Q B = −2 − 2 ⋅ 4 = −10 kN N B = 0 kN

M A = 0 kNm, M C = 14 ⋅ 2 = 28 kNm , M D = 14 ⋅ 4 − 16 ⋅ 2 = 24 kN m , M B = 0 kNm

7. KAFES SİSTEMLER
Kafes sistemler mühendislik uygulamalarında, örneğin köprü gibi projelerde ekonomik ve kolay
çözümler sağlaması nedeniyle sıkça kullanılan taşıyıcı sistemlerdir. Kafes sistemler aşağıdaki
sınıflara ayrılabilirler:

75
76
 Şekil 1
1. Düzlem Kafes Sistemler
• Basit kafes sistemler
• Bileşik kafes sistemler
• Karmaşık kafes sistemler

2. Uzay kafes sistemler

Çelik kafes sistem elemanları olan çubuklar birbirleri ile düğüm noktalarında kaynaklı veya
perçinli olarak bağlanabilirler, Şekil 2.

Şekil 2

Kafes Sistemlere Ait Bazı Özellikler:

• Kafes sistemler düğüm noktası denilen noktalarda birleşen doğru eksenli

çubuklardan oluşmuş çok parçalı sistemlerdir.

77
 • Çubuklar uç noktalarında mafsal adı verilen düğüm noktalarıyla
birbirlerine bağlanmıştır. Çubukların birleşim noktaları çözüm
esnasında her ne kadar mafsal olarak alınsa da gerçekte çubuklar
bu noktalarda kaynaklı veya perçinlidir, Şekil 2.
• Gerçek taşıyıcı sistemler birçok kafes kirişin bir uzaysal sistem
oluşturacak şekilde birleştirilmesinden meydana gelir.
• Her bir kafes kiriş kendi düzleminde etkiyen yükleri taşıyıcı şekilde
projelendirildiğinden iki boyutlu bir sistem gibi ele alınabilir.
• Etkiyen yükler köprülerde enleme ve boylama kirişleriyle, Şekil 1,
çatılarda aşıklar vasıtasıyla düğüm noktalarına iletilir.
• Kafes kirişin çubukları sadece normal kuvvet etkisindeki elemanlar
olarak göz önüne alınabilir.

Basit Kafes Sistemler

Rijit çerçeve (Baz eleman) : En az sayıda çubuk ve düğüm noktası ile elde
edilen ve düğüm noktalarının birbirlerine göre yer değiştirmeleri sıfır olan kafes
sisteme baz eleman denir, Şekil 3.

Şekil 3
Rijit çerçeveye her bir adımda iki çubuk ve bir düğüm noktası ilave edilerek elde
edilen kafes sistemlere basit kafes sistemler denir, Şekil 4.
F1

F2
Şekil 4
Bileşik Kafes Sistemler
Birden fazla basit kafes kirişin üç çubuk, Şekil 5a, veya bir çubuk ve bir mafsal
ile birleştirilmesinden, Şekil 5b, elde edilen kafes sistemlere bileşik kafes

78
sistemler denir. Üç çubuk ile oluşturulan bileşik kafeslerde bu üç çubuk
birbirlerine paralel ya da bir noktada kesişecek şekilde olursa uyumsuz bağlı
kafes sistem meydana gelir, Şekil 6.

B D B

A C E F A C E F

(a) (b)

Şekil 5
B D B D

A C E F A C E F

(a) (b)

Şekil 6
Karmaşık Kafes Sistemler
Belli bir kurala göre çubuk bağlantısı yapılmayan kafes sistemlere verilen addır.
Karmaşık sisteme geçmek için genel bir yol basit ya da bileşik esasla bir sistem
kurulduktan sonra bir veya birkaç çubuğun yerinin karmaşık kafes sistem elde
edilecek şekilde değiştirilmesidir, Şekil 7.

S1 S1

A B A B

(a) (b)

Şekil 7

79
Düzlem kafes sistemlerde hiperstatiklik derecesi
h = m + r − 2n
olarak hesap edilir. Burada m çubuk sayısı, r mesnet reaksiyonları sayısı, n
düğüm noktası sayısıdır.
Kafes sistemlerde Çubuk Kuvvetleri İçin İşaretlendirme:
Çubuk kesitinin dış normali yönündeki kuvvet çekme kuvveti, aksi basınç kuvveti
olarak isimlendirilir.

