ΟΜΗΡΟΥ ΟΔΥΣΣΕΙΑ

Ραψωδία α –στίχοι 26-108

Ο Ποσειδώνας, ο οποίος όπως μάθαμε στο προοίμιο εμποδίζει την επιστροφή του Οδυσσέα
στην πατρίδα του, λείπει μακριά από τον Όλυμπο, αφού έχει επισκεφτεί τη χώρα των
Αιθιόπων. Τη στιγμή που απουσιάζει συγκαλείται μάζωξη των θεών στον Όλυμπο. Εκεί η
Αθηνά εκμεταλλευόμενη την απουσία του Ποσειδώνα, θα θέσει επιτακτικά στο Δία το
ζήτημα της λύτρωσης του Οδυσσέα από τα βάσανά του. Ο Δίας υπογραμμίζει ότι έχει φτάσει
η ώρα για την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη. Η Αθηνά καταστρώνει ένα σχέδιο: ο
Ερμής θα σταλεί στην Ωγυγία για να ανακοινώσει στην Καλυψώ ότι πρέπει να ελευθερώσει
τον Οδυσσέα, ενώ η ίδια η Αθηνά θα πάει στην Ιθάκη και θα προτρέψει το γιο του Οδυσσέα,
Τηλέμαχο, να ψάξει πληροφορίες για τον πατέρα του και να ετοιμαστεί να διώξει τους
μνηστήρες από το παλάτι.

Α. Ενότητες – Πλαγιότιτλοι

1η ενότητα (στ. 26-30): Η απουσία του Ποσειδώνα από τον Όλυμπο.

2η ενότητα (στ. 31- 51): Η συνεδρίαση των θεών και ο πρώτος λόγος του Δία.

3η ενότητα (στ. 52-72): Ο λόγος της Αθηνάς.

4η ενότητα (στ. 73 – 92): Δεύτερος λόγος του Δία με ευνοϊκές αποφάσεις για τον Οδυσσέα.

5η ενότητα (στ 93 – 108): Το σχέδιο της Αθηνάς και το τέλος της συνεδρίασης.

Β. Η απουσία του Ποσειδώνα (στ. 26-30)

 Μετά το προοίμιο, ο ποιητής δεν εστιάζει στο πρόσωπο του κεντρικού ήρωα, του
Οδυσσέα, αλλά μεταφέρεται στον Όλυμπο, στη συνέλευση των θεών. Σε αυτή τη συνέλευση
θα κριθεί το μέλλον του Οδυσσέα.
Πριν ξεκινήσει η συνέλευση θα πληροφορηθούμε ότι ο Ποσειδώνας λείπει από τον
Όλυμπο. Βρίσκεται πολύ μακριά, στη χώρα των Αιθιόπων σε μια θυσία –εκατόμβη. Η
απουσία του Ποσειδώνα εξυπηρετεί την εξέλιξη του έργου: η Αθηνά θα μπορέσει
ανενόχλητη να ζητήσει από το Δία να φροντίσει για την επιστροφή του Οδυσσέα και ο Δίας
θα μπορέσει να λάβει τις αποφάσεις του χωρίς τον αντίλογο/τις διαφωνίες του Ποσειδώνα.

 Ο Ποσειδώνας ταξίδεψε λοιπόν στη χώρα των Αιθιόπων. Οι Αιθίοπες θεωρούνταν λαός
της Αφρικής κι ονομάζονταν έτσι επειδή το δέρμα τους ήταν σκούρο. Επισκέφτηκε τους
Αιθίοπες για να πάρει μέρος σε μια εκατόμβη. Εκατόμβη κυριολεκτικά ήταν η θυσία εκατό
βοδιών προς τιμήν κάποιου θεού –άρα ο Ποσειδώνας θα έπαιρνε μέρος σε μια πλούσια
θυσία.

