Chöông VI

CHÆ SOÁ

1
 Chöông VI- CHÆ SOÁ
I. KHAÙI NIEÄM, ÑAËC ÑIEÅM VAØ TAÙC DUÏNG CUÛA PHÖÔNG PHAÙP CHÆ SOÁ
1. Khaùi nieäm chæ soá
2. Ñaëc ñieåm vaø taùc duïng cuûa phöông phaùp chæ soá
II. CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
1. Phaân loaïi chæ soá
1.1. Caên cöù vaøo tính chaát cuûa chæ tieâu nghieân cöùu, phaân bieät hai loaïi chæ soá
* Chæ soá cuûa chæ tieâu chaát löôïng
* Chæ soá cuûa chæ tieâu khoái löôïng
1.2. Caên cöù vaøo phaïm vi tính toaùn, coù theå phaân bieät
* Chæ soá caù theå (i)
* Chæ soá toång hôïp (I)
2. Phöông phaùp tính chæ soá
2.1. Nguyeân taéc
2.2. Phöông phaùp xaùc ñònh chæ soá
3. Nghieân cöùu heä thoáng chæ soá
III. VAÂÏN DUÏNG PHÖÔNG PHAÙP HEÄ THOÁNG CHÆ SOÁ
1. Phaân tích bieán ñoäng cuûa chæ tieâu bình quaân
2. Phaân tích bieán ñoäng cuûa toång löôïng bieán tieâu thöùc coù söû duïng chæ tieâu bình
quaân 2
 Chöông VI- CHÆ SOÁ
I. KHAÙI NIEÄM, ÑAËC ÑIEÅM VAØ TAÙC DUÏNG CUÛA
PHÖÔNG PHAÙP CHÆ SOÁ
1. Khaùi nieäm chæ soá
✓ Chæ soá trong thoáng keâ laø loaïi chæ tieâu töông ñoái bieåu
hieän moái quan heä so saùnh giöõa 2 möùc ñoä cuûa cuøng moät
hieän töôïng KT-XH (theo thôøi gian, khoâng gian, theo keá
hoaïch).
✓ Chæ soá ñöôïc duøng ñeå nghieân cöùu tình hình bieán ñoäng
cuûa nhöõng hieän töôïng kinh teá phöùc taïp, khoâng ñoàng
chaát, bao goàm nhieàu phaàn töû khoâng theå tröïc tieáp coäng
ñöôïc vôùi nhau. 3
 I. KHAÙI NIEÄM, ÑAËC ÑIEÅM VAØ TAÙC DUÏNG CUÛA
PHÖÔNG PHAÙP CHÆ SOÁ
2. Ñaëc ñieåm vaø taùc duïng cuûa phöông phaùp chæ soá:
✓ Khi muoán so saùnh möùc ñoä cuûa hieän töôïng giöõa hai thôøi
gian hoaëc khoâng gian khaùc nhau, tröôùc heát phaûi chuyeån caùc
phaàn töû cuûa toång theâû thaønh moät daïng gioáng nhau ñeå coù theå
tröc tieáp coäng ñöôïc vôùi nhau, döïa treân cô sôû moái quan heä
giöõa hieän töôïng nghieân cöùu vôùi caùc hieän töôïng khaùc.
Vd: Khoái löôïng saûn phaåm coâng nghieäp caùc loaïi khoâng
coäng ñöôïc vôùi nhau → coù theå ñöôïc chuyeån thaønh cuøng moät
daïng, baèng caùch söû duïng nhaân toá giaù caû coù lieân quan.

4
 I. KHAÙI NIEÄM, ÑAËC ÑIEÅM VAØ TAÙC DUÏNG CUÛA
PHÖÔNG PHAÙP CHÆ SOÁ
2. Ñaëc ñieåm vaø taùc duïng cuûa phöông phaùp chæ soá:
✓ Baèng caùch giaû ñònh moät hay nhieàu nhaân toá khaùc khoâng
thay ñoåi, phöông phaùp chæ soá taïo khaû naêng loaïi tröø aûnh
höôûng bieán ñoäng cuûa caùc nhaân toá naøy ñeå neâu leân söï bieán
ñoäng cuûa rieâng nhaân toá caàn nghieân cöùu.

