Sanskrit Prosody (Anandajoti)

Sanskrit Prosody
Table of Contents
Chandaþèàstra.....3
Prathamo 'dhyàyaþ.....5
Dvitãyo 'dhyàyaþ.....5
TÔtãyo 'dhyàyaþ.....6
Caturtho 'dhyàyaþ.....7
Paÿcamo 'dhyàyaþ.....12
úaùño 'dhyàyaþ.....17
Saptamo 'dhyàyaþ.....21
Aùñamo 'dhyàyaþ.....25
VÔttaratnàkara.....29
Prathamo 'dhyàyaþ [saüjÿàbhidhàna].....33
Dvitãyo 'dhyàyaþ [màtràvÔtta].....37
TÔtãyo 'dhyàyaþ [samavÔtta].....45
Caturtho 'dhyàyaþ [ardhasamavÔtta].....66
Paÿcamo 'dhyàyaþ [viùamavÔtta].....68
úaùñho 'dhyàyaþ [prasthàràdi].....73
ørutabodha.....77
Index of the Metres.....89

The Sanskrit Text of Buddha-carita.....93
Introduction to the Text.....95
Description of the Metres.....96
Book I [Bhagavatprasåtiþ].....103
Book II [Antaþpuravihàro].....112
Book III [Saüvegotpattiþ].....118
Book IV [Strãvighàtano].....125
Book V [Abhiniùkramaõo].....136
Book VI [Chaüdakanivartanaü].....145
Book VII [Tapovanapraveèo].....152
Book VIII [Aütaþpuravilàpo].....158
Book IX [Kumàrànveùaõo].....167
Book X [øreõyàbhigamano].....176
Book XI [Kàmavigarhaõo].....181
Book XII [Aràóadarèano].....189
Book XIII [Màravijayo].....202
Book XIV.....210
2
ørã Piïgala's
Chandaþèàstra
edited by
Paõóit Kedàranàth of Jaypur

Chandaþèàstra
Preface to this Edition
This edition of Chandaþèàstram is essentially a transliteration of the såtras that are

found in the Kàvyamàlà Series, Vol 91 (Bombay, 1938), where the full title is given as:
The Chhandas øàstra

by ørã Piïgalanàga.
With the Commentary MÔitasaÿjãvanã,
by ørã Halàyudha Bhañña.
With the Chhandonirukti by
Samãkùàchakravartã ørã Madhusådana Vidyàvàchaspati.
Edited by Paõóit Kedàranàth of Jaipur.
Third Edition.
Revised with notes by
Vidyàlaïkàr Anant Yajneèvar øàstrã Dhupkar.
The original work, as can be seen from the title, included the authorative commentary
by ørã Halàyudha, and what amounts to two sub-commentaries. At the moment the
momumental commentaries have not been prepared, and in their place I have simply
added the metrical markings, and one or two notes, when there are difficulties that
need explaining.
As with ørã Kedàrabhañña's VÔttaratnàkara, the immediate purpose in preparing this

work has been to have a text to accompany the Pàëi prosody Vuttodaya, which is
currently in preparation, and so the amount of time I can dedicate to this work has
been unfortunately limited. Even so it has thrown much light on some of the more
intractable problems associated with the Pàëi work, and a study of the text is
recommended for anyone interested in Indian prosody.
ânandajoti Bhikkhu
January 2004
4
Chandaþèàstra
Prathamo 'dhyàyaþ
[Paribhàùà]
[ÜÜÜ]
dhã-èrã-strã m // 1:1 //
[ÛÜÜ]
varà sà y // 1:2 //
[ÜÛÜ]
kà guhà r // 1:3 //
[ÛÛÜ]
vasudhà s // 1:4 //
[ÜÜÛ]
sà te kva t // 1:5 //
[ÛÜÛ]
kadà sa j // 1:6 //
[ÜÛÛ]
kiü vada bh // 1:7 //
[ÛÛÛ]
na hasa n // 1:8 //
gÔ l // 1:9 //
gante // 1:10 //
dhràdi-paraþ // 1:11 //
he // 1:12 //
lau saþ // 1:13 //
glau // 1:14 //
aùñau vasava iti // 1:15 //
Dvitãyo 'dhyàyaþ
[Devatà]
chandaþ // 2:1 //
gàyatrã // 2:2 //
daivyekam // 2:3 //
àsurã paÿcadaèa // 2:4 //
pràjàpatyàùñau // 2:5 //
yajuùàü ùad // 2:6 //
sàmnàü dviþ // 2:7 //
Ôcàü triþ // 2:8 //
dvau dvau sàmnàü vardheta // 2:9 //
trãüstrãnÔcàm // 2:10 //
caturaè-caturaþ pràjàpatyàyàþ // 2:11 //
ekaikaü èeùe // 2:12 //
jahyàdàsurã // 2:13 //
5
Chandaþèàstra
tàny-uùõig-anuùñub-bÔhatã-païkti-triùñub-jagatyaþ // 2:14 //
tisrastisraþ sanàmnya ekaikà bràhmyaþ // 2:15 //
pràgyajuùàmàrùya iti // 2:16 //
TÔtãyo 'dhyàyaþ
[Vaidikacchandas]
pàdaþ // 3:1 //
iyàdi-purõaþ // 3:2 //
gàyatryà vasavaþ // 3:3 //
jagatyà àdityàþ // 3:4 //
viràjo dièaþ // 3:5 //
triùñubho rudràþ // 3:6 //
eka-dvi-tri-catuù-pàd-utkapàdam // 3:7 //
àdyaü catuù-pàd-Ôtubhiþ // 3:8 //
kvacin-tri-pàd-Ôùibhiþ // 3:9 //
sà pàdanicÔt // 3:10 //
sañka-saptakayor-madhye 'ùñàv-atipàdanicÔt // 3:11 //
dvau navakau ùañ-kaè-ca nàgã // 3:12 // [Nàgã]
viparãtà vàràhã // 3:13 // [Vàràhã]
ùañ-kasaptakàùñakair-vardhamànà // 3:14 // [Vardhamànà]
viparãtà pratiùñhà // 3:15 // [Pratiùñhà]
tÔtãyaü dvipàc-càgata-gàyatràbhyàm // 3:16 // [Dvipàd Viràó]
tripàn-traiùñubhaiþ // 3:17 // [Tripàd Viràó]
uùõig-gàyatrau jàgataè-ca // 3:18 // [Uùõiþ]

