YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ

İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

MEKANİK ANABİLİM DALI

STATİK
042 13 12
DERSİ NOTLARI
ŞUBAT 2008

Prof. Dr. Turgut KOCATÜRK

1. Giriş ve ana ilkeler
2. Vektörler ve kuvvetler, maddesel noktaların statiği
• Tanımlar
• Vektör işlemleri ve kuvvetler
• Maddesel noktaların statiği
3. Rijit cisimler. Eşdeğer kuvvet sistemleri
• Rijit cisimler. Dış ve iç kuvvetler
• Bir noktaya göre moment
• Varignon teoremi
• Bir eksene göre moment
• Kuvvet çiftinin momenti
• Eşdeğer kuvvet çiftleri
• Bir kuvveti başka bir noktada etkiyen bir kuvvet ile bir kuvvet çiftine dönüştürme
• Bir kuvvetler sisteminin bir kuvvet ve bir kuvvet çiftine indirgenmesi
• Bir kuvvetler sisteminin bir kuvvet vidasına indirgenmesi
• Eşdeğer kuvvet sistemleri
4. Ağırlık merkezleri, statik moment
• Giriş
• Düzlem alan ve eğrilerin ağırlık merkezi
• Bileşik plak ve teller
• Pappus-Guldinus teoremleri
• Üç boyutlu cisimlerin ağırlık merkezi
5. Rijit cisimlerin dengesi
• Rijit cisimlerin dengesi
• Serbestlik derecesi
• İki boyutlu yapılarda çeşitli mesnet ve bağ tipleri
• Düzlemsel yapı sistemleri
• Düzlemsel yapı sistemlerine etkiyen çeşitli yük tipleri
• İki boyutlu yapısal sistemlerin mesnetlenmesi
• Çok parçalı yapısal sistemlere giriş
• Üç boyutlu yapıların mesnet ve bağlarındaki kuvvetler
• Üç boyutlu yapıların mesnetlenmesi
6. Düzlem taşıyıcı çubuk elemanlardaki iç statik büyüklükler-Kesit tesirleri
• Çubuklardaki iç kuvvetler
• Çubuklarda normal kuvvet, kesme kuvveti ve eğilme momenti
• Yük, normal kuvvet, kesme kuvveti ve eğilme momenti arasındaki bağıntılar

7. Düzlem ve uzay kafes sistemler

• Kafes sistemin tanımı
• Basit kafes sistemler
• Bileşik kafes sistemler
• Kafes sistemlerin çözüm yöntemleri (Düğüm noktaları yöntemi, kesim yöntemi)
• Uzay kafes sistemler ve çözüm yöntemleri
8. Kablolar
• Tekil yük etkisindeki kablolar
• Yayılı yük etkisindeki kablolar

2
 • Parabolik kablo
• Zincir eğrisi kablo
9. Atalet momentleri
• Tanımlar
• Paralel eksenler teoremi
• Asal eksenler ve asal atalet momentleri. Eksenlerin döndürülmesi.
• Mohr çemberi
• Kütlelerin atalet momentleri
10. Virtüel iş. Potansiyel enerji. Dengenin kararlılığı (Stabilite)

