ŞEHİR COĞRAFYASI

Ders Notları

ŞEHİR COĞRAFYASI
DERS 1 : ŞEHİR VE COĞRAFYA
Not: Giresun’a
geldiğinizde önce NE Temel ihtiyaçlarınızı karşılarken gü ven içinde olacağ ınız BİR YER aradınız.
aradınız? Neden?
 İnsanların temel Beslenme, Giyinme, Barınma ve Dinlenme-Uyuma
İhtiyaçları nelerdir? Not: İnsanlar bu ihtiyaçlarını karşılarken güvende olmak adına önce güvenli yerleri tercih etmişler,
sonra güvenli yerler(yerleşmeler) oluşturmuşlardır.
İnsan barınma
ÖNCE-İlk Barınaklar :Ağ açlar-Ağ aç kovukları, İnler-Mağ aralar, Kuyu Evler, Kerpiç evler
ihtiyacının nasıl
ZAMANLA-Modern Barınaklar: 3-5 katlı binalar, Bitişik Nizam Apartmanlar, Ayrık Nizam Apartmanlar
karşılamıştır?
Siteler, Uydu Kentler….
Karşılamaktadır?
Barınaklardan İlk yerleşmelerin NEOLİTİK’te; Kent yerleşmelerinin ise Kalkoolitikte ortaya çıktığı kabul edilir.
Yerleşmeye geçiş…  Not:Yerleşik hayat Dünya’nın her yerinde aynı anda başlamamıştır…
Dar anlamda: İkamet edilen yer, mesken…
Yerleşme nedir?
Geniş anlamda: Meskenler topluluğ u…
Kullanım Süresine göre:Daimi, Dö nemlik (Geçici değ il)
Dokusuna Göre: Toplu, Dağ ınık
Büyüklüğüne Göre: Kır, Şehir
Yerleşmelerin
Sınıflandırılması
Not:“Günümüzde bir yerleşmenin kent olup olmadığının belirlenmesinde daha çok nüfus büyüklüğü, nüfus
yoğunluğu, mekansal büyüklük, ekonomik ve sosyal organizasyon, ekonomik fonksiyonlar, işgücü talebi-
arzı ve idari merkez oluşu gibi kriterler kabul görmektedir” (Frey vd, 2001:25).

İdari(Yö netim) kriteri Keleş, TÜ İK farkı

Ü lkelere, kurumlara, Bilim dallarına ve aynı bilim dalına mensup insanlara gö re
değ işiyor. Hatta aynı bilim insanı zaman içerisinde kabul ettiğ i eşik değ erde
Nü fus Miktarı
revizyona gidiyor.
100, 2000, 5000, 10000, 20000, 40000 …
WILCOX : mil2’ye 1000’den fazla nü fus dü şen yerleşmeleri;
JEFFERSON :mil2’ye 10000’den fazla nü fus dü şen yerleşmeleri şehir saymış…
Nü fus Yoğ unluğ u
Fransa’da km2’ye 500; Almanya’da ise km2’ye 2500 kişi dü şen yerler “kentleşmiş
Kır ve Kent bö lge” olarak ifade edilmektedir .
Yerleşmelerinin Tarım dışı sektö rlerin gelişmiş olduğ u yerler şehir olarak kabul edilir.
Hakim Ekonomik
Ayırtedilmesi (Sorun: Tarımda çalışanların miktarı mı, oranımı ö nemli? Yada oran kaçtan az
Faaliyet
olursa şehir kabul edilir?
Madenciliğ in veya atö lye tipi sanayinin hakim olduğ u kö yler şehir kabul edilebili
Hakim Ekonomik mi? Bu soruya haı cevabı veren araştırmacılar tarım dışında birden fazla ekonomik
Faaliyet Sayısı faaliyetin geliştiğ i yerlerin şehir kabul edilmesi gerektiğ ini savunmaktadırlar.
Tü mertekin bunlardan biridir.
Bazı araştırmacılar “Planlı yerleşmelerin şehir kabul edilmesi gerektiğ ini ifade
ederler.
Planlama Kriteri
Not: Bu kritere gö re bizim bazı çok nü fuslu yerleşmelerimiz yaniplansız
şehirlerimiz şehir değ il mi?
-*-
“Şehir kelimesi batı dilerinin pek çoğ unda “civization” kelimesinden Latince kö kü nden meydana gelmiştir”
(Gö ney, 1984:2). Örneğin kentleri ifade etmek için İngilizce’de town ve city; Fransızca’da ville ve cite’
İspanyolca:Cuidad, İtalyanca:Citta, Almanca:Stad, Arapça’da Medine, Farsça’da Şar, Şehir kelimeleri
kullanılmaktadır…
Şehir Kelimesinin
-*-
Kökeni
Şehir Coğ rafyası çalışmalarında Latince “urbs” kelimesinden tü reyen *İngilizce “urban”, *Fransızca “urbain”
kelimeleri daha çok kullanılır.
-*-
Balık, Kend, Şar kelimelerini kim kullanmıştır, kullanmaktadır?
KÖY :
1924 Yılında çıkarılan 442 sayılı kö y kanununa gö re; cami, okul, yayla, baltalık, orman gibi ortak malları bulunan
ve toplu ve dağ ınık oturan insanların bağ , bahçe ve tarlaları ile birlikte oluşturdukları yerleşmelerdir
BUCAK :
Belirli bir coğ rafi ü nitedeki kö yler ve kasabalardan oluşan idari bö lü mdü r. Gü nü mü zde resmi olmamakla birlikte
bucak yö netimleri kullanılmamaktadır. KALDIRILDI (Ö NCE Gayri resmi, 2014’de RESMEN…
747 sayılı Büyükşehir Belediyesi Sınırları İçerisinde İlçe Kurulması ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması
Hakkında Kanunun 2 nci maddesinin değişik dokuzuncu fıkrası “Tüm illerde bucaklar kaldırılmıştır. 
İl ve Şehir eş anlamlı
İLÇE:
mıdır?
Bir veya birkaç bucaktan oluşan idari bö lü mlere denir. İlçe yö netiminin bulunduğ u yere İLÇE MERKEZİ denir.Bir
-*-
ilin merkezini ve bu merkeze yakın kö yleri kapsayan ilçeye MERKEZ İLÇE, diğ er ilçelere TAŞRA İLÇELERİ adı
Kocaman bir HAYIR
verilir.
İL :
Birden fazla ilçenin bir araya gelmesi ile oluşturulan idari birimdir. İl yö netiminin bulunduğ u ilçe aynı zamanda il
merkezi olarak ta kabul edilir. Bu ilçeye MERKEZ İLÇE, diğ erlerine ise TAŞRA İLÇE adı verilir.
NOTLAR:
1.Bazı illerde merkez ilçe çok bü yü k olduğ u için birden fazla merkez ilçe bulunmaktadır.
2.Genelde İl adı merkez ilçe adından seçilmiştir. Ancak Kocaeli, Sakarya ve Hatay illerinin durumu
farklıdır(farklıydı).
*-*

Şehir nedir? RATZEL’e gö re “insan ve her tü rlü binanın yoğ un ve devamlı olarak yer aldığ ı, bü yü k ticaret yollarının
birleştiğ i, geniş alanlar kaplayan yerleşmeler
-*-
RICHTHOFEN’a gö re “tarım yerine normal olarak ticaret ve sanayinin başlıca çalışma alanı olduğ u,
organize grupların yaşam alanları
 -*-
JONES’a gö re “Kent olan kentler” kenttir (Timor, 1992:2-4).
-*-
BERGEL’e gö re “sakinlerinin çoğ unun tarımsal faaliyet dışındaki işlerle uğ raştığ ı her yerleşim birimi”;
Şehir Ne?
MARX ve ENGELS’a gö re “nü fusun, ü retim aletlerinin, sermayenin, zevklerin ve gereksinimlerin
toplandığ ı merkezler”;
-*-
TOLUN DENKER’e gö re “genel olarak zirai olmayan faaliyetlerin toplanma ve yoğ unlaşma mekanları”
şehirdir (Tolun Denker, 1976: 27).).
-*-
GÖ NEY’e gö re “kü çü k bir sahada bü yü k nü fus kü tlelerinin birlikte bulunduğ u, geçimini temin ettiğ i
yerleşmeler” şehirdir (Gö ney, 1984:1).).
-*-
Ü STEL’e gö re ise “başta sanayi, ticaret, yö netim ve eğ itim olmak ü zere çeşitli faaliyetlerin yoğ unlaştığ ı
ve/veya denetlendiğ i yoğ un nü fusa sahip yerleşim merkezleri” kenttir (Ü stel, 2004:214).
-*-
Sonuç:Herkes biliyor. Algılıyor. Ama tanımlamak zor…Neden?Zamana… Mekana… gö re değ işiyor.
Çevre ile insan arasındaki karşılıklı etkileşimi inceleyen bilim dalına coğrafya denir.
Şehirler,
a-İnsan eseri olduğ u için;
Şehir ve Coğrafya
b-Kuruluş yeri, gelişimi, yayılma sü reci, şehir içi arazi kullanımı çevresel ö zelliklerden etkilendiğ i için;
-*-
c-Varlığ ı mekansal gö rü nü mü değ iştirdiğ i için,
Coğrafyacılar neden
d-Farklı yerlerde farklı gö rü nü mler oluşturduğ u için,
şehirleri araştırırlar?
e-Mekansal ö rgü tlenme ü zerinde etkili olduğ u için
f-Varlığ ına bağ lı mekansal sorunlar ortaya çıktığ ı için,
coğrafyanın konusudur.
Şehirleri inceleme konusu yapan tek bilim dalı coğ rafya değ ildir. Tarih, sosyoloji, planlama başta olmak
ü zere değ işik bilim dallarınca şehirler araştırılır. Coğ rafya ve coğ rafyacı konuyu ele alış tarzı ile
diğ erlerinden ayrılır.
-*-
Coğ rafyacı şehirleri veya şehirle ilgili bir unsuru sahanın coğ rafi=çevresel ö zellikleri ile(fiziki, beşeri,
ekonomik ) ilişkilendirerek ele alır.
-*-
Coğ rafyacıların şehirlerle ilgili başlıca inceleme konuları:
İki temel araştırma yö ntemi sö zkonusu:
Ya sınırları belirlenmiş bir alandaki(bö lge-ü lke-dü nya) kentler arası ilişki-hiyerarşi-farklılık-benzerlik
araştırılıyor, yada bir kent ayrıntılı olarak araştırılıyor. Ü lkemizde ikincisi ile ilgili çalışmalar daha
Coğrafyacı ve Şehir
yaygın…(Ö rnekler gö ster)
 Şehrin yeri(LOKASYONU) :Neden bu saha seçilmiş?
 Şehrin tarihçesi (JENETİĞ İ): Ne zaman ortaya çıktı? Gü nü mü ze gelene kadar hangi aşamalardan
geçti?
 Şehrin yayılma yö nü -Şehir hangi yö ne doğ ru bü yü yor? Neden?
 Şehrin gelişimi – Diğ er şehirlere gö re gelişmiş mi? Neden?
 Şehrin fonksiyonu –Hangi ö zeliğ i ile ö n plana çıkıyor? Neden?
 Şehrin etki alanı geniş mi? Neden?
 Şehrin şekli (MORFOLOJİSİ-FİZYONOMİSİ) :Şekli neye benziyor? Neden?
 Şehir içi arazi kullanımı (LAND USE) : Ticaret, konut, sanayi aşlanları nerede? Neden?
 Şehirleşme sorunları-Şehirleşmeye bağ lı olarak ortaya çıkan sorunlar nelerdir?
a-Morfolojik(Fizyonomi) Yaklaşım:
Cadde-sokak dü zeni, Bina stilleri, Arazi Kullanımı
Lineer, Işınsal Konsantrik, semer, yay, karma biçimli….
b-Fonksiyonel Yaklaşım
Şehir Coğrafyasında
Sehir içi fonksiyon alanları, Şehrin etki alanı…
Temel Akımlar
c-Kuruluş-Gelişme Akımı
(Örnek çalışmalar
Şehirsel gelişimin sü reç olarak incelenmesi olayı(Ö zellikle Alman coğ rafyacılar ö nem vermiş)
getir ve göster)
d-Kü ltü rel Genetik Akım
Kü ltü rel farklılıkların şehirler ü zerindeki rolü nü n araştırıldığ ı akım.
e-Modern Yaklaşımlar :1950 sonrasında beliren akımlardır. Başlıcaları pozitivist, davranışsal, hü manist
ve yapısalcı yaklaşımlardır. (Ayrıntılı bilgi için sayfa 10-12’ye bakınız)
Aşağıdaki konu başlıklarını Giresun ü zerinden yorumlamaya çalışalım…
 Şehrin yeri(LOKASYONU) :Neden bu saha seçilmiş?
 Şehrin tarihçesi (JENETİĞ İ): Ne zaman ortaya çıktı? Gü nü mü ze gelene kadar hangi aşamalardan geçti?
 Şehrin yayılma yö nü -Şehir hangi yö ne doğru bü yü yor? Neden?
 Şehrin gelişimi – Diğer şehirlere gö re gelişmiş mi? Neden?
Giresun Şehir  Şehrin fonksiyonu –Hangi ö zeliği ile ö n plana çıkıyor? Neden?
Coğrafyası  Şehrin etki alanı geniş mi? Neden?
 Şehrin şekli (MORFOLOJİSİ-FİZYONOMİSİ) :Şekli neye benziyor? Neden?
 Şehir içi arazi kullanımı (LAND USE) : Ticaret, konut, sanayi alanları nerede? Neden?
 Şehirleşme sorunları-Şehirleşmeye bağlı olarak ortaya çıkan sorunlar nelerdir?

-*-
ŞEHİR COĞRAFYASI
DERS 2 : ŞEHİRLERİN ORTAYA ÇIKIŞI
Şehirleri -*-
 Teori Açıklama
Hidrolik
Bu teoride genel olarak “Başta iklim ve toprak ö zellikleri olmak ü zere çevresel koşulların insanları
Teori şehirleşmeye zorladığı, buna bağlı olarak ta şehirlerin ortaya çıktığı tezi ileri sü rü lmektedir.
(Ekolojik) -*-
Wittfogel(Oriyantal Despotizm):Yağış tarımı:Yağışa bağlı suyu kontrol etme gerekliliği ö rgü tlenme
-*- ve şehirleşmeye yol açmış olmalıdır….
Wittfogel
Gordan CHİLDE Gordan CHİLDE(Man Makes Himself) :Buna gö re “Nehir sularının toprak sulamada kullanılması için
Sevgi AKTÜ RE bilgi ve teknoloji ü retilmesi ve bunun organizasyonu şehirleşmeye yol açmış olmalıdır.
Korkut TUNA M.Ö . 3000’li yıllar-Gıda için ö rgü tlenme-Bataklıkların kurutulması- Tarım alanlarını sulama - Artı ü rü n-
Yeni meslekler(tacir, zanaatkar, asker ve yö netici şehirler…) = Şehirlerin doğuşu !!!
HATT ve REISS
Sü ha GÖ NEY Sevgi AKTÜRE(İki Devrim Kuramı): Şehirlerin ortaya çıkış sü recini beş evre ile açıklamıştır.
E.TÜ MERTEKİN Birinci Evre:Tarım devrimi ile kö yler oluşmuş.
İkinci Evre:Artık ü rü n ü retilmiş ve tarım dışı sektö rler ortaya çıkmış.
Ü çü ncü Evre:Madencilik yaygınlaşmış. Bu nü fusu besleyebilmk için daha fazla ü retim yapılması ihtiyacı
ortaya çıkmış.
Dö rdü ncü Evre: Teknoloji geliştirilerek daha fazla ü rü n ü rü n ü retilmesi-tarım dışı sektö rlerde
çalışanların ihtiyacını karşılayacak artı ü rü n ü retimi sağlanmış.
Beşinci Evre:Ticaretin gelişmesi ile bazı alanlarda nü fus yoğunlaşmaya başlamış. Buralar anıtsal
yapılar ile sü slenerek şehirler ortaya çıkmış…

TUNA: İlk şehirlerin akarsu vadilerinde kurulduğunu belirtmiştir.

Taşkın denetimi - Tarımda sulama - “artık ü rü n” = Şehirlerin doğuşu !!!

HATT ve REISS (1957) :Teknoloji(tekerlek, dingil, pulluk vb, bilgi birikimi) -“artı ü rü n”= Şehrin
doğuşu

GÖNEY:Kü resel Isınma…-Kuraklık -Su kenarında toplanma = Şehirlerin doğuşu !!!

