nghiªn cøu - trao ®æi
Bµn thªm vÒ
c¬ cÊu cña quy ph¹m ph¸p luËt
P h¸p luËt lµ hÖ thèng c¸c quy t¾c xö sù
do nhµ n−íc ban hµnh vµ b¶o ®¶m
thùc hiÖn. C¸c quy t¾c xö sù t¹o nªn ph¸p
luËt ®−îc gäi lµ quy ph¹m ph¸p luËt. Quy
ph¹m lµ danh tõ gèc H¸n cã nghÜa ®en lµ
khu«n th−íc (mùc th−íc, khu«n mÉu).
Nh− vËy, danh tõ quy ph¹m dïng ®Ó chØ
c¸i khu«n, c¸i mÉu, c¸i th−íc mµ ng−êi ta
nãi vµ lµm theo. Tuy nhiªn, quy ph¹m
cßn cã nghÜa nh− quy t¾c (phÐp t¾c)
nh−ng víi nghÜa ®Çy ®ñ h¬n, nã kh«ng
ph¶i lµ c¸i th−íc, c¸i phÐp t¾c th«ng
th−êng mµ lµ khu«n mÉu, chuÈn mùc ®@
®−îc hîp ph¸p hãa ®Ó mäi ng−êi ®èi
chiÕu vµ lùa chän c¸ch xö sù phï hîp.
PhÇn ®«ng c¸c nhµ khoa häc ®Òu cho
r»ng quy ph¹m ph¸p luËt lµ quy t¾c xö sù
chung do nhµ n−íc ban hµnh vµ b¶o ®¶m
thùc hiÖn nh»m ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ
x@ héi v× lîi Ých cña giai cÊp thèng trÞ vµ
ph¸t triÓn x@ héi. Quy ph¹m ph¸p luËt
®−îc coi lµ ®¬n vÞ c¬ së, lµ tÕ bµo cña
ph¸p luËt cã néi dung x¸c ®Þnh. Muèn
hiÓu ®−îc néi dung Êy cÇn cã kh¸i niÖm
râ rµng vÒ tõng bé phËn trong c¬ cÊu cña
nã. VÒ c¸c bé phËn cña quy ph¹m ph¸p
luËt th× ®a sè c¸c nhµ khoa häc ®Òu cho
r»ng nã gåm bé phËn gi¶ ®Þnh, bé phËn
quy ®Þnh vµ bé phËn chÕ tµi. Nh−ng do
viÖc thÓ hiÖn c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt
(gäi chung lµ ®iÒu luËt) rÊt ®a d¹ng nªn
hiÖn nay vÉn cßn tån t¹i nhiÒu quan ®iÓm
kh¸c nhau vÒ c¬ cÊu cña quy ph¹m ph¸p
luËt.
ThS. NguyÔn Minh §oan *
Theo quan ®iÓm truyÒn thèng cña c¸c
luËt gia trong c¸c n−íc x@ héi chñ nghÜa
th× c¸c quy ph¹m ph¸p luËt ph¶i ®−îc cÊu
t¹o tõ ba bé phËn: Gi¶ ®Þnh, quy ®Þnh vµ
chÕ tµi ®Ó b¶o ®¶m tÝnh logic, chÆt chÏ
cña chóng. Ba bé phËn ®ã cã liªn hÖ chÆt
chÏ víi nhau, rµng buéc lÉn nhau theo kÕt
cÊu lµ: NÕu tæ chøc hay c¸ nh©n nµo ®ã ë
vµo nh÷ng hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh
nµo ®ã (gi¶ ®Þnh) th× ®−îc phÐp xö sù
hoÆc buéc ph¶i xö sù theo c¸ch thøc nhÊt
®Þnh (quy ®Þnh); nÕu kh«ng xö sù ®óng
víi c¸ch thøc mµ nhµ n−íc buéc ph¶i
thùc hiÖn, hä sÏ ph¶i g¸nh chÞu nh÷ng
hËu qu¶ bÊt lîi (chÕ tµi). Nh÷ng ng−êi
theo quan ®iÓm nµy cho r»ng:
- NÕu quy ph¹m ph¸p luËt thiÕu bé
phËn chÕ tµi th× mÖnh lÖnh cña nhµ n−íc
thÓ hiÖn ë bé phËn quy ®Þnh cña quy
ph¹m ®ã sÏ kh«ng ®−îc b¶o ®¶m thùc
hiÖn mét c¸ch chÝnh x¸c, triÖt ®Ó.