Γ. Ο πρώτος λόγος του Δία (στ. 31-51)

 Στον πρώτο λόγο του ο Δίας θυμάται την ιστορία του Αίγισθου. Ο Αίγισθος ήταν πρώτος
ξάδελφος του Αγαμέμνονα. Όταν ο Αγαμέμνονας πήρε μέρος στη τρωική εκστρατεία, ο
Αίγισθος παντρεύτηκε τη γυναίκα του Αγαμέμνονα, Κλυταιμνήστρα, κι όταν ο Αγαμέμνονας
επέστρεψε στην πατρίδα του τον δολοφόνησαν. Αργότερα ο γιος του Αγαμέμνονα, Ορέστης,
σκότωσε τη μητέρα του και τον Αίγισθο για να εκδικηθεί το θάνατο του πατέρα του.
Είναι εμφανές ότι η ιστορία του Αίγισθου έχει πολλά κοινά στοιχεία με την ιστορία
του Οδυσσέα:
α) Ο Οδυσσέας λείπει πολλά χρόνια από την πατρίδα και το σπίτι του, όπως έλειπε και ο
Αγαμέμνονας.
β) Και οι δύο είχαν αφήσει πίσω τη σύζυγό τους, ο Οδυσσέας την Πηνελόπη και ο
Αγαμέμνονας την Κλυταιμνήστρα.
γ) Ο Αίγισθος γίνεται εραστής της Κλυταιμνήστρας, ενώ η Πηνελόπη «πολιορκείται» από
τους μνηστήρες.
δ) Οι γιοι του Αγαμέμνονα και του Οδυσσέα, ο Ορέστης και ο Τηλέμαχος, αδυνατούν λόγω
της νεαρής τους ηλικίας επέμβουν και να διώξουν τον Αίγισθο και τους μνηστήρες
αντίστοιχα. Όταν ενηλικιώνονται όμως, ο Ορέστης σκοτώνει τον Αίγισθο και ο Τηλέμαχος
βοηθά τον πατέρα του να σκοτώσει τους μνηστήρες.

 Ο Δίας στο ξεκίνημα του λόγου του εκφράζει ένα παράπονο: οι θνητοί πάντοτε
κατηγορούν τους θεούς για τις πράξεις τους, ενώ στην πραγματικότητα οι ίδιοι είναι
υπεύθυνοι για αυτές. Εκφράζοντας αυτό το παράπονο θυμάται και την ιστορία του
Αίγισθου, ο οποίος είχε λάβει προειδοποίηση από τον Ερμή να μην ανακατευτεί με την
Κλυταιμνήστρα και τον Αγαμέμνονα –αλλά αγνόησε την προειδοποίηση με αποτέλεσμα το
θάνατό του.
Μέσα από τα λόγια του Δία μπορούμε να καταλάβουμε ότι οι άνθρωποι της ομηρικής
εποχής πίστευαν ότι ο άνθρωπος παίρνει ελεύθερα αποφάσεις κι επομένως είναι
υπεύθυνος για τις πράξεις του. Οι θεοί περιορίζονται στο να προειδοποιούν τους
ανθρώπους για τις συνέπειες των πράξεών τους. Η τελική απόφαση όμως ανήκει στον
άνθρωπο.
Θα λέγαμε ότι η ηθική αντίληψη της εποχής βασιζόταν στο παρακάτω σχήμα:

Άτη  Ύβρις  Νέμεσις  Τίσις

Άτη  Η τύφλωση του νου που οδηγεί σε ανήθικες και άδικες πράξεις
Ύβρις  Η αλαζονεία κι η περιφρόνηση απέναντι στους θεούς
Νέμεσις  Η οργή των θεών και η παρέμβασή τους για την αποκατάσταση της
δικαιοσύνης
Τίσις  Η τιμωρία των θεών σε όσους διέπραξαν την αδικία

Σημείωση  Σε αυτό το σημείο της ιστορίας δε γνωρίζουμε ποια θα είναι η τύχη των
μνηστήρων. Ωστόσο αυτό υπονοείται: όπως ο Αίγισθος τιμωρήθηκε για τι άδικες πράξεις
τους, έτσι θα τιμωρηθούν κι οι μνηστήρες της Πηνελόπης.

