T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

UÇAK BAKIM

UÇAK MESLEK RESMİ

Ankara, 2019
 Bu bireysel öğrenme materyali, mesleki ve teknik eğitim okul / kurumlarında
uygulanan çerçeve öğretim programlarında yer alan kazanımların
gerçekleştirilmesine yönelik öğrencilere rehberlik etmek amacıyla
hazırlanmıştır.
 Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir.
 PARA İLE SATILMAZ.
 İÇİNDEKİLER

AÇIKLAMALAR .................................................................................................................... ii
GİRİŞ ....................................................................................................................................... 1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1 .................................................................................................... 3
1. TEKNİK RESİM İLETİŞİM ARAÇLARI .......................................................................... 3
1.1. Katalog ve Uçak Bakım El Kitapları ............................................................................ 4
1.2. Havacılığa Ait Standartlar (ISO, AN, MS, NAS ve MIL) ............................................ 5
1.3. Amerikan Hava Ulaşım Birliği Standardı (ATA 100) .................................................. 6
DEĞERLER ETKİNLİĞİ .................................................................................................. 10
UYGULAMAALİYETİ..................................................................................................... 11
ÖLÇME VE DEERLENDİRME ....................................................................................... 12
ÖĞRENME FAALİYETİ–2 .................................................................................................. 14
2. DEVRE ŞEMALARI ......................................................................................................... 14
2.1. Hidrolik Devreler ........................................................................................................ 14
2.1.1. Hidrolik Devre Elemanları ve Sembolleri ........................................................... 14
2.1.2. Hidrolik Devre Şemaları Çizimi .......................................................................... 15
2.2. Pnömatik Devreler ...................................................................................................... 18
2.2.1. Pnömatik Devre Elemanları ve Sembolleri ......................................................... 18
2.2.2. Pnömatik Devre Şemaları Çizimi ........................................................................ 20
2.2.3. Hidrolik ve Pnömatik Devre Elemanlarının Sembolleri ...................................... 21
2.3. Elektrik Tesisat Devreleri ........................................................................................... 27
2.3.1. Elektrik Tesisat Devre Elemanları Sembolleri .................................................... 27
2.3.2. Elektrik Tesisat Devre Şemaları .......................................................................... 32
2.4. Elektronik Devreler ..................................................................................................... 34
2.4.1. Elektronik Devre Şemaları .................................................................................. 35
2.4.2. Elektronik Devre Elemanları Sembolleri ............................................................. 35
DEĞERLER ETKİNLİĞİ .................................................................................................. 40
UYGULAMA FAALİYETİ .............................................................................................. 41
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME .................................................................................... 44
MODÜL DEĞERLENDİRME .............................................................................................. 46
CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 47
KAYNAKÇA ......................................................................................................................... 48

i
 AÇIKLAMALAR
AÇIKLAMALAR
ALAN Uçak Bakım
DAL Alan Ortak
MODÜLÜN ADI Uçak Meslek Resmi
MODÜLÜN SÜRESİ 40/12
Bireye/öğrenciye teknik resim çizimlerinin gösteriminde
kullanılan iletişim araçlarını hazırlayıp kullanma ve çeşitli
MODÜLÜN AMACI
devre şemalarını çizerek okuma ile ilgili bilgi ve becerileri
kazandırmaktır.

1. Teknik resim çizimlerinin gösteriminde kullanılan

iletişim araçlarını hazırlayıp kullanabileceksiniz.
MODÜLÜN ÖĞRENME
KAZANIMLARI 2. Teknik resim kurallarına uygun olarak devre
şemalarını çizme ve okuma işlemlerini
yapabileceksiniz.

Ortam: Sınıf, atölye, laboratuvar ve işletmelerde

öğrencinin kendi kendine veya grupla çalışabileceği
EĞİTİM ÖĞRETİM ortamlar.
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI Donanım: Etkileşimli tahta veya projeksiyon cihazı,
bilgisayar donanımları, uçak bakım el kitapları vb. öğretim
materyalleri.
Bireysel öğrenme materyali içinde yer alan ve her öğrenme
ÖLÇME VE faaliyetinden sonra verilen ölçme araçları ile kendinizi
DEĞERLENDİRME değerlendirebileceksiniz.

ii
 GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrencimiz,

Havacılık sektöründe teknisyenlerin teknik konular ve bakımla ilgili iletişimlerinde

kullandıkları iletişim araçlarının temini ve kullanımları kolaydır. İşletmelerde uçak bakım
işlemleri yapılırken katalog ve bakım el kitapları çalışanların hizmetine sunulmuştur.
Katalog ve bakım el kitaplarının işlemlerimizi kolaylaştırdığını, zamandan tasarruf
sağladığını ve işlerimizin düzenli yürümesinde bir araç olduğunu unutmamak gerekir.

Hidrolik ve pnömatik devreler uçak endüstrisinde oldukça yaygın kullanılan

sistemlerdir. Bu yüzden hidrolik-pnömatik devre elemanlarını iyi tanımak, devre çizimlerini
okuyup değerlendirmek ve gerektiği zaman çizimlerini yapabilmek gerekir. Hidrolik-
pnömatik devrelerde oluşabilecek arızalarının tespit edilmesi ve çözülmesinin bir yolu da
devre çizimlerini okuyup değerlendirebilmektir.

Uçak bakım teknisyeni olarak elektrik ve elektronik devre sembollerinin anlamını

bilmelisiniz. Uçaklarda ki elektronik devrelerin bakım ve onarımları esnasında uçak bakım el
kitaplarındaki devre şemalarını ve devre sembollerini anlayıp değerlendirebilmelisiniz

1
.

2
 ÖĞRENME FAALİYETİ–1

ÖĞRENME FAALİYETİ–1
ÖĞRENME KAZANIMI

Teknik resim çizimlerinin gösteriminde kullanılan iletişim araçlarını hazırlayıp

kullanma ile ilgili bilgi ve becerileri kazanabileceksiniz.