3
1. GİRİŞ
1.1 Mekanik
Mekanik, kuvvetlerin etkisi altında cisimlerin denge ve hareket şartlarını anlatan ve inceleyen
bilim dalıdır. Mekanik üç kısma ayrılabilir:
1.Rijit cisimler mekaniği: Şekil değiştirmeyen cisimler mekaniği:
a. Statik : Dengede bulunan cisimleri inceleyen bilim dalıdır.
b. Dinamik: Hareket halindeki cisimleri inceleyen bilim dalıdır.
2. Şekil değiştiren cisimlerin mekaniği
a. Mukavemet
3. Akışkanlar mekaniği
a. Sıkışabilen
b. Sıkışamayan
1.2 Statiğin Konusu
Statik, uzayda kuvvetler etkisi altındaki cisimlerin denge koşullarını inceler. Tanımından da
anlaşılacağı üzere statikte üç temel büyüklük olup, bunlar aşağıda verilmiştir:
• Uzay: Fiziksel olayların meydana geldiği geometrik bir bölgedir. İncelenen problemin
türüne göre uzay bir boyutlu, iki boyutlu ve üç boyutlu olabilir.
• Kuvvet: Hareketin nedeni olarak düşünülen fiziksel etkenin matematik modelidir. Bir
kuvvet uygulama noktası, doğrultusu, yönü ve şiddeti ile bir bütündür. Bu özelliklere
sahip büyüklüklerin vektörel büyüklükler olduğu matematikten bilinmektedir.
• Cisim: Fiziksel olayın etkilerinin ölçüldüğü geometrik bölgeye verilen addır. Statikte
cisimler aşağıda verilen iki ana idealleştirmeyle tanımlanırlar:
1. Maddesel nokta(Parçacık): İncelenen statik problemin karakteri nedeniyle boyutları
ihmal edilebilecek mertebede küçük olan cisme verilen addır. Maddesel nokta olarak
dikkate alınabilen cismin kütlesi bir noktada toplanmış olarak kabul edilir.
2. Rijit cisim: Kuvvetler etkisinde boyutları değişmediği kabul edilen, diğer bir deyimle
herhangi iki noktası arasındaki uzaklık daima sabit kalan, çok sayıda maddesel
noktanın bileşimi olan ideal bir cisimdir. Çeşitli etkiler altında katı cisimlerin

4
 boyutlarındaki değişme küçük olduğunda, boyut değişimiyle ilgilenilmeyen
durumlarda yapılan bir kabul olup, bu kabul işlemlerde çok büyük kolaylıklar sağlar.
1.3 Birimler
Newton mekaniğinde kullanılan temel büyüklükler uzay, zaman, kütle ve kuvvettir. Söz konusu
mekanikte uzay, zaman ve kütle, birbirinden bağımsız, mutlak kavramlardır. Metre, kilogram ve
saniye dünyanın her hangi bir yerinde, hatta başka bir gezegende bile kullanılabilir. Bunların
anlamı her yerde aynı kalır.
Newton mekaniğinde, F = ma temel denklemi kullanılırken bu büyüklükler keyfi olarak
seçilemez. Eğer öyle yapılırsa F kuvvetinin şiddeti ma çarpımının şiddetine eşit olamaz. O
halde dört birimden üçü istenildiği gibi seçilebilir; dördüncüsü ise Newton’ un ikinci hareket
kanunu olan F = ma sağlanacak şekilde seçilmelidir. Bu durumda birimler kinetik açıdan
uyuşurlar. Kinetik açıdan uyumlu birimler seçilirken bazı büyüklükler temel, diğerleri ise
türetilen birimler olarak alınırlar. Uzay, zaman, kütle temel birimler, kuvvet türetilen birim
olarak alınırsa bu şekilde oluşturulan birim sistemlerine salt (mutlak) birim sistemleri; uzay,
zaman, kuvvet temel birimler, kütle türetilen birim olarak alınırsa böylesi birim sistemlerine de
çekimsel birim sistemleri denir.
Mühendislikte uzun yıllar çekimsel birim sistemleri kullanılmasına karşın günümüzde salt birim
sistemlerinin kullanımı artık tüm dünyada bir zorunluluk haline gelmektedir.
Metrik salt birimler sistemleri olan MKS (Metre-uzunluk, Kilogram-kütle, Saniye-zaman) ve SI
(the International System of Units) birim sistemlerinde kuvvetin şiddeti Newton olup şöyle
tanımlanır: 1 Newton, 1 kg kütlesindeki bir cisme 1 m/sn2 lik ivme kazandıran bir büyüklüktür.
Metrik çekimsel birimler sisteminde kuvvet birimi kilogramdır. Burada kilogram kütle birimi
değil, kuvvet birimidir. Bu nedenle bir karışıklığa meydan verilmemesi için kg kuvvet birimi
olarak kullanıldığında kgf olarak gösterilecek ve kilogram kuvvet olarak okunacaktır. Bu kuvvet,
kütlesi 1 kg olan bir cismin deniz düzeyinde ve 45o enlemdeki ağırlığı olarak tanımlanır. Böyle
bir yerde serbest düşen bir cismin ivmesi 9,81 m/sn2 olduğundan 1 kilogramkuvvetin 1
kilogramlık kütleye 9,81m/sn2 lik ivme verdiği görülür. O halde metre, kilogram kuvvet, saniye
ve kilogram kütle kinetik olarak uyuşan bir birim sistemi oluşturmaz. Bununla beraber, bu kitapta
Tablo 1.1 Birim sistemleri.

