APXITEKΤΩΝ

APXITEKΤΩΝ
Τ ι μ η τ ι κ ό ς τ ό μ ο ς γ ι α το ν K A Θ ΗΓΗ Τ Η
Τ ι μ η τ ι κ ό ς τ ό μ ο ς γ ι α το ν K A Θ ΗΓΗ Τ Η

Μ α ν όλ η Κ ορ ρ έ
Μανόλη Κορρέ

Επιμέλεια

Κωστασ Ζάμπας
Β α σ ι λ η σ Λ α μ π ρ ι ν ο υ δ άκ η ς
Ευαγγελια Σημαντώνη-Μπουρνιά
Aenne Ohnesorg

ISBN 978 960 204 353 0

Μ ΕΛΙΣΣΑ Εκ δ οτ ι κ ό ς Οίκο ς Μ ΕΛΙΣΣΑ

0_Mpouras7 K E:Layout 1 10/06/2016 2:55 ΜΜ Page 1

ΑΡΧΙΤΕΚ ΤΩΝ
ΤΙΜΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗ

ΜΑΝΟΛΗ ΚΟΡΡΕ

HONORARY VOLUME FOR PROFESSOR

MANOLIS KORRES
0_Mpouras7 K E:Layout 1 10/06/2016 2:55 ΜΜ Page 3

Α Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ω Ν
ΤΙΜΗΤΙΚΟΣ ΤΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗ
ΜΑΝΟΛΗ ΚΟΡΡΕ

HONORARY VOLUME FOR PROFESSOR

MANOLIS KORRES

ΕΠΙΜEΛΕΙΑ / EDITING

Κ ΩΣΤΑΣ Ζ ΑΜΠΑΣ / C OSTAS Z AMBAS

Β ΑΣΙΛΗΣ Λ ΑΜΠΡΙΝΟΥΔΑΚΗΣ / V ASSILIS L AMBRINOUDAKIS
Ε YΑΓΓΕΛΙΑ Σ ΗΜΑΝΤΩΝΗ -Μ ΠΟΥΡΝΙΑ / E VANGELIA S IMANTONI -B OURNIA
Α ΕΝΝΕ O HNESORG

ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΜΕΛΙΣΣΑ / MELISSA PUBLISHING HOUSE

0_Mpouras7 K E:Layout 1 10/06/2016 2:55 ΜΜ Page 6

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ / TABLE OF CONTENTS

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 09 Ο ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΣΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΓΛΥΠΤΑ

FOREWORD 11 ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ ΚΑΙ Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ
ΤΟΥ ΑΙΓΥΠΤΙΑΚΟΥ ΜΠΛΕ
ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ ΜΑΝΟΛΗ ΚΟΡΡΕ /
Εύη Παπακωνσταντίνου 115
PUBLICATIONS BY MANOLIS KORRES 13
Ο ΜΑΝΟΛΗΣ ΚΟΡΡΕΣ ΣΤΟΝ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΠΛΕΥΡΙΚΩΝ ΤΟΙΧΩΝ
ΤΟΥ ΣΗΚΟΥ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΟΣ
Χαράλαμπος Μπούρας 19
Κατερίνα Παράσχη 123
ΓΙΑ ΤΟΝ ΜΑΝΟΛΗ
Έβη Τουλούπα 25 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΥΛΙΩΝ ΣΤΟ ΔΥΤΙΚΟ ΑΚΡΟ
ΤΗΣ ΝΟΤΙΑΣ ΠΤΕΡΥΓΑΣ ΤΩΝ ΠΡΟΠΥΛΑΙΩΝ
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΒΔ ΚΤΗΡΙΟΥ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΑΚΡΟΠΟΛΗ.
Τάσος Τανούλας 133
ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΡΟΤΑΣΗ
Πάνος Βαλαβάνης 27 ΜΟΝΟΜΑΧΙΑ ΕΡΕΧΘΕΩΣ ΚΑΙ ΕΥΜΟΛΠΟΥ. ΕΝΑ ΒΑΘΡΟ
DIE MITTELGRUPPE IM PARTHENON OSTGIEBEL. ΑΝΑΘΗΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ ΚΑΙ Η ΥΔΡΙΑ ΤΗΣ ΠΕΛΛΑΣ
Μιχάλης Τιβέριος 143
EINE REKONSTRUKTION AUF DER GRUNDLAGE DER
GIEBELBODENSPUREN PARTHENONFRIES UND PTERONDECKE
Immo Beyer 33 Burkhardt Wesenberg 153

ARCHAISCHE SPHINGEN-FRAGMENTE AUS MARMOR A SHORT HISTORY OF THE ATHENIAN AGORAI

VON DER ATHENER AKROPOLIS Riccardo Di Cesare 163
Peter Danner - Aenne Ohnesorg 47 ΣΥΝΗΘΗΣ ΚΑΙ ΙΔΙΟΤΥΠΗ ΧΡΗΣΗ ΑΡΧΑΙΩΝ ΚΑΙ ΡΩΜΑΪΚΩΝ
EΙΝ MARMORFRAGMENT VOM VORPARTHENON UND ΣΠΟΛIΩΝ ΣΤΟ ΚΑΘΟΛΙΚO ΤΗΣ Ι. ΜΟΝΗΣ ΔΑΦΝΙΟΥ
DER BAUKONTRAKT VOM ZEUSTEMPEL IN LEBADEIA Νίκος Δεληνικόλας - Ανδρονίκη Μιλτιάδου-Fezans -
Erik Hansen 59 Ειρήνη Δουδούμη 175

ΟΙ ΑΝΑΣΤΗΛΩΤΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΠΟΛΗ Ο «ΑΡΧΑΪΚΟΣ» ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΣΤΟ ΙΕΡΟ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΣΜΑ: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ, ΣΤΗ Ν. ΚΛΙΤΥ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ ΑΘΗΝΩΝ

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΣΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΟΥ ΧΑΡΤΗ Μαρία Μαγνήσαλη 185
ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ ΟΙ ΤΥΧΕΣ ΕΝΟΣ ΚΛΑΣΙΚΟΥ ΝΑΟΥ ΣΤΗ ΝΕΩΤΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ:
Μαρία Ιωαννίδου 65 Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ «ΟΛΟΣΧΕΡΗ» ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗ

Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΟΡΘΟΣΤΑΤΩΝ ΤΟΥ ΣΗΚΟΥ ΤΟΥ ΘΗΣΕΙΟΥ» ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ

ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ Φανή Μαλλούχου-Tufano 195

Λένα Λαμπρινού 77 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗΣ
ΕΝΑΣ ΓΡΙΦΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΔΥΤΙΚΟ ΑΕΤΩΜΑ ΤΟΥ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑ: ΤΟΥ ΑΓΑΛΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΣΤΟ ΧΟΡΗΓΙΚΟ ΜΝΗΜΕΙΟ

ΟΙ ΣΤΡΕΠΤΟΣΥΝΔΕΣΜΟΙ ΣΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΔΟΜΗΣΗΣ ΤΟΥ ΘΡΑΣΥΛΛΟΥ

ΤΟΥ ΤΥΜΠΑΝΟΥ Κωνσταντίνος Μπολέτης 205

Bασιλεία Μανιδάκη 87 HERODES ATTICUS’ ATHENIAN CARYATIDS
Ὡς ἂν ὁ ἀρχιτέκτων κελεύηι. Ο ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ Olga Palagia 217
ΤΩΝ AΘΗΝΩΝ ΤῸΝ 5Ο ΚΑΙ 4Ο ΑI. Π.Χ.
Άγγελος Π. Ματθαίου 99
0_Mpouras7 K E:Layout 1 10/06/2016 2:55 ΜΜ Page 7

ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΕΩΣ: Η ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗ Ο ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΟΧΝΗΣ ΛΗΜΝΟΥ
ΤΩΝ ΑΝΑΛΗΜΜΑΤΩΝ ΤΩΝ ΠΑΡΟΔΩΝ ΚΑΙ ΤΑ ΝΕΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Αlberto G. Benvenuti 383
Αθηνά Σαμαρά - Χριστίνα Παπασταμάτη-Φον Μοοκ 225 Ο ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΛΙΝΔΙΑΣ ΑΘΗΝΑΣ. Η ΤΑΥΤΙΣΗ ΤΟΥ ΚΑΤΩΦΛΙΟΥ
SOME CAMERA IMAGES OF ATHENS AND THE MONUMENTS ΚΑΙ Η ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΟΥ ΣΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ
FROM THE EARLY 19TH CENTURY Βασιλική Ελευθερίου 389
Richard Tomlinson 237 LES ENTRÉES DU SANCTUAIRE D’APOLLON À DÉLOS
ΤO ΔΑΠΕΔΟ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ Roland Étienne 397
Massimo Vitti 243 MARMOR VON PAROS, WEITERE FRAGEN
Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΣΚΛΗΠΙΟΥ ΣΤΟ ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. Wolf-Dieter Heilmeyer 405
ΑΝΙΧΝΕΥΟΝΤΑΣ ΤΙΣ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΕΝΟΣ H ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΟΙΚΟΔΟΜΗΜΑΤΟΣ Δ ΣΤΗΝ ΑΓΟΡΑ
ΧΑΜΕΝΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΑΝΔΡΟΥ
Ροζαλία Χριστοδουλοπούλου 253 Χρύσανθος Κανελλόπουλος
ΔΥΟ ΑΡΧΑΙΟΙ ΠΥΡΓΟΙ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ. Ο ΠΥΡΓΟΣ Λυδία Παλαιοκρασσά-Κόπιτσα 413
ΤΟΥ ΒΑΡΝΑΒΑ ΚΑΙ Ο ΠΥΡΓΟΣ ΤΟΥ ΘΟΡΙΚΟΥ DIE RÖMISCHE ERNEUERUNG DES GROSSEN ALTARES
Άννα Αποστόλου 263 DER HERA VON SAMOS
ΒΡΑΥΡΩΝΟΘΕΝ Hermann J. Kienast 423
† Γιώργος Δεσπίνης 273 EINE RICHTPLATTE AUF PAROS
A NEW CLASS OF ANATHEMATA Martin Lambertz - Klaus Müller 429
Maria Chiara Monaco 279 NEW DATA ON THE GYMNASION OF PAIDES IN KOS
Ο ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΠΥΡΓΟΣ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΦΡΟΥΡΙΟΥ Monica Livadiotti 435
ΤΩΝ ΑΙΓΟΣΘΕΝΩΝ ΕNA ΔΗΜΟΣΙΟ ΚΤΗΡΙΟ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ
Αλίκη Μηλιώτη 285 ΣΤΗΝ ΚΥΘΝΟ
ΠΡΩΙΜΑ ΔΩΡΙΚΑ ΚΙΟΝΟΚΡΑΝΑ ΑΠΟ ΤΗ ΛΑΚΩΝΙΑ Αλέξανδρος Μαζαράκης Αινιάν 445
Γεωργία Κοκκορού-Αλευρά 295 ΝΕΕΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΓΡΑΦΙΚΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ
ΕΠΙΔΑΥΡΙΕΣ ΣΙΜΕΣ. ΣΥΝΑΝΗΚΟΝΤΑ ΘΡΑΥΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΥΡΓΟ Σ’ΤΟ ΧΩΡΙΟ - ΑΓΙΑ ΤΡΙΑΔΑ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΕΡΑΜΩΣΗ ΤΗΣ ΘΟΛΟΥ ΑΡΚΕΣΙΝΗΣ ΑΜΟΡΓΟΥ
Γιούλη Αναστασιάδου 303 Λίλα Ι. Μαραγκού 459
EINE ‚SCHAUZEICHNUNG’ DES APOLLONTEMPELS VON O ΑΡΧΑΙΟΣ ΠΥΡΓΟΣ ΣΤΗΝ ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΝΑ ΚΕΑΣ.
BASSAE VON CARL HALLER VON HALLERSTEIN? ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
BAUFORSCHUNG AN EINEM BLATT VÉLINPAPIER Δήμητρα Μαυροκορδάτου 475
Ηansgeorg Bankel 313 ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ ΤΗΣ ΚΑΡΘΑΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΕΑ.
STATUE BASES IN ALTAR FORM: ΑN EXAMPLE FROM MESSENE ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΣΗΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗΣ
Jim J. Coulton 323 Ευαγγελία Σημαντώνη-Μπουρνιά -
ΕΝΑ ΕΛΑΧΙΣΤΑ ΠΡΟΣΕΓΜΕΝΟ ΑΓΑΛΜΑ ΤΟΥ ΗΡΑΚΛΗ Τάνια Πανάγου 487
Άγγελος Δεληβορριάς 331 H ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΟΧΥΡΩΣΗ ΤΟΥ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΥ ΜΟΛΟΥ
FOR A RECONSTRUCTION OF THE “ROUND BUILDING” ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΛΙΜΕΝΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΤΗΣ ΡΟΔΟΥ

AT SPARTA AS THE SKIAS Κατερίνα Μανούσου-Ντέλλα 499

Emanuele Greco - Ottavia Voza 343 THE ROLE OF CYCLADIC WORKSHOPS IN LATE ARCHAIC
ΝΕΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΧΩΡΟΥΣ ΣΥΜΠΟΣΙΩΝ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ARCHITECTURAL CHANGE
ΠΤΕΡΥΓΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΔΥΝΑΜΟΥ ΚΤΗΡΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ Giorgio Rocco 507
Σίσσυ Κυριάκη 351 TO MΟΝΟΝ ΤΗΣ ZΩΗΣ ΜΟΥ AΡΧΑΙΟΚΑΠΗΛΙΚΟΝ AΤΟΠΗΜΑ
ΤΟ ΜΥΚΗΝΑΪΚΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ ΕΚΤΡΟΠΗΣ ΤΟΥ ΡΕΜΑΤΟΣ Δημήτρης Φιλιππίδης 517
ΤΗΣ ΤΙΡΥΝΘΟΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΗ
Θεμιστοκλής Μπιλής 361 ΤΩΝ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΩΝ ΤΑΦΩΝ

ΚΡΗΝΗ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΠΙΔΑΥΡΟ Κώστας Ζάμπας 527

Βασίλης Λαμπρινουδάκης, Ευάγγελος Καζολιάς,
Λουκάς Ζώνας 369
0_Mpouras7 K E:Layout 1 10/06/2016 2:55 ΜΜ Page 8

