Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

 Παναγιώτης Παντίδος
Επιμέλεια

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Αθήνα 2019
Έκδοση 1η, Copyright © Σεπτέμβριος 2019

ISBN: 978-960-578-049-4

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ

Στουρνάρη 49Α, 106 82, Αθήνα
Τηλ. 210-38.45.594
email: contact@newtech-publications.gr
URL: www.newtech-pub.com

Εξώφυλλο: Δαρμής Αλέξανδρος

Απαγορεύεται η με οποιονδήποτε τρόπο ανατύπωση, καταχώρηση σε σύ-

στημα αποθήκευσης και επανάκτησης ή μετάδοση με κάθε μορφή και μέσο
(ηλεκτρονικό, μηχανικό, φωτοαντιγραφικό κ.λπ.) του συνόλου ή μέρους του
βιβλίου αυτού, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη.
 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 26
Ευαισθητοποίηση μικρών παιδιών σε θέματα από το
χώρο των φυσικών επιστημών μέσα από οπτικοακου-
στικά έργα. Η περίπτωση της ταινίας “Sid The Sci-
ence Kid: The Movie”

Πανδώρα Δορούκα
Εκπαιδευτικός ΠΕ, Msc Πανεπιστήμιο Κρήτης, Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής
Εκπαίδευσης, pandora.dorouka@gmail.com
Κυριακή Θεοδώρου
Εκπαιδευτικός ΠΕ, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Παιδαγωγικό
Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης, sandy-em@hotmail.gr
Ευαγγελία Μανταδάκη
Νηπιαγωγός, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Παιδαγωγικό Τμήμα
Προσχολικής Εκπαίδευσης, evamantadaki@gmail.com
Ειρήνη Σηφάκη
Ερευνήτρια – Καθηγήτρια Σύμβουλος Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο,
sifaki.eirini@ac.eap.gr, eirini_sifaki@yahoo.gr
Μιχαήλ Καλογιαννάκης
Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής
Εκπαίδευσης, mkalogian@edc.uoc.gr

Περίληψη
Οι ταινίες μυθοπλασίας ως μέσα επικοινωνίας, κατέχουν μια από τις σημαντικότερες
θέσεις στις ψυχαγωγικές επιλογές μικρών και μεγάλων ενώ ταυτόχρονα είναι καθο-
ριστικής σημασίας για την καλύτερη αντίληψη του κόσμου και τη συμμετοχή στη δη-
μοκρατική και πολιτιστική ζωή. Η ένταξή τους στην εκπαίδευση των μικρών παιδιών
μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη της γνωστικής ευελιξίας, της φαντασιακής σκέ-
ψης, καθώς και ορισμένων κοινωνικών και ατομικών δεξιοτήτων. Στην τρέχουσα
εργασία παρουσιάζεται και αναλύεται η ταινία “Sid the Science Kid: The Movie”,
αποτελώντας ουσιαστικά αφορμή για την εισαγωγή θεμάτων από το χώρο των φυσι-
κών επιστημών σε μικρά παιδιά, καθώς και πρόταση για την κατασκευή ενός διδα-
522 Ο Ρόλος των Φυσικών Επιστημών στην Προσχολική Εκπαίδευση

κτικού πλαισίου με βάση τη συγκεκριμένη ταινία. Βασικοί άξονες ανάλυσης που προ-
τείνει η αφήγηση της ταινίας είναι: (α) ο ρόλος των σημαντικών «άλλων», (β) οι
διαδικασίες μάθησης που ευνοούνται εκτός του σχολικού περιβάλλοντος, (γ) η ανά-
δειξη των στοιχείων της προσωπικότητας του ατόμου, (δ) η ανάδειξη των βασικών
βημάτων της ερευνητικής διαδικασίας, (ε) η τεχνολογία και το περιβάλλον, (στ) η
διαθεματικότητα και η διεπιστημονικότητα, (ζ) η διαπολιτισμικότητα και η κατάργη-
ση των έμφυλων διακρίσεων. Στο ερευνητικό μέρος της μελέτης, επιχειρήσαμε μία
πιλοτική εφαρμογή εισαγωγής της ταινίας μέσω μιας εβδομαδιαίας διδακτικής πα-
ρέμβασης σε μικρά παιδιά. Όπως διαπιστώθηκε, κυρίως μέσω παρατηρήσεων και
καταγραφών της ερευνητικής μας ομάδας, η εισαγωγή της συγκεκριμένης ταινίας
μπορεί να προσφέρει νέους τρόπους ευαισθητοποίησης των μικρών παιδιών για τις
φυσικές επιστήμες.

Λέξεις-κλειδιά: φυσικές Επιστήμες, οπτικοακουστικά έργα, μουσειοπαιδαγωγική,

προσχολική εκπαίδευση, κινηματογράφος

Εισαγωγή - Συνοπτικό θεωρητικό πλαίσιο

Τα τελευταία χρόνια είναι γεγονός ότι τα μέσα και οι τεχνολογίες που σχε-
τίζονται με τη δημιουργία και τη διανομή της πληροφορίας και της επικοι-
νωνίας έχουν εξελιχθεί σημαντικά. Στη σύγχρονη εποχή του θεάματος και
των διευρυμένων κωδίκων επικοινωνίας μέσα από τις νέες ψηφιακές μορ-
φές έκφρασης (κινηματογράφος, βίντεο, πολυμέσα, διαδίκτυο), το σχολείο
φαίνεται να χάνει τον κύριο ρόλο του στη μετάδοση της γνώσης και της
πληροφορίας. Ο βασικότερος λόγος είναι ότι δεν είναι προετοιμασμένο σε
επίπεδο εκπαιδευτικών πρακτικών να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες και να
αποδεχτεί τις προκλήσεις που παρουσιάζει η κοινωνία στον τομέα της πλη-
ροφορίας και της επικοινωνίας (Merchant, 2012).
Σύμφωνα με τους Buckingham, Banaji, Carr, Cranmer & Willett (2005)
τα μέσα επικοινωνίας και ειδικότερα ο κινηματογράφος αποτελούν μια κυ-
ρίαρχη πηγή πολιτισμικής επικοινωνίας και έκφρασης, γεγονός που σημαί-
νει ότι οποιοσδήποτε επιθυμεί να συμμετάσχει ενεργά στην κοινωνική ζωή
οφείλει να χρησιμοποιεί τους σύγχρονους τρόπους κοινωνικής επικοινωνί-
ας. Η εκπαίδευση είναι σημαντικό να προσαρμοστεί στις νέες αυτές τάσεις,
στις απαιτήσεις δηλαδή της «κοινωνίας της πληροφορίας» ή «της ψηφιακής
κοινωνίας», μέσα από την εισαγωγή κατάλληλων εκπαιδευτικών πρακτι-
κών.
Στο πλαίσιο αυτό, ο κινηματογράφος αποκτά μια νέα εκπαιδευτική διά-
σταση, και η κατάλληλη χρήση του από τους εκπαιδευτικούς, μπορεί να
Κεφ.26 - Ευαισθητοποίηση μικρών παιδιών σε θέματα από το χώρο των Φυσικών Επιστημών..523