kakum-madhye ced-antyaþ // 3:19 // [Kakubh]
pura-uùõik-puraþ // 3:20 // [Pura-uùõiþ]
paroùõik-paraþ // 3:21 // [Paroùõiþ]
catuùpàd-Ôùibhãþ // 3:22 //
anuùñubh-gàyatraiþ // 3:23 // [Anuùñubh]

tripàt-kvacij-jàgatàbhyàü ca // 3:24 // [Tripàdanuùñubh]
madhye 'nte ca // 3:25 //
bÔhatã jàgatas-trayaè-ca gàyatràþ // 3:26 // [BÔhatã]

pathyà purvaè-cet-tÔtãyaþ // 3:27 // [BÔhatã Pathyà]
nyaïkusàriõã dvãtãyah // 3:28 // [Nyaïkusàriõã]
skandhogrãvã krauùñukeþ // 3:29 // [Skandhogrãvã]
urobÔhatã yàskasya // 3:30 // [UrobÔhatã]
upariùñàñbÔhatyante // 3:31 // [UpariùñàñbÔhatã]
purastàñbÔhatã puraþ // 3:32 // [PurastàñbÔhatã]
kvacin-navakàè-catvàraþ // 3:33 //
vairàjau gàyatrau ca // 3:34 //
tribhir-jàgatair-mahàbÔhatã // 3:35 // [MahàbÔhatã]
6
Chandaþèàstra
satobÔhatã tàõóinaþ // 3:36 // [SatobÔhatã]

païktir-jàgatau gàyatrau ca // 3:37 // [Païkti]
purvau ced-ayujau sataþ païktiþ // 3:38 // [Sataþ Païkti]
viparãtau ca // 3:39 //
prastàrapaïktiþ purataþ // 3:40 // [Prastàrapaïkti]
àstàrapaïktiþ parataþ // 3:41 // [âstàrapaïkti]
viùõàrapaïktir-antaþ // 3:42 // [Viùõàrapaïkti]
saüstàrapaïktir-bahiþ // 3:43 // [Saüstàrapaïkti]
akùarapaïktiþ paÿcakàè-catvàraþ // 3:44 // [Akùarapaïkti]
dvàvatyalpaèaþ // 3:45 //
padapaïktiþ paÿca // 3:46 // [Padapaïkti]
catuù-kaùañkau trayaè-ca // 3:47 //
pathyà paÿcabhir-gàyatraiþ // 3:48 // [Païkti Pathyà]
jagatã ùaóbhiþ // 3:49 // [Païkti Jagatã]
ekena triùñubjyotiùmatã // 3:50 // [Triùñupjyotiùmatã]

tathà jagatã // 3:51 // [Jyotiùmatã]
purastàjjyotiþ prathamena // 3:52 // [Purastàjjyotis]
madhyejyotir-madhyamena // 3:53 // [Madhyejyotis]
upariùñàjyotir-antyena // 3:54 // [Upariùñàjyotis]
ekasmin-paÿcake chandaþ èaïkumatã // 3:55 // [øaïkumatã]

ùañke kakudmatã // 3:56 // [Kakudmatã]
tripàdaõiùñha-madhyà pipãlikamadhyà // 3:57 // [Pipãlikamadhyà]
viparãtà yavamadhyà // 3:58 // [Yavamadhyà]
ånàdhikenaikena nicÔdbhurijau // 3:59 // [NicÔt]
dvàbhyàü viràó-svaràjau // 3:60 // [Viràó-svaràó]
àditaþ saüdigdhe // 3:61 //

devatàditaè-ca // 3:62 //
agniþ savità somo bÔhaspatir-mitrà-varuõàvindro vièvedevà devatàþ // 3:63 //
svaràþ ùaó-jarùabhagàndhàra-madhyam-apacamadhaivataniùàdàþ // 3:64 //
sita-sàraïgapi-èaïga-kÔùõa-nãla-lohita-gaurà varõàþ // 3:65 //
àgniveùya-kàùyapa-gautamàïgirasa-bhàrgava-kauèika-vàsiùñhàni gotràõã // 3:66 //
Caturtho 'dhyàyaþ
catuþ-èatam-utkÔtiþ // 4:1 // [UtkÔti]
caturaè-caturas-tyajed-utkÔteþ // 4:2 //
tànyabhisaüvyàprebhyaþ kÔtiþ // 4:3 // [AbhikÔti]
prakÔtyà copasarga-varjitaþ // 4:4 // [PrakÔti]
dhÔtyaùñi-èakvarã-jagatyaþ // 4:5 // [DhÔtã Aùñi øakvarã Jagatã]
pÔthak-pÔthak-purvata etànyevaiùàm // 4:6 //
dvitãyaü dvitãyam-atitaþ // 4:7 //
7
Chandaþèàstra
[Laukikacchandas]
atha laukikam // 4:8 //