F F F F
(+) Çekme kuvveti (-) Basınç kuvveti

Şekil 8
Kafes Sistemlerin Çözüm Yöntemleri: Kafes sistemlerde analitik ve grafik
olmak üzere iki çözüm yöntemi vardır. Bilgisayarların yaygınlaşmasıyla birlikte
grafik yöntemlerin kullanımı giderek azaldığından burada bu çözüm yöntemi
anlatılmayacaktır.
Analitik Çözüm Yöntemleri:
1. Düğüm noktası yöntemi
2. Ritter (Kesim) Yöntemi
3. Çubuk değiştirme (Henneberg) Yöntemi

1. Düğüm Noktası Yöntemi:

Söz konusu yöntemde her bir düğüm noktası mafsal olarak alındığından ve
çubuklara düğüm noktaları dışında kuvvet uygulanmadığından düzlemde kesişen
kuvvetlere ait iki denge denklemi her bir düğüm noktası için yazılarak tüm çubuk
kuvvetleri bulunur.
Çözümde İşlem Sırası:
• Tüm sistemin serbest cisim diyagramı çizilerek mesnet reaksiyonları
bulunur
F1 F1 F1

F2 F2 2 F2

S1 S3 S5

1 3 4
A B HA A B HA A S2 S4 B
(a) VA (b) VB 1 VA (c) VB

80
 Şekil 9
• İki çubuğun kesiştiği bir düğüm noktasından başlanılarak bu
noktanın serbest cisim diyagramı çizilir ve bilinen denge denklemleri
kullanılarak çubuk kuvvetleri bulunur.

S1 S3

1 S2 S2 3 S4
HA A

VA
F1 S5

2 F2 4
S4 B
S1 S5 VB
S3

Şekil 10
• İlk seçilen düğüm noktasından sonra seçilecek düğüm noktasında
da yine bilinmeyen çubuk sayısı en fazla iki olacak şekilde seçilir.
• Her düğüm noktasında bilinmeyen çubuk kuvvetleri çekme olarak
alınır. Yani bu kuvvetler düğüm noktasından dışarıya doğru
olmalıdır. Bu durumda bulunan çubuk kuvvetlerinin işareti ise (+) ise
çekme, (-) ise basınç demektir. Bir düğüm noktasındaki çubuk
kuvvetleri bulunduktan sonra bunların işaretleri de dikkate alınarak
çubuk kuvvetleri bulunması istenen düğüm noktasına bilinen kuvvet
olarak etki ettirilirler.
2. Kesim Yöntemi
Kafes sistemin bazı çubuk kuvvetlerinin bulunması istendiğinde tercih edilmesi
gereken bir yoldur.

F1 F2 F1
2 S1 2 S1
F3 F3
S2 S2
S3
S3
3 1 3 1

Şekil 11
Çözümde İşlem Sırası:

81
 • Genellikle önce mesnet reaksiyonları bulunur. Bazı durumlarda
mesnet reaksiyonlarının bulunmasına gerek kalmaz.
• Hangi çubuk kuvvetinin bulunması isteniyorsa bu çubuğu da
kesecek şekilde sistem bir a-a kesimiyle en fazla üç çubuk kesilecek
şekilde ikiye ayrılır.
• Ortaya çıkan kesilmiş iki parçadan en az işlem gerektiren ve
üzerinde denge denklemleri en kolay uygulanabilen bir tanesi alınır
ve bu parçaya üç adet denge denklemi uygulanır.
• Kesim yapıldığında çubuklarla ilgili oldukları düğüm noktalarına
çekme kuvvetleri olarak etki ettirilirler. Hesap sonucunda bazı çubuk
kuvvetlerinin işaretleri negatif çıkarsa bu çubukların basınç
çubukları oldukları anlaşılır.
• Eğer bir kafes sistem ikiye ayrılırken üçten fazla kesim yapılması
zorunlu ise bu durumda üç adet denge denklemi bilinmeyenleri
bulmak için yeterli olmayıp üçten fazla kesilmiş her çubuk sayısı
kadar ilave denkleme ihtiyaç vardır.
1

2 3

İlk kesim İkinci kesim

Şekil 12
3. Çubuk Değiştirme Yöntemi:
Karmaşık olan bir sistem bir çubuğun yeri değiştirilerek basit sisteme
dönüştürülür. Daha sonra da yeni sistem bilinen yöntemlerden biriyle çözülür.
Çözülen yeni sistem ilk sistemden farklı olduğundan gerçek çubuk kuvvetlerinin
tayini için sonuçlarda bir düzeltmeye gitmek gereklidir. Metot karışık sistemlere
uygulandığı gibi bileşik hatta basit sistemlere de rahatlıkla tatbik edilebilir.
Bileşik ve basit sistemlere uygulamada amaç çözümü daha sade hale
getirmektir.