THE STADIUM OF ACTIAN NICOPOLIS: OBSERVATIONS ΤHE ARRIVAL OF THE GREEK MONUMENTAL ORDERS
ON DATING AND ARCHITECTURAL EVOLUTION AND THE AUTO-DIDACT POLYMATH ARCHITECT
Konstantinos L. Zachos 541 Thomas Noble Howe 629
GAB ES IN DER FRÜHPHASE DES ARCHAISCHEN TEMPELBAUS Ο ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΤΑΞΙΔΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ
KANNELIERTE HOLZSÄULEN? Πέτρος Γ. Θέμελης 637
Nils Hellner 555 REFLECTIONS ON INTERPRETATION AND THE ORIGINS
ΑΡΧΑΙΕΣ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΚΕΣ ΟΧΥΡΩΣΕΙΣ. ΥΛΙΚΑ ΤΕΚΜΗΡΙΑ OF THE DORIC FRIEZE
ΚΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ Mark Wilson Jones 645
Γεράσιμος Θωμάς 569 WILHELM DÖRPFELD UND DIE BÜHNENFRAGE
BASTIONEN ZUM SCHUTZ VON HÄFEN IN SPÄTKLASSISCHEN Martin Kreeb 659
STÄDTEN IONIENS LIFTING IN ΑRCHAIC GREEK CONSTRUCTION
Wolfram Hoepfner 579 Stephen G. Miller 671
LE TEMPLE D’APOLLON MIS EN CHANTIER À CLAROS GREEK ARCHITECTURE AND THE ATTIC CUP
À LA FIN DU IVe S. AV. J.-C. Takashi Seki 677
Jean-Charles Moretti - Nicolas Bresch -
ΜΕΤΑΤΡΟΠΕΣ ΥΔΡΟΔΥΝΑΜΙΚΗΣ, ΑΙΟΛΙΚΗΣ ΚΑΙ
Jean-Jacques Malmary 585
ΘΕΡΜΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΕ ΚΙΝΗΤΙΚΗ, ΚΑΤΑ
DER SOG. POSEIDONTEMPEL IN PAESTUM. VERWIRRENDE ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗ ΕΠΟΧΗ
NEUIGKEITEN VON EINER IKONE DER GRIECHISCHEN Θεοδόσης Π. Τάσιος 685
ARCHITEKTUR
SURVEY OF HISTORICAL HERITAGE IN THE ERA OF
Dieter Mertens 601
COMPUTERS: A MATTER OF AIMS AND METHODOLOGY
A BATTLE OF GIANTS: SELINUS AND AKRAGAS BUILDING Paolo Vitti 693
TEMPLES
Erik Østby 611
TABULA GRATULATORIA 701
L’IDENTIFICATION ET L’INTERPRÉTATION D’UNE
CONSTRUCTION GRECQUE, UNE QUESTION DE TEMPS ?
Marie-Christine Hellmann 619
16_Magnisali7 K E:Layout 1 10/06/2016 11:49 ΠΜ Page 185
Ο «ΑΡΧΑΪΚΟΣ» ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΣΤΟ ΙΕΡΟ
ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ ΣΤΗ Ν. ΚΛΙΤΥ ΤΗΣ ΑΚΡΟΠΟΛΕΩΣ ΑΘΗΝΩΝ
ΜΑΡΙΑ ΜΑΓΝΗΣΑΛΗ
ντικείμενο του άρθρου αποτελεί ο αρχαιότερος ναός
Α του Διονύσου1, το ερείπιο του οποίου βρίσκεται νότια
του Διονυσιακού θεάτρου2 (εικ. 1). Ο ναός χρονολογείται
την αρχαϊκή εποχή3. Το μνημείο αυτό, όπως άλλωστε και
το ευρύτερο μνημειακό σύνολο περί την Ακρόπολη των
Αθηνών, έχει απασχολήσει έντονα τον Μ. Κορρέ4.
Στο άρθρο παρουσιάζεται ένας νέος προβληματισμός
για τη γραφική αποκατάσταση του μνημείου, βασισμένος
στη μελέτη τόσο του ιστάμενου ερειπίου όσο και των διά-
σπαρτων αρχιτεκτονικών μελών. Με τον τρόπο αυτό επι-
χειρείται να ενταχθούν τα παραπάνω στοιχεία σε ένα αρ-
χιτεκτονικό σύνολο.
Η υπερτοπική και διαχρονική ακτινοβολία του χώρου
σχετίζεται με ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα του
αρχαίου ελληνικού πνεύματος, τη γένεση και την εξέλιξη
του αρχαίου δράματος. Το Διονυσιακό θέατρο ήταν ο χώ-
ρος στον οποίο παρουσιάστηκαν τα έργα της αρχαίας
δραματουργίας στο πλαίσιο των λατρευτικών εκδηλώσε-
ων προς τιμήν του Διονύσου. Η λατρεία αυτή, όπως και
κάθε λατρεία, είχε ως κέντρο τον οίκο του θεού, τον ναό,
και το θέατρο αποτελούσε ένα ακόμα χρηστικό κτήριο
του τεμένους.
Η μεγάλη σημασία του πρώτου ναού του ιερού είναι
ήδη από την αρχαιότητα αποτυπωμένη στον χώρο, όπως
γίνεται αντιληπτό από τον τρόπο που τον περιέβαλλαν τα
μεταγενέστερα οικοδομικά προγράμματα της αρχαιότη-
1. Το άρθρο αποτελεί περαιτέρω επεξεργασία υλικού μεταπτυχιακής
εργασίας της γράφουσας, στο πλαίσιο του ΔΠΜΣ του Ε.Μ.Π. Θερ-
μές ευχαριστίες εκφράζονται στον καθηγητή κ. Μ. Κορρέ για τη δυ-
νατότητα μελέτης του μνημείου και την εμπιστοσύνη του καθώς και
τον τότε διευθυντή της Α΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών
Αρχαιοτήτων κ. Α. Μάντη για την άδεια της μελέτης. Ιδιαίτερες ευ-
χαριστίες εκφράζονται στον συνεργάτη μου Θ. Μπιλή.
2. Πληροφορίες για το θέατρο και την εξέλιξή του στον χρόνο βλ.
CAMP 2001, 145. Σχετική βιβλιογραφία γενικά για το θέατρο, μέ-
χρι τη δεκαετία του 1970 στο TRAVLOS 1971, 539.
3. DÖRPFELD - REISCH 1896, 15.
4. Βλ. εκθέσεις πεπραγμένων στο Αρχαιολογικό Δελτίο: ΚΟΡΡΕΣ 1980·
ΚΟΡΡΕΣ 1982· ΚΟΡΡΕΣ 1983.
185
τας5. Ο ναός, παρά το μικρό του μέγεθος, αποτελούσε ένα
ισχυρό δεδομένο για την ανάπτυξη των μεγάλων οικοδο-
μημάτων της ελληνιστικής εποχής6. Όταν οι ανάγκες του
ιερού είχαν διευρυνθεί ανεγέρθηκε νέος ναός νοτιότερα,
ενώ ο αρχαιότερος συνέχισε να λειτουργεί παράλληλα με
τον νεότερο. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι συνυπάρχουν οι
δύο ναοί, ο καθένας με το δικό του λατρευτικό άγαλμα7.
Τα κατάλοιπα του σωζόμενου τμήματος του θεμελίου
βρέθηκαν κατά το μεγάλο ανασκαφικό πρόγραμμα στην
περιοχή του θεάτρου μετά τα μέσα του 19ου αι. Η απο-
σπασματική διατήρηση του ναού και μάλιστα η κακή κα-
τάσταση διατήρησης των λιγοστών μελών του (εικ. 2)
προκαλούν δυσκολίες στην απόδοση όχι μόνο των λεπτο-
μερειών του αλλά και του συνόλου της μορφής του. Τα
υλικά τεκμήρια, που επιβίωσαν στον χρόνο, είτε επί τόπου
είτε διάσπαρτα, αποτελούν ένα από πολλές απόψεις αμ-
φιλεγόμενο σύνολο. Για παράδειγμα, σχετικά με τον συγ-
κεκριμένο ναό, υπάρχει από παλιά προβληματισμός για
την τυπολογία του (εικ. 3). Όσοι μελετητές ασχολήθηκαν
στο παρελθόν με το θέμα άλλοτε προτείνουν δίστυλο εν
παραστάσι (Dörpfeld, Dinsmoor8) και άλλοτε τετράστυλο
πρόστυλο (Κορρές)9.
Στον ναό του Διονύσου, παρά το μικρό του μέγεθος,
χρησιμοποιήθηκαν ποικίλα υλικά. Η ποικιλία αυτή είναι
ενδεικτική μιας εποχής ρευστής ακόμη ως προς την απο-
κρυστάλλωση της αρχιτεκτονικής έκφρασης και της κατα-
5. FIECHTER 1935, εικ. 29-30 και πίν. 16-23.
6. FIECHTER 1935, 12.
7. ΠΑΠΑΧΑΤΖΗΣ 2002, 20, 3.
8. DINSMOOR 1973, 89.
9. Βλ. ΚΟΡΡΕΣ 1996β, 10 και σχέδ. 1, μνημείο με αύξοντα αριθμό 29.
Στην Ακρόπολη της Αθήνας παρατηρείται το εξής φαινόμενο: οι
προστάσεις των σηκών είναι πρόστυλες, σε αντίθεση με αυτό που
παρατηρείται σε ναούς κάτω από την Ακρόπολη, όπου οι προστά-
σεις των σηκών είναι εν παραστάσι, όπως στον ναό του Ηφαίστου
στην Αγορά της Αθήνας και τον αρχαίο ναό της Αθηνάς στην
Ακρόπολη (συμβολή Μ. Κορρέ). Σε αντιδιαστολή, στο σχέδιο
απεικόνισης του ίδιου μνημειακού συνόλου της Ακρόπολης με τον
ναό του Διονύσου «εν παραστάσι», ΤΡΑΥΛΟΣ 1993, 109, εικ. 63.
16_Magnisali7 K E:Layout 1 10/06/2016 11:49 ΠΜ Page 186
Μ ΑΡ ΙΑ
Εικ. 1. Ναός του Διονύσου. Κάτοψη του σωζόμενου τμήματος του θε-
μελίου.
Εικ. 2. Ναός του Διονύσου. Άποψη υπάρχουσας κατάστασης.
σκευαστικής αυστηρότητας. Ενδεικτικά, τέσσερα είδη λί-
θων10 χρησιμοποιήθηκαν ως εξής: Στο θεμέλιο ασβεστόλι-
θος και λατυποπαγής λίθος από τον λόφο της Ακρόπολης,
στην κρηπίδα λίθος Καρά11 (ροδόχρους λίθος με φλεβώ-
σεις), στις βαθμίδες καλοδιαλεγμένος ασβεστόλιθος Ακρό-
πολης, στους κίονες, τα επιστύλια και τα τρίγλυφα πωρόλι-
θος, πιθανώς αιγινίτης, στις μετόπες και στα καταέτια γείσα
και στα αετωματικά γλυπτά παριανό μάρμαρο12. Σε διάφο-
10. DÖRPFELD - REISCH 1896, 15 αναφερόμενος στο ερείπιο του ναού
‘«...Diese drei verschiedenen Bausteine finden sich bei allen bischer
bekannten vorpersischen Bauwerken in Athen, sodass auch unser
Bau spatestens aus dem VI. Jahrhundert stammen wird...».
11. ΚΟΡΡΕΣ 1980, 14.
12. ΜΠΟΥΡΑΣ 1981, 156. Η χρήση μαρμάρου γινόταν σε μέρη που
ήταν περισσότερο εκτεθειμένα στη βροχή ή που δέχονταν γλυπτά.
ΜΑ ΓΝ ΗΣΑΛΗ
Εικ. 3. Ναός του Διονύσου. Οι δύο εκδοχές για την κάτοψη του ναού,
τετράστυλος πρόστυλος και δίστυλος εν παραστάσι.
ρα άλλα μέρη του κτηρίου χρησιμοποιήθηκαν: ασβεστεπί-
χρισμα για την προστασία των πώρινων μελών, σίδηρος και
μόλυβδος στους συνδέσμους και, τέλος, ξύλο στους πόλους,
τα εμπόλια και πιθανώς στην κατασκευή της στέγης. Είναι
εντυπωσιακή η ακριβής αντιστοιχία αυτής της ποικιλίας
των υλικών13 όσο και η διαμόρφωση των όψεων των λίθων
της κρηπίδας με εκείνη του Προπαρθενώνος14. Το φαινό-
μενο της χρήσης πολλών υλικών, η εμφατική παρουσία του
13. DINSMOOR 1973, 90· GRUBEN 1966, 154.
14. ΚΟΡΡΕΣ 1980, 14 «...Διαφέρουν στο ότι η όψη τους δεν είναι απλή
επίπεδη, αλλά είναι διαβαθμισμένη με άπεργα, περιτένειες και
υποτομή σε δύο κύρια επίπεδα, κατά τρόπο που συγγενεύει προς
τα αντίστοιχα αρχιτεκτονικά μέλη του Προπαρθενώνος...»· ΚΟΡ-
ΡΕΣ 1996α, εικ. 8.
186
16_Magnisali7 K E:Layout 1 10/06/2016 11:49 ΠΜ Page 187

