Porfirini i žučne boje

Porfirini
• porfirini – heterociklički organski spojevi koji sadrže četiri pirolna prstena povezana metinskim
mostovima (=CH–); makrociklički tetrapiroli
• obojeni su zbog konjugiranih dvostrukih veza
• grčki porphyra znači ljubičast
• s metalnim ionima porfirini daju važne komplekse poput hema

H2porfirin + [MLn]2+ → M(porfirinat)Ln−4 + 4 L + 2 H+ (M = metal; L = ligand)

• postoje makrociklički tetrapiroli vezani uz porfirine:

– klorini (2,3-dihidroporfirini), prisutni u klorofilima, su reduciraniji od porfirina
– korini imaju 1 C-atom manje (vitamin B12 je kompleks kobalt-korin)

pirol

porfirin klorin korin

22 π e– 20 π e– 1
Fischerova nomenklatura porfirina

1 2

δ α
8 3

7 4

γ β

M = metil
6 5 V = vinil
P = propanska kiselina
porfirin hem
(propanoat)

izostavljeni su metinski mostovi

• pirolni prstenovi označeni su s A, B, C i D (I, II, III, i IV u starijoj literaturi)

• metinski mostovi (=CH–) označeni su s α, β, γ i δ
• položaji supstituenata označeni su brojevima 1–8
2
Fischerova nomenklatura porfirina
• riječ, koja označava vrstu supstituenata, i broj, koji označava raspored supstituenata, tvore naziv porfirina,
npr. uroporfirin III
• tri važne riječi:
• uroporfirin → supstituenti: A (–CH2COOH) i P (–CH2CH2COOH)
• koproporfirin → supstituenti: M (–CH3) i P (–CH2CH2COOH)
• protoporfirin → supstituenti: M (–CH3), P (–CH2CH2COOH) i V (–CH=CH2)
• dva važna broja: I i III (serije II i IV se ne javljaju u prirodi):
• serija I: supstituenti se ponavljaju pravilno, npr. AP-AP-AP-AP
• serija III: supstituenti su na prstenu IV (D) zamijenjeni u odnosu na seriju I, npr. AP-AP-AP-PA

A zamijenjen sa M UROPORFIRIN I UROPORFIRIN III

PROTOPORFIRIN III (IX)

KOPROPORFIRIN I KOPROPORFIRIN III dio P zamijenjen sa V

• pravila imenovanja protoporfirina nisu jednoznačna (iako je hem derivat serije III, njegovog neposrednog
prekursora (protoporfirin III) nazivamo i protoporfirinom IX) 3
 Biosinteza porfirina
• hem, željezo-protoporfirin IX, je dio proteina koji vežu O2 (mioglobin, hemoglobin) i koenzim različitih
oksidoreduktaza (citokromi (b, c, P450), katalaze, peroksidaze)
• iako se biosinteza hema odvija u mitohondrijima i citosolu svih stanica, oko 85 % hema sintetizira se u
koštanoj srži, a većina od preostalih 15 % u jetri

4
 Biosinteza porfirina
1. kondenzacija Gly i sukcinil-CoA
– ALA-sintaza (δ-aminolevulinat-sintaza, sadržava PLP); mitohondrij

aminolevulinska kiselina (ALA)

2. kondenzacija dviju molekula δ-aminolevulinata u porfobilinogen
– ALA-dehidrataza; citosol
3. 4 molekule porfobilinogena daju linearni tetrapirol
– uroporfirinogen I sintaza (porfobilinogen-deaminaza, hidroksimetilbilan-sintaza); citosol
4. ciklizacija u uroporfirinogen III
– uroporfirinogen III sintaza; citosol
5. dekarboksilacija acetatnih supstituenata u koproporfirinogen III
– uroporfirinogen-dekarboksilaza; citosol
6. prevođenjem dvaju propanoatnih supstituenata u vinilne skupine nastaje protoporfirinogen III
– koproporfirinogen-oksidaza; mitohondrij
7. oksidacija protoporfirinogena III u protoprofirin III (protoporfirin IX)
– protoporfirinogen III oksidaza; mitohondrij
8. vezanje Fe2+
5
– ferokelataza (hem-sintaza); mitohondrij
 Biosinteza porfirina

2 3 4

8 7 6

2 6
3 7
4 8
5
6
 CoA-SH CO2
sukcinil-CoA + glicin δ-aminolevulinat
ALA-sintaza
ALA-dehidrataza
H2O

Biosinteza porfirina

Stehiometrija pojedinih
reakcija nije upisana!

