Julinsz Lévawski O BUDOWIE FORMY ARCHITEKTO- NICZNE] S ARKADY,PRZEDMOWA Literatura o sotuce ma tray wielkio daly: jeden daje opity, deugl perepiay, ‘rzeri wyjndrnia. Inncne] méwige ~ jeden jest historyceny, drugi praktyceny, ‘ereoi teorety amy. Jeden ustsls,jakie, kiedy, gic, w jakich warunkach po. watavaly i powstaja deiela sstuki,jacy byli te artyéc, jakie rodeaje, style, ray sotuki. Drugi daje preepiay, jak artyéei arajy sotuky swa uprawiad, ja projektovné i omponova, jich wlywaé narzeda i snrowesw. "Trerel wreetla ‘zn dlaezego dela setubi #4 taki, a nie inne, ov stanovwi o ich dalalonta, artyzmic, wartoéci, doskonaloie, pieknie; do tego truesiego. dial nalesy nie niejszy tom Juliusca Zérawekiege. ‘Te try daisly mo literatura aide} 20 stk: melarstwa tak saavo jak r2etby, rary, poezjis ma je w szceogslanictpifuenaictwo arehitektoniome. Wary. stkic ty hywaja Iaccone miekiedy w ts) eamej kaigice: lgcey je anjstarsoo + preechowaaych, a eresegélaie) wplywowe daielo 0 erchitekturse, Witrew Daiesigé ksigg. Tnformuje ono o iatnisjeeyeh budovwlach, daje wskasbwli, jek budewaé aowe, wywodijakim ogélaym rasadom podlega architektura, jakie Proporeje sa w tej majdeskonaloze. Inge natomiast Ksiatki o architekturze ogranicraja sie do jedaegy daialu: histori architektury ualeéa do pierverege, nnjstarszy polski traltat Kodtka nouka Oudowniesa podlug niebo i rwyeeeju pol siga ~ do drugiego, praktycano-tawodowego, a ksigka Jaliuata Zavwwskiege analezy do traeciogo, tworetyeencgo. Ma ona dlugie drzewo gonealogiczne: pracs licane daiela XIX wick, peaea Uaktaty renesansowe, jal Albertiego, pease dredniowiecene teaktety o lwadt sorze { triangulacj, poprees Witeuwiasea sigga ona jesacee dawalcjeayob {ais saginionych, znanych tylko 2 tytuléw i nanswisk autordw —waklatow sta reiyinych 0 proporcjach i formach architektonicnuyeh. Nicktre prace tego typu stwierdzaja po prost, ge pewae fommy i proporeje 83 doskonalsse od innych. Tak traktaty starodytne stwierdealy np.,ie-w éwige {yni doryokiejteyglif slaiy) 2a modul, ie kolumina ma dwa madly szerokotei, fe stosunsk Kolumay do inter-kolusnnium jest jak & do 8, n ala suevokest ‘aréciokolummowej Svigtyni ma 27 saudul6w. Gdyby tych, co nalecali table Proporeje, zepytaé, jak Uumacza ich doskonalosé, odpowiadeliby sapewne, ix takie jest prawo harmon, thwinee w samysh proparejach, ie 1 Dadowlach 5Jest nie inneze} nit w meyer, gdsie jedne d&wiekt ue soba harmonizuje, a inne nie, Jest to obieltywne thimaczenie npodchania, jskic anejdujemy w pewnych proporejach i formach, Modliwe jest wealsie tuineczenie inne, subiektywne, Tinaneczenie obiek~ tyvne { sublektywme stanowig istome precciviedstwo w teoriach architektary, Obioktywne prayjmuje, 26 pewne proporeje i formy sq pighne, bo teka jest Droporeja Swiat, tak jest shadowanys de pewne fore y iuidady oq harmonijue, a inne nie, crlowiek ma sig tylko poddawas ich dalalauiu, a uchwyci ich harmo- nig, Natomiast subiebtywue tlamaczenie powiada: tv extowiek tak jest abu. dowany, 4 pene formy inklady mu odpowiailaja daialajg na nfeyo prayjemaie, podobaja saw sig i wtedy nazywa je piekaymi, Autor niniejsecj lsigdki Lledele najwikery nasil na to prseciwatawienic, w teoril architektury unnaje jedyaie thuinaccenie subicktywne, cbiektywne potgpia. I mote powolad sie na to, de sorwéj teorit zdgje sig dé od obiektywiemu do subicktywiemn. Sterozyini byli obiektywistami w rozmienin architebturyy bylt aim a ovo ick flovofowtis, jak i artySei,szukajecy dla swe) satukl kanonSv, stalyeh, * jemych formul. Zdawali sobie spPg tigo, te warok exlowicka prasksatal, ea Fdaforanije-formy i proporeje reccay i uwadali a slusane, by savuke exyla sie 2 warunkami widzenia i dyvindomie dawali mars 0In praporcje niedasko- ale, vwlafuie po to, aby sig wydawaly doskonalymi, W tym elu pochylalt 4 sgrubiali bocene lctumny portykéw, rozszereali kolumany posrodlen, vyezaall exymsy, wprowadzali wine odchytenis od lini prostych i doskonalyeh, wedle ich nianio, proporeji. Nie byle ta Werslée a ich strony gerwaniem + iden mick. tywne} doskonolofei pewnych form, leez raceej je potwierdzeniec, Swigty Avgustyn, kesry wni6el do estotyl chizedejadshie) wszystkie wath starotyine, preckazal jej takie obiektywne Koncepeje. ,Pratde iwesyakine = pisal ~ sapytam, xy