Ο «Α ΡΧ Α Ϊ ΚΟΣ » Ν Α ΟΣ Τ Ο Υ ΔΙΟ Ν ΥΣΟ Υ ΣΤ Ο ΙΕΡ Ο Τ Ο Υ ΔΙΟ Ν ΥΣΟ Υ

Σ Τ Η Ν . Κ ΛΙΤ Υ Τ ΗΣ ΑΚΡ Ο ΠΟ ΛΕΩΣ ΑΘ ΗΝ ΩΝ

πωρόλιθου, η περιορισμένη χρήση του μαρμάρου που εισά-

γεται από την Πάρο και η χρήση ζητάμορφων συνδέσμων
είναι χαρακτηριστικά της εποχής του 6ου αι. π.Χ.15
Από το θεμέλιο σώζεται μόνο η βορειοδυτική του γω-
νία (εικ. 1), σε μήκος 3,00 μ. στη δυτική πλευρά και σε μή-
κος 9,00 μ. στη βόρεια πλευρά, στην οποία παρατηρείται
και η γένεση του εγκάρσιου θεμελίου που αποδίδεται στον
θυραίο τοίχο. Το σπάραγμα αυτό δεν προσφέρει τη δυνα-
τότητα άμεσης κατανόησης ούτε του γενικού πλάτους ού-
τε του γενικού μήκους του ναού.
Η άνω επιφάνεια του θεμελίου, η ευθυντηρία, διαμορ-
φώνει την επιφάνεια έδρασης του ναού και είναι κτισμένη
με μεγάλη ακρίβεια. Φέρει πλήθος ιχνών, η ερμηνεία των
οποίων δίνει στοιχεία τόσο για το ίδιο το μνημείο όσο και
για την παρακείμενη στοά. Το θεμέλιο έχει πλάτος περί-
που 1,40 μ. και βάθος 1,00 μ. Αποτελείται από δύο στρώ-
σεις λίθων, οι οποίοι δεν ξεπερνούν τα 80 εκ. σε μήκος και
βρίσκονται σε ημικατεργασμένη μορφή.
Το έδαφος της ευρύτερης περιοχής είναι διαμορφωμέ-
νο, από την εποχή της ανασκαφής, βαθιά στο επίπεδο θε-
μελίωσης του βόρειου τοίχου, με αποτέλεσμα τα ελάχιστα
λείψανα του μνημείου να βρίσκονται εκτεθειμένα και ορα-
τά. Η έκθεση του ερειπίου μιας κατασκευής, που προορι-
ζόταν να είναι αθέατη, στις καιρικές συνθήκες επιδεινώνει
την κατάσταση διατήρησής του και προκαλεί προβλήμα-
τα στην κατανόηση του μνημείου. Ο επισκέπτης του αρ-
χαιολογικού χώρου, παρατηρώντας και μάλιστα από το
εσωτερικό του το θεμέλιο, είναι σχεδόν αδύνατο να αντι-
ληφθεί τη σχέση του με την επιγραφή «αρχαϊκός ναός».
Η ανασκαφική έρευνα φαίνεται να σταμάτησε στη
στάθμη θεμελιώσεως του σωζόμενου τμήματος του βόρει-
ου τοίχου. Όμως, το γεγονός ότι το έδαφος παρουσιάζει
μια γενική κατωφέρεια προς τα νότια επιτρέπει την υπό-
θεση ότι ο νότιος θεμελιότοιχος μπορεί να έχει επίπεδο
θεμελιώσεως λίγο βαθύτερα. Έτσι, μελλοντικά με μια μι-
κρή διερευνητική τομή στην περιοχή του νότιου τοίχου,
όπου αυτός υπολογίζεται (εικ. 3), ίσως τεκμηριωθεί και
κάποιο επιπλέον ίχνος του κτηρίου.
Από την κρηπίδα σώζονται κατά χώραν λίθοι της πρώ-
της βαθμίδας (εικ. 1), όπως ο λίθος της βορειοδυτικής γω-
Εικ. 4. Ναός του Διονύσου. Αρχιτεκτονικά μέλη επικράνου, οριζόντιου
νίας, ένας επιπλέον του δυτικού τοίχου καθώς και τρεις γείσου, τριγλύφων και βαθμίδων.
εξωτερικοί και τρεις εσωτερικοί λίθοι του βόρειου τοίχου.
Από την παρατήρηση των θέσεων των μοχλοβοθρίων
στις άνω έδρες των λίθων της πρώτης βαθμίδας προκύπτει τερικής υποχώρησης. Το γεγονός αυτό υποδεικνύει ότι η
ότι αυτά βρίσκονται στο μέσο του πλάτους της επόμενης επόμενη μη σωζόμενη στρώση αποτελούνταν από διατό-
στρώσης. Αυτή ορίζεται από την επιφάνεια της πρώτης νους λίθους. Επίσης, από τη ρυθμική κατανομή των σωζό-
βαθμίδας, όπως διαμορφώνεται από τους εσωτερικούς λί- μενων μοχλοβοθρίων διαπιστώνεται μια προσπάθεια τυ-
θους της, μειούμενης κατά το πλάτος της πλευρικής εξω- ποποίησης των μεγεθών16.