Δ. Η παρέμβαση της Αθηνάς (στ. 52 – 72)

Η Αθηνά παρεμβαίνει θέλοντας να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία της απουσίας του Ποσειδώνα,
ώστε να πείσει το Δία να δρομολογήσει την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη. Η δομή του
λόγου της είναι η εξής:
α) Αρχικά προσφωνεί με σεβασμό το Δία (στ. 53).
β) Έπειτα συμφωνεί με τη θέση του Δία για την τιμωρία του Αίγισθου (στ. 54-55)
γ) Αμέσως μετά φέρνει τον Οδυσσέα στο προσκήνιο τονίζοντας ότι βιώνει μια σκληρή μοίρα,
ενώ ο είναι δίκαιος και ηθικός (στ. 56-59)
δ) Περιγράφει την αιχμαλωσία του Οδυσσέα από την Καλυψώ και υπενθυμίζει ότι η Καλυψώ
είναι κόρη του Άτλαντα, ο οποίος μονίμως έχει το νου του στο κακό (στ. 60 – 66).
ε) Τονίζει τη λαχτάρα του Οδυσσέα να επιστρέψει στην πατρίδα του (στ. 66-68)
στ) Ζητά την παρέμβαση του Δία για να εκπληρωθεί η επιθυμία του Οδυσσέα (στ. 69 -72).

 Ο τρόπος που επιλέγει η Αθηνά να πείσει τον Δία είναι περίτεχνος και ευφυής. Δείχνει
τον απαραίτητο σεβασμό στη δύναμη του πατέρα της και αξιοποιεί το μύθο του Αίγισθου
για να επισημάνει ότι ο Οδυσσέας άδικα βιώνει αυτά τα βάσανα (αφού είναι τίμιος και
ηθικός). Υπενθυμίζει στο Δία ότι η Καλυψώ είναι κόρη ενός παλιού του εχθρού, του
Άτλαντα, για να τον στρέψει εναντίον της. Προσπαθεί να τον συγκινήσει περιγράφοντας
γλαφυρά τα πάθη και τη λαχτάρα του Οδυσσέα να επιστρέψει στην πατρίδα. Τέλος
υπογραμμίζει ότι ο Οδυσσέας πάντα ήταν ευσεβής απέναντι στο Δία και ότι ο μόνος που
έχει τη δύναμη να σταματήσει την αιχμαλωσία του ήρωα είναι ο πατέρας των θεών.

Ε. Η απάντηση του Δία (στ. 73-92)

Ο Δίας απαντά στην Αθηνά ότι δεν έχει ξεχάσει καθόλου τον Οδυσσέα και μάλιστα τον
ξεχωρίζει για την ευσέβειά του ανάμεσα στους άλλους θνητούς. Της υπενθυμίζει όμως ότι ο
Ποσειδώνας τιμωρεί τον Οδυσσέα (και όχι ο ίδιος ο Δίας), επειδή τύφλωσε το γιο του, τον
κύκλωπα Πολύφημο. Παρόλα αυτά, ο Δίας προοικονομεί την υποχώρηση του Ποσειδώνα: οι
θεοί θα αποφασίσουν την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη κι ο Ποσειδώνας
υποχρεωτικά θα υπακούσει στη θέληση των υπολοίπων θεών (στ.90-92).

ΣΤ. Το σχέδιο της Αθηνάς (στ. 93 – 108)

Αφού ο Δίας διαβεβαιώνει την Αθηνά ότι ο Οδυσσέας θα επιστρέψει στην Ιθάκη, η Αθηνά
καταστρώνει ένα σχέδιο που περιλαμβάνει δύο μέρη:
1. Ο Ερμής θα ταξιδέψει στην Ωγυγία να ενημερώσει την Καλυψώ ότι είναι απαίτηση των
θεών να αφήσει ελεύθερο τον Οδυσσέα.
2. Θα ταξιδέψει η ίδια στην Ιθάκη και θα ενθαρρύνει τον Τηλέμαχο να καλέσει σε
συνέλευση τους κατοίκους της Ιθάκης, να αντιμετωπίσει με θάρρος τους μνηστήρες και
να τους απαγορεύσει να σπαταλούν την περιουσία του και να ταξιδέψει στην Πύλο
και στη Σπάρτη για να ζητήσει πληροφορίες για τον πατέρα του.

