كارها ی دستی توسط كارگردر فرای ند كار ی‬
‫‪55‬‬ ‫‪ - 3- 3- 9‬استفاده از دستگاه های پركننده اتومات یک ك یسه‬
‫‪57‬‬ ‫‪ - 4- 3- 9‬استفاده از كاب ین كنترل‬
‫‪58‬‬ ‫‪ - 4- 9‬محصور سازی منابع تول ید كننده گرد و غبار س یل ی س در محوطه باز‬
‫‪58‬‬ ‫‪ - 5- 9‬استفاده از س یستم مكنده موضعی ‪LOCAL EXAUST VETILATION‬‬
‫‪59‬‬ ‫‪ - 1- 5- 9‬س یكلون‪Cyclon‬‬
‫‪61‬‬ ‫‪ - 2- 5- 9‬بگ هاس (س یستم ف یلترك یسه ای) ‪Baghouse‬‬
‫‪62‬‬ ‫‪ - 3- 5- 9‬اسكرابر تر ‪Wet scrubber‬‬
‫‪63‬‬ ‫‪ - 4- 5- 9‬س یستم تلف یقی س یكلون و اسكرابر تر (مه پاش)‪Integrated system‬‬
‫‪64‬‬ ‫‪ - 5- 5- 9‬استفاده از وسایل حفاظتی مناسب‬

‫‪65‬‬ ‫‪- 11‬آشنایی با سنگ بری ها‬

‫‪66‬‬ ‫‪ - 1- 11‬جدول م یزان س یل ی س در انواع سنگ ها‬
‫‪67‬‬ ‫‪ - 2- 11‬مراحل عمل یات سنگ بر ی‬
‫‪68‬‬ ‫‪ - 3- 11‬خطرات‪ ،‬راههای پ ی ش گ یر ی و كنترل س یل ی س در سنگ بر ی ها كدامند؟‬
‫‪68‬‬ ‫‪ - 1- 3- 11‬محصور ساز ی دستگاه ها ی سنگ بری در محوطه باز‬
‫‪68‬‬ ‫‪ - 2- 3- 11‬اصالح دستگاهها‪ ،‬ابزار و قطعات برش و ساب‬
‫‪68‬‬ ‫‪ - 3- 3- 11‬اصالح ش ی وه برش و ساب‬
‫‪69‬‬ ‫‪ - 4- 3- 11‬استفاد از س یستم تر به جای س یستم خشک‬
‫‪69‬‬ ‫‪ - 5- 3- 11‬استفاد از س یستم مكنده موضعی‬
‫‪71‬‬ ‫‪ - 6- 3- 11‬انجام عمل یات فرم دادن وابزار زدن سنگ در مكان ویژه‬
‫‪71‬‬ ‫‪ - 7- 3- 11‬شستشو ی مرتب كارگاه باآب‬
‫‪71‬‬ ‫‪ - 8- 3- 11‬حمل‪ ،‬دفع و بازیافت صح یح ضایعات سنگ‬
‫‪71‬‬ ‫‪ - 9- 3- 11‬استفاده از وسائل حفاظتی مناسب‬
‫‪72‬‬ ‫‪- 9- 3- 11‬جدول انتخاب ماسک تنفسی با توجه به نوع ابزار‪ ،‬نوع پشت ی بانی و كار‬

‫‪73‬‬ ‫‪- 11‬آشنایی با صنعت ریخته گری‬

‫‪73‬‬ ‫‪ - 1- 11‬فرای ند ریخته گری‬
‫‪73‬‬ ‫‪ - 2- 11‬انواع ماسه ریخته گری‬
‫‪74‬‬ ‫‪ - 3- 11‬خطرات‪ ،‬راه های پ ی ش گ یر ی و كنترل س یل ی س در صنعت ریخته گر ی كدامند؟‬
‫‪74‬‬ ‫‪ - 1- 3- 11‬تغ ییر در فرای ند قالب ساز ی‬
‫‪74‬‬ ‫‪ - 2- 3- 11‬استفاده از ماسه های غ یر س یل یسی‬
‫‪74‬‬ ‫‪ - 3- 3- 11‬حمل ونقل صح یح ماسه س یل یسی در كارگاه‬
‫‪75‬‬ ‫‪ - 4- 3- 11‬استفاده از س یستم تر‬
‫‪75‬‬ ‫‪ - 5- 3- 11‬استفاده از جاروب ها ی صنعتی‬
‫‪76‬‬ ‫‪ - 6- 3- 11‬استفاده از س یستم تهویه مكنده موضعی‬
‫‪76‬‬ ‫‪ - 7- 3- 11‬رعای ت نكات بهداشتی عمل یات سندبالست ی نگ در ریخته گری‬
‫‪77‬‬ ‫‪ - 8- 3- 11‬استفاده از وسایل حفاظت فرد ی مناسب‬

‫‪78‬‬ ‫‪- 12‬آشنایی با صنعت شیشه سازی‬

‫‪78‬‬ ‫‪ - 1- 12‬فرای ند ش یشه سازی‬
‫‪79‬‬ ‫‪ - 2- 12‬ترك ی بات اصلی ش یشه چ یست؟‬
‫‪81‬‬ ‫‪ - 3- 12‬خطرات‪ ،‬راههای پ ی ش گ یر ی و كنترل س یل ی س در ش یشه سازی كدامند؟‬
‫‪81‬‬ ‫‪ - 1- 3- 12‬حمل و نقل و نگهدار ی صح یح س یل ی س‬
‫‪81‬‬ ‫‪ - 2- 3- 12‬استفاده از س یستم تر بجای س یستم خشک‬
‫‪81‬‬ ‫‪ - 3- 3- 12‬اصالح نمودن روش و وسایل برش‪ ،‬تراش و ساب ش یشه‬
‫‪82‬‬ ‫‪ - 4- 3- 12‬استفاده ازدستگاه ها ی تمام اتومات یک برش ش یشه‬
 ‫‪82‬‬ ‫‪ - 5- 3- 12‬استفاده از س یستم سندبالست تر در صنعت ش یشه‬
‫‪83‬‬ ‫‪ - 6- 3- 12‬استفاده از س یستم مكنده موضعی‬
‫‪83‬‬ ‫‪ - 7- 3- 12‬استفاده از وسائل حفاظت فرد ی‬

‫‪84‬‬ ‫‪ - 13‬آشنایی با صنعت ساختمان‬

‫‪84‬‬ ‫‪ - 1- 13‬س یل ی س به چه شكلی در مشاغل وحرف صنعت ساختمان دیده می شود؟‬
‫‪84‬‬ ‫‪ - 2- 13‬مشاغل و حرف صنعت ساختمان مرتبط با س یل ی س كدامند؟‬
‫‪85‬‬ ‫‪ - 3- 13‬خطرات‪ ،‬راه های پ ی ش گ یر ی و كنترل س یل ی س در صنعت ساختمان كدامند؟‬
‫‪86‬‬ ‫‪ - 1- 3- 13‬پیش گیری و كنترل خطرات بهداشتی در كارگاه های تولید مصالح ساختمانی‬
‫‪86‬‬ ‫‪ - 2- 3- 13‬پ ی ش گ یری و كنترل خطرات بهداشتی در مشاغل و حرف ساختمانی‬
‫‪92‬‬ ‫‪ - 3- 3- 13‬استفاده از دستگاه های برش و شیارزنی مجهز به مكنده موضعی و سیستم آبپاش‬
‫‪95‬‬ ‫‪ - 4- 3- 13‬خرد كردن و تخری ب ساختمان‬

‫‪98‬‬ ‫‪ - 14‬آشنایی با صنعت كاشی و سرامیک‬

‫‪99‬‬ ‫‪ - 1- 14‬فرای ند تول ید كاشی و سرام یک چگونه است؟‬
‫‪ - 2- 14‬خطرات‪ ،‬راههای پ ی ش گ یر ی و كنترل س یل ی س در صنعت كاشی و سرام یک كدامند؟ ‪111‬‬
‫‪111‬‬ ‫‪ - 1- 2- 14‬انباردار ی و حمل ونقل صح یح س یل ی س‬
‫‪111‬‬ ‫‪ - 2- 2- 14‬نظارت بهداشتی بر اختالط مواد‬
‫‪111‬‬ ‫‪ - 3- 2- 14‬استفاده از روش پاالی ش تر )‪:(Wet Mopping Method‬‬
‫‪111‬‬ ‫‪ - 4- 2- 14‬استفاده از س یستم تهویه مكنده موضعی‬
‫‪112‬‬ ‫‪ - 5- 2- 14‬استفاده از وسائل حفاظت فرد ی مناسب‬

‫‪113‬‬ ‫مراجع‬
 ‫پیشگفتار‬
‫يكي از برنامه هاي مركز سالمت محيط و كار وزارت بهداش ت‪ ،‬درمان و آموزش پزشكي تدوين و‬
‫انتشار رهنمودهاي مربوط به حوزه ها و زمينه هاي مختلف بهداشت محيط و حرفه اي و ساير‬
‫موضوعات مرتبط است كه با بهره گيري از توان علمي و تجربي همكاران متعددي از سراسر كشور‪،‬‬
‫انجام شده است‪ .‬در اين راستا سعي شده است ضمن بهره گيري از آخرين دستاوردهاي علمي‪ ،‬از‬
‫تجربه كارشناسان و متخصصين حوزه ستادي مركز سالمت محيط و كار نيز استفاده شود و در مواردي‬
‫كه در كشور قوانين‪ ،‬مقررات و دستورالعمل هاي مدوني وجود دارد در تدوين و انتشار اين رهنمودها‬
‫مورد استناد قرار گيرد‪ .‬تمام تالش كميته هاي فني مسئول تدوين رهنمودها اين بوده است كه محصولي‬
‫فاخر و شايسته ارائه نمايند تا بتواند توسط همكاران در سراسر كشور و كاربران ساير سازمان ها و‬
‫دستگاههاي اجرائي و بعضاً عموم مردم قابل استفاده باشد ولي به هر حال ممكن است داراي نواقص و‬
‫كاستي هايي باشد كه بدينوسيله از همه متخ صصين‪ ،‬كارشناسان و صاحبنظران ارجمند دعوت مي شود‬
‫با ارائه نظرات و پيشنهادات خود ما را در ارتقاء سطح علمي و نزديكتر كردن هر چه بيشتر محتواي اين‬
‫رهنمودها به نيازهاي روز جامعه ياري نمايند تا در ويراست هاي بعدي اين رهنمودها بكار گرفته شود‪.‬‬
‫با توجه به دسترسي بيش تر كاربران اين رهنمودها به اينترنت‪ ،‬تمام رهنمودهاي تدوين شده بر روي‬
‫تارگاه هاي وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشكي (وبدا)‪ ،‬معاونت بهداشتي‪ ،‬پژوهشكده محيط‬
‫زيست دانشگاه علوم پزشكي تهران و مركز سالمت محيط و كار قرار خواهد گرفت و تنها نسخ بسيار‬
‫محدودي از آنها به چاپ خواهد رسيد تا عالوه بر صرفه جويي‪ ،‬طيف گسترده اي از كاربران به آن‬
‫دسترسي مداوم داشته باشند‪.‬‬
‫اكنون كه با ياري خداوند متعال در آستانه سي و چهارمين سال پيروزي انقالب شكوهمند اسالمي اين‬
‫رهنمودها آماده انتشار مي گردد‪ ،‬الزم است از زحمات كليه دست اندركاران تدوين و انتشار اين‬
‫رهنمودها صميمانه تشكر و قدرداني نمايم و پيشاپيش از كساني كه با ارائه پيشنهادات اصالحي خود ما‬
‫را در بهبود كيفيت اين رهنمودها ياري خواهند نمود‪ ،‬صميمانه سپاسگزاري نمايم‪.‬‬

‫دكتر كاظم ندافي‬

‫رئيس مركز سالمت محيط و كار‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪2‬‬

‫‪ - 1‬مقدمه‬

‫سيليس درصنعت كار بردهاي فراوان دارد وپس ازگردش درچندين فرايند وارد چرخه توليد و تجارت‬
‫مي گردد‪ .‬دراولين فرايند يا فرايند اصلي مثل معادن سيليس يا سيليس كوبيها اين ماده بنا به هدف مورد‬
‫نظرتوليد يا پرورده شده و پس از درجه بندي به بازارعرضه مي شود و سپس بنا به تقاضاي صنايع و‬
‫مشاغلي مثل شيشه سازي‪ ،‬ريخته گري‪ ،‬كاشي و سراميک وعمليات سندبالستينگ كه سيليس رل مهمي‬
‫را در توليد وارائ ه خدمات ايفا ميكند وارد دومين فرايند شده و به عنوان ماده اصلي در اين صنايع مورد‬
‫استفاده قرار مي گيرد درمرحله يا فرايند سوم‪ ،‬سيليس درحين انجام خدماتي مثل برش دادن‪ ،‬ساب دادن‪،‬‬
‫مته كردن‪ ،‬خرد كردن‪ ،‬تراشيدن وديگرعمليات مشابه بر روي قطعات بتني و سنگي و ديگر قطعات‬
‫حاوي سيليس ايجاد مي شود و درصورت عدم استفاده ازامكانات پيش گيري وكنترل كننده‪ ،‬ذرات‬
‫سيليس درمحيط كارپراكنده شده و درصورت استنشاق آن توسط كارگران خطرات ريوي را به دنبال‬
‫خواهد داشت‪.‬‬
‫اگرچه به دليل خواص فيزيكي و شيميايي مناسب سيليس درصنايع فوق حذف آن از چرخه توليد امكان‬
‫پذير ن مي باشد و يا نميتوان در تمام عرصه هاي توليد ازجايگزينهاي مشابه استفاده كرد ولي ميتوان با‬
‫استفاده ازتجارب‪ ،‬پيشنهادات و راهنماهاي سازمان هاي ب هداشت صنعتي و بهداشت حرفه اي جهان مثل‬
‫سازمان ‪ – NIOSH - ACGIH - OSHA‬سازمان بين المللي كار و سازمان بهداشت جهاني و همچنين‬
‫از تجارب اساتيد هيئت علمي دانشگاههاي معتبركشور بهره گرفت‪.‬‬
‫در اين راستا كتاب راهنماي سيليس يا گايدالين سيليس براساس كتابها ومنابع علمي سازمان هاي فوق‬
‫جمع آوري‪ ،‬ترجمه و تأ ليف شده است‪ .‬در اين كتاب سعي شده است مطالب به صورت ساده و تصويري‬
‫بيان شود تا براي طيف گسترده اي از افراد درگيربا سيليس قابل بهره برداري باشد‪.‬‬
‫البته بديهي است كه دراين كتاب به سيليس فقط به عنوان گرد وغبارتوجه شده است وتوصیيه هیاي پیيش‬
‫گيري وكنترلي‪ ،‬روشها و وسايل پيشینهادي نيیز بیرهمين مبنیا بیوده و بیراي ديگرعوامیل زيیان آور محیيط‬
‫كاركه دركنارسيليس درصنايع‪ ،‬كارگاههیا ومشیاغل يیاد شیده وجیود دارد موضیوعيت نداشیته و كتیاب‬
‫راهنماي مخصوص به خود را مي طلبد‪.‬‬
 ‫صفحه ‪3‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 2‬اهداف‬

‫هدف از تدوين اين راهنما‪ ،‬آشنايي با سيليس و مشاغل مربوط به آن‪ ،‬راههاي كنترلي مواجهه با‬
‫سيليس و ارايه راهكارهاي اساسي جهت پيش گيري از بروز بيماري شغلي سيليكوزيز مي باشد‪.‬‬

‫‪ - 3‬اصطالحات و تعاریف‬

‫سيليس‪ :‬سيليس يا سيليسيم دي اكسيد با فرمول شيميايي ‪ SiO 2‬فراوان ترين تركيب اكسيدي موجیود‬
‫در پوسته زمين است و در طبيعت به صورت آزاد و يا به صورت تركيب با ساير اكسيدها وجود دارد‪.‬‬
‫كوارتز‪ :‬كوارتز يكي از پلي مورفهاي سيليس است و در فشار و درجه حرارت معمولي پايدار است‬
‫و از سختي بسيار بااليي نيز برخوردار است‪.‬‬
‫گرد و غبار‪ :‬ذرات جامدي كه قادرند موقتا در هوا يا گاز به صورت معلق باقي بمانند تمايلي به‬
‫چسبندگي ندارند مگر اينكه تحت نيروي الكتريكي يا نيروهاي فيزيكي مانند نيروي وزن يا نيروي‬
‫گريز از مركز قرار گيرند و رسوب كنند و در اثر فرايندهاي مثل ساييدن‪ ،‬خرد كردن‪ ،‬مته كردن‪،‬‬
‫تركانيدن‪ ،‬اره كردن توليد مي شوند و در محدوده يكصدم تا صد ميكرون مشاهده مي شود‪.‬‬
‫سازمان های بين المللي بهداشت حرفه ای‪ :‬سازمان هاي بیين المللیي در ارتبیاط بیا بهداشیت‬
‫حرفه اي عبارتند از ‪:‬سازمان بين المللي كار ‪ –1‬سازمان بهداشت جهاني ‪ – 2‬سیازمان ايمنیي و بهداشیت‬
‫حرفه اي ‪ -3‬انستيتوي ملي ايمني و بهداشت حرفه اي ‪ -4‬سیازمان دولتیي متخصصیين بهداشیت صینعتي‬
‫آمريكا ‪.5‬‬
‫محيط كار ‪ :6‬مكاني است محدود شده كه كاركنان با توجه به شرح وظايف در آنجا مشغول فعاليت‬
‫هستند‪.‬‬
‫كارگر ‪ :7‬از لحاظ قانوني كسي است كه به هر عنوان در مقابل دريافت حق السعي به درخواست‬
‫كارفرما كار ميكند‪.‬‬

‫(‪1- ILO(International Labour Organization‬‬

‫)‪2- WHO(World Health Organization‬‬
‫)‪3- OSHA(Occupational Safety and Health Administration‬‬
‫)‪4- NIOSH(National Institute for Occupational Safety and Health‬‬
‫)‪5- ACGIH(American Conference of Governmental Industrial Hygienists‬‬
‫‪6- Workplace‬‬
‫‪7- Worker‬‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪4‬‬

‫كارگاه ‪ :1‬محلي است كه كارگر به درخواست كارفرما يا نماينده او در آنجا كار ميكند‪.‬‬
‫كنترل‪ :‬به معني نظارت كردن و جلوگيري كردن از عوامل مي باشد‪.‬‬
‫اقدامات كنترلي‪ :‬مجموعه فعاليت هايي كه براي اعمال نظارت و جلوگيري از عوامل زيان آور‬
‫محيط كار بكار مي رود‪.‬‬
‫كنترل مهندسي‪ :‬مجموعه فعاليتها يا اقدامات فني و مهندسي كه براي اعمال نظارت و جلوگيري از‬
‫عوامل زيان آور محيط كار بكار مي رود‪.‬‬
‫جداسازی ‪ :2‬يعني جدا كردن فيزيكي يا ايجاد مانع بين فرد و عامل خطر كه از قرار گرفتن فرد در‬
‫معرض خطر جلوگيري مينمايد‪.‬‬
‫تهويه ‪:3‬به معني هوارساني و ايجاد شرايط تنفسي ر احت براي افراد مي باشد‪.‬‬
‫وسايل حفاظت فردی ‪ :4‬وسايل و تجهيزاتیي اسیت كیه بیراي كیاهش خطیرات كاركنیان در مقابیل‬
‫عوامل زيان آور محيط كار در زماني كه اقدامات كنترلي و مهندسیي امكانپیذير نباشید میورد اسیتفاده‬
‫قرار مي گيرد‪.‬‬
‫بيماری شغلي‪ :‬بيماريهايي هستند كه به دليل نوع و ماهيت كار و در محيط كار كه داراي عوامل‬
‫زيان آور اثرگذار بر سالمت شاغلين هستند بوجود مي آيند‪.‬‬
‫سيليکوزيز‪ :‬بيماري شغلي پيش رونده‪ ،‬ناتوان كننده و اغلب بيماري كشنده ايست كه در اثر تماس و‬
‫استنشاق ذرات قابل تنفس سيليس متبلوربوجود مي آيد‪.‬‬
‫ماسک تنفسي ‪ :N95‬اين نوع ماسكها به طورعام به تصفيه كننده هاي ذرات معروف هستند وعالمت‬
‫"‪ "N‬خالصه عبارت "‪ "Not resistent to oil‬به معناي عدم مقاومت در مقابل ذرات روغني بوده‬
‫و عالمت"‪ "95‬يعني اين نوع فيلترداراي كارآيي ‪ 55‬درصد جهت جلوگيري از ذرات مي باشد‪.‬‬
‫ماسک تنفسي نيمه صورت‪ :‬ماسک تنفسي كه روي صورت قرار مي گيرد و دهان و بيني را‬
‫مي پوشاند‪.‬‬
‫ماسک تنفسي كامل صورت‪ :‬ماسک تنفسي كه روي صورت قرار مي گيرد و عالوه بر دهان و‬
‫بيني‪ ،‬چشمهارا نيز مي پوشاند‪.‬‬