15. DÖRPFELD - REISCH 1896, 15· FIECHTER 1935, 12. 16. ΚΟΡΡΕΣ 1980, 14.

187
16_Magnisali7 K E:Layout 1 10/06/2016 11:49 ΠΜ Page 188
Μ ΑΡ ΙΑ
Από τον συσχετισμό του πλάτους του θεμελίου και του
τοίχου, προκύπτει ότι ο ναός πρέπει να διέθετε κρηπίδα
με τρεις αναβαθμούς. Το πλάτος της σωζόμενης στρώσε-
ως, το οποίο προσεγγίζει τα τρία πόδια (98 εκ.), κρίνεται
υπερβολικό για να είναι το πλάτος της καταληκτήριας
στρώσεως της κρηπίδας για τον τοίχο ενός ναού αυτού
του μεγέθους με εκτιμώμενο πάχος τοίχων της τάξεως των
60 εκ.
Τέσσερα διάσπαρτα θραύσματα (εικ. 4), που αποδό-
θηκαν στον ναό συνθέτουν δύο ακόμη λίθους της κρηπί-
δας17 ίσου μεγέθους, οι οποίοι συντελούν στην τεκμηρίω-
ση του πλήθους των αναβαθμών. Το μήκος αυτών των
λίθων είναι 129,5 εκ. Οι λίθοι αυτοί φέρουν το ίχνος της
βαθμίδας πλάτους 32,7 εκ., δηλαδή ένα δωρικό πόδι, ίσο
με το ύψος της πρώτης στρώσεως της κρηπίδας. Το γεγο-
νός της ισότητας των λίθων αυτών οδήγησε τον Μ. Κορ-
ρέ στην απόδοσή τους στην ανατολική πλευρά του ναού18.
Έτσι, το πλάτος του αναβαθμού στην ανατολική πλευρά
για την είσοδο στον ναό είναι 32,7 εκ. στις δε λοιπές πλευ-
ρές η πλευρική υποχώρηση εμφανίζεται αμυδρά στο ήμι-
συ αυτής.
Η εμφανέστατη διαφορά της πρόσθιας όψης των διά-
σπαρτων αναβαθμών με τις ταινίες και τις υποτομές με
τους κατά χώραν σωζόμενους, οι οποίοι έχουν επίπεδη
διαμόρφωση, αποδόθηκε στην απολάξευσή τους κατά την
ανέγερση της ελληνιστικής στοάς και την προσκόλλησή
της19 στον ναό. Άλλωστε, στην ίδια περιοχή κατά τη δια-
δικασία προσαρμογής της στοάς αποτμήθηκαν και οι λίθοι
της ανώτερης στρώσης του θεμελίου.
Από την παρατήρηση της άνω έδρας των λίθων της
πρώτης βαθμίδας διαπιστώνεται ότι ακολουθεί και άλλος
αναβαθμός, ενώ από το πλάτος τους, όπως θα δούμε, προ-
κύπτει ότι δεν ανήκουν στη δεύτερη βαθμίδα. Η παρουσία
των συνδέσμων αποκλείει την τοποθέτησή τους στην
ανώτερη βαθμίδα. Το συμπέρασμα αυτό ενισχύει την εκτί-
μηση της τοποθέτησης του ναού σε τρεις βαθμίδες πάνω
από το θεμέλιο. Σχετικά με τη θέση των δύο λίθων, διαπι-
στώνεται ότι ανήκουν στην πρώτη βαθμίδα της ανατολι-
κής πλευράς. Από τη θέση των συνδέσμων τους, ο λίθος
Στ1 τοποθετείται παρά τον ΝΑ γωνιακό λίθο, ενώ ο λίθος
Στ2 είναι αγελαίος της πρώτης ανατολικής βαθμίδας και
πάντως όχι γειτονικός του λίθου Στ1, λόγω αναντιστοι-
χίας των θέσεων των συνδέσμων. Επομένως, η θέση του
βρίσκεται σε απόσταση από τον Στ1, όπως άλλωστε και
του συμμετρικού του Στ1.
17. ΚΟΡΡΕΣ 1980, 14 και σχέδ. 3.
18. Κατά τον Μ. Κορρέ : «...Η ισότητα των λίθων αυτών δεν είναι συμ-
πτωματική αλλά οφείλεται σε τυποποίηση της ανατολικής πλευράς
χάριν εναρμονισμού προς το δωρικό κανόνα που επιβάλλουν οι
κίονες.», ΚΟΡΡΕΣ 1980, 14.
ΜΑ ΓΝ ΗΣΑΛΗ
Τα μήκη των λίθων της δεύτερης στρώσης στη βόρεια
πλευρά, όπως αυτά προκύπτουν από τη θέση των μοχλο-
βοθρίων της υποκείμενης, παρουσιάζουν κανονικότητα
και επανάληψη ενός συγκεκριμένου, κατά προσέγγιση,
μεγέθους ίσου με 88,6 εκ. (2 ¾ πόδια). Η παρατήρηση αυ-
τή σε συνάρτηση με τα μετρικά στοιχεία του κανόνα που
έχουν τεκμηριωθεί στο παρελθόν, όπως θα παρουσια-
στούν στον σχολιασμό των στοιχείων της ζωφόρου, δίνουν
βάσιμα στοιχεία για την αναπαράσταση του μήκους του
κτηρίου. Έτσι τα πιθανά μήκη της συγκεκριμένης στρώ-
σης προκύπτουν από την τοποθέτηση 14 ή 15 ή 16 λίθων
αυτού του μήκους, δηλαδή 14,18 ή 13,30 ή 12,41 μ. Από
τις τρεις τιμές πιθανότερη είναι η μεσαία, η οποία, επίσης,
ικανοποιεί τον ακέραιο πολλαπλασιασμό του μεγέθους
του δωρικού κανόνα (μήκος τριγλύφου και μετόπης), όπως
προκύπτει από τα επίτοιχα επιστύλια που ταυτίστηκαν με
μικρή επιφύλαξη από τον Μ. Κορρέ20. Στην περίπτωση
αυτή, το μήκος αναλύεται στο άθροισμα των μηκών 11
τριγλύφων, 10 μετοπών, και των υποχωρήσεων των βαθ-
μίδων της ανατολικής και δυτικής όψης, δηλαδή 48,7 εκ.
για τη δεύτερη στρώση και 11 εκ. για την τρίτη στρώση.
Η μεσαία τιμή επίσης δίνει βάθος προνάου περίπου
3,50 μ., το οποίο είναι αρμονικό με το βάθος του σηκού
(βάθος σηκού δύο φορές το βάθος του προνάου) και κα-
τασκευαστικά προτιμώμενο σε σχέση με το ελεύθερο
άνοιγμα των δοκών του προνάου. Από αυτές τις παρατη-
ρήσεις προκύπτουν κρίσιμα συμπεράσματα για την ανα-
παράσταση του κτηρίου. Πρώτον, η αποσαφήνιση της με-
τρικής σχέσης των μεγεθών των επιτοίχιων επιστυλίων
που είναι ενσωματωμένα σε τοίχο της στοάς του Ευμένους
με το επιτόπια διατηρημένο σπάραγμα του θεμελίου αίρει
τις όποιες επιφυλάξεις, λόγω μικρής διαφοροποίησης του
υλικού, οι οποίες έχουν διατυπωθεί για την προέλευση των
συγκεκριμένων μελών. Δεύτερον, το μήκος του κτηρίου
υπολογίστηκε για πρώτη φορά με επαρκή προσέγγιση.
Για να υπολογίσουμε το πλάτος του κτηρίου θα σχο-
λιαστούν οι διαστάσεις των λίθων της πρώτης βαθμίδας
της κρηπίδας. Από τη βορειοδυτική γωνία εμφανίζονται
λίθοι με μήκη κατά σειρά τα εξής: στη βόρεια πλευρά
133,3 εκ., 227,4 εκ., 80,7 εκ. και 130 εκ. περίπου. Στη δυ-
τική πλευρά τα μήκη των λίθων είναι 66 εκ. και 133 εκ.
Από την κατανομή των μεγεθών προκύπτει ένα κρίσιμο
μέγεθος για τη δυτική όψη, το οποίο θα βοηθήσει στον
προσδιορισμό του πλάτους του κτηρίου, αυτό του γωνια-
κού λίθου των 66 εκ.
19. DÖRPFELD - REISCH 1896, 14.
20. ΚΟΡΡΕΣ 1980, 19 και σχέδ. 5.
188
16_Magnisali7 K E:Layout 1 10/06/2016 11:49 ΠΜ Page 189

Ο «Α ΡΧ Α Ϊ ΚΟΣ » Ν Α ΟΣ Τ Ο Υ ΔΙΟ Ν ΥΣΟ Υ ΣΤ Ο ΙΕΡ Ο Τ Ο Υ ΔΙΟ Ν ΥΣΟ Υ

Σ Τ Η Ν . Κ ΛΙΤ Υ Τ ΗΣ ΑΚΡ Ο ΠΟ ΛΕΩΣ ΑΘ ΗΝ ΩΝ

Στην πρώτη ανατολική βαθμίδα εντάσσονται και οι

δύο διάσπαρτοι λίθοι των αναβαθμών, που ταυτίζονται, με
ασφάλεια, στην ανατολική όψη. Άρα, το πλάτος του κτη-
ρίου μπορεί να προσεγγιστεί με ικανοποιητική ακρίβεια
εάν θεωρήσουμε ως δεδομένα τα εξής: Πρώτον, ότι το μή-
κος των 66 εκ. του γωνιακού λίθου της βορειοδυτικής γω-
νίας επαναλαμβάνεται συμμετρικά σε όλες τις υπόλοιπες
πλευρές του κτηρίου και δεύτερον ότι το μήκος 129,5 εκ.
επαναλαμβάνεται ακέραιες φορές. Προς ενίσχυση της
δεύτερης υπόθεσης αναφέρουμε ότι οι δύο λίθοι που εξε-
τάζονται έχουν με ακρίβεια χιλιοστού το ίδιο μήκος (129,5
εκ.). Εάν υποθέσουμε ότι τοποθετούνται 6 αγελαίοι λίθοι
(μήκους 129,5 εκ.) και δύο γωνιακοί (μήκους 66 εκ.), το
συνολικό πλάτος της πρώτης βαθμίδας προκύπτει 9,09 μ.
Σημειώνουμε ότι η επανάληψη του τυπικού μεγέθους
στην πρώτη βαθμίδα λόγω της τυποποίησης των μεγεθών
στην ανατολική όψη προσδιορίζει με ακρίβεια και τα με-
ταξόνια21 (2 × 129,5 εκ. = 259 εκ.). Από το γενικό πλάτος
του ναού που προέκυψε από την ανάλυση των επιμέρους
διαστάσεων φαίνεται ότι οι αναλογίες της κάτοψης του
χώρου του προνάου διαμορφώνονται σε 1:2. Επίσης, ο
εσωτερικός χώρος του σηκού προσεγγίζει το τετράγωνο.
Σε γενικές γραμμές, οι αναλογίες του κτηρίου όπως προ-
κύπτουν από αυτή την ανάλυση δεν διαφέρουν από τις
αναλογίες του κτηρίου, όπως φαίνονται στο σχέδιο ανα-
παράστασης της κατόψεως του ναού από τον Dörpfeld.
Σε μικρή απόσταση από το θεμέλιο του ναού και μετά
από διαλογή και τακτοποίηση των αρχιτεκτονικών μελών
στον ευρύτερο χώρο του μνημείου, βρίσκονται σήμερα δύο Εικ. 5. Ναός του Διονύσου. Αρχιτεκτονικά μέλη κίονα.
σφόνδυλοι (εικ. 5), ίσως αυτοί που εντοπίστηκαν από τον
Dörpfeld, και ένα κιονόκρανο από πωρόλιθο, όλα σε κακή
κατάσταση διατήρησης. Η ομοιότητα των υλικών των με- Από τον άβακα δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε πιθανή
λών οδηγεί στη βάσιμη υπόθεση ότι ανήκουν στο ίδιο σύνο- διακόσμησή του. Θα πρέπει να είχε ανακουφιστική ζώνη
λο. Ο σφόνδυλος Κ1 σώζει όλο το ύψος του 56 εκ., μεγάλο (scamillus) στην περίμετρο της άνω έδρας για την αποφυ-
τμήμα από τις ραβδώσεις του και τοποθετείται στη μέση του γή θραύσης κατά την τοποθέτηση των επιστυλίων. Μο-
ύψους του κίονα. Ο δεύτερος, που βρίσκεται σε θραυσματι- χλοβόθρια στην άνω έδρα του ορίζουν τις θέσεις των επι-
κή μορφή (Κ2) σώζει μόνο τη μία έδρα του, οι ραβδώσεις στυλίων. Ο εχίνος, αν και διατηρείται σε μικρή έκταση,
του είναι πλήρως απομειωμένες και τοποθετείται χαμηλά εντούτοις δεν εμφανίζει την έντονη κυρτότητα όπως στα
στο σχέδιο γραφικής αποκατάστασης του κίονα. Ο Κ2 δίνει αρχαϊκά παραδείγματα22 αλλά είναι ελαφρά κυρτός. Η το-
ελάχιστη διάμετρο 80 εκ. και ύψος τουλάχιστον 130 εκ. μή του εχίνου πρέπει να διαθέτει μικρό ώμο στο ανώτερο
Το κιονόκρανο έχει ύψος 42,5 εκ. και διατηρεί ελάχι- μέρος της. Ο αριθμός των ιμάντων είναι μόνο δύο, φαινό-
στο δείγμα των ραβδώσεων του υποτραχηλίου. Η κατά- μενο που σχετίζεται με τη μικρή κλίμακα του μνημείου23.
σταση διατήρησης του κιονόκρανου δυστυχώς δεν δίνει με Στην περιφέρεια της κάτω έδρας σχηματίζεται εγκο-
υλικά τεκμήρια την αναλογία του ύψους του άβακα προς πή24, χωρίς άλλους δακτυλίους, για την προστασία του μέ-
εκείνο του εχίνου, πέρα από ένα ίχνος που εκτιμάται ως λους κατά την τοποθέτηση. Σύμφωνα με την κυρτότητα
ένδειξη της απόληξης του εχίνου. του εχίνου και τη μορφή και τις αναλογίες των ιμάντων, το