- NÕu quy ph¹m ph¸p luËt thiÕu bé
phËn quy ®Þnh th× c¸c chñ thÓ khi ë vµo
nh÷ng hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn ®@ nªu ë bé
phËn gi¶ ®Þnh cña quy ph¹m ph¸p luËt sÏ
kh«ng biÕt m×nh ph¶i xö sù nh− thÕ nµo.
Cßn viÖc diÔn ®¹t bé phËn quy ®Þnh
kh«ng nhÊt thiÕt khi nµo còng ph¶i nªu
trùc tiÕp trong mçi ®iÒu cña v¨n b¶n quy
ph¹m ph¸p luËt.
Tuy nhiªn, trong thùc tÕ ®a sè c¸c
* Gi¶ng viªn chÝnh Khoa hµnh chÝnh - Nhµ n−íc
Tr−êng ®¹i häc luËt Hµ Néi
T¹p chÝ luËt häc - 17
 nghiªn cøu - trao ®æi
®iÒu luËt l¹i kh«ng chøa ®ùng ®Çy ®ñ c¶
ba thµnh phÇn nh− c«ng thøc trªn mµ hÇu
hÕt chóng chØ chøa ®ùng hai hoÆc mét
thµnh phÇn cña c«ng thøc trªn, cho nªn
c©u hái ®−îc ®Æt ra lµ cã nhÊt thiÕt quy
ph¹m ph¸p luËt ph¶i cã ®ñ ba bé phËn
hay chØ cã hai hoÆc mét bé phËn? §Ó lÝ
gi¶i vÊn ®Ò nµy chóng ta h@y xem xÐt vÝ
dô sau ®©y:
“Ng−êi nµo trém c¾p tµi s¶n cña
ng−êi kh¸c cã gi¸ trÞ tõ n¨m tr¨m ngh×n
®ång ®Õn d−íi n¨m m−¬i triÖu ®ång
nh−ng g©y hËu qu¶ nghiªm träng hoÆc ®,
bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh vÒ hµnh vi chiÕm
®o¹t hoÆc ®, bÞ kÕt ¸n vÒ téi chiÕm ®o¹t
tµi s¶n, ch−a ®−îc xo¸ ¸n tÝch mµ cßn vi
ph¹m, th× bÞ ph¹t c¶i t¹o kh«ng giam gi÷
®Õn ba n¨m hoÆc ph¹t tï tõ s¸u th¸ng
®Õn ba n¨m" (kho¶n 1 §iÒu 138 Bé luËt
h×nh sù ViÖt Nam).