προσφέρει σημαντικές δυνατότητες μάθησης και το βασικότερο αισθητικής

καλλιέργειας στους/ις εκπαιδευόμενους/ες. Ο κινηματογράφος, ως ένας
«άλλος» πάροχος περιεχομένου, μπορεί να συμβάλλει σε μια ρεαλιστικότε-
ρη πρόσληψη της πραγματικότητας, σε μια κοινωνική νοημοσύνη, την κοι-
νωνιογνωσία, γεφυρώνοντας τις γνώσεις των εκπαιδευομένων με τις εμπει-
ρίες του εξω-κινηματογραφικού κόσμου (Ανδριοπούλου, 2015). Τα παιδιά
από μικρή ηλικία είναι εξοικειωμένα με τα πολυτροπικά στοιχεία του κινη-
ματογραφικού κώδικα, ο οποίος περιλαμβάνει εικόνα, ήχο και κείμενο
(Kamerer, 2013). Κατά συνέπεια, το σχολείο καλείται να καλλιεργήσει την
ικανότητά τους να προσλαμβάνουν και να αναλύουν αυτό το είδος κώδικα,
καθώς ο κινηματογράφος αποτελεί βασικό εργαλείο κατανόησης του κό-
σμου (Σηφάκη & Παπαχρήστος, 2007).
Η διδασκαλία στα παιδιά με έναν τρόπο που θα τα οδηγήσει να γίνουν
κριτικοί αναγνώστες κειμένων (γραπτών, ψηφιακών, βίντεο) αποτελεί σύμ-
φωνα με τους Goncalves, Fandos & Aguaded (2011), τη μεγαλύτερη πρό-
κληση για τη σχολική εκπαίδευση, καθώς παρέχει στους/ις εκπαιδευόμε-
νους/ες εργαλεία αποκωδικοποίησης της οπτικοακουστικής γλώσσας. Επί-
σης, για την περίπτωση της κινηματογραφικής γλώσσας, αυτή μπορεί να
αποτελέσει σημαντικό εργαλείο για την ανάπτυξη της ηθικής και της ωρι-
μότητας των εκπαιδευομένων, στοιχείο που δικαιολογεί το χαρακτηρισμό
του κινηματογράφου ως «σχολείου της ηθικής» (Goncalves, Igado &
Gomez, 2011).
Τα παιδιά από μικρή ηλικία αναγνωρίζουν βασικά ερωτήματα που συν-
δέονται με την αποκωδικοποίηση μιας ταινίας (Schmidt, 2013). Με άλλα
λόγια αντιλαμβάνονται ερωτήσεις που αφορούν στο είδος της ταινίας, στον
αφηγηματικό ή μη αφηγηματικό χαρακτήρα της, στο χώρο και στο χρόνο
της ταινίας. Η κινηματογραφική παιδεία είναι δυνατόν να ξεκινήσει από την
προσχολική ηλικία, καθώς από αυτήν την ηλικία εγγράφονται, αρχικά ασυ-
νείδητα και στη συνέχεια πιο συνειδητά, οι γενικές αρχές αντίληψης που
διέπουν τις κινούμενες εικόνες. Χαρακτηριστικά παραδείγματα εξοικείωσης
των παιδιών με τον κινηματογράφο αποτελούν τα παιδικά κινηματογραφικά
έργα εξαιτίας της ταύτισης των παιδιών με τους ήρωες και την ιστορία τους
(Οικονόμου & Χρηστίδου, 2011), κάτι που αναδεικνύει και την πολιτιστική
διάσταση αυτού του μέσου (Σηφάκη, 2015).
Παράλληλα, στις μέρες μας, όλο και περισσότερα εκπαιδευτικά συστήματα
αναγνωρίζουν τη σημασία της πολιτισμικής διάστασης των φυσικών
επιστημών και, ως εκ τούτου, την αναγκαιότητα να αποτελέσουν
524 Ο Ρόλος των Φυσικών Επιστημών στην Προσχολική Εκπαίδευση

αντικείμενο εκπαίδευσης για ολοένα και πιο πολλούς πολίτες από τις μικρές
ηλικίες (Plakitsi, 2013). Τα τελευταία χρόνια πραγματοποιήθηκαν βαθιές
αλλαγές στις αντιλήψεις για το περιεχόμενο και τις μεθόδους της
εκπαίδευσης στις φυσικές επιστήμες που έδωσαν χώρο να αναπτυχθούν
τέτοιου είδους κατάλληλα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα (Plakitsi, 2013,
Ravanis, 2017, Καλογιαννάκης, 2018).
Σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο, ο βασικός στόχος μας είναι να προτείνουμε τρόπους
με τους οποίους μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια κινηματογραφική ταινία, και
πιο συγκεκριμένα η ταινία “Sid the Science Kid: The Movie” (2013) των
Miller, Plourde & Thatcher (2013), ώστε να ευαισθητοποιήσουμε τα μικρά
παιδιά σε θέματα και έννοιες από το χώρο των φυσικών επιστημών. Η
εργασία μας, αποτελεί ουσιαστικά μία πρόταση για την κατασκευή ενός
διδακτικού πλαισίου με βάση τη συγκεκριμένη ταινία. Υλοποιούμε μία
θεματική ανάλυση της ταινίας βάσει των κεντρικών αξόνων της αφήγησής
της και παρουσιάζουμε κάποια ενδεικτικά, ποιοτικού τύπου αποτελέσματα
από διδακτικές παρεμβάσεις οι οποίες πραγματοποιήθηκαν σε μικρά παιδιά
με χρήση της παραπάνω ταινίας.

Η ταινία “Sid the Science Kid: The Movie”

Στη συγκεκριμένη παιδική ταινία κινουμένων σχεδίων, ο Sid, ο κεντρικός
ήρωας και πρωταγωνιστής, είναι ένα παιδί προσχολικής ηλικίας που
διακρίνεται από την έντονη περιέργειά του για το τι συμβαίνει στον κόσμο
που τον περιβάλλει. Ο Sid και οι φίλοι του, η May, η Gabriela και ο Gerald
(Εικόνα 1) είναι πάντα ενθουσιασμένοι για να μάθουν νέα πράγματα και να
λύσουν όπως αναφέρουν στην ταινία «επιστημονικά μυστήρια». Ο Sid και η
Gabriela είναι ένα από τα δύο ζευγάρια παιδιών που κερδίζουν σ’ έναν
διαγωνισμό φυσικών επιστημών παγκόσμιας εμβέλειας. Το έπαθλο είναι
«χρυσά» εισιτήρια για να επισκεφθούν πρώτοι, ένα σύγχρονο μουσείο
επιστημών πριν από το άνοιγμά του.
Στην πορεία τους για το μουσείο συναντούν ένα άλλο ζευγάρι νικητών από
την Κίνα, καθώς και έναν σπουδαίο επιστήμονα. Κατά τη διάρκεια της
περιήγησής τους στο μουσείο, το ρομπότ-ξεναγός τους
αποπρογραμματίζεται και τα παιδιά παίρνουν την απόφαση να το
επαναπρογραμματίσουν, χωρίς να έχουν ωστόσο τις κατάλληλες γνώσεις. Η
προσπάθεια αυτή δεν θα έχει θετική έκβαση καθώς το ρομπότ προσπαθεί να
καταστρέψει τα εκθέματα. Στο τέλος, με τη βοήθεια του επιστήμονα του
μουσείου και την καλή συνεργασία που ανέπτυξαν, μπόρεσαν και
Κεφ.26 - Ευαισθητοποίηση μικρών παιδιών σε θέματα από το χώρο των Φυσικών Επιστημών..525

επιδιόρθωσαν τις όποιες ζημιές και το μουσείο άνοιξε έγκαιρα τις πύλες του
στο ευρύ κοινό.

Εικόνα 1. Χαρακτήρες από την ταινία “Sid the Science Kid: The Movie”

Άξονες ανάλυσης της ταινίας “Sid the Science Kid: The Movie”
Η αφήγηση της συγκεκριμένης ταινίας προσφέρεται για να προσεγγιστούν
διάφορα ζητήματα από το χώρο τον φυσικών επιστημών και μέσω άλλων
πεδίων όπως είναι η μουσειοπαιδαγωγική και οι ψηφιακές τεχνολογίες.
Παράλληλα, αναδεικνύονται διδακτικές προσεγγίσεις και μεθοδολογίες
όπως η μάθηση μέσω διερεύνησης, η διαθεματικότητα, η
ομαδοσυνεργατική μέθοδος, κ.ά.
Σε μια προσπάθεια να αναλύσουμε ορισμένους από τους άξονες που
προτείνει η ίδια η αφήγηση της ταινίας εστιάσαμε σε κάποια ζητήματα που
αναδύονται, με κυριότερο στόχο να βοηθήσουμε τους εκπαιδευτικούς στη
δική τους διδακτική παρέμβαση με τη χρήση οπτικοακουστικών έργων. Οι
βασικοί άξονες ανάλυσης της ταινίας που παρουσιάζονται στις επόμενες
υποενότητες συνοψίζονται στο Σχήμα 1, το οποίο αποτελεί ουσιαστικά το
πλαίσιο που προτείνουμε για την εισαγωγή της ταινίας στην εκπαιδευτική
διαδικασία.
526 Ο Ρόλος των Φυσικών Επιστημών στην Προσχολική Εκπαίδευση

Σχήμα 1. Άξονες ανάλυσης της ταινίας - Το διδακτικό πλαίσιο

(α) Ρόλος των σημαντικών «άλλων»