àtraiùñubhàc-ca yadàrùam // 4:9 //
pàdaè-catur-bhàgaþ // 4:10 //
yathà-vÔtta-samàptir-và // 4:11 //
laþ samudrà gaõaþ // 4:12 //
gau g-anta-madhyàdir-nlaè-ca // 4:13 //
[âryà]
svarà ardha càryàrdham // 4:14 //

atràyuï na j // 4:15 //
ùaùño j // 4:16 //
nlau và // 4:17 //
nlau cet-padaü dvitãyàdi // 4:18 //
saptamaþ prathamàdi // 4:19 //
antye paÿcamaþ // 4:20 //
ùaùñaè-ca l // 4:21 //
triùu gaõeùu pàdaþ pathyàdhye ca // 4:22 // [âryà Pathyà]
[ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ, Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð é
ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ, Ð Ú Ð ÈÈ Ð Û Ð ÈÈ Ð é]
vipulànyà1 // 4:23 // [âryà Vipulà]

[ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð é
ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Û Ð ÈÈ Ð é]
capalà dvitãya-caturthau gmadhye jau // 4:24 // [ârya Capalà]

[ÈÜ Ð ÛÜÛ Ð ÜÜ Ð ÛÜÛ Ð ÜÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð é
ÈÜ Ð ÛÜÛ Ð ÜÜ Ð ÛÜÛ Ð ÜÈ Ð Û Ð ÈÈ Ð é]
purve mukha-purvà // 4:25 // [âryà Mukhacapalà]

[È Ü Ð ÛÜÛ Ð Ü Ü Ð ÛÜÛ Ð Ü È Ð Ú Ð ÈÈ Ð é
jaghana-purvetaratra // 4:26 // [ârya Jaghanacapalà]

[ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈÐ Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð é
ÈÜ Ð ÛÜÛ Ð Ü Ü Ð ÛÜÛ Ð Ü È Ð Û Ð ÈÈ Ð é]
ubhayor-mahàcapalà // 4:27 // [âryà Mahàcapalà]

[ÈÜ Ð ÛÜÛ Ð Ü Ü Ð ÛÜÛ Ð ÜÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð é
ÈÜ Ð ÛÜÛ Ð Ü Ü Ð ÛÜÛ Ð ÜÈ Ð Û Ð ÈÈ Ð é]
1
The vipulà has the word break not at the end of the 3rd bar, but later (or not at all).
8
Chandaþèàstra
[Gãti]
àdhyardha-samà gãtiþ // 4:28 //

[ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð é
ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð é]
[Upagãti]
antyenopagãtiþ // 4:29 //
[ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Û Ð ÈÈ Ð é
[Udgãti]
utkrameõodgãtiþ // 4:30 //
[ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Û Ð ÈÈ Ð é
ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð é]
[âryàgãti]
ardhe vasugaõa àryàgãtiþ // 4:31 //

[ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Èé
ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Ú Ð ÈÈ Ð Èé]
[Vaitàlãyaü]
[Vaitàlãya]
vaitàlãyaü dviþsvarà ayuk-pàde yug-vasavo 'nte rlgaþ // 4:32 //

[ÈÈÈÐÜÛÜÛÜ
ÈÈÈÈÐÜÛÜÛÜ (x2)]
[Aupacchandasaka]
gaupacchandasakam // 4:33 //
[ÈÈÈÐÜÛÜÛÜÜ
ÈÈÈÈÐÜÛÜÛÜÜ (x2)]
[âpàtalikà]
àpàtalikà bhgau g // 4:34 //

[ÈÈÈÐÜÛÛÜÜ
ÈÈÈÈÐÜÛÛÜÜ (x2)]
èeùe pareõa yuï na sàkam // 4:35 //

ùaó càmièrà yuji // 4:36 //
9
Chandaþèàstra
[PràcyavÔtti]
paÿcamena purvaþ sàkaü pràcyavÔttiþ // 4:37 //

[ÈÈÈÐÜÛÜÛÜ
ÜÛÜÛÈÐÜÛÜÛÜ (x2)]
[UdãcyavÔtti]
ayuk-tÔtãyenodãcyavÔttiþ // 4:38 //
[ÛÜÛÈÐÜÛÜÛÜ
ÈÈÈÈÐÜÛÜÛÜ (x2)]
[PravÔttaka]
àbhyàü yugapat-pravÔttakam // 4:39 //

[ÛÜÛÈÐÜÛÜÛÜ
ÜÛÜÛÈÐÜÛÜÛÜ (x2)]
[Càruhàsinã]
ayuk-càruhàsinã // 4:40 //
[ÛÜÛÈÐÜÛÜÛÜ (x4)]
[Aparàntikà]
yug-aparàntikà1 // 4:41 //
[ÜÛÜÛÈÐÜÛÜÛÜ (x4)]
[Màtràsamakaü]
[Màtràsamaka]
gantà dvir-vasavo màtràsamakaü l navamaþ // 4:42 //

[ÈÈÐÈÈÐÛØÅÐÈÜ (x 4)]
[Vànavàsikà]
dvàdaèaè-ca vànavàsikà // 4:43 //

[ÈÈÐÈÈÐÛÈÛÐÈÜ (x 4)]
[Vièloka]
vièlokaþ paÿcamàùñamau // 4:44 //

[ÈÈÐÛÈÛÐÈÈÐÈÜ (x 4)]
1
ørã Halàyudha's example does not seem to fit the rule here, the example has the following
scheme: ÛÛÛÜÛÈÐÜÛÜÛÜ.
10
Chandaþèàstra
[Citrà]
citrà navamaè-ca // 4:45 //