Nh÷ng ng−êi theo quan ®iÓm truyÒn
thèng cho r»ng bé phËn gi¶ ®Þnh cña quy
ph¹m lµ “Ng−êi nµo trém c¾p tµi s¶n cña
ng−êi kh¸c cã gi¸ trÞ tõ n¨m tr¨m ngh×n
®ång ®Õn d−íi n¨m m−¬i triÖu ®ång
nh−ng g©y hËu qu¶ nghiªm träng hoÆc ®,
bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh vÒ hµnh vi chiÕm
®o¹t hoÆc ®, bÞ kÕt ¸n vÒ téi chiÕm ®o¹t
tµi s¶n, ch−a ®−îc xo¸ ¸n tÝch mµ cßn vi
ph¹m”; bé phËn chÕ tµi cña quy ph¹m lµ
“th× bÞ ph¹t c¶i t¹o kh«ng giam gi÷ ®Õn
ba n¨m hoÆc ph¹t tï tõ s¸u th¸ng ®Õn ba
n¨m"; cßn bé phËn quy ®Þnh ®−îc tr×nh
bµy Èn vµ ®−îc hiÓu lµ: "CÊm trém c¾p
tµi s¶n cña ng−êi kh¸c". Còng ph©n tÝch
c¬ cÊu cña ®iÒu luËt trªn mét sè nhµ khoa
häc kh¸c l¹i cho r»ng ®ã lµ mét quy
ph¹m ph¸p luËt chØ gåm bé phËn gi¶ ®Þnh
“Ng−êi nµo trém c¾p tµi s¶n cña ng−êi
18 T¹p chÝ luËt häc
kh¸c cã gi¸ trÞ tõ n¨m tr¨m ngh×n ®ång
®Õn d−íi n¨m m−¬i triÖu ®ång nh−ng g©y
hËu qu¶ nghiªm träng hoÆc ®, bÞ xö ph¹t
hµnh chÝnh vÒ hµnh vi chiÕm ®o¹t hoÆc
®, bÞ kÕt ¸n vÒ téi chiÕm ®o¹t tµi s¶n,
ch−a ®−îc xo¸ ¸n tÝch mµ cßn vi ph¹m”
vµ bé phËn chÕ tµi “th× bÞ ph¹t c¶i t¹o
kh«ng giam gi÷ ®Õn ba n¨m hoÆc ph¹t tï
tõ s¸u th¸ng ®Õn ba n¨m" (thËm chÝ cã
ng−êi cßn cho r»ng ®iÒu luËt trªn gåm bé
phËn quy ®Þnh “Ng−êi nµo trém c¾p tµi
s¶n cña ng−êi kh¸c cã gi¸ trÞ tõ n¨m
tr¨m ngh×n ®ång ®Õn d−íi n¨m m−¬i triÖu
®ång nh−ng g©y hËu qu¶ nghiªm träng
hoÆc ®, bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh vÒ hµnh vi
chiÕm ®o¹t hoÆc ®, bÞ kÕt ¸n vÒ téi chiÕm
®o¹t tµi s¶n, ch−a ®−îc xo¸ ¸n tÝch mµ
cßn vi ph¹m” vµ bé phËn chÕ tµi “th× bÞ
ph¹t c¶i t¹o kh«ng giam gi÷ ®Õn ba n¨m
hoÆc ph¹t tï tõ s¸u th¸ng ®Õn ba n¨m").
Nh− vËy víi cïng ®iÒu luËt nh− §iÒu 138
BLHS nªu trªn ®@ cã ba c¸ch hiÓu vµ
ph©n tÝch kh¸c nhau vÒ c¬ cÊu quy ph¹m
ph¸p luËt.
§Ó lÝ gi¶i cho vÊn ®Ò trªn tr−íc hÕt
ph¶i xuÊt ph¸t tõ c¸ch x¸c ®Þnh (c¸ch
hiÓu) thÕ nµo lµ gi¶ ®Þnh, quy ®Þnh vµ chÕ
tµi ph¸p luËt.
NÕu cho r»ng “ Gi¶ ®Þnh lµ mét bé
phËn cña quy ph¹m ph¸p luËt nªu lªn
nh÷ng hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn cã thÓ x¶y ra
trong cuéc sèng vµ c¸ nh©n hay tæ chøc
nµo ë vµo nh÷ng hoµn c¶nh ®iÒu kiÖn ®ã
buéc ph¶i xö sù (hµnh ®éng hoÆc kh«ng
hµnh ®éng) theo nh÷ng quy ®Þnh cña nhµ
n−íc”(1) hay “Gi¶ ®Þnh th−êng nãi vÒ ®Þa
®iÓm, thêi gian, c¸c chñ thÓ, c¸c hoµn
c¶nh thùc tÕ mµ trong ®ã mÖnh lÖnh cña
quy ph¹m ®−îc thùc hiÖn, tøc lµ x¸c ®Þnh
 nghiªn cøu - trao ®æi
m«i tr−êng cña sù t¸c ®éng cña quy
ph¹m ph¸p luËt”(2). Víi c¸ch x¸c ®Þnh
nh− vËy th× bé phËn gi¶ ®Þnh trong mçi
quy ph¹m ph¸p luËt lµ kh«ng thÓ thiÕu.