‫‪1 Workshop‬‬
‫‪2 Isolation‬‬
‫‪3 Ventilation‬‬
‫‪4 (PPE orPPD)Personal Protective Equipment or Devices‬‬
 ‫صفحه ‪5‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫استاندارد‪ :‬معيار يا استاندارد عمل ايجاد مقرراتي است بیراي اسیتفاده عمیومي و مكیرر بیا توجیه بیه‬
‫م شكالت بالفعل و بالقوه كه هدف از آن دستيابي به ميزان مطلوبي از نظم در يک زمينه خاص است‪.‬‬
‫سند بالستينگ‪ :‬واژه سندبالست به معني ماسه پاشي يیا شین پاشیي اسیت و بیه وسیيله هیواي فشیرده‬
‫وپاشش يا پرتاب مواد ساينده با سرعت بیاال بیراي تميیز كیردن يیا صیيقل دادن سیطوح فلیزي اسیتفاده‬
‫مي شود‬
‫معاينات اوليه‪ :‬معاينات اوليه يا قبل از استخدام براي تعيين استعداد بدني‪ ،‬قابليت و توانايي فرد براي‬
‫كار موردنظر در قبل از استخدام انجام مي شود‪.‬‬
‫معاينات دوره ای‪ :‬معاينات دوره اي يا ادواري براي ت شخيص زودرس بيماريها و عوارض ناشي از‬
‫كار و اقدام و درمان فوري آنها به طور مرتب هر سال يكبار و يا براي كارهاي سخت و زيان آور و‬
‫مواد شيميايي خطرناک هر شش ماه يكبار انجام مي گيرد‪.‬‬
‫اسپيرومتری‪ :‬براي اندازه گيري حجم هواي دم و بازدم و تعيين ظرفيت تنفسي افراد كاربرد‬
‫داردوبراي تشخيص بيماريهاي ريوي شغلي مثل سيليكوزيز استفاده مي شود‪.‬‬
‫حاد‪ :‬در لحظه ادامه دارد و معموال شديد است مثل مسموميت‪.‬‬
‫مزمن‪ :‬زمان دار بوده و در طول مدت زمان خود را نشان مي دهد مثل بيماريهاي شغلي‪.‬‬
‫نمونه برداری‪ :‬انتخاب قسمتي از ماده مورد آزمايش است‪ ،‬بطوريكه تمام خواص آن ماده را دارا‬
‫باشد‪.‬‬
‫آناليز‪:‬تجزيه و تحليل نمونه ها مي باشد‪.‬‬
‫مقادير حد مجاز‪ :‬مقاديري ك ه بوسیيله انیدازه گيیري‪ ،‬آزمیايش و يیا تجربیي توسیط سیازمان هیاي‬
‫بهداشت حرفه اي ملي و بين ا لمللي تهيه مي شودو به عنوان راهنما براي كنترل مواجهه با عوامل زيیان‬
‫آور محيط كار مثل سيليس مورد استفاده قرار مي گيرد‪.‬‬
‫اتاقک‪ :‬فضاي محدود و محصورشده مجهز به سيستم تهويه براي كار با سيليس‪.‬‬
‫سيستم تر‪ :‬وسايل‪ ،‬ابزار يا دستگاه هاي مجهز به شيلنگ يا آبپاش بیراي مرطیوب نمیودن محیيط كیار‬
‫كاربرد دارد‪.‬‬
‫سيستم تهويه مکنده موضعي ‪ :1‬اين سيستم به هود ‪-‬كانیال ‪ -‬هیواكش ‪ -‬جمیع آوري كننیده يیا فيلتیر‬
‫مجهز بوده و براي پااليش هواي محيط كار استفاده مي شود‪.‬‬

‫)‪1- Local Exaust Ventilation System (LEV System‬‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪6‬‬

‫فيلتر هپا ‪ :1‬صافي با كارآيي باال براي جذب آئروسلها و ذرات مثل سيليس كاربرد دارد‪ .‬اين نوع‬
‫صافي براي ذرات در حد سه ميكرون داراي راندمان ‪ 55/77‬درصد يا باالتر مي باشد‪.‬‬
‫ريخته گری‪ :‬علم و فن شكل دادن فلزات و توليد قطعات ا ز طريق ذوب فلز و ريختن ماده مذاب در‬
‫قالب هاي تهيه شده مي باشد‪.‬‬
‫ماسه سيليسي‪ :‬از نوع كوارتز رسوبي هستند كه به صورت طبيعي خرد شده اند و در صنايع ريخته‬
‫گري و عمليات سند بالست كاربرد دارد‪.‬‬
‫جاروب صنعتي ‪:‬جاروبهاي برقي داراي موتوربا قدرت مكندگي باال بوده و به سيستم شستشو دهنده‬
‫صنعتي نيز مجهز هستند‪.‬‬
‫صنعت ساختمان ‪ :‬صنايع و كليه فعاليتها و خدمات مربوط به ساختمان اعم از صنايع توليد مصالح‬
‫ساختماني و فراورده هاي بتني وهمچنين فهاليتهاي مربوط به ساختمان سازي و تخريب ساختمان را‬
‫شامل مي شود‪.‬‬
‫محصور نمودن‪ :‬محدود كردن فعاليت د ر فضاي بسته همراه با تهويه مناسب مثل كار در چادر‬
‫برزنتي و يا چادر پالستيكي و مشابه آن‪.‬‬

‫)‪1- High Efficiency Particulate Air Filter (HEPA Filter‬‬

 ‫صفحه ‪7‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 4‬آشنایی با سیلیس‬

‫با مراجعه به كتابهاي راهنماي معتبر جهاني بيشتر آنها يک سئوال كليدي را در مورد سيليس بيان‬
‫مي كنند"?‪ "what is silica‬سيليس چيست؟ كاربرد آ ن در صنعت كدام است؟ چه نوع از ذرات‬
‫سيليس خطرناک هستند؟ خطرات ناشي از سيليس كدامند؟ آيا راههاي پيش گيري و كنترلي براي‬
‫جلوگيري از خطرات تماس با آن وجود دارد؟‬
‫در حقيقت سيليس تركيب اصلي خاک‪ ،‬ماسه‪ ،‬شن‪ ،‬ريگ و گرانيت و ديگر تركيبات معدني پوسته زمين‬
‫را تشكيل مي دهد‪ .‬سيليس فراوان ترين ماده در طبيعت است كه ‪ 06‬درصد پوسته زمين را تشكيل داده و با‬
‫اسامي دياتومه‪ ،‬سيليكون دي اكسايد‪ ،‬خاک دياتومه اي وسيليس دياتومه اي مترادف مي باشد‪.‬‬
‫از نظربو و ظاهر بي بو و بي رنگ مايل به خاكستري است‪ .‬از نظر خصوصيات فيزيكي و شيميايي داراي‬
‫وزن مولكولي‪ ،06/1‬وزن مخصوص‪ 2/05‬و نقطه ذوب ‪ 1766‬درجه سانتيگراد (‪ 3166‬درجه فارنهايت) مي‬
‫باشد‪ .‬ميزان واكنش پذيري و حالليت آن بسيار كم و در حد صفر مي باشد‪.‬‬
‫همانطور كه در تصوير ذيل نشان داده مي شود سيليس به دو صورت سيليس تركيبي و سيليس آزاد مشاهده‬
‫مي شود‪ .‬سيليس آزاد نيز به سه شكل متبلور يا سيليس كريستالي‪ ،‬سيليس غير متبلور يا سيليس آمورفوز و‬
‫سيليس مركب يا سيليس فيوز ديده مي شود كه نسبت به نوع سيليس تركيبي خطرناک تر است‪ .‬از‬
‫مهمترين شكل هاي سيليس آزاد سيليس از نوع كوارتز‪ ،‬كريستوباليت و تريديميت بوده و انواع تريپو لي‪،‬‬
‫كوئزيت‪ ،‬فلينت‪ ،‬چرت‪ ،‬جاسپر و چال سدوني نيز با كاربرد كمتر در طبيعت يافت مي شود‪.‬‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪8‬‬

‫‪ - 1- 4‬انواع مختلف سیلیس‬

‫سيليس‬

‫سيليس تركيبي‬ ‫سيليس آزاد‬

‫سيليس غير متبلور‬ ‫سيليس مركب‬ ‫سيليس متبلور‬

‫دياتومه‬ ‫كوارتز‬

‫سليکاژل‬ ‫كريستوباليت‬

‫تريديميت‬
‫سيليس مركب‬
‫تروپولي‬
‫سيليس تعليق شده‬
‫كوئزيت‬

‫فلينت‬
‫مخلوطي‬
‫چرت‬
‫از سيليس‬
‫متبلور و‬ ‫جاسپر‬
‫غير متبلور‬
‫چال سدوني‬

‫تصويرشماره ‪ :1‬ارتباط بين انواع مختلف سيليس‬

 ‫صفحه ‪9‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 2- 4‬گرد و غبارسیلیس درکجاها یافت می شود؟‬

‫گرد و غبار سيليس درتعداد بيشماري ازصنايع‪ ،‬مشاغل وحرف مشاهده میي شیود ودر خيلیي از میوارد‬
‫براي كارگران خطرناک مي باشد و بيماري ريوي سيليكوزيس رابه دنبال دارداين مشاغل عبارتنداز‪:‬‬
‫‪ -‬سنگ كوبيها يا سيليس كوبيها‬
‫‪ -‬عمليات سندبالستينگ (ماسه پاشي يا شن پاشي) و ساينده پاشي درمقياس كوچک وبزرگ‬
‫‪ -‬سنگ بري ها‬
‫‪ -‬صنايع ساختماني (ساختمان سازي و تخريب‬
‫ساختمان ‪ -‬استفاده ازچكشهاي بادي و‪) ...‬‬
‫‪ -‬صنايع ريخته گري( ماهيچه سازي ‪-‬سمباده كاري ‪ -‬پرداخت و‪). ..‬‬
‫‪ -‬معادن روباز و روبسته سيليس‬
‫‪ -‬صنايع شيشه سازي وشيشه گري‬
‫‪ -‬سراميک سازي ‪ -‬كاشي سازي ‪ -‬موزاييک سازي‬
‫‪ -‬كوره هاي آجرپزي‬
‫‪ -‬جاده سازي وتهيه آسفالت‬
‫‪ -‬توليد فراورده هاي بتني(مته كردن ‪ -‬سائيدن ‪ -‬صاف كردن و غيرو)‬
‫‪ -‬صنايع سمباده سازي‪ ،‬رنگسازي‪ ،‬صنايع توليد دترجنت و صابون‬
‫‪ -‬عمليات تونل سازي‬
‫‪ -‬صنايع كشتي سازي‬
‫‪ -‬صنايع توليد سيمان پورتلند‬
‫‪ -‬صنايع فوالد‬
‫معادن طال‪ ،‬مس و سايرسنگ هاي قيمتي‬
‫‪ -‬صنايع هنري(سفال سازي‪ ،‬كوزه گري‪ ،‬عقيق تراشي‪ ،‬انگشترسازي)‬
‫‪ -‬فروشندگان مصالح ساختماني‬
‫‪ -‬صنايع تصفيه آب‬
‫‪ -‬كشاورزي(برداشت سيب زميني وپيازوباغباني)‬
‫‪ -‬بنايي وكاشيكاري(درقالب كارهاي ساختماني)‬
‫‪ -‬مشاغل دندانپزشكي(تهيه آمالگام و‪) ...‬‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪10‬‬

‫‪ -‬صنايع الكترونيک‬

‫عمليات توليد گرد و غبار سيليس‪:‬‬

‫خرد كردن ‪ -‬مته كردن ‪ -‬چكشكاري ‪ -‬سائيدن ‪ -‬اره كردن ‪ -‬ساب دادن ‪ -‬صيقل دادن ‪ -‬تخريب ‪-‬‬
‫حفاري ‪ -‬بنائي ‪ -‬با مصالح بتني‪ ،‬سنگ و‪...‬‬
‫از بين مشاغل اشاره شده در باال مهمترين مشاغل يا صنايعي كه مي تواند مشكالت جدي براي‬
‫كارگران را دربرداشته باشد و درنظام سالمت كشوربه مشاغل داراي احتمال خطرباال معروف است‬
‫عبارتند از‪:‬‬

‫‪ - 3- 4‬مشاغل کار با سیلیس ب ا احتمال خطرباال‬

‫‪ - 1‬عملیات سندبالستینگ يا شن پاشی و ساينده پاشی‬

‫‪ - 2‬سنگ کوبی ها (سیلیس کوبیها)‬
‫‪ - 0‬سنگ بريها‬
‫‪ - 7‬صنايع ريخته گری‬
‫‪ - 2‬معادن روباز و روبسته سیلیس‬
‫‪ - 6‬صنايع شیشه سازی‬
‫‪ - 0‬صنعت کاشی و سرامیک‬
 ‫صفحه ‪11‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 4- 4‬چه نوع از ذرات سیلیس خطرناکند؟‬

‫در بين انواع مختلف تركيبات سيليس شكلي ازسيليس كه بیه صیورت غيرتركيبیي بیوده و بیه صیورت‬
‫مولكول سيليس با فرمول با ‪ SIO 2‬تركيبي از يک اتم سيليكون و دو اتم اكسيژن مشاهده میي شیود بیا‬
‫هيچ عنصرديگر تركيب نشده و به سيليس آزادمعروف است‪.‬‬

‫همانطور كه پيشترگفته شد سيليس درصینايع بیه سیه شیكل عمیده كیوارتز‪ ،‬كريسیتوباليت وتريیديميت‬
‫كاربرد داردوجزو ذرات خطرناک محسوب مي شوند‪ .‬بقيه تركيبات سيليس كه بیه صیورت تركيیب بیا‬
‫عناصرديگر مي باشد بيشتربه شكل انواع سيليكاتها مشاهده مي شود اگرچه نسیبت بیه سیيليس آزاد كیم‬
‫مي شود اگرچه نسبت به سيليس آزاد كم خطرتر بوده ولي در صیورت استنشیاق میي توانید مشیكالت‬
‫ريوي ايجاد نمايد‪.‬‬

‫تصويرشماره ‪ :2‬شكل مولكول سيليس‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪12‬‬

‫‪ - 5- 4‬خطرات بهداشتی سیلیس وبیماریهای مربوط به آن کدامند؟‬

‫كارگراني كه درمشاغل با احتمال خطر باال كار مي كنند مثیل سیيليس كیوبي‪ ،‬سندبالسیتينگ وسینگ‬
‫بري و به نحوي درمعرض ذرات سيليس قرار دارند‪ ،‬بعد ازمدتي ميتوانند بیه بيمیاري ريیوي خطرنیاک‪،‬‬
‫ناتوان كننده وكشنده سيليكوزيس دچار شوند‪ .‬اين بيماري با توجه به غلظت گرد وغبارسیيليس وطیول‬
‫مدت تماس به شكل هاي مختلف سيليكوزيس مزمن ‪ -‬سيليكوزيس حاد وسيليكوزيس شیتابان (تسیريع‬
‫شنونده) نمايان مي شود‪.‬‬
‫(براي توضيحات بيشتربه فصل ششم كتاب راهنما مراجعه شود)‬
‫و مهمتر ازهمه‪ ،‬سيليس درتابلوي سرطانها به عنوان عامل سرطانزاي انساني شناخته شده است‪.‬‬

‫در نزد افرادی که درمعرض سیلیس وبیماری ريوی سیلیكوزيس قراردارند درابتدا عالمتی ديده‬
‫نمی شود و درپیشرفت بیماری عالئم ذيل مشاهده می شود‪:‬‬
‫تنگی نفس‬ ‫‪‬‬

‫سرفه شديد‬ ‫‪‬‬

‫ضعیف شدن‬ ‫‪‬‬

 ‫صفحه ‪13‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 5‬اقدامات کنترلی سیلیس کدامند؟‬

‫عالوه براقدامات كنترلي خاص براي انواع مشاغل كار با سيليس‪ ،‬اقدامات كنترلي عمومي يیا كلیي بیه‬
‫شرح ذيل مي تواند جهت جلوگيري ازتماس با سیيليس وعیوارض و بيماريهیاي ناشیي از آن مفيید بیه‬
‫فايده باشد‪.‬‬

‫جلوگیری ازورود سیلیس به محیط کار‬ ‫‪‬‬

‫کنترل گرد و غبار سیلیس درهوای محیط کار‬ ‫‪‬‬

‫جلوگیری ازورود گرد و غبار سیلیس به ريه کارگران‬ ‫‪‬‬

‫به منظوردستيابي به سه اصل مهم فوق انجام روش هاي ذيل ضروري است‪:‬‬
‫روش هاي كنترلي مهندسي‬ ‫‪)1‬‬
‫روش هاي صحيح كاري‬ ‫‪)2‬‬
‫رعايت بهداشت فردي‬ ‫‪)3‬‬
‫استفاده ازوسايل حفاظت فردي‬ ‫‪)4‬‬
‫‪ )5‬مراقبتهاي پزشكي‬
‫آموزش‬ ‫‪)0‬‬

‫‪ - 1- 5‬روش های کنترلی مهندسی‬

‫درزماني كه امكان كنترل گرد و غبار سيليس درمراحل توليید وجیود نداشیته باشید روش هیاي‬
‫كنترلي مهندسي بسيارمؤثراست وشامل مراحل ذيل مي باشد‪:‬‬
‫روش هاي جايگزيني مواد‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬تغيير درفرايند كار‬
‫جداسازي و استفاده از محفظه ها‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬تهويه‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪14‬‬

‫‪ - 1- 1- 5‬روش های جايگزيني مواد‬

‫بهترين راه جلوگيري ازتماس با سيليس جايگزين كردن آن با موادي با خاصيت مشابه ولیي بیي‬
‫خطر يا كم خطر مي باشد‪.‬‬
‫به جاي است فاده ازسيليس درعمليات سندبالستينگ (ماسه پاشي يا شن پاشي) ميتوان ازخرده فلز يا‬ ‫‪‬‬

‫آلومينا‪ ،‬انواع سبوس غالت‪ ،‬خاک اره‪ ،‬خرده هاي چوب گردو‪ ،‬خرده هاي پوست گردو و بادام‬
‫و‪ . ..‬استفاده نمود‪.‬‬
‫به جاي استفاده ازصفحه هاي سنگ سمباده محتوي سيليس ميتوان از صفحه هاي حاوي‬ ‫‪‬‬

‫اكسيدآلومينيوم استفاده نمود‪.‬‬

‫در پاره اي ازموارد به جاي عمليات سندبالستينگ (شن پاشي) ميتوان ازعمليات شات بالستينگ‬ ‫‪‬‬

‫(ساچمه پاشي) يا ابرسيوبالستينگ (ساينده پاشي) استفاده نمود‪.‬‬

‫به جاي استفاده ازآجرحاوي سيليس ميتوان از آجرهاي حاوي اكسيد آلومينيوم استفاده نمود‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ - 2 - 1- 5‬تغيير در فرايند كاری‬

‫با استفاد ازروش هاي ترو سيستم مداربسته آب پاش در دستگاه هاي مولد سيليس مثیل دسیتگاه‬
‫مته‪ ،‬دستگاه برش‪ ،‬دستگاه اره‪ ،‬دسیتگاه سیايش‪ ،‬دسیتگاه چكیش بیادي ميتیوان ازورود گیرد و‬
‫غبارسيليس به محيط كارجلوگيري نمود‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ : 3‬تصوير مته مجهز به سيستم تر‬

 ‫صفحه ‪15‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 3- 1- 5‬جداسازی و استفاده از محفظه ها‬

‫روش هاي جداسازي ومحفظه سیازي يكیي از روش هیاي كنترلیي مهندسیي میي باشید كیه درمیوارد‬
‫ضروري و عملياتي كه گرد و غبارسيليس به صورت عمومي قابل كنترل نباشید میورد اسیتفاده قرار میي‬
‫گيرد‪ .‬مثل محفظه هاي عمليات سندبالستينگ كه فعاليت با استفاده ازهودهاي دستكشدار و يا اطاقیک‬
‫هاي بزرگ مجهزبه تهويه مناسب با استفاده ازماسک كامل صورت انجام مي گيرد‪.‬‬

‫‪ - 4- 1- 5‬تهويه‬
‫استفاده از روش تهويه به عنوان مهمتیرين واصیولي تیرين بخیش روش هیاي كنترلیي مهندسیي‬
‫مي باشد و با توجه به نوع كارو ميزان غلظت سيليس درمحيط كار به صیورتهاي مختلیف میورد‬
‫استفاده قرار مي گيرد‪.‬‬
‫‪ -‬تهويه طبيعي – مي بايستي به نحوي باشد تا گرد وغباربا هواي گرم به طرف باال حركت كرده و‬
‫از طريق پنجره هاي نزديک به سقف خارج شود و مسير جريان هواي طبيعي از پنجره ها و منافذ‬
‫درسطح كف به طرف پنجره ها و منافذ درسطح سقف طراحي شوند‪.‬‬
‫استفاده از تهويه عمومي مكانيكي ‪ -‬اين نوع تهويه مي بايستي مجهزبه فن يا بادبزن مكنده‬ ‫‪-‬‬
‫باشدودر مكان هاي با غلظت باالي سيليس درمحدوده سقف با رعايت اصول طراحي صحيح‬
‫مهندسي نصب شوند‪.‬‬
‫استفاده از تهويه مكنده موضعي مجهز به هود ‪-‬كانال ‪ -‬جمع آوري كننده يا فيلتر با رعايت اصول‬ ‫‪-‬‬
‫طراحي صحيح مهندسي و قدرت كارآيي و اثربخشي باال جهت مكندگي ذرات سيليس از‬
‫محيط كار‬
‫‪ - 1- 4- 1- 5‬سيستم تهويه مکنده موضعي‬
‫اين سيستم همانطوركه در تصوير شماتيک شماره ‪ 5‬نشان داده مي شود داراي اجزاي مختلف اسیت و‬
‫هر كدام وظيفه خاصي را انجام مي دهد‪.‬‬

‫تصوير شماره‪ :4‬تصوير كار در محفظه‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪16‬‬

‫هود‪ :‬به شكل هاي مختلف بوده و ب راي دريافیت آالينیده مثیل ذرات سیيليس كیاربرد دارد و معمیوالً‬
‫براي كنترل گرد و غبار سيليس انواع هود سايباني يا دريافت كننیده‪ ،‬محصیور كننیده يیا دستكشیدار و‬
‫هود كناري كاربرد دارد‪.‬‬
‫كانال‪ :‬از جنس ورقهاي فلزي مثل ورق گالوانيزه بوده و با توجه به طراحي مهندسي داراي انشیعابات‬
‫گوناگون مي باشد از يک طرف به هود و ازطرف ديگر به فن يا هواكش مرتبط است‪.‬‬
‫جمع آوری كننده يا تصفيه كننده‪ :‬براي جمع آوري سيليس با توجه به نوع كار از بگ هیوس ‪-‬‬
‫سيكلون ‪ -‬اسكرابر و الكترو فيلتر استفاده مي شود‪.‬‬
‫فن يا هواكش‪ :‬براي سيستم تهويه مكنده موضعي كار با سي ليس معموالً از هواكش سیانتريفيوژي بیا‬
‫قدرت مكش و دور در دقيقه مناسب براساس طراحي مهندسي استفاده مي شود‪.‬‬

‫تصوير شماره‪ :5‬سيستم تهويه مكنده موضعي‪( :‬هود‪ -‬كانال ‪ -‬جمع آوري كننده و فن)‬
 ‫صفحه ‪17‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 2- 5‬روش های صحیح کاری‬

‫روش هاي كنترلي مهندسي در زماني مي تواند مفيد به فايده باشد كه روش هاي صحيح كیاري‬
‫و بهداشت فردي توسط مديران‪ ،‬كارفرمايان وكارگران درمحيط كار رعايت شوند‪ .‬اين روشیها‬
‫عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -‬حمل و نقل صحيح سيليس به منظورجلوگيري از ريخت و پاش‪.‬‬
‫دفع صحيح ضايعات سيليس‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬تهيه و اجراي برنامه نگهداري تجهيزات و دستگاهها‪.‬‬
‫‪ -‬تعمير وتعويض به موقع دستگاهها و سيستم هاي كنترلي جهت جلوگيري از نشت و ريخت و‬
‫پاش گرد و غبار‪.‬‬
‫استفاده ازروش هاي برقراري نظم و ترتيب دركارگاه‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫استفاده ازجاروب كردن تر به جاي استفاده ازجاروب كردن خشک‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫منع استفاده از وسايل پمپ باد جهت تميز كردن دستگاهها و لباس كه موجب پراكندگي گرد و‬ ‫‪-‬‬
‫غبار سيليس خواهد شد‪.‬‬
‫استفاده ازفيلترهاي با كارآيي باال معروف به هپا فيلتر‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪ - 3- 5‬رعایت بهداشت فردی‬