TÜMERTEKİN ve ÖZGÜÇ : Sulama,- Artık ü rü n – Ö rgü tlenme -Din adamları = Şehirlerin Doğuşu
n Doğuşu -*-
Eleştiri:
İle Gerçekten şehirler sulamalı tarım ve buna bağlı artık ü rü n ü retilmesi ile mi ortaya çıktı? Ö yle ise kanıt
İlgili var mı?
Ekonomik Jane Jacobs (The Economiy of the Cities-New Obsidyen Kuramı):
Teoriler Mısır Hiyerogliflerindeki şehir simgesinden yola çıkarak şehirlerin Pazar nedeni ile ortaya çıktığını
-*- Teoriler savunur. Ona gö re tarım ö ncesinde avcı toplumlarda ü rü n elde edip pazarlıyor olmalıdır. Bu da Pazar
Şehirler -*- şehirlerini ortaya çıkarmıştır. Bu gö rü şü nü desteklemek için James Mellart’ın Çatalhö yü k kazılarında
Jane Jacobs elde ettiği bilgilerden yararlanmıştır. (Avcı av ü rü nü getiriyor, şehirden obsidyen-av malzemesi alıyor)
Nasıl -*-
N. Tunçdilek Destek:
Ortaya -*- Kentlerin daha çok ticari olar ü zerinde var olması…
Çıktı? Savunucular: Hamburabi kanunlarının ticaret ağırlıklı olması…
-*- Pirenne Eleştiri:
Polanyi  Jacobs’a gö re Kö yler olmadan şehirler ortaya çıkmıştır. Mü mkü n mü ?
Teoriler  Şehir kurulmadan da Pazar yerleri oluşabilir. Tarihte çok sayıda geçici Pazar ö rneği var…
 Teori mesafenin bozucu etkisi dikkate almamıştır.
Askeri Adams: Mısır Hiyerogliflerindeki şehir simgesinden yola çıkarak şehirlerin SAVUNMA ihtiyacı
nedeni ile ortaya çıktığını savunur. Verimli toprağı ele geçirmek isteyenlere karşı, halihazırda bu
Teoriler topraklara sahip olanların koruma-korunma içgü dü sü nü n şehirlerin ortaya çıkmasına yol açtığını ileri
-*- sü rer. Adams’a gö re şehirler ortaya çıktıktan sonra hidrolik devrim-sulama sistemlerinde gelişme
Adams gerçekleşmiştir.
Begel: Metal silahlara sahip olanlar, ele geçirdikleri alanlarda hakimiyetlerini korumak ve o bö lgedeki
Begel insanların bir nevi emekleri ve ü rettiklerini sö mü rmek adına korunaklı alanlara-genelde yü ksek
alanlara yeni yerleşmeler kuruyorlardı. Bö ylece şehirler ortaya çıkıyordu.
Eleştiri:
Bazı şehirlerin çevresinde sur yoktur. Bu teori, bu şehirlerin ortaya çıkışını açıklayamadığı için
eleştirilmektedir.
Dini Teoriler Paul Wheatley: Çok ü rü n için din adamlarına başvurulması, artı ü rü nü n adak-kurban edilmesi için
anıtsal yapılar inşa edilmesi kentlerin doğmasına yol açmış olabilir…. Şehirler dü şmana karşı değil de
-*- kö tü ruhlara karşı savunma amacı ile ortaya çıkmış olabilir.
Carter Yılmaz Can: İslamda ibadetin cemaatle birlikte yapılıyor olması toplanma, şehirleşmeye yol
Paul Wheatley açmaktadır. Şehirleşme ü zerinde din etkilidir.
Yılmaz Can Klaus Schmidt: Gö beklitepe’yi kazan arkeolog. Ona gö re ö nce tapınaklar yapıldı. Tapına yakın olma
Klaus Schmidt isteği ile çevrede kö yle kuruldu. Kö yler bü yü dü şehre dö nü ştü …
Canatan Eleştiri:
Ö nce konutlar mı yoksa anıtsal yapılar mı inşa edildi?
Karma: Frankfort,
şehirlerin ortaya çıkışını iki nedene bağlı olarak açıklar: Ekonomi ve din…
FRANKFORT
Sonuç Şehirlerin ortaya çıkışı dünyanın her yerinde aynı nedene bağlı olarak gerçekleşmemiş
olabileceği için bu teorilerin her biri doğru kabul edilebilir. Ama aynı zamanda hepside konuyu
tek başlarına açıklayamadıkları için reddedilebilir.
Sonuç:
Şehirlerin ortaya çıkışı ile ilgili bilgi birikmimiz yeterli değildir.
Konu ile ilgili olarak ileri sü rü len bilgiler varsayımdan ibarettir.
Şehirlerin ortaya çıkışında birden fazla faktö r etkili olmuş olabilir.
-*-
-*-
Şehirler
CHİLDE:
Ne zaman
M.Ö . 3000’li yıllar.
Ortaya HATT ve REISS:
 M.Ö . 6000
HUOT vd.:
M.Ö . 3300-3000’li yıllar
Atalay:
M.Ö .6000
Çıkmıştır? Göney:
M.Ö .6000
Tümertekin:
M.Ö .3000
(Dö nem :Kalkoolitik)

Fırat-Dicle vadileri,
Nil vadisi,
İndus-Ganj vadisi,
Sarıırmak(Huangho)-
Gö kırmak(Yangçe)…

İlk kentler Soru:

nerede Neden Ekvatoral iklim
ortaya kuşağ ında ortaya çıkmadı?
Neden kutuplar
çıkmıştır?
çevresinde ortaya
çıkmadı?
Neden orta kuşakta-ılıman
kuşakta ortaya çıkmadı?

Bugün birer ören yeri

olan Anadolu
yerleşmelerinden
bazıları:
l.Alacahö yü k,
2.Boğ azkö y (Hattuşaş),
3.Alişar,
4.Kü 1tepe,
5.Ikiztepe,
6.Dü ndartepe,
7.Ani,
8.Aslantepe,
Anadolu’d 9.Altıntepe,
a ilk kentler 10.Toprakkale,
11.Çavuştepe
nerede 12.Beldibi,
ortaya 13.Perge,
çıkmıştır? 14.Aspendos,
15.Harran,
16.Demre, Necdet TUNÇDİLEK (Anadolu’da Yerleşmenin Evrimi)
17.Kaunos, Anadolu, yerşekilleri itibari ile bal peteğine benzer kompartımanlardan oluşur. Her bir
18.Milet, kompartımanda ihtiyaçların karşılanması zorunluluğuna bağlı olarak ticaretin etkisi ile
19.Efes, şehirler ortaya çıkmıştır.
Kompartıman içindeki çekirdeklerden hangisinin şehir haline geleceği
20.Gordion,
“Coğrafi koşullar” tarafından belirlenmiştir.
21.Kargamış (Barak), -*-
22.Zincirli. Anadolu kentlerinin belirmesinde etkili olan ikinci faktö r Din’dir.
23.Hacılar -*-
24.Gö beklitepe TUNÇDİLEK Anadolu’da kentleşme sürecini ÜÇ döneme ayırmıştır:
-*- Ona Göre;
Hangi ilde olduklarını M.Ö . 3000’den ilk çağ ortasına kadar olan dö nem: Şantiye Çağı Dö nemi
biliniz. İlk çağ ortaları-İlk çağ sonu: Gençlik Dö nemi
İlk Çağ sonu-Olgunluk Evresi

Kentin tanımı, kentlerin ortaya çıkışı, Kentlerin ortaya çıkış zamanı, Çıkış yeri
Not:
Tartışmalıdır…
-*-
ŞEHİR COĞRAFYASI
DERS 3 : KENTLEŞME
5 TANIM
Kentleşme NADAROĞ LU vd. (1996) tarafından “hem çeşitli nedenlerle kentlere yö nelen gö ç sonucunda mevcut kentlerin nü fus ve alan
itibarıyla bü yü mesi; hem de kö y ve kasabaların bü yü yerek kente dö nü şmesi sonucunda mevcut kent sayısının artması” olarak
tanımlanmıştır.
BAL (2002) tarafından “milli gelir ve istihdam yapısında ağ ırlığ ın tarımdan hizmetlere ve sanayiye kayması ile ilgili evrensel ve
sayısallaştırılabilir bir sü reç” olarak tarif edilmiştir (Kaya vd., 2007:15).
KELEŞ tarafından ise “endü strileşmeye ve ekonomik gelişmeye koşut olarak kentsel yerleşme sayısının artması ve var olan kentlerin
bü yü mesi sonucunu doğuran, toplum yapısında artan oranda ö rgü tlenme iş bö lü mü ve uzmanlaşma yaratan, insan davranış ve
ilişkilerinde kentlere ö zgü değişiklilere yol açan, nü fus birikim sü reci” olarak tanımlanmıştır (Keleş, 2006:23).
Kentleşme ile birlikte demografik, ekonomik ve sosyo-kü ltü rel yapıda değişiklik meydana gelmektedir. Bu yü zden olsa gerek
BAYRAKTAR kentleşmeyi “Demografik kentleşme”, “Ekonomik Kentleşme” ve “Sosyo-Kü ltü rel Kentleşme” adı altında ü ç kısımda
Tanım değerlendirmiştir. Demografik kentleşmeyi nü fusun kırsal ve tarımsal alanlardan kentlere doğ ru akması;
Ekonomik kentleşmeyi tarım ve hayvancılıkla uğ raşan nü fusun başta sanayi olmak ü zere tarım dışı faaliyetlere kayması ve orada
yoğunlaşması; Sosyo-kü ltü rel kentleşmeyi ise demografik ve ekonomik kentleşmeye uğ rayan nü fusun kentin normlarını ve
yaşayış biçimlerini yeni bir tarz olarak benimsemesi ve yaşaması olarak tanımlamıştır (Bayraktar, 2006:40).
Doğal çevre ile insan arasındaki karşılıklı etkileşimi inceleyen coğrafyacılar ise “Sanayileşme ve ekonomik gelişmeye bağ lı olarak bir
ü lkede şehir sayısının ve şehirli nü fusun artması sü recini” şehirleşme olarak benimsemişlerdir (Tü mertekin,1973:1,
Doğanay:1994:415).
-*-
Kentleşme:
1-Kentlerde yaşayanların sayısının artması
2-Toplam nü fusa gö re kentlerde yaşayanların oranının artması…
Toplam nü fus içerisinde kentli nü fus oranında artış gö rü lmü yorsa buna KENTSEL BÜ YÜ ME denir. Kentleşme kentsel bü yü menin
hızlanmış şeklidir….
Kentleşme,:Nü fus artışı + Gö ç
Kentleşme Alt Kentleşme:Yayılma + Genişleme +Yatay-Dikey Bü yü me
Karşıt Kentleşme, :Uzaklaşma
Aşamaları Yeniden Kentleşme: Yeniden nü fus kazanma
Tarımda gelişmeler:
Sanayileşme:
Ulaşımdaki Gelişmeler:
Kentleşme Sosyo-Kü ltü rel Değişimler:
Eğitim Seviyesinin Yü kselmesi:
Nedenleri: Nü fus Artışı:
Algılama:
Siyasi Nedenler:
Teorik olarak kırsal yerleşmelerden birinin kent haline gelmesiyle “Kentleşme” başlamıştır (Timor,1992:5). İlk kentler yukarıda da
ifade edildiği gibi “tarım devrimi” ile birlikte yaklaşık olarak M.Ö . 3000’li yıllarda Mezopotamya’da ortaya çıkmıştır.
İlk şehirlerin ortaya çıkışı ve yeryü zü nde şehirleşme hareketinin başlangıcı oldukça eski olmakla birlikte, sanayi devrimine kadar olan
Kentleşmenin sü reçte şehirleşme yavaş cereyan etmiştir. 1800’lü yıllara gelindiğ inde aradan uzunca bir zaman geçtiğ i halde(yaklaşık olarak 5000 yıl)
nü fusu 5000’i aşan yerleşmelerde yaşayanların oranı 980 milyonluk Dü nya nü fusunun %3’ü nü ; nü fusu 20000’i aşan yerleşmelerde
Tarihsel Seyri: yaşayanların oranı ise Dü nya nü fusunun %2,4’ü nü geçmemiştir (Gö ney,1984:47).
Sanayi devrimi ile birlikte kentlerde yaşayan nü fusta artma eğ ilimi başlamıştır. Neticede 20000 ve ü zeri nü fusa sahip yerleşmelerde
yaşayanların miktarı 19. yü zyıl başlarında 25 milyon civarında iken, 1950’de ise 732 milyona ulaşmıştır.
GRAFİK EKLE
Kentleşmenin 1-Enlem:--En Kuzey:70 N: Hammerfest, --En Güney:54 S: Ushuaia: Güney Amerika
2-Yükseklik:--Cerro De Pasco (4350), --Türkiye: Erzurum(1869)
Dağılışı
-*-
K.Amr. Avrupa Asya Gü ney Amr Afr. Avustralya
Kentleşmenin Nü fus Oranı:
Uç Şehirler
Kıtasal Dağılışı GRAFİK EKLE
-*-
Kentleşme hareketi ü lkelerin gelişmişlik dü zeylerine gö re incelendiğ inde ilginç sonuçlara ulaşılmaktadır:
Kentleşme, gelişmiş ü lkelerde 18. yü zyılın II. yarısından itibaren; gelişmekte olan ü lkelerde ise 20. Yü zyılın ikinci yarısından itibaren
hız kazanmıştır.

Kentleşme hareketi gelişmekte olan ü lkelere oranla gelişmiş ü lkelerde yavaş cereyan etmiştir.
Sanayi devriminden 20. Yü zyıla gelene dek aradan yü z-yü zelli yıllık zaman geçtiği halde bu ü lkelerde kentlerde yaşayanların toplam
nü fusa oranı %50’yi aşmamıştır. Kentli nü fusun oranı 1890 İngiltere’sinde %49, Fransa’sında %41, İspanya’sında %33, İsveç’inde
%21,5, A.B.D.’sinde ise %39,7 olarak gerçekleşmiştir(İspir,1991;21). Daha sonraki yıllarda sanayileşmenin beraberinde getirdiğ i
ekonomik kalkınma ile hizmet sektö rü gelişmiş, kent sayısındaki, kentli nü fus oranındaki ve miktarındaki artış devam etmiştir.
1970’lere gelindiğinde kentlerde yaşayanların toplam nü fusa oranı İngiltere’de %77,1’e, Almanya’da %72,9’a, Fransa’da %71,1’e,
A.B.D.’de %73,6’ya, Kanada’da %75,7’ye, Avustralya’da %85,3’e, Japonya’da %53,2’ye, Rusya Federasyonu’nda %62,5’e
yü kselmiştir(Birleşmiş Milletler,2006:40).

Kentli nü fusun toplam nü fusa oranı gelişmiş ü lkelerde, gelişmekte olan ü lkelere gö re daha yü ksektir.
Gelişmiş ve Gelişmiş ü lkelerde bu oran %80’leri aşmış, doğ al nü fus artışı azalmıştır. Buna karşılık gelişmekte olan ü lkelerde ise kentli nü fus oranı
Gelişmekte Olan daha az, doğal nü fus artışı ise daha fazladır. Bu nedenle gelecek yıllarda kentlerde yaşayan nü fus oranının gelişmiş ü lkelerde fazla
değişmeyeceği; gelişmekte olan ü lkelerde ise artacağ ı ö ngö rü lmektedir.
ülkelerin
Dü nya genelinde kentli nü fusun artış hızında yavaşlama sö z konusudur. Bu yavaşlama gelişmiş ü lkelerde hem nü fus artış hızı dü şü k
kentleşme hem de kentlerde yaşayan nü fus oranı fazla olduğ u için daha belirgindir (Tablo, 12).
seyrindeki  
Dü nya genelinde kentli nü fus artış hızında yavaşlama sö z konusu olmakla birlikte kentli nü fus miktarındaki artış devam etmektedir.
farklılıklar: Ancak artış miktarı, gelişmiş ü lkelerde nü fus artış hızı dü şü k, kırdaki nü fus miktarı da az olduğ u için dü şü ktü r. Gelişmekte olan
ü lkelerde ise hem nü fus artış hızı yü ksek hem de kır nü fus miktarı fazla olduğ u için yü ksektir (Tablo,13).
  
Genel olarak kentleşme ü zerinde doğ al nü fus artışından ziyade kırdan kente doğ ru olan gö çler etkili olmuştur. Gelişmiş ü lkelerde
kırdan kente gö ç kurulan sanayi tesislerinin işgü cü ihtiyacını sağ lamak amacıyla gerçekleşmiştir (İspir, 1991:19). Gelişmekte olan
ü lkelerde ise, kentte işgü cü açığı olmadığı halde kırdaki nü fus değ işik nedenlerden ö tü rü hızlı bir şekilde kente gö ç etmiştir. Kentlerin
mevcut altyapısı gelen nü fusun ekonomik, sosyal ve kü ltü rel ihtiyaçlarına cevap veremediğ i için nü fus yığ ılması anlamında kentleşme
yaşanmış, ancak sosyal, kü ltü rel ve ekonomik açıdan kentleşme yaşanmamıştır. Bu nedenle daha çok gelişmekte olan ü lkelerde
gö zlenen bu durum literatü rde “hızlı,” “çarpık,” “sahte,” “dengesiz,” “demografik”, “pseudo urbanization-yalancı kentleşme” olarak
tanımlanmıştır (Timor, 1992:9).
 Gelişmiş ü lkelerde kentlerin çekirdeğ ini oluşturan sanayi tesisleri coğ rafi açıdan elverişli alanlarda kurulmuşlardır. Bu tesislerin
çevresinde yerleşmeler gelişmiş; kentler ortaya çıkmıştır.
Gelişmekte olan ü lkelerde ise, daha ö nce var olan yerleşmelerde gö çe bağ lı olarak hızlı nü fus artışı yaşanmış, kentleşme
gerçekleşmiştir. Eski-Mevcut kent dokusu artan nü fusun ihtiyaçlarını karşılayamadığ ı için bu ü lkelerde kentleşmeye bağ lı problemler
daha yoğun olarak hissedilmiştir.
Üçüncü Dünya Sanayileşme---->Şehirleşme
Göç + İmkanlar veya İmkansızlıklar…--------->Şehirleşme = Sonuç:Seçicilik(Belli şehirlere yönelme)Gecekondulaşma, Çevre sorunları, İşsizlik…
Kentleşmesi:
-*-
ŞEHİR COĞRAFYASI
DERS 4 : BÜYÜYEN KENTLER (Giresun Üzerinden Anlat. Büyürse ne olur. Daha da büyürse,
Ordu ile birleşirse…Bu büyük alan Samsun-Trabzonla birleşirse…)
Dünyanın En
kalabalık kentleri
İLGİNÇ
Kır Yerleşmesinden Şehirler:
Mezraadan Şehir: Ağavat-Ağalar Mezrası-Reşit Mehmet Paşa:Kışla 1835.1836:Elazığ, Aspuzu-
Malatya,İluh-Batman
Divandan Şehir:Dörtdivan(Bolu), Eldivan(Çankırı), Serdivan(Sakarya)
EOPOLİS Obadan Şehir:Obaköy(Antalya-Alanya)
Yayladan Şehir:Belen, Soğukoluk(Hatay), Gözne, Çamlıyayla-Namrun,(Mersin)
Güzleden Şehir: Mut, Gülnar, Korkuteli, Elmalı
Kışlaktan şehir:Mersinli Aşireti Kışlağı-Mersin,
Çardaktan Şehir:Çardak(Denizli)

POLİS

 Terim 20.Yü zyılın ilk yıllarında kullanılır olmuş…

 Çevrekentleşmenin doğ al sonucu olarak Metpopoller (Anakentler) oluşur. Metropoller Nufusu
milyonu geçen kentlerdir.
 Anakent ile çevresindeki yerleşmelerden oluşan kentleşmiş bü tü ne metropoliten alan denir…
 Metropolliten Alan Ü ç kısımdan oluşur:
 1-Ana Kent:
Metropoliten alan içerisindeki lider kent..
METROPOLİS En cazip yer
 2-Alt Kent:
Ana kente bağ lı
Lider kentin çevresindeki kentler
 3-Saçaklanma Alanı
Kentlerin çevre alanı
Kırdan ayrılan sınırı
Kentin en hızlı gelişen değ işen kısmı…

 Terim ilk kez Jean Gottmann tarafından kullanılmıştır.