Η σχέση με το περιβάλλον που ζούμε είναι αμφίδρομη. Επηρεάζουμε τον
κόσμο γύρω μας, ωστόσο επηρεαζόμαστε άμεσα κι εμείς από αυτόν.
Περιτριγυριζόμαστε από σημαντικούς «άλλους», δηλαδή φίλους, συγγενείς,
ανθρώπους που επηρεάζουν τη σκέψη και τις πράξεις μας. Κατά την παιδική
ηλικία, ο κόσμος του παιδιού δομείται σε σημαντικό βαθμό σύμφωνα με τις
απόψεις και τα λόγια των σημαντικών «άλλων». Ένα παιδί χρειάζεται
υποστήριξη, ενθάρρυνση, κοινωνικές και προσωπικές επαφές για να
αποφύγει την μοναξιά και την απαξίωση, να αισθανθεί χρήσιμο και
αγαπητό. Οι σημαντικοί «άλλοι» φαίνεται να έχουν ισχυρή επιρροή στη
διαδικασία σχηματισμού στάσεων και συμπεριφορών, τόσο σε σχέση με την
αυτοεικόνα του παιδιού, όσο και σε σχέση με την αλληλεπίδρασή του με τα
αντικείμενα (Woelfel & Haller, 1971) αλλά και το φυσικό κόσμο.
Στην ταινία, ο μικρός Sid παρουσιάζεται ως ένα παιδί που μεγαλώνει σ’ ένα
ιδιαίτερα υποστηρικτικό περιβάλλον, με σημαντικούς «άλλους» τους γονείς
και την γιαγιά του, τη δασκάλα και τους/ις συμμαθητές/τριες του. Σχολείο
και οικογένεια ακολουθούν υποστηρικτικές μεθόδους που εστιάζουν στην
ανακάλυψη και τη διερευνητική μάθηση. Η δασκάλα της τάξης του
παροτρύνει τα παιδιά να πειραματιστούν, να εμπλακούν σε διαγωνισμούς
Κεφ.26 - Ευαισθητοποίηση μικρών παιδιών σε θέματα από το χώρο των Φυσικών Επιστημών..527

φυσικής, δείχνοντάς τους την απαραίτητη εμπιστοσύνη και παρέχοντάς τους

στήριξη και θετική αντιμετώπιση, ακόμα και όταν δεν έχουν τα
αναμενόμενα αποτελέσματα. Μάλιστα, χρησιμοποιεί τα λάθη των παιδιών
για να τα βοηθήσει να προσεγγίσουν διαφορετικά στις επόμενες
προσπάθειές τους τις αναζητήσεις τους, όπως είναι το χαρακτηριστικό
παράδειγμα με το πείραμα των φυτών.
Όταν τα παιδιά κερδίζουν τον διαγωνισμό, το οικογενειακό τους περιβάλλον
τα επευφημεί με τους ανάλογους χαρακτηρισμούς για το κατόρθωμά τους,
και τα συνοδεύει με χαρά στο έπαθλό τους, δηλαδή στην επίσκεψη στο
μουσείο. Καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας, οι γονείς του Sid
παρουσιάζονται ενθουσιώδεις και δείχνουν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον να
μάθουν για τις νέες εμπειρίες των παιδιών και είναι πρόθυμοι να ενισχύσουν
όλες τις αναζητήσεις του Sid και των φίλων του.

(β) Διαδικασίες μάθησης που ευνοούνται εκτός του σχολικού

περιβάλλοντος
Σύμφωνα με τις σύγχρονες μουσειοπαιδαγωγικές προσεγγίσεις τα μουσεία
δεν είναι στατικά ιδρύματα (Κολιόπουλος, 2005). Τα μουσεία - αν και τόποι
μη τυπικής εκπαίδευσης - είναι «ανοικτοί» κοινωνικοί χώροι με ευρεία
πολιτιστική λειτουργία, που παρέχουν δυνατότητες για εμπλουτισμό της
καθημερινότητας και του ελεύθερου χρόνου, προκαλώντας έκπληξη,
θαυμασμό, ερωτήματα, σκέψεις, αισθητική απόλαυση και ψυχαγωγία.
Επιπλέον, τα μουσεία προκειμένου να έχουν τη δυνατότητα να
ανταποκριθούν σ’ ένα ευρύτερο κοινό, εκσυγχρονίζονται και συμβαδίζουν
με τις τεχνολογικές εξελίξεις, παρέχοντας στους χρήστες πολύπλευρες και
ουσιαστικές εκπαιδευτικές εμπειρίες. Σύμφωνα με την Πλακίτση (2008, σ.
234), «τα σύγχρονα μουσεία είναι οι ιδανικοί χώροι στους οποίους οι
μαθητές μπορούν να μυηθούν στις φυσικές επιστήμες μέσα από έναν πλούτο
εμπειριών». Έτσι, αρχίζουν να περιλαμβάνουν διαδραστικά μέσα που
συνυπάρχουν με τα παραδοσιακά οπτικοακουστικά μέσα (Κολιόπουλος,
2005).
Το μουσείο στην ταινία “Sid the Science Kid: The Movie” ενισχύει την
ενεργό συμμετοχή, καθώς μέσα σ’ αυτό η γνώση προσεγγίζεται μέσω της
εμπειρίας με τα εκθέματα και το πείραμα. Η επίσκεψη στο μουσείο
αποτελεί μια ευχάριστη εμπειρία, η οποία προσφέρει κατάλληλα
ερεθίσματα για κριτική σκέψη και κατανόηση των αντικειμένων-
εκθεμάτων. Επίσης, αναπτύσσονται νέοι τρόποι παρατήρησης και εξάπτεται
528 Ο Ρόλος των Φυσικών Επιστημών στην Προσχολική Εκπαίδευση

το ενδιαφέρον των παιδιών για το χώρο, το χρόνο και την ιστορικότητα των
αντικειμένων.
Επιπρόσθετα, το περιβάλλον του μουσείου της ταινίας ωθεί τα παιδιά σε
πειραματισμούς, στην προσέγγιση της ερευνητικής μεθόδου, σε
ανακαλύψεις και στη διασκεδαστική βιωματική εμπειρία. Ο τρόπος
εκμάθησης γίνεται διασκεδαστικός μέσα από το παιχνίδι και τα πειράματα
και προβάλλεται το μήνυμα, ότι η επίσκεψη σ’ ένα μουσειακό χώρο μπορεί
να αποτελέσει µία πολυδιάστατη εμπειρία διασκέδασης. Το συγκεκριμένο
μουσείο της ταινίας είναι μοντέρνο και εξοπλισμένο με υπερσύγχρονα
εκθέματα. Τα παιδιά στη θέασή του ενθουσιάζονται, αν και εισέρχονται σ’
αυτό αρχικά διστακτικά, στοιχείο που φανερώνει ότι δεν έχουν αντικρίσει
κάτι ανάλογο στη μέχρι τότε εμπειρία τους. Ειδικότερα, όταν τους
καλωσορίζει το μεγάφωνο του μουσείου, ανυπομονούν να περιηγηθούν.
Ακόμα και η γιαγιά του Sid, αναφέρει πως δεν έχει δει, από άποψη
αρχιτεκτονικής και τεχνολογίας, κάτι παρόμοιο προηγουμένως. Στην
αίθουσα προβολής του μουσείου απολαμβάνουν µια ταινία μικρού μήκους.
Εντοπίζονται ακόμα πρωτότυπες θεματικές εγκαταστάσεις όπως το ηλιακό
σύστημα σε αίθουσα πλανηταρίου, η κυψέλη μελισσών, οι δεινόσαυροι και
η παιδική χαρά. Οι ήρωες μπορούν να περιηγηθούν στις διάφορες αίθουσες
του μουσείου, συντροφιά με ρομπότ-ξεναγούς αντί για τους κλασικούς
ακουστικούς οδηγούς και υπάρχει δυνατότητα αλληλεπίδρασης με εικονικά
περιβάλλοντα και οθόνες αφής. Τέλος, παρέχεται η ελευθερία ακόμα και να
προγραμματίσουν κάποιο έκθεμα. Όμως, καθώς η φιλοσοφία του μουσείου
της ταινίας είναι βιωματική, τα παιδιά μαθαίνουν αλληλεπιδρώντας με τα
εκθέματα.