5
 I. KHAÙI NIEÄM, ÑAËC ÑIEÅM VAØ
TAÙC DUÏNG CUÛA PHÖÔNG PHAÙP CHÆ SOÁ

Chæ soá phaùt trieån:

✓ Bieåu hieän söï bieán ñoäng cuûa hieän töôïng qua thôøi
gian
✓ Tính ñöôïc baèng caùch so saùnh möùc ñoä cuûa hieän
töôïng ôû caùc thôøi gian khaùc nhau (kyø baùo caùo vaø
kyø goác)
✓ Chæ soá phaùt trieån – chính laø soá töông ñoái ñoäng
thaùi, toác ñoä phaùt trieån
6
 I. KHAÙI NIEÄM, ÑAËC ÑIEÅM VAØ
TAÙC DUÏNG CUÛA PHÖÔNG PHAÙP CHÆ SOÁ

Chæ soá khoâng gian, chæ soá ñòa phöông

✓ Bieåu hieän söï so saùnh möùc ñoä cuûa hieän töôïng qua ñieàu
kieän khoâng gian khaùc nhau: giöõa hai doanh nghieäp, 2
ñòa phöông,…

7
 I. KHAÙI NIEÄM ,ÑAËC ÑIEÅM VAØ
TAÙC DUÏNG CUÛA PHÖÔNG PHAÙP CHÆ SOÁ.
Chæ soá keá hoaïch
✓ Bieåu hieän caùc nhieäm vuï keá hoaïch hoaëc tình hình thöïc
hieän keá hoaïch caùc chæ tieâu kinh teá

8
 I. KHAÙI NIEÄM ,ÑAËC ÑIEÅM VAØ
TAÙC DUÏNG CUÛA PHÖÔNG PHAÙP CHÆ SOÁ.

→ Phaân tích vai troø vaø aûnh höôûng bieán ñoäng cuûa caùc
nhaân toá ñoái vôùi söï bieán ñoäng cuûa toaøn boä hieän tuôïng
phöùc taïp: Thöïc chaát cuûa vieäc phaân tích naøy laø neâu
leân caùc nguyeân nhaân quyeát ñònh söï bieán ñoäng cuûa
hieän töôïng phöùc taïp, tính toaùn aûnh höôûng cuï theå cuûa
moãi nguyeân nhaân.

9
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
1. Phaân loaïi chæ soá
1.1. Caên cöù vaøo tính chaát cuûa chæ tieâu nghieân cöùu, phaân
bieät hai loaïi chæ soá:
✓ Chæ soá cuûa chæ tieâu chaát löôïng: noùi leân söï bieán ñoäng cuûa
caùc chæ tieâu bieåu hieän tính chaát, trình ñoä phoå bieán, quan heä
so saùnh cuûa hieän töôïng KT-XH, nhö NSLÑ, giaù caû, Z, tieàn
löông,...
✓ Chæ soá cuûa chæ tieâu khoái löôïng: noùi leân bieán ñoäng cuûa caùc
chæ tieâu bieåu hieän veà quy moâ vaø khoái löôïng cuûa hieän töôïng
KT-XH, nhö : khoái löôïng saûn phaåm, khoái löôïng haøng hoaù
tieâu thuï, soá coâng nhaân, thời gian lao ñộng,… 10
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
1.2. Caên cöù vaøo phaïm vi tính toaùn: coù theå phaân bieät
✓ Chæ soá caù theå (i)
✓ Chæ soá toång hôïp (I)

11
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
➢ Chæ soá caù theå (i): noùi leân söï bieán ñoäng cuûa töøng
phaàn töû, töøng ñôn vò caù bieät cuûa toång theå hieän töôïng
phöùc taïp, thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå nghieân cöùu söï phaùt
trieån cuûa nhöõng saûn phaåm chuû yeáu cuûa caùc DN trong
neàn kinh teá vaø duøng laøm cô sôû ñeå tính caùc chæ soá
chung.
Vd: Chæ soá giaù caû cuûa töøng maët haøng baùn treân thò
tröôøng, chæ soá khoái löôïng cuûa töøng loaïi saûn phaåm. Laø
cô sôû ñeå tính caùc chæ soá chung.