Bëi lÏ, chØ th«ng qua bé phËn gi¶ ®Þnh
cña quy ph¹m ph¸p luËt chóng ta míi
biÕt ®−îc tæ chøc, c¸ nh©n nµo? khi ë vµo
nh÷ng hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn nµo? th× ph¶i
xö sù theo quy ®Þnh cña quy ph¹m ph¸p
luËt ®ã. ViÖc x¸c ®Þnh tæ chøc, c¸ nh©n
nµo vµ nh÷ng hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn nµo
®Ó t¸c ®éng lµ nh÷ng gi¶ ®Þnh cã ý thøc
dùa trªn c¬ së nhËn thøc chñ quan cña
ng−êi lµm luËt vÒ nh÷ng t×nh huèng
th−êng xuÊt hiÖn trong thùc tiÔn ®êi sèng.
CÇn ph¶i cã quy ®Þnh t−¬ng thÝch ®Ó thÓ
hiÖn ý chÝ cña nhµ n−íc trong t×nh huèng
®ã. Víi c¸ch x¸c ®Þnh nh− trªn th×
“Ng−êi nµo trém c¾p tµi s¶n cña ng−êi
kh¸c cã gi¸ trÞ tõ n¨m tr¨m ngh×n ®ång
®Õn d−íi n¨m m−¬i triÖu ®ång nh−ng g©y
hËu qu¶ nghiªm träng hoÆc ®, bÞ xö ph¹t
hµnh chÝnh vÒ hµnh vi chiÕm ®o¹t hoÆc
®, bÞ kÕt ¸n vÒ téi chiÕm ®o¹t tµi s¶n,
ch−a ®−îc xo¸ ¸n tÝch mµ cßn vi ph¹m”
ph¶i lµ bé phËn gi¶ ®Þnh cña quy ph¹m
ph¸p luËt, mÆc dï ë ®©y c¸c nhµ lµm luËt
kh«ng m« t¶ chi tiÕt vÒ hµnh vi trém c¾p
tµi s¶n song ta còng cã thÓ dÔ dµng nhËn
thøc ®−îc. Do vËy, quan ®iÓm cho
r»ng“Ng−êi nµo trém c¾p tµi s¶n cña
ng−êi kh¸c cã gi¸ trÞ tõ n¨m tr¨m ngh×n
®ång ®Õn d−íi n¨m m−¬i triÖu ®ång
nh−ng g©y hËu qu¶ nghiªm träng hoÆc ®,
bÞ xö ph¹t hµnh chÝnh vÒ hµnh vi chiÕm
®o¹t hoÆc ®, bÞ kÕt ¸n vÒ téi chiÕm ®o¹t
tµi s¶n, ch−a ®−îc xo¸ ¸n tÝch mµ cßn vi
ph¹m” lµ bé phËn quy ®Þnh sÏ kh«ng phï
hîp víi c¸ch ®Þnh nghÜa trªn.