(γ) Ανάδειξη των στοιχείων της προσωπικότητας του ατόμου

Είναι γεγονός ότι τα παιδιά μέσω της κοινωνικής αλληλεπίδρασης με
τους/ις συμμαθητές/τριες τους, με τον/ην εκπαιδευτικό τους, αλλά και με το
ευρύτερο περιβάλλον τους, εμπλέκονται στη διαχείριση σύνθετων θεμάτων,
αναπτύσσοντας έτσι την κριτική τους σκέψη και τις συνεργατικές τους
δεξιότητες.
Η ταινία “Sid the Science Kid: The Movie” υπογραμμίζει ποικιλότροπα την
υιοθέτηση μορφών ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας. Προβάλει τη σημασία
της ανάπτυξης της συνεργατικότητας, της επικοινωνίας και την ελευθερία
σκέψης και έκφρασης. Ένα κύριο θέμα της ταινίας αποτελεί η επικοινωνία
με άτομο εκτός του σχολικού περιβάλλοντος, με τους γονείς, αλλά και με
Κεφ.26 - Ευαισθητοποίηση μικρών παιδιών σε θέματα από το χώρο των Φυσικών Επιστημών..529

τον ειδικό επιστήμονα του μουσείου. Σημαντική είναι η συμβολή της

παραπάνω επικοινωνίας στην ανάπτυξη τόσο των διαπροσωπικών σχέσεων,
όσο και μιας διαλεκτικής σχέσης μεταξύ των παιδιών. Μ’ αυτόν τον τρόπο,
τα παιδιά εισάγονται σε βασικές δημοκρατικές αρχές, όπως στην αποδοχή
των «άλλων», αλλά και στην ίδια τη διαδικασία της επικοινωνίας, στην
αυτοπειθαρχία, στην εκδήλωση προβληματισμών και στον κοινό
προγραμματισμό μελλοντικών ενεργειών.
Για παράδειγμα στην ταινία, εν όψει των προβλημάτων που ανακύπτουν με
το ρομπότ και τη λειτουργία του κατά τη διάρκεια της ξενάγησης των
παιδιών στο μουσείο, επισημαίνεται η σημασία της συνεργασίας για την
επίλυση προβλημάτων η οποία συμβάλλει στη δημιουργικότητα. Τα παιδιά
μέσα από τη συνεργατική επίλυση προβλημάτων που ανακύπτουν,
αυτενεργούν, ενώ ταυτόχρονα δίδεται έμφαση στην ελευθερία σκέψης και
έκφρασης, οι οποίες συντείνουν στην ολόπλευρη ανάπτυξη της
προσωπικότητάς τους καθιστώντας τα υπεύθυνα και συνεπή άτομα.
Το γεγονός ότι τα παιδιά κινούνται ομαδικά μέσα στο μουσείο, αναδεικνύει
επίσης την ομαδοσυνεργατική προσέγγιση και μέσα από αυτή καλλιεργείται
η αυθεντική μεταξύ τους επικοινωνία. Αντιπαραθέτουν τις απόψεις τους,
ακροάζονται τις ιδέες άλλων και ανταποκρίνονται στο διάλογο. Στην ταινία
εμφανίζονται δύο βασικές ομάδες παιδιών. Η πρώτη είναι αυτή του
σχολείου, όπου η εκπαιδευτικός αναθέτει σε μικρές υπο-ομάδες παιδιών
εργασίες που περιλαμβάνουν παρατήρηση, συγκέντρωση στοιχείων και
παρουσίαση των αποτελεσμάτων στην τάξη. Όπως γίνεται φανερό από την
αφήγηση, τα παιδιά έχουν εργαστεί ισότιμα, καθώς αλληλοσυμπληρώνονται
κατά τη διάρκεια της παρουσίασης των αποτελεσμάτων. Επιπρόσθετα, από
τα σχόλια που πραγματοποιούνται, φαίνεται να γνωρίζουν και να
επικροτούν την εργασία της άλλης ομάδας.
Η δεύτερη ομάδα είναι εκείνη που σχηματίζεται στο μουσείο από τους/ις
νικητές/τριες του διαγωνισμού. Η ιδιαιτερότητα αυτής της ομάδας είναι ότι
αποτελείται από δύο ζευγάρια παιδιών διαφορετικών ηλικιών. Κατά τη
διάρκεια της ξενάγησής τους, μεγαλύτεροι και μικρότεροι συζητούν,
ανταλλάζουν ισότιμα απόψεις και γνώσεις μπροστά σε κάθε έκθεμα, χτίζουν
κοινωνικές σχέσεις και κάνουν χιουμοριστικά σχόλια. Τα μικρότερα παιδιά
θαυμάζουν τα μεγαλύτερα, συχνά τα θεωρούν εξυπνότερα και προσωρινά
αμφιβάλλουν για τους εαυτούς τους. Όταν όμως προκύπτει ένα σοβαρό
πρόβλημα με το ρομπότ-ξεναγό τους, γίνεται φανερό ότι οι πρωταγωνιστές
θα βρουν λύση μόνο όταν ενώσουν τις ιδιαίτερες ικανότητές τους, που
530 Ο Ρόλος των Φυσικών Επιστημών στην Προσχολική Εκπαίδευση

ανταποκρίνονται τόσο στις γνώσεις όσο και στον αυθορμητισμό της ηλικίας
τους. Αφού το πρόβλημα λυθεί, οι μεγαλύτεροι ενθαρρύνουν τους
μικρότερους και όλοι συνειδητοποιούν ότι η αλληλεπίδραση και
συνεργασία που είχαν έδωσε τελικά τη λύση.

(δ) Ανάδειξη των βασικών βημάτων της ερευνητικής διαδικασίας

Στην ταινία “Sid the Science Kid: The Movie”, οι εκπαιδευόμενοι/ες
αλληλεπιδρούν μέσα σε κοινωνικά πλαίσια μάθησης, όπως το σχολείο και ο
χώρος του μουσείου, και αρχίζουν να εμπλέκονται βιωματικά στα στάδια
της ερευνητικής διαδικασίας. Τα φαινόμενα που συμβαίνουν στο
περιβάλλον τους, τούς κινούν το ενδιαφέρον και αρχίζουν να διατυπώνουν
ερωτήματα και υποθέσεις για τις αιτίες που τα προκαλούν. Για παράδειγμα,
στο σημείο της ταινίας που οι πρωταγωνιστές εισέρχονται στον ειδικά
διαμορφωμένο χώρο του μουσείου που σχετίζεται με την μηχανική,
καλούνται να σηκώσουν αντικείμενα μεγάλου βάρους με τη βοήθεια
μοχλών και να εξηγήσουν πώς μεγάλα φορτία ανυψώνονται με τη βοήθεια
μεγάλων κατασκευών.
Στη συνέχεια, διεξάγουν πειράματα για να ελέγξουν τις υποθέσεις τους,
μέσα από παρατήρηση και σύγκριση. Σημειώνουν τις παρατηρήσεις τους,
αναζητούν και επιλύουν προβλήματα που δημιουργούνται, με τελικό στάδιο
την εξαγωγή συμπερασμάτων. Τα παιδιά έτσι, οικοδομούν τη γνώση στο
χώρο του μουσείου μέσα από βιωματικές εμπειρίες.
Άλλο ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι όταν βρίσκονται στην
κυψέλη με τις μέλισσες, όπου οι πρωταγωνιστές της ταινίας παρατηρούν τα
μεγέθη των μελισσών και τις κινήσεις τους. Μοιράζονται τις παρατηρήσεις
τους αναπτύσσοντας το σχετικό διάλογο και καταλήγουν σε συμπεράσματα
για την ιεραρχία της κυψέλης και τους τρόπους επικοινωνίας που
εμφανίζονται μέσα σ’ αυτήν.

(ε) Τεχνολογία και περιβάλλον

Κατά τη διάρκεια της ταινίας “Sid the Science Kid: The Movie”, η
εξερεύνηση του μουσείου διαδραματίζεται σε ιδιαίτερα διαμορφωμένους
χώρους. Στην αρχή, τα παιδιά έρχονται σε επαφή με το πλανητικό σύστημα
σε μικρογραφία και παρατηρούν τις κινήσεις των πλανητών με το πάτημα
ενός κουμπιού. Στην συνέχεια, ταξιδεύουν πίσω στον χρόνο και συναντούν
δεινοσαύρους σε φυσικό μέγεθος που μοιάζουν πραγματικοί και κινούνται ή
κραυγάζουν αληθοφανώς. Επόμενο σταθμό αποτελεί μια μεγεθυμένη
Κεφ.26 - Ευαισθητοποίηση μικρών παιδιών σε θέματα από το χώρο των Φυσικών Επιστημών..531