ARAŞTIRMA
 Teknik resim iletişim araçları konusunda araştırma yapınız.
 Havacılıkla ilgili uçak bakım merkezlerine giderek buralarda kullanılan bakım
el kitaplarını (AMM) inceleyiniz ve teknisyenlerden ön bilgi alınız.
 Edindiğiniz bilgileri arkadaşlarınızla paylaşınız.

1. TEKNİK RESİM İLETİŞİM ARAÇLARI

İnsanlar arasında iletişimi sağlamak her zaman bir araç yardımıyla olmuştur. İletişim
araçlarının tarihi çok eskilere dayanır. Bu tarihçe kâğıdın bulunuşu ile başlayıp elektronik ve
dijital sistemlerin hayatımızın her kademesinde yerini almasına kadar uzanır.

Teknik resim iletişim araçları, uçak bakım teknisyenleri tarafından yapılacak bakım
işlemlerinde önemli bir yer tutmaktadır. Teknik resim çizimlerinin gösteriminde ve
incelenmesinde aşağıdaki iletişim araçlarından yararlanılır.

 Slaytlar
 Taşıyıcı bellek
 CD ve DVD
 Projeksiyon cihazları ve perdeleri
 Katalog ve bakım el kitapları
 Havacılığa ait ISO–AN–MS–NAS–MİL standartları
 Amerikan Hava Ulaşım Birliği Standartları (ATA 100)

Fotoğraf 1.1: Teknik resim iletişim araçları

3
1.1. Katalog ve Uçak Bakım El Kitapları
Uçak bakım işletmelerinde, katalog ve uçak bakım el kitaplarını işletme bünyesinde
bulundurma zorunluluğu vardır. Bakımı yapılan ünitelerin kataloglardan sipariş verme, ürün
tanıtma ve ürünleri numaralandırma yapılarak üretici ve tüketici arasında bir iletişim bağı
kurulmaktadır.

Fotoğraf 1.2: Uçak bakım işleminde kullanılan bakım el kitapları

Uçak bakım el kitapları (Aircraft Maintenance Manuel-AMM) sayesinde ünitelerin ve
parçaların montaj sırası, montaj kolaylığı, bakımı ve parçaların birbirleriyle ilişkilendirilmesi
işlemleri kolayca yapılabilmektedir. Dolayısıyla zamandan tasarruf, bakım maliyetlerini
düşürme ve parça temini gibi işlemler kolaylaşmış olur. Şekil 1.1’de bir parça kataloğundan
bir bölüm görülmektedir.

Şekil 1.1: Kataloglarda parça numaralarının gösterilmesi

Katalog ve bakım el kitaplarında bakımı yapılan ünitelerin ve kullanılan yedek
parçaların standart numaraları, özellikleri ve ölçüleri gibi bilgiler bulunur.

Havacılıkla ilgili katalog ve bakım el kitaplarında havacılığa ait ISO, AN, MS, NAS
ve MIL standartları ile Amerikan Hava Ulaşım Birliği Standartları (ATA 100)
kullanılmaktadır.

4
1.2. Havacılığa Ait Standartlar (ISO, AN, MS, NAS ve MIL)
Havacılığa ait standartlarda kullanılan kısaltmalarda

ISO: International Standardart Organization (Uluslararası Standart Organizasyonu)

AN: Air-Force Navy (Hava ve Deniz Kuvvetleri Standardı)
MS: Military Standart (Askeri Standartlar)
NAS: National Aircraft Standart (Ulusal Uçak Standardı)
MIL: Military (Askeri Standartlar) anlamını taşır.

 Uçak cıvatalarının tanınması ve kodlandırılması

Genel maksatlar, özel maksatlar ve az toleranslı bağlantılar için AN cıvataları

kullanılmaktadır. Bütün AN cıvatalarının baş tipleri üç şekilde bulunur ve numaraları
şöyledir:
 Altı köşe başlı cıvatalar, sade olanlar AN 3, AN 20; delikli olanlar AN
73-AN 81 arasında
 Gözlü cıvatalar AN 42-AN 49 arasında
 Klevis cıvataları AN 21-AN 36 arasında

AN standardında bir cıvatanın üzerinde bulunan bilgilerin anlamları şöyledir:

AN: Hava - Deniz Kuvvetleri = Çapı 3/16 inch

DD: 2024 alüminyum alaşımı (C olursa korozyona mukavemetli çelik)
5 : Uzunluğu 5/8 inch
A: Emniyet deliği yok (H = Emniyet delikli anlamındadır.).

Ulusal uçak standardı için ise NAS cıvataları kullanılır. Uçak cıvataları, vidaları ve
somunları aşağıdaki standartlara göre tanımlanmaktadır.

NC serisi(Amerikan National Coarse - kaba diş serisi)

NF serisi(Amerikan National Fine - ince diş serisi)
UNC serisi(Amerikan National Unifield Coarse - kaba diş serisi)
UNF serisi(Amerikan National Unifield Fine - ince diş serisi)

Amerikan National serisi ile Amerikan Standart Unifield serisi arasındaki fark, bir
parmaktaki (1 inch) diş sayısıdır. Cıvata başında bulunan işaretler, cıvatanın tip ve malzeme
bilgisini gösterir. Cıvataların standart parça numaralama sisteminden cıvatanın uzunluğu,
çapı ve grip (dişsiz kısım) uzunluğu gibi bilgiler alınabilir. Bazı cıvata baş tipleri şekil 1.2’
de gösterilmiştir.

