TAR111U-OSMANLI TÜRKÇESİ-I

Ünite 1: Osmanlı Türkçesi Alfabesi

• Cim
Osmanlı Türkçesi
• Çim
Oğuz Türklerinin Anadolu’da oluşturdukları dil “Batı • Ha
Türkçesi”, “Batı Oğuzcası”, “Türkiye Türkçesi” gibi • Hı
adlarla anılmaktadır. Batı Türkçesinin 13. yüzyıldan 20. • Dal
yüzyılın başlarına kadar süren uzunca bir dönemde
• Zel
Anadolu’da gelişen yazı diline “Osmanlı Türkçesi” denir.
• Rı
Batı Türkçesi üç döneme ayrılmaktadır:
• Ze
• İlk dönem: Eski Osmanlıca, Eski Türkiye
Türkçesi veya Eski Anadolu Türkçesi. • Je
• İkinci dönem: Klâsik Osmanlı Türkçesi adıyla • Sin
anılmakta olup 15. yüzyılın ortalarından 19. • Şın
yüzyıla kadar devam eder. • Sad
• Üçüncü dönem: “Yeni Osmanlı Türkçesi” adıyla • Dad
anılmakta olup Tanzimat’tan 1908’e yani ikinci • Tı
meşrutiyete kadar gelir. Daha sonraki dönem ise • Zı
“Yeni Türkiye Türkçesi” olarak adlandırılır. • Ayın
• Gayın
Osmanlı Türkçesi döneminin belli başlı dil özellikleri • Fe
şunlardır: • Kaf
• Osmanlı Türkçesi döneminde bilhassa Arapça ve • Kef
Farsçadan alınan kelime ve gramer unsurları, • Gef
Anadolu’da yaşayan farklı dillerden etkilenmeler • Sağır gef
vb. sebeplerle dil bir hayli gelişmiş ve • Lam
değişmiştir. • Mim
• Sözü edilen dönemde, Türkçe yönünden sade • Nun
anlaşılır metinlerin yanında Arapça ve Farsça • Vav
unsurlarla dolu belli bir kesimin anlayabileceği
• He
metinler de yazılmıştır.
• Lam-elif
• Hem manzum hem de mensur olarak yazılan
• Ye.
metinlerde sade, orta ve süslü dillerle eserler telif
edilmiştir. Harekeler
• Dinî metinler sade ve orta seviyede bir dille Osmanlı Türkçesi alfabesinde harekelerin kullanım
kaleme alınırken edebî metinler her üç seviyede özellikleri için şunlar söylenebilir:
de kaleme alınmışlardır.
• Arapça kelimelerin yazılışında uzun ünlüler
• Bunların dışında Özel kalıpları ve formülleri olan harfle (elif, vav, ye) gösterilirken kısa ünlüler
resmî belge dili de vardır. Resmî dille yazılan yazılmaz.
metinler diğerlerinden farklılık arz eder. • Kısa ünlüler yazılmadığı için bunların
• Şurası unutulmamalıdır ki Arapça Farsça okunmasında hatalar olur.
unsurların çok yaygın olduğu metinlerde bile
• Kelimelerin doğru okunabilmesi için kısa ünlüleri
Türkçe cümle yapısı ve gramer hususiyetleri
göstermek üzere hareke adı verilen bazı yardımcı
hâkim olmuştur.
işaretler kullanılır.
• Ayrıca farklı dillerden alınan unsurlar bir şekilde
• Arapça konuşanlar harekesiz metinleri okumakta
ve zaman içinde asli hüviyetlerinden
hata yapmasalar bile Kur’ân-ı Kerîm’in
uzaklaştırılarak Türkçeleştirilmişlerdir.
indirilmesinden sonra müslümanlığın Arap
Osmanlı Türkçesi Alfabesi olmayanlar arasında da yayılmasıyla bu kesimler
arasında okuma hataları artmıştır. İşte o dönemde
Osmanlı Türkçesi Alfabesinin temeli 28 harfli Arap
Kur’ân’ın yanlış okunuşunu önlemek maksadıyla
alfabesine dayanır. Arap alfabesinde bulunmayan bazı
kelimeleri harekelenmiştir.
sesler İranlı ve Türkler tarafından ilâve edilerek geniş
Osmanlı Türkçesi alfabesi oluşturulmuştur. Osmanlı • Türkler Arap alfabesini kullanmaya başladığında,
Türkçesi alfabesindeki harfler şunlardır: Türkçe metinlerde de hatalı okumayı önlemek
için 16. yüzyılın sonlarına kadar hareke
• Elif
kullanmışlar, zaman içinde imlâ oturdukça
• Be
hareke kullanımını azaltmışlardır.
• Pe
• Daha sonraları Kur’ân-ı Kerîm, sözlük ve
• Te
dilbilgisi gibi doğru imlâ hususunda özel
• Se