12
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
➢ Chæ soá toång hôïp (I): coøn goïi laø chæ soá chung. Noùi leân
bieán ñoäng cuûa taát caû caùc phaàn töû, caùc ñôn vò thuoäc toång
theå hieän töôïng phöùc taïp.
Chæ soá toång hôïp thöôøng ñöôïc söû duïng roäng raõi trong phaân
tích thoáng keâ ñeå xaùc ñònh roõ möùc ñoä aûnh höôûng cuûa töøng
nhaân toá caáu thaønh toång theå.
Vd: Chæ soá giaù caû cuûa toaøn boä caùc maêït haøng baùn leû taïi
moät ñòa phöông, chæ soá khoái löôïng cuûa toaøn boä caùc saûn
phaåm cuûa moät doanh nghieäp, chæ soá NSLÑ cuûa coâng nhaân
13
trong moät doanh nghieäp,…
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
Löu yù:
Chæ soá toång hôïp coù theå tính toaùn theo caùc phöông
phaùp khaùc nhau (phöông phaùp tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp
thoâng qua chæ soá caù theå) tuøy thuoäc vaøo ñaëc ñieåm cuûa
nguoàn taøi lieäu ñöôïc cung caáp.
Khi nghieân cöùu hieän töôïng kinh teá – xaõ hoäi tuøy vaøo
muïc ñích, phaïm vi, chæ tieâu nghieân cöùu khaùc nhau maø
ta vaän duïng caùc loaïi chæ soá treân cho phuø hôïp.

14
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
2. Phöông phaùp tính chæ soá
2.1. Nguyeân taéc
2.1.1. Löïa choïn nhaân toá trung gian: Do caùc yeáu toá
caù theå khoâng theå coäng laïi vôùi nhau ñöôïc, ñeå toång
hôïp toaøn boä caùc ñôn vò cuûa toång theå nghieân cöùu, ta
caàn phaûi löïa choïn moät nhaân toá trung gian thích hôïp
nhaèm chuyeån caùc phaàn töû khaùc nhau cuûa hieän töôïng
phöùc taïp veà thaønh moät daïng ñoàng nhaát, qua ñoù laøm
cho taát caû caùc phaàn töû caù bieät coù theå coäng vaø so
saùnh vôùi nhau ñöôïc.
15
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
2.1. Nguyeân taéc
2.1.2. Xaùc ñònh roõ vai troø aûnh höôûng cuûa töøng nhaân toá
caáu thaønh ñeán söï bieán ñoäng cuûa chæ tieâu nghieân cöùu,
caàn phaûi ñaûm baûo sao cho caùc nhaân toá aûnh höôûng luoân
coù moái quan heä tích soá vôùi nhau.

16
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
2.1. Nguyeân taéc
2.1.3. Khi nghieân cöùu söï bieán ñoäng cuûa moät nhaân toá aûnh
höôûng naøo ñoù trong caùc nhaân toá tham gia tính toaùn, phaûi
choïn thôøi gian coá ñònh cho caùc nhaân toá coøn laïi, hay coøn
goïi laø quyeàn soá. Ñaây laø moät ñaïi löôïng duøng trong coâng
thöùc tính chæ soá toång hôïp vaø ñöôïc coá ñònh gioáng nhau ôû
caû töû vaø maãu soá.

17
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
2.1.4 Nguyeân taéc choïn thôøi kyø cuûa quyeàn soá:
✓ Khi tính chæ soá cuûa chæ tieâu chaát löôïng thì quyeàn soá laø
chæ tieâu khoái löôïng vaø coá ñònh ôû kyø nghieân cöùu (kyø baùo
caùo).
✓ Khi tính chæ soá cuûa chæ tieâu khoái löôïng thì quyeàn soá laø
chæ tieâu chaát löôïng vaø coá ñònh ôû kyø so saùnh (kyøgoác)

18
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
Moät soá kyù hieäu thöôøng duøng.
i : chæ soá caù theå Z : Giaù thaønh ñôn vò SP
I : chæ soá chung p : ñôn giaù baùn
1 : kyø b/ caùo, thöïc teá q : khoái löôïng SP SX, tieâu thuïï
0 : kyø goác w : Naêng suaát lao ñoäng B/q 1CN
K : kyø keá hoaïch f : tieàn löông b/quaân 1 CN
T : Số CN (thời gian F : Tổng mức tiền lương
lao ñộng)

19
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
2.2. Phöông phaùp xaùc ñònh chæ soá
2.2.1. Ñoái vôùi chæ soá caù theå (i)
Chæ soá caù theå ñöôïc tính baèng caùch so saùnh caùc möùc
ñoä cuûa töøng ñôn vò caù bieät ôû 2 thôøi kyø nghieân cöùu
khaùc nhau

Möùc ñoä cuûa hieän töôïng kyø baùo caùo

Chæ soá caù theå (i) = 100 %
Möùc ñoä cuûa hieän töôïng kyø goác

20
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
Ví duï :
Thaùng 4 baùn 30 caùi baøn, ñôn giaù 300.000ñ/caùi
Thaùng 5 baùn 36 caùi baøn, ñôn giaù 270.000ñ/caùi.
Tính : *chæ soá caù theå veà ñôn giaù SP.
*chæ soá caù theå veà khoái löôïng SP.

