Duboko izvlačenje

Duboko vučenje je postupak obrade metala deformiranjem koji u serijskoj proizvodnji zauzima vrlo važno
mjesto. Prvenstveno se odnosi na obradu u hladnom stanju, a u specifičnim slučajevima i u toplom stanju.
Cilj ovog postupka jest iz ravne metalne ploče dobiti posude raznih oblika poprečnog presjeka pomoću
posebno konstruiranih alata. Minimalnim brojem radnih operacija te minimalnim gubitkom materijala
omogućava se dobivanje izradaka u konačnom obliku koji se mogu neposredno upotrijebiti ili ugraditi u sklop.
Razvoj dubokog vučenja odvijao se paralelno s razvojem automobilske i avionske industrije, premda i u
svakodnevnom životu nailazimo na široki asortiman proizvoda dobivenih dubokim vučenjem (npr: dijelovi
karoserija automobila, rezervoari, hladnjaci, dijelovi za hladnjake u domaćinstvu i štednjake, posuđe, metalna
ambalaža, itd.) Budući da se ovom tehnologijom u hladnom stanju poboljšavaju mehaničke karakteristike
materijala, ona se koristi pri proizvodnji najvažnijih dijelova konstrukcija aviona i raketa.
Tehnologijom dubokog vučenje moguće je obrađivati metal debljine od 0,02 mm do 50 mm, u
masama koje variraju od nekoliko grama do tone. Strojevi za duboko vučenje su hidraulične i ekscentar
preše. Hidraulične preše rade sa silama do 1000 MN, a ekscentar preše sa silama u rasponu od 6 – 80 MN i
brojem hodova 35 – 90 u minuti.
Početni oblik materijala za obradu je ravna ploča koja se naziva platina, a oblik joj može biti
kružni, eliptični, kvadratni, ili prema potrebi drugačiji, ovisno o tome kakav je oblik izratka kojeg želimo
dobiti. U slučaju okruglog oblika, platina se naziva rondela.
Duboko izvlačenje najčešće se izvodi na hladno a može biti, polutoplo i toplo –za teško obradive legure

31.3.2020. 1

1
 Duboko izvlačenje – tipične komponente

31.3.2020. 2

2
 Tipovi alata za duboko izvlačenje
1-ploča držača lima
3-izvlakač
5-lim
6-matrica za izvlačenje
7-izbacivač
9-pinovi za prenos sile
držanja
Alat sa fiksnim izvlakačem
1-cilindar za prenos
sile držanja
4-ploča držača lima
3-izvlakač
5-lim
6-matrica za izvlačenje
7-izbacivač

Alat sa pokretnim izvlakačem

31.3.2020. 3

3
 Duboko izvlačenje – osno-simetrični proizvodi
deformacije

- Pravougaoni i trouglasti elementi u vijencu posude

postepeno se transformišu u odgovarajuće pravougaone
elemente u stijenci posude

31.3.2020. 4

4
 Duboko izvlačenje – deformacije po zonama
 Intenzitet komponentnih napona od dna ka rubu osno-
simetrične posude nakon izvlacenja:

r- radijalna deformacija (plava)

t– tangencijalna deformacija (zelena)
s- deformacija po debljini lima (pink)

31.3.2020. 5

5
 Promjena debljine stijenke proizvoda nakon
deformisanja

31.3.2020. 6

6
 Duboko izvlačenje – sheme napona
Bez držača – naponi po debljini u
vijencu posude zanemarivi
Sa držačem – naponi pritiska
U stijenci posude – tangencijalni i
naponi po debljini zanemariivi a
radijalni dominantni

SLIKA; naponska šema u (a) vijencu i (b) zidu pri procesu izvlačenja
cilindrične posude.

31.3.2020. 7

7
 Izvođenje radijalnog napona u vijencu posude

sr

dr
st st

s r + ds r

 Sila držača, trenje i promjena

debljine lima zanemareni

 Uslovi ravnoteže sila..

31.3.2020. 8

8
 Ravnoteža sila u pravcu radijalnog napona

d
(s r + ds r )(r + dr)d  s  s r rd  s  2s t dr sin s  0
2
d d d
s r rd + s r drd + ds r rd + ds r drd  s r d  2s t dr sin  0 / d ; sin 
2 2 2

s r dr + ds r r + ds r drd  s t dr  0

ds r  
dr
s r  s t 
r

31.3.2020. 9

9
 Ravnoteža sila u pravcu radijalnog napona
 Iz Tresca kriterija plastičnog tečenja (moifikovanog sa β):

diferencijalna jednačina se može zapisati kao:

dr
ds r  
r
k 
Nakon integracije u granicama od Dm do Do, uz srednji spec.
otpor Ksr kao konstantu, radijalni napon na rubu vijenca je:
D0
s r  k sr  ln
Dm

31.3.2020. 10

10
 Priraštaji napona izvlačenja po zonama
D0
Dm
Fž  Dž    s  s r,,,
p pr p pr
DZ

rm
s rII s rI
rz

s rIII
sr
+ s rI s sav
-
kf
st
rm 

s r + s t   k s rII  s rI  e

31.3.2020. 11

11
 Naponi izvlačenja po karakterističnim zonama
izratka
Izrazi za izračunavanje veličina naprezanja i sila prilikom dubokog
izvlačenja:

- naprezanje uslijed plastične deformacije

na rubu matrice za izvlačenje s r  k sr  ln
D0
Dm
- naprezanje uslijed plastične deformacije i
djelovanja sile pritisnog prstena s ¸  k  ln D0 + 2  Fpr  s + 2  Fpr
Dm Dm    s Dm    s
r sr r

- priraštaj naprezanje uslijed

prijelaza preko radijusa zaobljenja s r,,  s r, e 

- naprezanje uvećano za naprezanje uslijed savijanja preko radijusa

s
matrice s r,,,  s r,, + s sav  s r,, + k1 
31.3.2020. 2rm + s 12

12
 Sila držanja - defekti

ULOGA
Prevencija stvaranja nabora pri prvom ili
narednim izvlačenjima usljed radijalnog
napona na pritisak

Fd=Dpt0sm(D0/Dp – 0,7)

U praksi se sila držanja izračunava iz

prethodnog izraza gdje su:
-t0, debljina lima
-D0, prečnik pripremka
-Dp, prečnik izvlakača

31.3.2020. 13

13
 Realizacija Sile držanja

Mehanički Hidrauički

31.3.2020. 14

14
 Postizanje pritiska držanja
Posude od vrlo debelog lima ili sa malim odnosom
dubina/prečnik ne zahtijevaju držač lima. Sila držanja može se
obezbijediti zglobnim, bregastim, mehanizmom ugrađenim u
mašinu ili zračnim cilindrima, oprugama ili gumama (rel. Deform
<20%) ispod ploče držača.
Opruge se umnogome zamjenjuju hidrauličkim ili pneumatskim
cilindrima (jastucima). Gumene opruge se koriste za oko 50
kN/m2 presjeka po 1 % kompresije.

31.3.2020. 15

15
 Pitanja i teme za razmišljanje...

1. Slajd 5: Prokomentarisati postignute deformacije

(obratiti pažnju na predznak deformacija)
2. Koja zona posude najviše deformaciono ojačava?
3. Slajd 10: Kako odrediti srednji specifični
deformacioni otpor ksr? Zašto ide ispred integrala
kao konstanta? Šta je specifični deformacioni
otpor?
4. U kojoj zoni posude radijalni napon dostiže
maksimalnu vrijednost?
5. Koje su prednosti/mane uobičajenih načina
ostvarivanja sile držanja?
31.3.2020. 16

16