 ABD’nin Kuzeydoğ usundaki şehirsel bö lgeyi ifade etmek için…
 Birden fazla Metropoliten alanın birleşmesi ile MEGALOPOLİS oluşur.
 Çok merkezlidir.
 Bir merkezin diğ erinden belirgin bir ü stü nlü ğ ü yoktur.
 Yerleşme ve nü fus yoğ unluğ u yü ksek alanlardır…
MEGALOPOLİS
 Megapolis-i oluşturan kentler arasında gü çlü ulaşım ağ ı vardır.
 Nü fus alt eşik değ eri:25 milyon…
 Ö rnekler:
 Amsterdam-Rotterdam-Utrecht
 Leeds-Liverpool-Nottingham-Derby-Stoke
 Londra-Birmingham
 Tokyo-Yokohama vb…

 1915-Patrick Geddes
 Birbirinden bağ ımsız olarak gelişen şehirlerin birleşmesi durumuna denir.
 Bu sistemde her bir merkezin kendi etki alanı vardır. Zamanla bir tanesi ö n plana çıkabilir.
CONURBATİON  Metropol=Aglomerasyon X Konü rbasyon
(KONÜRBASYON)  Bü tü n bir şehirsel alanın tek bir şehir kontrolü nde bü yü mesi-yayılması olayıdır.
 Megalopolis X Konü rbasyon
 Bazılarına gö re eş anlamlı
 Bazıları karşı çıkmakta. Çü nkü megalopolisler bazen kentlerin, bazende konü rbasyonların
birleşmesi ile oluşmaktadır.

 Dü nyadaki nü fus artışına bağ lı olarak gelecekte ortaya çıkacak bü yü k şehir sistemlerine, devasa
ECUMENOPOLİS bü yü klü kteki şehir sistemlerine denir.
(ÖKÜMENOPOLİS)  Kü resel şehir…
 Evrensel şehir…

-*-
 ŞEHİR COĞRAFYASI
DERS 5 : ŞEHİR ve Göç
Kırdan Şehire
Çekici, İtici, İletici, Siyasi Faktö rler

a.Şehirden Daha Bü yü k Şehire (Kademeli Gö ç)

Şehirden Şehire b.Şehirden Daha Kü çü k Şehire

İkametgah Hareketliliğ i

Soylulaştırma
Şehir içinde fiziki olarak kö tü olan konutların yenilenmesi ile dar gelirli ev sahiplerinin yerinden edilmesi ve onların yerini yü ksek
gelirli ailelerin alması sü recidir.
Yerdeğiştirme, Konut yenileme, Mü lkiyette değ işim

Kapalı Mekanlar

Mekansal Ayrışma

Çevre Kentleşme
 Ana kentin dışında orta gelirli şehirliler için kurulmuş planlı yerleşmelere çevre kent(alt kent, suburb, banliyö, yörekent, perifer)
Şehir İçinde 
denir.
Ana kentin bütünleyici parçası konumundadır.
 Sakinleri anakent ile bağlantı halindedir.
 Çevrekent ile anakent arasında güçlü ulaşım bağlantısı vardır.
 Şehirlerin kirli havası, sıkışıklık, gürültü vb. çevrekentleşmeye, banliyöleşmeye yol açar…

 Çevrekentlerin Özellikleri
 1-Bütünüyle şehirsel görünüme sahiptir.
 2-Sakini genelde kentte ve anakentte çalışmaktadır.Orta ve yüksek gelire sahiptir…
 3-Anakente bitişik olabileceği gibi anakentten ayrıda olabilir.
 4-Nüfus yoğunluğu ana kentten az, kırsal çevreden fazladır.

 Çevrekentleşmenin Sebepleri
 1-Ulaşımdaki gelişmeler
 2-Ekonomik nedenler(Arsa, kira, kar vb…)
 3-Sosyo-demografik nedenler(Çocuk sayısı, elit, hizmet vb).
 4-Siyasi-Hukuki Faktörler (Teşvik, yoğunluk azaltma vb…)

 Kuruluş Amacına Göre Çevrekentler

 1-Sanayi ve Ticaret kentleri
 2-Yatakhane kentleri
 3-Sanayi ve Yatakhane kentleri
 4-Eğitim çevrekentleri

Karşı Kentleşme (Tersine Gö ç)

Kentlerin Nü fus Kaybetmesi genel olarak DESUBURBANIZATION olarak tanımlanır. Ü çe ayrılır:
Kenar Şehirleşme:Merkezden kenara gö ç-nü fus kaybı: PERİ URBANIZATION
Zorunlu gerekçelerle şehir değ iştirme: DISPLACED URBANIZATION
Gö nü llü olarak bü yü k merkezden daha kü çü k şehirlere-kırsala doğ ru yer değ iştirme:
ANTIURBANIZATION veya COUNTERURBANIZATION (Karşı Şehirleşme)
Şehirden Kıra
ANTIURBANIZATION veya COUNTERURBANIZATION (Karşı Şehirleşme)’de ü çe ayrılır:
Basit yaşamak için yer değ iştirme (SIMPLE LIVING).
Basit iş kurmak-kırsalda iş kurmak için yer değ iştirme (PENTURBANİZATION
Emeklilik nedeni ile yer değ iştirmeyi kapsar (RETIREMENT MIGRATION)
-*-
-*-

İmar yasalarına aykırı olarak, çoğu zaman ilkel, denetimsiz ve sağ lık koşullarından yoksun olarak acelece yapılmış konutlar…
Ucuz, II. Sınıf yapı malz-işçilik, Arsa bedeli…
1910…
İkinci Dü nya Savaşı sonrası….
Tr:1940’lar:İstanbul:Zeytinburnu
Barriadas, Jacale(Mek), Rancho(Pan), Bidonwille(Fas), Casbah(Cez), Bustee(Hin) …
Bombay:Gecekondu kenti-10-12 milyon…
Gecekondulaşma:
Gecekondulaşma TR’de Gecekondular
1945-1950 Dö nemi: Baraka
1950-1960:Kentleşme ve Mahalleleşme dö nemi…
Gecekondu Sorununa Bakış:
1950’ler:Sorunun tespiti
1960’lar:Şehirsel hastalık-Yıkım
1970’ler:Rehabilitasyon dö nemi
1980’ler:Sorun-Af
2000’ler:Soylulaştırma…
Kentsel dö nü şü m yaygınlaşıyor.
Zaman sü reci içerisinde eskiyen, kö hneleşen yıpranan sağ lıksız gelişen yada potansiyel arsa değ eri
Kentsel Dönüşüm ü st yapı değ erinin ü stü nde seyrederek değ erlendirilmeyi bekleyen, yaygın bir yoksulluğ un hü kü m
sü rdü ğ ü kent dokusunun; alt yapısının sosyal ve ekonomik politikalar oluşturulup gü nü n sosyo-
ekonomik koşullarına uygun olarak değ iştirilmesi sü recine denir. SOYLULAŞYRMA-ya neden olabilir
-*-
 ŞEHİR COĞRAFYASI
DERS 5 : ŞEHİR, SİT, SİTUASYON

Herhangi bir nesnenin yeryü zü ndeki yerine LOKASYON adı verilir.

Nerede? sorusunun cevabıdır.
Farklı şekillerde ifade edilir:
1-Matematik Lokasyon (Matemetik Konum)
2-Toponomik Lokasyon (Ö zel Konum)
-*-
1-Mutlak Lokasyon (Sit)
LOKASYON 2-İzafi Lokasyon (Situasyon)
İzafi Lokasyon (Situasyon)
Lokasyonun gö receli olarak ifade edilmesi durumudur
Ö rnek: Uzaklık gibi..
***Ordu mu daha uzak, Bulancak’ın Kuşçular kö yü mü ?
***Ordu’mu daha uzak, Paris mi?(Uzaklık, Başlangıç noktasına gö re, Zamana,
Ulaşım aracına gö re, Alım gü cü ne gö re, Teknolojiye gö re
DEĞ İŞİR.İzafidir.Gö recelidir)

Mutlak (Sit) ve İzafi (Situasyon) Lokasyon

Sit kentin yerini-yayıldığ ı alanı-kurulduğ u alanı ifade eder. Situasyon ise kentin
çevresini-çevresindeki alanı- kenti etkileyen alanı ifade eder.
-*-
Önemli soru:
Hangisi daha önemli : Sit mi, Situasyon mu?
Cevap:
Sit-in önemini Situasyon belirler.
Situasyon ö nemli değ ilse şehir gelişemez….
Giresun Liman….Samsun Liman…
SİT VE SİTUASYON Situasyon Sit-i etkiler
Çevredeki nü fus, yerleşme, tarım alanı, maden alanı, enerji kaynağ ı, sanayi tesisi,
ulaşım hattı, ticaret merkezi, turizm alanı, hizmet kurumu varlığ ı situasyon
olarak ifade edilir. Bu potansiyele sahip yerin herhangi bir yerinde değ ilde EN
UYGUN yerinde yerleşme yer alır. YERLEŞMENİN kurulduğ u bu yere SİT denir.
Situasyon ö nem TAŞIDIKÇA, değ er taşıdıkça-değ eri arttıkça sit ö nem kazanır.
Bunların varlığ ı sit-in ö nemini artırır. (SAVAŞ SEBEBİ-ARTAN EMLAK DEĞ ERİ).
Situasyon değişkendir….
Başlangıçta yü ksek potansiyeli olan alanlar zamanla ö nem kaybedebilir veya
kazanabilir. (Ulaşımdaki, teknolojideki ve siyasi yapıdaki değ işiklikler…)
Bu da sit-i etkiler….

Şehirlerin kuruluş yerinin belirmesinde doğ al çevre faktö rlerinin oldukça etkili
olduğ u bilinmektedir. Ö rneğ in kalker kayalıkları Mardin’in (Yalçınlar, 1967),
Tokat’ın (Ö zçağ lar, 1991), Kemah’ın (Başıbü yü k,2004); akarsular Bartın’ın
(Yalçınlar,1967); boğ az İstanbul’un (Erinç, 1977), dalgalara karşı korunaklı
kö rfez İzmit’in (Tuncel, 1973), verimli topraklar Eskişehir’in (Tunçdilek,1957)
gelişmesinde etkili olmuştur. Çarşamba’nın, sitinin belirmesinde ve gelişmesinde
ŞEHİR VE SİT etkili olan doğ al çevre elemanı ise Yeşilırmak’tır.

Karadeniz Kıyı Kentleri’nin Ortak Sit Özellikleri

İç kısımlara ulaşımı sağ layan akarsu,
Kuzeybatı rü zgarlarına kapalı konum,
Liman-Barınak işlevi gö recek kö rfez
Yerleşilebilecek dü z arazi…

-
 ŞEHİR COĞRAFYASI
DERS 6 : ŞEHİR, SİT VE SİTUASYON

Sit (site), yerleşmenin yapılarının ü zerine oturduğ u sabit yeridir. •Yerleşmenin

fiziksel (mutlak) lokasyonunun ö zelliklerini anlatır. •Kentsel yaşamı ve formu
etkiler.
1.Drenajı iyi, su baskınlarından uzak yerlerin varlığ ı (kuru zemin).
2.Gü venilir ve temiz suyun sağ lanabilme (suyu olan yer).
3.Gü venlikli (savunma),
4.Yakıt ve yapı malzemelerine kolay erişilebilme (orman ve çalılık alan)
5.Tarım ve hayvancılık arazisine sahip olma (ürün ve hayvan yetiştirme alanı)
6.Doğ al yol gü zergâ hlarına uyan yollar ve bunların kavşak oluşturması
7.Bir akarsu geçiş noktası olması (sığ yerler veya köprü)
8.Deniz veya su yollarının kenarında (liman ve taşımacılık için) olma

UYGUN SİTLER

Situasyonun ö nem taşıdığ ı yerlerde kentler gelişebilir. Ancak kent bu situasyon

içerisinde en uygun yerde kurulur. Bu yer bazen kolay savunulacak bir yer,
bazen kolay ticaret yapılacak bir yer olabilir….

Savunma Sitleri: (Savunma ihtiyacı ö n planda ise)

Irmak Dirseği siti (Menderes siti):Bern(İsviçre-Aare ırmağ ı), New Orlaens(ABD), Toledo(İsp)
Irmak adası siti:Montreal(St Lawrence Irmağ ı), Paris(Sen Irmağ ı)
Ada siti:Mexico City, Venedik, New York(Manhatten adası)
Yarımada siti:Boston, İstanbul, Sinop, Giresun
SİT VE Liman siti:Rio, Tokyo, San Francisco, Oslo, Lizbon
Yüksek Alanlar:Atina, Amasya
SİTUASYON
Ticaret Sitleri: (Ekonomik Faaliyetler ön planda ise)
Irmak Geçiş Sitleri:(Yatağ ın sığ , geçişin kolay olduğ u yerler), Londra, Frankfurt,Oxford (Sonu Ford,
Pont, Brdge, Brü ck ile biten şehirler…) , Çarşamba
Akarsu Kavşağı Sitleri: St. Pittsburg, St. Louis, (Kavsak çevresi yerler yü ksek olmalı…)
Suyolu Başlangıç Siti: Minneapolis(Mississippi), Basel(Ren), Tirebolu vb…
Suyolu Aktarma Siti: Şikago (Bü yü k Gö ller ile Mississippi su yolu arasında)
-*-
Gü nü mü zde karayolu, demiryolu kavşağ ı olma ö nemli…Geçitler ö nemli…
-*-
Singapur, Hong Kong gelişimini ulaşım sitine borçlu….

-*-
ŞEHİR COĞRAFYASI
DERS 7 : ŞEHİR VE DOĞAL ÇEVRE
 Zemin ö zellikleri(Sert, yumuşak, yapı malzemesi vb.)
 Depremsellik
JEOLOJİ
 Hammadde varlığ ı
 Termal kaynak
 Maden
Topografya(Yer şekli, yü kseklik, eğ im, engebe, dağ uzanışı-bakı)
 Yer seçimi
 Kentin bü yü me yö nü
 Ticaret
 Savunma
JEOMORFOLOJİ  Sosyal bö lgelerin oluşması
 Ulaşım hatları
 Dikey-yatay bü yü me
 Alt yapı maliyeti
 Hava kirliliğ i
İki yö nlü etkileşim sö z konusudur.
1-İklim kenti etkiler;
 Kuruluş yeri
 Arazi kullanımı
 Mekansal gö rü nü mü
 Altyapıyı etkiler…
 Ulaşımı etkiler…
 Afet sıklığ ını-şiddetini etkiler.
2-Kent iklimi etkiler;
 Sıcaklığ ı etkiler.
İKLİM  Buharlaşmayı artırır. Sis ve bulut oluşumunu artırır
 Yağ ışı artırır.Yağ ış tü rü nü etkiler.Yağ ışın şiddetini etkiler
 Rü zgar hızını azaltır. Rü zgar yö nü nü n etkiler.
NOT:
Hava kirliliğ i ve kent
 Çukur alan
 Vadi
 Rü zgar yö nü
 Kullanılan yakıt tü rü …
 Taşıt sayısı
1-Hidrografik ö zelliklerin kente etkisi
 Yer seçimi
 Gelişim
 Gelişim yö nü
 Ulaşım
 Ticaret
 Savunma
HİDROGRAFYA  İçme-kullanma suyu …
 Çö kme
 Sel ve taşkın
2-Kentin hidrografyaya etkisi
 Taban suyu seviyesinde azalma-çö kme
 Su kalitesinde bozulma
 Suyun belirli alanlarda toplanması
1-Bitki ö rtü sü nü n kente etkisi
 Yer seçimi
 İklimi
 Gelişim yö nü
 Hammadde-kentleşme
BİTKİ ÖRTÜSÜ  Hava kalitesi
 Gü rü ltü
 Sel ve taşkın ö nleme
2-Kentin bitki ö rtü sü ne etkisi
 Doğ al yapının bozulması
 Yö reye yabancı tü rlerin yaygınlaşması
1-Toprağ ın kente etkisi
 Yer seçimi
 Gelişim yö nü
 Hammadde-kentleşme
TOPRAK
2-Kentin toprağ a etkisi
 Toprak ö rtü sü nü n kaplanması
 Ortadan kaldırılması
 Erozyon…
 Kirlenme…

NÜFUS
1-Nüfusun kente etkisi
  Alansal bü yü me
 Mekansal gö rü nü m
 Mekan değ eri
 Bozulma

2-Kentin nüfusa etkisi
 Tabakalaşma (Gelir, dil, din vb…)
 Yaş ve cinsiyet yapısı
 Sosyo-kü ltü rel yapı
 Ekonomik yapı
 Hayat standadı-Yaşam kalitesi

-*-
ŞEHİR COĞRAFYASI
DERS 7 : YER DEĞİŞTİREN ŞEHİRLER
Giriş
SİT Şehirlerin kuruluş yerinin belirmesinde doğ al çevre faktö rlerinin oldukça etkili
olduğ u bilinmektedir. Ö rneğ in kalker kayalıkları Mardin’in (Yalçınlar, 1967),
Tokat’ın (Ö zçağ lar, 1991), Kemah’ın (Başıbü yü k,2004); akarsular Bartın’ın
(Yalçınlar,1967); boğ az İstanbul’un (Erinç, 1977), dalgalara karşı korunaklı
kö rfez İzmit’in (Tuncel, 1973), verimli topraklar Eskişehir’in (Tunçdilek,1957)
gelişmesinde etkili olmuştur. Çarşamba’nın, sitinin belirmesinde ve gelişmesinde
etkili olan doğ al çevre elemanı ise Yeşilırmak’tır.