21
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
2.2.2. Ñoái vôùi caùc chæ soá toång hôïp
Caên cöù vaøo muïc tieâu nghieân cöùu vaø vieäc löïa choïn kyø
goác ñeå so saùnh, ngöôøi ta phaân thaønh 3 loaïi:
* Chæ soá phaùt trieån
* Chæ soá keá hoaïch
* Chæ soá khoâng gian

22
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
2.2.2.1 Chæ soá phaùt trieån
Ñeå laäp moät chæ soá toång hôïp, tröôùc heát phaûi chuyeån
hoaù ñöôïc caùc phaàn töû voán khoâng theå tröïc tieáp coäng
ñöôïc vôùi nhau veà daïng ñoàng nhaát vaø do ñoù coù theå
coäng ñöôïc roài môùi so saùnh. Muoán theá ta phaûi duøng
quyeàn soá. Quyeàn soá ñöôïc coá ñònh gioáng nhau ôû töû
soá vaø maãu soá.

23
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
Chæ soá phaùt trieån thöôøng ñöôïc tính theo moät trong 2
phöông phaùp tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp thoâng qua chæ
soá caù theå, tuøy vaøo ñaëc ñieåm cuûa taøi lieäu ñöôïc cung
caáp.

24
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
❖ Phöông phaùp tröïc tieáp: Laø loaïi chæ soá thöôøng
gaëp nhieàu nhaát, treân cô sôû toång hôïp tröïc tieáp cuûa
nhieàu ñôn vò (boä phaän) caù bieät coù tính chaát khaùc
nhau, tuøy vaøo caùch löïa choïn quyeàn soá, ta coù 2 loaïi:
✓ Chæ soá toång hôïp cuûa chæ tieâu khoái löôïng.
✓ Chæ soá toång hôïp cuûa chæ tieâu chaát löôïng.

25
Ví duï : Coù taøi lieäu veà giaù caû vaø khoái löôïng SP

Ñôn giaù Khoái Löôïng SP

(ñoàng)
Saûn Ñôn
phaåm Vò Kyø goác Kyø baùo Kyø goác Kyø baùo
tính caùo caùo

A Kg 50.000 45.000 1.000 1.100

B Meùt 30.000 24.000 2.000 2.400
C Lít 40.000 40.000 4.000 6.000

26
 Haõy tính :
1- Chæ soá caù theå veà giaù caû vaø khoái löôïng saûn phaåm
töøng loaïi
2- Caùc chæ soá toång hôïp veà giaù caû vaø khoái löôïng saûn
phaåm caùc loaïi
3- Chæ soá toång hôïp veà giaù trò saûn löôïng

27
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
➢ Phöông phaùp giaùn tieáp (Phöông phaùp chæ soá bình quaân)
Xeùt veà maêït coâng thöùc bieåu hieän, caùc chæ soá bình quaân laø
soá bình quaân gia quyeàn cuûa caùc chæ soá caù theå, bieåu hieän
bieán ñoäng veà möùc ñoä cuûa hieän töôïng nghieân cöùu. Ngöôøi
ta aùp duïng chæ soá bình quaân khi bieát caùc chæ soá caù theå maø
khoâng bieát moät trong caùc nhaân toá caáu thaønh.
Coù 2 loaïi laø: chæ soá bình quaân coäng gia quyeàn vaø chæ soá
bình quaân ñieàu hoøa gia quyeàn.

