MATEMATIČKI

PODSETNIK
EKSPONENTI
 1)
x
10
0
:
10 = 1
1
10 = 10
2
10 = 10 ⋅ 10 = 100 ...
 2)

−x 1
10 = x
:
10
−1 1
10 =
10
−2 1 1 1
10 = 2 = = ...
10 10 ⋅ 10 100
3)

x y x +y
10 ⋅ 10 = 10
2 3 5
10 ⋅ 10 = 10
4)

(10 )
x y
= 10 x ⋅y

(10 )
2 3
= 10 6
5)
x
10 x −y
y
= 10
10
5
10 2
3
= 10
10
6)
1
x
10 = 10 x

1
10 = 10 2
GEOMETRIJA
Kvadarat:

− stranica dužine a
− obim O = 4a •
− površina P = a2
− dijagonala d = a 2 d
a

Obe dijagonale su iste

i seku se pod pravim uglom.
Pravougaonik:

- stranice dužina a i b
− obim O = 2a + 2b
− površina P = ab
− dijagonala d = a 2 + b 2
β
α
d
a
Obe dijagonale su
iste i seku se pod proizvoljnim uglom (koji nije
prav, a zavisi od a i b).
Jednakostranični trougao:
α
− sve tri stranice dužine a a a
π h
- sva tri ugla jednaka
3 α α
- obim O = 3a a
ah
− površina P=
a 3 2
- visina h=
2

− preseci visina i težišnih linija, centar

upisane i centar opisane kružnice su u istoj
tački; ta tačka deli visinu u razmeri 2:1

− visine polove uglove i polove stranice.

Pravougli trougao

- katete dužina a i b

− hipotenuza dužine c
- važi Pitagorina teorema : β
c
a2 +b2 =c 2 a
• α
− obim O = a + b + c b

ab
- površina P =
2
 a b
sin α = cos α =
c c

sin α a
tgα = =
cos α b
Ravanski ugao

l
α=
r r
α l
r
Krug

− poluprečnik r

- obim O = 2rπ r
2
- površina P = r π
Lopta

−poluprečnik r
2
- površina sfere P = 4πr r

4 3
- zapremina V = πr
3
FUNKCIJE
 Šta je funkcija?

Preslikavanje jednog skupa u drugi. Svakom

elementu prvog skupa (koji se najčešće obeležava
sa x) odgovara tačno jedan element drugog skupa
(koji se najčešće obeležava sa y).
Primer:

y = f (x ) = sin x

x
 Šta je linearna funkcija?

Funkcija oblika y = f (x ) = kx + n

gde su k i n realni brojevi.

k>0
y n>0

n 0 x
k
 k>0
y n<0

0 x
 k<0
y n>0

0 x
 k<0
y n<0

0 x
Šta znači ˝direktno srazmerno˝, a šta
˝obrnuto srazmerno˝?

Kod linearne funkcije y = f (x ) = kx

promenljiva y je direktno srazmerna promenljivoj x,

a konstanta srazmernosti je k.
Ako je k =1 tada je y = x (y i x su jednaki).

Grafik ove funkcije je prava koja je nagnuta

pod uglom od 45° (ili π / 4 ) u odnosu na x osu.

za x = 1 , y = 1
y
za x = 2 , y = 2...
3
2
1

0 1 2 3 x
Ako je na primer k =2 tada je

y = 2x

y
4 k=2
za x = 1 , y = 2
3
2
za x = 2 , y = 4...
1

0 1 2 x
Ako je na primer k = 0,5 tada je

y = 0,5x
y
4
za x = 1 , y = 0.5 3 k=0,5
2
za x = 2 , y = 1... 1

0 1 2 3 4 x
 k1x
Posmatrajmo funkciju dve promenljive y =
k 2z
promenljive su x i z

y je direktno srazmerno x, a to znači da koliko

puta poraste promenljiva x toliko puta poraste
promenljiva y.

y je obrnuto srazmerno z, a to znači da koliko

puta poraste promenljiva z toliko puta se smanji
promenljiva y.
Šta znači ˝direktno srazmerno˝, a šta ˝obrnuto
srazmerno˝ sa nekim stepenom (na primer sa
kvadratom)?

k1x 2
Na primer, u funkciji y =
k 2z 3

y je direktno srazmerno x2, a obrnuto srazmerno z3.