5
 Şekil 1.2: Cıvata baş tipleri
 AN ve MS standartlarında perçinlerin tanınması

Perçinler sipariş edilirken MS 20 476 AD 4 – 7 veya AN 476 AD 4 – 7 gibi numaralar

ile numaralandırılır. Burada,
MS ve AN 20 476 ve 476 AD 4 7
Standart adı Baş tipi Malzemesi 4/32 inch çapı 7/16 inch uzunluk
Tablo 1.1: Perçin standartındaki değerler

Şekil 1.3: MS ve AN standardında yuvarlak başlı perçin tipi

1.3. Amerikan Hava Ulaşım Birliği Standardı (ATA 100)

Uçak bakım el kitapları, imalatçı uçak firmaları tarafından Air Transport Assocation’a
uygun olarak hazırlanmışlardır. Kısaca ATA 100 sistemi olarak ifade edilmektedir.

6
 Şekil 1.4: Airbus 310 uçağına ait ATA 100 indeks kitapçığı giriş sayfası
Uçak bakım el kitabı, bakım kodu içinde veya hat istasyonundaki değiştirilebilen
herhangi bir cihazın sökülmesi veya takılması için sistemlerin tamiri, ayarları, testleri, arıza
arama, uçak üzerinde yapılacak ikmal işleri ve uçakta yapılması gerekenleri bildiren bir
talimatnamedir.

Uçak bakım el kitaplarının yazım dili İngilizce’dir. Uçak bakım teknisyeni bu

kitapların içindekileri okuyabilecek ve anlayabilecek derecede İngilizce teknik terimleri
bilmelidir. ATA 100 standartları uçak bakım merkezlerinde ciltler hâlinde bulunduğu gibi
CD’ler hâlinde de saklanmaktadır. Ancak günümüzde uçaklardaki gelişmelerin ve
değişiklerin anında ATA standartlarına yansıtılması için internet ortamında uçak bakım
merkezleriyle iletişim kurulmaktadır. Büyük değişikliklerde ve havacılık işletmelerine yeni
tip uçak alındığında uçak bakım teknisyenlerine eğitim verilmektedir.

ATA 100 uçak bakım el kitabı, genel uçak, uçak sistemleri, yapı ve motor kısmı
olmak üzere dört ana kısımdan oluşmaktadır. Bu kısımlar da kendi içinde bölümlere
ayrılmıştır.

7
 Şekil 1.5: Airbus 310 uçağına ait ATA 100 içindekiler bölümü
Örneğin, ATA 12 kısmı uçak bakım el kitaplarında yer alan servis işlemleri hakkında
bilgi verilen kısımdır. Aşağıda Airbus 340 uçağına ait bakım el kitabından ATA 12’ye ait bir
sayfa görülmektedir.

8
Şekil 1.6: Airbus 340 uçağına ait ATA 12 servis işlemleri kısmından bir sayfa

9
 DEĞERLER ETKİNLİĞİ-1

DEĞERLER ETKİNLİĞİ
Sözlü iletişim, toplumsal yaşamın her alanında ve özellikle meslek yaşamında,
herkesin kullanmak zorunda olduğu bir iletişim türüdür. Yüz yüze görüşmeler, sözlü
bilgilendirme, hitaplar, telefonla yapılan görüşmeler, eğitim kursları, resmi konuşmalar gibi
çeşitli biçimde olabilir. En önemli unsuru dildir. Sözlü (Dil ile) iletişimde kişilerin “ne
söyledikleri”, sözsüz iletişimde (dil ötesi iletişimde) ise “nasıl söyledikleri” önemlidir.
İletişim türleri içinde en yaygın ve etkili kullanılanı, sözlü iletişimdir.

Nasrettin Hoca’ya sormuşlar:

-Adam olmanın yolu nedir?

Nasrettin Hoca: Hayli zordur bu işler. Bileni can kulağıyla dinleyeceksin, söylerken de
ağzından çıkanı kulağın duyacak, demiş.

Etkili iletişim biçimlerinden biri olan sözlü iletişimi doğru kullanabilmek için
konuşma, dinleme, soru sorma ve geri bildirim konularında kendimizi geliştirmemiz
gereklidir.

Konuşma sırasında bazı kelimelerin vurgulanması ve yerinde yapılan tonlamalar

iletmek istenen mesajın anlamını değiştirebilir.

Örneğin antrenörün sporcusunu hücuma gönderirken “git” demesi ile kırmızı kart
gördükten sonra “git” demesi anlam açısından farklıdır.

Yukarıdaki metnin ana fikrine uygun sözlü iletşimin sizlere ve insan ilişkilerine
katacağı anlamı yaşadığınız bir olay üzerinden örneklendiriniz.
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………

10
 UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMAALİYETİ
İş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini alarak teknik resim çizimlerinin gösteriminde
kullanılan iletişim araçlarını hazırlayarak kullanınız.
İşlem Basamakları
 İş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini
alınız.
 İletişim aracınızın elektrik
bağlantılarını yapınız.
 İletişim aracının bilgisayarla bağlantısı
varsa bağlantılarını yapınız.
 Teknik resim iletişim aracını
çalıştırınız.
 Farklı teknik resim çizimlerini görsel
olarak inceleyiniz.
 İşiniz bittikten sonra iletişim aracınızı
kapatınız.
Öneriler
 Uygulama alanını dikkatle gözlemleyerek
gerekli tedbirleri almalısınız.
 Topraklama yapıldığından emin
olmalısınız.
 Bağlantıların doğru yapılıp yapılmadığını
kontrol etmelisiniz.
 Teknik resim iletişim araçlarını
kullanmadan önce mutlaka ilgili kullanma
kılavuzunu okumalısınız.
 Çizim kurallarına uygunluğunu kontrol
etmelisiniz.
 Kullanma kılavuzundaki cihazı kapatma
talimatlarlarına dikkat etmelisiniz.
11
 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

ÖLÇME VE DEERLENDİRME
Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen
bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.