28
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH

a. Chæ soá bình quaân coääng: (AÙp duïng ñoái vôùi chæ soá cuûa chæ
tieâu khoái löôïng)

Iq =
 i Pqq 0 0
100%
P q 0 0

Soá tuyeät ñoái =  i P q − P q

q 0 0 0 0

29
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH

2- Chæ soá bình quaân ñieàu hoaø :(AÙp duïng ñoái vôùi chæ soá cuûa
chæ tieâu chaát löôïng)

IP =
 Pq 1 1
100%
Pq
 i 1 1

P1q1
Soá tuyeät ñoái =  P1q1 −  i
P
30
Baøi 37 : Coù taøi lieäu sau ñaây :

Teân Möùc tieâu thuï haøng hoùa Chæ soá caù theå
Haøng (trieäu ñoàng) (%)

Kyø goác Kyø baùo caùo Veà giaù caû Veà löôïng haøng
P0q0 P1q1 iP tieâu thuï
iq

A 300 285 95 100

B 250 423 94 180
C 450 792 88 200

31
 Haõy tính :

1- Chæ soá chung veà giaù caû, chæ soá chung veà löôïng
haøng hoùa tieâu thuï.

2- Chæ soá chung veà möùc tieâu thuï haøng hoùa

32
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
P1q1
Neáu coù döõ lieäu laø d i = 100%
 P1q1
Ta coù theå tính chæ soá chung veà ñôn giaù SP theo
coâng thöùc sau :
100
Ip = 100%
di
 iP
33
Ví duï:
Haøng Tyû trong doanh thu Chæ soá caù theå di
hoùa kyø baùo caùo(%) veà giaù caû(%)
iP
Vaûi 8,78 80
Ñöôøng 59,29 120
Gaïo 31,93 125

Coäng 100,00 ------

34
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
2.2.2.2. Chæ soá khoâng gian (hay chæ soá ñòa phöông)
Laø soá töông ñoái so saùnh giöõa 2 möùc ñoä cuûa hieän
töôïng cuøng loaïi, nhöng khaùc nhau veà khoâng gian,
nhö giöõa caùc DN, ñòa phöông…

35
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
2.2.2.3. Chæ soá keá hoaïch:
Duøng ñeå phaûn aùnh caùc nhieäm vuï keá hoaïch hoaëc möùc
ñoä thöïc hieän keá hoaïch theo caùc chæ tieâu ñaõ ñeà ra.

36
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
3. Nghieân cöùu heä thoáng chæ soá
3.1. Heä thoáng caùc chæ soá phaùt trieån
3.2. Heä thoáng caùc chæ soá phaùt trieån vaø chæ soá keá hoaïch
3.3. Heä thoáng caùc chæ soá bieåu hieän moái lieân heä (nhaân
toá)

37
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
3.1. Heä thoáng caùc chæ soá phaùt trieån:
Söû duïng ñeå phaûn aùnh söï bieán ñoäng veà quy moâ vaø khoái
löôïng cuûa hieän töôïng qua nhieàu thôøi gian keá tieáp
nhau,giuùp nhaän thöùc ñöôïc quy luaät vaän ñoäng cuûa hieän
töôïng,coù theå söû duïng ñeå nghieân cöùu söï bieán ñoäng cuûa caùc
chæ tieâu veà tình hình saûn xuaát,tieâu thuï..

P CÑ .q1
*
 P
CÑ .q2
*− − − −*
 P CÑ .q n
=
 P
CÑ .q n
P CÑ .q 0 PCÑ .q1 P CÑ .q n -1 PCÑ .q 0
38
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
3.2. Heä thoáng caùc chæ soá phaùt trieån vaø chæ soá keá hoaïch
Caùc chæ soá phaùt trieån vaø chæ soá keá hoaïch cuûa cuøng
moät hieän töôïng vaø cuøng thôøi gian coù theå keát hôïp vôùi
nhau thaønh moät heä thoáng chæ soá,qua nghieân cöùu giuùp ta
ñaùnh giaù chính xaùc hôn veà keát quaû bieán ñoäng cuûa nhaân
toá chaát löôïng.

39
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
Ví duï ,khi keát hôïp chæ soá nhieäm vuï keá hoaïch Z vôùi chæ
soá hoaøn thaønh keá hoaïch Z vaø chæ soá phaùt trieån Z seõ
giuùp ta ñaùnh giaù chính xaùc hôn veà keát quaû bieán ñoäng
cuûa Z saûn phaåm.

Z q 1 1
=
 Z q Z q
* K 1 1 1

Z q 0 1 Z q Z q
0 1 K 1

40
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
Heä thoáng caùc chæ soá bao goàm:
*Caùc chæ soá nhaân toá (goïi laø chæ soá boä phaän) : moãi chæ
soá noùi leân bieán ñoäâng cuûa caùc nhaân toá caáu thaønh hieän
töôïng phöùc taïp (theå hieän baèng soá töông ñoái ) vaø soá
tuyeät ñoái cuûa caùc chæ soá bieåu hieän aûnh höôûng cuûa bieán
ñoäng naøy ñoái vôùi bieán ñoäng cuûa hieän töôïng phöùc taïp.
(Vd : chæ soá giaù caû, Z, khoái löôïng saûn phaåm.