κυψέλη, μέσα στην οποία πετούν, ζουν, εργάζονται και αναπαράγονται

γιγάντιες μέλισσες.
Στα παραπάνω παραδείγματα, η τεχνολογία χρησιμοποιείται με σκοπό την
αναπαράσταση κόσμων που κινητοποιούν και κεντρίζουν το ενδιαφέρον
των παιδιών, αλλά είναι δύσκολο να προσεγγιστούν. Με ερέθισμα αυτούς
τους κόσμους και τα όσα συμβαίνουν τριγύρω, τα παιδιά εξερευνούν και
ανακαλύπτουν βιωματικά, με παράλληλη δυνατότητα αναφοράς, στις
αδυναμίες ή τους κινδύνους που θα μπορούσε να κρύβει μια αντίστοιχη δια
ζώσης προσέγγιση. Πέρα από τις έννοιες από το χώρο των φυσικών
επιστημών τα παιδιά πραγματεύονται με παιγνιώδη και διασκεδαστικό
τρόπο και μαθηματικές έννοιες, όπως είναι η σύγκριση μεγεθών και οι
αναλογίες.
Όσο η ξενάγηση συνεχίζεται, συμβαίνει ένα ατύχημα στο ρομπότ-ξεναγό,
αφού το «χτυπάει» ρεύμα από μια γεννήτρια και απορρυθμίζεται το
σύστημά του. Σ’ αυτή τη σκηνή, τα παιδιά θεωρούν ότι γνωρίζουν πώς να το
επισκευάσουν, ωστόσο μέσα από μια σειρά εσφαλμένων επιλογών, το
ρομπότ «ρυθμίζεται λάθος» και αρχίζει να καταστρέφει το μουσείο. Η
σκηνή αυτή, μπορεί να βοηθήσει τους εκπαιδευτικούς ώστε να γίνει
αναφορά στην ανάγκη για μη βεβιασμένη χρήση της τεχνολογίας.

(στ) Διαθεματικότητα - Διεπιστημονικότητα

Η διαθεματικότητα αποτελεί κεντρικό στοιχείο σ’ όλη τη διάρκεια της
ταινίας “Sid the Science Kid: The Movie”. Η ταινία στο σύνολό της
στηρίζεται στην προσπάθεια να δοθούν απαντήσεις σε ερωτήματα που
προκύπτουν στην καθημερινή ζωή του σχολείου. Η αναζήτηση των παιδιών
στο μουσείο συνδέεται με μια «συσπείρωση» των επιστημών, η οποία
προωθεί νέους τρόπους προσέγγισης της γνώσης. Στο παραπάνω πλαίσιο
επισημαίνεται η σημασία του βαθμού ελευθερίας των παιδιών στον
καθορισμό του πλαισίου δράσης.
Η διαθεματικότητα θέτει ως προαπαιτούμενο την υιοθέτηση μορφών
ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας, αναδιατάσσει το διδακτικό περιβάλλον
και προωθεί νέους τρόπους προσέγγισης της γνώσης, μέσω της
ανακάλυψης, της διερεύνησης και της ολιστικής προσέγγισης της γνώσης
καθώς και την εν γένει διαπραγμάτευση θεμάτων με βάση τα ιδιαίτερα
ενδιαφέροντα των παιδιών. Σ’ αυτή τη πραγμάτευση έρχονται να
συμπαρασταθούν οι επιμέρους επιστημονικοί κλάδοι, στα πλαίσια μιας
διεπιστημονικότητας που οδηγεί στη διαμόρφωση του εκάστοτε γνωστικού
532 Ο Ρόλος των Φυσικών Επιστημών στην Προσχολική Εκπαίδευση

πεδίου. Ο όρος διαθεματικότητα αναφέρεται στην προσπάθεια να δοθούν

απαντήσεις σε ερωτήματα που προκύπτουν στην καθημερινή ζωή του
σχολείου και τα οποία προβάλλονται ως θεματικές ενότητες που από μόνες
τους υποκρύπτουν στοιχεία επιστημονικής γνώσης (Χρυσαφίδης, 2009).
Από την άλλη πλευρά, ο όρος «διεπιστημονικότητα» δίνει απάντηση στο
ερώτημα, πώς μπορεί κανείς να επεξεργαστεί τις ποικίλες θεματικές
ενότητες (Χρυσαφίδης, 2009). Η διεπιστημονική προσέγγιση των
θεματικών ενοτήτων συντελεί στη σφαιρική αντιμετώπιση διαφόρων
καταστάσεων και γεγονότων και έτσι η διαδικασία της μάθησης
απαλλάσσεται από φαινόμενα επιδερμικής και μονοδιάστατης προσέγγισης
(Ματσαγγούρας, 2002). Τα παραπάνω στοιχεία παρουσιάζονται σε πολλά
μέρη της ταινίας που πραγματευόμαστε και στα οποία αναφερθήκαμε
αναλυτικότερα σε προηγούμενες υποενότητες του κειμένου μας.

(ζ) Διαπολιτισμικότητα και κατάργηση έμφυλων διακρίσεων

Διάφορες έρευνες για την ανάλυση ζωγραφιών εκπαιδευομένων,
φανερώνουν ότι αρκετά συχνά εμφανίζονται διάφορα στερεότυπα για τους
επιστήμονες. Αναλυτικότερα, οι επιστήμονες παρουσιάζονται μέσα σε
εργαστήριο, να φορούν ρόμπα και γυαλιά, να έχουν σοβαρή έκφραση στο
πρόσωπο, να είναι ακαθόριστης ηλικίας αλλά πάντα ενήλικες και φυσικά να
είναι άντρες (Steinke et al., 2007, Meyer, Guenther & Joubert, 2018). Σε
συναφή συμπεράσματα καταλήγουν και έρευνες από τη χώρα μας, όπου αν
και οι γυναίκες επιστήμονες εμφανίζονται όμως τα ποσοστά υπέρ του
ανδρικού φύλου εξακολουθούν να υπερισχύουν (Christidou, 2006,
Emvalotis & Koutsianou, 2018).
Μία ενδιαφέρουσα σύγχρονη μελέτη η οποία πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ,
φανερώνει ότι η εκπροσώπηση των γυναικών είναι υψηλή στις ζωγραφιές
των παιδιών, ιδιαίτερα στις μικρές ηλικίες (Miller et al., 2018). Όμως, όσο
αυξάνεται η ηλικία, τα ποσοστά τείνουν υπέρ των ανδρών. Κάτι τέτοιο
φαίνεται να οφείλεται στη βιωματική παρατήρηση περισσότερων ανδρών
στα αντίστοιχα περιβάλλοντα (Miller et al., 2018).
Στην ταινία που αναλύουμε, οι δημιουργοί προσπαθούν να ανατρέψουν τα
στερεότυπα περί επικράτησης του άνδρα-επιστήμονα, περί τυποποιημένης
εμφάνισης και συγκεκριμένης ηλικίας. Αν ξεκινήσουμε από τον τίτλο της
«Σιντ, ο μικρός επιστήμονας», κατανοούμε πως η επιστήμη δεν έχει ηλικία.
Ο ιδρυτής του μουσείου αν και είναι ένας ενήλικας άντρας επιστήμονας, δεν
φοράει γυαλιά και ρόμπα, εργάζεται σ’ ένα μουσείο και δεν παραλείπει να
Κεφ.26 - Ευαισθητοποίηση μικρών παιδιών σε θέματα από το χώρο των Φυσικών Επιστημών..533