21. ΚΟΡΡΕΣ 1980, 14. 24. Σε μεγαλύτερα κιονόκρανα της αρχαϊκής εποχής συνήθως παρα-
22. ΜΠΟΥΡΑΣ 1981, 205-206. τηρείται τριπλός ή τετραπλός δακτύλιος (ναός Ποσειδώνος Πο-
23. ΜΠΟΥΡΑΣ 1981, 206. σειδωνίας).

189
16_Magnisali7 K E:Layout 1 10/06/2016 11:49 ΠΜ Page 190
Μ ΑΡ ΙΑ
κιονόκρανο χρονολογείται περί το 500 π.Χ. και όχι πα-
λαιότερα από το 525 π.Χ.25
Εντορμίες για πόλους και εμπόλια παρατηρούνται σε
όλες τις έδρες των σφονδύλων και του υποτραχηλίου. Τα
κέντρα τους βοηθούν στην εκτίμηση των διαστάσεων των
σφονδύλων και του κιονόκρανου. Από τις ραβδώσεις του
Κ1 και το υποτραχήλιο διαπιστώνεται ότι η κάθε ράβδω-
ση είναι σύνθετη καμπύλη τριών τόξων κύκλου26 με δια-
φορετικά κέντρα. Η διατομή της στο άνω και στο κάτω
άκρο διαφέρει ως προς το μήκος της ακτίνας χάραξης.
Στην ίδια τη ράβδωση η μορφή της διατομής αλλάζει και
γίνεται βαθύτερη προς τα κάτω. Οι ραβδώσεις των κιόνων
είναι 20, όπως συμβαίνει κατά κανόνα στους δωρικούς
κίονες.
Η μείωση, όπως τεκμηριώθηκε από τον σφόνδυλο
(Κ1) που βρίσκεται στον χώρο του μνημείου, είναι περί-
που 0,30, ενώ σε αντίστοιχα μνημεία όπως στον αρχαϊκό
ναό του Απόλλωνος Κορίνθου είναι 0,39 και στο Σούνιο
0,221827.
Ένταση στον ναό του Διονύσου δεν μπορεί να τεκμη-
ριωθεί εξαιτίας της κακής κατάστασης διατήρησης. Το
ύψος του κίονα στον ναό του Διονύσου στην αναπαρά-
σταση προτείνεται ίσο με 5,5 κάτω διαμέτρους ή 1,8 με-
ταξόνια, έτσι ώστε να συμβαδίζει με τις επικρατούσες
αναλογίες της εποχής και την εσωτερική σχέση των επι-
μέρους τμημάτων του κτηρίου.
Από τη λεπτομερή εξέταση του τμήματος της γωνίας
του επικράνου της ΝΑ παραστάδας (εικ. 4) προέκυψαν πο-
λύ ενδιαφέροντα στοιχεία για το σχέδιο του ναού. Το μέλος
σήμερα έχει πλάτος λίγο μεγαλύτερο από το μισό, περίπου
0,55 μ., μήκος περίπου 0,60 και ύψος περίπου 0,36 μ. Σώ-
ζει τμήμα της εγκοπής του μηχανισμού ανύψωσης. Για την
τοποθέτηση όμως ενός επικράνου, το οποίο εμπλέκεται με
τους λίθους του τοίχου θα χρειαζόταν άλλη μία όμοια, συμ-
μετρικά ως προς το κέντρο βάρους του λίθου, εγκοπή για
την ανάρτηση. Η εγκοπή αυτή επιτρέπει και τον υπολογι-
σμό του πλάτους του μέλους, σε συνάρτηση και με τον ζω-
γραφικό διάκοσμο, όπως τεκμηριώθηκε στην πλάγια όψη
του από τον Dörpfeld28, σε 80 εκ. στη βάση του. Τα ίχνη
25. Για το κιονόκρανο σε σχέση με την εξέλιξη της μορφής του δωρι-
κού κιονοκράνου βλ. συγκριτικό σχέδιο στο MÜLLER-WIENER
1995, 124 εικ. 62. Επίσης, η κλίση του εχίνου παρουσιάζει ομοι-
ότητα με αυτή που παρατηρείται στα πολύ μεγαλύτερα κιονόκρα-
να του «ἀρχαίου νεώ» της Αθηνάς στην Ακρόπολη, του οποίου η
ανοικοδόμηση τοποθετείται στην εποχή των Πεισιστρατιδών. Για
τη διαδοχή των οικοδομικών προγραμμάτων στην Ακρόπολη, βλ.
ΚΟΡΡΕΣ 1996α, 95.
26. Η ράβδωση αποτυπώθηκε με τομολήπτη.
27. ΜΠΟΥΡΑΣ 1981, 201. Έχει παρατηρηθεί ότι η μείωση είναι μεγα-
λύτερη κατά την αρχαϊκή περίοδο και μειώνεται συνεχώς στα με-
ταγενέστερα κλασικά και ελληνιστικά μνημεία. Ωστόσο, η αλλαγή
ΜΑ ΓΝ ΗΣΑΛΗ
του ζωγραφικού διακόσμου είναι ακόμη ορατά. Το πάχος
του τοίχου προσδιορίζεται από το πάχος του τοίχου της πα-
ραστάδας προσαυξημένο από τις εκατέρωθεν παχύνσεις
χάριν της πλευρικής υποδήλωσής της.
Ίχνη νεροφαγώματος, που παρατηρήθηκαν στην άνω
έδρα του παράλληλα με την πρόσθια όψη του λίθου στο
όριο της έδρασης του υπερκείμενου λίθου, ενισχύουν την
άποψη οτι ο λίθος ήταν εκτεθειμένος στη βροχή, επομέ-
νως ότι ο ναός δεν ήταν πρόστυλος, αλλά δίστυλος εν πα-
ραστάσι.29.
Τα ίχνη των εδράσεων της υπερκείμενης στρώσης
στην πρώτη βαθμίδα της κρηπίδας (εικ. 1), ο τρόπος κα-
τασκευής των θεμελίων με το συνήθως κλιμακωτά μειού-
μενο πλάτος καθώς και το μέγεθος του ναού οδηγούν στο
συμπέρασμα ότι οι τοίχοι του ναού είχαν πάχος περίπου
50-60 εκ.30 Σύμφωνα με την κανονικότητα των μεγεθών
που παρατηρείται στην κρηπίδα, οι τοίχοι θα ακολουθού-
σαν, πιθανότατα, το ισόδομο σύστημα.
Στοιχεία για τα επιστύλια αντλούμε από την παρατή-
ρηση των χαράξεων και των μοχλοβοθρίων στην άνω έδρα
του κιονοκράνου. Έτσι διαπιστώνεται ότι το επιστύλιο
του προνάου είχε αντίθημα και ότι ο αρμός των επιστυ-
λίων ακολουθούσε τον άξονα του κίονα. Επομένως, το λί-
θινο επιστύλιο της ανατολικής όψης είχε μήκος όσο ένα
μεταξόνιο, δηλαδή περίπου 2,59 μ. Το ύψος προσδιορίζε-
ται χάριν της αναπαράστασης ίσο με 80 εκ. σε σχέση με
τα υπόλοιπα μέρη του ναού ακολουθώντας το τρίγλυφο,
που είχε στη διάθεσή του ο Dörpfeld31. Οι σταγόνες στους
κανόνες, σύμφωνα και με τα οριζόντια γείσα του ναού, εί-
ναι έξι.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Μ. Κορρέ, πλήθος λίθων
ενταγμένων στο κτήριο με τις παραστάδες στο δυτικό
άκρο της Στοάς του Ευμένους αποτελούν κατά πάσα πι-
θανότητα τα επίτοιχα επιστύλια του ναού και χρήζουν πε-
ραιτέρω έρευνας. Από την πρώτη προσέγγιση η υπόθεση
φαίνεται βάσιμη. Τα επίτοιχα επιστύλια, τα οποία ήδη
έχουν αναφερθεί, είναι μήκους 1,12-1,25 μ., ύψους 79 εκ.
και πλάτους 51 και 57 εκ. (εικ. 6-8). Με το δεδομένο της
ισόδομης κατανομής των λίθων στους τοίχους, η διαφορά
αυτή της μειώσεως δεν είναι πάντα αλάνθαστο χρονολογικό τεκ-
μήριο.
28. DÖRPFELD - REISCH 1896, εικ. 2.
29. Αν και η πιθανότητα του τετράστυλου πρόστυλου τύπου (εικ. 8)
φαίνεται να αρμόζει καλύτερα στα παρατηρούμενα στην αθηναϊκή