alotgo cs est pin, 3 sig pda, ey dlatoge sip podoba 4 jest pidhne, Bes warpienia atrzmam odpouisdi, 28 podaba sie, pontenes jen Pithne™. Jednakie w estetvee chracdefjatishie} of pocegthy zazneceyly sig ud tlementy Konespefi subiektywne]. Inny Ojeiee Koseiola, Baryli 2 Comet o pobalenie starsay od Avgustyna pis, 2e pigkno r2eexy polege na propery ale nie ma proporei cxeéci reery mipday soba, lees na ich proporcii do vere hrylo to juk zrelacjonizawanie piglna do podmioti, wprowadtenie oxpraika subicktywiego do te) tear, Caynoik ten znajdowsl wysse take i w yotee) snej,fredniowiecrne} teosé satuki, np. w twierdaenin, jest Aocydujqeym momentem w agdeie ostuce™ Postavwa obiektywns prastrwala jednakte-w estetyce nie tyke wie éoi- ‘ich, ale tale odrodzenia i arokn. Avchiteke XVIT wielsn, Pervaul, wapomis nany niejednolrotnic w niniejasejksixico, byl w awe) epoon wylatliem, evges fenomenem, ey w deilanin arehitektury na rbwni # perwistkieu obiebtyy nym nvaglednial eabiektywny. Zelmowal posteve wnmiarkowana, 2 obu pierwinetkami, 40 ypreyneyecajenie Tieryl sig ale mute byla to wlaéais postawa slasena? Dsl swvietng interpretacje subickrywnego pierwinstka w upodobaniich estetyeznych, wv. 6 wodege go 1 Kojartonia wyobraied: reecey podobaja nam sig nie tylko deight tema, jake sa, ale takte i wigce) jeezoae — dzieki tenn, co nam preypo: ‘SuBicktywne wyjsnienle wpodhania ssetyomnego sospowsseshaito sig dopiere w XVIII wieku, Stosowat je weedy Feancuz Dubos, gy prayjemmosé, a daiela sxtuki, thunacayl tym, Ze zajauja nase umysl, poxwalaja funkejonows6, rogprasesja nude. Stosewal je rownied Anglile Rourke, ial prayjemnodé estetyoens tym, de pewne preedmioty zaspokajaja nasze popedy samozachowaweze { towareysbie. Jednakde i w XVITE wiekn cstetyerva interpretacja sztuki wirzpledaiela oha cayuniki — cubiektyway { obicktywny — ezyli wagledny i herwagledny, jak je woweens narywano. Tym osiemnastowieernyin myslom, oddzielajaeym cba czynniki, dal Fechner w XTX ‘wieku eksperymentalng podbedosee i ua dlnisay eens ugeamtowat je w mauce, Natomiast wick XX wprowadail do psychologis i eetetyki mysli nowe, \w szoregbinosel jedng, Kira w iny spoash poowolila dajrseé ceynnil: subiek tywny w przciyein estetyeanym, Byla to tek awana paychologia ,postaci* bayli ukled6w spoistych", ewierdates, £o Sviedomosé formuje sig nie praee stopniows Kojareenie wyobrated, leex x migjeea operuje caloseiamis pray po- straeganin nie eachowsjemy sie bier, leoe praystepujemy dod x olerestonym nastawieniem, 2 dyspozycja do ,postaciowania, 2 gotowymi, catuésiowymi formami. Tw5sey te} psycholoati rozwijali oyélaa teorie postreegania, a aie spetislaie estetyeenego; pocnatieowa hada) sie preewidywal, ae bedi take eoria aatuki, Jeduakic zawierala ona w te} ddiedzinie wielkie modliwoéc. Ale tracha bylo wpagé na te mySl, dokonaé destorowani i treba hylo mieé dotvinderenie { wiedsp architekta, hy je prackonujaco w driedainie architek tury praeprowadeié. Tn leéy rola Juliussa Zérawskiego: on dokonal zastocowe- tla tej nowe] teorit prychologicene} do architektnry Dwadaieécia let mija, kiedy praynids! mi pierwsea redaleje swe) pracy Byln xamierzona jako rorpraws oktorska, prieflozonn Politechaice War szawakiej, ale de wykraczala pora 2wybla tematyke politechnicaa, Politech- nike odwotela sie do uniwersyteckiege reoanaenta, Byl to caas olwpacji,preeneéd flakrorski byl robiony tajnie, Rigorosum odhywalo sit w miesakanin i pod preewoduietvem weresnego dzickans Bxyly: byla to jedna 2 ostatnieh jego ezynnoisi, whaétes potem zostal aresatowany i zousteaeany praez olupanta, Oa pierwaryeh stzon mnaszynopim nie mialem watplivosei, 5é zawiern myst ‘eing, nove eastosowanie teerii, 2 daje bogactwo abterwasht i wieday archic tektonicane}. Watpliwasei moglo Dudeié tylko to, #e praca, operujgca pojeciami lozoficenymi, psychologicrnymi,estetycznymi, humanistyemnymi, byla rzez calovsicks o wyksstalceniu politechnicaym, dalekiego o@ humenistyls Teduakie dawete to zyski enacenie wiekiwe nix stty. Praca byla podohna do dockonalych obrazéw analovanych preez utalentowanego artyste, Kt6ry nie saceal do akademi i wypowiads sig w epessh moiej wysekolony eewodown, loca bardeie} wlasny § bespotredi, Rslgaka ukamje sig w draku dopiero teres po latach, Dota drukowuny 1