Tarihi süreçte Yeşilırmak doğal yol vazifesi görmüş, dağlık alanda yaşayanların ovalık
kesimlere doğru inmesini sağlamıştır. Irmak yatağının genişlediği, dolayısı ile akış hızının
yavaşladığı, aşındırma gücünün azaldığı karşıya geçiş imkanının arttığı aşağı kesimi, dağlık
alanlarda yaşayanlar ile ovada yaşayanların ürün değiş tokuşu yaptıkları alan olmuştur.
Sahada 14. Yüzyıldan itibaren çarşamba günleri kurulan pazar, buranın çevresine göre
gelişmesini, ticari ve idari merkez olmasını, Çarşamba şehrinin doğmasını sağlamıştır.
Yeşilırmak’ın Çarşamba şehrine katkısı sürmekte ve şehir Yeşilırmak çevresinde büyümeye
devam etmektedir.
A-Yerşekli Nedeni İle
Yü ksekten Eteğ e :Tralles-Aydın, Nisa-Sultanhisar, Amasya, Bergama,
YERDEĞİŞTİREN
Etekten-Yü kseğ e: İzmit(Nikomedya)
ŞEHİRLER B-Ekonomik Nedenler
Gü mü şhane,
Ü skü bü -Dü zce, Harput-(Agavat mezrası)Elazığ : Karayolu
Çumra, Polatlı, Pazarcık, Bandırma, Kavak :Demiryolu
C-Askeri Nedenler
Aspuzu-Malatya(Nizip Savaşı-1838), Van, Pertek(Ö nce Tunceli, Bir ara Elazığ ,
Şimdi Tunceli)
D-Doğal Afetler
Deprem: Erzincan, Erbaa, Gediz
Gö l Seviyesinde Değ işim: Erciş, Kö yceğ iz.
Kaya Dü şmesi-Sel: Bingö l, Gö rdes-Manisa(Heyelan), Arguvan-Malatya(Heyelan),
Besni-Adıyaman(Heyelan)
E-Diğer:
Baraj: Halfeti-Şanlı Urfa(Birecik), Samsat-Adıyaman(Atatü rk), Hasankeyf(Ilısu)
Yusufeli(Artvin)

İLGİNÇ
Kır Yerleşmesinden Şehirler:
Mezraadan Şehir: Ağavat-Ağalar Mezrası-Reşit Mehmet Paşa:Kışla 1835.1836:Elazığ,
Aspuzu-Malatya,İluh-Batman
Divandan Şehir:Dörtdivan(Bolu), Eldivan(Çankırı), Serdivan(Sakarya)
Obadan Şehir:Obaköy(Antalya-Alanya)
Yayladan Şehir:Belen, Soğukoluk(Hatay), Gözne, Çamlıyayla-Namrun,(Mersin)
Güzleden Şehir: Mut, Gülnar, Korkuteli, Elmalı
Kışlaktan şehir:Mersinli Aşireti Kışlağı-Mersin,
Çardaktan Şehir:Çardak(Denizli)
-*-

ŞEHİR COĞRAFYASI
 DERS 9 : KENT VE ARAZİ KULLANIMI
Kent çevresinde arazi kullanımı:
A-Thü nen Modeli,
KENT VE ARAZİ
B-Christalller Modeli
KULLANIMI Kent içi arazi kullanımı:
Ortak Merkezli Çemberler modeli-(Chicago Ü niversitesi, Ernest Burges, Robert Park), Sektö r Modeli
(Işınsal Model - Homer HOYT),
Çok Çekirdekli Model (Chauncy Harris-Edward Ullman-1945).

A-Thü nen Modeli Ele alınan bö lgenin dü nyanın kalan kısmından izole
Kent Çevresinde olduğ unu varsaymıştır.
Bö lgede bü yü k bir şehirsel pazarın (merkezi alan)
Arazi Kullanımı egemen olduğ unu varsaymıştır.
Tü m çiftçilerin herhangi bir ü rü nü aynı fiyattan sattığ ını
varsaymıştır
Bu alanın geniş, dü z ve aynı verimlilikte toprak ve iklim
koşullarına sahip olduğ unu varsaymıştır
Ulaşımın tü m yö nlere doğ ru aynı kolaylıkta olduğ unu
varsaymıştır
Ulaşım maliyetini direkt olarak mesafeyle
ilişkilendirilmiştir.
At ve at arabası ile taşımacılık şeklinde, sadece bir ulaşım
biçimi olduğ unu varsaymıştır
Çiftçilerin maksimum kazanç hedefleyen ve eşit bilgi
birikimine sahip bir “ekonomik insan” olduğ unu
varsaymıştır.

Birinci zon: Sebze yetiştiriciliğ i ve mandıracılık

İkinci zon: Ormancılık
Üçüncü zon: Rotasyonlu entansif tarım (6 yıllık rotasyon
Çavdar-patates-yonca-çavdar-arpa-fiğ)
Dördüncü zon: Nadas ve otlakların da rotasyona dahil
edildiğ i daha az entansif tarım (7 yıllık rotasyon çayır-
çavdar-çayır-arpa-çayır-yulaf-nadas)
Beşinci zon: Ü çlü tarım sistemi temelli (çayır, çavdar ve
nadas) ekstansif tarım.
Altıncı zon: Otlak hayvancılığ ı ve çiftçi tü ketimi için
çavdar ekimi.
-*-
Teoriye yö nelik eleştiriler:
1-Taşıma maliyeti hacim ve mesafeye bağ lı değ ildir.
2-Kent insanının ihtiyaçları değ işmekte.
3-Birden fazla Pazar var.
4-Tarımsal olmayan kullanışlar bu zonlamayı
değ iştirmektedir.

B-Walter CHRISTALLER MODELİ Alman, 1933

Kentlerin bü yü klü k, sayı ve dağ ılımını açıklamak için
teori ü retmeye çalışmış.
Merkezi Yer:
Çevresine mal ve hizmet sunan alanlar.
İşlevsel Bölge:
Şehir ve çevresindeki karşılıklı etkileşim içerisinde
bulunduğ u alan.
Eşik:
Merkezi bir yerde işlevin yerine getirilebilmesi için
gerekli olan nü fus miktarının alt sınırı.
Menzil:
İnsanların mal ve hizmeti almak için seyahat etmeyi gö ze
aldıkları ortalama mesafe
-*-
Buna gö re yerleşmeler hiyerarşik olarak sıralanmaktadır.
1-Ulusal Merkez: (İstanbul)
2-Bölgelerüstü merkez (Ankara, İzmir, Adana)
3-Bölgesel Merkez (Bursa, Es, Kon, Kay, Diy., Sam, Siv,
Erz,
Mal., El, Trabzon)
4-Yöresel Merkez (İl merkezleri)
5-Yerel Merkez (İlçe Merkezleri)
6-Gerçek kırsal merkezler (Bü yü k kö yler)
7-Kırsal merkezler (Kö yler, Mahalleler)
-*-
Etki alanı, sayı, nü fus, mesafe

-*-
 ŞEHİR COĞRAFYASI
DERS 9 : KENT VE ARAZİ KULLANIMI
KENT VE ARAZİ KULLANIMI
A-Ortak Merkezli Çemberler modeli
Chicago Üniversitesi, 1925…
Ernest Burges, Robert Park
İç içe geçmiş halkalardan oluşan model…
Her halkanın işlevi farklı
En çok gelir getiren yermerkezde…
Kent nü fusu sü rekli artmakta…
Kent alanı bü yü mekte…
Halkaların alanı giderek genişlemekte…
B-Sektör Modeli (Işınsal Model)
1939
Homer HOYT
Şehirsel bü yü me ana ulaşım yolları boyunca ve
yıldız biçiminde bir çemberin merkezinden
çevreye doğru uzanan dilimler şeklinde
gerçekleşir.
Her bir dilimin işlevi farklıdır
Gelire gö re dilimlerde oturanlar değişir.
İyi konutlar, ulaşım akslarına, sel tehlikesi
olmayan alanlara, sanayi tarafından işgal
edilmemiş deniz ve gö l kıyılarına, liderlerin
oturma alanlarına yakındır.
Çok Çekirdekli Model
Chauncy Harris-Edward Ullman
1945
-*-
Kent çevresinde arazi kullanımı:
A-Thü nen Modeli,
B-Christalller Modeli
Kent içi arazi kullanımı:
Ortak Merkezli Çemberler modeli-(Chicago Ü niversitesi, Ernest Burges, Robert Park),
Sektö r Modeli (Işınsal Model - Homer HOYT),
Çok Çekirdekli Model (Chauncy Harris-Edward Ullman-1945).
MİA(MİS)
Kentin merkezi, Yolların kesişme noktası,
Ticari, sosyal ve ekonomik faaliyetlerin toplanma alanı(Mağaza, dü kkan, bankalar, bü rolar, idari
binalar, oteller, Eğlence merkezleri, Mü ze, restoran, gece klü pleri, vb..)
Toptan satış alanları
GEÇİŞ ZONU
Geçmişte, zenginlerin, tü ccarların…Sonra sanayi alanı
Niteliksiz bina alanları, Bunlar pansiyon, otel, kü çü k daire, ucuz apartmana dö nü şmü ş…
Nü fus heterojen:Yerliler, gö çmenler…
Suçun ve ruh hastalarının en çok olduğu bö lü m…
Nü fus hareketli:Gelir, yaşlı ö lü mü -terk…
ÜÇÜNCÜ KUŞAK
İşçi semtleri-Mavi yakalılar, Nü fus hareketi az. İşyerine yakınlık-Fabrikaya yakınlık
Her yaş grubundan insan var(Geçiş zonunda olmayabilir
DÖRDÜNCÜ KUŞAK
İyi konut, apartman blokları, Orta sınıf, Arabalı insanlar-İşe kendi aracı ile gidenler
BEŞİNCİ KUŞAK
Yü ksek gelirliler, Geniş-bahçeli evler, parseller, Artan sıkışıklık, kirlilik, gü rü ltü den kaçan
zenginlerin yaşam alan
-*-
ELEŞTİRİLER
Zonlar arası geçiş keskin sınırlar ile olmaz.-Homojen zonlar da olmaz…
Merkezi iş sahası karesel-dikdö rtgensel alan olur.
Ticari arazi kullanım alanları ışınsal uzanmakta..
Ağır sanayi modelde gö sterilmemiş.
Dü şü k nitelikli konutlar daha çok fabrika yakınında olur.
Başlangıç faktö rü dikkate alınmamış….
MİA-1
Başlangıçta arazi kullanımı belirginleşmemiş.
Kent bü yü dü kçe merkezden dışa doğru dilimler halinde arazi kullanımı belirginleşir. Merkezde
MİA yer alır
TOPTACILIK ve HAFİF SANAYİ-2
Fabrika alanı, Toptancılık merkezi, Niteliksiz konutlar
Tam karşısında ise nitelikli konutlar yer alır(5 numara)
ALT SINIF KONUT ALANI-3
Dü şü K gelirlilere ait konut alanları, Ulaşım maliyeti, Eski konut, dü şü k kira…
ORTA SINIF KONUT ALANI-4
Orta sınıftaki insanların konut alanları, Arabalı kesim
YÜKSEK SINIF KONUT ALANI-5
İki-ü ç katlı mü stakil evler…, Pahalı-lü ks apartmanlar…
-*-
FARK:
Birinci modelde gö çmenler nedeni ile konut talebi artmakta yeni konut alanları oluşmakta.
Bu modelde ise yü ksek gelirliler konut arzını tetiklemekte.
Birinci modelde arazinin homojen olduğu dü şü nü lmü ş, bunda ise beşeri faktö rlerde dikkate
alınmış…
-*-
ELEŞTİRİLER
Daha çok konut alanlarına ö nem verilmiş…
Konut tercihinde /dilimlerde ekonomik yapı vurgulanmış, etnik-dini yapı gö zardı edilmiş.
AVANTAJI
Otomobil ile ulaşımın ö nem kazanması bu modeli ö ncekine gö re daha geçerli kılmakta….
1-Merkezi iş alanı
2-Toptancılık ve hafif imalat sanayi
3-Alt sınıf konut alanı
4-Orta sınıf konut alanı
5-Yü ksek sınıf konut alanı
6-Ağır sanayi bö lgesi
7-Kenar iş alanı
8-Yatakhane kent
9-Sanayi alt kent alanı
Şehir zamanla birden fazla MİA’ya sahip olabilir.
Ü niversiteler, Fabrikalar, Eğlence ve park alanları, İş ve ticaret merkezleri…
Yeni çekirdek oluşma nedenleri
1-Belirli imkanları gerektiren faaliyetler
2-Birlikte bulunmalarında yarar olan etkinlikler
3-Birbirini olumsuz etkileyecek etkinlikler
4-Gö zde yerlerin yü ksek kira giderini karşılamayacak etkinlikler
Modelde ardıllık sö z konusu değil
Kuşak-bö lge zamanla yer değiştirebilir….
 ŞEHİR COĞRAFYASI
DERS 10 : KENTLERİN SINIFLANDIRILMASI
-*-

KENTLER
Tarih Ö ncesi Şehirler, Klasik Dö nem Şehirleri, Roma şehirleri,
Jenetik
Orta Çağ Şehirleri, İslam Şehirleri
Sınıflandırma
Modern Şehirler
Morfolojik
Dairevi Şehirler, Uzanmış Şehirler, Parçalı Şehirler
Sınıflandırma
Biyolojik Eopolis, Polis, Metropolis, Megalopolis, Tyrannopolis,
Sınıflandırma Nekropolis
Kü çü k Şehir(10-100), Orta Bü yü klü kte Şehir(100-1000),
Demografik
Bü yü kşehir(750), Metropolitan Şehir (1000-10000),
Sınıflandırma
Megalopolis (10000+)(Eşik değ erler Değ işken…)
İdari Fonksiyonlarına gö re Sehirler, Kü ltü rel Fonksiyonlarına
Fonksiyonel
Gö re Şehirler, Siyasi Fonksiyonlarına Gö re Şehirler, Ekonomik
Sınıflandırma
Fonksiyonlarına Gö re Şehirler
-*-
-*-

FONKSİYONLARINA GÖRE KENTLER

Uluslararası merkez,
İdari Ulusal merkez,
Fonksiyonlarına Bö lgesel merkez,
gö re Yö resel merkez…
Yerel(mikro) merkez
Kü ltü rel Dini merkez
Fonksiyonlarına Eğ itim merkezi
gö re Tarihi merkez
Sınır-Karakol kentleri
Siyasi
Askeri garnizon kentleri
Fonksiyonlarına
Uluslararası siyasi merkez.
gö re
Ulusal siyasi merkez
Ekonomik
Fonksiyonlarına Tarım, Maden, Sanayi, Ulaşım-Ticaret, Turizm merkezi
gö re
-*-
-*-
 ŞEHİR COĞRAFYASI
DERS 11-12 : JENETİĞİNE GÖRE ŞEHİR TİPLERİ - 1
Mezopotamya Şehri
 Şehir tü rü yerleşmelerin ortaya çıktığı ilk medeniyet olarak “SÜ MERLER” kabul edilir. (Ö zgü ç, Tü mertekin:399).
 Sü merler on-oniki şehir devletten oluşan federal yapıya sahipti. Her bir şehir Din Adamları ve Krallar tarafından
idare edilmekte, burada yurttaşları tü ccarlar, sanatkarlar ve kö leler oluşturmakta idi.
 Bir milyondan fazla kırsal nü fusa hizmet sunan bu on-oniki şehir devletin en ö nemlileri Uruk, Kiş, Nippur ve Ur
idi.
 -*-
 Mezopotamya şehirlerinde merkezde tapınak(ZİGURAT), saraylar ve diğer kamu binaları bulunmakta idi.
 Şehir surla çevrelenmişti. Her şehrin bir kalesi vardı.
 Geniş, dü z, dö şemesiz yollardan merkezden şehri çevreleyen surlara – surlardaki kapılara doğru uzanmakta idi.
 Zengin yurttaşlar ö nemli yolların çevresindeki, kanalizasyon sistemi olan, geniş avlulu bü yü k evlerde ikamet
ediyorlardı.
Mezopotamya  Ticaret alanları deniz - akarsu kıyıları ile sur kapılarının bulunduğu alanlarda yoğunlaşmış idi
Şehri  Sur içindeki geniş alanlarda tarım da yapılmakta idi.
 -*-
 URUK Şehri: (SÜMERLER)
 Kabaca nü fusu 50.000 kişi idi.
 5 km2’lik alan kaplıyordu.
 9 km uzunluğunda çift sur ile çevrili idi. Sur bü nyesinde yarım daire biçiminde 1000 kadar kule bulunmakta idi.
 Şehrin merkezinde depolar ile dinadamları, yazarların sanatkarlar, işçiler tarafından kullanılan odaları bulunan
“ZİGURAT” adı verilen bü yü k tapınak bulunmakta idi.
 BABİL Şehri-M.Ö.1900’ler (BABİLLER)
 Kral Nabukadnezar tarafından zamanın en yü ksek tapınağı (7 katlı, 90 metre) tanrı MARDUK için burada inşa
ettirilmiştir.
 Şehir Izgara planlı yol sistemine sahiptir.
 Oluşturulan taraçalar, bitkilerle sü slenerek (BABİL’in Asma Bahçeleri) gö rkemli bir şehir oluşturulmuştur.