‫دستها و صورت به طور مرتب شسته شوند‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫ممنوعيت خوردن و آشاميدن و جويدن آدامس در محيط كار با سيليس‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ممنوعيت استفاده از دخانيات در محيط كار با سيليس‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫طريقه صحيح استفاده از وسايل حفاظت فردي و نحوه نگهداري صحيح و بهداشتي آن‪.‬‬ ‫‪-‬‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪18‬‬

‫‪ - 4- 5‬استفاده از وسایل حفاظت فردی‬

‫در صورتيكه روش هاي كنترلي مهندسي در جلوگيري ازگرد و غبار سيليس در محيط كار اثیر بخیش‬
‫نباشد يا ماهيت كار ايجاب نمايد‪ ،‬از وسايل حفاظت فیردي بیه عنیوان آخیرين روش كنترلیي اسیتفاده‬
‫خواهد شد‪ .‬اين وسايل براي كار با گرد و غبار سيليس عبارتند از‪:‬‬
‫لباس كاريكسره و بدون درز و جيب‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ماسک تنفسي فيلترداركامل صورت يا نيمه صورت‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫ماسک هاي تنفسي با توجه به نوع كار و ميزان غلظت گرد و غبار سيليس توسط مهندسين‬ ‫‪-‬‬
‫بهداشت حرفه اي انتخاب مي شوند‪ .‬اين نوع ماسكها معموالً به صورت يک فيلتره يا دو فيلتره با‬
‫كارايي حفاظت باال و در شكل هاي مختلف مشاهده مي شود مثل ماسک نيمه صورت كه روي‬
‫صورت قرار مي گيرد و دهان و بيني را مي پوشاند و ماسک كامل صورت كه روي صورت قرار‬
‫مي گيرد و عالوه بر دهان و بيني چشمها را نيز مي پوشاند يا نوعي از ماسک كه همراه با لباس‬
‫يكسره روي سر قرار مي گيرد و عالوه بردهان‪ ،‬بيني و چشم‪ ،‬مو و سر را به طوركامل مي پوشاند‬
‫و معموالً درعمليات سندبالستينگ در مقياس بزرگ كاربرد دارد‪.‬‬
‫از بين ماسک هاي تنفسي فيلتردار ماسک تنفسي ساده از نوع پنبه اي معروف به ‪ N95‬به دليل‬ ‫‪-‬‬
‫كارآيي باال‪ ،‬فراوان بودن‪ ،‬مقرون به صر فه بودن و همچنين سبک و راحت بودن براي اغلب‬
‫ائروسلها از جمله ذرات سيليس توصيه مي شود‪.‬‬

‫تصويرشماره ‪ :0‬انواع ماسک تنفسي ‪N95‬‬

 ‫صفحه ‪19‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 1- 4- 5‬راهنمای استفاده از ماسک تنفسي ‪N95‬‬

‫اين نوع ماسكها به طور عام به تصفيه كننده هاي ذرات معروف هستند وعالمیت "‪ "N‬خالصیه عبیارت‬
‫"‪ "Not resistent to oil‬به معناي عدم مق اومت در مقابل ذرات روغنیي بیوده و عالمیت"‪ "95‬يعنیي‬
‫ايیین نییوع فيلتییرداراي كییارآيي ‪ 55‬درصیید جهییت جلییوگيري از ذرات مییي باشیید و عالمییت "‪"99‬‬
‫و"‪"100‬نيز كارآيي فيلترها را در حد ‪ 55‬و‪166‬درصد بيان مي نمايد‪ .‬ايین نیوع فيلترهیا بیراي ذرات در‬
‫حد ‪ 6/3‬ميكرون يا بيشتر كاربرد دارد و عالوه برحفاظت در مقابل ميكروبهیاي بيمیاريزا بیراي حفاظیت‬
‫در مقابل ديگر ائروسلها مثل ذرات سيليس داراي اثر بخشي خوب مي باشید‪ .‬بیراي اسیتفاده از ماسیک‬
‫تنفسي به مراحل ذيل توجه شود‪.‬‬
‫‪ )1‬ماسک را روي كف دست قرار داده به نحوي كه قطعه فلزي مربوط به بيني با نوک انگشتان‬
‫دست لمس شوند و بندهاي كشي آن آزادانه در زير دست آويزان باشد‪.‬‬
‫‪ )2‬ماسک را روي صورت و زير چانه قرارداده تا قطعه فلزي بيني به طرف باال باشد‪ .‬يكي از بندهاي‬
‫كشي را روي سر و ديگري را پشت گردن و پايين تراز گوش قرار دهيد‪.‬‬
‫‪ )3‬انگشتان دست را روي قطعه فلزي بيني ماسک قرار داده و كمي فشار دهيد و سپس بندهاي كشي‬
‫را از پشت سر و پشت گردن بكشيد تا ماسک به طوركامل به صورت بچسبد‪.‬‬
‫‪ )4‬براي آزمايش كارآيي ماسک ابتدا دو دست را بطور كامل روي ماسک قرار داده و نفس‬
‫مي كشيم‪ ،‬ماسک قدري به طرف داخل فرو خواهد رفت و بلعكس با بازدم ماسک به طرف‬
‫بيرون برآمدگي خواهد داشت‪.‬‬

‫‪ - 2- 4- 5‬برای كار با سيليس چه نوع ماسک تنفسي را انتخاب نماييم؟‬

‫براي كار با سيليس با توجه به نوع كار و ميزان گرد و غبار موجود در محيط كار‪ ،‬ماسک تنفسي را‬
‫انتخاب مي نمائيم‪.‬‬
‫در انتخاب ماسک تنفسي هميشه توصيه سازمان هاي بهداشت حرفه اي ملي و بين ا لمللي(نيوش ‪ -‬اوشا‬
‫و‪ ) ...‬را بكار ببريم‪.‬‬
‫(انتخاب انواع ماسک تنفسي با توجه به نوع كار و ميزان گرد و غبار سيليس در محيط كار)‬
‫‪ )1‬پوشاندن دهان با پارچه مثل دستمال يا بلوز شمارا در مقابل گرد و غبار سيليس محافظت نخواهد‬
‫كرد‪.‬‬
‫‪ )2‬با استفاده از ماسک تنفسي ‪ N95‬يا باالتر حد اقل حفاظت در مقابل گرد و غبار سيليس را فراهم‬
‫نمائيد‪.‬‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪20‬‬

‫‪ )3‬با استفاده از ماسک تنفسي نيمه صورت يک فيلتره يا دو فيلتره با فيلترهاي با راندمان باال در‬
‫مقابل گرد و غبار سيليس محافظت شويد‪.‬‬
‫‪ )4‬با استفاده از ماسک تنفسي كامل صورت يک فيلتره يا دو فيلتره با فيلترهاي با راند مان باال در‬
‫مقابل گرد و غبار سيليس محافظت شويد‪.‬‬
‫‪Urifying Respirator‬‬ ‫با استفاده از ماسک تنفسي كامل صورت متصل به شيلنگ هوا‬ ‫‪)5‬‬
‫)‪ (Powered Air‬با فيلترهاي با راندمان باال در مقابل گرد و غبار سيليس محافظت شويد‪.‬‬
‫‪ )0‬با استفاده از ماسک تنفسي كامل صورت متصل به پمپ هوا(‪ )Supplied-Air Respirator‬با‬
‫فيلترهاي با راندمان باال در مقابل گرد و غبار سيليس محافظت شويد‪.‬‬
‫‪ )7‬با استفاده از ماسک تنفسي كامل صورت از نوع هود(‪(Type CE‬با فيلترهاي با راندمان باال‬
‫مخصوص عمليات سندبالست در مقابل گرد و غبار سيليس محافظت شويد‪ .‬تصاوير اين نوع‬
‫ماسك ها با ذكر شماره در ذيل نشان داده مي شود‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫تصويرشماره ‪ : 7‬مراحل پوشاندن ماسک ‪ N95‬بر روي صورت‬
 ‫صفحه ‪21‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫انواع ماسک تنفسي مخصوص كار با سيليس‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪7‬‬
‫تصويرشماره ‪ : 8‬تصاوير انواع ماسک تنفسي مخصوص كار با سيليس با توجه به نوع كار و ميزان‬
‫سيليس‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪22‬‬

‫‪ 3- 4- 5‬طبقه بندی كاربر مبنای نوع و غلظت سيليس و تعيين نوع ماسک تنفسي‬

‫بر اساس دستورالعمل ‪NIOSH AP‬‬

‫نوع طبقه‬
‫طبقه ‪3‬‬ ‫طبقه ‪2‬‬ ‫طبقه ‪1‬‬ ‫نوع سیلیس‬
‫و غلظت‬

‫‪< 2/2‬‬ ‫‪ 2/29‬تا ‪< ./29‬‬ ‫‪ ./29‬تا ‪< ./ .2‬‬ ‫کريستوبالیت و تريديمیت‬
‫‪mg/m3‬‬ ‫‪mg/m3‬‬ ‫‪mg/m3‬‬

‫کوارتز و تريپولی‬
‫‪ 2‬تا ‪< 1‬‬ ‫‪ 1‬تا ‪< ./19‬‬
‫‪<2‬‬
‫‪mg/m3‬‬ ‫‪mg/m3‬‬
 ‫صفحه ‪23‬‬
‫‪- 4- 4- 5‬تعيين نوع ماسک تنفسي و اقدامات كنترلي با توجه به نوع طبقه و فعاليت‬
‫نوع ماسک مورد‬
‫اقدامات كنترلی‬
‫‪ -‬تمیزکردن محوطه کاربعد از هر‬
‫فعالیتی‪.‬‬
‫‪ -‬منع استفاده ازهوای فشرده‬
‫کمپرسور و جاروی خشک برای‬
‫نظافت‪.‬‬
‫‪ -‬کارگران در معرض سیلیس به‬
‫طور مرتب دوش بگیرند‪.‬‬
‫‪ -‬گرد و غبار سیلیس روی لباس‬
‫جمع آوری شوند‪.‬‬
‫‪ -‬لب اس کار کارگران توسط‬
‫رختشويخانه مرتب شستشو شود‪.‬‬
‫‪ -‬در مكان های کار با سیلس‬
‫تابلوهای هشدار دهنده نصب شود‪:‬‬
‫در اين مكان خطر تماس با سیلیس‬
‫وجود دارد‪.‬‬
‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬
‫نوع فعالیت‬
‫نیاز‬
‫طبقه ‪1‬‬
‫ماسک تنفسی نیمه‬ ‫‪ -‬مته كردن بتن يا سنگ‬
‫صورت از نوع‬ ‫‪ -‬خردكردن بتن آسفالت‬
‫فیلتردار (ماسک‬ ‫‪ -‬كار با ميكسرو قيفهاي سنگ كوبي با‬
‫سری ‪ N‬با کارآيی‬
‫درصد باالي سيليس(‪55‬درصد)‬
‫‪00 ،02‬يا ‪199‬‬
‫‪ -‬حمل و نقل سيليس‬
‫درصد)‬
‫‪ -‬مكان هايي كه گرد و غبار سيلس در‬
‫هوا كامالً مشهود است‪.‬‬
‫‪ -‬كاردر ‪ 25‬متري نواحي كه كمپرسور با‬
‫هواي فشرده براي جمع كردن سيليس‬
‫استفاده مي شود‪.‬‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪24‬‬

‫‪ - 5- 4- 5‬تعيين نوع ماسک تنفسي و اقدامات كنترلي با توجه به نوع طبقه و فعاليت‬

‫نوع ماسک مورد‬

‫اقدامات كنترلی‬ ‫نوع فعالیت‬
‫نیاز‬
‫طبقه ‪2‬‬
‫عالوه بر اقدامات کنترلی طبقه ‪1‬‬ ‫ماسک تنفسی کامل‬ ‫‪ -‬كار با چكش بادي قوي‬
‫موارد ذيل مورد توجه قرار گیرد‪:‬‬ ‫صورت ازنوع‬ ‫‪ -‬مته كردن بتن يا سنگ قسمتي از تونل‬
‫افراد متفرقه به غیرازکارگران مشاغل‬ ‫فیلترداربا کارآيی‬ ‫يا جاده‬
‫ياد شده حداقل ‪19‬مترازمحل کار‬ ‫‪ 199‬درصد‬
‫‪ -‬كار با ابزار برش‪ ،‬آسياب‪ ،‬صيقل‬
‫فاصله داشته باشند و درمكان هايی که‬
‫دهنده بتون و سنگ ‪ -‬بنايي ‪ -‬سنگ‬
‫امكان مديريت جلوگیری از ورود‬
‫بري‬
‫افراد متفرقه وجود ندارد از حفاظ يا‬
‫‪ -‬كاردرتونل (مته كردن‪ ،‬حمل و نقل‬
‫محفظه استفاده شود‪.‬‬
‫مواد)‬
‫‪ -‬خرد كردن بتن با مته و چكش بادي‬
‫برقي‬
‫‪ -‬نظافت خشک در عمليات سند‬
‫بالستينگ‬
‫‪ -‬استفاده از كمپرسورهواي فشرده براي‬
‫برداشتن گرد وغبارسيليس درهواي‬
‫آزاد‬
‫‪ -‬ورود به محوطه كارعمليات‬
‫سندبالستينگ بعد از پانزده دقيقه‬
 ‫صفحه ‪25‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪- 6- 4- 5‬تعيين نوع ماسک تنفسي و اقدامات كنترلي با توجه به نوع طبقه و فعاليت‬

‫نوع ماسک مورد‬

‫اقدامات كنترلي‬ ‫نوع فعاليت‬
‫نياز‬
‫طبقه ‪3‬‬
‫عالوه بر اقدامات کنترلی طبقه ‪1‬‬ ‫ماسک تنفسی نیمه‬
‫و ‪ 2‬به موارد ذيل نیز توجه شود‪:‬‬ ‫صورت برای کار‬ ‫‪ -‬عمليات ساينده پاشي‬
‫‪- 1‬کارگرانی که ‪ 12‬دقیقه پس از‬ ‫درعملیات ساينده‬ ‫( ‪)Blasting Abrasive‬‬
‫انجام عملیات ساينده پاشی وارد‬ ‫پاشی( ‪Abrasive‬‬ ‫با مواد ساينده حاوی سیلیس باغلظت‬
‫محوطه می شوند از ماسک‬ ‫‪)Blasting‬‬ ‫مساوی يا بیشتراز يک درصد‪.‬‬
‫تنفسی سری ‪ N‬با کارآيی ‪،02‬‬
‫‪00‬يا‪ 199‬درصد استفاده نمايند‪.‬‬ ‫ماسک تنفسی کامل‬ ‫‪ -‬عمليات ساينده پاشي‬
‫‪ - 2‬کارگرانی که بیش از ‪12‬‬ ‫صورت برای کار‬ ‫( ‪)Blasting Abrasive‬‬
‫دقیقه پس ا ز انجام عملیات‬ ‫درعملیات ساينده‬ ‫برای سطوحی با غلظت سیلیس‬
‫ساينده پاشی وارد محوطه‬ ‫پاشی( ‪Abrasive‬‬ ‫مساوی يا بیشتر از يک درصد‪.‬‬
‫می شوند از ماسک تنفسی مدل‬ ‫‪)Blasting‬‬
‫‪ NIOSH APF - 50‬استفاده‬
‫نمايند‪.‬‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪26‬‬

‫‪ - 5- 5‬مراقبتهای پزشکی و بهداشتی‬

‫هدف از انجام مراقبتهاي پزشكي و بهداشتي تشخيص به موقع و زودرس سيليكوزيس ناشي از تماس بیا‬
‫ذرات سيليس مي باشد تا با انجام مراقبتهاي پزشیكي و بهداشیتي ايین بيمیاري در نقطیه شیروع فعاليیت‬
‫شناسايي شده و از پيشرفت بيماري جلوگيري به عمل آيد‪.‬‬
‫بهترين روش مراقبتهاي پزشكي جهت پيش گيري بيماري مربوط به سیيليس برنامیه غربیالگري پزشیكي‬
‫است كه با انجام معاينات اوليه ومعاينات دوره اي پيگيري خواهد شد‪.‬‬

‫‪ - 1- 5- 5‬معاينات اوليه‬
‫‪ - 1‬تكميل پرسشنامه شامل‪:‬‬
‫سوابق و شرح حال تماس با سيليس از ديدگاه بهداشت حرفه اي‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬سوابق و شرح حال پزشكي‬
‫‪ -‬بررسي ريه‬
‫‪- 2‬آزمايش عم لكرد ريه (اسپيرومتري)‬
‫‪ - 3‬راديوگرافي قفسه سينه‬
‫(اگر فرد بيش از ‪ 12‬ماه با سيليس تماس داشته باشد و يا قبالً بیا سیيليس بیيش از ‪ 12‬میاه تمیاس داشیته‬
‫است)‬
‫‪ - 4‬معاينه پزشكي با تمركز بر روي ريه ها‬
‫‪ - 5‬آموزش در مورد خطرات و روش هاي كنترلي كار با سيليس‬

‫سوابق و شرح حال پزشكی و بهداشت حرفه ای موارد ذیل را شامل می شود‪:‬‬
‫مسائل اولیه پزشكی و بهداشت حرفه ای‬ ‫‪‬‬

‫عادات فردی مثل کشیدن سیگار‬ ‫‪‬‬

‫سوابق ناراحتی های ريوی در گذشته مثل بیماری سل‬ ‫‪‬‬

‫تكرار و مدت تماس فرد با سیلیس از زمان معاينه قبلی تا کنون‬ ‫‪‬‬

‫‪ - 2- 5- 5‬معاينات دوره ای‬

‫‪ - 1‬تكميل پرسشنامه شامل‪:‬‬
‫‪ -‬سوابق و شرح حال تماس با سيليس‬
‫‪ -‬سوابق و شرح حال پزشكي‬
 ‫صفحه ‪27‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ -‬بررسي ريه‬
‫‪ - 2‬آزمايش عملكرد ريه (اسپيرومتري)‬
‫‪ - 3‬راديوگرافي قفسه سينه‬
‫‪ - 4‬معاينه پزشكي با تمركز بر روي ريه ها‬
‫‪ - 5‬تهيه گزارش و ارجاع به متخصص‬

‫‪ - 3- 5- 5‬آزمايش ‪(1 PPD‬آزمايش پوستي تشخيص بيماری سل )‬

‫اين آزماي ش براي تشخيص بيماري سل يا توبركلوزيز انجام مي شود و در پيش گيیري از سیيليكوزيس‬
‫اثربخش خواهد بود زيرا بيماري سل اثر تشديد كننده بر اين بيماري دارد‪.‬‬

‫‪ - 4- 5- 5‬تزريق واكسن آنفلوآنزا و پنوموكوک‬

‫با تزريق اين واكسن افیرادي كیه بیا سیيليس تمیاس داشیته باشیند مصیونيت الزم را در مقابیل بيمیاري‬
‫آنفلوآنزا و پنوموكوک پيدا كرده و از ظرفيت ريوي باالتري برخوردار خواهند بود و استعداد كمتیري‬
‫نسبت به بيماري ريوي مربوط به سيليس ازخود نشان مي دهند‪.‬‬

‫‪ - 5- 5- 5‬فعال كردن تشکيالت بهداشتي درماني‬

‫راه اندازي‪ ،‬تجهيز و پشتيباني از مراكز ارائه خدمات ب هداشتي درماني در كارگاه شامل‪:‬‬
‫مركزبهداشت كار‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬خانه بهداشت كارگري‬
‫ايستگاه بهگر‬ ‫‪-‬‬
‫كميته هاي حفاظت فني و بهداشت كار‬ ‫‪-‬‬

‫‪ - 6- 5- 5‬آزمايشات عملکرد ريه مخصوص كار با سيليس‬

‫‪FORCED EXPIRATORY VOLUME =FEV1‬‬
‫‪FVC = VITAL CAPACITY FORCED‬‬

‫‪FEV1/FVC ratio‬‬ ‫=‬

‫‪FORCED EXPIRATORY VOLUME/‬‬
‫‪FORCED VITAL CAPACITY‬‬

‫‪1- (PPD)PURIFIED PROTEIN DERIVATIVE1‬‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪28‬‬

‫‪ - 7- 5- 5‬جدول تکرار آزمايش راديوگرافي سينه مخصوص كار با سيليس‬

‫طول مدت تماس‬ ‫تكرار آزمایش‬

‫تا ‪12‬سال‬ ‫هر چهار سال يكبار‬
‫بیش از ‪12‬سال‬ ‫هر دو سال يكبار‬

‫‪ - 8- 5- 5‬فعال كردن سيستم كمک های اوليه‬

‫اين سيستم به كمک تشكيالت بهداشتي درماني كارگاه مي توانید در مواقیع اضیطراري و اورژانسیي بیه‬
‫فوريت كمک هاي اوليه و نجات بخش را براي افرادي كه با گرد و غبار سيليس كار میي كننید و دچیار‬
‫حادثه از دست دادن تنفس شده اند اثربخش باشد‪.‬‬

‫‪ - 1- 8- 5- 5‬اصول كمک های اولیه تماس با سیلیس‬

‫تماس چشم با سيليس‪:‬‬

‫‪ -‬بالفاصله چشمها ب ا آب فراوان حداقل به مدت ‪ 15‬دقيقه شستشو داده شوند و در هنگام شستشو‬
‫بطور مرتب پلک زده شود‪.‬‬
‫استفاد از دستگاه چشم شور‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫در صورت تماس چشم با سيليس لنزها برداشته شوند‪( .‬اگر از لنز استفاده مي شود)‬ ‫‪-‬‬

‫تماس پوست با سيليس‪:‬‬

‫لباس آلوده به سيليس درآورده شود و دستهاي آلوده به سيليس با آب و صابون شسته شود‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫تماس تنفسي با سيليس‪:‬‬

‫فرد از محل تماس با ذرات سيليس دور شود‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫تنفس مصنوعي در صورت از بين رفتن عالئم تنفس انجام شود‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫انتقال مصدوم به بيمارستان‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪- 9- 5- 5‬كنترل تماسهای تشديد كننده در تماس با سيليس‪:‬‬

‫)‪(Exposure Mixed‬‬
 ‫صفحه ‪29‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫بعضي ازعوامل مثل كشيدن سيگار و بيماري سل و يا كاهش ظرفيت تنفسي به هردليل مي تواند اثر‬
‫تشديدكننده بر بيماريهاي ريوي مثل بيماري سيليكوزيس داشته باشد واين افراد نسبت به ديگران‬
‫تمايل بيشتري را براي مبتال شدن به بيماري سيليكوزيس ازخودشان نشان مي دهند‪ .‬اين عوامل‬
‫عبارتند از‪:‬‬
‫كشيدن سيگار ‪ -‬بيماريهاي قلبي‪ ،‬سرطان ريه‪ ،‬آمفيزم وديگر ناراحتي هاي ريوي را به دنبال‬ ‫‪‬‬