Ζ. Ερμηνευτικές παρατηρήσεις και στοιχεία τεχνικής

1. Ο ανθρωπομορφισμός των θεών

 Οι αρχαίοι Έλληνες απέδιδαν στους θεούς τους ανθρώπινες ιδιότητες. Θεωρούσαν ότι η
εμφάνισή τους αλλά και η συμπεριφορά τους είναι αντίστοιχη με την εμφάνιση και τη
συμπεριφορά των θνητών. Διέφεραν από τους θνητούς μόνο στην τροφή και στο γεγονός
ότι οι θεοί ήταν αθάνατοι. Η κοινωνία των θεών ς ήταν πατριαρχική, όπως και η κοινωνία
εκείνης της εποχής.
 Τα στοιχεία του ανθρωπομορφισμού είναι έντονα και στην ενότητα αυτή: οι θεοί
ταξιδεύουν και συναντούν ανθρώπους, συγκαλούν συνέλευση, συζητούν και παίρνουν
αποφάσεις, εκφράζουν συναισθήματα (π.χ. αγωνία και θλίψη η Αθηνά για τον Οδυσσέα, η
Καλυψώ ερωτεύεται τον Οδυσσέα κ.α.) εκφράζουν απόψεις για τις πράξεις των ανθρώπων
(π.χ. ο Δίας κι η Αθηνά για τον Αίγισθο).

2. Η θεατρικότητα της ενότητας

Η ενότητα που εξετάζουμε θα μπορούσε να είναι μια σκηνή από θεατρική παράσταση. Το
σκηνικό δράσης είναι περιορισμένο, η συνέλευση εξελίσσεται στο παλάτι των θεών. τα
πρόσωπα που δρουν και διαλέγονται είναι μόλις δύο, ο Δίας και η Αθηνά. Παράλληλα,
υπάρχουν γύρω βουβά πρόσωπα (οι υπόλοιποι θεοί).

3. Στην προηγούμενη ενότητα είχαμε μιλήσει για τα τυπικά επίθετα, επίθετα δηλαδή που
επαναλαμβάνονται στο έπος και αποδίδονται σταθερά σε συγκεκριμένα πρόσωπα. Αυτά τα
επίθετα τα αποκαλούμε και χαρακτηριστικά, ακριβώς επειδή τονίζουν μια χαρακτηριστική
ιδιότητα του προσώπου. Παράλληλα υπάρχουν τα περιγραφικά επίθετα, αυτά δηλαδή που
έχουν ως στόχο να αποδώσουν μια εικόνα του περιγραφόμενου προσώπου/αντικειμένου.
 Χαρακτηριστικά επίθετα ενότητας: ψυχοπομπός/αργοφονιάς Ερμής, κοσμοσείστης
Ποσειδών, θεϊκό Οδυσσέα, ισόθεο Πολύφημο, φημισμένο Αίγισθο, ξακουστό Ορέστη
 Περιγραφικά επίθετα ενότητας: καλλιπλόκαμο νεράιδα, περίβρεχτο νησί, κέρατα
στριφτά.
4. Ο Όμηρος συχνά προετοίμαζε τους αναγνώστες τους για όσα θα ακολουθούσαν στην
εξέλιξη της ιστορίας. Η συστηματική προετοιμασία για τα μελλούμενα γεγονότα ονομάζεται
προοικονομία. Στην ενότητα αυτή εντοπίζουμε τρεις περιπτώσεις προοικονομίας: η τιμωρία
των μνηστήρων (στ. 55), ο νόστος του Οδυσσέα (στ.89-90), το σχέδιο της Αθηνάς (στ. 97-
107).

5. Η αφήγηση μιας ιστορίας μπορεί να πραγματοποιηθεί με δύο τεχνικές: είτε με τη χρήση

του τρίτου προσώπου (οπότε μιλάμε για τριτοπρόσωπη αφήγηση) ή με τη χρήση του
πρώτου προσώπου (οπότε μιλάμε για πρωτοπρόσωπη αφήγηση). Τριτοπρόσωπη
αφήγηση έχουμε όταν την ιστορία τη διηγείται ο ποιητής και πρωτοπρόσωπη όταν
αφηγείται κάποιος ήρωας (μονόλογος ή διάλογος) του έπους σε πρώτο πρόσωπο. Η
πρωτοπρόσωπη αφήγηση συνήθως καθιστά το κείμενο πιο ζωντανό και παραστατικό.