41
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
*Chæ soá toaøn boä :noùi leân bieán ñoäng cuûa toaøn boä hieän
töôïng phöùc taïp (chæ soá toång chi phí saûn xuaát, giaù trò
saûn löôïng).

Chæ soá toaøn boä bao giôø cuõng laø tích cuûa caùc chæ soá
nhaân toá.

42
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
Moãi heä thoáng chæ soá coù theå ñöôïc hình thaønh theo hai
tröôøng hôïp nghieân cöùu :
* Khi caàn keát hôïp chæ soá cuûa caùc chæ tieâu coù lieân
quan thaønh moät heä thoáng chæ soá.
* Khi caàn phaân tích chæ soá toaøn boä theo caùc nhaân toá
aûnh höôûng

43
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
* Cô sôû ñeå hình thaønh heä thoáng chæ soá laø caùc phöông
trình kinh teá .
I P * I q = I Pq
I Z * I q = I Zq
I W * I T = I WT
I f * I T = I fT
44
 Phaân tích bieán ñoäng cuûa giaù trò saûn löôïng do
aûnh höôûng cuûa ñôn giaù SP vaø khoái löôïng SP

I P * I q = I Pq
Σp1q1 Σp 0 q1 Σp1q1
* =
Σp 0 q1 Σp 0 q 0 Σp 0 q 0
(Σp1q1 − Σp 0 q1 ) + (Σp 0 q1 − Σp 0 q 0 ) = (Σp1q1 − Σp 0 q 0 )

45
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
Nguyeân taéc xaây döïng heä thoáng chæ soá
1.Khi môû roäng caùc nhaân toá taùc ñoäng ñeán söï bieán ñoäng
cuûa caùc chæ tieâu nghieân cöùu,phaûi ñaûm baûo chuùng
luoân coù moái quan heätích soá vôùi nhau vaø traät töï saép
xeáp cuûa töøng nhaân toá trong cuøng moät chæ tieâu phaûi
luoân tuaân theo moät trình töï nhaát ñònh,sao cho phaûn
aùnh ñöôïc moái quan heä bieän chöùng nhaân quaû vaø quy
luaät löôïng-chaát giöõa caùc nhaân toá.

46
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
Nguyeân taéc xaây döïng heä thoáng chæ soá
2.Heä thoáng caùc chæ soá chung ñöôïc taïo thaønh döïa treân
cô sôû thay theá tuaàn töï theo möùc ñoä taùc ñoäng töø nhaân
toá chaát löôïng ñeán nhaân toá soá löôïng ,tuøy vaøo tính
chaát cuûa töøng chæ tieâu,theo nguyeân taéc khi nghieân
cöùu söï bieán ñoäng cuûa moät nhaân toá naøo ñoù,ta phaûi coá
ñònh quyeàn soá laø caùc nhaân toá coøn laïi khoâng thay
ñoåi.

47
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
Nguyeân taéc xaây döïng heä thoáng chæ soá
3.Tích caùc chæ soá nhaân toá aûnh höôûng phaûi luoân baèng
chæ soá toaøn boä cuûa hieän töôïng nghieân cöùu,coøn möùc
ñoä bieán ñoäng theå hieän baèng trò soá tuyeät ñoái cuûa töøng
nhaân toá ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch laáy töû soá nhaân toá
tröø ñi maãu soá nhaân toá. Toång möùc ñoä bieán ñoäng theå
hieän baèng trò soá tuyeät ñoái cuûa caùc nhaân toá aûnh
höôûng phaûi luoân baèng Toång möùc bieán ñoåi chung
cuûa hieän töôïng

48
 II.CAÙC LOAÏI CHÆ SOÁ
VAØ PHÖÔNG PHAÙP TÍNH
Tuøy vaøo muïc ñích nghieân cöùu,yeâu caàu phaân tích vaø tính
phöùc taïp cuûa hieän töôïng nghieân cöùu,ta coù theå thieát laäp caùc
heä thoáng chæ soá vôùi 2,3,4…nhaân toá.