‫دارد و افرادي كه درتماس با ذرات سيليس قرار دارند و از طرفي دخانيات بخصوص سيگار‬
‫مصرف مي نمايند بيشتر از ديگران در معرض بيماريهاي ريوي‪ ،‬ازجمله بيماري ريوي‬
‫سيليكوزيس قرار دارند و سيگار نيز اثر تشديد كننده بر بيماري خواهد داشت‪.‬‬
‫بيماری سل ‪ -‬اين بيماري نيز مي تواند اثر تشديد كننده بر ريه افرادي كه با ذرات سيليس تماس‬ ‫‪‬‬

‫دارند داشته باشد‪.‬‬

‫كاهش ظرفيت ريوی ‪ -‬عوامل كاهش دهنده ظرفيت ريوي به صورت دائم يا موقتي‪ ،‬مثل‬ ‫‪‬‬

‫سرما خوردگي مي تواند اثر تشديد كننده بر ريه افرادي كه با ذرات سيليس تماس دارند داشته‬
‫باشد‪.‬‬

‫راهکار‪:‬‬
‫رعايت قانون منع كشيدن سيگار در محل كار‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫عدم كشيدن سيگار و يا ترک نمودن سيگاردر نزد افرادي كه در تماس با سيليس هستند‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫نصب تابلوهاي هشداردهنده در محل كار در مورد خطرات سيگار‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫انجام به موقع معاينات قبل از استخدام و دوره اي به منظور تشخيص فوري بيماري و انتخاب‬ ‫‪-‬‬
‫افراد سالم و گماردن آنها درشغل مورد نظر با توجه به استعداد شخصي‪.‬‬
‫افزايش ظرفيت ريوي توسط ورزش و تمرينات‪.‬‬ ‫‪-‬‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪30‬‬

‫‪ - 6- 5‬آموزش و تربیت‬

‫آيا مديران يا كارفرمايان اطمينان دارند كار گران تحت نظارت ايشان آگاهي‬
‫الزم و كافي را درمورد برنامه هاي كنترل تماس با سيليس داشته باشیند؟ آيیا‬
‫ميزان آگاهي كارگران درزمينه هاي مختلف ايمني و بهداشت ارزيابي شیده‬
‫است؟ پاسخ به چنين سئواالتي صرفاً با فراهم نمودن امكانات آموزشي و تربيتي كارگران جهت ايجیاد‬
‫محيط كار ايمن و سالم درمقابل عوامل زيان آور محيط كار مثل گرد و غبار سيليس ميسرخواهد شد‪.‬‬
‫سرفصل هاي مهم برنامه آموزشیي و تربيتیي كیارگراني كیه همیواره در معیرض گیرد و غبیار سیيليس‬
‫قراردارند عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -‬خطرات وآسيب هاي ناشي از تماس با گرد و غبار سيليس‪.‬‬
‫‪ -‬احتماالت خطر مربوط به تماس با گرد و غبار سيليس‪.‬‬
‫‪ -‬عالئم و نشانه هاي مربوط به بيماري تماس با گرد و غبار سيليس‪.‬‬
‫‪ -‬روش هاي ايمن و سالم كار با گرد و غبار سيليس شامل‪:‬‬
‫استفاده صحيح ازمحفظه ها و مانع ها‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫دفع صحيح زباله ها و پسماندهاي مربوط به سيليس‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫آلودگي زدايي فردي‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪ -‬استفاده صحيح از ماسک تنفسي و ديگر وسائل حفاظت فردي و نحوه تميز نگهداشتن آنها‪.‬‬
‫‪-‬كاربرد سيستم هاي كنترل گرد و غبار سيليس شامل‪:‬‬
‫كاربرد هواكش عمومي‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫كاربرد سيستم مكنده موضعي(‪.)LEVsystem‬‬ ‫‪‬‬

‫روش هاي تركار با گرد و غبار سيليس‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪-‬كمكهاي اوليه و روش هیاي آشینايي بیا ايین نیوع‬

‫كمكها‪.‬‬
‫‪ -‬شییناخت محییل و چگییونگي اسییتفاده از ايسییتگاه‬
‫شستشوي چشم‪.‬‬
‫‪ -‬نحوه گزارش دهي تماس با گرد و غبارسيليس‪.‬‬

‫تصوير شماره‪ :5‬كالس آموزش‬

 ‫صفحه ‪31‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪- 6‬کلیات عوارض و بیماریهای شغلی مرتبط با سیلیس‬

‫بيماري سيليكوز يا سیيليكوزيس يیک بيمیاري شیغلي پیيش رونیده‪ ،‬نیاتوان‬

‫كننده و اغلب بيماري كشنده ايست كه در اثر تماس و استنشاق ذرات قابیل‬
‫تنفس سيليس متبلور بوجود مي آيد‪ .‬اين ذرات با چشم ديیده ن میي شیوند و‬
‫فقط با ميكروسكوپ قابل رؤيت هستند‪ .‬همانطوركه پيشترگفته شید سیيليس‬
‫به دو شكل متبلور و غيرمتبلوريا بي شكل وجود دارد و نیوع سیيليس متبلیور بیه وفیور در طبيعیت و در‬
‫پوسته ز مين‪ ،‬خاک‪ ،‬ماسه و در سنگ هاي گرانيتي و بطوركلي عالوه بر صنعت در خيلي از موادي كیه‬
‫انسان بطور روزانه با آن سر وكار دارد نيز يافت مي شود به عنیوان مثیال ريشیه سیبزيجات نشسیته مثیل‬
‫هويج ممكن ا ست به مقدارزيادي خاک حاوي سيليس متبلورآلوده باشید و بیراي كیارگران برداشیت‬
‫كننده‪ ،‬بسته بندي كننده و افرادي كه بعداً با آن تماس خواهند داشت خطرناک باشد‪.‬‬

‫اين موضوع مهم را به خاطر داشته باشيم "سیلیس فقط در زمانی می تواند سیلیكوزيس ايجاد نمايد که‬
‫گرد و غبار آن توسط تنفس وارد ريه ها شود"‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪32‬‬

‫‪ - 1- 6‬ذرات سیلیس چگونه وارد ریه می شود؟ در ریه چه اتفاقی رخ می دهد؟‬

‫در فعاليتها و مشاغل كار با سيليس مثل عمليیات سندبالسیتينگ ذرات سیيليس معلیق در هیوا از طريیق‬
‫تنفس وارد ريه شده و درآلوئولها يا حبابچه هاي ريوي به دام مي افتند و به بافت ريه آسيب ميرسانند و‬
‫بافت ريه زخمي شده وشكل ريه حالت جمع شدگي پيدا كیرده وكوچیک میي شیود و درطیي میدت‬
‫نموده و تنفس مشكل مي شود و درصورت ادامه كار با سيليس‪ ،‬سيليكوزيس كیم كیم نمايیان خواهید‬
‫شد‪ .‬در تصاوير زير مراحل ورود ذرات سيليس به ريه و تشكيل سيليكوزيس فارغ از تئوريهیاي تشیكيل‬
‫آن به صورت شماتيک نشان داده مي شود‪.‬‬

‫وارد ريه‬
‫مي شود‬

‫ذرات سيليس‬
‫ريه سالم‬ ‫سندبالستينگ‬
‫معلق در هوا‬

‫تصوير شماره ‪ :16‬مراحل ورود ذرات سيليس به ريه‬

 ‫صفحه ‪33‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫ذرات سيليس در حبابچه‬

‫های ريوی به دام مي افتد‬

‫‪1‬‬
‫بافت ريه زخمي شده و‬
‫شکل ريه كوچک مي شود‬

‫‪2‬‬
‫بافت زخمي شده و شکل‬
‫ريه كوچک مي شود‬

‫در طي زمان زخمها برجسته‬

‫‪3‬‬ ‫مي شود‬

‫‪4‬‬
‫تنفس مشکل مي شود‬

‫‪5‬‬
‫سيليکوزيس كم كم بروز‬
‫مي نمايد‬

‫‪6‬‬

‫تصوير شماره ‪ :11‬نماي شماتيک مراحل سيليكوزيس‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪34‬‬

‫همچنين درتصوير شماره ‪ 12‬ريه فرد سالم قبل از تماس با ذرات سيليس و ريیه فیرد مبیتال بیه بيمیاري‬
‫سيليكوز پس از تماس با ذرات سيليس نشان داده مي شود‪.‬‬

‫بيمار‬ ‫سالم‬

‫تصويرشماره ‪ :12‬ريه فردسالم و ريه فرد مبتال به سيليكوز‬

‫‪ - 2- 6‬عالمت سیلیکوزیس کدام است ؟‬

‫اگرچه سيليكوزيس در ابتد ا بدون عالمت مي باشد ولي در شروع بيماري بيمار مشكل تنفسي به شیكل‬
‫تنگي نفس دارد و با سرفه شديد همراه خواهد بود و عالمات ديگر مثل از دست دادن اشتها‪ ،‬درد قفسه‬
‫سينه و ضعيف شدن بدن نيز مشاهده خواهد شد‪.‬‬

‫سیلیكوزيس بعد از انجام معاينات دوره ايو ازمايشات مربوطه توسط پزشک متخصص طب کار يا‬
‫متخصص ريه قابل تشخیص است‬

‫‪ - 3- 6‬چگونه پزشک سیلیکوزیس را تشخیص می دهد؟‬

‫پزشک با دريافت سابقه و شرح حال كامل شغلي فرد و انجام راديوگرافي ريه و آزمايش اسپيرومتري‬
‫مي تواند بيماري سيليكوزرا تشخيص دهد‪.‬‬
 ‫صفحه ‪35‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 4- 6‬اشکال مختلف سیلیکوزیس کدامند؟‬

‫سيليكوزيس به سه شكل سيليكوزيس مزمن‪ ،‬سليكوزيس حاد و سيليكوزيس شتابان يا تسريع شونده‬
‫روي بيمار اثر گذار است‪:‬‬

‫‪ - 1- 4- 6‬سيليکوزيس مزمن‪:‬‬
‫بعد از ده سال يا بيشتردر اثر تماس با غلظت پايين سيليس بوجود مي آيد‪.‬‬

‫‪ - 2- 4- 6‬سيليکوزيس حاد‪:‬‬
‫بعد از ‪ 4‬تا ‪ 5‬سال و بعد از تماس با سيليس با غلظت باال ايجاد مي شود‪.‬‬

‫‪ - 3- 4- 6‬سيليکوزيس شتابان(تسريع شونده)‪:‬‬

‫بعد از ‪ 5‬تا ‪ 16‬سال و بعد از تماس اوليه با سيليس با غلظت باال ايجاد مي شود‪.‬‬
‫در نزد افرادي كه در معرض سيليس و بيماري ريوي سيليكوزيس قراردارند در ابتدا عالمتي ديده‬
‫نمي شود و در پيشرفت بيماري عالئم ذيل مشاهده مي شود‪:‬‬
‫‪ -‬تنگي نفس‬
‫‪ -‬سرفه شديد‬
‫‪ -‬كم شدن اشتها‬
‫ضعيف شدن‬ ‫‪-‬‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪36‬‬

‫‪ - 7‬روش های پایش سیلیس در محیط کار‬

‫براي كنترل هميشگي و مطمئن سيليس در محيط كار‪ ،‬پايش مرتب‬

‫برنامه كنترلي ضروري به نظر ميرسد و براي اجراي پايش صحيح‬
‫برنامه عالوه بر بررسي ها و بازرسي هاي زماندار و تكميل چک‬
‫ليستها‪ ،‬نمونه برداري‪ ،‬اندازه گيري و تجزيه و تحليل نمونه ها توسط‬
‫دستگاه هاي مخصوص با استفاده از روش هاي توصيه شده سازمان‬
‫هاي بهداشت صنعتي و بهداشت حرفه اي ملي و بين المللي و مقايسه آنها با استانداردهاي ملي و بين‬
‫المللي از اهميت خاصي برخوردار است‪.‬‬
‫لذابه اركان اصلي پايش يعني نمونه برداري از سيليس‪ ،‬و آناليز نمونه ها و مقايسه آن بیا اسیتانداردها و‬
‫حدود مجازبه طور خالصه اشاره خواهد شد و در صورت نياز به مطالیب بيشیتر بیه ديگیر منیابع علمیي‬
‫مربوطه رجوع شود‪.‬‬

‫‪ - 1- 7‬استراتژی پایش سیلیس‬

‫براي اتخاذ اين استراتژي واژه "‪"3 selection‬يا "سه انتخاب" رل مهمي را در نمونه بیرداري سیيليس‬
‫ايفا مي نمايد‪:‬‬
‫شغل مورد نظر را انتخاب كنيد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬تجهيزات را انتخاب كنيد‪.‬‬
‫فرد مورد نظر را انتخاب كنيد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
 ‫صفحه ‪37‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 2- 7‬نمونه برداری سیلیس و انتخاب تجهیزات مورد نیاز‬

‫براي نمونه برداري سيليس درمنطقه تنفسي كارگر وسائل و تجهيزات ذيل مورد نياز مي باشد‪:‬‬
‫پمپ نمونه برداري ‪ -‬لوله قابل انعطاف پالستيكي ‪ -‬سيكلون گرد و غبار قابل استنشاق‬
‫كاليبراتور ‪ -‬شارژر ‪ -‬فيلترهاي ‪ PVC‬با قطر ‪ 37‬ميليمتر ‪ -‬كمربند پمپ ‪ -‬ويالهاي نمونه براي نمونیه هیاي‬
‫شاهد‪.‬‬

‫توجه شود‪ :‬پمپ نمونه برداری پ یش از نمونه برداری و پس از نمونه برداری در حالت استفاده از‬
‫فیلترحتماً کالیبره شود‪.‬‬

‫تصويرشماره‪ :13‬مسير كاليبراسيون پمپ نمونه برداري‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪38‬‬

‫‪ - 3- 7‬نمونه برداری سیلیس و انتخاب شغل مورد نظر‬

‫با توجه به هدف نمونه برداري محل نمونه برداري و وظيفه میورد نظیر نماينیده عنیوان شیغلي باشید بیه‬
‫عنوان مثال وقتي ميخواهيم ميزان سي ليس را در شغل مته كردن بتن سیقف نمونیه بیرداري نمیائيم فيلتیر‬
‫هولدر مي بايستي به يقه كارگري وصل شود كه مشغول كار با مته مي باشد‪.‬‬

‫فيلتر هولدر مجهز به فيلتر پي وي سي با قطر ‪ 37‬ميليمتربر روي يقه كارگر مته كار‪ ،‬نزديک به دهان‬
‫وي نصب شد ه است و از طرف ديگر به پمپ نمونه بردار فردي متصل ميباشد‪.‬در ضمن كارگر در‬
‫هنگام نمونه برداري ميبايستي از ماسک تنفسي استفاده نمايد‪.‬‬

‫فيلتر هولدر‬ ‫تصوير شماره ‪ :14‬نمونه برداري گردوغبار سيليس‬

‫‪ - 4- 7‬نمونه برداری سیلیس و انتخاب فرد مورد نظر‬

‫براي نمونه برداري سيليس انتخاب فرد مورد نظر كه از پيش اطالعات نمونیه بیرداري در میورد وي در‬
‫فرم مخصوص ثبت شده است حائز اهميت مي باشد‪ .‬اين اطالعات شامل موارد ذيل مي باشد‪:‬‬
‫حداقل تعداد دفعات حضور فرد در نمونه برداري‬ ‫‪-‬‬
‫تعداد دفعاتي كه پمپ روشن و خاموش مي شود‬ ‫‪-‬‬
‫فعاليت هاي فرد‬ ‫‪-‬‬
‫چگونگي استفاده از وسائل حفاظت فردي‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬كار وي در مشاغل ديگر‬
‫كارهاي كنترلي انجام شده‬ ‫‪-‬‬
‫آب و هواي محيط كار در زمان نمونه برداري‬ ‫‪-‬‬
 ‫صفحه ‪39‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 5- 7‬آنالیز نمونه های سیلیس‬

‫نمونه هاي جمع آوري شده به آزمايشگاه رفرانس تحويل داده شده تا تجزيه و تحليل الزم بیا توجیه بیه‬
‫امكانات موجود انجام شود‪ .‬معموالً براي آناليز يا تجزيه تحليل نمونه ها ي سیيليس از روش هیاي ذيیل‬
‫استفاده مي شود‪:‬‬

‫‪ - 1- 5- 7‬روش پراش اشعه ايکس)‪(X-Ray diffraction‬‬

‫روش پراش اشعه ايكس داراي مزايا و معايبي است‪:‬‬
‫اين روش براي آناليز سيليس از نوع كريستالي يا متبلور كاربرد دارد و در حقيقت طول موج اين‬ ‫‪-‬‬
‫نوع سيليس براي طول موج اشعه ايكس مناسب است‪.‬‬
‫اين روش براي ماتريكس هاي پيچيده عالي است‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫براي تشخيص پلي مورف نيز خوب است‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫اين روش پرهزينه و گران است‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫متدهای پراش اشعه ايکس‪:‬‬

‫براي آناليز سيليس كريستالي يا متبلور با استفاده از پراش اشیعه ايكیس از متیدهاي ذيیل اسیتفاده‬
‫مي نمائيم‪:‬‬

‫‪NIOSH Method7500‬‬ ‫متد نیوش شماره‪0299‬‬

‫‪OSHA Method ID 142‬‬ ‫متد اوشا با شماره شناسايی‪172‬‬

‫تصويرشماره‪ :15‬نماي شماتيک پراش اشعه ايكس‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪40‬‬

‫‪ - 2- 5- 7‬روش مادون قرمز‪Method Infrared :‬‬

‫اين روش نيز براي آناليز سيليس كاربرد دارد و براي ماتريكسهاي ساده بسيار عالي است و براي‬
‫تشخيص پلي مورف ها مشكل دارد‪.‬‬

‫‪ - 3- 5- 7‬روش گراويمتری‪Gravimetric Method :‬‬

‫اين روش براي آناليز گرد و غبار قابل استنشاق سيليس كاربرد دارد و از متد ذيل استفاده مي شود‪:‬‬

‫‪NIOSH Method 0600‬‬ ‫متد نیوش شماره ‪9699‬‬

‫در اين روش درصد سيليس مي بايستي از پيش مشخص شده باشد‪.‬‬

‫‪ - 6- 7‬مقایسه میزان سیلیس اندازه گیری شده با میزان حد مجاز استاندارد‪:‬‬

‫ميزان سيليس پس از نمونه برداري و آناليز نمونه ها توسط دستگاه به روش هاي فوق مشیخص شیده و‬
‫سپس با استانداردهاي ملي و جهاني مطابقت داده مي شود اين اسیتاندارها بیا توجیه بیه نیوع سیيليس و‬
‫سازمان ارائه كننده آن متفاوت بوده و با توجه به نزديكي آن به استانداردهاي ملي كشور انتخاب شیده‬
‫و مورد استفاده قرار مي گيرد‪ .‬نمونه اي از جدول مقدارحد مجاز سيليس در تماس شغلي بیا توجیه بیه‬
‫سازمان مرجع و نوع سيليس و مقادير توصيه شده در ذيل نشان داده مي شود‪.‬‬
 ‫صفحه ‪41‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 7- 7‬جدول مقدارحد مجاز سیلیس در تماس شغلی با توجه به سازمان مرجع و نوع سیلیسو م‬

‫مقدار حد مجاز برحسب‬

‫نوع سیلیس‬ ‫سازمان مرجع‬
‫میلی گرم در مترمكعب‬
‫‪REL=0. 05‬‬ ‫سیلیس متبلور‪:‬‬
‫برای بیش از ‪ 19‬ساعت در روز و ‪79‬‬ ‫کوارتز ‪ -‬کريستوبالیت وتريديمیت به‬ ‫‪NIOSH‬‬
‫ساعت در هفته‬ ‫عنوان گرد و غبار قابل استنشاق‬

‫‪PEL=10/%quarts+2‬‬ ‫‪ - 1‬سیلیس متبلور‪:‬‬

‫برای ‪ 7‬ساعت کار در روز با استفاده‬ ‫کوارتز قابل استنشاق‬
‫از ‪TWA‬‬ ‫‪OSHA‬‬
‫‪ - 2‬سیلیس متبلور‪:‬‬
‫‪ PEL‬برابر است با نصف فرمول باال‬ ‫کريستوبالیت قابل استنشاق‬

‫‪ TLV=0. 05‬برای ‪ 7‬ساعت کار در روز‬

‫‪ - 1‬سیلیس متبلور‪:‬‬
‫و با استفاده از ‪TWA‬‬
‫کوارتز قابل استنشاق‬

‫‪ TLV=0. 05‬برای ‪ 7‬ساعت کار درروز و‬

‫‪ - 2‬سیلیس متبلور‪:‬‬ ‫‪ACGIH‬‬
‫با استفاده از ‪TWA‬‬
‫کريستوبالیت قابل استنشاق‬
‫‪ - 0‬سیلیس متبلور‪:‬‬
‫‪TLV=0. 05‬برای ‪ 7‬ساعت کار در روز‬
‫تريديمیت قابل استنشاق‬
‫و با استفاده از ‪TWA‬‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪42‬‬

‫‪ - 8‬آشنایی با عملیات سندبالستینگ‪:‬‬

‫واژه سندبالست به معني ماسه پاشي يا شن پاشي اسیت و بیه وسیيله‬

‫هواي فشرده وپاشش يا پرتاب مواد ساينده با سرعت باال براي تميیز‬
‫كردن يا صيقل دادن سطوح فلزي استفاده مي شیود البتیه بیه همیين‬
‫منظور واژه ها يا روش هاي مشابه ديگر مثل شات بالست (سیاچمه‬
‫پاشي)‪ ،‬ابرسيوبالست (ساينده پاشیي) نيیز كیاربرد دارد ولیي بيشیتر‬
‫افراد از واژه معروف و مصطلح سندبالست استفاده مي نمايند‪ .‬يكي از روش هاي معمول براي حفاظت‬
‫و نگهداري سطوح خارجي و داخلي فلزات مثل خطوط لوله هاي فلزي‪ ،‬مخازن فلزي‪ ،‬سازه هاي فلزي‬
‫و بدنه وسائط نقليه مثل اتومبيل‪ ،‬قطار و كشتي در زنگ زدگي‪ ،‬پوشش به وسيله انواع رنگهیا‪ ،‬رزينهیا و‬
‫عايق هاست‪ .‬داشتن ي ک سطح تميز و مناسب و مقابل عیاري از هرگونیه زنیگ زدگیي جهیت اجیراي‬
‫چنين پوششي الزم و ضروري مي باشد معموالً براي تميز كردن سطوح اجسیام كوچیک از روش هیاي‬
‫برس زني‪ ،‬سنگ زني‪ ،‬سمباده زني وصيقل دادن استفاده مي نمايند و براي اجسیام بزرگتیر و بیا وسیعت‬
‫باال روش هاي فوق بسيار وقت گير و مشكل خواهد بود لیذا از عمليیات سندبالسیتينگ و روش هیاي‬
‫مشابه استفاده مي شود‪.‬‬