[ÈÈÐÛÈÛÐÛØÅÐÈÜ (x 4)]
[Upacitrà]
parayut-kenopacitrà // 4:46 //
[ÈÈÐÈÈÐÜÛÛÐÜÜ (x 4)]
[Pàdàkulaka]1
ebhiþ pàdàkulakam // 4:47 //
[Gãtyàryà]
[Gãtyàryà]
gãtyàryà laþ // 4:48 //

[ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛ (x 4)]
[øikhà]
èikhà viparyastàrdhà // 4:49 //
[Jyoti]
laþ purvaè-cej-jyotiþ // 4:50 //

[ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛ
ÜÜÐÜÜÐÜÜÐÜÜÐÐÜÜÐÜÜÐÜÜÐÜÜ]
[Saumyà]
gaè-cet-saumyà // 4:51 //
[ÜÜÐÜÜÐÜÜÐÜÜÐÐÜÜÐÜÜÐÜÜÐÜÜ
ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛ]
[Cålikà]
cålikaikonatriüèad-ekatriüèad-ante g // 4:52 //
[ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛ
ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÜ x 2]
sà g yena na samà làü gla iti // 4:53 //
1
This metre is made up of a mixture of the 5 previous metres.
11
Chandaþèàstra
Paÿcamo 'dhyàyaþ
vÔttam // 5:1 //
samam-ardhasamaü viùamaü ca // 5:2 //
samaü tàvat-kÔtvaþ kÔtam-ardhasamam // 5:3 //
viùamaü ca // 5:4 //
ràèyunam // 5:5 //
[Samànã]
gliti samànã [ÜÛÜÛÜÛÜÛ] // 5:6 //
[Pramàõã]
lgiti pramàõã [ÛÜÛÜÛÜÛÜ] // 5:7 //
[Vitàna]
vitànam-anyat1 // 5:8 //
[Vaktraü]
[Vaktra]
pàdasyànuùñub-vaktram // 5:9 //
na prathamàtsnau // 5:10 //
dvitãya-caturthayo raè-ca // 5:11 //
vànyat // 5:12 //
ya caturthàt // 5:13 //
[ÅÅÅÅÐÛÜÜé (x4)]
pathyà yujo j // 5:14 // [Pathyàvaktra]

[ÅÅÅÅÐÛÜÜéÐÐÅÅÅÅÐÛÜÛé (x2)]
viparãtaikãyam // 5:15 // [Viparãtavaktra]

[ÅÅÅÅÐÛÜÛéÐÐÅÅÅÅÐÛÜÜé (x2)]
capalàyujo n // 5:16 // [Capalàvaktra]

[ÅÅÅÅÐÛÛÛéÐÐÅÅÅÅÐÛÜÜé (x2)]
1
The rule is very vague here. ørã Halàyudha illustrates the metre with verses having the
following schemes:
ÜÜÛÛÜÜÛÛ x 4;
ÛÛÜÜÛÛÜÜÐÛÛÜÜÛÛÜÜ x 2;
ÜÜÛÜÛÜÛÜ x 4;
& ÜÛÛÜÛÛÜÜ x 4.
VÔttaratnàkara's scheme is ÛÜÛÜÜÛÜÜ x 4.
12
Chandaþèàstra
vipulà yug-laþ-saptamaþ // 5:17 //

sarvataþ saitavasya // 5:18 //
bhrau ntau ca // 5:19 // [Vaktra Bhavipulà, Ravipulà, Navipulà, Tavipulà]
[Bhavipulà (Piïgala): ÅÅÅÅÐÜÛÛéÐÐÅÅÅÅÐÛÜÛé (x2)

or: (Saitava): ÅÅÅÅÐÜÛÛé (x4)
Ravipulà (Piïgala): ÅÅÅÅÐÜÛÜéÐÐÅÅÅÅÐÛÜÛé (x2)
or: (Saitava): ÅÅÅÅÐÜÛÜé (x4)
Navipulà (Piïgala): ÅÅÅÅÐÛÛÛéÐÐÅÅÅÅÐÛÜÛé (x2)
or: (Saitava): ÅÅÅÅÐÛÛÛé (x4)
Tavipulà (Piïgala): ÅÅÅÅÐÜÜÛéÐÐÅÅÅÅÐÛÜÛé (x2)
or: (Saitava): ÅÅÅÅÐÜÜÛé (x4)]
[ViùamavÔtta]
[Padacaturårdhva]
pratipàdaü catur-vÔddhyà padacaturårdhvam // 5:20 //

[Padacaturårdhva = 8 akùara, 12 akùara, 16 akùara, 20 akùara]
[âpãóa]
gàvanta àpãóaþ1 // 5:21 //

[ÛÛÛÛÛÛÜÜ,
ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ,
ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ,
ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ]
[Pratyàpãóa]
gàvàdau cet-pratyàpãóaþ // 5:22 //

[ÜÜÛÛÛÛÛÛ,
ÜÜÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛ,
ÜÜÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛ,
ÜÜÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛ]
[Pratyàpãóa]
pratyàpãóo gàvàdau ca // 5:23 //

[ÜÜÛÛÛÛÜÜ,
ÜÜÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ,
ÜÜÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ,
ÜÜÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ]
1
This metre and the two that follow are specific varieties of Padacaturàrdhva.
13
Chandaþèàstra
[Maÿjarã, Lavalã, AmÔtadhàrà]
prathamasya viparyàse maÿjarã-lavaly-amÔtadhàràþ // 5:24 //