1. ( ) Projeksiyon cihazı bir teknik resim iletişim aracıdır.

2. ( ) Uçak bakım işletmelerinde katalog ve bakım el kitapları bulundurulması

zorunludur.

3. ( ) MS: Maintenance Standart (Bakım Standardı)

4. ( ) AN: Air-Force Navy (Hava ve Deniz Kuvvetleri Standardı)

5. ( ) Gözlü cıvatalar için standart AN 29-AN 35 arasındadır.

6. ( ) UNC serisi (Amerikan National Unifield Coarse - kaba diş serisi)

7. ( ) Ulusal uçak standardı için NAS cıvataları kullanılır.

8. ( ) AN, MS, NAS ve MIL havacılığa ait standartlardır.

9. ( ) ATA 100 ‘ün açılımı Uçak bakım el kitabıdır.

10. ( ) ATA–24 “Airbus” uçaklarında elekriksel güç sisteminin, “Boeing” uçaklarında

klima sisteminin teknik ve bakım bilgilerini verir.

11. ( ) Sözlü iletişim, toplumsal yaşamın her alanında ve özellikle meslek yaşamında,
herkesin kullanmak zorunda olduğu bir iletişim türüdür.

12. ( ) İletişim türleri içinde en yaygın ve etkili kullanılanı, sözlü iletişimdir.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise uygulamalı teste geçiniz.

12
 UYGULAMALI TEST

İş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini alarak uçak bakım el kitabındaki (AMM) ATA–100

kısımlarını (Chapter) ve isimlerini inceleyiniz.

KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için
Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz.

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

1. Farklı tip uçaklara ait Uçak bakım el kitaplarını (AMM) temin
ettiniz mi?
2. ATA–100 kısımlarının (Chapter) numaralarını incelediniz mi?
3. ATA–100 kısımlarının (Chapter) isimlerini incelediniz mi?
4. ATA–100 kısımlarının (Chapter) içinde yer alan bölümleri
incelediniz mi?
5. Seçmiş olduğunuz bir bölüm içindeki bilgileri incelediniz mi?

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.

Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet
ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz.

13
 ÖĞRENME FAALİYETİ–2
ÖĞRENME FAALİYETİ–2

ÖĞRENME KAZANIMI

Çeşitli devre şemalarını teknik resim kurallarına uygun olarak çizerek okuma ile ilgili
bilgi ve becerileri kazanabileceksiniz.

ARAŞTIRMA
 Hidrolik, pnömatik, elektrik-elektronik devre şemaları ve devre elemanları
konusunda internet ortamında araştırma yapınız.
 Değişik hidrolik ve pnömatik devre kurma programlarını inceleyiniz.
 Elektrik ve elektronik devre kurma programlarını (Electronic Work Bench,
Circuit Maker, Proteus vb.) inceleyiniz.

2. DEVRE ŞEMALARI
Uçak sistemlerinde kullanılan hidrolik ve pnömatik devrelerin bakımı yapılırken uçak
bakım el kitaplarındaki hidrolik ve pnömatik devre şemalarını incelemek gerekir. Sistemin
çalışması, sistemdeki arızanın tespit edilmesi ve giderilmesi, sistemin periyodik bakımlarının
yapılmasında bu devre şemaları kullanılır. Devre şemalarını okuyabilmek için devre şeması
çizim kurallarının ve sembollerinin bilinmesi gerekmektedir.

2.1. Hidrolik Devreler

Hidrolik sistem devreleri, sıvıların genelde kapalı devreler içinde sıkıştırılması
sonucunda güç ve kuvvet elde edilmesi için kullanılan devrelerdir. Uçaktaki hidrolik
devreler, iniş takımlarında, hareketli kuyruk konilerinde, frenlerde ve uçuş kumandalarına
hareket verilme işlemlerinde kullanılır.

2.1.1. Hidrolik Devre Elemanları ve Sembolleri

Hidrolik bir devrenin ana kısımları şunlardır:

 Yağ deposu
 Hidrolik pompalar
 Hidrolik silindirler
 Hidrolik motorlar
 Valfler
 Hidrolik akümülatörler
14
  Bağlantı elemanları
 Sızdırmazlık elemanları
 Manometreler

Aşağıdaki şekilde bir hidrolik devre şeması üzerinde devre elemanları görülmektedir.

Şekil 2.1: Hidrolik devre elemanları ve devre şemasının gösterilmesi

2.1.2. Hidrolik Devre Şemaları Çizimi
Hidrolik sistem devre şemaları çizilirken aşağıdaki kurallara uyulur.

 Hidrolik devrelerin çiziminde teknik resim kurallarına uyulmalıdır.

 Hidrolik devre çizimleri mümkün olduğu kadar ölçekli olmalıdır.
 Standart semboller kullanılmalıdır (TS 1306, DIN 24 300).
 Devre çizimlerinde silindir konumları genellikle yatay çizilmelidir.
 Valflerin kareleri eşit çizilmelidir.
 Çizgilerin durumları net olmalıdır.
 Sistem çalışıyormuş gibi düşünülmelidir.

Hidrolik devreler üç grupta incelenebilir:

 Açık hidrolik devreler

15
  Kapalı hidrolik devreler
 Yarı kapalı hidrolik devreler

2.1.2.1. Açık Hidrolik Devreler

Hidrolik silindirlerden çıkan akışkan, doğrudan depoya döndüğü ya da ikinci bir

silindiri çalıştırmak üzere devam ettiği devrelere açık hidrolik devreler denir.

Şekil 2.2’de görülen devrede elektrik motorunun çalışması ile pompa akışkanı sisteme
iletir. Devreye basınç kontrol valfi (emniyet valfi) konulduğu için basınç ayarlanır. Fazla
akışkan depoya döner.