ναοδομία γενικότερα τυπολογικά φαινόμενα.
30. Συγκριτικά, το πάχος των μακρών τοίχων στον Θησαυρό των Αθη-
ναίων στους Δελφούς (507 π.Χ.), που ήταν ένα κτήριο ίδιας περί-
που εποχής, ίδιας κλίμακας και γενικών διάστάσεων (διαστάσεις
κατόψεως: 6,57 × 9,65 μ.) είναι 50 εκ. βλ. BOMMELAER - LAROCHE
1991, 134, εικ. 47-48.
31. DÖRPFELD - REISCH 1896, εικ. 3.
190
16_Magnisali7 K E:Layout 1 10/06/2016 11:49 ΠΜ Page 191
Ο «Α ΡΧ Α Ϊ ΚΟΣ » Ν Α ΟΣ Τ Ο Υ
Σ Τ Η Ν . Κ ΛΙΤ Υ Τ ΗΣ
Εικ. 6. Ναός του Διονύσου. Γραφική αποκατάσταση, ανατολική όψη.
Εικ. 7. Ναός του Διονύσου. Γραφική αποκατάσταση, νότια όψη.
στα μήκη των επίτοιχων επιστυλίων υποδηλώνει ότι το
ένα ανήκει στις μακρές πλευρές και το άλλο στη δυτική
όψη του ναού. Ίσως και τα διαφορετικά πλάτη συνηγο-
ρούν σε αυτό.
Από τη ζωφόρο σώζονται σε θραυσματική μορφή και σε
κακή κατάσταση τρία τρίγλυφα (εικ. 4). Τα δύο από αυτά
βρίσκονται στον χώρο του ναού, ενώ το τρίτο είναι κτισμέ-
νο σε αναλημματικό τοίχο του θεάτρου. Στο πρώτο (με
αριθμό μέλους Τ1) σώζεται το σύνολο του πλάτους του και
ΔΙΟ Ν ΥΣΟ Υ ΣΤ Ο ΙΕΡ Ο Τ Ο Υ ΔΙΟ Ν ΥΣΟ Υ
ΑΚΡ Ο ΠΟ ΛΕΩΣ ΑΘ ΗΝ ΩΝ
αποτελεί το κάτω τμήμα του τριγλύφου με σωζόμενο ύψος
περίπου 30 εκ. Δεν έχει, όμως, και αυτό το σύνολο του βά-
θους και διατηρεί μόνο τις αφετηρίες για τις θήκες των με-
τοπών. Στο δεύτερο (με αριθμό μέλους Τ2) σώζεται το σύ-
νολο του μήκους του και αποτελεί το άνω τμήμα του
τριγλύφου με σωζόμενο ύψος περίπου 60 εκ. Αν και έχει
απομειωθεί έντονα η μάζα του στην πρόσθια όψη, ο σχη-
ματισμός των μηρών και της γλυφής ακολουθούν ακριβώς
το σχέδιο του Τ1, με μήκος 51,6 εκ. Τα τρίγλυφα διατηρούν
191
16_Magnisali7 K E:Layout 1 10/06/2016 11:49 ΠΜ Page 192
Μ ΑΡ ΙΑ
Εικ. 8. Ναός του Διονύσου. Γραφική αποκατάσταση, δυτική όψη.
τις θήκες για τις μετόπες. Το περιορισμένο βάθος τους
άφηνε πιθανώς ενιαίο χώρο για την κατασκευή της στέγης.
Ένα ακόμη τρίγλυφο από την αποθήκη του μουσείου
της Ακρόπολης (με αριθμό μέλους Τ3), αφού τεκμηριώθη-
κε, αν και ακολουθεί το ίδιο σχέδιο ως προς τους μηρούς,
έχει ύψος 85,8 εκ. και τελικά δεν αποδόθηκε στον ναό, κυ-
ρίως λόγω της άγνωστης προέλευσής του και της δημοσί-
ευσης του Dörpfeld 32 ένός τριγλύφου του ναού που έχει
ύψος 80,0 εκ., χωρίς όμως αυτό να βρίσκεται σήμερα στον
χώρο. Αυτό πιθανώς να σημαίνει ότι ακόμη και μετά την
εποχή των αρχαιολογικών ερευνών του Dörpfeld συνεχί-
στηκε ο προσπορισμός αρχιτεκτονικών μελών από τον
χώρο για ποικίλες χρήσεις.
Στοιχεία για τις μετόπες προκύπτουν εμμέσως από τα
τρίγλυφα. Οι μετόπες ήταν πλάκες πάχους περίπου 10 εκ.
που τοποθετούνταν μέσα σε θήκες κατάλληλα λαξευμένες
στις πλάγιες πλευρές των τριγλύφων. Το ορατό μήκος τους
προκύπτει ύστερα από υπολογισμό, εφόσον είναι γνωστά
τα μήκη των προμόχθων και των οδών των οριζόντιων γεί-
σων καθώς και των μεταξονίων. Το ορατό μήκος των με-
τοπών προσδιορίζεται στις στενές πλευρές 78 εκ. και στις
32. DÖRPFELD - REISCH 1896, 18.
33. ΔΕΣΠΙΝΗΣ 1980, 491, πίν. 226-227· DESPINIS 2000, 206 και εικ.
26-27.
ΜΑ ΓΝ ΗΣΑΛΗ
μακρές 63 εκ. Θραύσμα από μαρμάρινη μετόπη, την οποία
έχει μελετήσει ο Γ. Δεσπίνης33, χρονολογείται στυλιστικά
στην κλασική εποχή. Μικρή διαφορά διαπιστώνεται στο
ύψος της κεφαλής από αυτό που τεκμηριώθηκε στο τρί-
γλυφo.
Από το οριζόντιο γείσο σώζονται δύο μέλη (εικ. 4). Το
ένα βρίσκεται στα γραφεία της Επιτροπής Διονυσιακού θε-
άτρου και σώζεται σε όλο το ύψος του και σε μήκος περί-
που πέντε σταγόνων και διατηρεί ίχνη από το αρχικό κόκ-
κινο χρώμα. Το δεύτερο βρίσκεται κοντά στον ναό και
σώζεται σε μήκος τριών σταγόνων και μίας οδού και ανή-
κει στις μακριές πλευρές. Στις στενές πλευρές οι οδοί είναι
πλατύτερες, ακολουθώντας τη μετρολογία του κτηρίου.
Οι σταγόνες ήταν ένθετες όπως και στον ναό του
Απόλλωνα στην Κόρινθο.
Από το καταέτιο γείσο σώζονται δύο μέλη του34, ενταγ-
μένα ως θωράκια του θεάτρου. Αυτά έχουν απολαξευτεί για
τη νέα τους θέση, όμως η γλυφή του γείσου ήταν πολύ βα-
θιά και γι’ αυτό τμήμα της είναι ακόμη εμφανές. Σε αυτά
παρατηρούνται οι εντορμίες για τη σύνδεσή τους με τα γει-
τονικά μέλη με συνδέσμους διπλού ταυ.
34. ΚΟΡΡΕΣ 1983, 10, σχέδ. 1.
192
16_Magnisali7 K E:Layout 1 10/06/2016 11:49 ΠΜ Page 193
Ο «Α ΡΧ Α Ϊ ΚΟΣ » Ν Α ΟΣ Τ Ο Υ
Σ Τ Η Ν . Κ ΛΙΤ Υ
Η γενική κλίση της στέγης και των αετωμάτων σχε-
διάζεται στην αναπαράσταση 1:435 (εικ. 6) έτσι ώστε να
συμβαδίσει με τα στοιχεία του κίονα και τις επικρατούσες
αναλογίες των αετωμάτων της εποχής περί το 500 π.Χ.
Από τμήμα ανάγλυφης αετωματικής πλάκας, που στο πα-
ρελθόν έχει σχολιαστεί αναλυτικά36, προκύπτει ένα αέτω-
μα αρκετά χαμηλότερο με κλίση 1:10, στοιχείο που δημι-
ουργεί αμφιβολία ως προς την προέλευσή του. Το γεγονός
αυτό θα μπορούσε να μας οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι ο
ναός έχει υποστεί μετασκευές στο πέρασμα του χρόνου,
υπόθεση εύλογη για ένα κτήριο με μικρές διαστάσεις και
με τόσο μεγάλη διάρκεια ζωής. Η μετάβαση από την αρ-
χαϊκή στην κλασική εποχή ίσως δικαιολογούσε την αντι-
35. Στο «Θησείο» 1:4,04, στον Παρθενώνα 1:4,60.
36. Βιβλιογραφία σχετική με το συγκεκριμένο ανάγλυφο βλ. BIEBER
1961, 55, n. 4 και εικ. 222, όπου παρουσιάζεται και η θέση του
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