SKALARI
I
VEKTORI
 Skalari su brojne vrednosti.

Vektori su usmerene duži. Definišu se

intenzitetom, pravcem i smerom.

Intenzitet vektora (ili moduo

vektora) je dužina vektora.
y

ay a
r r 2 r 2
| a |= | ax | + | ay | α
0 ax x
Pravac vektora je definisan uglom u odnosu na
jednu od osa koordinatnog sistema (x ili y).

Svaki pravac može imati dva smera, na primer:

udesno ili ulevo, nagore ili nadole, ka ili od.

Svaki vektor ima i sebi suprotan vektor. To je

vektor istog intenziteta, istog pravca, a
suprotnog smera.

a -a
Jedinični vektor (ili ort) je vektor koji ima intenzitet
jednak jedinici, a pravac i smer su zadati. Svaki
vektor se može prikazati proizvodom svog
algebarskog intenziteta i jediničnog vektora.
Algebarski intenzitet je intenzitet koji može biti
pozitivan i negativan, za razliku od intenziteta koji
je isključivo pozitivan.
Primer:

r0
jedinični vektor

r r
a = 3r 0
a
intenzitet je 3

algebarski intenzitet je 3
 r r
b = −3r 0
b intenzitet je 3

algebarski intenzitet je - 3

r r
Vektori a i b
su istog pravca, a suprotnog smera;
istog intenziteta,
algebarski intenziteti su im suprotnog znaka.
RAZLAGANJE VEKTORA
NA OSE
Svaki vektor se može razložiti u Dekartovom
koordinatnom sistemu na svoju x i y komponentu
y

j
ay a

α i
0 ax x

r r r
a = ax + ay
 r r r r r
a x =| a x | ⋅i =| a | cos α ⋅ i
r r r r r
a y =| a y | ⋅ j =| a | sin α ⋅ j
r
gde je: i jedinični vektor x-ose (ima intenzitet
jednak 1, pravac i smer x-ose)
r
j jedinični vektor y-ose (ima intenzitet
jednak 1, pravac i smer y-ose)
r r
a intenzitet vektora a
Za ove veličine važi da je:

r r r
| a x | + | a y | =| a |
2 2 2

r
| ay |
α = arctg r
| ax |
SISTEMI
LINEARNIH JEDNAČINA
SISTEM JEDNAČINA I DETERMINANTA DRUGOG
REDA

Sistem linearnih nezavisnih jednačina drugog

reda je:

a 11 x + a 12 y = c 1
a 21 x + a 22 y = c 2
Glavna determinanta ovog sistema je:

a 11 a 12
Δ= = a 11a 22 − a 12a 21
a 21 a 22
Pojedinačne determinante promenljivih su:

c 1 a12
Δx = = c 1a 22 − a 12c 2
c 2 a 22

a11 c 1
Δy = = a11c 2 − c 1a 21
a 21 c 2
Nepoznate u jednačinama se izračunavaju
Kramerovim pravilima:

Δx Δy
x = y =
Δ Δ
 SISTEM JEDNAČINA I DETERMINANTA
TREĆEG REDA

Sistem linearnih nezavisnih jednačina trećeg reda je:

a 11 x + a 12 y + a 13 z = c 1
a 21 x + a 22 y + a 23 z = c 2
a 31 x + a 32 y + a 33 z = c 3
 Glavna determinanta ovog sistema je:

a 11 a 12 a 13
Δ = a 21 a 22 a 23 =
a 31 a 32 a 33

= a 11a 22a 33 + a 12a 23a 31 + a 13a 21a 32 −

− a 13a 22a 31 − a 11a 23a 32 − a 12a 21a 33

 Pojedinačne determinante promenljivih su:

c 1 a 12 a 13
Δx = c2 a 22 a 23
c 3 a 32 a 33

a 11 c 1 a 13 a 11 a 12 c 1
Δ y = a 21 c 2 a 23 Δ z = a 21 a 22 c 2
a 31 c 3 a 33 a 31 a 32 c 3
 Nepoznate u jednačinama se izračunavaju
Kramerovim pravilima:

Δx Δy Δz
x = y = z =
Δ Δ Δ
KOMPLEKSNI BROJEVI
 Šta je kompleksni broj?

Broj koji ima svoj realan i svoj imaginaran deo u

kompleksnoj ravni.
Koliko kompleksni broj ima oblika?