υπενθυμίζει στους νέους μικρούς του φίλους την ιδιότητά τους ως

επιστήμονες.
Πέρα όμως από αυτό, τα παιδιά που κερδίζουν τον διαγωνισμό είναι δύο
ζευγάρια, ένα που φοιτά στο νηπιαγωγείο και ένα στο δημοτικό, τα οποία
απαρτίζονται από ένα αγόρι και ένα κορίτσι. Το ενδιαφέρον είναι πως από
τους χαρακτήρες δεν ξεχωρίζει κάποιος/α αλλά αναδεικνύονται οι ιδιαίτερες
και ισάξιες δυνατότητες του καθενός, ανεξαρτήτως φύλου. Αυτό το
πρότυπο, δύναται να επηρεάσει τις καταβολές των κοριτσιών περί ανδρικής
κυριαρχίας στις φυσικές επιστήμες οι οποίες όπως φαίνεται ξεκινούν να
διαμορφώνονται από τις πρώτες κιόλας βαθμίδες της εκπαίδευσης
(Blickenstaff, 2005, Christidou, 2006).
Ακόμα ένα σημαντικό στοιχείο που αναδεικνύεται στην ταινία είναι η
ποικιλία στην διαφορετικότητα των εξωτερικών χαρακτηριστικών των
χαρακτήρων που είναι δυνατόν να συνδεθούν με την καταγωγή τους.
Μάλιστα, αναφέρεται ότι το ένα ζευγάρι νικητών έρχεται από την Κίνα ενώ
το άλλο από τις ΗΠΑ. Επίσης, η μητέρα του Sid είναι αφρικανικής
καταγωγής και ο ίδιος φέρει κάποια βασικά κληρονομικά χαρακτηριστικά
της. Έτσι, γίνεται ασυνείδητα αντιληπτό από τους/ις εκπαιδευόμενους/ες το
γεγονός ότι η ενασχόληση με την επιστήμη αφορά όλους, ανεξαρτήτως
καταγωγής. Η αναφορά είναι ιδιαίτερα σημαντική καθώς, λαμβάνοντας
υπόψη στοιχεία συνεντεύξεων (Parsons, 1997) και ζωγραφιών, τα ποσοστά
εκπροσώπησης αφροαμερικανών επιστημόνων είναι πολύ χαμηλά και
προέρχονται κατά κύριο λόγο από αφρικανικής καταγωγής
εκπαιδευόμενους/ες.
Τα κινούμενα σχέδια επιδρούν στην παιδική ψυχολογία, διαμορφώνοντας
πρότυπα και συμπεριφορές, με θετικό ή αρνητικό τρόπο, ανάλογα με το
περιεχόμενο. Αναλογιζόμενοι λοιπόν, ότι τα παιδιά επηρεάζονται και θέλουν
να μοιάσουν στους χαρακτήρες που βλέπουν στις ταινίες και ιδιαίτερα σ’
αυτούς που είναι στην ηλικία τους (Bryant & Zillmann, 2013), τα γεμάτα
διαφορετικότητα πρότυπα της ταινίας είναι πιθανό να παρακινήσουν
περισσότερα παιδιά να ταυτιστούν, ώστε να ασχοληθούν με την επιστήμη.
Γενικότερα, ένα από τα κεντρικά μηνύματα της ταινίας, είναι το ότι οι
φυσικές επιστήμες βρίσκονται παντού γύρω μας. Εν κατακλείδι, το σύνολο
των παραπάνω στοιχείων θεωρούμε ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν με
εποικοδομητικό τρόπο ώστε να αποκτήσουν τα παιδιά την πεποίθηση πως η
επιστήμη αφορά όλους/ες, ανεξαρτήτως φύλου, καταγωγής, εμφάνισης ή
ηλικίας.
534 Ο Ρόλος των Φυσικών Επιστημών στην Προσχολική Εκπαίδευση

Πιλοτική εφαρμογή της ταινίας

Η διδακτική παρέμβαση που αφορούσε στην ταινία “Sid The Science Kid:
The Movie”, υλοποιήθηκε σε τρία σχολεία (δύο δημοτικά και ένα
νηπιαγωγείο) στις πόλεις του Ρεθύμνου και του Κιλκίς, και διήρκησε μια
εβδομάδα. Ο συνολικός αριθμός των παιδιών που ενεπλάκησαν ήταν 51 και
οι διαπιστώσεις/αποτελέσματα που παρουσιάζουμε στη συνέχεια του
κειμένου μας προέρχονται από τις παρατηρήσεις/καταγραφές στο
ημερολόγιο των εκπαιδευτικών, καθώς και από τις αρχικές αναλύσεις των
τεκμηρίων (σχόλια και ζωγραφιές) των παιδιών. Η συλλογή των
προαναφερθέντων τεκμηρίων πραγματοποιήθηκε σ’ ένα πλαίσιο
ανακάλυψης των προϋπαρχουσών γνώσεων των παιδιών και ουσιαστικά
αποτέλεσε και την αφόρμηση για την έναρξη της εν λόγω διαδικασίας.
Επιπρόσθετα, οι ζωγραφιές των παιδιών αξιολογήθηκαν με το “Draw-a-
Scientist Test” (Chambers, 1983, Finson, 2002) το οποίο μετρά τις
αντιλήψεις των εκπαιδευόμενων για την εικόνα του επιστήμονα, πριν και
μετά την παρέμβασή.
Από το Ρέθυμνο συμμετείχαν δύο σχολεία. Το πρώτο σχολείο θα το
αναφέρουμε στη συνέχεια του κειμένου ως σχολείο (α) - βρίσκεται σε
ημιορεινή περιοχή και φοιτούσαν 3 παιδιά Α’ τάξης δημοτικού, 2 παιδιά Β’
τάξης και 8 νήπια. Όπως διαπιστώσαμε τα παιδιά αυτού του σχολείου είχαν
αρκετά ερεθίσματα από τη φύση, αλλά δεν είχαν τη δυνατότητα να
συνδέσουν τα διάφορα φαινόμενα με τις φυσικές επιστήμες. Το δεύτερο
σχολείο από το Ρέθυμνο - θα το αναφέρουμε στη συνέχεια του κειμένου ως
σχολείο (β) - αποτελεί κεντρικό σχολείο της πόλης και σε αυτό φοιτούσαν
παιδιά πρώτης και δευτέρας δημοτικού.
Αναφορικά με το σχολείο από το Κιλκίς, πρόκειται για νέο νηπιαγωγείο στο
οποίο φοιτούσαν 20 μαθητές/τριες - θα το αναφέρουμε ως σχολείο (γ) – το
οποίο βρίσκεται σε ημιαστικό κέντρο. Στο σχολείο αυτό υπάρχει πλούσιος
τεχνολογικός εξοπλισμός που αξιοποιείται σε τακτά χρονικά διαστήματα
από τα ίδια τα παιδιά (Εικόνα 2). Έχοντας τη δυνατότητα πρόσβασης σε
ψηφιακό εκπαιδευτικό υλικό, τα παιδιά ήταν αρκετά εξοικειωμένα με την
προβολή ταινιών εκπαιδευτικού περιεχομένου με προσανατολισμό τις
φυσικές επιστήμες, καθώς και με την επεξεργασία και επέκταση στοιχείων
των εν λόγω ταινιών.
Κεφ.26 - Ευαισθητοποίηση μικρών παιδιών σε θέματα από το χώρο των Φυσικών Επιστημών..535

Εικόνα 2. Πιλοτική εφαρμογή και προβολή της ταινίας

Βάσει των αξόνων ανάλυσης της ταινίας, οι οποίοι παρουσιάστηκαν στις
προηγούμενες ενότητες τέθηκαν οι στόχοι της διδακτικής παρέμβασης. Οι
βασικότεροι εστίαζαν στην ευαισθητοποίηση των παιδιών σε θέματα
επιστημών, τη δημιουργία ενεργών θεατών, την επαφή με τη
διαφορετικότητα, την ενθάρρυνση του διαλόγου μέσα από τη συζήτηση, την
εμπειρία της θέασης ως συλλογικής διαδικασίας καθώς και την
καλλιτεχνική δημιουργία. Αξίζει να επισημανθεί ότι ακολουθήθηκε ένα
κοινό πρόγραμμα παρέμβασης και στα τρία σχολεία που απαρτίζονταν από
πέντε φάσεις. Στην παρούσα εργασία παρουσιάζουμε μόνο την κάθε φάση
της διδασκαλίας, αφού όπως προαναφέραμε ο βασικός στόχος μας είναι ο
αρχικός σχεδιασμός ενός διδακτικού πλαισίου για την ευαισθητοποίηση
μικρών παιδιών σε θέματα από το χώρο των φυσικών επιστημών μέσα από
οπτικοακουστικά έργα.
Κατά την 1η φάση - η οποία διήρκησε 4 ώρες - πραγματοποιήθηκε μια
εισαγωγική δραστηριότητα για την ανίχνευση των προϋπαρχουσών
γνώσεων για το θέμα «επιστήμονας». Τέθηκαν στα παιδιά διάφορες
ερωτήσεις όπως: «Ποιος είναι επιστήμονας;», «Τι δουλειά κάνει;», «Που
μπορούμε να τον βρούμε;». Στη συνέχεια, ζητήθηκε να ζωγραφίσουν έναν
536 Ο Ρόλος των Φυσικών Επιστημών στην Προσχολική Εκπαίδευση

