Mehmet Can Ünal

92200002402

BİLİMDE ETİK TAVRIN STANDARTLARI

Resnik, bu bölümde bilim etiği araştırmalarının farklı yönlerine uygulanan on iki
ilkeyi anlatmıştır:

A-Dürüstlük
Bilim insanlarının araştırmaları ve yayımları sırasında nesnel, tarafsız ve dürüst
olmaları gerekir. Dürüstlük bilimde güveni getirir. Sonuçları istediği gibi göstermek adına ya
da fon kazanmak için yapılan kırpma, bulandırma ya da uydurma etik davranış standartlarına
uymaz. Resnik dürüstlük ilkesi içerisinde yalanı ve hatayı iki ayrı kavram olarak
değerlendirmiştir. Dikkatsizlikle yapılan hataların telafi edilebileceğini ama sahtekarlığın
affedilemeyeceğini dile getirmiştir.

B- Dikkat
Resnik, dikkatsizliği daha önce de belirttiği gibi sahtekarlıktan ayrı tutmuştur; ama
yine de dikkatsizliğin bilimin gelişiminde büyük bir engel olabileceğini dile getirmektedir. Bir
bilim insanı başka birinin çalışmasının sonuçlarına ihtiyaç duyduğunda o bilim insanına
güvenir; çünkü tüm araştırmaları, deneyleri doğrulamak için tekrarlanmak büyük bir zaman
kaybıdır. Hatalar bilimde kasıtlı bir davranış olarak görülmese de çok ciddi sonuçlar
doğurabilecek bir durum oluşturur. Hataların telafisi konusunda bilimin kendini kontrol
mekanizması çok işlevseldir. Hakemlik sistemi, sonuçların açık olması ve tartışılması
hataların geri dönmesini sağlayabilir. Tabi ki bu sistem iyi işlediğinde gerçekleşebilir.

C-Açıklık
Resnik, bilim insanlarının tüm çalışmalarını açıkça sunmaları ve eleştiriye açık
olmaları gerektiğini söylemiştir. Açıklık ilkesinin bilimin gelişmesine katkı sunacağını ve
halkın güvenini artıracağını belirtmiştir. Açıkça tartışılan bilimsel araştırmalar bilim insanları
arasındaki güveni artırır, kaynakların doğru kullanımını ya da paylaşımını sağlar, bilimsel
bilginin dogmatik olmasını engeller.
Bilim insanları bazı durumlarda açık olmak istemeyebilirler. İtibarlarını korumak için
ya da maddi kazanç sağlamak için deney ve araştırma aşamalarının gizli kalmasını
isteyebilirler. Çalışma tamamlanınca gizlemek için neden kalmaz. Resnik, bilim insanlarının
bu kişisel çıkarlarının da bilimin gelişmesine katkı sağlayacağını söylemiştir. Ödüllendirme
sisteminin bilim insanı için itici güç olabileceğini vurgulamıştır.
Açıklık ilkesi sanayi ya da askeri alanda çalışan bilim insanları için geçerli
olmayabilir.

D-Özgürlük
 Özgürlük ortamı bilimin taraflı, durağan ve dogmatik olmasını engeller. Eski bilgilerin
tartışılmasını, yeni sonuçlar elde edilmesini sağlar. Yaratıcılığı besler. Bilim otoriter tavrın
altında gelişemez.
Resnik, bazı bilim insanlarının özgürlüklere küçük sınırlamalar getirilmesi gerektiğini
savunabileceklerinden bahsetmiştir. Başkasının hak ve özgürlüklerine zarar verilmesinin
engellenmesi gerekçesine dayanmaktadır. Ahlaki standartlar çerçevesindedir. İnsanların ve
hayvanların denek olarak kullanımında kısıtlamaların olması örnek olarak verilebilir. Aynı
zamanda araştırmacıların aldıkları fonların kesilmesi de kısıtlayıcı olabilir; fakat resnik, tek
bir projenin fon alamamasının bilimsel araştırmaları engellemeyeceğini savunmaktadır.

E- Onur Payı
Resnik, onur payı vermenin adil olduğu sürece bilimde ilerlemeyi, motivasyonu
artıracağına inanmaktadır. Kişi araştırmanın sorumluluğunu üstleniyorsa onur payı almalıdır
der. İntihal ve fahri yazarlığın onur payı almada etiğe aykırı davranışlar olduğunu belirtmiştir.
İntihalin sahtekarlık olduğunu söylemiştir. Fahri yazarlık ise araştırmaya katkısı olmayan
kişilerin adının yazılması ile gerçekleşmektedir.