Ví duï : Ta coù theå xaây döïng heä thoáng chæ soá goàm 3nhaân toá :
a1 .b1 .c1 a1 .b1 .c1 a 0 .b1 .c1 a 0 .b0 .c1
= * *
a 0 .b0 .c0 a 0 .b1 .c1 a 0 .b0 .c1 a 0 .b0 .c0
Soá tuyeät ñoái :
a1 .b1 .c1 − a 0 .b0 .c0 = (a1 .b1 .c1 − a 0 .b1 .c1 ) + (a 0 .b1 .c1 − a 0 .b0 .c1 )
+ (a 0 .b0 .c1 − a 0 .b0 .c0 ) 49
 III. VAÂÏN DUÏNG PHÖÔNG PHAÙP
HEÄ THOÁNG CHÆ SOÁ .

1. Phaân tích bieán ñoäng cuûa chæ tieâu bình quaân

Khi nghieân cöùu söï bieán ñoäng cuûa chæ tieâu chaát
löôïng cuûa moät toång theå ñoàng nhaát, ta phaûi xaùc
ñònh söï bieán ñoäng cuûa chæ tieâu bình quaân.
Vd : coù moät nhoùm xí nghieäp cuøng saûn xuaát moät
loaïi saûn phaåm naøo ñoù, nhöng caùc möùc giaù thaønh
khaùc nhau, nhaèm nghieân cöùu söï bieán ñoäng giaù
thaønh noùi chung, ta phaûi vaän duïng phöông phaùp
chæ soá ñeå phaân tích bieán ñoäng cuûa chæ tieâu giaù
thaønh bình quaân.

50
 V. VAÂÏN DUÏNG PHÖÔNG PHAÙP
HEÄ THOÁNG CHÆ SOÁ .
Bieán ñoäng cuûa chæ tieâu bình quaân, chòu aûnh
höôûng bieán ñoäng cuûa hai nhaân toá : nhaân toá trò soá cuûa
tieâu thöùc bình quaân hoùa nghieân cöùu vaø nhaân toá keát
caáu cuûa toång theå.
Thoáng keâ duøng phöông phaùp heä thoáng chæ soá ñeå
phaân tích vai troø vaø aûnh höôûng cuûa caùc nhaân toá ñoái
vôùi söï bieán ñoâng cuûa chæ tieâu bình quaân.

51
 V. VAÂÏN DUÏNG PHÖÔNG PHAÙP
HEÄ THOÁNG CHÆ SOÁ .

Neáu kyù hieäu :

x1 vaø x0 : löôïng bieán cuûa tieâu thöùc kyø b/ caùo ,goác
x1 vaø x 0 : soá bình quaân kyø baùo caùo, goác
f1 vaø f0 : soá ñôn vò toång theåø kyø baùo caùo vaø kyø goác.

52
 V. VAÂÏN DUÏNG PHÖÔNG PHAÙP
HEÄ THOÁNG CHÆ SOÁ .

x f 1 1 x f
1 1 x f
0 1

x1
=
f 1
=
f 1

f 1

x0 x f 0 0 x f
0 1 x f
0 0

f 0 f 1 f 0

(1) (2) (3)

53
 V. VAÂÏN DUÏNG PHÖÔNG PHAÙP
HEÄ THOÁNG CHÆ SOÁ .
(1) : chæ soá caáu thaønh khaû bieán : neâu leân bieán ñoäng
cuûa chæ tieâu bình quaân giöõa hai kyø ngheân cöùu
(2) : chæ soá caáu thaønh coá ñònh : neâu leân bieán ñoäng
cuûachæ tieâu bình quaân do aûnh höôûng bieán ñoäng
rieângcuûa trò soá tieâu thöùc nghieân cöùu.
(3): chæ soá aûnh höôûng keát caáu : neâu leân bieán ñoäng
cuûa chæ tieâu bình quaân do aûnh höôûng bieán ñoäng
rieâng cuûa keát caáu toång theå.