1
 TAR111U-OSMANLI TÜRKÇESİ-I
Ünite 1: Osmanlı Türkçesi Alfabesi

hassasiyet gerektiren eserler dışında hareke a. Bitişen harfler: Kendinden önce ve sonraki harflerle
kullanımı kaldırılmıştır. bitişir. Başta ve ortada değişikliğe uğrarlar, sonda yalın
biçimi ile yazılırlar. Osmanlı Türkçesi Alfabesindeki
Osmanlı Türkçesi alfabesindeki harekeler şunlardır: bitişen harfler şunlardır:
• Üstün: (Arapçası fetha) harfin üstüne konur ve • Be
harfi /a/e/ okutur. • Pe
• Ötre : (Arapçası damme) harfin üstüne konur ve • Te
harfi /o/ö/u/ü/ okutur. • Se
• Esre : (Arapçası kesre harfin altına konur ve • Cim
harfi /ı/i/ okutur. • Çim
• Tenvin: Üstün, ötre ve esrenin kelimenin son • Ha
harfinde çift yazılmasıdır. Okunuşu da değişir. • Hı
• Üstünlü tenvin Kelimenin son harfini /an/en/ • Sin
okutur. Yazılırken kelimenin sonuna tenvin elifi • Şın
getirilir. Tenvin elifi getirilen kelimeler tenvin • Sad
kaldırılsa bile tenvinli okunur.
• Dad
• Esreli tenvin kelimenin son harfini /ın/in/ okutur.
• Tı
• Ötreli tenvin kelimenin son harfini /un/ün/
• Zı
okutur.
• Ayın
Med, Şedde ve Cezm • Gayın
Arap alfabesine dayalı Osmanlı Türkçesi alfabesinde • Fe
kelimelerin okunuşuna yardımcı olan üstün, esre, ötre ve • Kaf
tenvin gibi harekelerin dışında med, şedde ve cezm adı • Kef
verilen yardımcı işaretler vardır: • Lam
• Mim
Med • Nun
Elif harfinin üstüne konur ve uzun â sesi verir. Bu işaret • Ye
ilk sesi a olan Türkçe kelimelerde de kullanılmıştır. b. Bitişmeyen harfler: Bunlar kendisinden önceki
Şedde harflerle bitişir sonrakilerle bitişmez:
• Elif
Arapça kelimelerde yan yana gelen aynı ünsüzlerin tek
• Dal
harf yazılıp iki harf okunması için kullanılan bir işarettir.
• Zel
Bu işaret, iki defa okunması istenen harfin üzerine
konmaktadır. Türkçe kelimelerde bu işaret umumiyetle • Rı
kullanılmayıp harf iki kez yazılmıştır. • Ze
• Je
Cezm • Vav
(Sakin, sukun) harfin üstüne konur ve ünsüz okutur. • He.
Türkçe kelimelerde kapalı hecelerin heceyi kapayan
ünsüzlerinin okunması için konmuştur. Harflerin Bitişmesi
Osmanlı Türkçesi alfabesinde harflerin başta, ortada ve
Harflerin Şekilce Benzerlikleri sonda bulunuş şekilleri farklıdır. Kendisinden sonrakilerle
Osmanlı Türkçesi alfabesini tanırken şekilde birbirine bitişmeyenlerin doğal olarak ortadaki ve sondaki şekilleri
benzeyen, yalnızca altlarına veya üstlerine konan aynıdır.
noktalarla birbirinden ayrılan harfleri ayrıca incelemekte
fayda vardır. Benzer harflerin alfabede arka arkaya
sıralanışlarına dikkat ediniz.
Bitişen ve Bitişmeyen Harfler
Osmanlı alfabesi, bugün kullanılan Latin kökenli Türk
alfabesinden farklı olarak sağdan sola doğru yazılır.
Yazım sırasında harflerin çoğu önceki ve sonrakiyle
bitişirken bazı harfler kendisinden sonraki ile bitişmez. Bu
özellikleri sebebiyle harfler başta, ortada ve sonda yer
alırken şekillerinde değişiklikler oluşur. Yazmaya
geçmeden önce bitişen ve bitişmeyen harfleri öğrenmek
gerekir.