‫‪ - 1- 8‬کاربردهای عملیات سندبالستینگ کدامند؟‬

‫زنگ برداري و رنگ برداري سطوح داخلي و خارجي قطعات به ويژه قطعات فلزي‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫زبر كردن سطوح قطعات (با استفاده از ساينده هاي مخصوص) جهت بهين ه انجام شدن عمليات‬ ‫‪‬‬

‫لعاب كاري و تفلون كاري براي نگهداري و كيفيت بهتر‪.‬‬

‫آماده كردن سطوح قطعات فلزي براي انجام انواع آبكاريهاي صنعتي و تزئيني يا رنگ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫صيقل كاري مات و تميزكاري انواع قالب هاي صنعتي به ويژه قالب هاي ريخته گري‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫حک كردن نوشته ها و شكل هاي مختلف و برجسته كاري برروي سطوح فلزي‪ ،‬شيشه اي‪،‬‬ ‫‪‬‬

‫چوبي‪ ،‬كاشي و سراميک به منظور انجام كارهاي هنري‪ ،‬تبليغاتي و تجاري‪.‬‬

 ‫صفحه ‪43‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 2- 8‬روش کار سندبالست چیست و خطرات بهداشتی آن کدامند؟‬

‫در عمليات سند بالست مواد ساينده كه عمدتاً از جنس سيليس‪ ،‬خرده هاي فلزي و اكسيد فلیزات مثیل‬
‫اك سيد آلومينيوم هستند با استفاده از فشارزباد كمپرسور توسیط نیازل دسیتگاه شیتاب گرفتیه و بیر روي‬
‫سطوح مورد نظربا سرعت زياد در حد ‪166‬تا‪ 156‬متر در ثانيه پاشيده مي شوند و گرد و غبار ايین میواد‬
‫بخصوص سيليس در هواي محيط كار به صورت معلق پراكنده شده و براي كارگران اين نیوع مشیاغل‬
‫كه به سندبالستر معروف هستند از نظر بهداشتي خطرناک بوده و از طريق استنشاق گرد و غبیار سیيليس‬
‫بيماري شغلي سيليكوز يز را به دنبال دارد‪.‬‬

‫تصوير شماره‪ :10‬تصاوير عمليات سندبالستينگ‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪44‬‬

‫‪ - 3- 8‬عوامل اصلی عملیات سندبالست‬

‫در حقيقت براي انجام عمليات سندبالست مواردي وجود دارد كه شناختن و مداخله در آنها مي تواند‬
‫در پيش گيري و كنترل سيليس در محيط كار مؤثر باشد اين موارد يا عوامل عبارتند از‪:‬‬
‫مواد ساينده مثل سيليس‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬كمپرسور هواي فشرده و مخازن‬
‫‪ -‬نازل دستگاه‬
‫‪ -‬نوع عمليات سندبالست‬
‫‪ -‬كارگر سندبالست (سندبالستر)‬
‫محيط كار‬ ‫‪-‬‬

‫‪ - 4- 8‬راههای پیش گیری و کنترل خطرات بهداشتی عملیات سندبالست‬

‫براي كنترل خطرات بهداشتي عمليات سند بالستينگ روش هاي ذيل استفاده مي شود‪:‬‬

‫جايگزين های سيليس‬

‫‪ -‬اکسید آلومینیوم‬ ‫‪‬‬

‫‪ -‬ساچمه آلومینیومی‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬پلی کربنات‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬هسته آلبالو و گیالس‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬چوب ذرت‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬سمباده‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬لعل(نوعی سمباده)‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬مهره های شیشه ای‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬مواد چاقو تیزکنی‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬پالستیک مالمین‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬کربید سیلیسیوم‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬خرده های فوالد‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬ساچمه های فوالدی‬ ‫‪‬‬
 ‫صفحه ‪45‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ -‬خرده های پوست گرد و و بادام‬ ‫‪‬‬

‫‪ -‬سبوس غالت‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬اکسید آلومینیوم سفید‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬زيرکون‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬خاك اره (چوب گرد و)‬ ‫‪‬‬

‫اکسید آلومینیوم جزو سخت ترين مواد پس از الماس بوده و يكی از بهترين مواد جايگزين سیلیس‬
‫برای عملیات سندبالست می باشد‪.‬‬

‫‪ - 1- 4- 8‬حذف يا كنترل مواجهه با سيليس‬

‫يكي از اجزاي اصلي عمليات سندبالست مواد ساينده مي باشد و از زمانهاي بسيار قديم ماسه كه‬
‫حاوي مقادير فراوان سيليس است به عنوان مواد ساينده استفاده مي شود لذا بهترين راه پيش گيري‪،‬‬
‫بكارگيري روش هاي مشابه سندبالست مثل شات بالست يا ابرسیوبالست است که بدون استفاده از ماسه و‬
‫سیلیس می تواند کاربرد مشابه را داشته باشد و يا به جای استفاد از ماسه و سیلیس میتوان از مواد جايگزين با‬
‫خاصیت سايش مشابه استفاده نمود‪.‬‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪46‬‬

‫‪ - 2- 4- 8‬استفاده از سيستم سندبالست تر‬

‫اين سيستم تركيبي از مواد ساينده مثل سيليس و آب مي باشد واين تركيب از مخازن مربوطه توسط‬
‫نازل مخصوص پخش مي شود‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :17‬مخازن سيليس و آب سيستم سندبالست تر‬

‫‪ - 3- 4- 8‬نظارت بر كمپرسور هوای فشرده و مخازن‬

‫مواد ساينده اغلب بوسيله هواي فشرده و يا فشار بخار از طريق نازل دسیتگاه بیا سیرعت بسیيار زيیاد بیه‬
‫طرف هدف مورد نظرپرتاب يا شليک مي شود در اين فرايند موارد ذيل مي بايستي میورد توجیه قیرار‬
‫گيرد‪:‬‬
‫‪ -‬فشار هواي فشرده مرتب مورد بررسي قرار گيرد‪.‬‬
‫‪ -‬سرعت پرتاب مواد ساينده در حد استاندارد و قابل قبول تنظيم گردد‪.‬‬
‫‪ -‬مخازن و لوله هاي رابیط كیامالً سیالم باشیند تیا از نشیت ذرات خيلیي كوچیک سیيليس بیه بيیرون‬
‫جلوگيري شود‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :18‬مخزن سندبالست‬

 ‫صفحه ‪47‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 4- 4- 8‬نظارت بر نازل سندبالست‬

‫نازل سندبالست قسمت انتهايي سيستم مي باشد كه كیارگر بطورمسیتقيم بیا آن سیر وكیار دارد‪ .‬میواد‬
‫ساينده با فشار و سرعت فراوان از نوک پرتاب مي شود بنابراين رعايت موارد ذيل ضروري است‪:‬‬
‫‪ -‬نوع نازل با توجه به نوع كار‪ ،‬ف شار و سرعت مورد نياز انتخاب شود‪.‬‬
‫‪ -‬نازل قابل كنترل باشد(به موقع كم يا زياد شود)‪.‬‬
‫نازل هميشه به طرف هدف گرفته شود‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫نازل هيچوقت به طرف افراد ديگرگرفته نشود‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫نازل به موقع سرويس و تميز شود‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫تصوير شماره ‪:15‬نازل سندبالست‬

‫‪ - 5- 4- 8‬انتخاب بهترين نوع عمليات سندبالست با توجه به نوع كار‬

‫عمليات سندبالست با توجه به نوع كار به دو شكل داخل ساختمان (‪ )in-door‬در محوطه سرپوشيده و‬
‫همچنين در خارج از ساختمان (‪(out- door‬در محوطه بازانجام مي شود‪.‬‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪48‬‬

‫‪ - 5- 8‬توصیه های مهم در مورد سندبالست‪:‬‬

‫‪ - 1- 5- 8‬استفاده از كابينت سندبالست‬

‫‪blast‬‬ ‫در صورت امکان برای تميز كردن قطعا ت كوچک از كابينت سندبالست (‬
‫‪ )cabinet‬با مشخصات ذيل استفاده شود‪:‬‬
‫‪ -‬كابينت به دستكش چسبان و مقاوم مجهز باشد‪.‬‬
‫براي كنترل عمليات سندبالست دستگاه به پدال كنترل كننده مجهز باشد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫شيشه كابينت ايمني الزم را داشته باشد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫درب كابينت جهت جابجايي قطعات به قفل اي مني داخلي (‪ )interlock‬مجهز باشد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬كابينت حتماً داراي قسمت جمع آوري گرد و غبار باشد‪.‬‬
‫قسمت هاي مختلف كابينت به طور مرتب مورد بازديد قرار گيرد تا از نشتي احتمالي گرد و غبار‬ ‫‪-‬‬
‫جلوگيري شود‪.‬‬
‫براي تميز كردن چند قطعه كوچک بهتر است از كابينتهاي دو يا چند دستكشدار استفاده شود‪.‬‬ ‫‪-‬‬
 ‫صفحه ‪49‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 2- 5- 8‬استفاده از اتاقک مخصوص برای سند بالست قطعات بزرگتر از اتاقک مخصوص‬
‫با مشخصات ذيل استفاده شود‪:‬‬ ‫)‪(blast chamber‬‬
‫اتاقک به سيستم تهويه مكنده موضعي با فيلتر با كارايي باال مجهز باشد‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫قسمتي از كف يا تمام كف اتاقک به صورت توري مشبک ساخته شود وسيستم هاي مكنده‬ ‫‪-‬‬
‫موضعي در كف اتاقک نيز نصب شود‪.‬‬
‫هواي مورد نياز اتاقک در حد ‪ 25‬فوت مكعب در دقيقه در نظر گرفته شود‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫مواد ساينده مثل سيليس توسط فيلترها جذب شوند و براي استفاده مجدد به صورت اصولي در‬ ‫‪-‬‬
‫مخازن مخصوص نزديک اطاقک جمع آوري شوند‪.‬‬

‫اتاقک به نح وی باشد که فضای کافی و روشنايی مناسب را داشته باشد‪ .‬در داخل اتاقک‪ ،‬ماسک‬
‫تنفسیكامل صورت متصل به هوای پاك برای استفاده کارگر سندبالست وجود داشته باشد به نحوی‬
‫که دبی هوا کمتر از ‪ 10‬صدم مترمكعب در دقیقه نباشد‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :21‬انواع اتاقک سند بالست‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪50‬‬

‫‪ - 3- 5- 8‬عمليات سندبالست قطعات خيلي بزرگ‬

‫برای سن د بالست قطعات خيلي بزرگ و غير قابل حمل و نقل مثل سازه های فلزی‪،‬‬
‫بدنه كشتي و موارد مشابه عمليات سند بالست با شرايط خاص انجام گيرد‪:‬‬
‫‪ -‬در حد امكان محوطه تحت عمليات سند بالست توسط چادرهاي برزنتي و يا با پالستيک مقاوم‬
‫پوشانده شود‪.‬‬
‫‪ -‬محل سند بالست به گونه اي باشد كه جهت طبيعي وزش باد‪ ،‬گرد و غبارمواد ساينده مثل سيليس را‬
‫در محيط پخش ننموده و براي افراد ديگر و محيط زيست مشكل ايجاد ننمايد‪.‬‬
‫‪ -‬محفوظ نگهداشتن محوطه عمليات سند بالست و جلوگيري از ورود افراد متفرقه به محوطه از طريق‬
‫نصب مانع ها و عالئم هشدار دهنده (حداقل در فاصله ‪ 25‬متري عمليات)‪.‬‬
‫‪ -‬استفاده از گرد و غبارگيرهاي موضعي‪.‬‬
‫‪ -‬استفاده از صفحات بلند به دام اندازنده گرد و غبار معروف به ‪Sandblasting Screen‬‬
‫‪ -‬كارگر سند بالست به ماسک تنفسي كامل صورت مجهز باشد‪.‬‬
‫‪ -‬محوطه به طور مرتب آبپاشي و نظافت شود‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :22‬انواع عمليات سندبالست در محوطه باز‬

 ‫صفحه ‪51‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 4- 5- 8‬استفاده از دستگاه های بالست مدرن‬

‫اين دستگاهها در حقيقت از نوع ابرسيو بالست مي باشد و به صورت اتوماتيک بوده و به جاي اسیتفاده‬
‫از مواد ساينده مثل سيليس از قطعات فلزي با شكل هاي مختلف معروف بیه چیرد دنیده هیاي بالسیت‬
‫)‪ (blast weels‬به همراه هواي فشرده كمپرسور‪ ،‬پمپهاي الكتريكي يا واتر جت استفاده مي شود‪.‬‬

‫‪ - 5- 5- 8‬استفاده از دستگاه های ربوت‬

‫در عمليات سندبالستينگ كه نیوع كیار خطرنیاک بیوده و يیا ميیزان آلیودگي بسیيار بیاال باشید بیراي‬
‫جلوگيري از خطرات احتمالي در صورت وجود امكانیات ميتیوان از ربوتهیاي قابیل كنتیرل از راه دور‬
‫استفاده نمود‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :23‬دستگاه بالستينگ مدرن مجهز به ربوت‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪52‬‬

‫‪ - 6- 5- 8‬استفاده از وسايل حفاظت فردی مناسب‬

‫بهترين وسيله حفاظت فردي مناسب براي عمليات سندبالستينگ‪ ،‬شات بالستينگ و ابرسيوبالستينگ‬
‫ماسک تنفسي كامل صورت مجهز به شيلنگ هوا يا كپسول اكسيژن مي باشد و به اسامي كاله خود‪،‬‬
‫هود‪ ،‬ماسک اكسيژندار و همچنين به سيستم ‪ (SCBA ( Self Contained Breathing Apparatus‬و‬
‫‪ (CABA)Compressed Air Breathing Apparatus‬معروف است‪ .‬اين نوع ماسكها از قسمت هاي‬
‫ذيل تشكيل شده است‪:‬‬
‫‪ -‬پايه ماسک ‪ -‬قسمت اصلي ماسک مي باشد و روي صورت قرار مي گيرد و قاب مجهز به فيلتر‬
‫روي آن نصب مي شود و دريچه هاي آن مي بايستي به طور مرتب مورد بازديد قرار گيرد‪.‬‬
‫فيلترماسک ‪ -‬ازالياف بخصوص مثل پنبه با ريزي و مش بسياركوچک با كارآيي بسيار باال بافته‬ ‫‪-‬‬
‫شده (هپا فيلتر) و به صورت يک فيلتره يا دو فيلتره در قاب پايه ماسک جاسازي مي شود‪ .‬فيلترها‬
‫مي بايستي به طور مرتب تميز شده و ب ه مشخصات فني و تاريخ مصرف آن نيز توجه شود‪.‬‬
‫‪ -‬شيلنگ هوا ‪ -‬به صورت خرطومي از جنس پلي اتيلن مقاوم مي باشد از يک طرف به پايه ماسک‬
‫و از طرف ديگر به منبع تغذيه كننده هوا متصل است‪ .‬الزم است به طور مرتب مورد بازديد قرار‬
‫گيرد‪.‬‬
‫‪ -‬منبع هوا ‪ -‬منبع هوا با توجه به نوع كار انتخاب مي شود‪ .‬اگر هواي محيط كار زياد آلوده نباشد‬
‫ميتوان از هواي طبيعي استفاده نمود و اگر غلظت آلودگي بيشتر باشد از هواي فشرده استفاده‬
‫شود و در صورت وجود آلودگي باال حتماً از كپسول اكسيژن استفاده شود‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :24‬نمونه هايي از ماسک تنفسي كامل صورت مخصوص سندبالست‬

‫برای دسترسی به اقدامات کنترلی مهندسی – روش های صحیح ک اری و رعايت بهداشت فردی ‪-‬‬
‫مراقبتهای پزشكی و بهداشتی ‪-‬آموزش بهداشت پرسنل در ارتباط با عملیات سندبالستینگ و سیلیس به‬
‫فصل پنجم کتاب راهنما مراجعه شود‪.‬‬
 ‫صفحه ‪53‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 9‬آشنایی با سنگ کوبیها(سیلیس کوبیها)‬

‫فرايند سيليس كوبي براساس خیرد كیردن‪ ،‬غربیال كیردن و دانیه بنیدي‬
‫انواع سنگ با توجه به نوع كار‪ ،‬نياز و سفارش مي باشد‪ .‬در اين فراينید‬
‫اگر سنگ از نوع سيليس باشد به فرايند سیيليس كیوبي نيیز معیروف اسیت و سیيليس كوبيهیا بيشیتر در‬
‫استان تهران و همدان مشاهده مي شوند‪ .‬در كارگاه سنگ كوبي سنگ هاي بیزرگ و درشیت توسیط‬
‫انواع چكشها و دستگاه هاي خرد كننده معروف به سینگ شیكن از نیوع فكیي و كوبيید در طیي چنید‬
‫مرحله به ذرات ريز و ريزتر در حد يک دهم تا نيم ميليمترتبديل شده و سپس بوسیيله دسیتگاه سیرند بیا‬
‫عمل لرزشي ذرات دلخواه با توجه به اندازه منافذ سرند جمیع آوري و در مرحلیه بعید شستشیو و دانیه‬
‫بندي مي شوند‪ .‬البته در اين فراي ند كلي مراحل مختلفي وجود دارد كه بیه صیورت شیماتيک در ذيیل‬
‫نشان داده مي شود‪:‬‬

‫‪ - 1- 9‬مراحل عملیات سیلیس کوبی‬

‫سنگ شكن‬
‫نوار نقاله‬ ‫سنگ معدن‬
‫(دو يا سه مرحله)‬

‫دانه بندي‬ ‫سرند‬

‫شكل شماره ‪ :25‬فرايند شماتيک عمليات سنگ كوبي‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪54‬‬

‫‪ - 2- 9‬درجه بندی سیلیس‬

‫در كارگاه هاي سنگ كوبي‪ ،‬سنگ ها در مراحل انتهايي دانه بندي يا درجه بندي مي شیوند‪ .‬در میورد‬
‫سنگ هاي سيليسي ذرات سيليس با توجه به سفا رش مشیتريان بیراي مصیرف در صینايع مختلیف مثیل‬
‫ريخته گري‪ ،‬توليد شيشه‪ ،‬تهيه لعاب‪ ،‬رنگسیازي و صینايع توليید دترجنیت بیه دو يیا سیه درجیه تقسیيم‬
‫مي شود‪ .‬پايگاه ملي داده هاي علوم زمين كشور انواع سيليس را براساس در صد ‪ SIO 2‬به سیه درجیه‬
‫تقسيم نموده است‪.‬‬
‫جدول درجه بندي سيليس در كشور‬

‫مقدار‪)%( S IO2‬‬ ‫درجه سیلیس‬

‫حداقل‪06‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪72‬تا‪02‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪09‬تا‪72‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪ - 3- 9‬خطرات‪ ،‬راههای پیش گیری و کنترل سیلیس در سنگ کوبیها کدامند؟‬

‫كیارگران شیاغل در كارگیاه هییاي سینگ كیوبي و سییيليس كیوبي بیه ويییژه افیرادي كیه در نزديییک‬
‫دستگاه هاي آسياب‪ ،‬خرد كردن‪ ،‬سرندكردن و دانه بندي كار مي كنند بیه دليیل ماهيیت كیار بيشیتر از‬
‫ديگران در معرض گرد و غبار سيليس از نوع سيليس آزاد كه مي تواند بيماري شیغلي سیيليكوزيس را‬
‫به دنبال داشته باشد قرار دارند‪ .‬براي پيش گيري و كنترل سيليس و بيماريها و عیوارض ناشیي از تمیاس‬
‫با آن راههاي ذيل پيشنهاد مي شود‪:‬‬

‫‪ - 1- 3- 9‬استفاد از سيستم تر به جای سيستم خشک‬

‫كليه فعاليت هاي سنگ كوبي از ابتدا شامل عمليات چكشكاري‪ ،‬خرد كیردن توسیط انیواع آسیياب و‬
‫دستگاه هاي خردكن فكي و كوبيد‪ ،‬حمل و نقل توسط نقاله ها‪ ،‬سیرند كیردن و دانیه بنیدي بیه كمیک‬
‫سيستم آبپاش انجام گيرد تا ذرات سيليس در هوا پراكنده نشود‪.‬‬

‫‪ - 2- 3- 9‬حذف كارهای دستي توسط كارگردر فرايند كاری‬

‫با تغيير اساسي در فرايند كاري و استفاده از سيستم هاي اتوماتيک و مدرن سعي شود تا حد امكان از‬
‫كارهاي دستي توسط كارگر خودداري شود‪.‬‬
 ‫صفحه ‪55‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 3- 3- 9‬استفاده از دستگاه های پركننده اتوماتيک كيسه‬

‫براي پركرد ن كيسه هاي سيليس در داخل كارگاه از دستگاه هاي پركننده استفاده شود و در نزديک‬
‫لوله تخليه سيليس هواكش مكنده موضعي نصب گردد و كارگر متصدي از ماسک تنفسي كامل‬
‫صورت مجهز به فيلتر با كارايي باال استفاده نمايد‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :20‬دستگاه پركننده كيسه‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪56‬‬

‫براي پركردن كيسه هیاي بیزرگ سیيليس و يیا كاميونهیاي حمیل سیيليس در خیارج از كارگیاه عمیل‬
‫پركردن در محل محصور شده مناسب مجهز به سيستم مكنده موضعي انجام شود و شيشه هاي كیاميون‬
‫به طور كامل بسته شده باشند و در داخل اتاق كاميون تهويه مناسب وجود داشته باشد‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :27‬كابيين پركننده كيسه‬

 ‫صفحه ‪57‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 4- 3- 9‬استفاده از كابين كنترل‬

‫كنترل عمليات پركردن كيسه در داخل كابين مجهز به سيستم تهويه و دوربين مدار بسته انجام شود و‬
‫شيشه هاي كابين به طور كامل بسته شود به نحوي كه ذرات سيليس وارد كابين نشود‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :28‬كابين كنترل‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪58‬‬

‫‪ - 4- 9‬محصور سازی منابع تولید کننده گرد و غبار سیلیس در محوطه باز‬

‫كليه دستگاهها با چادرهاي برزنتي ضخيم محصور شوند و در مكان هاي مناسب هود متصل به سيستم‬
‫هواكش موضعي مكنده نصب گردد‪.‬‬