Sistemler Uzunluk Kütle Kuvvet

CGS cm gr Din (gr. cm. /sn2)

MKS m kg N (kg. m. /sn2)

SI m kg N (kg. m. /sn2)

İngiliz ft lb Poundal (lb. ft. /sn2)

salt birimler sistemi kullanılacağından bu konu üzerinde daha fazla durulmayacak, yalnız,
tanımından da anlaşıldığı üzere 1 kg kuvvet ≈ 9,81 N olduğu not edilmekle yetinilecektir.

5
Çeşitli salt birim sistemleri Tablo 1.1 de verilmiştir. Ayrıca gerekli olabilecek bazı birim
çevirmeleri de Tablo 1.2 de verilmiştir.
Tablo 1.2 Birim çevirmeleri.

1 lb=453,59 Din 1 in=2.54cm

1 kgf=2,2046 lb 1 kgf. m=9,81 J

1 psi=0,0703 kgf/cm2=6,894kPa=6,894 N/m2 1 ft=12 in=30,48 cm

1 N.m=Joule; 1 kgf=9,81 N; 1 Pa=1 N/m2; psi=lb/in2 ; J=Joule; Pa= Pascal

Kinetikte iş birimi olarak kullanılan Joule 1 Newton’luk kuvvetin 1 metre yol alması durumunda
yaptığı iş olarak tanımlanmaktadır. Birim alana gelen kuvvet (gerilme) birimi 1 pa = 1 N / m 2 dir.
1.4 Statiğin Temel İlkeleri
Statik dört temel ilkeye dayanır:
1) Kuvvet paralelkenarı ilkesi: Bir rijit cisimde bir noktaya etkiyen iki kuvvet yerine
bir kuvvet konulabilir. Bu kuvvet, kenarları eşit olan paralelkenarın köşegenini çizerek
elde edilir ve bu iki kuvvetin bileşkesi olarak anılır. Bileşke kuvvet göz önüne alınan
iki kuvvetin vektörel toplamıdır, Şekil 1.1.
R = F1 + F2 (1.1)

F1
R
A B F1
A
F2
F2
Şekil 1.1 Şekil 1.2

Tersine olarak paralelkenar ilkesi, verilen bir kuvveti verilen iki doğrultuda belli iki
kuvvete (bileşenlerine) ayırmak için de kullanılabilir.
2) Denge ilkesi: Bir rijit cisme etkiyen iki kuvvetin dengede olabilmeleri için tesir
çizgilerinin aynı, şiddetlerinin eşit ve yönlerinin zıt olması gerekir. Örneğin F1 = − F2
ise şekildeki kuvvetler dengede olurlar, Şekil 1.2.
3) Süperpozisyon ilkesi: Rijit bir cisme etkiyen bir kuvvet sistemine, dengedeki bir
kuvvet sistemini eklemek veya çıkarmak rijit cismin durumunu değiştirmez.
İkinci ve üçüncü ilke birleştirilerek, rijit cisim statiğinde kuvvetin bir kayan vektör olduğu, yani
aynı tesir çizgisi üzerinde, aynı şiddet, doğrultu ve yönde başka bir noktaya etkiyen bir kuvvet
olarak göz önüne alınabileceği görülebilir. Şekil 1.3 de bu kolayca görülmektedir.

6
 F1 F1
F2
A A

-F2

Şekil 1.3

4) Etki tepki ilkesi: Birbirlerine değen iki cismin değme noktalarında etki ve tepki
kuvvetleri aynı şiddette, aynı tesir çizgisi üzerinde ve zıt yöndedirler, Şekil 1.4.
ortak
teğet