Avrupa’nın ilk şehirleşen milleti Yunanlılardır.(Şehir hayatı Anadolu ü zerinden Yunanlılara geçmiştir.)
Polis: Şehir benzeri bir yerleşme tarafından kontrol edilen, kü çü k bir coğrafi alanı ifade eden siyasi topluluk, kö yler
birliği.
Yunan primate city:Atina:(Nü fusu Fazla, MÖ .5.yy:100000)
(Diğer ö nemli şehirler:Selinus, Miletus, Corint)
 Genel olarak nü fusları az(3-4 bin), (Neden:Arazi az, su kıt)
Yunan Şehri  Yunan Şehirleri liman şehirleridir.(Şehir dağ yada tepenin gü ney eteğinde yer alır, çevresi surlarla
çevrilidir.Surlar geometrik şekilli değildir)
 Yunan Şehri Akropol ve Agora adı verilen iki farklı ü niteden oluşur.(Akropol,şehre tepeden bakan kale, savaş-
kuşatma esnasında sığınılacak yerdir.Burada saray, tapınak ve değerli eşyaların korunduğu depolar yer alır.)
Agora, akropolü n dışında kalan ve halkın toplandığı, sosyal faaliyetlerini sü rdü rdü ğü alandır.Zamanla ticari
faaliyetlerde agoralarda gö rü lmeye başlamıştır)
 İlk Yunan şehirleri planlı değildir.(Ancak Yunanlıların kurduğu koloni şehirleri ızgara planlıdır.Bu Şehirlerde yer
alan Gymnasion, Sanatoryum, tiyatro ve nekropol-ler yunanlıların kent kü ltü rü ne kazandırdıkları unsurlardır.)


Roma döneminde başlangıçta kurulan askeri kamplar (kastrum) zamanla şehirlere dönüşmüştür.(Tarih
mezar olmuş şehirlerin araştırılmasıdır. Sjoberg)
 Şehirsel hayat Romalılar aracılığı ile kıta Avrupa’sına yayılmıştır.(Şehirsel hayat Alplerin kuzeyine Romalılar
aracılığı ile geçmiştir.)
 Roma devleti yıkılmadan ö nce 5627 kentsel birimden oluşmakta idi.(Sonu caster-chaster ile biten şehirler
Romalılar tarafından kurulmuştur.
Roma Şehri  Roma şehirleri bazı ö zelliklerini Yunan ve Etrü kslerden almışlardır.(Izgara plan, iki ana cadde, K-G:Cardo; D-
B:Decumanus)(Kesişme noktasında Akropol ve Agoradan esintiler taşıyan Forum yer almaktadır. Burada
tapınaklar, idari binalar, depolar, kü tü phaneler, okullar ve Pazar yerleri bulunmaktadır.)
 Roma şehrinde sur, şehir kurulurken inşaa edilirdi.(Yunanlılarda şehir geliştikçe sur inşaa edilirdi.)
 Roma şehirlerinde yollar kaplanmış, su kaynakları ve lağım gibi alt yapı sistemleri kurulmuştur.
 Romalıların şehre katkıları hamamlar ve sirklerdir.
 Romalılar şehirleri erişilebilir yerlere kurmuşlardır.(Her yol Roma’ya çıkar)
 Not:Roma dö neminden sonra Avrupa’da şehir yaşamı-gelişimi kesintiye uğramıştır.(Bu dö nemde Avrupa’ya
Sakson, Hun, Vandal ve Gotlar hakim olmuştur) .


Avrupa’da şehirleşmenin meydana geldiği ikinci dönem.Bugünkü Avrupa şehirlerinin çoğunun temelleri bu
dönemde kurulmuş.(Bu şehirlerde bir çoğu sit olarak Roma şehirlerinin yerini seçmişlerdir)
 Orta çağ şehirleri kalabalık modern ticaret merkezlerinden ziyade nü fusu birkaç bin ile kırk bin arasında değişen
kü çü k şehirlerden oluşmakta idi.
 Din şehirleşmede en ö nemli unsur idi.(Manastırlar zamanla merkezileşmeye, şehirlere neden olmuş)
 Orta çağ şehirlerinin oluşmasında ticaretten ziyade ü retim daha ö nemli imiş.
 Orta çağ kentlerinde mekansal gö rü nü mü n en ö nemli unsurları, katedraller, kale, sur ve Pazar yerleridir.
Orta Çağ Şehri  Ortaçağ kentinde kale savunma amaçlı yapılmıştır.(Gü nü mü zde bir çok kentin sonunda yer alan bourg kelimesi
(1000-1500 kale anlamına gelmektedir):Salzburg, Petersburg, Freiburg, Hamburg vb…)
yılları)  Surlar, savunma amaçlı yapılardır. Ancak orta çağ kentlerinde sur aynı zamanda ö zgü r ve kö leleri ayıran, şehirli
ile kırsal kesimi ayıran sınırları oluşturmakta imiş. (Sur dışındaki mahallelere fauborg denmekte, bunlar
zamanla sur içine alınarak kentler bü yü mekte imiş.)
 Orta çağ kentinin ö nemli unsurlarından biri de Pazarlardır.(Pazarlar başlangıçta klise yakınında yer almıştır. )
(Pazar çevresindemeslek loncalarına ait yapılar ve zenginlerin evleri bulunmaktaymış)
 Orta çağ kentinde ızgara plana rastlanmazmış.
 (Orta çağ kentleri engebeli yerlerde kurulmuş. Savunma politikası, tarım alanını koruma dü şü ncesi vb. gibi)
 Orta çağ kentleri ü zerine gelişen modern kentlerde kent içi ulaşımda sorunlar yaşanmaktadır. (Viyana, Mü nih,
Salzburg vb…)

-*-
 Jenetiğine Göre Kent Yerleşmeleri
İslam fıkıhçılarına göre “dini işlere bakan bir mü ftü sü olan, kaza hakkına sahip olan ve kadısı olan yerdir”.(İlk İslam kenti Medine)
Yılmaz Can’a gö re İslam kentleri ikiye ayrılır.
 Mü slü manlar tarafından kurulan İslam kentler:Basra, Kü fe, Fustat, Kayravan, Bağdat, Samarra..(Kurulan İlk şehir : Basra)
 Fetih sonucunda Mü slü manların eline geçen kentler:Mekke, Medine, Şam, Halep, istanbul vb.. (İlk islam kenti: Medine)
İslam şehirlerinde mekansal kullanım:
 Merkezinde Cuma kılınan bü yü k cami vardır.
 Cami çevresinde imarethaneler, ve divanlar(devlet daireleri vardır)
 Bunların yakınında Pazar yeri ve hamamlar vardır.
İslam kentlerinde Pazar
 Doğal koşullar ticareti zorunlu kılıyor.
 Doğu-Batı arasında geçiş noktası
 Din ticareti teşvik ediyor.
 Pazar yeri bü yü k cami çevresinde yer alır
 Pazar yerinde sıralama söz konusudur.
 (Pazar merkezine en yakın olanlar:Kitapçı, ciltçi, deri eşya satıcıları, terlikçi)(Dokumacılar)(Marangozlar, demirciler, bakırcılar)(Şehir dışına yakın
yerlerde:Saraç ve eğerciler)(Şehir dışında:Tabakhaneler, Boyahaneler, Çö mlekçiler…)
 NOT:İslam Şehrinde Pazar alanı ile ikametgah alanı birbirinden kesin sınırlarla ayrılmıştır. Neden? (Aile yaşamına verilen değer-mahremiyet…)
İslam Şehrinde Yol dokusu
 (Bü yü k Camiye uzanan ışınsal yollar bulunmaktadır.) (Çıkmaz sokaklar yaygındır.)
İslam Şehri 

Yollar yü klü iki deve geçecek genişliktedir.
Çıkmaz Sokaklar(Gü neş ve tozdan sakınma)(Caddelerin camiden çevreye doğru ışınsal bir şekilde uzaması)(Çeşitli kabilelerin-ailelerin varlığı)
(Mahremiyet )(Arazi yapısı)
İslam şehri ayrık mahallelerden oluşur.
 (Kabile, etnik yapı ve din bakımından farklılaşmış mahalleler var)
 (Mahalleler birbirinde fiziki engellerle ayrılmış-yol, duvar, dere vb.)
 (Mahalleler kendine yetecek ö zelliktedir-Cami, fırın, samman-yağ-baharat satıcısı, lokanta-tabak, dü kkan vb..)
 (İslam kentinde hü kü mdar mahallesi-mahzen şehrin kenarında yer alır.
 Bunun yanında ise yahudi mahallesi-mellah bulunur.)(Neden:Ayaklanma???)
İslam şehrinde ev içe dönüktür.
 (Ev avluludur.)
 (Evin sokağa bakan pencereleri sağırdır.)
 (Avlu-iç bahçe dışarıdan yü ksek duvarlarla çevrilidir)
 (Avlu duvarı, deve binicisinin avlu içini gö rmesini engelleyecek yü ksekliktedir).
 (Yollar yü klü iki deve geçecek genişliktedir.)
Şehir Süsleme
 (İslam şehrinde heykel-anıt yoktur. Tü rbeler vardır.)
 (Halkın ortak kullandığı yapılar gö sterişlidir.)
İslam şehrinde meydan.
 (Meydan kent merkezinde değil. Çıkışında yer alır.)-Bayram namazı / Hacılar
 (Mahalleler birbirinde fiziki engellerle ayrılmış-yol, duvar, dere vb.)
 (Mahalleler kendine yetecek ö zelliktedir-Cami, fırın, samman-yağ-baharat satıcısı, lokanta-tabak, dü kkan vb..)

Selçuklu şehirlerinde temel biçim: Planlı meydan yoktur. Açıklık mescit-çeşme etrafında kendiliğinden oluşmuştur.
 1-Bizans şehrinin çok az dü zenlenmiş hali
 2-Bizans şehrinin bü yü k değişiklikler yapılarak dü zenlenmiş hali
 3-Doğrudan Selçuklular tarafından kurulmuş şehirler. (Aksaray, Akşehir, Kırşehir, Seydişehir, Karaman, Alanya…)
 Not:
 Selçuklular tarafından kurulan şehir azdır. Neden?
 Anadolu’da yerleşik hayatın Selçuklu öncesinde başlamış olması
 Uygun sitlerde daha ö nceki uygarlıklara ait yerleşmelerin varlığı…
Selçuklu kentinin başlıca Özellikleri
 Selçuklu kenti Orta Asya Tü rk kentlerinden esintiler taşımaktadır:
 Ovada kurulmuştur.
 Surlarla çevrilidir.
 Ü ç esas elemana sahiptir: İç Kale(Diz, Kahandiz), Şehristan ve Rabat(Birun).
 İç Kale: Saray ve yö netim binaları
 Şehristan: Aristokrat ve Zanaatkarların yaşam alanı, Dini yapılar, hamam…
 Rabad: Şehrin dış kısmı, varoşlar, Alışveriş alanı, Pazar sahası…
İlginç:Alışveriş sahası kent dışında, sur dışında. Neden?
Selçuklu Şehri Selçuklu kentinde Mekansal Görünüm:
 Kentin merkezinde Ulu Cami yer alır.
 Ulu cami çevresinde Çarşı bulunur.
 Kentin sosyal merkezi Meydandır.
 Meydan sur dışında-şehir çıkışında yer alır.
 Mahalle şehrin en kü çü k birimidir. Gü nü mü zden farklı olarak birleşik değildir.
 Mahallelerin kendi mescit ve mektepleri vardır.
Selçuklu Kent Modelleri : Selçuklulara ö zgü kentler ü ç modelle tanımlanır:
• 1-Kale Kent Modeli
• A Tipi kale kent (idari-Kü çü k kale-Konya, Kayseri, Erzurum)
• B tipi kale kent (Askeri-Bü yü k kale-Antalya, Alanya, Sinop, Sivas, Karahisar-ı Sahip, Karahisar-ı Kogonya=Şebinkarahisar, vb)Şebin Karahisar:
Toponomi???
• 2-Açık Kent Modeli
• A tipi açık kent (Ticaret-Bö lge/milletler arası:(Ziyaret pazarı-Yozgat, Yabunlupazarı-Kayseri, YılgunPazarı-Konya vb.)
• B tipi açık kent (Bizanstan devralınan ve Zorunlu olarak kale dışına taşan kentler-(Amasya, Niksar, Tokat ..)
• 3-Dış Odaklı kent
• Uç kentler(Yayılma amaçlı-Ankara, Çankırı ,Kü tahya, Tunguzlu…)
• AHMEDEK:Başkule, Sultanın, şehir yö neticisinin (komutan-bey) şehri izlediği seyir terası (Anadolu’da buna ö zgü tek ö rnek:Divriği kalesidir)
• Kale kentler dosyasını incele (Kale-Hisar-Hısn, Beden-sur, Burç, Mazgal…

Osmanlıda Kent Neresi?

• İdari açıdan sancak beyi ve kadısı olan yerlere kent denilebilir.
• Pazarı çarşısı olan yerler kent olarak tanımlanabilir.
• 400’den fazla vergi yü kü mlü sü olanlar kent olarak tanımlanabilir.
• Osmanlıda balkan şehirleri az nü fuslu ama yoğundur. Anadolu şehirleri ise daha kalabalık ancak seyrektir.
Selçuklu ve Osmanlı kentinin farkı?
• Selçuklu kenti ovada yer alırken Osmanlı kenti dağ eteğinde yer alır.
• Osmanlı şehrinde sur önemini kaybetmiştir.
Osmanlı Kentinde Mekansal Görünüm
• Osmanlı şehrinde Cami, bedesten ve imaret şehrin merkezinde yer alır ve planın şekillenmesinde etkilidir. Yollar bu noktalarda toplanır,
dü ğü mlenir.
• Asıl merkez bedestendir.Bedesten çevresinde hanlar bulunur. Bedesten ulu cami arasında uzun çarşı denilen geniş cadde bulunur.Uzun çarşıda her
tü r mal ve hizmet sunan işyerleri bulunur. Sokakların uzun çarşıya açılan noktalarında Esnaf ö rgü tleri yer alır.
• Bedesten çevresinde Pazar için ü retim yapan zanaatkar, bunların çevresinde bunlara hizmet sunan alt imalat dalları bulunur. Bunların çevresinde
ö zel mekana ihtiyaç duyan iş kolları yer alır. Bu merkezi doku dışında ise mahalleler bulunur.
Osmanlı Şehri • Osmanlı kentinde çarsı selamlık, mahalleler haremlik olarak tanımlanabilir.
 Osmanlı Kentinde Mahalle
• Osmanlı kentinde mahalle idari birimden ziyade sosyal birimdir. Mahalle halkı birbirini tanır, bilir…
• Osmanlı kentinde mahalleli mahallenin temizliğinden ve dü zeninden sorumludur…
• Mahalle on-otuz aileden oluşur.
• Mahallenin merkezi mescittir.
• Mahallelerde aynı etnik gruptan insanlar bir arada yaşardı.
 Osmanlı Kentinde Ev
• Ev avlu içindedir.
 Osmanlı Kentinde Meydan
• Planlı meydan yoktur. Açıklık mescit-çeşme etrafında kendiliğinden oluşmuştur.
 Osmanlı Kentinde Yol
• Planlı yol sistemi yoktur.
• Çıkmaz sokaklar yoğundur.(Din, Plansız bü yü me, kuralsızlık…)
• Yollar dardır.
• Yollar doğrusal uzanış gö stermez, dolambaçlıdır.
• Yol sitemi genelden ö zele doğru incelen ağaç dallarına benzetilebilir.