NÕu cho r»ng “ChÕ tµi lµ mét bé phËn
cña quy ph¹m ph¸p luËt nªu lªn nh÷ng
biÖn ph¸p t¸c ®éng mµ nhµ n−íc dù kiÕn
sÏ ¸p dông ®èi víi chñ thÓ kh«ng thùc
hiÖn ®óng mÖnh lÖnh cña nhµ n−íc ®,
nªu ë phÇn quy ®Þnh cña quy ph¹m ph¸p
luËt”(3). Nh− vËy, chÕ tµi ®−îc xem lµ hËu
qu¶ bÊt lîi ®èi víi chñ thÓ kh«ng thùc
hiÖn ®óng mÖnh lÖnh cña nhµ n−íc ®@
nªu ë phÇn quy ®Þnh cña quy ph¹m ph¸p
luËt vµ lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt b¶o ®¶m cho
ph¸p luËt ®−îc thùc hiÖn chÝnh x¸c, triÖt
®Ó. Bé phËn chÕ tµi cña quy ph¹m ph¸p
luËt tr¶ lêi cho c©u hái: HËu qu¶ sÏ nh−
thÕ nµo nÕu chñ thÓ kh«ng lµm ®óng
nh÷ng mÖnh lÖnh cña nhµ n−íc ®@ nªu ë
phÇn quy ®Þnh cña quy ph¹m ph¸p luËt.
Víi c¸ch nªu nh− trªn th× ta ph¶i hiÓu lµ
trong quy ph¹m ph¸p luËt cã bé phËn quy
®Þnh th× míi cã bé phËn chÕ tµi (do chñ
thÓ kh«ng thùc hiÖn ®óng mÖnh lÖnh cña
nhµ n−íc ë phÇn quy ®Þnh nªn bÞ ¸p dông
biÖn ph¸p t¸c ®éng ë phÇn chÕ tµi). Víi
viÖc x¸c ®Þnh chÕ tµi nh− trªn th× quan
®iÓm cho r»ng §iÒu 138 BLHS nªu trªn
kh«ng cã bé phËn quy ®Þnh mµ chØ cã bé
phËn gi¶ ®Þnh vµ bé phËn chÕ tµi sÏ
kh«ng phï hîp (v× kh«ng cã bé phËn quy
®Þnh th× lµm sao cã viÖc kh«ng thùc hiÖn
®óng mÖnh lÖnh nªu ë phÇn quy ®Þnh ®Ó
mµ ¸p dông chÕ tµi). Bëi “Quy ®Þnh lµ
mét bé phËn cña quy ph¹m ph¸p luËt
trong ®ã nªu c¸ch xö sù mµ tæ chøc hay
c¸ nh©n ë vµo hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn ®,
nªu trong phÇn gi¶ ®Þnh cña quy ph¹m
ph¸p luËt ®−îc phÐp thùc hiÖn hoÆc buéc
ph¶i tu©n theo”(4) hay “Quy ®Þnh lµ bé
phËn cña quy ph¹m ph¸p luËt trong ®ã
nªu quy t¾c xö sù buéc mäi chñ thÓ ph¶i
T¹p chÝ luËt häc - 19
 nghiªn cøu - trao ®æi
xö sù theo khi ë hoµn c¶nh ®, nªu trong
phÇn gi¶ ®Þnh cña quy ph¹m”(5).
Víi c¸ch x¸c ®Þnh nh− vËy th× quy t¾c
xö sù ®−îc nªu trong bé phËn quy ®Þnh
cña quy ph¹m ph¸p luËt chÝnh lµ mÖnh
lÖnh cña nhµ n−íc cho phÐp tæ chøc hay
c¸ nh©n thùc hiÖn hoÆc buéc ph¶i tu©n
theo, nã trùc tiÕp thÓ hiÖn ý chÝ cña nhµ
n−íc. Trong tr−êng hîp nµy quy ®Þnh
®−îc coi lµ bé phËn chñ yÕu cña quy
ph¹m ph¸p luËt, bëi lÏ chØ th«ng qua bé
phËn quy ®Þnh cña quy ph¹m ph¸p luËt
c¸c chñ thÓ ph¸p luËt míi biÕt ®−îc lµ
nÕu nh− hä ë vµo hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn ®@
nªu trong phÇn gi¶ ®Þnh cña quy ph¹m th×
hä ph¶i lµm g×? ®−îc lµm g×? kh«ng ®−îc
lµm g×? lµm nh− thÕ nµo? Nh− vËy, bé
phËn quy ®Þnh cña quy ph¹m ph¸p luËt ®@
thiÕt lËp cho c¸c chñ thÓ tham gia quan
hÖ x@ héi mµ quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu
chØnh cã c¸c quyÒn vµ nghÜa vô ph¸p lÝ
nhÊt ®Þnh.