R AB
R BA= RAB
R BA B
A
Ortak teğet
Etki=Tepki

Şekil 1.4
1.5 Statiğin Problemleri ve Yöntemi
Statik problemlerinde aşağıdaki gibi üç durumla karşılaşılabilir:
1. Bileşke aranması: Kuvvetler sisteminde kuvvetlerin sayısını azaltmak hesaplarda
önemli kolaylıklar sağlar. Eğer kuvvetler sistemi bir tek kuvvete indirgenebilirse bu
kuvvet aranan bileşke olur.
2. Bileşenlere ayırma: Bazı durumlarda bir kuvvetin kendisi yerine belirli
doğrultulardaki bileşenlerinin kullanılması daha elverişli olabilir. Bu durumda
bileşenlere ayırma problemi ile karşılaşılabilir.
3. Denge problemi: Kuvvetler sisteminin dengede olması için sağlaması gereken
koşulların incelenmesidir.
Statik problemleri incelenirken, problemdeki cisimlerin hepsi için, her birine etkiyen
kuvvetleri açıkça gösteren ayrı ayrı diyagramlar çizilmelidir.
Dengesi incelenecek olan sistemin ya da cismin üzerine etkiyen bütün kuvvetlerin
gösterildiği diyagramlara serbest cisim diyagramları (SCD) denir. Bu diyagramların elde
edilebilmesi için,
a) incelenecek olan cisim bağlarından ve diğer cisimlerden ayrılır,
b) bağlardan ve diğer cisimlerden ayrılan cismin serbest cismi üzerine uygulanan
kuvvetler gösterilir,

7
 c) serbest cisim birkaç parçadan oluşuyorsa, tüm cismin SCD da, bu parçaların
birbirlerine uyguladığı kuvvetler göz önüne alınmamalıdır,
d) bilinen dış kuvvetler şiddet ve doğrultularıyla SCD da çizilir,
e) bağ kuvvetleri (mesnet tepkileri veya mesnet reaksiyonları) de, bağın özelliğine göre
SCD da cisim üzerine etkitilir.
Böylece elde edilen SCD da denge denklemleri yazılarak bilinmeyenler hesaplanabilir. Bazı SCD
ları Şekil 1.5 de görülmektedir.

F F
A B
A B HA

VA VB

F
q q

A B

R1 R2 F

HA

VA VB
Şekil 1.5

8
 2. VEKTÖRLER VE KUVVETLER
2.1 Tanımlar
Kütle, uzunluk, zaman, bir cismin yoğunluğu ve herhangi bir sayı gibi sadece büyüklüğü olan
ifadelere skaler denmekte olup, mekanikte en sade ifadeler skalerlerdir. Mekanik problemlerin
incelenmesinde skaler tanımı yeterli olmayıp, buna ek olarak vektör tanımına ihtiyaç vardır.
• Vektörel büyüklükler: Hız, ivme ve kuvvet gibi hem yönü, hem doğrultusu, hem de
şiddeti olan büyüklüklere vektör adı verilir. Bir F vektörünün şiddeti F ya da F
ile simgelenir. Vektör doğrultusunu bir doğru, yönünü de bir ok belirler, Şekil 2.1.
Şekil 2.1 deki A( x A , y A , z A ) ve B ( x B , y B , z B ) vektör doğrultusu üzerindeki iki
nokta olup, bu noktalar koordinatlarıyla verilmişlerdir; dolayısıyla vektörün
doğrultusu belirlidir.

F
B(x B,yB,z B )

A(xA,yA,zA) x

Şekil 2.1
Vektörler aşağıdaki gibi guruplandırılabilirler:
1. Serbest vektör: Yönü ve şiddeti korunmak şartıyla uzayda serbestçe hareket
edebilen vektör.
2. Kayan vektör: Aynı doğrultu üzerinde olmak koşuluyla istenilen noktaya
uygulanabilen vektör. Statikte kuvvetler kayan vektörlerdir. Statikte kuvvetlerin
kayan vektörler olduğu süperpozisyon ve denge ilkeleri yardımıyla gösterilebilir.
Şekil 2.2a da, A noktasına etkiyen F kuvveti ele alınsın. Denge ilkesinden cisim
içerisindeki bir B noktasına F kuvveti ile aynı tesir çizgisi üzerinde olan, yönleri
ters, şiddetleri F olan iki kuvvet yerleştirilebilir, Şekil 2.2b. Süperpozisyon ilkesi
kullanılarak A noktasındaki F kuvveti ile B noktasındaki − F kuvveti kaldırılabilir.