BIEBER, Μ. 1961. The History of the Greek and Roman Theater, New
Jersey.
CAMP, J.M. 2001. The Archaeology of Athens, Yale.
COULTON, J.J. 1977. Ancient Greek Architects at Work, New York.
COULTON, J.J. 1979. Doric Capitals: A Proportional Analysis, BSA
74, 181-153.
BOMMELAER, J.-F. - D. LAROCHE 1991. Guide de Delphes, Le site, Pa-
ris.
DESPINIS, G. 2000. Il Tempio Arcaico di Dioniso Eleutereo, ASAtene
N.S. 58/59, 1996/97, 193-214.
DINSMOOR, W.B. 1973. The Architecture of Ancient Greece, New
York.
ΔΕΣΠΙΝΗΣ, Γ. 1980. Ανάγλυφη μετόπη των κλασικών χρόνων από
την Αθήνα, στο: Στήλη. Τόμος εις μνήμην Ν. Κοντολέοντος,
Αθήνα, 491-496.
DÖRPFELD, W. - E. REISCH 1896. Das griechische Theater, Athen.
GRUBEN, G. 1966. Die Tempel der Griechen, München.
ΚΟΡΡΕΣ, M. 1980. ΑΔ 35, Χρονικά, 14, 19.
ΔΙΟ Ν ΥΣΟ Υ ΣΤ Ο ΙΕΡ Ο Τ Ο Υ ΔΙΟ Ν ΥΣΟ Υ
Τ ΗΣ ΑΚΡ Ο ΠΟ ΛΕΩΣ ΑΘ ΗΝ ΩΝ
φατικότητα μεταξύ των κατασκευαστικών λεπτομερειών
και των στυλιστικών δεδομένων που πηγάζουν από τη με-
λέτη της γλυπτικής.
Η παρούσα μελέτη επιδιώκει με τη γραφική αναπαρά-
σταση του μνημείου να το αποκαταστήσει στη μνήμη της
σύγχρονης κοινωνίας και να αναδείξει την κρίσιμη αξία
που έχουν για το ίδιο και κατ’ επέκταση για την ιστορία
του χώρου όλα τα άλλοτε κατακερματισμένα και άλλοτε
διεσπαρμένα αρχιτεκτονικά μέλη, τα οποία αν και λιγοστά
αποκαλύπτουν πολλά για τη μορφή του.
Το μνημείο λόγω της σημασίας του πάντα θα κεντρίζει
το ενδιαφέρον και την επιστημονική αναζήτηση του, κάτι
που προώθησε σε μεγάλο βαθμό ο τιμώμενος.
ΜΑΡΙΑ ΜΑΓΝΗΣΑΛΗ
Αρχιτέκτων μηχανικός Ε.Μ.Π., M.Sc.
magnisali@yahoo.gr
Dinsmoor για το θέμα. «...Dinsmoor does not believe that the relief
belongs to the temple, as the style is not of the same period and the
slope of the tympanon too low...».
ΚΟΡΡΕΣ, M. 1982. ΑΔ 37, Χρονικά, 15.
ΚΟΡΡΕΣ, M. 1983. ΑΔ 38, Χρονικά, 10.
ΚΟΡΡΕΣ, M. 1996α. Τοπογραφικά ζητήματα της Ακροπόλεως, στο:
Αρχαιολογία της πόλης των Αθηνών. Επιστημονικές - Επιμορφω-
τικές Διαλέξεις, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών - Δήμος Αθηναίων,
Αθήνα, 57-106.
ΚΟΡΡΕΣ, M. 1996β. Aκρόπολις Αθηνών, στο: Μ. ΚΟΡΡΕΣ - Γ.A.
ΠΑΝΕΤΣΟΣ - T. SEKI (επιμ.), Ο Παρθενών. Αρχιτεκτονική και
συντήρηση, Αθήνα, 10-11.
ΜΠΟΥΡΑΣ, Χ. 1981. Μαθήματα ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, τόμ. Α΄,
Αθήνα.
MÜLLER-WIENER, W. 1995. Η αρχιτεκτονική στην αρχαία Ελλάδα
(μτφρ. Μπ. Σμίτ-Δούνα), Θεσσαλονίκη.
FIECHTER, Ε. 1935. Antike Griechische Theaterbauten, Stuttgart.
ΠΑΠΑΧΑΤΖΗΣ, Ν. 2002. Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις. Αττικά,
Αθήνα.
SCHMITT, R. 1992. Handbuch zu den Tempeln der Griechen, Frankfurt
am Main/New York.
TRAVLOS, J. 1971. Pictorial Dictionary of Ancient Athens, London.
ΤΡΑΥΛΟΣ, I. 1993. Πολεοδομική εξέλιξης των Αθηνών, Αθήνα.
193
16_Magnisali7 K E:Layout 1 10/06/2016 11:49 ΠΜ Page 194
Μ ΑΡ ΙΑ
S U M M A R Y
M ARIA M AGNISALI
THE ARCHAIC TEMPLE OF DIONYSOS, ATHENS
The sanctuary of Dionysos in Athens is located on the south-
ern slope of the Athenian Acropolis. The archaic temple is
the subject of this work and it is strongly connected to the
history of the evolution of the theater, because of its relation
to the cult of Dionysos. The historical value of the building
was unique. This tiny temple survived during the massive
Hellenistic redevelopment of the site.
The aim of this article is the presentation of some new
evidences found studying the remains of this so controver-
sial monument. Its remains are only a part of its foundation
and some scattered architectural parts in fragmentary condi-
tion.
The temple is of Doric order. It is considered either dis-
tyle in antis (Dörpfeld, Dinsmoor) or tertrastyle (Korres and
others). There are no strong evidences in order to decide for
the type of the temple. The only new evidence should be
considered the way the epikranitis has been worn out, that
shows that it should be at the front of the temple; in that case
ΜΑ ΓΝ ΗΣΑΛΗ
the temple should be considered as distyle in antis.
The systematic study of the foundation reveals the accu-
rate form of krepis.
The measurements of two drums of column and a frag-
ment of capital offer the opportunity to approach in detail
the graphic restoration of the height of the column.
Considering all the evidences it becomes clear that the
temple is characterized by the transition from the archaic to
the classic era. This justifies the contradiction between the
construction details and the stylistic ones that derive from
the study of the sculpture.
This study brings together all this material in a graphic
representation so as to understand it as a whole, as an archi-
tectural monumental construction.
This presentation hopes to help to reevaluate the scattered
material of this temple so as to restore the memory of this, so
damaged and in the same time, so important monument.
194
 APXITEKΤΩΝ

APXITEKΤΩΝ
Τ ι μ η τ ι κ ό ς τ ό μ ο ς γ ι α το ν K A Θ ΗΓΗ Τ Η
Τ ι μ η τ ι κ ό ς τ ό μ ο ς γ ι α το ν K A Θ ΗΓΗ Τ Η

Μ α ν όλ η Κ ορ ρ έ
Μανόλη Κορρέ

Επιμέλεια

Κωστασ Ζάμπας
Β α σ ι λ η σ Λ α μ π ρ ι ν ο υ δ άκ η ς
Ευαγγελια Σημαντώνη-Μπουρνιά
Aenne Ohnesorg

ISBN 978 960 204 353 0

Μ ΕΛΙΣΣΑ Εκ δ οτ ι κ ό ς Οίκο ς Μ ΕΛΙΣΣΑ