Theo t«i, ®Ó ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu
thùc tÕ hiÖn nay vÒ c¸ch ph©n tÝch c¬ cÊu
quy ph¹m ph¸p luËt cã lÏ nªn b¾t ®Çu tõ
viÖc x¸c ®Þnh l¹i néi dung cña ba bé phËn
cña quy ph¹m ph¸p luËt.
Tr−íc hÕt, bé phËn gi¶ ®Þnh cÇn ®−îc
x¸c ®Þnh kh¸i qu¸t nh− sau: “Gi¶ ®Þnh lµ
bé phËn cña quy ph¹m ph¸p luËt nªu lªn
ph¹m vi t¸c ®éng cña quy ph¹m ph¸p luËt
(vÒ thêi gian, kh«ng gian, chñ thÓ t¸c
®éng), nãi c¸ch kh¸c, gi¶ ®Þnh nªu lªn
nh÷ng hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn cã thÓ x¶y ra
trong cuéc sèng vµ c¸ nh©n hay tæ chøc
nµo ë vµo nh÷ng hoµn c¶nh ®iÒu kiÖn ®ã
ph¶i chÞu sù t¸c ®éng cña ph¸p luËt”. Sù
t¸c ®éng cña ph¸p luËt cã thÓ lµ cho phÐp
hoÆc buéc hä ph¶i xö sù theo mét c¸ch
thøc nhÊt ®Þnh vµ còng cã thÓ lµ hä ph¶i
20 T¹p chÝ luËt häc
g¸nh chÞu nh÷ng nghÜa vô ph¸p lÝ, nh÷ng
hËu qu¶ bÊt lîi hoÆc nh÷ng biÖn ph¸p
c−ìng chÕ do nhµ n−íc hoÆc c¸c chñ thÓ
ph¸p luËt kh¸c ¸p dông.
Bé phËn quy ®Þnh cña quy ph¹m ph¸p
luËt cã thÓ ®Þnh nghÜa nh− sau: “Quy ®Þnh
lµ bé phËn cña quy ph¹m ph¸p luËt trong
®ã nªu c¸ch xö sù mµ tæ chøc hay c¸
nh©n khi ë vµo hoµn c¶nh, ®iÒu kiÖn ®@
®−îc dù liÖu ®−îc phÐp hoÆc buéc ph¶i
thùc hiÖn”.
Nh− vËy, quy ®Þnh cã thÓ do nhµ n−íc
¸p ®Æt nh−ng còng cã thÓ do c¸c chñ thÓ
tham gia quan hÖ ph¸p luËt tù x¸c ®Þnh
trong ph¹m vi cho phÐp cña nhµ n−íc.
Bé phËn chÕ tµi cña quy ph¹m ph¸p
luËt cã lÏ nªn ®Þnh nghÜa nh− sau: “ChÕ
tµi lµ bé phËn cña quy ph¹m ph¸p luËt
nªu nh÷ng biÖn ph¸p t¸c ®éng mµ nhµ
n−íc dù kiÕn sÏ ¸p dông ®èi víi c¸c chñ
thÓ vi ph¹m ph¸p luËt hoÆc thùc hiÖn
kh«ng ®óng c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt”.