54
 V. VAÂÏN DUÏNG PHÖÔNG PHAÙP
HEÄ THOÁNG CHÆ SOÁ .
Caùc löôïng taêng (giaûm) tuyeät ñoái

x f - x f
1 1 0 0
=
  x1f1
 -
 x f  +   x f -  x f
0 1 0 1 0 0


f f
1 0
 f
 1    f f
f1
 
1 0



55
Baøi 49 Coù taøi lieäu döôùi ñaây veà giaù thaønh saûn
phaåm vaø khoái löôïng saûn phaåm SX cuûa moät doanh
nghieäp nhö sau:
Khoái löôïng saûn phaåm ( Giaù thaønh ñôn vò SP
Phaân kg) (1000ñ)
Xöôûng
Kyø goác Kyø baùo caùo Kyø goác Kyø baùo caùo
A 400.000 250.000 10 12
B 200.000 400.000 8 10

Coäng 600.000 650.000 ---- -----

Haõy phaân tích söï bieán ñoäng cuûa chæ tieâu giaùthaønh
bình quaân do aûnh höôûng cuûa giaù thaønh ñôn vò saûn
phaåm cuûa töøng phaân xöôûng vaø keát caáu khoái löôïng
saûn phaåm . 56
 V. VAÂÏN DUÏNG PHÖÔNG PHAÙP
HEÄ THOÁNG CHÆ SOÁ .

2. Phaân tích bieán ñoäng cuûa toång löôïng bieán tieâu thöùc
coù söû duïng chæ tieâu bình quaân

Ta coù theå duøng heä thoáng chæ soá ñeå phaân tích aûnh
höôûngcuûa caùc nhaân toá ñeán söï bieán ñoäng cuûa toång
löôïng bieán

57
 V. VAÂÏN DUÏNG PHÖÔNG PHAÙP
HEÄ THOÁNG CHÆ SOÁ .

Neáu kyù hieäu :

x1 , x 0 : soá bình quaân kyø baùo caùo vaø kyø goác

f1 , f0 : soá ñôn vò toång theå kyø b/caùo vaø kyø goác

M1, M0 : toång caùc löôïng bieán kyø baùo caùo vaø kyø goác

58
 V. VAÂÏN DUÏNG PHÖÔNG PHAÙP
HEÄ THOÁNG CHÆ SOÁ .

M 1
=
x1

f1
M 0 x0 f0

Soá tuyeät ñoái :

 M -  M = (x
1 0 1 )
− x 0 f1 + (f1 - f0 ) x 0
59
VD : Coù soá lieäu sau ñaây veà tình hình saûn xuaát cuûa
moät doanh nghieäp trong thaùng baùo caùo nhö sau :

1. Saûn löôïng (Q) KH : 20.000 taán

TH : 18.525 taán
2. Soá CN B quaân (T) KH : 1.000 ngöôøi
TH : 950 ngöôøi
Yeâu caàu :. Phaân tích aûnh höôûng cuûa nhaân toá möùc
naêng suaát lao ñoäng bình quaân vaø soá löôïng coâng
nhaân ñeán söï taêng giaûm saûn löôïng thöïc teá so keá
hoaïch.
60
VD : Coù soá lieäu sau ñaây veà tình hình lao ñoäng vaø
tieàn löông CN cuûa moät DN trong kyø nhö sau :

1. Toång möùc tieàn löông (F) KH : 300 tr.ñ

TH : 346,5 tr.ñ
2. Soá CN bình quaân (T) KH : 100 ngöôøi
TH : 105 ngöôøi
Yeâu caàu :. Phaân tích tình hình thöïc hieän KH cuûa
chæ tieâu Toång möùc tieàn löông do aûnh höôûng cuûa nhaân
toá tieàn löông bình quaân 1 CN vaø soá coâng nhaân

61
 V. VAÂÏN DUÏNG PHÖÔNG PHAÙP
HEÄ THOÁNG CHÆ SOÁ .

Trong thöïc teá,tieâu thöùc keát quaû coù theå phuï thuoäc vaøo
3,4,.. Hay nhieàu nhaân toá hôn nöõa.Do vaäy heä thoáng chæ soá
coù theå goàm moät chæ soá toaøn boä vaø 3,4,..chæ soá nhaân toá.

62
 Ví duï ,moät heä thoáng chæ soá goàm 5 chæ soá nhaân
toá laø a,b,c,d,e.Ta laäp thaønh heä thoáng chæ soá sau:

M1 a1 b1 c1 d1 e1
Soá töông ñoái : = * * * *
M 0 a 0 b0 c0 d 0 e0
Soá tuyeät ñoái :

M1 - M 0 = (a1 - a 0 )b1c1d1e1 + a 0 (b1 - b 0 )c1d1e1

+ a 0 b 0 (c1 - c 0 )d1e1 + a 0 b 0c0 (d1 - d 0 )e1
+ a 0 b 0c 0d 0 (e1 - e0 )
63