‫‪ - 5- 9‬استفاده از سیستم مکنده موضعی ‪LOCAL EXAUST VETILATION‬‬

‫بهترين سيستم مكنده موضعي براي عمليات سنگ كوبي و سيليس كوبي عبارتند از‪:‬‬
‫سيكلون ‪cyclon‬‬ ‫‪)1‬‬
‫بگ هاس ‪baghouse‬‬ ‫‪)2‬‬
‫اسكرابر تر ‪wet scrubber‬‬ ‫‪)3‬‬
‫سيستم تلفيقي سيكلون ‪ -‬اسكرابر ‪integrated system‬‬ ‫‪)4‬‬

‫با توجه به خصوصيات و رفتار ذرات‪ ،‬سرعت جريان هوا‪ ،‬ميزان بار ذرات و توزيع اندازه ذرات سيستم‬
‫مكنده موضعي انتخاب و طراحي مي شود‪.‬‬
 ‫صفحه ‪59‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 1- 5- 9‬سيکلون ‪Cyclon‬‬
‫سيكلونها براساس نيروي گريز از مركز عمل جداسازي را انجام مي دهند بدين صورت كه جريان هوا‬
‫حامل گرد و غبارسيليس از جدار بااليي بدنه سيكلون كه استوانه اي شكل بوده وبه يک مخروط‬
‫ناقص منتهي مي شود وارد سيكلون گرديده و به طرف پايين جريان يافته‪ ،‬ابتدا در فضاي حلقوي بين‬
‫سطح جانبي لوله خروجي و سطح داخلي استوانه سيكلون و سپس در محفظه سيكلون به چرخش در‬
‫مي آيد و به اين ترتيب يک گرداب محيطي بوجود مي آيد‪ .‬اين عمل باعث افزايش نيروهاي گريز از‬
‫مركز مي شود و ذرات سيليس همراه گاز را به طرف جدار قسمت استوانه اي و مخروط مي راند‪ .‬در‬
‫قسمت مخروطي جريان گاز جهت خود را عوض ميكند و به طرف باال و ل وله خروجي مي رود و‬
‫باعث ايجاد گرداب در مركز سيكلون مي شود‪ .‬ذرات سيلي پس از تماس با جدار سيكلون به قسمت‬
‫پايين سيكلون منتقل شده و از طريق لوله اي از سيكلون خارج مي شوند‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :25‬تصاويري از سيكلون‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪60‬‬

‫‪ - 2- 5- 9‬بگ هاس (سيستم فيلتركيسه ای ) ‪Baghouse‬‬

‫دستگاهي است كه براي جمع آوري گرد و غبار كاربرد دارد و در زماني كه بازيافت گرد و غبار نيز‬
‫داراي اهميت است مفيد به فايده است‪ ،‬اين دستگاه شامل محفظه هواي تميز‪ ،‬محفظه تصفيه‪ ،‬كيسه‬
‫فيلتر‪ ،‬محفظه هواي فشرده‪ ،‬شيرهاي ديافراگمي‪ ،‬و‪ .‬مي باشد‪.‬‬
‫اين سيستم مثل همه سيستم هاي تهويه مكنده موضعي شامل قسمت هاي ذيل مي باشد‪:‬‬
‫‪ - 1‬هود دريافت كننده ‪ -‬به صورت ثابت يا متحرک و به شکل های مختلف سايباني‪،‬‬
‫محصور كننده‪ ،‬جريان رو به پايين و جانبي مي باشد و در سنگ كوبيها بيشتر از نوع‬
‫سايباني و جانبي استفاده مي شود‪.‬‬
‫‪ - 2‬شبکه كانال ‪ -‬به صورت مستقيم و تک شبکه ای و يا انشعابي طراحي مي شود‪.‬‬
‫‪ - 3‬فيلتر ‪ -‬اين سيستم به فيلترهای كيسه ای معروف به بگ فيلتر دارای راندمان باال‬
‫مجهز بوده و شامل كيسههای عمودی به قطر ‪141‬تا‪ 211‬ميليمتر و ‪2311‬تا‪ 3211‬ميليمتر‬
‫مي باشند و به طور معمول تعدادی از كيسه ها را در يک محفظه فلزی به طور موازی‬
‫در كنار هم قرار مي دهند و جريان گرد و غبار مثل سيليس از درون آن عبور‬
‫ميكند‪.‬‬
‫اين نوع فيلترها برای ذراتي با قطر حدود يک ميکرون به كار مي روند و اگر به طور‬
‫مناسب طراحي شوند دارای راندمان پااليش ‪ 95‬درصد خواهند بود‪.‬‬
‫‪ - 4‬هواكش ‪ -‬برای سيستم بگ هاس معموالً از هواكشهای مکنده نوع سانتريفيوژی‬
‫استفاده مي شود‪.‬‬
‫صفحه ‪61‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫تصوير شماره ‪ :25‬تصاويري از بگ هاس‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪62‬‬

‫‪ - 3- 5- 9‬اسکرابر تر ‪Wet scrubber‬‬

‫سيستم عملكرد اسکرابر تا حدي شبيه شستشو دهنده هوا است‪ .‬همان طور كه در شكل نشان داده‬
‫مي شود هواي آلوده مثل سيليس از قسمت پايين دستگاه اسکرابر وارد شده و پس ازعبور از نازل هايي‬
‫كه در چند مرحله آب يا محلول را كامالً پودر مي كنند‪ ،‬شستشو داده مي شود و هواي تميز و سالم از‬
‫اسکرابر‬ ‫قسمت باالي دستگاه اسکرابر خارج مي شود‪ .‬همچنين آب آلوده از قسمت پايين دستگاه‬
‫وارد يک سيستم تصفيه آب شده و كليه لجن ها و آلودگي هاي آن گرفته مي شود‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :31‬قسمت هاي مختلف اسكرابر‬

‫تصوير شماره ‪ :25‬تصاويري از سيكلون‬
 ‫صفحه ‪63‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 4- 5- 9‬سيستم ت لفيقي سيکلون و اسکرابر تر (مه پاش) ‪Integrated system‬‬

‫اين سسيستم داراي سيكلون و اسكرابر تر يا مه پاش بوده و به صورت سري بسته شده و به صورت‬
‫مكمل عمل نموده و اثرات هم افزايي خوبي خواهند داشت و در حقيقت اسكرابرها به دليل پاشش‬
‫آب و عبور ذرات از ميان آب پودر شده و مه مانند به عنوان پيش فيلتر عمل نموده و در راندمان‬
‫تصفيه ذرات سيليس رل مهمي را ايفا مي نمايد‪.‬‬
‫محققين ايراني با طراحي سيستم تلفيقي سيكلون و اسكرابر تر نشان داده اندكه راندمان تصفيه در اين‬
‫روش به مراتب بيشتر از روش هاي ديگر مي باشد‪ .‬نتايج تحقيقات نشا ن داده است كه راندمان سيكلون‬
‫به تنهايي در حذف ذرات سيليس ‪81‬الي‪ 57‬درصد بوده است در حاليكه اگر سيكلون به همره اسكرابر‬
‫به صورت تلفيقي استفاده شود راندمان به ‪52‬الي ‪ 55‬درصد افزايش خواهد يافت و با استفاده از سيستم‬
‫فوق نقش بسيار مؤثري در كنترل وحذف ذرات سيليس از ه واي كارگاه سنگ كوبي خواهد داشت‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :32‬نماي سيستم تلفيقي سيكلون و اسكرابر‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪64‬‬

‫‪ - 5- 5- 9‬استفاده از وسايل حفاظتي مناسب‬

‫بهترين وسيله حفاظتي مناسب براي عمليات سنگ كوبي و سيليس كوبي استفاده از ماسک تنفسي نيمه‬
‫صورت يک فيلتره يا دو فيلتره با راندمان بسيار باال يا ماسک تنفسي سري ‪ N‬با راندمان ‪ 55 ،55‬و يا‬
‫‪ 166‬درصد مي باشد‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :33‬انواع ماسک ‪( N95‬ماسک يک فيلتره و دوفيلتره)‬

‫توصیه های عمومی‪:‬‬

‫برای دسترسی به اقدامات کنترلی مهندسی ‪ -‬روش های صحیح کاری و رعايت بهداشت فردی ‪-‬‬
‫مراقبتهای پزشكی و بهداشتی ‪-‬آموزش بهداشت پرسنل در ارتباط با عملیات سنگ کوبی‪ ،‬سیلیس‬
‫کوبی و سیلیس به فصل پنجم کتاب راهنما مراجعه شود‪.‬‬
 ‫صفحه ‪65‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪- 11‬آشنایی با سنگ بری ها‬

‫از زمان هاي قديم انسان براي كارهاي روزمره از سنگ استفاده نموده است و‬
‫سنگ به عنوان ابزار در زندگي او به ويژه در صنعت و ساختمان سازي رو به‬
‫گسترش بوده است‪ .‬در زمانهاي گذشته سنگبري به صورت دستي و با ابزارهاي‬
‫ساده انجام مي شد و با پيشرفت صنعت و فن آوري و فرآوري سنگ و حضور‬
‫دستگاه هاي پيشرفته‪ ،‬اين صنعت نيز دست خوش تحولي عظيم شد و به دنبال آن‬
‫ميزان آالينده هاي مربوط به آن نيزتغيير يافته و همواره رو به افزايش بوده است‪.‬‬
‫بطور كلي سنگ خام به دو دسته مهم سنگ هاي رسوبي با نامهاي تراورتن‪ ،‬مرمريت و مرمر و‬
‫همچنين سنگ هاي گرانيتي معروف به سنگ هاي آذرين تقسيم مي شود‪.‬‬
‫سنگ هاي رسوبي به طور عمده از كربنات كلسيم و ديگر نمكهاي فلزي تشكيل مي شوند و ماده‬
‫اصلي سنگ هاي گرانيتي نيزاز مواد مذاب آتشفشاني تشكيل يافته است‪.‬‬
‫با توجه به تحقيقات بعمل آمده سنگ هاي تراورتن‪ ،‬گرانيت‪ ،‬مرمريت و چيني بيشترين كاربرد را در‬
‫كارگاه هاي سنگ بري كشور دارند‪.‬‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪66‬‬

‫‪ - 1- 11‬جدول میزان سیلیس در انواع سنگ ها‬

‫سيليس فراوان ترين ماده موجود در سنگ هاي آذرين مي باشید و ايین نیوع سینگ هیا (سینگ هیاي‬
‫گرانيتي) براساس ميزان سيليس به چهار گروه طبقه بندي مي شوند‪:‬‬

‫نام سنگ‬ ‫نوع ‪PH‬‬ ‫میزان سیلیس)‪)S IO2‬‬ ‫گروه‬

‫گرانیت معروف به گرانیت سفید‬ ‫اسیدی‬ ‫بیشتر از ‪ 66‬درصد‬ ‫‪1‬‬
‫ديوريت معروف به گرانیت صورتی‬ ‫خنثی‬ ‫بین ‪22‬تا‪ 66‬درصد‬ ‫‪2‬‬
‫آندزيت معروف به گرانیت طوسی‬ ‫قلیايی‬ ‫بین‪72‬تا‪ 22‬درصد‬ ‫‪0‬‬
‫گابرو معروف به گرانیت مشكی‬ ‫قلیايی‬ ‫کمتر از ‪ 72‬درصد‬ ‫‪7‬‬

‫ب ا توجه به آمار جهانی سنگ های گرانیتی بیشترين مقدار سیلیس را دارا هستند و در ترکیب آن حدود‬
‫‪ 02‬درصد سیلیس وجود دارد‬
 ‫صفحه ‪67‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 2- 11‬مراحل عملیات سنگ بری‬

‫توليد سنگ در سنگ بري هاي كشور در چند مرحله انجام مي شود‪ .‬در ابتیدا قطعیات بیزرگ سینگ‬
‫معروف به سنگ خام توسط كاميونهاي مخصوص حمل سنگ به كارگاه هاي سنگ بري حمیل شیده‬
‫وسپس سنگ خام در عمليات برش توسط اره يا قله بر به قطعات كوچک ورقه مانند معروف به سینگ‬
‫پالک بريده مي شود‪ .‬سپس سنگ هاي بريیده شیده در عمليیات صیيقل كیاري يیا سیاب دادن توسیط‬
‫دستگاه هاي اتوماتيک يا به صورت دستي ساب داده مي شود تا جالي سینگ نمايیان شیود در نهايیت‬
‫سنگ هاي آماده در محوطه كارگاه براساس سفارش مشتري در انیدازه هیاي مختلیف بیرش خواهید‬
‫خورد البته با توجه به نيازمشتري قسمت هاي مختلف سنگ نيز با دستگاه يا ابزارهیاي دسیتي فیرم داده‬
‫شده و به ابزار زني معروف است‪ .‬نماي شماتيک مراحل توليد سنگ بیه همیراه تصیاوير در ذيیل نشیان‬
‫داده مي شود‪:‬‬

‫سفارش‬

‫تصوير شماره‪ :34‬مراحل توليد سنگ‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪68‬‬

‫‪ - 3- 11‬خطرات‪ ،‬راههای پیش گیری و کنترل سیلیس در سنگ بری ها کدامند؟‬

‫كارگران شاغل در كارگاه هاي سنگ بري به ويژه افرادي كه در نزديیک دسیتگاه هیاي بیرش وسیاب‬
‫دادن سنگ كار مي كنند در معرض گرد و غبار سيليس از نوع سيليس آزاد قرار دارند و بعد از میدتي‬
‫ممكن است به بيماري ريوي خطرناک سيليكوزيس مبتال شوند لذا براي پيش گيري و كنتیرل سیيليس‪،‬‬
‫بيماريها و عوارض ناشي از تماس با آن راههاي ذيل پيشنهاد مي شود‪:‬‬

‫‪ - 1- 3- 11‬محصور سازی دستگاه های سنگ بری در محوطه باز‬

‫كليه فعاليت هاي برش و ساب در زير سوله يا چادرهاي برزنتي مقاوم انجام گيرد تا امكان كنترل گرد‬
‫و غبار سيليس ميسر گردد‪.‬‬

‫‪ - 2- 3- 11‬اصالح دستگاهها ‪ ،‬ابزار و قطعات برش و ساب‬

‫با انتخاب دستگاه هاي مدرن برش وساب و همچنين تعیويض قطعیات دسیتگاهها مثیل انیواع الماسیها‪،‬‬
‫سمباده ها و انواع تيغه هاي اره ميتوان ميزان گرد و غبار سيليس را كاهش داد‪.‬‬

‫‪ - 3- 3- 11‬اصالح شيوه برش و ساب‬

‫با اصیالح شیيوه و نحیوه بیرش و سیاب در معیدن و كارگیاه سینگ بیري براسیاس دسیتورالعمل هیاي‬
‫سازمان هاي فني و استفاده از تجارب مفيد استادكاران‪ ،‬ميزان گرد و غبار سيليس به طور چشیم گيیري‬
‫كاهش ميابد‪.‬‬
 ‫صفحه ‪69‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 4- 3- 11‬استفاد از سيستم تر به جای سيستم خشک‬

‫البته بيشتردستگاه هاي برش براي كاهش دما و جلوگيري از شكستن سنگ داراي سيستم آب پاش‬
‫مي باشند ولي براي جلوگيري از پراكنده شدن گرد و غبار سيليس و استنشاق آن توسط كارگر سنگبر‬
‫تمامي دستگاه هاي برش و ساب اتوماتيک و دستي مي بايستي به سيستم آب پاش مجهز بوده و لجن‬
‫مربوط به آن نيز پس از طي فرايند تصفيه در محلي كه سازمان هاي ذيربط مشخص مي نمايند دفع‬
‫گردد‪.‬‬

‫تصوير شماره‪ :35‬دستگاه هاي برش و ساب مجهز به آبپاش‬

‫‪ - 5- 3- 11‬استفاد از سيستم مکنده موضعي‬

‫به منظوركنترل بيشترگرد و غبارسيليس در هنگیام بیرش سینگ‪ ،‬بخصیوص سینگ هیاي گرانيتیي بیا‬
‫درصد بااليي از سيليس بهتر است از دستگاه مكنده موضعي شبيه به جاروب صنعتي به همراه فيلترهپیا‬
‫استفاده شود‪.‬‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪70‬‬

‫‪ - 6- 3- 11‬انجام عمليات فرم دادن وابزار زدن سنگ در مکان ويژه‬

‫براي انجام عمليات فرم دادن‪ ،‬ابزار زدن و تراشيدن سنگ از مكان سرپوشيده با پشتيباني سيسیتم تهويیه‬
‫مكنده موضعي تر انجام گيرد و كارگر به ماسک تنفسي كامل صورت مجهز شود‪.‬‬

‫‪ - 7- 3- 11‬شستشوی مرتب كارگاه باآب‬

‫براي جلوگيري از پراكنده شدن گرد و غبار سيليس ناشي از برش و تیراش سینگ‪ ،‬محوطیه كارگیاه‬
‫سنگ بري به طور مرتب با دستگاه هاي جاروب تر معروف به اسكرابر دستي يیا بیا سيسیتم آبپیاش بیا‬
‫فشاركم جاروب و شستشو گردد‪.‬‬

‫تصوير شماره‪ :30‬دستگاه هاي اسكرابر دستي مجهز آب‬

 ‫صفحه ‪71‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 8- 3- 11‬حمل‪ ،‬دفع و بازيافت صحيح ضايعات سنگ‬

‫در بعضي از كارگاه هاي سنگ بري سنگ هاي ضايعاتي بزرگ را با پتک يا دستگاه سینگ شیكن بیه‬
‫منظور استفاده در كف يا نماي ساختمان به قطعات كوچكتر خرد مي كنند وگرد و غبار فراوان سیيليس‬
‫در محوطه كارگاه پخش مي شود لذا چنين فعاليت هايي مي بايستي در مكان سرپوشیيده بیا پشیتيباني‬
‫تهويه مكنده موضعي تر انجیام شیود و حمیل و نقیل و يیا دفیع ضیايعات سینگ نيیز پیس از آبپاشیي و‬
‫غبارزدايي صورت پذيرد و كارگر نيز از ماسک تنفسي كامل صورت با فيلتر‪ N100‬استفاده نمايد‪.‬‬

‫‪ - 9- 3- 11‬استفاده از وسائل حفاظتي مناسب‬

‫بهترين وسيله حفاظتي براي جلوگيري از استنشاق ذرات سيليس توسط كیارگران سینگ بیري ماسیک‬
‫تنفسي نيمه صورت و كامل صورت مجهز به فيلترهاي ‪N95‬و‪ N100‬مي باشد و با توجه به جدول ذيیل‬
‫براساس نوع فعاليت و ساعات كار انتخاب مي شود و نمونه اي از آنها در تصوير شیماره ‪ 37‬نشیان داده‬
‫مي شود‪.‬‬

‫تصوير شماره‪ :30‬دستگاه هاي اسكرابر دستي مجهز آب‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪72‬‬

‫‪- 9- 3- 11‬جدول انتخاب ماسک تنفسي با توجه به نوع ابزار‪ ،‬نوع پشتيباني و كار‬

‫نوع ماسک‬ ‫محل كار‬ ‫نوع پشتیبانی‬ ‫نوع ابزار(برش وساب سنگ)‬

‫ماسک ‪N95‬‬ ‫کارگاه‬ ‫آب‬ ‫اره دوار روی میز‬

‫ماسک نیمه صورت با‬
‫کارگاه‬ ‫آب‬ ‫اره دوار دستی‬
‫فیلتر ‪N100‬‬
‫ماسک نیمه صورت با‬
‫کارگاه‬ ‫آب‬ ‫ساب دستی‬
‫فیلتر ‪N100‬‬
‫ماسک نیمه صورت با‬
‫سايت‬ ‫مكنده با فیلتر هپا‬ ‫اره دوار (کمتر از يک ساعت کار)‬
‫فیلتر ‪N100‬‬
‫ماسک کامل صورت با‬
‫سايت‬ ‫مكنده با فیلتر هپا‬ ‫اره دوار (بیشتر از يک ساعت کار)‬
‫فیلتر ‪N100‬‬
‫ماسک کامل صورت با‬
‫کارگاه‬ ‫مكنده عمومی‬ ‫اره دوار‬
‫فیلتر ‪N100‬‬

‫توصیه های عمومی‪:‬‬

‫برای دسترسی به اقدامات کنترلی مهندسی ‪ -‬روش های صحیح کاری و رعايت بهداشت فردی ‪-‬‬
‫مراقبت های پزشكی و بهداشتی ‪-‬آموزش بهداشت پرسنل در ارتباط با عملیات سنگ کوبی‪ ،‬سیلیس‬
‫کوبی و سیلیس به فصل پنجم کتاب راهنما مراجعه شود‪.‬‬

‫ا‬
 ‫صفحه ‪73‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪- 11‬آشنایی با صنعت ریخته گری‬

‫‪ - 1- 11‬فرایند ریخته گری‬

‫فرآيند ريخته گري با توليد قالب آغاز مي شود كه شكل قالب‪ ،‬قرينه و معكوس قطعه اي است كه ما‬
‫نياز داريم‪ .‬قالب از مواد نسوز مانند ماسه تهيه مي شود و فلز بر روي يک اجاق حرارت داده شده تا‬
‫ذوب شود‪ .‬سپس فلز مذاب در گودي قالب كه شكل قطعه مورد نظر است ريخته شده و تا زمان جامد‬
‫شدن خنک مي گردد‪ .‬نهايتاً قطعه فلزي شكل گرفته از قالب جدا مي شود‪.‬‬
‫از ديدگاه بررسي نوع قالب روش هاي ريخته گري به دو دسته تقسيم مي شوند‪:‬‬
‫ريخته گري در قالب هاي دائمي )‪(Permanent Molds‬كه اين نوع ريخته گري در قالب هاي‬ ‫‪-‬‬
‫فلزي انجام مي گيرد‪.‬‬
‫ريختهگري در قالب هاي موقتي يا تكبار)‪(Expendable Molds‬كه قالبها پس از يک بار ذوب‬ ‫‪-‬‬
‫ريزي از بين مي روند تا قطعه را بتوان از قالب جدا كرد‪ .‬قالب هاي ماسه اي پرمصرفترين نوع‬
‫قالب هاي موقتي است كه به ريخته گري در قالب ماسه اي)‪ ) Casting Sand‬نيز معروف است‪.‬‬