Yön kontrol valfine giren akışkan, valf nötr konumda olduğu için depoya döner. Yön
kontrol valfi çalıştırılıp 1. veya 2. konuma getirilirse akışkan silindire girerek iş yapmış olur.
Hidrolik devreli doğrusal hareket ile çalışan takım tezgâhları açık devreli tezgâhlardır.

Şekil 2.2: Açık bir hidrolik devre ve elemanları

2.1.2.2. Kapalı Hidrolik Devreler

Hidrolik pompa tarafından pompalanan akışkan, silindirden çıktıktan sonra tamamen

veya kısmen tekrar pompaya girerek oradan tekrar silindire gittiği devrelere kapalı hidrolik
devreler denir.

Kapalı hidrolik devreler, hidrolik motorların çalıştırılmasında başarı ile uygulanır.

Silindirden çıkan akışkan tekrar depoya dönmediği için yağ gereksinimi azdır. Küçük bir
depo ile sistemin ihtiyacı karşılanmış olur.

Aşağıdaki şekilde pompadan çıkan basınçlı akışkan, bir motoru çalıştırmaktadır.

Hidrolik motordan çıkan akışkan yön kontrol valfinden geçerek yeniden başka bir hidrolik
motoru çalıştırabilir.
16
 Şekil 2.3: Kapalı bir hidrolik devre ve elemanları
2.1.2.3. Yarı Kapalı Hidrolik Devreler

Hidrolik silindirlerden dönen akışkanın bir bölümü depoya dönerken diğer bir bölümü
de tekrar silindirlere yönlendiriliyorsa bu devrelere yarı kapalı hidrolik devre denir. Yarı
kapalı hidrolik devredeki bir pompadan basılan akışkan ile birden fazla iş yapılabilir. Bu
özelliğinden dolayı yarı kapalı devrelerin uygulama alanları çoktur.

Şekil 2.4: Yarı kapalı devre ve elemanları

17
2.2. Pnömatik Devreler
Latincede “Pneuma” hava anlamına geldiğinden aynı kelimeden türetilen ve
genelleşen bir kelime olduğu için (Pneumatic), Türkçede pnömatik şeklini almıştır.
Pnömatik, hava ile çalışan sistemler anlamına gelir. Pnömatiğin temel esası olan hava,
doğada bol miktarda bulunur. Hava enerjisi sınırsızdır. Aynı zamanda ucuzdur. Havanın
sıkıştırılabilir olması, üretiminin ve kontrolünün kolay olması endüstrinin her kademesinde
yaygınlaşmasına yol açmıştır. Pnömatik sistemler oldukça yaygın kullanılmaya başlanmıştır.

Pnömatik devrelerde kullanılan elemanlar, hidrolik devrelerde kullanılan elemanların

hemen hemen aynısıdır. Çalışma prensipleri bakımından da benzerdir. Hidrolik devrelerde
basınçlı sıvı kullanılırken pnömatik devrelerde ise basınçlı hava kullanılır.

2.2.1. Pnömatik Devre Elemanları ve Sembolleri

Basınçlı havanın çeşitli elemanlar yardımıyla tüketildiği devrelere pnömatik devre

denir. Pnömatik devrelerde kullanılan elemanlara da pnömatik devre elemanları denir. Bir
pnömatik devre üç ana kısımdan oluşur:

 Basınçlı havanın hazırlandığı kısım (kompresör)

 Kumanda ve kontrol yapılan kısım (valfler)
 Basınçlı havanın kullanıldığı kısım (silindirler, motorlar)

Bir pnömatik devrenin belli başlı elemanları şunlardır:

 Kompresörler
 Şartlandırıcılar
 Manometreler
 Susturucular
 Basınç anahtarı
 Borular
 Pnömatik silindirler
 Pnömatik motorlar
 Pnömatik valfler

18
 Şekil 2.5: Pnömatik devre elemanları ve devre şemasının gösterilmesi
Şekil 2.5’te kompresörde (2) üretilen hava, şartlandırıcıdan (7) geçerek yağlanır ve
temizlenir, manometrede (6) basınç değeri okunur. Şartlandırıcıdan (7) geçen hava, yön
kontrol valfine (8) gelir. Yön kontrol valfinden (8) yönlendirilen basınçlı hava, yön kontrol
valfinin A konumunda borulardan (9) geçerek A silindirine (11) gelir ve pistonu iterek
parçayı sıkar. Yön kontrol valfinde (8) konum B konumuna değiştirilince 9 numaralı boruya
giden basınçlı havanın yolu kesilerek 12 numaralı boruya yönlenmiş olacaktır. 12 numaralı
borudan geçen hava, B silindirine (15) gelerek iş parçasını istenilen biçimde büker.

Böylece bilinen mekanik preslerin yapmış olduğu bükme, çekme ve kesme işlemleri
pnömatik sistemlerle ekonomik bir şekilde yapılmış olur.

19
2.2.2. Pnömatik Devre Şemaları Çizimi

Pnömatik devrelerin çizimi de hidrolik devre çizimleri gibi yapılır. Devre

çizimlerinde, bir kesit resim bir de sembollerle ifade edilen devre şeması vardır. Pnömatik
devreler, çoğunlukla standart parçalardan oluştuğu için genellikle sembol resimlerle ifade
edilir.

Şekil 2.6: Çift etkili silindirin yön kontrol valfi kullanılarak geri dönüş hareketi sağlanması
2.2.2.1. Tek Etkili Silindirin Çalıştırılma Biçimleri

Pnömatik sistemlerde, tek etkili silindirlerin 3/2’lik valflerle endirekt kontrollü

yavaşlatma valfi kullanılarak silindirin hareketinin ve hızının yavaşlatılması, üç ayrı
noktadan yönlendirilmesi ve değişik kumanda şekilleri vb. işlemlerle çalışma şekilleri şekil
2.7’ te görülmektedir.