επιστήμονα κατά τη διάρκεια της εργασίας του. Οι ζωγραφιές των παιδιών

συγκεντρώθηκαν στην ολομέλεια, κάθε παιδί παρουσίασε το έργο του και
πραγματοποιήθηκε μία συζήτηση γύρω από αυτά τα έργα (Εικόνα 3). Είναι
σημαντικό να αναφερθεί, ότι αρκετά από τα παιδιά των σχολείων στο
αστικό και ημιαστικό κέντρο (σχολεία β και γ) ζωγράφισαν γυναίκες
επιστήμονες, ενώ στο ημιορεινό σχολείο, υπήρξε μόνο μια ζωγραφιά που
απεικόνιζε γυναίκα και μάλιστα με την μορφή μιας μάγισσας που φτιάχνει
φίλτρα.
Επιπρόσθετα, θα πρέπει να σημειωθεί ότι υπήρχαν παιδιά για τα οποία η
έννοια επιστήμονας ήταν άγνωστη και ζωγράφισαν ανθρωπάκια σε μη
σχετικά περιβάλλοντα. Στη συνέχεια, κολλήθηκαν στον πίνακα της τάξης,
φωτογραφίες από επιστήμονες όπως του Einstein, γυναίκας μικροβιολόγου,
της Μαρί Κιουρί, φωτογραφία επιστήμονα από το παιδικό power puff girls,
του επιστήμονα Dexter καθώς και μια φωτογραφία του Sid. Έπειτα,
πραγματοποιήθηκε συζήτηση για το ποιος είναι ο καθένας, αν τους
γνωρίζουν και τι κοινό έχουν. Ιδιαίτερα θετικό στοιχείο είναι ότι πολλά από
τα παιδιά γνώριζαν τόσο τους ανθρώπους, όσο και τους ήρωες κινουμένων
σχεδίων. Σ’ αυτό το στάδιο πραγματοποιήθηκε μερική διασαφήνιση του
όρου «επιστήμη» και προσπάθεια ανασκευής των κλασσικών στερεότυπων,
όπου κρίθηκε αναγκαίο.

Εικόνα 3. Τα παιδιά ζωγραφίζουν την εικόνα του επιστήμονα

Στη 2η φάση - προβλήθηκε η ταινία “Sid the Science Kid: The Movie”. Άξιο
αναφοράς είναι το γεγονός ότι η ταινία είναι στα αγγλικά, οπότε η συμβολή
Κεφ.26 - Ευαισθητοποίηση μικρών παιδιών σε θέματα από το χώρο των Φυσικών Επιστημών..537

της ομάδας μας στη μετάφραση και επεξήγηση της ταινίας ήταν
καθοριστική. Επιπλέον, στο σχολείο (α), όπου η παρέμβαση έλαβε χώρα
νωρίτερα από τα άλλα δύο σχολεία, προβλήθηκε ολόκληρη η ταινία. Έπειτα
από συζήτηση με τα μέλη της ερευνητικής ομάδας μας, κρίθηκε αναγκαίο
για τη συνέχεια να παρουσιαστούν τα αποσπάσματα της ταινίας όπου
υπήρχε έντονη δράση και όχι στατικά πλάνα. Τα στατικά πλάνα
σχολιάζονταν συνοπτικά από την ερευνητική ομάδα μας στις επόμενες
παρεμβάσεις. Ειδικότερα, λόγω της συνολικής προβολής της ταινίας στο
σχολείο (α), η συγκεκριμένη φάση διήρκησε 3 διδακτικές ώρες στο
συγκεκριμένο σχολείο, όμως επειδή κρίθηκε ότι δεν ήταν αποτελεσματική
αυτή η επιλογή, καθώς τα παιδιά δεδομένης της μικρής τους ηλικίας
κουραστήκαν, αποφασίσαμε να δείξουμε επιλεγμένα αποσπάσματα. Στα δύο
αλλά σχολεία η προβολή αποσπασμάτων της ταινίας έγινε με μεγαλύτερη
αποτελεσματικότητα και διήρκησε 2 διδακτικές ώρες.
Η 3η φάση - η οποία διήρκησε 3 ώρες - περιελάμβανε συζήτηση με τα
παιδιά για θέματα από το χώρο των φυσικών επιστημών τα οποία
αναδεικνύονταν στην ταινία καθώς και στοιχεία για το μουσείο της ταινίας
και τα μοντέρνα εκθέματά του. Μέσα από κατάλληλα προετοιμασμένες
ερωτήσεις και βασιζόμενοι στις απαντήσεις των παιδιών πραγματοποιήθηκε
συστηματική προσπάθεια να διατρέξουμε τα βασικότερα στοιχεία της
ταινίας.
Στην 4η φάση - η οποία διήρκησε 1 ώρα - αναρτήθηκε στον πίνακα της
τάξης μια φωτογραφία από κάθε πρωτότυπη θεματική εγκατάσταση όπως
προτείνονταν στην ταινία (ηλιακό σύστημα σε αίθουσα πλανηταρίου,
κυψέλη μελισσών, δεινόσαυροι, παιδική χαρά, ηλεκτρισμός, μαγνητισμός,
βαρύτητα), και κάθε παιδί καλούνταν να ψηφίσει μυστικά με ποιο θέμα θα
το ενδιέφερε να ασχοληθεί περισσότερο. Οι ψήφοι καταμετρήθηκαν και
αποφασίστηκε πως το αντικείμενο ενασχόλησής τους θα ήταν (α) ο
ηλεκτρισμός, ο μαγνητισμός για το σχολείο (β) και η βαρύτητα για το
σχολείο (γ). Τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας κατέγραψαν τις επιθυμίες
των παιδιών από το χώρο των φυσικών επιστημών.
Στην 5η φάση, η οποία διήρκεσε 4 ώρες, προσεγγίστηκαν μέσω
κατάλληλων ιστοριών και με το χειρισμό των διαφόρων υλικών τα
παραπάνω θέματα που είχαν επιλέξει για να ασχοληθούν τα παιδιά των
σχολείων της έρευνας. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι για το μαγνητισμό
χρησιμοποιήθηκε η ιστορία και η σχετική προσέγγιση που προτείνεται από
τους Kalogiannakis, Nirgianaki & Papadakis (2018) και για τη βαρύτητα η
538 Ο Ρόλος των Φυσικών Επιστημών στην Προσχολική Εκπαίδευση

προσέγγιση θεμάτων από το μακρόκοσμο όπως προτείνεται από τους

Ampartzaki & Kalogiannakis (2016). Στη φάση αυτή, τα παιδιά
πειραματίστηκαν με κατάλληλο υλικό και δραστηριότητες ώστε να υπάρχει
άμεση συσχέτιση με τα όσα είχαν ήδη παρακολουθήσει στην ταινία.

Διαπιστώσεις και προοπτικές

Όπως προέκυψε από την πιλοτική εφαρμογή της πρότασής μας, η ταινία
“Sid The Science Kid: The Movie” περιέχει στοιχεία που μπορούν να
βοηθήσουν τα μικρά παιδιά στη διερεύνηση επιστημονικών θεμάτων, να
λάβουν πληροφορίες για τον τρόπο απόκτησης νέων εμπειριών (επισκέψεις
σε εξωσχολικούς χώρους, επικοινωνία με ειδικούς, μάθηση μέσω
διερεύνησης, κλπ.), και να τα ευαισθητοποιήσουν σε θέματα
διαφορετικότητας, να ενισχύσουν ή/και να τροποποιήσουν τον τρόπο που
δομούν την αυτοεικόνα τους, να εξάψουν την φαντασία τους και να τους
δημιουργήσουν ερωτήματα.
Μέσα από τη συγκεκριμένη ταινία αναδεικνύεται η βιωματική προσέγγιση
της μάθησης. Αρχικά, ο χώρος υλοποίησης των δραστηριοτήτων των
πρωταγωνιστών της ταινίας είναι το μουσείο. Στο συγκεκριμένο μουσείο τα
παιδιά δεν είναι παθητικοί θεατές, αλλά δυναμικοί παράγοντες που
πραγματώνουν επικοινωνία με τα μουσειακά εκθέματα και την ιστορία
τους. Μέσα από πρωτοβουλίες που αναπτύσσει η παρέα των παιδιών στην
ταινία, μετέχουν σε ενεργητικές δραστηριότητες, επισκέπτονται τους
χώρους του μουσείου και χειρίζονται διάφορα αντικείμενα. Όπως,
διαπιστώθηκε το στοιχείο αυτό αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον των παιδιών
στα οποία εφαρμόστηκε το συγκεκριμένο διδακτικό πλαίσιο για ζητήματα
φυσικών επιστημών και για αντίστοιχες δραστηριότητες. Εν κατακλείδι, η
συγκεκριμένη παρέμβαση πραγματοποιήθηκε ευχάριστα και ήταν αποδεκτή
από τα παιδιά ενώ ήταν ιδιαίτερα αυξημένο το ενδιαφέρον και η συμμετοχή
τους. Μάλιστα, από το πλήθος των βιωματικών προσεγγίσεων που
προέκυψαν, φάνηκε πως η εν λόγω ταινία δύναται να χρησιμοποιηθεί
βασιζόμενη στις ανάγκες και τα ενδιαφέροντα των μικρών παιδιών για την
προσέγγιση θεμάτων από το χώρο των φυσικών επιστημών.
Γενικότερα, θεωρούμε ότι κατάλληλα επιλεγμένα οπτικοακουστικά έργα με
τη δημιουργία ενός οργανωμένου διδακτικού πλαισίου για την ένταξη
αυτών των έργων στην εκπαιδευτική διαδικασία μπορούν να αποτελέσουν
εξαιρετικά εργαλεία στη σύγχρονη εκπαιδευτική πραγματικότητα για τη
διδασκαλία θεμάτων από τις φυσικές επιστήμες στην προσχολική
Κεφ.26 - Ευαισθητοποίηση μικρών παιδιών σε θέματα από το χώρο των Φυσικών Επιστημών..539

εκπαίδευση. Το στοιχείο αυτό είναι σημαντικό να διερευνηθεί διεξοδικότερα

στο άμεσο μέλλον.