[Maÿjarã = 12 akùara, 8 akùara, 16 akùara, 20 akùara
Lavalã = 16 akùara, 12 akùara, 8 akùara, 20 akùara
AmÔtadhàÔà = 20 akùara, 12 akùara, 16 akùara, 8 akùara]
[Udgatà]
udgatàm-ekataþ sjau slau, nsau jgau, bhnau jlau g, sjau sjau g // 5:25 //
[ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛ,
ÛÛÛÛÛÜÛÜÛÜ,
ÜÛÛÛÛÛÛÜÛÛÜ,
ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ]
[Saurabhaka]
tÔtãyasya saurabhakaü rnau bhgau // 5:26 //

[ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛ,
ÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜ,
[Lalita]
lalitaü nau sau // 5:27 //

[ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÜ,
ÛÛÛÛÛÛÛÛÜÛÛÜ,
[Upasthitapracupita]
upasthitapracupitaü pÔthag-àdhyaü msau jbhau gau, snau jrau g, nau s, nau n jyau //
5:28 //
[ÜÜÜÛÛÜÛÜÛÜÛÛÜÜ,
ÛÛÜÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ,
ÛÛÛÛÛÛÛÛÜ,
ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÛÛÜÜ]
[Vardhamàna]
vardhamànaü nau snau nsau // 5:29 //

ÛÛÛÛÛÛÛÛÜÛÛÛÛÛÛÛÛÜ,
14
Chandaþèàstra
[øuddhaviràóÔùabha]
èuddhaviràóÔùabhaü tajràþ // 5:30 //

ÜÜÛÛÜÛÜÛÜ,
[ArdhasamavÔtta]
ardhe // 5:31 //
[Upacitraka]
upacitrakaü sau slau g, bhau bhgau g // 5:321 //

[ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜÐÐÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÜ]
[Drutamadhyà]
drutamadhyà bhau bhgau g, jgau jyau // 5:33 //

[ÜÛÛÜÛÛÐÜÛÛÜÜÐÐÛÜÛÜÛÐÜÛÛÜÜ]
[Vegavatã]
vegavatã sau sgau, bhau bgau g // 5:34 //

[ÛÛÜÛÛÐÜÛÛÜÜÐÐÜÛÛÜÛÛÐÜÛÛÜÜ]
[Bhadraviràj]
bhadraviràó tjau rgau, msau jgau g // 5:35 //

[ÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ]
[Ketumatã]
ketumatã sjau sgau, bhrau ngau g // 5:36 //

[ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÜÐÐÜÛÛÜÛÜÛÛÛÜÜ]
[âkhyànakã]
àkhyànakã tau jgau g, jtau jgau g // 5:37 //

[ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ]
1
From here on the names are only identified when there may be some confusion, otherwise
when the rule is followed by metrical markings the name is as the first word in the rule.
15
Chandaþèàstra
[Viparãtàkhyànakã]
viparãtàkhyànakã jtau jgau g, tau jgau g // 5:38 //

[ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ]
[Hariõaplutà]
hariõaplutà sau slau g, nbhau bhrau // 5:39 //

[ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜÐÐÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜ]
[Aparavaktra]
aparavaktraü nau rlau g, njau jrau // 5:40 //

[ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜ]
[Puùpitagrà]
puùpitagrà nau ryau, njau jrau g // 5:41 //

[ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ]
[Yavamatã]
yavamatã rjau rjau, jrau jrau g // 5:42 //

[ÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÐÐÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÜ]
[øikhà]
èikhaikonatriüdaèadektriüdaèadante g // 5:43 //
[ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ
ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ x 2]
[Khaÿjà]
khaÿjà mahatyayujãti // 5:44 //

[ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ
ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ x 2]
16
Chandaþèàstra
úaùño 'dhyàyaþ
yatir-vac-chedaþ // 6:1 //
[Gàyatrã]
[Tanumadhyà]
tanumadhyà tyau [ÜÜÛÛÜÜ] // 6:2 //
[Uùõiþ]
[Kumàralalità]
kumàralalità jsau g [ÛÜÛÛÛÜÜ] // 6:3 //
[Anuùñubh]
[Màõavakàkrãóitaka]
màõavakàkrãóitakaü bhtau lgau [ÜÛÛÜÜÛÛÜ] // 6:4 //
[Citrapadà]
citrapadà bhau gau [ÜÛÛÜÛÛÜÜ] // 6:5 //
[Vidyunmàlà]
vidyunmàlà mau gau [ÜÜÜÜÜÜÜÜ] // 6:6 //
[Haüsaruta]
[haüsarutaü mnau gau]1 [ÜÜÜÛÛÛÜÜ] // 6:7 //
[BÔhatã]
[BhujagaèièusÔtà]
bhujagaèièusÔtà nau m [ÛÛÛÛÛÛÜÜÜ] // 6:7 //
[Halamukhã]
halamukhã-rnau s [ÜÛÜÛÛÛÛÛÜ] // 6:8 //
1
In square brackets in the original. As the number of the såtra is not sequential it's not clear
why it has been added in here, or by whom.
17
Chandaþèàstra
[Païkti]
[øuddhaviràj]
èuddhaviràó msau jgau [ÜÜÜÛÛÜÛÜÛÜ] // 6:9 //
[Paõava]
paõavo mnau ygau [ÜÜÜÛÛÛÜÜÛÜ] // 6:10 //
[Rukmavatã]
rukmavatã bhmau sgau [ÜÛÛÜÜÜÛÛÜÜ] // 6:11 //
[Mayårasàriõã]
mayårasàriõã rjau rgau [ÜÛÜÛÜÛÜÛÜÜ] // 6:12 //
[Mattà]
mattà mbhau sgau [ÜÜÜÜÛÛÛÛÜÜ] // 6:13 //
[Upasthità]
upasthità tjau jgau [ÜÜÛÛÜÛÛÜÛÜ] // 6:14 //
[Triùñubh]
[Indravajrà]
indravajrà tau jgau g [ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ] // 6:15 //
[Upendravajrà]
upendravajrà jtau jgau g [ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ] // 6:16 //
[Upajàti]
àdyantàvupajàtayaþ1 // 6:17 //
[Dodhaka]
dodhakaü bhau bhgau g [ÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÜ] // 6:18 //
1
It appears in the literature that a much wider interpretation was given to the rule than is
given here (which resticts the mixing of lines to Indravajrà and Upendravajrà), so that even
lines having either more or less than 11 syllables were allowed to be mixed into the verse,
and still the name Upajàti would prevail.
18
Chandaþèàstra
[øàlini]
èàlini mtau tgau g; samudra-Ôùayaþ [ÜÜÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ] // 6:19 //
[Vàtormã]
vàtormã mbhau tgau g ca [ÜÜÜÜÛÛÜÜÛÜÜ] // 6:20 //
[Bhramaravilasita]
bhramaravilasitaü mbhau nlau g [ÜÜÜÜÛÛÛÛÛÛÜ] // 6:21 //
[Rathoddhatà]
rathoddhatà rnau rlau g [ÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ] // 6:22 //
[Svàgatà]
svàgatà rnau bhgau g [ÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜÜ] // 6:23 //
[VÔntà]
vÔntà nau sgau g [ÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜÜ] // 6:24 //
[øyenã]
èyenã rjau rlau g [ÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜ] // 6:25 //
[Vilàsinã]
vilàsinã jrau jgau g [ÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÜ] // 6:26 //
[Jagatã]
[Jagatã ]
jagatã // 6:27 //
[Vaüèasthà]
vaüèasthà jtau jrau [ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÛÜ] // 6:28 //
[Indravaüèà]
indravaüèà tau jrau [ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÛÜ] // 6:29 //
19
Chandaþèàstra
[Drutavilambita]
drutavilambitaü nbhau bhrau [ÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜ] // 6:30 //
[Toñaka]
toñakaü saþ [ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜ] // 6:31 //
[Puña]
puño nau myau; vasu-samudràþ [ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜ] // 6:32 //
[Jaloddhatagati]
jaloddhatagatir-jsau jsau; rasartavaþ // 6:33 // [ÛÜÛÛÛÜ,ÛÜÛÛÛÜ]
[Tata]
tataü nau mrau [ÛÛÛÛÛÛÜÜÜÜÛÜ] // 6:34 //
[Kusumavicitrà]
kusumavicitrà nyau nyau [ÛÛÛÛÜÜÛÛÛÛÜÜ] // 6:35 //
[Caÿcalàkùikà]
caÿcalàkùikà nau rau [ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÜÛÜ] // 6:36 //
[Bhujaïgaprayàta]
bhujaïgaprayàtaü yaþ [ÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜ] // 6:37 //
[Sragviõã]
sragviõã raþ [ÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜ] // 6:38 //
[Pramitàkùarà]
pramitàkùarà sjau sau [ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜ] // 6:39 //
[Kàntotpãóà]
kàntotpãóà bhmau smau [ÜÛÛÜÜÜÛÛÜÜÜÜ] // 6:40 //
[Vaièvadevã]
vaièvadevã mau, yàv-indriya-Ôùayaþ [ÜÜÜÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ] // 6:41 //
20
Chandaþèàstra
[Vàhinã]
vàhinã tyau myàv-Ôùikàmaèaràþ [ÜÜÛÛÜÜÜÜÜÛÜÜ] // 6:42 //
[Navamàlinã]
navamàlinã njau bhyàv-iti [ÛÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜÜ] // 6:43 //
Saptamo 'dhyàyaþ
[Atijagatã]
[Prahàrùiõã]
prahàrùiõã mnau jrau g; trika-daèakau [ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ] // 7:1 //
[Rucirà]
rucirà jbhau sjau g; catur-navakau [ÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ] // 7:2 //
[Mattamayåra]
mattamayåraü mtau ysau g; samudra-navakau // 7:3 //

[ÜÜÜÜ,ÜÛÛÜÜÛÛÜÜ]
[Gaurã]
gaurã nau nsau g [ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ] // 7:4 //
[øakvarã]
[Asaübàdhà]
asaübàdhà mtau nsau gàv-indriya-navakau [ÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜÜÜ] // 7:5 //
[Aparàjità]
aparàjità nau rsau lgau; svara-Ôùayaþ [ÛÛÛÛÛÛÜ,ÛÜÛÛÜÛÜ] // 7:6 //
[Prahaõakalità]
prahaõakalità nau bhnau lgau ca [ÛÛÛÛÛÛÜÛÛÛÛÛÛÜ] // 7:7 //
[Vasantatilakà]
vasantatilakà tbhau jau gau [ÜÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜÛÜÜ] // 7:8 //
21
Chandaþèàstra
[Siühonnatà]
siühonnatà kàèyapasya // 7:9 //
[Uddharùiõã]
uddharùiõã saitavasya // 7:10 //
[Atièakvarã]
[Candràvartà]
candràvartà nau nau s [ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ] // 7:11 //
[Màlartunavakau]
màlartunavakau cet [ÛÛÛÛÛÛ,ÛÛÛÛÛÛÛÛÜ] // 7:12 //
[Maõiguõanikar]
maõiguõanikaro; vasvÔùayaþ [ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ] // 7:13 //
[Màlinã]
màlinã nau myau y [ÛÛÛÛÛÛÜÜÜÛÜÜÛÜÜ] // 7:14 //
[Aùñi]
[»ùabhajavilasita]
Ôùabhajavilasitaü bhrau nau ngau; svara-navakau // 7:15 //