-*-
ŞEHİR COĞRAFYASI
DERS 11-12 : JENETİĞİNE GÖRE ŞEHİR TİPLERİ - 2
 Bu dö nem Avrupa’da şehirleşmenin yü kselişe geçtiği ü çü ncü dö nemdir.
 Bu dö nemde fazla şehir kurulmamıştır. Ancak mevcut şehirlerin gö rü nü m ve fonksiyonlarında bü yü k değişimler
meydana gelmiştir.)
 Açıklık
 Biçimsel dü zen
 Taş-tuğla yol dö şemeleri
 Taş merdivenler
 Heykelli çeşmeler
Rönesans ve  Anıt heykeller
 Sokak mobilyaları
Barok Şehri  Bu dö nemde Modern devletler-Merkezi devletler ortaya çıkmıştır. Bunun sonucunda Başkentler hızla
Rö nesans dö nemi:
bü yü mü ştü r. Merkezi otoritenin taşradaki uzantısı olan yerler, kurulan idari binalara bağlı olarak şehirleşmiştir.
(1500-1600) Ancak başkentlerin şehirleşme sü reci daha hızlı olmuştur.Başkentlerin hızlı bü yü mesi ile toprağın değeri artmış,
yatay bü yü me yerini dikey büyümeye bırakmıştır…
Barok Dö nemi.  Bu dö nemde silah teknolojisi surları yetersiz kılmıştır. Bu nedenle yü ksekte, tepede, vadide bulunan ve
(1600-1800) savunma siti nedeni ile ö nem kazanan kentler ya yok olmuşlar, yada yer değiştirmek zorunda kalmışlardır.
 Bu dö nem sö mü rgeciliğin yaygınlaştığı dö nemdir. Şehirler sö mü rgeciliğin getirdiği zenginlikten daha çok pay
almışlardır…
 Barok kenti Orta Çağ kentinden belirgin farklılıklar gö stermektedir:
 Manastırların yerini karargahlar almıştır.
 Çan sesi yerini boru-trampet sesine bırakmıştır.
 Bulvarlar bu dö nemde ortaya çıkmıştır. (Askeri tö renler…)
 Zenginler bulvar çevresinde ikamet etmekte…
 Meydan kent merkezindedir(Halk askeri tö renleri izlesin, otoritenin gü cü nü gö rsü n….)
 Yıldız plan bu dö nemde ortaya çıkmıştır…

 Sanayileşme İngiltere’de başlamıştır.

 Sanayileşme Şehirleşmeye neden olmuştur.İstisna:Hollanda:
Hollanda’da sanayileşme ö ncesinde kentli nü fus %13’lerde idi. Şehirli nü fus oranı %50’yi geçen ilk ü lke de
Hollanda’dır.
 Sanayileşme ile birlikte, şehir dokusunda kü ltü r ö nemini kaybetmiş, ekonomik şartlar gö rü nü mü daha çok
etkilemiştir.
 Şehir tarımla uğraşılmayan yer haline gelmiş.
Sanayi Şehri  Şehirsel semboller fabrikalar, demiryolları ve gecekondulardır.
 Pazaryerleri yerini bankalara kaptırmıştır.
 Arazi daha yoğun kullanılır hale gelmiştir.
 Tarihi şehir merkezleri yok olmuştur.
 Sanayi şehri sorunlu şehirdir. Pis karanlık…
 İşbö lü mü , uzmanlaşma ö nem kazanmıştır.
 Kadın kentte gö rü nü r hale gelmiştir.
 Banliyö leşme başlamıştır. Bö ylece toplumsal tabakalaşma mekanda gö rü nü r hale gelmiştir.(Ulaşım bunu
kolaylaştırmış…)

 Kapitalizm : Serbest piyasa ekonomisi veya liberalizm olarak ta adlandırılan kapitalizm, insan ve doğa
yapısı sermayenin yani ü retim araçlarının ö zel mü lkiyet altında bulunduğu ve kişisel kazanç için kullanıldığı
ekonomik ö rgü tlenme biçimidir.
 Kapitalizmin Şehirlere Etkisi
 Şehirleşmenin hızlanması
Kapitalist Şehir  Yol sisteminin gelişmesi ve genişlemesi(Demiryolları, bulvarlar vb.)
 Ticari aktivitenin artması ve AVM’lerin şehir merkezinde yer alması
 Bü yü k ve çok katlı konut alanlarının ortaya çıkması
 Şehir arazinin metalaşması, değerinin katlanması
 Şehir çevresindeki bazı alanların gö rece olarak değerlenmesi(Irmak kenarı, deniz kenarı, yeşil alan kenarı)
 Şehir içinde gelir dü zeyine bağlı ö beklenmelerin ortaya çıkması(Zengin, fakir mahallesi vb.)

Sosyalist Şehir
 Sosyalizm : Kapitalizmin tersine ö zel mü lkiyet yerine ortak mü lkiyetin; kar için anarşik ü retimin yerine kullanım
için planlı ü retimin benimsendiği ekonomik ö rgü tlenme biçimidir.
 Sermayeye bağlı gelir farklılaşması yoktur.
 İşçi sınıfı yoktur.
 İkamet alanlarında gelire gö re sınıf farkı yoktur.
 Binalar tek tiptir.
 Her şehrin kendine ö zgü bina modeli vardır…
 Kuiner faaliyettekiler daha iyi konutlarda yaşarlar…
 Yer, merkezi yö netim tarafından belirlenir…
 Nü fus bü yü klü ğü sınırlıdır ( Gerekirse sınırlandırılır).
 Sosyalizmin Şehirlere Etkisi
 Kapitalist şehirlerin kent merkezindeki ticari kurumları, finans merkezleri sosyalist şehirlerde yerlerinin
yerini politik, kü ltü rel ve eğitim ile ilgili binalara bırakmıştır.
 Bu binalar merkezdeki bü yü k meydanın çevresinde yer alırlar.
 Bu meydanlar ideolojik ö nem taşırlar.
 Meydan çevresindeki binalar sistemin simgeleri ile bezenmiştir.
 Kent merkezinden uzaklaştıkça yoğunluk azalmakta, yoğunluğun azaldığı alanlarda sanayi tesisleri yer
almakta, bunu tekrar yağunlaşan bir alan izlemektedir. Başka bir ifade ile sanayi kent dışında yer
almaktadır…
 Konut işyerine yakındır.
 Rayonlar
 Sosyalist şehirlerde en kü çü k birimi nü fusu 5-12bin civarındaki Rayonlar oluşturur.Burada okul, postane,
park vb. bulunur ve bunlar yü rü me mesafesindedir.
 30-35 bin nü fuslu yerler rayonların birleşmesi ile oluşur. Bunlar Zhiloy Rayon olarak adlandırılırlar.
 Bunlarda hizmet sunma anlamında bir ü st kademe binalar bulunur.
-*-
Jenetiğine Göre Kent Yerleşmeleri
 Sömürgecilik :
• Kendisine gö re daha gelişmiş bir ü lke tarafından doğ al kaynakları tü ketilen yer-ü lke Sö mü rge, bu işi yapan ü lke-ulus Sö mü rgeci,
bu işe Sö mü rgecilik denir.
• Sö mü rü işini kolaylaştırmak için sö mü rgecilerin sö mü rge topraklarında kurdukları Askeri karakollara ve bu bunların zamanla
bü yü mü ş haline SÖ MÜ RGE ŞEHRİ denir.
 Sömürgeciliğin Aşamaları
• 1-1500 Öncesi:
• Temas ö ncesi dö nem: Yerli şehirlerin olduğ u dö nem
• 2-Ticari Sömürü Dönemi(1500-1800):
• Sö mü rü yaygın değ il.Yol ağ ı yeterince gü çlü değ il.Ticaret ö zel girişimciler tarafından sağ lanıyor.
• 3-Geçiş Dönemi (1800-1850):
Sömürge Şehri • Avrupalıların sınırlı deniz aşırı yatırım dö nemi…
• 4-Sanayi Sömürgeciliği Dönemi(1850-1920):
• Artan şehirli ve işgü cü nü n gıda; gelişen sanayinin hammadde ihtiyacını karşılamak için sö mü rgecilik yaygınlaşmıştır.
• Ticaret devlet destekli yapılır olmuştur.
• Maliyeti dü şü rmek için ü retimi organize etmek şehirleri dü zenlemek gerekmiş ve bö ylece sö mü rgeciliğ in etkisi
belirginleşmiştir.
• Yabancı kü ltü r hakim hale gelmiş.
• Demiryolları ve bulvarlar oluşturulmuştur. Orta çağ kent yol sistemi değ işmiştir.
• Uzmanlaşmanın sembolü binalar ortaya çıkmıştır.
• Belirli alanlarda bazı şirket binaları tü remiştir.(İnşaat, Finans, Ulaşım vb.)
• Sö mü rge alanlarında Primate City-ler belirginleşmiş…
• 5-Geç Sömürü Dönemi(1920-1950)
• Bu şehirlere Bankalar, Ü niversiteler ve idari binalar eklenmeye başlanmıştır.
• Etnik ayrışmalar başlamıştır.
1-Liman-Kale  Sö mü rgeciliğin Aşamaları
2-Liman gelişim alanı • 6-Erken Bağımsızlık Dönemi(1950-1970)
3-Açık Alan • Şehre iş aramak amacı ile gelen yerlilerin sayısı artmış, gecekondular ortaya çıkmıştır.
4-Yö netim alanı • 7-Uluslararası İşbirliği Dönemi(1970 Sonrası)
5-MİA • Çok uluslu şirketler buralarda fabrikalar kurmuştur.
6-Yerli şehir alanı
7-Avr. Şehir alanı  Sömürge Şehrinin Temel Özellikleri
8-Melez şehir alanı • 1-Ticari fonksiyonludurlar.
9-Yeni zenginler-orta sınıf yaşam • 2-Kü ltü rel açıdan çeşitlilik gö sterirler.
alanı  Sömürge Şehrinin Morfolojik Özellikleri
• 1-Kıyıda-liman yakınında-liman olabilecek yerde kurulmuşlardır.
• 2-Liman çevresinde kale yer almaktadır.Kale içerisinde Klise, yö netim binaları, eğ itim kurumları, eğ lence tesisleri, kü çü k
imalathaneler-fabrikalar bulunmaktadır.
• 3-Liman-Kale çevresinde açık alan bulunmaktadır.
• 4-Açık alanın ö tesinde dü zensiz yerli yerleşmesi bulunmaktadır.Bu yerleşmenin açık alana yakın kısmında ticaretin yaygınlaştığı
merkezi iş alanı bulunmaktadır.
• 5-Yerel kente bitişik ama ondan kesin sınırlarla ayrılan Avrupalı yerleşim alanı bulunmaktadır.(Tek katlı bahçeli evler, ağ açlı
geniş caddeler, eğlence mekanları vb…)
• 6-Kale ile Avrupa şehri arasında da açık alan vardır. Bu kısım tö ren alanı olarak kullanılır.
• 7-Bu kuşağın çevresinde Yeni zenginleşenlere ait konut alanları oluşmuştur.

Latin Amr. Şehri

 Mekansal Gö rü nü m
• 1-Merkezde merkezi iş alanı ve buna doğ ru uzanan ticari omurga bulunmaktadır. –Toplu taşıma-
• 2-Ticari omurga çevresinde elit oturma zonu bulunur.
• 3-Bu zon çevresinde olgunluk zonu bulunur.
• 4-Bu zon çevresinde bü yü me zonu yer alır.
• 5.Bunun çevresinde ise gecekondu zonu bulunur.

 Kü reselleşme
• Zaman ve mekan sıkışmasıdır.Dü nyanın tek bir mekan olarak algılanmasıdır.
• Ulusların yada ü lkelerin sahip olduğ u maddi ve manevi değ erlerin dü nya ö lçeğ inde yayılması sü recine denir.
 Kü reselleşmenin Getirdikleri
Küresel Şehir • Ulus devletin ö nem kaybetmesi
• Bazı şehirlerin ö nem kazanması /Kü resel etki alanı /Kü resel Şehir
• Şehirlerin etki alanlarında değ işim
• Şehirlerin benzeşmesi -zenginleşenlere ait konut alanları oluşmuştur.

 Dü nya siyasetine, kü ltü rü ne, ekonomisine yö n veren, kü resel ö lçekte etki alanına sahip şehirlere denir.
• Bunlar nü fus miktarı, çalışan sayısı ve ü retim miktarına gö re tanımlanmaz…
• Kozmopolisler Doğ u-Batı yö nlü ana sistemden oluşur.. Bu sistem ü ç alt sistemden oluşur.
• Asya Alt Sistemi (Tokyo, Singapur)
• Batı Avrupa Alt Sistemi (Londra, Paris)
• Kuzey Amerika Alt Sistemi:New York, Los Angeles, Chicago…

 Şehirler Yarışıyor….
• Kendi aralarında etki alanı kapma savaşı
Küresel Şehir • Teşvikler
• Yatırımlar…
Kozmopolis
 Mekansal Görünüm
• Zengin-Fakir alanları daha belirgin…
• Kü reselleşme ile kent gö rü ntü sü değ işiyor.
• Gö kdelenler
• Kü resel şirketlere ait işyerleri
• Hizmet sektö rü ne yö nelik işyerleri
• Çok merkezlilik
• Cennet ve cehennem

Modern ve Post
Modern Şehir.
-*-
ŞEHİR COĞRAFYASI
DERS 13-14 : FONKSİYONLARINA GÖRE KENTLERİN SINIFLANDIRILMASI
-*-
Uluslararası Merkez: Dü nya yö netimi ile ilgili kararların alındığı kentlerdir.
İDARİ Bazı ü lkelerin en kalabalık kentleri yada başkentleri aynı zamanda uluslararası merkezleridir.
Washington, Paris, Roma, Bern, Moskova, İstanbul
Ulusal merkez Ü lke yö netimi ile ilgili kararların alındığı merkezlerdir.
Başkentler ve ona eşdeğer kentlerdir -Ankara
Bö lgesel Merkez Bö lge yö netimi ile ilgili kararların alındığı merkezlerdir.
Bö lgenin en ö nemli kentlerdir.
İstanbul, Bursa
İzmir, Denizli
Adana, Antalya
Ankara, Konya
Gaziantep, Diyarbakır
Malatya, Elazığ, Erzurum
Samsun, Trabzon, Zonguldak
Yö resel Merkez Yö re yö netimi ile ilgili kararların alındığı merkezlerdir.
(İl merkezleri) İl merkezleri yö resel kentlerdir.
Amasya, Artvin, Giresun vb…
Yerel Merkez Yakın çevrenin yö netimi ile ilgili kararların alındığı merkezlerdir.
(İlçe Merkezleri) İlçe merkezleri yö resel kentlerdir.
Bulancak, Yağlıdere, Dereli…
-*-
Dinin doğuş ve yayılmasında ö nem kazanmış kentler.
Dini abidelerin bulunduğu kentler
DİNİ Din alimlerinin doğduğu-ö ğretisini yaydığı-mezarının bulunduğu kentler
Konya, Hacı Bektaş, Urfa, Adıyaman, Selçuk, Antakya…
Kü resel Ö rnek:Mekke, Medine, Kudü s

Ü niversitelerin bulunduğu kentler

KÜ LTÜ REL EĞ İTİM İstanbul, Ankara, Eskişehir, İzmir(9 Ü niversite-100.000 ö ğrenci)…
Kü resel Ö rnek:Oxford, Heidelberg(Alm), Piso(İt)

TARİHİ Tarihi eserlerin(kullanılan yada harabe şeklinde olan) yaygın olduğu kentler.
Ö nemli mü zeleri bulunan kentler
Ö nemli kü ltü rel organizasyonlara ev sahipliği yapan kentler
İstanbul, Ankara, Edirne, Amasya, Sivas, Tokat, Erzurum,Antakya…
Kü resel Ö rnekler: Paris(Louvre), Londra(National Galler), Rio, Cannes

-*-
Ü lke yö netimi ile ilgili kararların alındığı kentlerdir.
Başkentler
Ankara

Asker varlığının fazla olduğu kentlerdir

SİYASİ Askeri Kentler Kırkağ aç, Eğirdir, Amasya, Edirne, Sarıkamış, Gö lcü k, Çorlu, Erzincan, Polatlı, Erzurum,
Malatya(?)