‫‪ - 2- 11‬انواع ماسه ریخته گری‬

‫ماسه يكي از اجزاي مهم در صنعت ريخته گري به ويژه در بخش قالب گيري محسوب مي شود و‬
‫انواع مختلفي دارد و عبارتند از‪:‬‬
‫ماسه سيليسي ‪ -‬اين ماسه به طور وسيعي در ريخته گري كاربرد دارد و تركيب اصلي آنسيليس‬
‫آزاد ‪ SiO 2‬است‪ .‬بيشتر ماسه هاي قالب گيري از جنس كوارتز معدني كه ميتواند تا دماي ‪1766‬‬
‫درجه سانتيگراد را تحمل كند تشكيل شده است‪ .‬البته انواع ديگر سيليس مثل كريستوباليت و‬
‫تريديميت نيز در ماسه هاي ريخته گري مشاهده شده است‪.‬‬
‫ماسه زيركن ‪ -‬با فرمول شيميايي ‪ ZrSiO 4‬به ماسه با نقطه گداز بسيار باال شناخته شده است‪.‬‬
‫ماسه كروميتي ‪ -‬كروميت يا ‪ FeCr2 O4‬تركيب اصلي اين ماسه است و از آن در ريخته گري فلزات با‬
‫نقطه ذوب باال استفاده مي شود‪.‬‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪74‬‬

‫ماسه اولوين ‪ -‬اين ماسه مخلوطي از سيليكات منيزيم وسيليكات آهن) ‪(Fe2 SiO2 ،Mg2 SiO 2‬است و‬
‫جایگزین خوبی برای ماسه سیلیسی محسوب می شود‪( .‬فتحي محمد حسين‪:‬مواد قالب گيري براي‬
‫ريخته گري فلزات‪ ،‬نشر اركان اصفهان)‬
‫ماسه شاموتي ‪ -‬ماسه شاموتي نوعي كوارتز دانه ريز است كه حرارت زياد ديده است‪.‬‬

‫‪ - 3- 11‬خطرات‪ ،‬راه های پیش گیری و کنترل سیلیس در صنعت ریخته گری کدامند؟‬

‫ماسه هاي سيليسي بيشتر در ساخت قالب هاي موقت و ماهيچه سازي صنعت ريخته گري كاربرد دارد‬
‫و در هنگام حمل و نقل ماسه و همچنين در هنگام ساخت قالب پيش از مرطیوب شیدن‪ ،‬ذرات سیيليس‬
‫در هواي محيط كار پراكنده شده و از طريق استنشاق خطرات بهداشتي را به دنبال خواهد داشت‪ .‬بیراي‬
‫پيش گيري و كنترل گرد و غبار سيليس در كارگاه هاي ريخته گیري و حفیس سیالمت كیارگران ايین‬
‫صنعت به ويژه افرادي كه در نزديک ساخت قالب و ماهيچه سازي كار مي كننید و در معیرض گیرد و‬
‫غبار سيليس از نوع سيليس آزاد قراردارند و بعد از میدتي ممكین اسیت بیه بيمیاري ريیوي خطرنیاک‬
‫سيليكوزيس مبتال شوند راههاي كنترلي ذيل پيشنهاد مي شود‪:‬‬

‫‪ - 1- 3- 11‬تغيير در فرايند قالب سازی‬

‫به جاي استفاده از قالب هاي موقت ماسه اي مي توان از قالب هاي دائمي و فلزي استفاده نمود‪.‬‬

‫‪ - 2- 3- 11‬استفاده از ماسه های غير سيليسي‬

‫به جاي استفاده از ماسه سيليسي مي توان از ماسه اولويني و انواع ديگر ماسه ها ي غير سيليسیي اسیتفاد‬
‫كرد‪ .‬تركيب اين ماسه ‪Fe2 SiO2‬و ‪ Mg2 SiO2‬است و مخلوطي اسیت از سیيليكات منيیزيم و سیيليكات‬
‫آهن و حضور سيليس در اين نوع ماسه ها به صورت تركيبي بوده و به دليل عدم وجود سيليس آزاد بیه‬
‫عنوان ماسه جايگزين در بسياري از نقاط كشور مورد توجه است‪.‬‬

‫‪ - 3- 3- 11‬حمل ونقل صحيح ماسه سيليسي در كارگاه‬

‫رعايت حمل ونقیل صیحيح و جلیوگيري از ريخیت و پیاش ماسیه سيليسیي و برقیراري نظیم و ترتيیب‬
‫كارگاهي موجب كاهش پراكنده شدن ذرات سيليس در هوا خواهد شد‪.‬‬
 ‫صفحه ‪75‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 4- 3- 11‬استفاده از سيستم تر‬

‫در حد امكان كليه فعاليت هاي كارگاه ريخته گري بیه خصیوص قسیمت قالیب سیازي كیه بیا ذرات‬
‫سيليس تماس دارند به صورت مرطوب و تر صورت گيرد و قسمت هاي مختلف به طور مرتب بوسيله‬
‫سيستم آبپاش واسكرابر دستي مرطوب نگه داشته شود‪.‬‬

‫‪ - 5- 3- 11‬استفاده از جاروب های صنعتي‬

‫مكان هاي ي كه امكان مرطوب كردن آن وجود ندارد وگرد و غبار سيليس روي زمين ريخته شده است‬
‫به طور مرتب بوسيله جاروب صنعتي با قدرت مكندگي باال متصل به مكنده مركزي مجهز به فيلتیر هپیا‬
‫تميز شود و كارگر متصدي از فيلتر مخصوص كار با سيليس استفاده نمايد‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :38‬جاروب صنعتي‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪76‬‬

‫‪ - 6- 3- 11‬استفاده از سيستم تهويه مکنده موضعي‬

‫براي كار با انواع قالب هاي ماسه اي عالوه بر نصب سيستم تهويه عمیومي در كارگیاه‪ ،‬سيسیتم تهويیه‬
‫مكنده موضعي و استفاده از هود جانبي متصل به هواكش سانتريفيوژي بیا قیدرت مكنیدگي مناسیب و‬
‫مجهز به فيلتر هپابا كارايي باال توصيه مي شود‪.‬‬

‫‪ - 7- 3- 11‬رعايت نکات بهداشتي عمليات سندبالستينگ در ريخته گری‬

‫عمليات سند بالستينگ در مقياس كوچک بیراي تميیز نمیودن و صیيقل كیاري قطعیات ريختیه گیري‬
‫استفاده مي شود لذا ضمن استفاده از كابينیت دسیتكش دار‪ ،‬كارگرسندبالسیت نيیز از ماسیک تنفسیي‬
‫مخصوص استفاده نمايد براي رعايت بيشتر نكات بهداشتي عمليات سند بالستينگ به توصيه هاي فصل‬
‫پنجم كتاب راهنما توجه شود‪.‬‬

‫تصوير شماره‪ :35‬انواع هود مخصوص كار با قالبهاي ماسه اي‬

 ‫صفحه ‪77‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 8- 3- 11‬استفاده از وسايل حفاظت فردی مناسب‬

‫بهترين ومناسبترين وسيله حفاظتي براي كار با ماسه سيليسي در كارگاه ريخته گري ماسک تنفسي نيمیه‬
‫صورت يک فيلتره يا دو فيلتره با راندمان باالو ماسک تنفسي نيمه صورت سري )‪NN95‬يا‪ )N100‬میي‬
‫باشد‪ .‬البته استفاده از لباس كار‪ ،‬عينک و دستكش حفاظتي مناسب با كار توصيه مي شود (به فصیل دوم‬
‫كتاب راهنما مراجعه شود)‬

‫توصیه های عمومی‪:‬‬

‫برای دسترسی به اقدامات کنترلی مهندسی ‪ -‬روش های صحیح کاری و رعايت بهداشت فردی ‪-‬‬
‫مراقبت های پزشكی و بهداشتی ‪-‬آموزش بهداشت پرسنل در ارتباط با عملیات سنگ کوبی‪ ،‬سیلیس‬
‫کوبی و سیلیس به فصل پنجم کتاب راهنما مراجعه شود‪.‬‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪78‬‬

‫‪- 12‬آشنایی با صنعت شیشه سازی‬

‫‪ - 1- 12‬فرایند شیشه سازی‬

‫براي توليد شيشه پنج مرحله مهم وجود دارد به شرح ذيل‪:‬‬

‫‪Batching‬‬ ‫مرحله تهیه مخلوط يا ترکیب شیشه‬ ‫‪‬‬

‫‪Melting‬‬ ‫مرحله ذوب‬ ‫‪‬‬
‫‪Refining‬‬ ‫مرحله تصفیه يا پااليش‬ ‫‪‬‬
‫‪Cutting‬‬ ‫مرحله برش‬ ‫‪‬‬
‫‪Forming‬‬ ‫مرحله شكل دهی يا فرم دهی‬ ‫‪‬‬

‫البته مراحل ديگر مثل تهيه مواد‪ ،‬با دوام نمودن شيشه‪ ،‬بازرسي خط توليد از نظر كيفيت‪ ،‬چاپ وبسته‬
‫بندي به همراه مراحل فوق در فرايند توليد به صورت پي در پي انجام مي شود‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :46‬نماي شماتيک مراحل توليد شيشه‬

 ‫صفحه ‪79‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 2- 12‬ترکیبات اصلی شیشه چیست؟‬

‫درساخت شيشه بيش از ‪ 76‬ماده شيميايي به كار مي رود كه مهمترين آنها سيليس‪ ،‬كربنات كلسيم و‬
‫بي كربنات سديم هستند‪ .‬كاني اصلي تشكيل دهندة شيشه‪ ،‬سيليس است كه استفاده از آن‪ ،‬باعث‬
‫پايداري باالي شيشه د ر درجه حرارت معمولي ودرصورت داشتن ساختمان بي نظم موجب پايداري‬
‫شيشه در درجه حرارت هاي بسيار باالتر مي شود‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :41‬ذرات سيليس تركيب اصلي شيشه‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪80‬‬

‫شيشه هاي معمولي كه در زندگي روزمره به كیار میيرونید عمیدتاً شیامل سيییليس از نیوع كیوارتز و‬
‫و گاهي فلدسپار و دولوميت مي باشند‪ .‬در صنعت شيشه و بلور از سي ليس درجه يیک‪ ،‬خیالص و بیدون‬
‫آهن استفاده مي شود به خصوص سيليس گداخته شده در حرارت هاي باال يكي از بهترين انتخیاب هیا‬
‫براي شيشه و انواع بلور بوده كه در اين حالت هم نقطه ذوب سيليس پايين مي آيد و هم مقیدار زيیادي‬
‫از ناخالصي ها در اين درجه حرارت از بين مي رود و شيشیه و بلیور شیفاف و روشین تیر خواهید بیود‪.‬‬
‫همانطور كه پيشتر گفته شد سيليس درجه يک توليدي كارگاه هاي سيليس كوبي كشورداراي حیداقل‬
‫‪ 57‬درصد سيليس است كه اين موضوع در اثرات بيماري زايي آن مؤثر خواهد بود‪.‬‬

‫‪ - 3- 12‬خطرات‪ ،‬راههای پیش گیری و کنترل سیلیس در شیشه سازی کدامند؟‬

‫از آنجايي كه سيليس رايج تیرين جیزء تشیكيل دهنیده شيشیه اسیت وكیارگراني كیه در قسیمت هیاي‬
‫نگهداري‪ ،‬مخلوط نمودن تركيب‪ ،‬برش وتراش‪ ،‬ساب زني و صيقل زني شيشه كیار میي كننید همیواره‬
‫درمعرض گرد و غبارسيليس قراردارند ومي توانند بیه بيمیاري شیغلي سیيليكوز مبیتال شیوند لیذا بیراي‬
‫پيشگيري وكنترل خطرات كار با سيليس در صنعت شيشه سازي توصيه هاي ذيل ارائه مي گردد‪:‬‬

‫‪ - 1- 3- 12‬حمل و نقل و نگهداری صحيح سيليس‬

‫سيليس خريداري شده در ظرفهاي مخصوص و در مكان مناسب بسته بندي و نگهداري شده و بسته‬
‫هاي سيليس به صورت اصولي حمل و نقل شوند و از ريخت و پاش سيليس در حين كار جلوگيري‬
‫بعمل آيد‪.‬‬
 ‫صفحه ‪81‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 2- 3- 12‬استفاده از سيستم تر بجای سيستم خشک‬

‫كليه دستگاه ها و ابزار برش‪ ،‬تراش‪ ،‬ساب و صيقل دهنده شيشه به ويژه ابزار دستي به سيستم آبپاش‬
‫متصل به منبع آب تحت فشارمجهز باشد‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :42‬دستگاه برش شيشه مجهز به سيستم آب‬

‫‪ - 3- 3- 12‬اصالح نمودن روش و وسايل برش‪ ،‬تراش و ساب شيشه‬

‫جهت كم كردن ذرات سيليس در محيط كار قسمت هاي بیرش‪ ،‬تیراش‪ ،‬سیاب و صیيقل زنیي شيشیه‪،‬‬
‫وسائل و ابزار مربوطه مثل تيغه الماس‪ ،‬صفحات صيقل دهنده و غيیرو بیه موقیع تعیويض و در صیورت‬
‫امكان از وسائل و روش هاي مدرن مثل دستگاه برش ليزري استفاده شود‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :43‬دستگاه ليزري برش شيشه‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪82‬‬

‫‪ - 4- 3- 12‬استفاده ازدستگاه های تمام اتوماتيک برش شيشه‬

‫براي جلوگيري از پراكندگي گرد و غبار سيليس در محيط كار به خصوص در كارگاه هاي بیزرگ از‬
‫دستگاه هاي تمام اتوماتيک برش‪ ،‬تراش و ساب مجهز به سيستم آبپاش يا هود مكنده موضعي اسیتفاده‬
‫شود‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :44‬دستگاههاي تمام اتوماتيک برش شيشه‬

‫‪ - 5- 3- 12‬استفاده از سيستم سندبالست تر در صنعت شيشه‬

‫در صنعت شيشه سازي عمليات سندبالستينگ براي تميز كردن زوايید شيشیه‪ ،‬میات كیردن شيشیه و يیا‬
‫ايجاد نقش و نگار در روي شيشه كاربرد دارد لذا براي جلوگيري از خطرات بهداشیتي مربیوط بیه ايین‬
‫فعاليت بهتیر اسیت از سيسیتم سندبالسیتينگ تیر معیروف بیه ‪ WetBlast‬اسیتفاده نمیود و يیا عمليیات‬
‫سندبال ست در داخل كابين يا اتاقک مخصوص با رعايت كليیه اصیول مربوطیه انجیام شیود و كیارگر‬
‫متصدي نيز از ماسک كامل صورت مجهز به فيلترهپا با كارايي باال استفاده نمايد (به فصیل دوم كتیاب‬
‫راهنما توجه شود)‬

‫تصوير شماره ‪ :45‬شيشه هاي سندبالست شده‬

 ‫صفحه ‪83‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 6- 3- 12‬استفاده از سيستم مکنده موضعي‬

‫عالوه بر نصب سيستم تهويه عمومي در كليیه قسیمت هیاي كارگیاه شيشیه سیازي كیه ميیزان گیرد و‬
‫غبارسيليس باال است( قسمت هاي برش‪ ،‬تراش‪ ،‬ساب زني‪ ،‬صیيقل زنیي و سندبالسیت)‪ ،‬سيسیتم تهويیه‬
‫مكنده موضعي از نوع بگ هاس مجهز بیه هیود‪ ،‬كانیال‪ ،‬هیواكش سیانتريفيوژي‪ ،‬فيلتیر و جمیع آوري‬
‫كننده مناسب نصب شود‪.‬‬

‫‪ - 7- 3- 12‬استفاده از وسائل حفاظت فردی‬

‫بهترين وسيله حفاظت فردي براي كارگراني كه در صنعت شيشه سازي كیار میي كننید و بیه نحیوي بیا‬
‫ذرات سيليس تماس دارند ماسک تنفسي نيمه صورت و يا كامل صورت تک فيلتره يا دو فيلتره مجهیز‬
‫به فيلتر هپا با راندمان باال و يا ماسک هاي سري ‪ N‬با توجه به نوع كارتوصيه مي شود‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :40‬ماسک هاي تنفسي مخصوص كار با سيليس در صنعت شيشه سازي‬

‫توصیه های عمومی‪:‬‬

‫برای دسترسی به اقدامات کنترلی مهندسی ‪ -‬روش های صحیح کاری و رعايت بهداشت فردی ‪-‬‬
‫مراقبت های پزشكی و بهداشتی ‪-‬آموزش بهداشت پرسنل در ارتباط با عملیات سنگ کوبی‪ ،‬سیلیس‬
‫کوبی و سیلیس به فصل پنجم کتاب راهنما مراجعه شود‪.‬‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪84‬‬

‫‪ - 13‬آشنایی با صنعت ساختمان‬

‫صنعت ساختمان بسيار وسيع بوده و مشاغل و حرف گوناگوني را به‬

‫خود اختصاص مي دهد و هركدام داراي فرايند و عمليات متفاوتي‬
‫مي باشد‪ .‬از صنايع توليد كننده مصالح ساختماني مثل سيمان‪،‬‬
‫فرآورده هاي بتوني‪ ،‬كاشي و سراميک شروع شده و به فرايندي مثل‬
‫تخريب ساختمان به همراه عملياتي مثل انفجار‪ ،‬برش‪ ،‬چكش كاري‪ ،‬مته كردن بتون ختم مي شود كه‬
‫خود نيز شروع تازه اي براي بنا نهادن ساختمان جديد خواهد بود و در همه فرايندها‪ ،‬و عملياتي كه‬
‫پيشتر اشاره شد سيليس به مقدار كم يا زياد ديده مي شود‪.‬‬

‫‪ - 1- 13‬سیلیس به چه شکلی در مشاغل وحرف صنعت ساختمان دیده می شود؟‬

‫ذرات سيليس با توجه به نوع كار و فعاليت به اشكال مختلف ذيل در فرآورده هاي صنعت ساختمان‬
‫سازي مشاهده مي شود‪:‬‬
‫‪sand‬‬ ‫ماسه‬ ‫‪‬‬

‫‪soil &rock‬‬ ‫خاک و صخره‬ ‫‪‬‬

‫‪gravel‬‬ ‫شن و ريگ‬ ‫‪‬‬

‫‪sandstone‬‬ ‫ماسه سنگ‬ ‫‪‬‬

‫‪slate‬‬ ‫سنگ لوح‬ ‫‪‬‬

‫‪granite‬‬ ‫گرانيت‬ ‫‪‬‬

‫‪clay‬‬ ‫خاک رس‬ ‫‪‬‬

‫‪ - 2- 13‬م شاغل و حرف صنعت ساختمان مرتبط با سیلیس کدامند؟‬

‫وقتي ما ازصنعت ساختمان سازي و مشاغل مربوط با آن و مجموعه فعاليت هايي كه به نحوي بیا ذرات‬
‫سيليس ارتباط داشته و از نظربيماري زايي نيز مهم باشند صحبت مي كنيم تعیداد بيشیماري از مشیاغل و‬
‫حرف ساختماني و همچنين كارگاه هاي توليد مصالح ساختماني گوناگون مورد توجه قرار مي گيرنید‬
‫اين مشاغل وحرف‪ ،‬همچنين كارگاه هاي توليد مصالح ساختماني عبارتند از‪:‬‬
 ‫صفحه ‪85‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫مشاغل و حرف صنعت ساختمان‬

‫بنايي‬ ‫‪‬‬

‫سنگ كاري‬ ‫‪‬‬

‫كاشي كاري‬ ‫‪‬‬

‫سيمان كاري‬ ‫‪‬‬

‫بتن سازي و بتن ريزي‬ ‫‪‬‬

‫ساخت شومينه و آبنما‬ ‫‪‬‬

‫فروشندگان مصالح ساختماني‬ ‫‪‬‬

‫خدمات لوله كشي(كنده كاري بتن)‬ ‫‪‬‬

‫خدمات برق(كنده كاري بتن)‬ ‫‪‬‬

‫حفاري چاه و چاهک‬ ‫‪‬‬

‫ساب زني سنگ نما‪ ،‬كف و راه پله‬ ‫‪‬‬

‫تخريب ساختمان و خاک برداري‬ ‫‪‬‬

‫فضا سازي(باغچه ‪-‬آالچيق واستخر)‬ ‫‪‬‬

‫رانندگان معادن شن و ماسه و سيليس و‪. ..‬‬ ‫‪‬‬

‫عمليات سند بالستينگ‬ ‫‪‬‬

‫استفاده از اره‪ ،‬مته وچكش بادي سبک و سنگين براي عمليات برش و حفر كردن‬ ‫‪‬‬

‫‪ - 3- 13‬خطرات‪ ،‬راه های پیش گیری و کنترل سیلیس در صنعت ساختمان کدامند؟‬

‫كارگاه ها ومشاغل ساختماني مذكورهركدام با توجه به نوع كار داراي خطیرات بهداشیتي مربیوط بیه‬
‫سيليس مي باشند و درحين كار يا زير نظركارفرما و در محي ط كارگاهي بیا دسیتگاهها و ابیزار مختلیف‬
‫فعاليت مي كنند و يا به صورت خويش فرما به كمک ابزارهاي دستي درمكان مورد نظركار میي كننید‬
‫و همواره با گرد و غبار سيليس درتماس هستند اگرچه ميزان گرد و غبار و شدت بيماري زايي درچنين‬
‫مشاغلي مثل سيليس كیوبي يیا سیند بالسیتينگ ن میي باشید ولیي از طرفیي استنشیاق ذرات سیيليس بیه‬
‫مقداركم نيز مي تواند خطرناک باشد لذا براي پيش گيري و كنترل گرد و غبار سيليس در نیزد افیرادي‬
‫كه دركارگاه هاي ساختماني كار مي كنند و در معرض گرد و غبار سیيليس از نیوع سیيليس آزاد قیرار‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪86‬‬

‫دارند و بعد از مدتي ممكن است به بيماري ريوي خطرناک سيليكوزيس مبتال شوند راههاي كنترلي بیا‬
‫توجه به نوع كار و به صورت كلي و جداگانه به شرح ذيل پيشنهاد مي گردد‪:‬‬

‫‪ - 1- 3- 13‬پيش گيری و كنترل خطرات بهداشتي در كارگاه های توليد مصالح ساختماني‬
‫راههاي پيش گيري و كنترل ذرات سيليس در هواي محيط كار كارگاه هاي مذكور عبارتند از‪:‬‬
‫استفاده از سيستم تر به جاي سيستم خشک‬ ‫‪-‬‬
‫برقراري نظم و ترتيب كارگاهي‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬شست شوي مرتب كارگاه‬
‫استفاده ازدستگاه هاي مدرن و اتوماتيک درخط توليد‬ ‫‪-‬‬
‫استفاده از سيستم مكنده موضعي با توجه به نوع كار ترجيحاً سيستم سيكلون و اسكرابر‬ ‫‪-‬‬
‫استفاده از وسائل حفاظت فردي مناسب‬ ‫‪-‬‬