Βιβλιογραφία
Ανδριοπούλου, Ε. (2015). Η κινηματογραφική παιδεία στην εκπαίδευση. Μοντέλα
λειτουργίας και προκλήσεις. TVXS. Ανακτήθηκε από
http://tvxs.gr/news/paideia/i-kinimatografiki-paideia-stin-ekpaideysi-–-montela-
leitoyrgias-kai-prokliseis. Τελευταία πρόσβαση 17/09/2018.
Καλογιαννάκης, Μ. (Επιμ.) (2018). Διδάσκοντας Φυσικές Επιστήμες στην Προσχο-
λική Εκπαίδευση. Προκλήσεις και Προοπτικές. Αθήνα: Gutenberg.
Κολιόπουλος, Δ. (2005). Η διδακτική προσέγγιση του Μουσείου Φυσικών
Επιστημών. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Ματσαγγούρας, Η. (2002). Η Διαθεματικότητα στη Σχολική Γνώση. Εννοιοκεντρική
αναπλαισίωση και σχέδια εργασίας. Αθήνα: Γρηγόρης.
Merchant, G. (2012). Ψηφιακή Παραγωγή Γραπτού Λόγου στην Πρώτη Παιδική
Ηλικία. Στο Φ. Παπαδημητρίου (Επιμ.), Διεπιστημονικές Προσεγγίσεις του
Γλωσσικού Γραμματισμού: Από τη Γνωστική Προσέγγιση στο Διευρυμένο
Πλαίσιο των Νέων Γραμματισμών (σσ. 431-458). Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο.
Οικονόμου, Ε., & Χρηστίδου, Β. (2011). Ψάχνοντας το Νέμο: δυνατότητες
παιδαγωγικής αξιοποίησης για την προσέγγιση της έννοιας του
οικοσυστήματος. Στο Κ. Πλακίτση (Επιμ.) Κοινωνιογνωστικές και κοινωνικο-
πολιτισμικές προσεγγίσεις στη διδακτική των φυσικών επιστημών στη προσχολική
και πρώτη σχολική ηλικία, (σσ. 329-343). Αθήνα: Πατάκης.
Πλακίτση, Κ. (2008). Διδακτική των Φυσικών Επιστημών στην Προσχολική και
στην Πρώτη σχολική ηλικία: Σύγχρονες τάσεις και προοπτικές. Αθήνα: Πατάκης.
Σηφάκη Ε., & Παπαχρήστος, Δ. (2007). Κινηματογράφος και ιστορία : η
εκπαιδευτική χρήση της κινηματογραφικής ταινίας Ο άνθρωπος με την
κινηματογραφική μηχανή του Τ. Βερτόφ στο γυμνάσιο, Επιστήμες Αγωγής,
1(2007), 113-227.
Σηφάκη, Ε. (2015). Οπτική επικοινωνία και τέχνες: ένα παράδειγμα ανάλυσης
οπτικού σχεδιασμού. Στο Μ. Πουρκός (Επιμ.), Βίωμα και βασισμένες στην τέχνη
ποιοτικές μέθοδοι έρευνας, (σσ. 228-244), Αθήνα: Νησίδες.
Χρυσαφίδης, Κ. (2009). Διαθεματική προσέγγιση της γνώσης. Διαθεματικότητα,
Διεπιστημονικότητα, Ευέλικτη Ζώνη, Μέθοδος Project, Ενιαία Συγκεντρωτική
Διδασκαλία, Αθήνα: Δίπτυχο.
540 Ο Ρόλος των Φυσικών Επιστημών στην Προσχολική Εκπαίδευση

Ampartzaki, M., & Kalogiannakis, M. (2016). Astronomy in early childhood

education: a concept-Based approach. Early Childhood Education Journal,
44(2), 169-179.
Blickenstaff, J. (2005). Women and science careers: leaky pipeline or gender filter?
Gender and Education, 17(4), 369-386.
Bryant, J., & Zillmann, D. (2013). Responding To the Screen: Reception and
Reaction Processes. London: Routledge.
Buckingham, D., Banaji, S., Carr, D., Cranmer, S., & Willett, R. (2005). The media
literacy of children and young people: A review of the research literature.
London: UCL Institute of Education. (Research Report).
Chambers, D.W. (1983). Stereotypic Images of the Scientist: The Draw a Scientist
Test. Science Education. 67(2), 255-265.
Christidou, V. (2006). Greek students’ science-related interests and experiences:
Gender differences and correlations. International Journal of Science
Education, 28(10), 1181-1199.
Emvalotis, Α., & Koutsianou, Α. (2018). Greek primary school students’ images of
scientists and their work: has anything changed? Research in Science &
Technological Education, 36(1), 69-85.
Finson, K. D. (2002). Drawing a Scientist: What We Do and Do Not Know After
Fifty Years of Drawings. School Science and Mathematics, 102(7), 335-345.
Goncalves, A. L., Igado, M. F., & Gomez, J. I. A. (2011). Learning to Watch
Cinema in the Classroom: Production and Investigation for the Teaching of
Cinematographic Language. Journal on Educational Psychology, 4(3), 9-20.
Kalogiannakis, M., Nirgianaki, G.-M., & Papadakis, St. (2018). Teaching
magnetism to preschool children: the effectiveness of picture story reading.
Early Childhood Education Journal, 46(5), 535-546.
Kamerer, D. (2013). Media Literacy. Communication Research Trends, 32(1), 1-26.
Meyer, C., Guenther, L., & Joubert, M. (2018). The Draw-a-Scientist Test in an
African context: comparing students’ (stereotypical) images of scientists across
university faculties, Research in Science & Technological Education, (i-first
article) https://doi.org/10.1080/02635143.2018.1447455
Miller D., Plourde C. (Producer), & Thatcher K. (Director). (2013). Sid the Science
Kid: The Movie. [Motion Picture]. United States: BEL AIR-Pictures.
Miller, D., Nolla, K., Eagly, A., & Uttal, D. (2018). The Development of Children’s
Gender-Science Stereotypes: A Meta-analysis of 5 Decades of U.S. Draw-A-
Scientist Studies, Child Development, 89(6), 1943-1955.
Κεφ.26 - Ευαισθητοποίηση μικρών παιδιών σε θέματα από το χώρο των Φυσικών Επιστημών..541

Parsons, E. (1997). Black High School Females’ Images of the Scientist:

Expression of Culture, Journal of Research in Science Education, 34(7), 745-
768.
Plakitsi, K. (2013). Teaching Science in Science Museums and Science Centers:
Towards a New Pedagogy? In K. Plakitsi (Ed.). Activity Theory in Formal and
Informal Science Education. Rotterdam: Sense Publishers.
Ravanis, K. (2017). Early Childhood Science Education: state of the art and
perspectives. Journal of Baltic Science Education, 16(3), 284-288.
Schmidt, H. C. (2013). Media Literacy Education from Kindergarten to College: A
Comparison of How Media Literacy Is Addressed across the Educational
System. Journal of Media Literacy Education, 5(1), 295-309.
Steinke, J., Knight-Lapinski, M., Crocker, N., Zietsman-Thomas, A., Williams, Y.,
Higdon-Evergreen, S., & Kuchibhotla, S. (2007). Assessing Media Influences
on Middle School–Aged Children’s Perceptions of Women in Science Using the
Draw-A-Scientist Test (DAST). Science Communication, 29(1), 35-64.
Woelfel, J., & Haller, A. (1971). Significant Others: The Self-Reflexive Act and the
Attitude Formation Process. American Sociological Review, 36(1), 74-87.