Şekil 2.7: Tek etkili silindirin endirekt olarak kontrolü ve üç ayrı noktadan yönlendirilmesi

20
2.2.2.2. Çift Etkili Silindirlerin Çalıştırılma Biçimleri

Pnömatik sistemlerde çift etkili silindirler yön kontrol valfleriyle yönlendirilebilir

(şekil 2.8).

Şekil 2.8: Pnömatik sistemlerde tek ve çift etkili silindirin bir arada çalıştırılması
2.2.3. Hidrolik ve Pnömatik Devre Elemanlarının Sembolleri

Hidrolik ve pnömatik devre elemanlarında genelde aşağıdaki tablolardaki semboller

kullanılır. Hidrolik ve pnömatik sistemlerle ilgilenen firmalar, hidrolik ve pnömatik devre
çizim programları hazırlamaktadır. Bu programları kullanarak, sistem elemanlarını ve
sembollerini tanımak ve devre çizimleri yapmak mümkündür.

Fotoğraf 2.1: Bilgisayar programları ile hidrolik ve pnömatik devrelerin çizilmesi

21
 Hidrolik ve pnömatik devre çizimlerinde kullanılan elamanların sembolleri aşağıdaki
tablolarda verilmiştir.

Tablo 2.1: Hidrolik ve pnömatik devre elemanlarının sembolleri

22
Tablo 2.2: Hidrolik ve pnömatik devre elemanlarının sembolleri

23
Tablo 2.3: Hidrolik ve pnömatik devre elemanlarının sembolleri

24
Tablo 2.4: Hidrolik ve pnömatik devre elemanlarının sembolleri

25
Tablo 2.5: Hidrolik ve pnömatik devre elemanlarının sembolleri

26
2.3. Elektrik Tesisat Devreleri
Elektrik tesisat şemaları ve devreleri, teknik resim çizim kurallarına uygun olarak
çizilmektedir. Binaların elektrik tesisatları ve elektrikle çalışan bütün makinelerin elektrik
devre şemaları çizilerek üretime yön verilir. Kullanılan tüm elektrikli cihazların imalatı
devre şemaları çizilerek yapılır.

Elektrik devre şemaları sembollerden oluşur. Elektrik devre şemaları çizilirken

hidrolik devrelerde olduğu gibi semboller yatay ve dikey tutularak çizimler yapılır.
Devrelerin teknik resim kurallarına uygun çizilmesi ile imalatta kolaylık sağlanarak bütün
teknik elemanların çizilen devreyi kolaylıkla anlamaları sağlanmış olur.

2.3.1. Elektrik Tesisat Devre Elemanları Sembolleri

Elektrik tesisat devrelerinde çağırma ve bildirim devreleri ile aydınlatma devreleri için
ayrı semboller kullanılır.

Bu devrelerde kullanılan semboller aşağıdaki tablolarda görülmektedir.

27
Tablo 2.6: Çağırma ve bildirim tesisatlarında kullanılan semboller

28
Tablo 2.7: Çağırma ve bildirim tesisatlarında kullanılan semboller

29
Tablo 2.8: Aydınlatma tesisatlarında kullanılan semboller

30
Tablo 2.9: Aydınlatma tesisatlarında kullanılan semboller

31
2.3.2. Elektrik Tesisat Devre Şemaları

Elektrik tesisat devre şemaları, çağırma ve bildirim devre şemaları ile aydınlatma
devre şemaları olmak üzere iki grupta incelenebilir.

2.3.2.1. Çağırma ve Bildirim Devre Şemaları

Elektrik devreleri çizilirken bir açık birde kapalı şemaları çizilir. Şekil 2.9’ da bir
butonla zilin çalıştırılması devresinin açık ve kapalı şemaları görülmektedir.

Şekil 2.9: Bir butonla bir zilin çalıştırılması devresi

Aşağıdaki şekilde ise üç katlı üç daireli bir binanın zil devresi açık ve kapalı şeması
verilmiştir. Bu tür devreler genellikle kapı kilidi otomatiği ve numaratör tesisatları ile ortak
olarak kullanılabilir.

32
Şekil 2.10: Üç katlı ve üç daireli bina zil tesisatı devre şeması

33
2.3.2.2. Aydınlatma Devre Şemaları

Elektrik enerjisini ışık enerjisine dönüştüren aydınlatma devreleri genellikle tesisatta

kullanılan anahtarın adıyla anılır. Örneğin adi anahtar veya komutatör anahtar gibi adi
anahtar devreleri, bir veya birden fazla lambanın aynı anda yakılıp söndürülmesidir.

Şekil 2.11: Adi anahtar açık ve kapalı devre şeması

2.4. Elektronik Devreler

Elektronik devrelerin çizimlerinde, teknik resim çizim kurallarına dikkat edilmelidir.
Modern teknolojilerde binaların elektronik devreleri ve elektronikle çalışan bütün
makinelerin elektronik devre şemaları çizilerek üretime yön verilir. Kullanılan elektronik
cihazların hepsinin devre şemaları çizilerek imalatı yapılır.

34
 Fotoğraf 2.2: Elektronik devreler ve bir elektronik devrenin mekanik sistemlerle kullanılışı
2.4.1. Elektronik Devre Şemaları

Elektronik devre şemaları sembollerden oluşur. Elektronik devre şemaları çizilirken

elektrik devrelerinde olduğu gibi semboller yatay ve dikey tutularak çizimler yapılır.

Devrelerin teknik resim kurallarına uygun çizilmesi ile imalatta kolaylık sağlanarak
bütün teknik elemanların çizilen devreyi kolaylıkla anlamaları sağlanmış olur.

Aşağıda köprü tipi pozitif çıkışlı tam dalga doğrultmaç şekli görülmektedir.