Tri Im

A
Im [ A]
A
α
0 Re [A] Re
analitički A = x + jy

trigonometrijski A = Acosα + jAsinα

jα
eksponencijalni A = A⋅e
Šta je j ?

j = −1
Analitički i trigonometrijski oblik mogu se
direktno prevoditi jedan u drugi.

Eksponencijalni i trigonometrijski oblik se mogu

direktno prevoditi jedan u drugi. Veze između ta
dva oblika su moduo A i argument α
kompleksnog broja.
A = Re [A ] + Im [A ] = x + y
2 2 2 2

moduo je isključivo pozitivan

 Im[A ] y
α = arctg = arctg
Re[A ] x

argument može biti i pozitivan i negativan

 Ovo proističe iz Ojlerove formule:

jα
e = cos α + j sin α
Šta je konjugovani broj kompleksnom broju?

To je broj koji ima isti znak realnog dela a

suprotan znak imaginarnog dela datog
kompleksnog broja, odnosno broj koji ima isti
moduo, a suprotan znak argumenta datog
kompleksnog broja.

* - jα
A = x − jy = Ae
 Za kompleksne brojeve važi još:

*
A⋅A = A 2 j 2
= −1

j 3
= −j

j 4
=1
1
= −j
j
RAČUNSKE OPERACIJE
SA
KOMPLEKSNIM BROJEVIMA
 Sabiranje

Zbir dva kompleksna broja je takođe

kompleksni broj. Sabiraju se realan deo sa
realnim i imaginaran sa imaginarnim.

A = x 1 + jy 1

B = x 2 + jy 2

C = A+B =(x1 + jy1) +(x2 + jy2) =(x1 +x2) + j(y1 +y2) =x3 + jy3
 Oduzimanje

Razlika dva kompleksna broja je takođe

kompleksni broj. Oduzimaju se realan deo od
realnog i imaginaran od imaginarnog.

A = x 1 + jy 1

B = x 2 + jy 2

C = A−B = (x1 + jy1) −(x2 + jy2) = (x1 − x2) + j (y1 −y2) = x3 + jy3
 Množenje

Množenje dva kompleksna broja je takođe

kompleksni broj. Množe se realni i imaginarni
delovi kompleksnih brojeva, svaki član sa svakim.

A = x 1 + jy 1
B = x 2 + jy 2

C = A ⋅ B = (x1 + jy1 ) ⋅ (x2 + jy2 ) = x1x2 + jx1y2 + jx2y1 + j 2y1y2 =

= (x1x2 −y1y2) + j (x1y2 + x2y1) = x3 + jy3

 Ili ako su kompleksni brojevi dati u
eksponencijalnom obliku:

jα
A = A⋅e
jα
B =B ⋅e

C = A ⋅ B = A ⋅ e jα ⋅ B ⋅ e jβ = AB ⋅ e j (α + β ) = C ⋅ e jγ
Deljenje

Količnik dva kompleksna broja je takođe

kompleksni broj. Brojilac i imenilac količnika
pomnožimo sa konjugovano kompleksnim brojem
imenioca.

A = x 1 + jy 1

B = x 2 + jy 2
 A x1 + jy1 x 2 − jy2 x1x 2 − jx1y 2 + jx2y 1 − j 2y 1y 2
C= = ⋅ = =
B x 2 + jy2 x 2 − jy2 x 2 + jx2y 2 − jx2y 2 − j y 2
2 2 2

=
(x1x2 + y1y2) + j (x2y1 − x1y2) x1x2 + y1y2 x2y1 − x1y2
= +j =x + jy3
3
x +y
2
2
2
2 x +y
2
2
2
2 x +y
2
2
2
2
Ili ako su kompleksni brojevi dati u
eksponencijalnom obliku:

jα
A = A⋅e
jβ
B =B ⋅e

jα
A A⋅e A j (α − β ) jγ
C = = = e =C ⋅e
B B ⋅e jβ
B
Za proračun sa kompleksnim brojevima korisno je
znati

π −π
π π π π π
α 0 3 2
−
2 2π
6 4
sinα 1 2 3
0 2 1 0 0 -1 0
2 2
3 2 1
cos α 1 2 0 -1 -1 0 1
2 2
3 +∞ −∞
tgα 1
0 3
1 0 0 0

e jα 1 2
3
+j
1
2 2
2
(1 + j )
1
2
+ j
2
3
j -1 -1 −j 1
Trigonometrijski krug

je krug čiji je poluprečnik jednak 1, a centar se

nalazi u koordinatnom početku. Za dati ugao α
kosinus očitavamo na x osi, a sinus na y osi.