Sınır gü venliği açısından ö nem taşıyan kentlerdir

Sınır Kentleri
Edirne, Silopi, Iğdır, Nusaybin, Antakya, Cizre vb…

-*-
EKONOMİK TARIM Tarımın yapıldığı yerler değil, tarımın organize edildiği yerlerdir.
Tarım ü rü nlerinin pazarlandığı kentlerdir.
Tarıma dayalı sanayinin geliştiği yerlerdir.
Genel olarak nü fus miktarları azdır.
Verimli tarım alanları çevresinde yer alırlar.
Bü yü klü kleri hinterlandlarına, çevresindeki tarım alanlarının bü yü klü ğü ne ve verimliliğine
bağlıdır.
Bafra, Çarşamba, Sö ke, Salihli, Iğdır, Niksar, Erbaa, Turgutlu, Urfa, Karaman, Kırşehir…
SANAYİ Sanayi tesisi varlığına bağlı olarak gelişen yerlerdir.
Ü lke ortalamasına oranla sanayi sektö rü nde çalışan nü fus oranın fazla olduğu yerlerdir.
Not:Bu şehirlerde diğer sektö rlere oranla sanayi sektö rü nde çalışan nü fusun daha fazla olduğu
sö ylenebilir mi?
Karabü k, Ereğli, İskenderun, Kırıkkale, Seydişehir, Çorlu, İstanbul, İzmit, Adapazarı, Denizli,
Bursa, İzmir, Adana, Batman, …
MADEN Gelişimi madencilik-maden varlığı yada madene dayalı sanayi ile izah edilen kentlerdir. Batman,
Garzan, Raman, Zonguldak, Divriği, Seydişehir, Keçiborlu, Soma, Elbistan, Afşin …
Kü resel Ö rnek: Essen, Donetsk
ULAŞIM-TİCARET-PAZAR Kara ve demir yollarının kavşak noktasında yer alan, sınır kapısına sahip olan, ö nemli limanı
olan yada tanınmış fuarlara sahip olan kentlerdir.
Ticaret sektö rü nde çalışan nü fusu fazladır.
Nü fusu fazladır.
Not: Haftalık Pazar merkezleri yada son dö nemlerde turizmin geliştiği yerler ticaret
merkezleridir…
İstanbul, İzmir, Mersin, Samsun, Trabzon, Kayseri, Afyon…(Çarşamba pazarı…(?)), Adapazarı
Kü resel Ö rnekler:Londra, Newyork, Dakar, Capetown,
TURİZM Gelişimi turizm ile izah edilen kentlerdir.
Marmaris, Alanya, Antalya, Bodrum, Kuşadası, Yalova, Nevşehir…
Sehir ve fonksiyon : Şehrin gelişimine etkisi, Etki Alanı, Şehir içi arazi kullanımına etkisi

Sehirleşme sorunları ve çözümler

Dünyanın büyük şehirleri

-*-

KENT COĞRAFYASI KLASİK SORULARI

1-Şehir terimini tanımlayınız. Bu tip yerleşmeleri ifade etmek için kullanılan terimlere yer, zaman ve alan(bilim
dalı) belirterek örnekler veriniz.
Çevresindeki yerleşmelere oranla büyük olan, onlara hizmet sunana, tarım dışı sektörlerinde gelişmiş
olduğu “büyük yerleşmelere” şehir denir.
Yer Alm:
Frs:
İng:
Zaman Türkler:
Balık, Şar, Şehir, Kent
Alan Coğrafyacılar: Şehir, Urbain
Sosyologlar:Kent

2-Şehir ve kır yerleşmelerini ayırt etmek için kullanılan kriterlerive bu kriterlerin her birinin avantaj ve
dezavantajlarını yazınız.
Kriter Avantajları Dezavantajları
Nüfus Miktarı
Nüfus Yoğunluğu

3-İl, İlçe ve Şehir terimlerini karşılaştırınız.

İl
İdari coğrafyada kullanılan bir
terimdir.
-*-
“İdari-yönetimsel” olarak bir
alanı (Türkiye koşullarında en
büyük idari alanı) ifade eder.
-*-
Bu alan içerisinde birden fazla
yerleşme bulunur.
-*-
Bu yerleşmelerden en az biri(il
merkezi) şehir özelliği
gösterir.
-*-
İl alanı içerisinde birden fazla
şehir bulunabilir.
İlçe alanı içerisinde NADİREN
ilçelere ise TAŞRA İLÇESİ adı
İlçe
İdari coğrafyada kullanılan bir
terimdir.
-*-
“İdari-yönetimsel” olarak bir
alanı (Türkiye koşullarında ile
bağlı olan, ilden küçük idari
alanı) ifade eder.
-*-
Bu alan içerisinde birden fazla
yerleşme bulunur.
-*-
Bu yerleşmelerden biri(İdari
kritere göre ilçe merkezi-?-)
şehir özelliği gösterebilir. Bazı
koşullarda ilçe merkezi bile
şehir özelliği göstermeyebilir.
-*-
birden fazla şehir bulunabilir.
-*-
İl merkezin barındıran ilçeye-
ilçelere MERKEZ İLÇE, diğer
verilir.
Şehir
Şehir coğrafyasında kullanılan
bir terimdir.
-*-
Çevresindeki yerleşmelere
oranla büyük olan, onlara
hizmet sunana, tarım dışı
sektörlerinde gelişmiş olduğu
“büyük yerleşmeleri” ifade
eder.
-*-
Şehrin kendisi bir yerleşme
olarak kabul edilir.
-*-
Barındırdığı nüfus miktarına,
morfolojisine, jenetiğine
fonksiyonuna, etki alanına göre
farklı şekilde sınıflandırılır.

4-Şehirlerin ortaya çıkışı ile ilgili teorileri, teorisyenleri yazınız. Herbirini kısaca açıklayınız.
 Teori Teorisyenler Açıklama

5-Şehirlerin ortaya çıktığı alanları haritada gösteriniz. Şehirlerin kutup/tropikal kuşakta ortaya çıkmama
gerekçesini( veya Orta Amerika’da geç ortaya çıkma gerekçesini) yazınız.

6-Jenetiğine göre şehir tiplerini sınıflandırınız. Birisi(Hangisi olacağı sınav anında belli olur) hakkında bilgi
veriniz.

7-Dünya Şehirli nüfus miktarının değişimi hakkında bilgi veriniz. Şehirli nüfus artışı üzerinde etkili olan
faktörleri yazınız.

8-Dünya şehirli nüfusunun dağılışı hakkında(kıtalara göre) bilgi veriniz.

9-Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeleri şehirleşme süreci bakımından karşılaştırınız.

10-Aglomerasyon ve Konurbasyon terimlerini karşılaştırınız.

11-Metropol ile megapol terimlerini karşılaştırınız.

Özellik Metropol Megapol
Terimi ilk kullanan
Nüfus eşik değeri 1.000.000 25.000.000
Nasıl oluşur? Bir kentin genişlemesiyle Metropollerin birleşmesiyle
Örnek İstanbul Tokyo
***

12-Çevrekentleşme terimini açıklayıp, nedenlerini yazınız.

13-Yunan kenti ile Roma kentini karşılaştırınız.

14-Selçuklu kenti ile Osmanlı kentini karşılaştırınız.

15-Sosyalist şehir ile kapitalist şehri karşılaştırınız.

16-Sömürge şehirlerinde arazi kullanımı-gelişim hakkında bilgi veriniz.

ADI-SOYADI:
NUMARASI:
GİRESUN ÜNİVERSİTESİ,
FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ, COĞRAFYA BÖLÜMÜ, 2011-2012 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI, BAHAR DÖNEMİ
“KENT COĞRAFYASI” DERSİ ARA SINAV SORULARI

SORULAR:
1-Kır yerleşmeleri ile kent yerleşmelerini ayırt etmek için kullanılan başlıca kriterleri yazınız.
2-Özcan’ın(2006) “B Tipi Kale Kent” olarak tanımladığı Selçuklu kentleri hakkında bilgi veriniz.
3-Kentlerin doğuşunu açıklamak için ileri sürülen başlıca teorilerin adlarını yazıp, hidrolik teori
hakkında bilgi veriniz.
4- Roma kenti ile Osmanlı kentini yol sistemi açısından karşılaştırınız.
5-Şehirleşme, şehristan, gecekondu, metropol, agora, rayon, samman, megalopolis, ekümenopolis
ve soylulaştırma terimlerini açıklayınız.
Not:Her bir sorunun doğru cevabı “20” puandır.
 GİRESUN ÜNİVERSİTESİ, FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ, COĞRAFYA BÖLÜMÜ
2011-2012 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI, BAHAR DÖNEMİ “KENT COĞRAFYASI” DERSİ FİNAL SORULARI
SORULAR:
1-Hasan ve Halil çay salonunda gazete okumaktadırlar. Gazetede “2011 ADNKS verilerine göre
Giresun ilinin nüfusunun 419498, Giresun merkez ilçe nüfusunun 122597, Bulancak ilçe merkezinin
nüfusunun 38948, Piraziz ilçesinin nüfusunun ise 13439 olduğu” belirtilmektedir. Hasan bunlardan
sadece birinin kent oduğunu ileri söylemektedir. Sizce haklı mıdır? Haberi dikkate alarak
değerlendiriniz.
2-“Yunan kenti”-nde arazi kullanımı ve cadde sokak sistemi hakkında bilgi veriniz.
3-Lokasyon, sit ve situasyon terimlerini açıklayınız. Savunma açısından önem tataşıyan ve bu nedenle
kent siti olarak tarcih edilen yerlerden dört tanesini şekil çizerek belirtiniz.
4-Kent içi arazi kullanımını ifade etmek için ileri sürülen modellerden “Ortak Merkezli Çembeler
Modeli” şekil çizerek açılkayınız.
5-Kent coğrafyası açısından “Fonksiyon” terimini tanımlayınız. “Giresun Kentinin Turizm Fonksiyonu”
-nu araştıran bir coğrafyanının çalışması içerisinde yeralması gereken üç temel konuyu yazınız.
Not: Her bir sorunun doğru cevabı “20” puandır.

GİRESUN ÜNİVERSİTESİ,
FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ, COĞRAFYA BÖLÜMÜ, 2011-2012 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI, BAHAR DÖNEMİ
“KENT COĞRAFYASI” DERSİ BÜTÜNLEME SINAV SORULARI
SORULAR:
1-Kır yerleşmeleri ile kent yerleşmelerini ayırt etmek için kullanılan başlıca kriterleri yazınız.
2-Özcan’ın(2006) “B Tipi Kale Kent” olarak tanımladığı Selçuklu kentleri hakkında bilgi veriniz.
3-Kentlerin doğuşunu açıklamak için ileri sürülen başlıca teorilerin adlarını yazıp, hidrolik teori
hakkında bilgi veriniz.
4- Roma kenti ile Osmanlı kentini yol sistemi açısından karşılaştırınız.
5-Şehirleşme, şehristan, gecekondu, metropol, agora, rayon, samman, megalopolis, ekümenopolis
ve soylulaştırma terimlerini açıklayınız.
Not:Her bir sorunun doğru cevabı “20” puandır.

ADI-SOYADI:
NUMARASI:
GİRESUN ÜNİVERSİTESİ,
FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ, COĞRAFYA BÖLÜMÜ
2012-2013 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI, BAHAR DÖNEMİ “KENT COĞRAFYASI ” DERSİ VİZE(ARASINAV)
SORULARI

Coğrafyacı kentlerle ilgili hangi konuları araştırır (5p)

Kır yerleşmeleri ile kent yerleşmelerini ayırt etmek için kullanılan kriterlerden beş
tanesini yazınız(10p).
Sedat Avcı’ya göre kır ve kent yerleşmelerini ayırt etmek için Dünya genelinde en
yaygın olarak kullanılan kriteri yazınız(5p).
Soru 2.İl, İl Merkezi, Merkez İlçe, Taşra İlçeleri, İlçe Merkezi ve Şehir terimlerini
“GİRESUN’dan örnekler vererek aıklayınız (12p).
Kentleşme terimini açıklayınız (3p).
Gelişmiş ülkeler ile gelişmekte olan ülkeleri “ kentleşme özellikleri” bakımından
karşılaştırınız (10p).
 Yunan ve Roma kentini yol sistemi bakımından karşılaştırınız (5p).
Selçuklu ve Osmanlı kentini kuruluş yeri bakımından karşılaştırınız (5p).
Sosyalist şehir ile İslam şehrini meydan bakımından karşılaştırınız (5p).
Kentlerin doğuşunu açıklamak için ileri sürülen başlıca teorilerin adlarını yazınız (5p)
Kentlerin ilk olarak ortaya çıktığı alanları yazınız(5p).
Süleyman ELMACI ve Ünsal BEKDEMİR tarafından kaleme alınan “Ortaçağ İslam
Aleminde Şehir:İbn Haldun’un Şehre Bakışı” adlı makaleye göre İbn Haldun kimdir?
(5p)
Süleyman ELMACI ve Ünsal BEKDEMİR tarafından kaleme alınan “Ortaçağ İslam
Aleminde Şehir:İbn Haldun’un Şehre Bakışı” adlı makaleye göre İbn Haldun’a göre bir
şehrin kurulacağı yerin taşıması gereken başlıca özellikler nelerdir?(10)
Abdülkadir GÜZEL tarafından kaleme alınan “Tarih Öncesi Bir Yerleşme Olan
Şanlıurfa’nın Kuruluşuna Etki Eden Faktörler” adlı makaleye göre Urfa’nın kuruluş
yeri olarak seçilmesinde etkili olan faktörleri yazınız (10p)
Gülpınar AKBULUT tarafından kaleme alınan “Türkiye’de Yer Değişrien Yerleşmelere
Bir Örnek:Arguvan İçe Merkezi” adlı makaleye göre “Arguvan’ın yer değiştirmesine
neden olan olayı” yazınız (5p).
1.Arguvan’ın yer değiştirmesine neden olan doğal afet nedir?
2.Kadirli hangi akarsuyun çevresinde gelişme göstermektedir?
3.İbn Haldun yerleşmeleri sınıflandırırken, şehir yerleşmelerini ifade etmek için hangi
kelimeyi kullanmıştır?
4.Demirci hangi ilin sınırları içerisinde yer almaktadır?
Urfa’nın kuruluş yeri olarak
seçilmesinde etkili olan faktörleri Şfaktörlerden
anlıurfa şehrinin sit ve sitüasyonunda etkili olan temel coğrafi
bölgenin Neolitikteki uygun iklim şartları, Harran grabenine
yazınız. bağlı olarak oluşan Balıklıgöl ve yakın çevresindeki karstik kaynaklardan
çıkan tatlı sular, şehrin güneyindeki Harran ovasının avlanma ve tarımsal
faaliyetlere imkan tanımasının yanında, Balıklıgöl civarının savunmaya
uygun olmasıyla açıklanabilir

GİRESUN ÜNİVERSİTESİ, FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ, COĞRAFYA BÖLÜMÜ

2013-2014 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI, GÜZ DÖNEMİ “KENT COĞRAFYASI” DERSİ ARASINAV SORULARI
1-Kır ile kenti ayırt etmek için kullanılan başlıca kriterleri yazınız(10 Puan)
2-İl, İl Merkezi, Merkez İlçe, Taşra İlçeleri, İlçe Merkezi ve Şehir terimlerini “GİRESUN’dan örnekler vererek açıklayınız (10 Puan).
3-Kentlerin ortaya çıkışı ile ilgili olarak üretilen başlıca teorileri yazınız(10 Puan).
4-Gelişmiş ülkeler ile gelişmekte olan ülkeleri “KENTLEŞME” özellikleri açısından karşılaştırınız (20 Puan).
5-Savunma açısından önem taşıyan SİT-leri yazıp, şekillerini çiziniz ve her biri için birer örnek veriniz.(6*5=30 Puan)
6.Aşağıdaki terimleri açıklayınız (5*4=20 Puan).
a-Demografik kentleşme
b-Samman:
c-Konurbasyon
d-Mellah mahallesi
e-Soylulaştırma
GİRESUN ÜNİVERSİTESİ, FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ, COĞRAFYA BÖLÜMÜ
2013-14 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI, YAZ DÖNEMİ “KENT COĞRAFYASI ” DERSİ FİNAL SINAVI SORULARI

Şehirlerin tanımlanmasında değişik ölçütler Anadolu’da kentleşmenin “Şantiye Aşağıda Selçuklu şehirlerinin
kullanılır. Bunlardan dünya genelinde en yaygın Çağı Dönemi” ne zaman sona bölümleri verilmiştir.
olarak kullanılanı aşağıdakilerden hangisidir? ermiştir? I-Şehristan
A-Nüfus Miktarı kriteri A-Tarih Öncesi Dönem II-Kahandiz
B-Nüfus Yoğunluğu kriteri B-İlk Çağ III-Rabat
C-İdari kriter C-Orta Çağ Yukarıdaki bölümlerin merkezden
D-Hakim Ekonomik Faaliyet kriteri D-Yeni Çağ çevreye sıralanışı aşağıdakilerden
E-Planlama kriteri E-Yakın Çağ hangisinde doğru verilmiştir?
-*- -*- A-III, II,I
İlk şehir yerleşmeleri aşağıdaki dönemlerden Avrupa’nın ilk şehirleşen milleti B-I, II, III
hangisinde ortaya çıkmıştır? aşağıdakilerden hangisidir? C-II, III, I
A-Periglasiyal Dönem A-Romalılar D-II, I, III
B-Paleolitik Dönem B-İspanyollar E-I, III, II
C-Mezolitik Dönem C-İngilizler -*-
D-Neolitik Dönem D-Yunanlılar Aşağıda bazı meslek grupları
E-Kalkolitik Dönem E-Hollandalılar verilmiştir.
-*- -*- I-Boyacı
 Aşağıda antik şehirlere özgü bazı II-Dokumacı
özellikler verilmiştir. III-Marangoz
I-Izgara plana sahiptirler İslam, Selçuklu ve Osmanlı
II-Liman çevresinde yer alır. şehirlerinde yukarıdaki meslek
III-Karakolların büyümesi ile şehir erbaplarının çevreden merkeze
özelliği kazanmışlardır. doğru sıralanışı aşağıdakilerden
Yukarıdakilerden hangisi veya hangisinde verilmiştir?
hangileri Roma Şehirlerinin özellikleri A-III, II,I
içerisinde yer alır. B-I, II, III
A-Yalnız I C-II, III, I
B-I ve II D-II, I, III
İlk şehirsel yerleşmelerin ortaya çıktığı alanlar
C-I ve III E-I, III, II
haritada kaç numara ile gösterilmiştir?
D-II ve III -*-
A-1 B-2 C-3 D-4 E-5
E-I, II ve III Tarım ve hayvancılıkla uğraşan
-*-
-*- nüfusun başta sanayi olmak üzere
Aşağıda şehirlerin ortaya çıkışı ile ilgili teoriler ve
İlk İslam kenti aşağıdakilerden tarım dışı faaliyetlere kayması ve
teorisyenleri eşleştirilmiştir.
hangisidir? orada yoğunlaşması sonucu
I-Hidrolik Teori-Gordon Childe
A-Mekke gerçekleşen kentleşmeye ne ad
II-Ekonomik Teori –Jacobs
B-Medine verilir?
III-Askeri Teori-Adams
C-Bağdat A-Demografik Kentleşme
IV-Dini Teoriler-Paul Wheatley
D-Samarra B-Yalancı(Psudo) kentleşme
Yukarıdaki eşleştirmelerden hangisi veya hangileri
E-İstanbul C-Ekonomik Kentleşme
doğrudur?
-*- D-Sosyo-Kiltürel Kentleşme
A-I ve II
Aşağıda şehre ait bazı unsurlar ve E-Çarpık Kentleşme
B-II ve III
şehir tipi eşleştirilmiştir. -*-
C-II ve IV
I-Sirk-Yunan Şehri Aşağıdaki ülkelerden hangisinde
D-I, II ve IV
II-Tiyatro-Roma Şehri şehirli nüfus oranı sanayi devrimi
E-I, II, III ve IV
III-Bulvar-Sanayi Şehri öncesinde %50’yi(yarıyı) geçmiştir?
-*-
IV-Manastır-Ortaçağ Şehri A-Almanya
Anadolu kentlerinin evrimi hakkında ayrıntılı
Yukarıdaki eşleştirmelerden hangisi B-İngiltere
olarak eserler sunan, Cumhuriyet dönemi ünlü
veya hangileri yanlıştır? C-Hollanda
coğrafyacımız aşağıdakilerden hangisidir?
A-I ve II D-Kanada
A-Sırrı ERİNÇ
B-II ve III E-Portekiz
B-Erol TÜMERTEKİN
C-II ve IV -*-
C-Metin TUNCEL
D-I, II ve IV Şehirli nüfus oranı en fazla olan kıta
D-Nejdet TUNÇDİLEK
E-I, II, III aşağıdakilerden hangisidir?
E-Besim DARKOT
A-Avrupa
B-Avustralya
C-Afrika
D-Amerika
E-Asya