Tuy nhiªn, khi cho r»ng chÕ tµi lµ biÖn
ph¸p t¸c ®éng chØ liªn quan tíi nh÷ng
hµnh vi tr¸i ph¸p luËt hoÆc vi ph¹m ph¸p
luËt th× còng ch−a bao qu¸t hÕt nh÷ng
biÖn ph¸p t¸c ®éng mµ nhµ n−íc ¸p dông
trong tr−êng hîp khen th−ëng. VÝ dô: “SÜ
quan cã thµnh tÝch trong chiÕn ®Êu, phôc
vô chiÕn ®Êu, c«ng t¸c; c¬ quan, tæ chøc
vµ c¸ nh©n cã thµnh tÝch trong viÖc thùc
hiÖn LuËt nµy th× ®−îc khen th−ëng theo
quy ®Þnh cña Nhµ n−íc.”(§iÒu 48 LuËt sÜ
quan Qu©n ®éi nh©n d©n ViÖt Nam)
Víi nh÷ng ®Þnh nghÜa míi vÒ c¸c bé
phËn cña quy ph¹m ph¸p luËt nh− trªn sÏ
cho phÐp tho¶ m@n ®−îc nh÷ng c¸ch gi¶i
thÝch kh¸c nhau vÒ c¬ cÊu cña quy ph¹m
ph¸p luËt. NghÜa lµ, ngoµi quan niÖm
truyÒn thèng th× viÖc cho r»ng quy ph¹m
 nghiªn cøu - trao ®æi
ph¸p luËt chØ cã hai bé phËn kh«ng cßn
m©u thuÉn nh− tr−íc ®©y n÷a.
Nh− chóng ta ®Òu biÕt ph¸p luËt bao
gåm rÊt nhiÒu c¸c quy t¾c xö sù kh¸c
nhau. Mçi quy t¾c xö sù l¹i cã tÝnh chÊt
vµ kÕt cÊu kh¸c nhau, ®−îc biÓu hiÖn
d−íi nhiÒu c¸ch kh¸c nhau tõ ®ã cho thÊy
c¬ cÊu cña quy ph¹m ph¸p luËt phô thuéc
vµo mçi lo¹i quy t¾c xö sù ®ã vµ ®−îc
biÓu phï hîp víi yªu cÇu thÓ hiÖn râ néi
dung cô thÓ. Do vËy, ®iÒu luËt cã thÓ lµ
quy ph¹m ph¸p luËt nh−ng còng cã thÓ
kh«ng hoµn toµn nh− vËy. V× thÕ còng
kh«ng nªn ®ång nhÊt ®iÒu luËt víi quy
ph¹m ph¸p luËt. §iÒu luËt chØ lµ h×nh
thøc thÓ hiÖn cña quy ph¹m ph¸p luËt. Cã
thÓ tr×nh bµy mét quy ph¹m ph¸p luËt
trong mét ®iÒu luËt; còng cã thÓ tr×nh bµy
nhiÒu quy ph¹m ph¸p luËt t−¬ng tù nhau
trong cïng mét ®iÒu luËt nÕu viÖc tr×nh
bµy nh− vËy tiÖn lîi cho viÖc so s¸nh vµ
nhËn thøc néi dung c¸c quy ph¹m ph¸p
luËt ®ã. Trong tr−êng hîp nµy mçi phÇn,
mçi kho¶n cña ®iÒu luËt ®−îc coi lµ mét
quy ph¹m ph¸p luËt ®éc lËp; trËt tù c¸c
bé phËn gi¶ ®Þnh, quy ®Þnh vµ chÕ tµi cña
mét quy ph¹m ph¸p luËt cã thÓ bÞ ®¶o lén
chø kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i tr×nh bµy ®Çu
tiªn lµ bé phËn gi¶ ®Þnh råi sau míi tíi bé
phËn quy ®Þnh hoÆc bé phËn chÕ tµi; cã
thÓ tr×nh bµy ®Çy ®ñ c¸c bé phËn cña quy
ph¹m ph¸p luËt trong mét ®iÒu luËt
nh−ng còng cã tr−êng hîp mét bé phËn
thµnh phÇn nµo ®ã cña quy ph¹m cã thÓ
®−îc giíi thiÖu (viÖn dÉn) ë c¸c ®iÒu
kh¸c trong v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt
®ã. VÝ dô: §iÒu 77 Bé luËt h×nh sù cña
n−íc ta quy ®Þnh:
"1. Thêi h¹n ®Ó xo¸ ¸n tÝch ®èi víi
ng−êi ch−a thµnh niªn lµ mét phÇn hai
thêi h¹n quy ®Þnh t¹i §iÒu 64 cña Bé luËt
nµy.