‫‪ - 2- 3- 13‬پيش گيری و كنترل خطرات بهداشتي در مشاغل و حرف ساختماني‬

‫كارگراني كه با چكش پر قدرت بادي و برقي ‪ -‬اره برش ‪ -‬مته پرقیدرت بیادي و برقیي كیار میي كننید‬
‫مي بايستي به موارد ذيل توجه داشته باشند‪:‬‬
‫استفاده از ابزار دستي مجهز به سيستم آب پاش‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫استفاده از كالهک گرد و غبار گير‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫استفاده از تهويه مكنده موضعي مجهز به جمع آوري كننده قابل حمل‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫استفاده از ماسک تنفسي مناسب‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫محصور نمودن كار با چادر برزنتي يا پالستيكي مجهز به تهويه مكنده موضعي‪.‬‬ ‫‪-‬‬

‫‪ - 1- 2- 3- 13‬استفاده از ابزارهای متصل به سيستم آب پاش‬

‫اغلب اين ابزارها و دستگاه ها به صورت دستي هستند و براي جلوگيري از گرد و غبار میي بايسیتي بیه‬
‫سيستم آب پاش متصل به منبع آب و سيستم تهويه مكنده موضعي مجهیز باشیند‪ .‬میواردي از ايین نیوع‬
‫ابزارهاي كاربردي به صورت تصويري همراه با توضيحات مفيد در ذيل نشان داده مي شود‪:‬‬
 ‫صفحه ‪87‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫چکش پرقدرت ‪Jack Hammer‬‬

‫آب توسط نازل متصل به منبع آب بر روي سطح كار پاشيده مي شود‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :47‬چكش بادي پر قدرت مجهز به سيستم آب‬

‫اره برش ‪Cutter‬‬

‫آب توسط كانال به سمت تيغه اره پاشيده شده و ماسک تنفسي كارگر نيز با كانال به هواي پاک‬
‫مرتبط است‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :48‬اره برش مجهز به سيستم آب‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪88‬‬

‫‪ - 2- 2- 3- 13‬استفاده از كالهک گرد و غبار گير‬

‫در هنگام مته كردن بتن سقف با نصب كالهک يا جاذب‪ ،‬گرد و غبار به طرف پايين نمي ريزد‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :45‬دستگا ه مته مجهز به كالهک گردو غبار گير وجاذب گردو غبار در سقف‪.‬‬

‫‪ - 3- 2- 3- 13‬استفاده از مکنده موضعي‪:‬‬

‫اين دستگاه به مكنده موضعي نزديک به مته مجهز است‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :56‬دستگاه مته مجهز به سيستم مكنده موضعي‬

 ‫صفحه ‪89‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 4- 2- 3- 13‬استفاده از ماسک تنفسي مناسب‬

‫براي كارهاي ساختماني با توجه به نوع كیار‪ ،‬فراينید و عمليیات كیاري از انیواع ماسیک تنفسیي نيمیه‬
‫صورت يا كامل صورت با راندمان باال استفاده مي شود‪.‬‬

‫سندبالستينگ‪Sandblasting‬‬
‫كارگر سندبالستر به ماسک تنفسي كامل صورت متصل به هواي پاک مجهز است‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :51‬عمليات سندبالستينگ‬

‫برش و ساب زني سنگ نما‪Stone masons & Cutting&polishing‬‬

‫دستگاه برش و ساب به سيستم آب وصل است و كارگر بناي سنگ نماي ساختمان (سنگ كار) نيز به‬
‫ماسک تنفسي كامل صورت متصل به هواي پاک مجهز است‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :52‬برش و ساب سنگ نما‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪90‬‬

‫دستگاه سايش سنگ‪stone grinder‬‬

‫گرد و غبار از طريق كانال متصل به دستگاه ساب به وسيله سيستم مكنده موضعي جذب مي شود‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ : 53‬دستگاه سايش سنگ مجهز به كانال وسيستم مكنده موضعي‬

‫دستگاه سايش مخصوص بندكشي‪tack point‬‬

‫دستگاه به مكنده موضعي متصل بوده و كارگر به ماسک تنفسي نيمه صورت مجهز است‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :54‬دستگاه سايش مخصوص بند كشي‬

 ‫صفحه ‪91‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 5- 2- 3- 13‬محصور نمودن فضای كار با چادربرزنتي يا پالستيکي‬

‫در برخي از فعاليتها ميتوان با استفاده از چادر برزنتي يا پالستيكي فضا ي آلوده به گیرد و غبیار سیيليس‬
‫را با بهره برداري از تهويه مكنده موضعي مجهز به فيلترهپا محصور نمود‪.‬‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪92‬‬

‫روش محصور نمودن ‪enclosure method‬‬

‫كارهايي مثل مته كردن‪ ،‬اره كردن‪ ،‬چكش كاري و ساب زني در زير چادر برزنتي يا پالستيكي‬ ‫‪‬‬

‫مجهز به تهويه مكنده (فشار منفي) و فيلتر هپا انجام گيرد و كارگر نيز به ماسک تنفسي مناسب‬
‫مجهز باشد‪.‬‬
‫براي ساب دادن سنگ پله‪ ،‬فضاي راه پله توسط چادر برزنتي يا پالستيكي متصل به تهويه مكنده‬ ‫‪‬‬

‫مجهز به فيلتر هوا محصور شده و كارگر نيز از ماسک تنفسي كامل صورت استفاده نمايد‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :55‬روش محصور نمودن‬

‫‪ - 3- 3- 13‬استفاده از دستگاه های برش و شيارزني مجهز به مکنده موضعي و سيستم آبپاش‬
‫اين نوع دستگاه ها ب ه شيلنگ رابط متصل به تهويه مكنده و يا سيستم آبپاش مجهز مي باشد و از طريق‬
‫روش تر از ورود ذرات سيليس به محيط كار جلوگيري مي نمايد‪ .‬نمونه اي از اين وسائل در ذيل نشان‬
‫داده مي شود‪.‬‬
 ‫صفحه ‪93‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫برش بلوک بتني ‪concrete block cutting‬‬

‫دستگاه به سيستم آبپاش مجهز است و كارگر از ماسک تنفسي نيمه صورت استفاده مي نمايد‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :50‬دستگاه برش بلوک بتني‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪94‬‬

‫شيار زني سنگ ‪shearing stone‬‬

‫اين دستگاه با شكافتن سنگ به سمت جلو حركت مي كند و به سيستم مكنده مجهز است و كارگر از‬
‫ماسک تنفسي نيمه صورت نيز استفاده مي نمايد‪.‬‬

‫تصوير شماره‪ :57‬دستگاه شيارزني سنگ‬

‫برش قطعات بتني‪fiber cement board‬‬

‫اين دستگاه به وسيله اره دوار براي برش قطعات بتني كاربرد دارد و به سيستم مكنده مجهز بوده و‬
‫كارگر از ماسک تنفسي نيمه صورت و كاله استفاده مي نمايد‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪ :58‬دستگاه برش‬

 ‫صفحه ‪95‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 4- 3- 13‬خرد كردن و تخريب ساختمان‬

‫براي جلوگيري از پخش گرد و غبار سيليس ناشي از خرد كردن و تخريب سیاختمان هیاي بتنیي روش‬
‫هاي ذيل توصيه مي شود‪:‬‬
‫‪ -‬پيش از عمليات تخريب‪ ،‬ساختمان به وسيله سيستم آبپاش مرطوب شود‪.‬‬
‫‪ -‬براي تخريب ساختمان از دستگاه هاي مكانيكي مثل بيل مكانيكي‪ ،‬لودر‪ ،‬بولدزروپتكهاي‬
‫مكانيكي استفاده شود وكابين راننده داراي سيستم تهويه باشد و افراد كمكي و كارگران اين‬
‫دستگاه ها به ماسک تنفسي سري ‪ N‬با راندمان ‪ 55‬يا ‪166‬درصد مجهز باشند‪.‬‬
‫درصورت تخريب ساختمان به روش دستي محل تخريب با شيلنگ آب كامالً مرطوب شود و‬ ‫‪-‬‬
‫كارگران از ماسک تنفسي كامل صورت مجهزبه فيلترهپا استفاده نمايند و در صورت آلودگي‬
‫بيشتر از ماسک تنفسي مجهز به شيلنگ آورنده هوا و يا كپسو ل اكسيژن استفاده نمايند‪.‬‬
‫در صورت امكان از مواد نرم كننده بتن استفاده شود‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫در صورت استفاده مجدد از بتن قطعات بتن در محل تخريب خرد نشود و اين عمل در مكان‬ ‫‪-‬‬
‫ديگر با استفاده از دستگاه هاي بازيافت بتن انجام گيرد‪.‬‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪96‬‬

‫روش های خرد كردن و تخريب‬

‫دستگاه هاي مكانيكي تخريب ساختمان (بيل مكانيكي ‪ -‬لودر و پتک مكانيكِي)‬

‫تصوير شماره ‪ :55‬خرد كردن و تخريب ساختمان‬

‫خرد كردن بتن با چکش بادی‪jack hammering recycling‬‬

‫براي خرد كردن بتن از چكش بادي مجهز به سيستم آبپاش استفاده شود و كارگران نيز از ماسک‬
‫تنفسي نيمه صورت استفاده نمايند‪.‬‬

‫ت صوير شماره ‪ :01‬دستگاه چكش بادي‬

 ‫صفحه ‪97‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪- 5- 3- 13‬بازيافت بتن ‪concrete recycling‬‬

‫اين دستگاه مي بايستي به سيستم آبپاش و تهويه مكنده موضعي مجهز باشد و كارگر از ماسک تنفسي‬
‫كامل صورت استفاده نمايد‪.‬‬

‫تصوير شماره ‪:06‬دستگاه بازيافت بتن‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪98‬‬

‫‪ - 14‬آشنایی با صنعت کاشی و سرامیک‬

‫در حقيقت واژه سراميک از كلمه يوناني «كراموس» به معني سفال‬

‫يا گل پخته گرفته شده است و هنر و علم ساختن و كاربرد اشياي‬
‫جامد و شكننده اي است كه ماده اصلي و عمده آن انواع خاک‬
‫مثل كائولن و خاک سفال مي باشند‪ .‬از نظر شيميايي كليه موادي‬
‫كه از مخلوط خاک رس‪ ،‬ماسه و فلدسپات در دماي باال بدست‬
‫مي آيند و توسط توده شيشه مانندي انسجام يافته و بسيار سخت و‬
‫غير قابل حل در حاللها و تقريباً گذارناپذير مي باشند‪ ،‬سراميک ناميده مي شوند‪ .‬الزم به يادآوري‬
‫است در خط توليد كاشي و سراميک تفاوت چنداني مشاهده نمي شود‪.‬‬
‫تركيب اصلي كاشي و سراميک سیه عنصیر مهیم خیاک رس (‪ )Clay‬كیائولين)‪ (Kaolein‬و سیيليس‬
‫( ‪ )Sio2‬است به عبارت ديگرسيليس درجه يک و خالص يكي از مهمترين مواد اوليیه الزم جهیت تهيیه‬
‫بدنه كاشي و سراميک مي باشد‪.‬‬
 ‫صفحه ‪99‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 1- 14‬فرایند تولید کاشی و سرامیک چگونه است؟‬

‫توليد كاشي و سراميک در چندين مرحله انجام مي گيرد به شرح ذيل‪:‬‬

‫‪Batching‬‬ ‫مرحله تهيه مخلوط يا تركيب كاشي وسراميک‬ ‫‪-‬‬
‫‪Mixing and grinding‬‬ ‫مرحله مخلوط نمودن و آسياب كردن‬ ‫‪-‬‬
‫‪Spray drying‬‬ ‫مرحله اسپري خشک و رطوبت گيري‬ ‫‪-‬‬
‫‪Forming‬‬ ‫مرحله شكل دهي يا فرم دهي‬ ‫‪-‬‬
‫‪Drying‬‬ ‫مرحله خشک كردن‬ ‫‪-‬‬
‫‪Glazing‬‬ ‫مرحله لعاب دادن‬ ‫‪-‬‬

‫تصوير شماره‪ :02‬نماي خط توليد كاشي و سراميک‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪100‬‬

‫‪ - 2- 14‬خطرات‪ ،‬راههای پیش گیری و کنترل سیلیس در صنعت کاشی و سرامیک کدامند؟‬

‫در فرايند توليد كاشي و سراميک به خصوص در قسمت هاي انبار و نگهداري سیيليس ‪ -‬حمیل و نقیل‬
‫سيليس ‪ -‬مخلوط كردن و آسياب مواد اوليه كاشي و سراميک ‪ -‬اسپري خشک (اسپري درايیر) ‪ -‬بیرش‬
‫قطعات كاشي و سراميک ‪ -‬لعاب دادن ‪ -‬حركت قطعات كاشي و سراميک روي غلتكها ‪ -‬درجه بندي ‪-‬‬
‫جمع كردن ضايعات و همچنين بسته بندي كاشي و سراميک گیرد و غبیار سیيليس در هیواي محیيط‬
‫كار پراكنده شده و درصیورت استنشیاق آن عیوارض و بيماريهیاي ريیوي بیه ويیژه بيمیاري سیيليكوز‬
‫(سيليكوزيز) را به دنبال خواهد داشت‪ .‬لذا براي جلوگيري از خطرات احتمالي راههاي پیيش گيیري و‬
‫كنترلي ذيل پيشنهاد مي گردد‪.‬‬

‫‪ - 1- 2- 14‬انبارداری و حمل ونقل صحيح سيليس‬

‫سیيليس خريیداري شیده در ظرفهیاي مخصیوص و درمكیان مناسیب بسیته بنیدي و نگهیداري شیده و‬
‫بسته هاي سيليس به صورت اصولي باچرد دستي حمیل و نقیل شیوند و از ريخیت و پیاش سیيليس در‬
‫حين كارجلوگيري بعمل آيد‪.‬‬

‫‪ - 2- 2- 14‬نظارت بهداشتي بر اختالط مواد‬

‫موا د اصلي كاشي و سراميک به صورت آماده شده تهيیه و در خیط توليداسیتفاده شیود و يیا عمليیات‬
‫اختالط مواد در اتاقک مجهز به سيستم تهويه مكنده موضعي مجهز به فيلترهپا انجام پذيرد و كیارگران‬
‫اين قسمت از ماسک تنفسي كامل صورت استفاده نمايند‪.‬‬
 ‫صفحه ‪101‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫‪ - 3- 2- 14‬استفاده از روش پااليش تر )‪:(Wet Mopping Method‬‬

‫براي جلوگيري از پراكنده شدن گرد و غبار در محيط كار به هيچ وجه از پمپ بیاد بیراي تميیز كیردن‬
‫دستگاهها استفاده نشود و براي پااليش كارگاه به اصول ذيل توجه شود‪:‬‬
‫كف كارگاه از جنس مشمعي صاف و قابل شستشو(‪ )Linoleom‬ساخته شود‪.‬‬ ‫‪-‬‬
‫‪ -‬سطوح دستگاهها‪ ،‬تجهيزات و قفسه ها و‪ ...‬به نحوي ساخته شوند تا قابل تميزكردن باشند‬
‫براي جاروب كردن سطوح كارگاه به جاي جاروبهاي صنعتي خشک از جاروبهاي تر معروف به‬ ‫‪-‬‬
‫اسكرابر استفاده شود‪.‬‬
‫براي مرطوب نگهداشتن سطوح كارگاه از روش آبپاشي با شيلنگ ( ‪ )hosing method‬استفاده‬ ‫‪-‬‬
‫شود‪.‬‬

‫‪ - 4- 2- 14‬استفاده از سيستم تهويه مکنده موضعي‬

‫ترجيحاً از نوع سيكلون و اسكرابر استفاده شود و طراحي اين نوع سيستم به خصوص هیود بیا توجیه بیه‬
‫نوع فعاليت و فرايند توليد انجام شیود و در روي نوارهیاي عبیورو قسیمت بیرش كاشیي و سیراميک و‬
‫موارد مشابه هود متحرک و كانالهاي خرطومي قابل انعطاف طراحي شود‪.‬‬

‫تصوير شماره‪ :03‬نماي شماتيک يک سيستم تهويه مكنده موضعي‬

 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ ‫صفحه ‪102‬‬

‫‪ - 5- 2- 14‬استفاده از وسائل حفاظت فردی مناسب‬

‫كارگراني كه در صنعت كاشي و سراميک كار مي كنند به خصوص در قسیمت هیاي اخیتالط میواد‪،‬‬
‫شكل دهي و فرم دهي‪ ،‬برش و لعاب زني و ديگر قسمت هاي ي كه ذرات سيليس در هواي محیيط كیار‬
‫وجود دارد از ماسک تنفسي نيمه صو رت يک فيلتره يا دو فيلتره مجهز به فيلتر هپا با كارآيي باال و يا از‬
‫ماسک نيمه صورت سري ‪ N‬با فيلترهاي با كارآيي ‪ 55‬يا ‪166‬درصد استفاد نمايند‪.‬‬

‫تصوير شماره‪ : 04‬انواع ماسک تنفسي‬

‫توصیه های عمومی‪:‬‬

‫برای دسترسی به اقدامات کنترلی مهندسی ‪ -‬روش های صحیح کاری و رعايت بهداشت فردی ‪-‬‬
‫مراقبت های پزشكی و بهداشتی ‪-‬آموزش بهداشت پرسنل در ارتباط با عملیات سنگ کوبی‪ ،‬سیلیس‬
‫کوبی و سیلیس به فصل پنجم کتاب راهنما مراجعه شود‪.‬‬
 ‫صفحه ‪103‬‬ ‫الزامات ‪ ،‬دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬

‫مراجع‬

‫‪ - 1‬الزامات‪ ،‬دستورالعمل ها و رهنمودهاي تخصصي بهداشت محيط‪ /‬حرفه اي ‪( 6612-‬آخرين‬

‫ويرايش)‪ ،‬شيوه نگارش محيط و حرفه اي‬
‫‪ - 2‬علوم طبيعت زمين شناسي‪ ،‬سيليس و كاربرد آن در صنايع‪.‬‬
‫‪ - 3‬بهرامي عبدالرحمن‪ ،‬سيليس و كاربرد آن‪.‬‬
‫‪ - 4‬عليپور طاهره‪ ،‬بررسي سيليس و كاربرد آن در معدن سيليس كيسه جين‪.‬‬
‫‪ - 5‬علوم طبيعت زمين شناسي‪ ،‬بررسي وضعيت سيليس در ايران و جهان‪.‬‬
‫‪ - 0‬پايگاه ملي داده هاي علوم زمين‪ ،‬مصارف عمده سيليس‪.‬‬
‫‪ - 7‬دكتر بهرامي عبدالرحمن ‪ -‬دكتر گلبابايي فريده ‪ -‬قرباني فرشيد‪ ،‬بررسي مقايسه اي بازده سيكلون ‪-‬‬
‫اسكرابر مه پاش و سيستم تلفيقي سيكلون اسكرابر در كنترل ذرات سيليس هواي كارگاه هاي سنگ‬
‫كوبي‪.‬‬
‫‪- 8‬علي آبادي محسن ‪ -‬دكتر بهرامي عبدالرحمن ‪ -‬دكتر محجوب حسين ‪ -‬مهندس قرباني فرشيد ‪-‬‬
‫مهندس برقي محمد علي ‪ -‬دكتر گلبابايي فريده‪ ،‬بررسي انتشار سيليس آزاد در هواي به روش پراش‬
‫اشعه ايكس‪.‬‬
‫‪ - 5‬دهدشتي عليرضا ‪ -‬ملک فرهاد‪ ،‬تماس با گرد و غبار سيليس و اثرات ريوي آن در ميان كارگران‬
‫فرو سيليس سمنان‪.‬‬
‫‪ - 16‬مسافري محمد ‪ -‬فهيمي نيامحمد ‪ -‬تقي پورحسن‪ ،‬مديريت زيست محيطي زايدات جامد صنايع‬
‫سنگ بري‪.‬‬
 ‫راهنمای کنترل سیلیس در محیط کار‬ 104 ‫صفحه‬

-What is crystalline silica w. w. w. osha. gov

-What you should know about silicosis and crystalline silica?
by:oregon osha w. w. w. orosha. org

-Guideline silica on construction projects w. w. w. labour. gov

-Controlling silica exposures in construction w. w. w. osha. gov

- Right to know hazardous substances fact sheet silica w. w. w. nj. gov

-Health effects of occupational exposures to respirable crystalline silica w. w. w. cdc.

gov. niosh

- Silica dust and silicosis w. w. w. workershealth. com

- Silica substitudes w. w. w. cdc. gov. niosh

- Silicosis :learn the facts w. w. w. cdc. gov. niosh

- Health hazards of abrasive blasting w. w. w. cdc. gov. niosh

- The dangerous of breathing silica dust

w. w. w. worksafebc. com

- Silica in the workplace: w. w. w. iapa. ca

- Silica crystalline tridymite respirable dust: w. w. w. osha. gov

- Silica crystalline respirable: w. w. w. hse. gov. uk

-A guide to working safely with silica: w. w. w. iapa. ca

- Respirable crystalline silica: w. w. w. aioh. org. au

- Crystalline silica primer: w. w. w. minerals. usgs. gov

- Water spray control of hazardous dust: w. w. w. cdc. gov. niosh

- Silica the deadly dust: w. w. w. cdc. gov. niosh

- Silica health surveillance guidelines : w. w. w. deir. gov. au

- Health surveillance in silica exposedworkers : w. w. w. hse. gov. uk

- Developing a silica exposure control plan: w. w. w. worksafebc. com

- Exposure control plan for cutting,grinding and polishing stone

w. w. w. worksafebc. com
 105 ‫صفحه‬ ‫ دستورالعمل و رهنمودهای تخصصي مرکز سالمت محیط و کار‬، ‫الزامات‬

- Stone dust and you: w. w. w. hse. gov. uk

- Control of silica exposure in foundaries : w. w. w. cdc. gov. niosh

- Respirable crystalline silica and occupational health issues : w. w. w. nioh. ac. za

-Silica dust producing tasks by industries : w. w. w. nj. gov

-Preventing silicosis and deats from sandblasting: w. w. w. cdc. gov. niosh

w. w. w. osha. gov
-Osha silica guideline

-Silica sampling analysis interpretation and controls : w. w. w. cdc. gov. niosh

- Crystalline osha fact sheet: w. w. w. osha. gov

-Niosh silica hazard review update: w. w. w. cdc. gov. niosh

-Ceramics hazards and their control: w. w. w. hse. gov. uk

-Protecting tuckpointing workers from silics dust: w. w. w. cpwr. com

- Silica hazard alert: w. w. w. dir. ca. gov

- Controlling silica exposures in osha: w. w. w. osha. gov

- Control of exposure to silica dust in small potteries : w. w. w. dir. ca. gov

-Occupational health guide lines for amorphous silica: w. w. w. acgih. org

- Occupational exposure assessment for crystalline silica dust Occupational medicine

journal 2008. 21

-Silica dust levels: w. w. w. depts. washington. edu

- Silica surveillance programm: w. w. w. ergomed. ca

- Silica and processing line: w. w. w. crushermills. com