-*-

Gecekonduda yaşayan nüfus miktarı 10 Aşağıdaki şehirlerden hangisi askeri Fonksiyon iş, işlev, görev demektir.
milyonun üzerinde olduğu için nedenlerle yer değiştirmiştir? I-Fonksiyonun kent gelişimine etkisini
GECEKONDULARIN BAŞKENTİ olarak A-Arguvan II-İlgili fonksiyonda kentin etki alanını
tanımlanan kent aşağıdakilerden B-Halfeti III-İlgili fonksiyonu gerçekleştirebilmek için
hangisidir? C-Gümüşhane kentte var olan kurumların dağılışını
A-Tokyo D-Malatya Söz konusu kentin fonksiyonu olduğunda
B-Pekin E-Elazığ coğrafyacı yukarıdakilerden hangisini veya
C-Bombay -*- hangilerini araştırır?
D-Lagos Şehir çevresindeki arazilerin kullanımı ile A-Yalnız I
E-Rio de Jenerio ilgili çalışmalar yapan ilk araştırmacı B-I ve II
-*- Johann Von Thünen’dir. Aşağıda ilgili C-I ve III
Gecekonduları ifade etmek için kullanılan araştırmacının modelinde yer alan D-II ve III
kelimeler ilgili ülke ile eşleştirilmiştir. Bu zonlardan bazıları verilmiştir. E-I, II ve III
eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? I-Ormancılık zonu -*-
A-Meksika-Jacale II- Mera Zonu Türkiye’de açılan ilk alışveriş merkezi ve
B-Panama-Rancho III-Mandıracılık zonu açılış tarihi aşağıdaki seçeneklerden
C-Bidonwille-Fas IV-Rotasyon tarımı zonu hangisinde doğru verilmiştir?
D-Bustee-Hindistan Yukarıdaki zonların merkezden çevreye A-GİMA-1956
E-Slum-Brezilya sıralanışı aşağıdaki seçeneklerden B-MİGROS-1956
-*- hangisinde doğru olarak verilmiştir? C-ANKAMALL-1974
Aşağıda şehir coğrafyasında kullanılan A-I, II, III, IV D-GALERİA-1988
bazı terimler ve bunları ilk kez kullananlar B-III, I, IV, II E-TANSAŞ-1992
verilmiştir. C-IV, III, II, I -*-
I-Megalopolis-Jean Gottmann D-I, III, IV, II Aşağıda bazı araştırma konuları
II-Konürbasyon-Patrick Geddes E-II, I, IV, III verilmiştir.
III-Fonksiyon-Frederic Ratzel -*- I-Kent içindeki otellerin dağılışı
Yukarıdaki eşleştirmelerden hangisi veya Şehir içi arazilerin kullanımı ile ilgili II-Kentlileşme ve suç
hangileri doğrudur? modellerden biri de ortak merkezli III-Kentteki eğitim kurumlarının etki alanları
 A-Yalnız I çemberler modelidir. Ernest W. Burges Yukarıdakilerden hangisi coğrafi bir
B-I ve II ve Robert E. Park tarafından geliştirilen araştırma olmaz?
C-I ve III modelde yer alan zonlardan bazıları A-Yalnız II
D-II ve III aşağıda verilmiştir. B-Yalnız III
E-I, II ve III I-İşçi konutları C-I ve III
-*- II-Orta gelirlilerin konut alanları D-II ve III
Aşağıdakilerden hangisi daha büyük III-Geçiş Zonu E-II ve III
yerleşmeyi ifade eder? Yukarıdaki zonların çevreden merkeze -*-
A-Polis sıralanışı aşağıdaki seçeneklerden Aşağıdaki şehirlerden hangisinde Turizm
B-Metropolis hangisinde doğru olarak verilmiştir? fonksiyonu daha fazla gelişmiştir?
C-Ökümenopolis A-I, II, III A-Rize
D-Konürbasyon B-I, III, II B-Amasya
E-Megalopolis C-III, I, II C- Kayseri
-*- D-II, III, I D-Bodrum
Aşağıda savunma sitleri ile şehirler E-II, I, III E-Batman
eşleştirilmiştir. Bu eşleştirmelerden -*- -*-
hangisi yanlıştır? Aşağıda şehirleri fonksiyonlarına göre Aşağıdakilerden hangisi şehir değildir?
A-Irmak dirseği siti-New Orleans sınıflandıran araştırmacılardan bazıları A-İznik
B-Irmak Adsı siti-Paris verilmiştir. B-Sakarya
C-Ada siti- Venedik I-Tower C-İstanbul
D-Liman Siti-Oslo II-Harris D-Antakya
E-Yüksek alan siti-Toledo III-Taylor E- Samsun
-*- IV-Nelson -*-
Aşağıda ticaret sitleri ile şehirler Yukarıdakilerden hangisi veya Aşağıda Anadolu’daki ilk kentler ve bugün
eşleştirilmiştir. hangilerinin sınıflandırması niteliksel bulundukları iller eşleştirilmiştir. Bu
I-Irmak geçiş sitleri-Frankfurt sınıflandırmalar örnek olarak eşleştirmelerden hangisi yanlıştır?
II-Akarsu kavşağı sitleri-St Pitsburg gösterilebilir? A-Side-Antalya
III-Su yolu başlangıç siti-Atina A-I ve II B-Hattuşaş- Çorum
Bu eşleştirmelerden hangisi yanlıştır? B-II ve III C-Sard-Bursa
A-Yalnız I C-II ve IV D-Gordion-Ankara
B-Yalnız III D-I ve III E-Truva-Çanakkale
C-I ve III E-I ve IV
D-II ve III
E-I ve II
ADI-SOYADI:

NUMARASI:
GİRESUN ÜNİVERSİTESİ,
FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ, COĞRAFYA BÖLÜMÜ, 2013-2014 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI, BAHAR DÖNEMİ
“KENT COĞRAFYASI” DERSİ BÜTÜNLEME SINAV SORULARI
1-Kır yerleşmeleri ile kent
yerleşmelerini ayırt etmek için
kullanılan başlıca kriterleri yazınız
(12 Puan)

2-Kentlerin doğuşunu açıklamak

için ileri sürülen başlıca teorilerin
adlarını ve teorisyenlerini
yazınız(12 Puan).

3-Dünya üzerinde ilk kentlerin

ortaya çıktığı alanları ve bu
alanların ortak özelliklerini
yazınız(12 Puan).

4-Yunan ve Roma kentini yol

sistemi bakımından; Selçuklu ve
Osmanlı kentini kuruluş yeri
bakımından,
Sosyalist şehir ile İslam şehrini
meydan bakımından karşılaştırınız
(15p).
5-Aşağıdaki terimleri açıklayınız(20
Puan)
*Şehirleşme
*Fonksiyon
*Agora
*Demografik kentleşme
6-İl, ilçe ve şehir arasındaki farkı
 açıklayınız(9 puan).

7-Metropol ile Konurbasyon

arasındaki farkı açıklayınız (10
Puan).

8-Giresun kentinin eğitim

fonksiyonun araştıran bir
coğrafyacının araştırması gereken
temel konular hangileridir(10
Puan)?

GİRESUN ÜNİVERSİTESİ, FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ, COĞRAFYA BÖLÜMÜ

2014-2015 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI, YAZ YARIYILI “KENT COĞRAFYASI” DERSİ ARASINAV SORULARI
SORU.1:Kır ve Kent yerleşmelerini tanımlamak için kullanılan başlıca kriterleri yazıp açıklayınız(40 puan)
SORU.2: Yunan ve Roma kentini yol sistemi bakımından karşılaştırınız (20 Puan ).
SORU.3:Aşağıdaki sorularda boş bırakılan yerleri doldurunuz(4.10=40 puan)
Selçuklu kentinde yağ, baharat satan dükkanlara verilen isim

Şehirlerin birleşmesi ile ortaya çıkan birden fazla merkezli yerleşim alanlarına verilen isim
Tarım ve hayvancılıkla uğraşan nüfusun başta sanayi olmak üzere tarım dışı faaliyetlere kayması ve orada
yoğunlaşması şeklindeki kentleşme;
Şehirli nüfus miktarının en fazla olduğu ülke
Baraj yapımı nedeni ile yer değiştiren kentlere iki örnek
Yunanlıların şehre kazandırdıkları şehir elemanları
TÜİK’in bir yerleşmeyi şehir olarak tanımlamak için kullandığı nüfus alt eşik değeri

Fas’ta gecekondu yerleşmelrine verilen isim

Bern(İsviçre-Aare ırmağı), New Orlaens(ABD), Toledo(İsp) kentlerinin ortak özellikleri
Merkezinde katedrallerin, kiliselerin bulunduğu şehir
-*-
NOT. SINAV SÜRESİ 25 DAKİKADIR.

GİRESUN ÜNİVERSİTESİ, FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ, COĞRAFYA BÖLÜMÜ

2014-2015 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI, YAZ YARIYILI “KENT COĞRAFYASI” DERSİ ARASINAV SORULARI

SORU.1:Kır ve Kent yerleşmelerini tanımlamak için kullanılan başlıca kriterleri yazıp açıklayınız(40 puan)
SORU.2: Sosyalist kent ile İslam kentini meydan bakımından karşılaştırınız (20 Puan ).
SORU.3:Aşağıdaki sorularda boş bırakılan yerleri doldurunuz (4*10=40 Puan)
Selçuklu kentinde lokantalara verilen isim
Bir kentin çevresine doğru yayılarak büyümesi sonucu oluşan milyonluk kentlere verilen isim.
Demografik ve ekonomik kentleşmeye uğrayan nüfusun kentin normlarını ve yaşayış biçimlerini yeni bir
tarz olarak benimsemesi ve yaşaması olarak tanımlanan kentleşme türü
Şehirli nüfus oranını en fazla olduğu kıta

Savaşlar nedeni ile yer değiştiren şehirlere iki örnek

Romalıların şehre kazandırdıkları şehir elemanları

DPT’nin bir yerleşmeyi şehir olarak tanımlamak için kullandığı nüfus alt eşik değeri
Meksika’da gecekondulara verilen isimler.
Merkezinde FORUM-un TERMAL-lerin bulunduğu şehir…

Büyük Göller ile Mississippi su yolu arasında, Suyolu Aktarma Sitinde yer alan ünlü şehir

GİRESUN ÜNİVERSİTESİ, FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ, COĞRAFYA BÖLÜMÜ

 2014-2015 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI, YAZ DÖNEMİ “KENT COĞRAFYASI ” DERSİ FİNAL SINAVI
SORULARI
1-Kentlerin başlıca fonksiyonlarını yazınız. Araştırılırken atlanmaması gereken üç alt başlığı yazıp açıklayınız(30 P)
2-Şehirler için optimum savunma sitlerinin şekillerini çiziniz. Her biri için birer örnek veriniz (30 P).
3-Aşağıdaki soruları cevaplandırınız (40 P).
TÜİK’in kır ve kent yerleşmelerini ayırt etmek için kulandığı nüfus eşik değerini yazınız.
Şehirlerin ortaya çıkışı ile ilgili teoriler gruplandırıldığında Gordaon CHILDE-ın teorisi hangi grup
içerisinde değerlendirilir?
Manastırlar ilk kez hangi şehirlerde ortaya çıkmıştır?
MEGALOPOLİS kelimesi ilk kez hangi coğrafyacı tarafından kullanılmıştır?
Sanayi devrimi öncesinde şehirli nüfus oranı %50’den fazla olan Avrupa ülkesinin adını yazınız.
Türkiye’deki Resmi olarak tanımlanmış “Büyüşehir” sayısını yazınız.
Maden kaynağı tükendiği için yeri değişen şehirlerimize bir örnek veriniz.
Şehirler ekonomik fonksiyonlarına göre sınıflandırıldığında “Bodrum, Marmaris, Antalya” şehirleri ne
şehri olarak tanımlanır?
Fonksiyon terimini kullanan ilk coğrafyacı kimdir?
Şehir çevresindeki arazilerin kullanımı ile ilgili çalışmalar yapan ilk araştırmacı Johann Von Thünen’dir.
Aşağıda ilgili araştırmacının modelinde yer alan zonlardan bazıları verilmiştir.
I-Ormancılık zonu
II- Mera Zonu
III-Mandıracılık zonu
IV-Rotasyon tarımı zonu
Yukarıdaki zonları merkezden çevreye doğru sıralayınız.
-*-

GİRESUN ÜNİVERSİTESİ, FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ, COĞRAFYA BÖLÜMÜ

2014-2015 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI, YAZ DÖNEMİ “KENT COĞRAFYASI ” DERSİ FİNAL SINAVI
SORULARI
1-Kentlerin başlıca fonksiyonlarını yazınız. Araştırılırken atlanmaması gereken üç alt başlığı yazıp açıklayınız(30 Puan).
2-Şehirler için optimum Ticaret sitlerinin şekillerini çiziniz. Her biri için birer örnek veriniz (30 Puan).
3-Aşağıdaki soruları cevaplandırınız (40 Puan).
DPT’nin kır ve kent yerleşmelerini ayırt etmek için kulandığı nüfus eşik değerini yazınız.
Şehirlerin ortaya çıkışı ile ilgili teoriler gruplandırıldığında Paul WHEATLEY-in-ın teorisi hangi grup
içerisinde değerlendirilir?
Bulvarlar ilk kez hangi şehirlerde ortaya çıkmıştır?
KONURBASYON kelimesi ilk kez hangi coğrafyacı tarafından kullanılmıştır?
Sanayi devrimi öncesinde şehirli nüfus oranı %50’den fazla olan Avrupa ülkesinin adını yazınız.
Türkiye’deki Resmi olarak tanımlanmış “Büyüşehir” sayısını yazınız.
Baraj yapımı nedeni ile yeri değişen şehirlerimize bir örnek veriniz.
Şehirler ekonomik fonksiyonlarına göre sınıflandırıldığında “Bafra, Salihli, Giresun” şehirleri ne şehri
olarak tanımlanır?
Fonksiyon terimini Coğrafyaya kazandıran coğrafyacı kimdir?
Şehir içi arazilerin kullanımı ile ilgili modellerden biri de ortak merkezli çemberler modelidir. Ernest
W. Burges ve Robert E. Park tarafından geliştirilen modelde yer alan zonlardan bazıları aşağıda
verilmiştir.
I-İşçi konutları
II-Orta gelirlilerin konut alanları
III-Geçiş Zonu
Yukarıdaki zonları çevreden merkeze doğru sıralayınız.

-*-
GİRESUN ÜNİVERSİTESİ,FEN EDEBİYAT FAKÜLTESİ, COĞRAFYA BÖLÜMÜ
2014-2015 EĞİTİM ÖĞRETİM YILI, BAHAR DÖNEMİ “KENT COĞRAFYASI” DERSİ BÜTÜNLEME SINAVI
SORULARI
1- “Nüfus Kriterine” göre kent ayrımında karşılaşılan başlıca sorunlar nelerdir?
2-Ortak Merkezli Çemberler modelini şekil çizerek açıklayınız.(Teorisyenler, Örnek Alınan Şehir, Kuşaklar, Her bir kuşağın
kısa açıklaması, Teriye yönelik eleştiriler yazılacak)
4-Aşağıdaki terimleri açıklayınız:
A-Merkezi İş Alanı (MİA):
B-Megalopolis:
C-Nekropol::
D-Fonksiyon:
E-Kentleşme:
Bedri rahmi gürpınar