Şekil 2.12: Pozitif çıkışlı köprü tipi tam dalga doğrultmaç

2.4.2. Elektronik Devre Elemanları Sembolleri

Elektronik devre çizimlerinde aşağıdaki tablolarda verilen semboller kullanılır.

35
Tablo 2.10: Elektronik devre sembolleri

36
Tablo 2.11: Elektronik devre sembolleri

37
Tablo 2.12: Elektronik devre sembolleri

38
 Elektronik devre çizimleri teknik resim çizim malzemeleri ile yapılabildiği gibi
Electronic Work Bench, Circuit Maker ve Proteus gibi bilgisayar programları ile çizilerek
devre kurulmuş gibi devrenin çalışması kontrol edilebilmektedir.

Fotoğraf 2.3: Bilgisayar programları ile elektronik devreleri çizilmesi ve kontrol edilmesi

39
 DEĞERLER ETKİNLİĞİ-2

DEĞERLER ETKİNLİĞİ
BEDENSEL İLETİŞİM

Bedensel iletişim (sözsüz iletişim), iletişimin birincil aracı dildir ancak mesajın
gönderilmesinde ve alınmasında, iletişime katkı sağlayan başka faktörlerde bulunmaktadır.
Bedensel iletişim, yüzdeki anlamları, göz hareketlerini, duruşu, giyim kuşamı ve sesin
özelliklerini de içerir. Duygu ve düşüncelerin kelimelere dökülemediği durumlarda bir bakış,
başın dönüşü, bir jest, bir mimik binlerce kelimeden fazla anlam taşımaktadır.

Yüz bölgesi iletişimsel anlamda en sık kullanılan organların bulunması nedeniyle

önem taşır. Konuşmaya yarayan dil ve ağız, işitmek için kullanılan kulaklar, görerek
algılama için kullanılan gözler yüz bölgesinde olduğu için insanlar bilinçaltında yüze
bakarak bir iletişim kurma isteği gerçekleşmektedir. İletişimde en önemli öğe gözlerdir.
İnsan iletişiminde ve ilişkilerinde göz teması güçlü bir araç olduğundan gözler çok şeyi ifade
etmektedir.

Arkadaşlarınıza bir şey söylerken yüz yüze konuşun. Onunla aynı hizaya gelmeye
çalışın. Sizinle iş birliği yapmaya daha istekli olduğunu göreceksiniz.

Yukarıdaki metnin ana fikrine uygun iletişimin size ve arkadaşlarınıza olan katkısını
değerlendiriniz.
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………

40
 UYGULAMA FAALİYETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
İş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini alarak, aşağıda hidrolik devre kesiti verilen
devrenin devre şemasını yatay A4 kâğıdına 2/1 ölçeğinde çiziniz.
İşlem Basamakları
 İş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini alınız.
 Hidrolik ve pnömatik devre çizimlerinde
ölçek ve ölçeklendirme kurallarını
inceleyiniz.
 TS 1306, DIN 24 300 standartlarını
inceleyiniz.
 Çizim için uygun A4 kâğıdını ve çizim
gereçlerini hazırlayınız.
 Aşağıda hidrolik devre kesiti verilen
devrenin, devre şemasını ilgili hidrolik
tablolarını kullanarak ve teknik resim
kurallarına uygun olarak çiziniz.
41
Öneriler
 Çizim yapılacak ortam ve çizim
aletlerinin kullanımı ile ilgili iş sağlığı
ve güvenliği tedbirlerini almalısınız.
 Çizimi 2/1 ölçeğinde çizmeye dikkat
etmelisiniz.
 Gerekli yerlerde sembolleri
standartlara (TS 1306, DIN 24 300)
uygun olarak kullanmalısınız.
 Çizgi kalınlıklarına dikkat etmelisiniz.
 Devre çizimini ilgili hidrolik tablolara
uygun olarak çizmelisiniz.
 Çizim yapılırken çizim kâğıdının
temizliğine dikkat etmelisiniz.
 Teknik resim kâğıtlarınızı ve
aletlerinizi hazırlamalısınız.
 Teknik resim aletlerinizi temiz tutarak
çizim işi bittikten sonra temizleyerek
kaldırmalısınız.
 Hidrolik ve pnömatik devre
çizimlerinde valflerin karelerini eşit
çizmelisiniz.
 Hidrolik ve pnömatik devre
çizimlerinde silindir konumlarını yatay
çizmelisiniz.
 UYGULAMA FAALİYETİ

İş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini alarak, pnömatik perçin basma kalıbı devre

şemasını teknik resim kurallarına uyarak A4 kâğıdına 3/1 ölçeğinde çiziniz.

İşlem Basamakları Öneriler

 Teknik resim kâğıtlarınızı
ve aletlerinizi yanınızda
bulundurmalısınız.
 Teknik resim aletlerinizi
temiz tutarak çizim işi
bittikten sonra
temizleyerek
kaldırmalısınız.
 Hidrolik ve pnömatik
devre çizimlerinde
valflerin karelerini eşit
çizmelisiniz.

42
 UYGULAMA FAALİYETİ

İş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini alarak, aşağıda açık şeması verilen üç ayrı fazdan
çalıştırılan floresan lamba devresinin kapalı şemasını ilgili tabloları kullanarak ve teknik
resim kurallarına uyarak 1/1 ölçeğinde çiziniz.

İşlem Basamakları Öneriler

 Teknik resim kâğıtlarınızı

ve aletlerinizi yanınızda
bulundurmalısınız.
 Teknik resim aletlerinizi
temiz tutarak resim işi
bittikten sonra
temizleyerek
kaldırmalısınız.
 Elektrik ve elektronik
devre şemaları için şablon
almalısınız.

43
 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere cümlelerde verilen
bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.

1. ( ) Kompresör hidrolik devre elemanlarından biridir.

2. ( ) Hidrolik devre sembolleri TS 1306 ve DIN 24 300’e göre standartlaştırılmıştır.