82
 F2 F2 F2
F1 F1 F1

q r r
1
1
A B A B A B

(a) F3 (b) F3 (c) F3

Şekil 13
Çözümde İşlem Sırası:
• Şekildei q çubuğu r ile değiştirilirse bir basit kafes sistem elde edilir.
Bu sistemin çubuk kuvvetleri düğüm noktaları yöntemiyle çözülmüş
olsun. Burada S r değiştirilen çubuğun üzerine gelen kuvvettir ve
gerçekte böyle bir kuvvet yoktur. Bu yeni sistemin çubuk kuvvetleri
şu ana kadar anlatılan iki yöntemden biriyle çözülmüş olsun; söz
konusu çubuk kuvvetleri
S1 , S 2 , ......, S10 , S r
olur.
• Bu aşamada bir düzeltmeye gidilir. Bunun için c şeklinde görüldüğü
gibi değiştirilmiş sistemde kaldırılan q çubuğunun doğrultusunda, bu
çubuğun bağlı olduğu düğüm noktalarına birim şiddette çekme
kuvvetleri uygulanır. Tüm dış kuvvetler sıfır alınarak sadece bu birim
kuvvetler altında sistem çözülürse çubuk kuvvetleri
•
S1′, S 2′ , ......., S10′ , S r′
olarak elde edilir. Birim yükleme yerine bunun p katı kadar bir kuvvet
uygulanmış olsaydı çubuk kuvvetleri
pS1′, pS 2′ , ......., pS10′ , pS r′
olurdu.
• Bu aşamada dış kuvvetlerle birlikte (p, p) kuvvetlerinin birlikte
etkimesi sonucunda çubuk kuvvetleri olan
S1 , S 2 ,........, S10 , S r
büyüklüklerinin her biri
( S1 + pS1′ ), ( S 2 + pS 2′ ), ......., ( S10 + pS10′ ), ( S r + pS r′ )
olur.

83
 • Son olarak gerçek kafes sistemde r çubuğu bulunmadığına göre, bu
kuvvettin sıfır olması için p kuvvetinin ne olması gerektiği
bulunmalıdır. Yani
− Sr
( S r + pS r′ ) = 0 → p =
S r′
olmalıdır. Bu sonuç .......de yerine konursa gerçek sistemin çubuk
S S S
kuvvetleri ( S1 − r , S1 ), ( S 2 − r , S 2 )......., ( S10 − r , S10 )
S r′ S r′ S r′
Burada kaldırılmış olan çubuğun üzerindeki kuvvet S q = p olup,

− Sr
.S i
S r′
terimleri de düzeltme katsayılarıdır.
2. Uzay Kafes Sistemler
Birçok doğrusal elemanın üç boyutlu bir biçim oluşturacak şekilde uçlarından
birbirlerine mafsallı olarak bağlanmasıyla elde edilen kafes sistemlere uzay
kafes sistemler denmektedir, Şekil 14. Uzay kafes sistemlerde baz eleman altı
çubuk ve dört düğüm noktası ile oluşturulur, Şekil 15. Bu sistemde her bir düğüm
noktasındaki kuvvetler bir noktada kesiştiğinden her bir düğüm noktasında üç
adet kuvvet denge denklemi yazılarak tüm çubuk kuvvetleri bulunabilir. Söz
konusu sistemlerde hiperstatiklik derecesi
h = m + r − 3.n
ifadesiyle hesaplanır.

C C

D D
A A
E

B B

Şekil 14 Şekil 15

84
 8. KABLOLAR

Kablolar, asma köprüler, enerji iletim hatları, teleferikler, yüksek kulelerin

gergileri, v.s. gibi birçok mühendislik uygulamalarında kullanılırlar. Esnek
olduklarından eğilme mukavemetleri ihmal edilebilir: Bu sebeple kablolar sonsuz
sayıda mafsalın yanyana gelmesiyle oluşmuş taşıyıcı sistemler olarak göz önüne
alınabilirler. Bu kabul kablo kuvvetinin kablonun her noktasında o noktadaki
kablo teğeti doğrultusunda ve çekme olduğu anlamına gelmektedir. Kablolar
yükleme durumlarına göre izleyen sınıflara ayrılabilirler:
1) Tekil yükler etkisindeki kablolar
2) Yayılı yükler etkisindeki kablolar
Sözü edilen kablo çeşitlerini incelemeye geçmeden önce kablolarla ilgili izleyen
tanımlar verilecektir:
• Kablo Oku (Sarkması): A ve B mesnetlerinin aynı düzeyde olması durumunda
mesnetlerden kablonun alt noktasına olan düşey h mesafesidir, Şekil 1.
• Kablo Açıklığı: Mesnetler arası L uzaklığına verilen addır, Şekil