9
 Sonuç olarak A noktasına etkiyen F kuvveti cisim üzerindeki B noktasına taşınmış
olur, Şekil 2.2c.

F F

A F A F A
B -F B B

(a) (b) (c)

Şekil 2.2
3. Sabit vektör: Uygulama noktası sabit olan vektör.
4. Birim vektör: Bu vektörler burada λ simgesi ile gösterilecek olup, boyları, yani
( )
şiddetleri birim olan λ = 1 vektörlerdir, Şekil 2.3. Şekil 2.3 den de görüldüğü gibi
dik kartezyen koordinat takımında birim vektör x doğrultusu ile θ x , y doğrultusu
ile θ y ve z doğrultusu ile θ z açılarını yapmaktadır. Birim vektör konusunda daha
ayrıntılı çalışma kısım 2.2 de yapılacaktır.
y

λ
λyj θy
θx λxi x
O
λzk
θz

Şekil 2.3
2.2 Vektörel İşlemler ve Kuvvetler
Statikte bütün işlemler vektörel olarak yapılabilmesine karşın, üç boyutlu problemlerde
vektörel hesap sonuca daha kolay götürdüğünden özellikle tercih edilmektedir. Bu
aşamada statikte kullanılacak olan bazı temel vektörel işlemlerden söz edilecektir.
• Paralelkenar ilkesi: Vektörler bu ilke ile toplanırlar, Şekil 2.4. Bu ilkenin matematik
gösterimi
R = F1 + F2 (2.3)
şeklindedir.

10
 R F1
F2 R
F2

A A F2
F1
F1

Şekil 2.4 Şekil 2.5

• Üçgen ilkesi: F1 ve F2 vektörleri birbirlerinin ucuna eklenerek Şekil 2.5 de gösterildiği
gibi bileşkenin bulunması mümkündür.
• Vektörlerin bir sabit ile çarpımı: A noktasına uygulanmış bir F vektörü a gibi bir
skalerle çarpılırsa,
a > 0 → P = aF ve Q = −aF (2.4)

için P ve Q vektörleri Şekil 2.6 da görüldüğü gibi elde edilir.

Q F P

Şekil 2.6

• Kuvvetin vektörel gösterimi: Bir kuvvetin, uygulama noktası, şiddeti, doğrultusu ve

yönü ile belirlendiğine daha önce değinilmiş ve kuvvetin vektörel bir büyüklük olduğu
ifade edilmişti. Bu aşamada bir F vektörü kuvvet olarak göz önüne alınsın. Üç boyutta
verilen bir kuvvetin dik bileşenleri, Şekil 2.7,
y y y
B B B
Fy Fy Fy
A A A
F θyF F
O θx x O x O x
Fx D Fx D F D
Fz Fz Fz θz x
E C E C E C
z z z
(a) (b) (c)

Şekil 2.7

11
 →⎫
Fx i = F . cosθ x . i ⎪
→
⎪
Fy j = F . cosθ y . j ⎬ (2.5)
→⎪
Fz k = F . cos θ z . k ⎪
⎭
olur. Bu durumda kuvvet
→ → → →
F = Fx i + Fy j + Fz k (2.6)

şeklini alır. (2.5) in sağ tarafındaki ifadeler cinsinden kuvvet

→ → → →
F = F (cos θ x i + cosθ y j + cosθ z k ) (2.7)

şeklinde yazılabilir, Şekil 2.7a,b,c. cosθ x , cosθ y , cosθ z lere doğrultman kosinüsleri denir
ve bunlar, Şekil 2.8,
y
Fy j
λ (Siddet=1)

cosθzj F=F λ
x
cosθzi Fx i
cosθzk

Fz k
z

Şekil 2.8
λ x = cosθ x λ y = cos θ y λ z = cosθ z (2.8)

şeklinde gösterilir. Burada

λ = λx i + λ y j + λ z k (2.9)

şeklinde bir ifade tanımlanırsa, bu durumda F kuvveti

F = Fλ (2.10)

olarak yazılır. Burada F kuvvetin şiddetini gösterir, λ ise doğrultu ve yönü gösteren
birim yer vektörüdür. Birim yer vektörü için izleyen bağıntılar geçerlidir:

12
 λ2x + λ2y + λ2z = 1
cos 2 θ x + cos 2 θ y + cos 2 θ z = 1 (2.11)

λ =1 λ = λ ⋅ λ = λ2x + λ2y + λ2z

• Şiddeti ve tesir çizgisi üzerindeki iki nokta ile tanımlanan kuvvet:

Uygulamaların bir çoğunda, F kuvvetinin doğrultusu, tesir çizgisi
üzerindeki M ( x1 , y1 , z1 ) ve N ( x 2 , y 2 , z 2 ) gibi iki noktasının koordinatları
yardımıyla tanımlanır, Şekil 2.9. Bu kuvvetin Fx , Fy , Fz bileşenleri (2.7) den

N(x2 ,y2 ,z2)

F
y d y=y2-y1

λ dz=z 2-z 1<0

M(x1,y1 ,z1) d x=x2-x1

O x

z
Şekil 2.9
→ → → →
F = F (cosθ x i + cosθ y j + cos θ z k )

şeklinde bilinmekte olup, cosθ x , cosθ y , cosθ z doğrultman kosinüsleri Şekil 2.9 dan
→ → →
d x i + dy j + d z k ( x 2 − x1 ) i + ( y 2 − y1 ) j + ( z 2 − z1 ) k
λ MN = = (2.12)
d ( x 2 − x1 ) 2 + ( y 2 − y1 ) 2 + ( z 2 − z1 ) 2
şeklini alır. Burada
dx dy d
cosθ x = cosθ y = cosθ z = z
d d d
(2.13)
1 cosθ x cosθ y cosθ z
= = =
d dx dy dz

şeklinde bağıntıların olduğu görülmektedir.

( )
F = F .λ = F λ x i + λ y j + λ z k = Fx i + Fy j + Fz k (2.14)

13
 biçiminde yazılabilir. Burada F , F vektörünün şiddetidir. Şekil 2.8 den
λ x = cosθ x , λ y = cosθ y , λ z = cosθ z (2.15)

olur. F vektörünün şiddeti

F = Fx2 + Fy2 + Fz2 (2.16)

olarak hesaplanır.
→ →
• Vektörel çarpım: P ve Q vektörlerinin vektörel çarpımı matematikte
→ → →
V = P× Q (2.17)
→ →
şeklinde gösterilir. P ve Q gibi iki vektörün vektörel çarpımı aşağıdaki şartları sağlayan
bir V vektörü olarak tanımlanır, Şekil 2.10.

V=P x Q

θ
P

Şekil 2.10
→ → →
a) V ’nin tesir çizgisi P ve Q vektörlerinin oluşturduğu düzleme diktir, Şekil 2.10.
→ →
Vektörün yönü sağ el kuralı ile belirlenebilir; şöyle ki sağ elin dört parmağı P den Q
→
ya dönüş yönünü gösterirken başparmağın yönü V nin yönünü gösterir.
→
b) V ’nin şiddeti
V = P.Q.sin θ ( θ ≤ 180 0 ) (2.18)
olur.
c) Dağılma (disribütiflik) özelliği sağlanır:
P × (Q1 + Q2 ) = P × Q1 + P × Q2 (2.19)
d) Assosyatif özellik geçerli değildir:

14
 → → → → → →
P× (Q× S ) ≠ ( P × Q) × S (2.20)
e) Komütatif özellik geçerli değildir :
→ → → →
P× Q ≠ Q× P (2.21)

f) Q vektörünün ucundan P vektörüne paralel çizildiğinde, başlangıcı P ve Q

vektörlerinin başlangıcında, bitimi ise Q nun ucundan P ye çizilen paralel üzerinde
olan bir Q ′ vektörü için

P × Q = P × Q′ (2.22)
ilişkisi vardır, Şekil 2.11.
V

Q
Q'

Şekil 2.11
• Vektörel Çarpımın Dik Koordinatlar Cinsinden İfadesi: Şimdi i , j , k birim
vektörlerinin herhangi iki tanesinin vektörel çarpımı belirtilecektir. Önce i × j çarpımı
göz önüne alınsın, Şekil 2.12. Vektörlerin ikisinin de şiddeti bire eşit olduğu ve
birbirlerine dik olduğu için vektörel çarpımları da bir birim vektör olacaktır. Bu birim
vektör de k olmak zorundadır, çünkü i , j , k vektörlerinin hepsi birbirine diktir ve bir
sağ üçlü oluştururlar. Bir birim vektörün kendisi ile vektörel çarpımı, örneğin i × i sıfıra
eşittir, çünkü iki vektör de aynı doğrultudadır. Birim vektörlerden oluşturulması mümkün
olan çiftlerin vektörel çarpımları şöyledir:

15