3. ( ) Hava ile çalışan sistemlere pnömatik sistem denir.

4. ( ) Hidrolik sistemde hava, pnömatik sistemde ise akışkan kullanılır.

5. ( ) Hidrolik ile pnömatik devre elemanlarının sembolleri aynıdır.

6. ( ) Elektrik enerjisini ışık enerjisine dönüştüren aydınlatma devreleri genellikle

tesisatta kullanılan anahtarın adıyla anılır.

7. ( ) Komutatör anahtarlar elektrik enerjisini ışık enerjisine dönüştürmez.

8. ( ) Elektrik-elektronik devreler çizilirken semboller yatay ve dikey tutularak çizilir.

9. ( ) Elektronik devreler mekanik sistemlerde de kullanılır.

10. ( ) Elektronik devrelerde iletken üçgen şeklindeki sembolle ifade edilir.

11. ( ) Bedensel iletişim, yüzdeki anlamları, göz hareketlerini, duruşu, giyim kuşamı ve
sesin özelliklerini de içerir.

12. ( ) İletişimde en önemli öğe gözlerdir.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise uygulamalı teste geçiniz.

44
 UYGULAMALI TEST

İş sağlığı ve güvenliği tedbirlerini alarak, aşağıda devre şeması verilen pozitif çıkışlı
12 V 1 A regüleli güç kaynağı şemasını teknik resim kurallarına uyarak, 2:1 ölçeğinde yatay
A4 kâğıdı kullanarak çiziniz.

KONTROL LİSTESİ
Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için
Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi
değerlendiriniz.

Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır

1. Pozitif çıkışlı 12 V, 1 A regüleli güç kaynağı şeklini teknik resim
kurallarına uyarak yatay A4 kâğıdına çizdiniz mi?
2. Devre çiziminde ölçek ve ölçülendirmelere dikkat ettiniz mi?
3. Gerekli yerlerde standart semboller TS 1306, DIN 24 300
kullandınız mı?
4. Çizgileri kurallara uygun kalınlıkta çizdiniz mi?
5. Çizim yaptığınız kâğıtları temiz tuttunuz mu?
6. Devre çizimleri yaparken tabloları kullandınız mı?

DEĞERLENDİRME

Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz.

Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet
ise modül değerlendirmeye geçiniz.

45
 MODÜL DEĞERLENDİRME
MODÜL DEĞERLENDİRME
Aşağıdaki cümlelerin başında boş bırakılan parantezlere cümlelerde verilen
bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız.

1. ( ) İzometrik perspektifin açıları 30°dir.

2. ( ) Perspektifler, yapım resmi olarak kullanılır.

3. ( ) Bütün kenarların ve açıların eşit olduğu perspektif çeşidine izometrik perspektif

denir.

4. ( ) Dimetrik perspektifte çizimde kolaylık olması için pratikte 7°lik kenarlar 1:1
ölçeğinde 42°lik kenarlar 1:2 ölçeğinde çizilir.

5. ( ) Uçakçılıkta ölçüler genellikle mm cinsinden yazılır.

6. ( ) Ölçü sınır çizgisi sürekli kalın çizgisiyle çizilir.

7. ( ) Ölçü rakamları ölçü çizgisine değmeyecek şekilde 105° eğimde çizilir.

8. ( ) Ölçülendirme metotları üç gruba ayrılır.

9. ( ) Bir görünüşte ifade edilen parçaların içine yazılan rakam bize parçanın genişliğini
anlatır.

10. ( ) Tek görünüşle ifade edilen kare parçalarda ölçü önüne işareti konulmaz.

DEĞERLENDİRME

Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap

verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız.
Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki bireysel öğrenme materyaline geçmek için
öğretmeninize başvurunuz.

46
 CEVAP ANAHTARLARI

CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ–1’İN CEVAP ANAHTARI

1 D
2 D
3 Y
4 D
5 Y
6 D
7 D
8 D
9 Y
10 Y
11 D
12 D

ÖĞRENME FAALİYETİ-2’NİN CEVAP ANAHTARI

1 Y
2 D
3 D
4 Y
5 D
6 D
7 Y
8 D
9 D
10 Y
11 D
12 D

MODÜL DEĞERLENDİRMENİN CEVAP ANAHTARI

1 D
2 Y
3 D
4 D
5 D
6 Y
7 Y
8 D
9 Y
10 Y

47
 KAYNAKÇA

KAYNAKÇA
 BALCI Vecdi, Ramazan ŞENSOY, Teknik ve Meslek Resim, Beta Basım
Yayın, İstanbul, 1997.
 DEMİRTAŞ Fayık, Hidrolik ve Pnömatik, Demirtaş Yayıncılık, Ankara,
1992.
 FESTO, Pneumatic Applications Examples, FESTO Didactic, Germany, 1996.
 HİDROSER, Hidrolik-Pnömatik Ekipmanları, Hidroser Yayınları, Ankara,
1995.
 HÜRER S.Ali, Teknik ve Meslek Resmi, MEB Yayınları, Ankara, 2003.
 KÜÇÜK Mehmet, Hidrolik ve Pnömatik, MEB Yayınları, İstanbul, 2003.
 KÜÇÜK Mehmet, Teknik Resim, MEB Yayınları, Ankara, 2003.
 MANNESMAN Rexroth, Pneumatic, Hannover Germany, 1991.
 ÖZATA Hikmet, H.Refik PEYNİRCİ, Temel Elektronik, MEB Yayınları,
Ankara, 2002.
 ÖZÇİLİNGİR Nail, İ. Zeki ŞEN, Teknik Resim, Deha Yayınevi, İstanbul,
2002.
 http://slideplayer.biz.tr/slide/9122728/(Erişim Tarihi: 21.07.2017/ 10.50)

48