85
 L

A B
h

Şekil 1

1) Tekil Yükler Etkisindeki Kablolar

Tekil yükler etkisindeki kablolarda kablo ağırlığı ihmal edilmekte olup, kablo üzerine tekil yükler
düşey olarak etkimektedir. L, d , x1 , x2 , x3 büyüklükleri verilmiştir, Şekil 2. Serbest cisim
diyagramından (SCD) bilinmeyen mesnet reaksiyonlarının sayısının dört adet olduğu
görülmektedir, Şekil 2. Buna karşın denge denklemleri sayısı üç olup ilave bir denkleme daha
ihtiyaç vardır. Kablonun SCD sinde verilen konumlardan hangisinde olduğunun belirlenebilmesi
için kablo üzerindeki herhangi bir D( x, y ) noktasının koordinatının belirli olması gereklidir. AD
parçasının, Şekil 2, SCD si çizilip ek bir denklem daha yazılabilir. Bu denklem D noktasına göre
D nin solunda veya sağında kalan tüm kuvvetlerin D ye göre toplam momentinin sıfır olduğunu
ifade eder. Denge denklemleri tüm sistemde
L

d
A y1
y2 y3
B
C1
F1 C2
C3
F2
F3
x1
x2
x3

86
 VA
L
HA VB
HB d
A
C1 B
D
C2 C3
F1
F2
F3
x1
x2
x3
Şekil 2

∑F x =0, ∑F y =0, ∑M B =0, (1)

ve AD parçasında ise

∑M D =0 (2)

olarak yazılır. H A ve VA belirlendikten sonra A noktasından kablonun her hangi bir noktasına
olan düşey uzaklık kolayca bulunabilir. Bunun için düşey mesafenin bulunması istenilen
mesafeye göre momentin sıfır olması şartından faydalanılır. Bu aşamada minimum ve maksimum
kablo kuvvetleri bulunsun:
VA
HA

A y
C1
D T
F1

x1
x

Şekil 3
A-C 1 arası

87
 VA
HA
A θ1

C1
T1

∑F x = 0 → − Ax + T1. cosθ 1

Ax
T1 = (3)
cos θ 1
C1-C2 arası
VA
HA

C1 θ2 T
2
F1
Şekil 4

∑F x = 0 → − Ax + T2 . cosθ 2

Ax
T2 = (4)
cos θ 2
(1) ve (2) ifadelerinden kablonun herhangi bir kısmındaki kablo kuvvetinin
Ax
Ti = (5)
cos θ i
olduğu sonucuna varılr. Bu son ifadeden
θ max → Tmax
(6)
θ min → Tmin
olduğu açıktır.
2) Yayılı Yükler Etkisindeki Kablolar
Yayılı yükler etkisindeki bir kablo Şekil 5 de görülmektedir. Böylesi yükler sadece x apsisinin bir
fonksiyonu olarak alınır. Kablonun en alt noktası olan C de kablo eğimi sıfır olup, eksen takımı

88
buraya yerleştirilmiştir. Bu C noktasından kablo üzerindeki bir diğer D noktasına kadar olan
kablo parçası için serbest cisim diyagramı çizilsin, Şekil 5.

A
D
C

y
T
D
C
T0
x

G
Şekil 5
Şekil 5 deki CD kablosunun dengesinden

T = To2 + G 2 (7)

olduğu görülür. Ayrıca

G
tgθ = (8)
To
olmaktadır. Kablo için yatay denge denklemi yazılırsa

∑F x = 0 → −To + T . cosθ = 0

To
T= (9)
cosθ
elde edilir. Düşey yönde denge denkleminin yazılmasından
G
T= (10)
sin θ
olduğu bulunur. Bu aşamada belirli yayılı yükler altındaki kablolar incelenecektir.
o Parabolik Kablo
Böylesi kablolarda q yayılı yükü yatay uzunluk boyunca düşey y doğrultusunda etkiyen düzgün
yayılı yükün şiddeti olup kablo ağırlığı bu yük yanında ihmal edilmektedir. Şekil 6 da sözkonusu
kablo görülmektedir. CD parçasının dengesinden

89
 L

d B
y

A
h D
C
x

düzgün yayili yük

y
T
D
C h
T0
x

Şekil 6
x
∑M D = 0 → To . y − q.x. = 0
2
q.x 2
y= (11)
2.To
elde edilir. Sınır şartlarından
q.x12
y1 = h = (12)
2.To

q.x22
y2 = h + d = (13)
2.To
(12) ve (13) denklemlerinden
y1 h x2
= = 12 (14)
y 2 h + d x2

90