1
sin – neparna funkcija
sinα
sin(− α ) = − sin α
-1 α 1
0 -α cosα

sin(-α) cos – parna funkcija

cos (− α ) = cos α
-1
tg – neparna funkcija

tg(− α ) = − tgα
INTEGRALI
 Šta je integral?

Može se shvatiti kao suma beskonačno mnogo

beskonačno malih veličina.

Oznaka integrala je ∫.
Kakvi integrali postoje?

Određeni i neodređeni
Šta je rešenje neodređenog integrala?

Funkcija.
Primer:

∫ dx = x = f (x )

rešenje ovog integrala je linearna funkcija.

Šta je rešenje određenog integrala?

Brojna vrednost.

B B

∫A dx = x | =B −A =C
A
 Za integrale važi:

B A

∫A ∫B
=−

B C C

∫A + ∫B = ∫A
U matematici postoji nekoliko osnovnih integrala
čija se rešenja uče tablično. Mi ćemo koristiti:

∫ dx = x

1
∫ ∫x
−1
x dx = dx = ln x
Pojam određenog integrala se može razumeti na
primeru linijskog i površinskog integrala.

Linijski integral

Posmatrajmo liniju čiju dužinu želimo

da odredimo.
l
Δl Δl ...
Δl
Δl

Podelimo liniju na male (elementarne) delove

dužine Δl (neka ih ima n).
Dužina linije jednaka je zbiru dužina svih malih
delova Δl

n
l = ∑
i
=1
Δl i
Ako podelimo liniju na jako veliki broj ovih delova
n →∞
dužina ovih delova postaje jako mala

Δl → 0
i pišemo je kao dl, a sumu pišemo kao linijski
integral (čija je podintegralna funkcija jednaka 1):

l = ∑
l
Δl = ∫ dl
Δ →0 l
n →∞
Ako je linija zatvorena obično je obeležavamo sa
C (zatvorena kontura), a oznaka linijskog

∫
integrala je
,

i označava integraljenje (sabiranje) po

zatvorenoj konturi.

l = ∫ dl
C
Primer:

Ako je zatvorena kontura C krug poluprečnika r

tada je linijski integral po konturi C jednak
obimu kruga

Δl
l = ∫ dl = 2πr Δl C

Δl r
C
Površinski integral

Posmatrajmo površ čiju površinu želimo da

odredimo. Podelimo površ na male delove
(elementarne) površine ΔS

(neka ih ima n). Ukupna površina S jednaka je

zbiru površina svih malih delova ΔS

n
S = ∑
i =1
ΔS i
ΔS

S
Ako podelimo površ na jako veliki broj ovih delova

n →∞
površina ovih delova postaje jako mala

ΔS → 0
i pišemo je kao dS, a sumu pišemo kao površinski
integral (čija je podintegralna funkcija jednaka 1):

S = ∑
S
Δ →0
ΔS = ∫ dS
S
n →∞
Ako je površ zatvorena oznaka površinskog
integrala je
∫ ,

i označava integraljenje (sabiranje) po zatvorenoj

površini.

S = ∫ dS
S
Primer:

Ako je zatvorena površ S sfera poluprečnika R

tada je površinski integral po sferi S jednak
površini sfere:

S = ∫ dS = 4πr 2 ΔS

S
R
Linijski i površinski integral mogu biti vektorski.

Svakom elementarnom delu dl dodeljuje se

pravac koji se poklapa sa pravcem tangente na
liniju l u posmatranoj tački, a smer po liniji se
usvaja. Integral tada predstavlja vektorski zbir
vektora

r r
l = ∫ dl l
Δl Δl ...
l Δl
Δl
Svakom elementarnom delu dS dodeljuje se
pravac koji se poklapa sa pravcem normale na
površinu S u posmatranoj tački, a smer se usvaja.
Može se napisati da je
r r
dS = n ⋅ dS
Ako je S zatvorena površina usvojen je dogovor
da je normala uvek usmerena iz površine. Integral
tada predstavlja vektorski zbir vektora
r
dS

r
∫
S
dS ΔS