[ÜÛÛÜÛÜÛ,ÛÛÛÛÛÛÛÛÜ]
[Atyaùñi]
[Hariõã]
hariõã nsau mrau slau g-Ôtu-samudra-Ôùayaþ // 7:16 //
[ÛÛÛÛÛÜ,ÜÜÜÜ, ÛÜÛÛÜÛÜ]
[PÔthvã]
pÔthvã jsau jsau yalau g; vasu-navakau // 7:17 //

[ÛÜÛÛÛÜÛÜ,ÛÛÛÜÛÜÜÛÜ]
22
Chandaþèàstra
[Vaüèapantrapatita]
vaüèapantrapatitaü bhrau nbhau nlau g; dig-Ôùayaþ // 7:18 //

[ÜÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ]
[Mandàkràntà]
mandàkràntà mbhau ntau tgau g; samudra-rtu-svaràþ // 7:19 //

[ÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ]
[øikhariõã]
èikhariõã ymau nsau bhlau g-Ôturudràþ // 7:20 //

[ÛÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜÜÛÛÛÜ]
[DhÔti]
[Kusumitalatàvellità]
kusumitalatàvellità mtau nyau yàv-indriya-rtu-svaràþ // 7:21 //

[ÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ]
[AtidhÔti]
[øàrdålavikrãóita]
èàrdålavikrãóitaü msau jsau tau, gàditya-Ôùayaþ // 7:22 //

[ÜÜÜÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÜÜÛÜÜÛÜ]
[KÔti]
[Suvadanà]
suvadanà mrau bhnau ybhau lgàv-Ôùi-svara-rtavaþ // 7:23 //

[ÜÜÜÜÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÜÛÛÛÜ]
[VÔtta]
glitã vÔttam // 7:24 //

[ÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛ]
[PrakÔti]
[Sragdharà]
sragdharà mrau bhnau yau y; triþsaptakàþ // 7:25 //

[ÜÜÜÜÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ]
23
Chandaþèàstra
[âkÔti]
[Madraka]
madrakaü bhrau nrau nrau ngau; dig-àdityàþ // 7:26 //

[ÜÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÛÜÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜ]
[VikÔti]
[Aèvalalità]
aèvalalità njau bhjau bhjau bhlau g-rudràdityàþ // 7:27 //

[ÛÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÛÜÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜ]
[Mattàkrãóà]
mattàkrãóà mau tnau nau nlau g; vasu-paÿca-daèakau // 7:28 //

[ÜÜÜÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛ,ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ]
[SaïkÔti]
[Tanvã]
tanvã bhtau nsau bhau nyàv-indriya-svara-màsàþ // 7:29 //

[ÜÛÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÛÜÛÛÛÛÛÛÜÜ]
[AbhikÔti]
[Krauÿcapadà]
krauÿcapadà bhmau sbhau nau nau g; bhåtendriya-vasvÔùayaþ // 7:30 //

[ÜÛÛÜÜ,ÜÛÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÛÛ,ÛÛÛÛÛÛÜ]
[UtkÔti]
[BhujaïgavijÔmbhita]
bhujaïgavijÔmbhitaü mau tnau nau rsau lgau; vasu-rudra-Ôùayaþ // 7:31 //

[ÜÜÜÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ,ÛÜÛÛÜÛÜ]
[Apavàhaka]
apavàhako mnau nau nau nsau gau; nava-rtu-rasendriyàõi // 7:32 //

[ÜÜÜÛÛÛÛÛÛ,ÛÛÛÛÛÛ,ÛÛÛÛÛÛ,ÛÛÜÜÜ]
24
Chandaþèàstra
[Daõóaka]
[Daõóaka]
daõóako nau raþ // 7:33 //
[CaõóavÔùñiprayàta]
prathamaè-caõóavÔùñiprayàtaþ // 7:34 //
[ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜ]
anyatra ràtamàõóavyàbhyàm // 7:35 //
[Pracita]
èeùaþ pracita iti // 7:36 //
Aùñamo 'dhyàyaþ
[Parièiùñhà]
atrànuktaü gàthà // 8:1 //
[Triùñubh]
[Kuómaladantã]
kuómaladantã bhtau ngau g-indriya-rasàþ [ÜÛÛÜÜ,ÛÛÛÛÜÜ] // 8:2 //
[Jagatã]
[Varatanu]
varatanur-njau jrau, ùaó-rasàþ [ÛÛÛÛÜÛ,ÛÜÛÜÛÜ] // 8:3 //
[Jaladharamàlà]
jaladharamàlà mbhau smau samudra-vasuvaþ [ÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÜÜÜ] // 8:4 //
[Gaurã]
gaurã nau rau [ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÜÛÜ] // 8:5 //
25
Chandaþèàstra
[Lalanà]
lalanà bhtau nsàv-indriya-rùayaþ [ÜÛÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ] // 8:6 //
[Atijagatã]
[Kanakaprabhà]
kanakaprabhà sjau sjau g [ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ] // 8:7 //
[Kuñilagati]
kuñilagatir-nau tau g, svara-rtavaþ [ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜ] // 8:8 //
[øakvarã]
[Varasundarã]
varasundarã bhjau snau gau // 8:9 //

[ÜÛÛÛÜÛÛÛÜÛÛÛÜÜ]
[Kuñilà]
kuñilà mbhau nyau gau, veda-rasa-samudràþ // 8:10 //

[ÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÛ,ÜÜÜÜ]
[Aùñi]
[øailaèikhà]
èailaèikhà bhrau nnau bhgau, bhåta-rasendriyàõi // 8:11 //