F- Eğitim
Rsnik, bilim insanlarının hem geleceğin araştırmacılarını, bilim insanlarını hem de
halkı eğitmekle yükümlü olduklarını belirtmiştir.

G-Toplumsal Sorumluluk
Resnik, bilim insanlarının topluma karşı sorumlu olduklarını dile getirmiştir. Toplum
yararına çalışmaları, onları bilgilendirmeleri ve bilimi güvenilir kılmaları beklenir. Bunu
yaparken dikkatli olmaları gerekir. Örneğin; erken yapılan açıklamalar kötü sonuçlar
doğurabilir. Yeterince test edilmemiş bir ilaç sağlığa zarar verir ve bilim insanın toplum
gözünde güvenilirliğini sarsar.

H-Yasallık
Resnik, bilim insanlarının yasalara uymasının etik ve ahlaki bir zorunluluk olduğunu
söylemiştir. Yasalar, tehlikeli ve kontrole tabi maddelerin kullanımı, insan ve hayvanların
kullanımı, atık maddeler, çalışma alanlarının kiralanması, fonların ayrılması, telif hakkı ve
patentler için geçerli olabilir. Resnik bu durumun da diğer ilkelerde olduğu gibi istisnaları
olabileceğini söylemektedir. Örneğin; Orta Çağ Avrupas’nda insanların bedenlerini teşhir
etmeleri yasaklandığı için anatomi ile ilgilenen birinin gizli çalışması ve yasaları çiğnemesi
gerekmiştir.

I- Fırsat
Resnik, bilimde herkese eşit derecede fırsat verilmesi gerektiğini savunmuştur. Din,
dil, ırk, cinsiyet gibi ayrımların yapılmaması gerektiğini söylemektedir. Terfi ve ödül alma
gibi konularda kıdemin ön planda olmasını yanlış olarak değerlendirmektedir.

J- Karşılıklı Saygı
 Resnik, bilim insanlarının fiziksel ve psikolojik olarak birbirlerine zarar vermemeleri,
kişisel sırlara saygı göstermeleri, birbirlerinin deneylerine ya da deney sonuçlarına müdahale
etmemeleri gerektiğini belirtmiştir.

K-Verimlilik
Resnik, bilim insanlarının kaynaklarını israf etmeden verimli kullanmasının etik bir
davranış standardı olduğunu söylemektedir. Ayrıca bir makalede yayınlanabilecek bir
konunun dört ila beş makaleye bölünmesini ya da küçük değişikliklerle aynı sonuçların farklı
yerlerde yayımlanmasını da bilimsel kaynakları israf etmek olarak değerlendirmektedir.

L- Deneklere Saygı
Bilim insanlarının insan deneklerinin de hayvan deneklerinin de haklarının
çiğnenmemesi gerektiğini söylemektedir. Aksi davranışlar etik dışı olarak değerlendirilmiştir.
Bu durumu koruyan yasalar mevcuttur.

M- Son Sözler
Resnik, yukarıda belirttiği ilkelerin davranış normları olduğunu ve deneysel gözlemle
oluşturduğunu belirtmiştir.
Savunduğu ilkelerin modern, kapitalist, demokratik Batı toplumlarını rol model
aldığını, bu nedenle bazı yerlerde uygulanamayabileceğini söylemektedir. Yine de dürüstlük
gibi bazı ilkelerin hiçbir şart altında değişmeyeceğini savunmaktadır.
Yukarıda belirttiği ilkelerin bir kısmı kişiler için, bir kısmı kurumlar için, bazı
durumlarda her ikisi için geçerlidir.
Bazı durumlarda ilkeler çatışabilir. Bu durumda Resnik’in daha önce de belirttiği gibi
ahlaki değerlere öncelik vermek gerekebilir.
İlkeler genel ifadelerden oluşmaktadır. Bu nedenle farklı bilim dalları tarafından farklı
şekilde yorumlanabilir. Bilim dallarının farklı olması Resnik’e göre ortak davranış standardı
oluşturmak için yapılan çalışmalara engel değildir.