7
Biosinteza porfirina

• biosinteza porfirina regulirana

je hemom koji djeluje kao
inhibitor δ-aminolevulinat-
sintaze (povratna sprega)

inhibicija krajnjim produktom

8
Porfirije – genetički ili stečeni poremećaji koji vode
nakupljanju međuprodukata biosintetskog puta

• hepatičke, eritropoetske eritropoetska protoporfirija

ili hepatoeritropoetske

najučestalije porfirije varijegatna porfirija

(1 na 10 000)
(1–2 na 100 000)
nasljedna koproporfirija

kasna kožna porfirija

(porfirija cutanea tarda)
hepatoeritropoetska porfirija

urođena eritropoetska
porfirija

akutna intermitentna
porfirija

porfirija zbog manjka

ALA-dehidrataze

9
Biokemijski uzroci glavnih znakova i simptoma porfirija.
 Razgradnja porfirina

• životni vijek eritrocita: 100–120 dana

• do 2·108 eritrocita se razgradi po satu
• porfirini se razgrađuju u slezeni, jetri i
koštanoj srži
• žučne boje (pigmenti), linearni tetrapiroli,
su razgradni produkti hema

 1. korak: pretvorba hema u

biliverdin; hem-oksigenaza

 2. korak: pretvorba biliverdina

u bilirubin; biliverdin-reduktaza

• modrica: crna/ljubičasta boja

posljedica je oslobađanja
hemoglobina iz oštećenih
stanica; s vremenom se boja
mijenja u zelenu (biliverdin)
i žutu (bilirubin)
10
Razgradnja porfirina

• zbog male topljivosti u vodi,

bilirubin krvotokom putuje
vezan na albumin
• u jetri se bilirubin prevodi u
bilirubin-diglukuronid,
žučnu boju koja se izlučuje
putem žuči u tanko crijevo
gdje ga enzimi crijevne flore
prevode u urobilinogen

• dio urobilinogena se reapsorbira u krv i

transportira u bubreg gdje se prevodi u urobilin
(spoj koji urinu daje žutu boju)
• ostatak urobilinogena crijevna flora prevodi u
sterkobilin (spoj koji fecesu daje crveno-smeđu
boju)

M = metil, V = vinil,
E = etil, P = propanoat 11
Razgradnja porfirina – žutica
• kada je koncentracija bilirubina u krvi povišena (> 10 mg/L; hiperbilirubinemija), bilirubin difundira u
periferna tkiva i daje im žutu boju → žutica

• prehepatična žutica (hemolitička žutica)

– uzrokovana bilo čime što vodi k povećanoj brzini hemolize, raspada eritrocita
– koncentracija nekonjugiranog bilirubina u krvi je povećana
– koncentracija urobilinogena u urinu je blago povišena
– u urinu nema bilirubina

• hepatična žutica (hepatocelularna žutica)

– uzrokovana akutnim ili kroničnim hepatitisom, cirozom, lijekovima induciranim oštećenjem jetre,
alkoholnom bolešću jetre
– povezana s unosom, konjugacijom i izlučivanjem bilirubina u žuč
– koncentracija nekonjugiranog i konjugiranog bilirubina u krvi je povećana
– koncentracija urobilinogena u urinu je povišena
– konjugirani bilirubin prisutan je u urinu

• posthepatična žutica (opstruktivna žutica)

– uzrokovana ometanim otjecanjem žuči (koja sadržava konjugirani bilirubin) u bilijarni trakt, najčešće
radi žučnih kamenaca u zajedničkom žučnom vodu ili karcinoma pankreasa
– koncentracija bilirubina u krvi je povećana
– bilirubin je prisutan u urinu
– nema urobilinogena u urinu 12
Razgradnja porfirina – žutica
• neonatalna žutica (fiziološka žutica)
– učestala kod novorođenčadi
– posljedica je razgradnje fetalnog hemoglobina kojeg će zamijeniti adultni Hb i relativno nerazvijenih
metaboličkih putova jetre zbog čega se bilirubin ne može konjugirati i izlučiti brzo kao kod odraslog
čovjeka
– liječenje: fototerapija

13
Ne postoji jedan test na temelju kojeg bismo mogli razlikovati tipove žutice. Kombinacija testova
jetrine funkcije nužna je za postavljanje dijagnoze.

Dijagnostički testovi Prehepatična žutica Hepatična žutica Posthepatična žutica

Ukupni bilirubin normalan / povišen povišen
Konjugirani bilirubin normalan povišen

Nekonjugirani bilirubin normalan / povišen povišen normalan

Urobilinogen normalan / povišen snižen snižen / negativan

tamna (urobilinogen +
Boja urina normalna tamna (konjugirani bilirubin)
konjugirani bilirubin)
Boja stolice normalna malo blijeda blijeda
Razina alkalne fosfataze normalna povišena
Razina alanin-
aminotransferaze i
normalna povišena
aspartat-
aminotransferaze
Konjugirani bilirubin u
nije prisutan prisutan
urinu
Povećana slezena da da ne

14
Literatura:
1. D. L. Nelson and M. M. Cox, Lehninger Principles of Biochemistry, 6th Edition, W. H. Freeman and
Company, New York, 2013
2. D. Voet and J. G. Voet, Biochemistry, 4th Edition, John Wiley and Sons, Inc., 2011
3. R. K. Murray, D. A. Bender, K. M. Botham, P. J. Kennelly, V. W. Rodwell, P. A. Weil, Harperova ilustrirana
biokemija, prijevod 28. izdanja, Medicinska naklada, 2011.
4. https://library.med.utah.edu/NetBiochem/hi2b.htm
5. https://www.qmul.ac.uk/sbcs/iupac/tetrapyrrole/

15