2. Ng−êi ch−a thµnh niªn ph¹m téi,
nÕu ®−îc ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p t−
ph¸p quy ®Þnh t¹i kho¶n 1 §iÒu 70 cña
Bé luËt nµy, th× kh«ng bÞ coi lµ cã ¸n
tÝch". Còng cã nh÷ng bé phËn thµnh phÇn
nµo ®ã cña quy ph¹m cã thÓ ®−îc giíi
thiÖu (viÖn dÉn) ë c¸c v¨n b¶n quy ph¹m
ph¸p luËt kh¸c quy ®Þnh vÒ vÊn ®Ò ®ã. VÝ
dô: §iÒu 131 HiÕn ph¸p 1992 cña n−íc ta
quy ®Þnh: "Tßa ¸n nh©n d©n xÐt xö c«ng
khai, trõ tr−êng hîp do luËt ®Þnh". Nh−
vËy, nh÷ng ®iÒu luËt chØ nªu hai phÇn lµ
gi¶ ®Þnh vµ quy ®Þnh th× cã thÓ lµ kh«ng
cÇn ph¶i cã bé phËn chÕ tµi hoÆc v× lÝ do
nµo ®ã bé phËn chÕ tµi ®@ kh«ng ®−îc
quy ®Þnh hoÆc lµ chÕ tµi cña quy ph¹m
ph¸p luËt ®−îc tr×nh bµy ë ®iÒu kho¶n
kh¸c trong cïng v¨n b¶n ph¸p luËt Êy
hoÆc ë v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c.
Tãm l¹i, mét quy ph¹m ph¸p luËt cã
thÓ cã c¶ ba bé phËn nh−ng còng cã thÓ
chØ gåm hai bé phËn tïy theo sù biÓu ®¹t
cña nã trong c¸c ®iÒu luËt. Vµ mÆc dï c¸c
®iÒu luËt ®−îc tr×nh bµy rÊt ®a d¹ng
nh−ng ®a sè chóng ®Òu thÓ hiÖn mét m«
h×nh chung lµ: "nÕu... th×...". Víi c¸ch
biÓu ®¹t nh− vËy sÏ thuËn lîi cho viÖc
nhËn thøc vµ thùc hiÖn c¸c quy ph¹m
ph¸p luËt.
Còng cÇn nãi thªm lµ cã lÏ nªn qu¸n
triÖt tinh thÇn lµ lÝ luËn th× c« ®äng, thuÇn
khiÕt, nã chØ nªu nh÷ng c¸i ®iÓn h×nh, c¸i
®a sè, mang tÝnh phæ biÕn. Cßn thùc tiÔn
th× ®a d¹ng, phong phó h¬n kh«ng thÓ
nµo bao qu¸t hÕt ®−îc trong lÝ luËn. Do
vËy, nÕu cã quy ®Þnh nµo ®ã ch−a phï
hîp víi lÝ luËn th× ®ã còng chØ lµ nh÷ng
tr−êng hîp c¸ biÖt. Hi väng víi c¸ch x¸c
®Þnh míi vÒ c¸c bé phËn cña quy ph¹m
ph¸p luËt sÏ lµm cho vÊn ®Ò c¬ cÊu cña
quy ph¹m ph¸p luËt phÇn nµo s¸ng tá
h¬n./.
(1), (3).Xem: "Gi¸o tr×nh lÝ luËn nhµ n−íc vµ ph¸p
luËt", Tr−êng ®¹i häc luËt Hµ Néi, Nxb.CAND,
H.1998.
(2), (4), (5).Xem: "Gi¸o tr×nh LÝ luËn chung vÒ nhµ
n−íc vµ ph¸p luËt", Khoa luËt Tr−êng ®¹i häc quèc
gia Hµ Néi, H.1998.
T¹p chÝ luËt häc - 21