[ÜÛÛÜ,ÛÜÛÛÛÛ,ÛÛÜÛÛÜ]
[Varayuvatã]
varayuvatã bhrau ynau ngau // 8:12 //

[ÜÛÛÜÛÜÛÜÜÛÛÛÛÛÛÜ]
[Atyaùñi]
[Atièàyin]
atièàyinã, sau jbhau jgau g, dik-svaràþ // 8:13 //

[ÛÛÜÛÛÜÛÜÛÜ,ÛÛÛÜÛÜÜ]
26
Chandaþèàstra
[Avitatha]
avitathaü njau bhjau jlau g // 8:14 //

[ÛÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜ]
[Kokilaka]
vasv-indriya-samudràè-cet-kokilakam // 8:15 //
[ÛÛÛÛÜÛÜÛ,ÛÛÜÛÛ,ÜÛÛÜ]
[DhÔti]
[Vibudhapriyà]
vibudhapriyà rsau jau bhrau, vasu-dièaþ // 8:16 //

[ÜÛÜÛÛÜÛÜ,ÛÛÜÛÜÛÛÜÛÜ]
[Nàràcaka]
nàràcakaü nau rau rau // 8:17 //

[ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜ]
[AtidhÔti]
[Vismità]
vismità ymau nsau rau g, rasa-rtu-svaraþ // 8:18 //

[ÛÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ]
[KÔti]
[øaèivadanà]
èaèivadanà njau bhjau j jrau, rudra-dièaþ // 8:19 //

[ÛÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÛÛÜÛÛÜÛÜÛÜ]
dvikau glau // 8:20 //

mièrau ca // 8:21 //
pÔthaglà mièràþ // 8:22 //
vasuvas-trikàþ // 8:23 //
lardhe // 8:24 //
saike g // 8:25 //
pratiloma-gaõaü dvir-làdyam // 8:26 //
tatogyekaü jahyàt // 8:27 //
dvir-ardhe // 8:28 //
råpe èånyam // 8:29 //
dviþ èånye // 8:30 //
27
Chandaþèàstra
tàvad-ardhe tad-giõitam // 8:31 //

dvir-dyånaü tad-antànàm // 8:32 //
ekone 'dhvà1 // 8:33 //
pare pårõam // 8:34 //
pare pårõam-iti // 8:35 //
1
This såtra is relegated to the notes (without explanation) in the original edition, though it is
sequentially numbered as here.
28
VÔttaratnàkara
by
ørã Kedàrabhañña
edited by
ânandajoti Bhikkhu
2003/2547
VÔttaratnàkara
30
VÔttaratnàkara
Preface
Texts & Abbreviations:
VR = VÔttaratnàkara.
P = Vàsudev Laxmaõ Shàstrã Paõèãkar (ed), VÔittaratnàkara of ørãmat Kedàrabhañña,

with the commentary by Nàràyaõabhañña (3rd Edition Bombay, 1906). As on the whole
this edition seemed to be the most reliable I have made it the basis for the present
work.
V = Welivitiye Sri Sorata Thero (ed), Vruththarathnakaraya (1926, reprinted Colombo,

2001). This edition has the text printed in Devanàgari at the front of the book, and this
has been used for noting the variants, except where otherwise stated. The Vyàkhyà
contains a transliteration of the text into Sinhala script, and Ven. Sorata's very useful
commentary. There are many additions to the text in the Vyàkhyà as explained in the
foreword, however there are also many differences in the readings, and some
omissions, which have not been explained.
S = Very Rev. C.A. Seelakkhandha Mahà Sthavira (ed), Vrittaratnàkara by Pandit

Kedàrabhatta, with its commentary Vrittaratnàkarapancikà by Prof. Srã Ràmacandra
Kavi Bhàrati (Bombay, 1908).
Dh = ørã Dharànanda øàstrã (ed), ørã Bhaññakedàraviracitam VÔttaratnàkaram (1st

printing Delhi, 1972, reprinted 1999); the text as printed at the beginning of the book
(pgs xiii - xxiii) has been compared for the variant readings.
Other works consulted:
Chøà = Paõóit Kedàranàth of Jaypur (ed), Chhandas øàstra by ørã Piïgalanàga, with
the commentary MÔitasaÿjãvanã by ørã Halàyudha Bhañña (3rd edition Bombay, 1938).
The most authoritive work on Sanskrit prosody, written as såtras, rather than as
kàrikàs, as with VR, ChM, SB, Vutt. etc.
ChM = Vàsudev Laxmaõ Shàstrã Paõèãkar (ed), Chhandomaÿjarã of Gaïgàdàsa

(Bombay, 1906). Published together with P.
øB = Vàsudev Laxmaõ Shàstrã Paõèãkar (ed), ørutabodha of Kàlidàsa (Bombay, 1906).

Published together with P.
Vutt: Vuttodaya, The Composition of Metre, by Ven. Saïgharakkhita, ânandajoti

Bhikkhu (ed, 2003). Vuttodaya is an edited translation of VÔttaratnàkara into Pàëi
made by Saïgharakkhita Mahàsàmi. We can often see from the translation what
reading Ven. Saïgharakkhita had in the manuscripts he was following and this
sometimes helps us to reconstruct the text of VÔttaratnàkara, at least so far as it was
known in 12th century ørã Lanka.
31
VÔttaratnàkara
The immediate purpose in preparing this edition of VÔttaratnàkara was to have a text
to accompany the edition of Vuttodaya that is currently under preperation. Vuttodaya
itself is an edited translation of the Sanskrit work, and we therefore are in an almost
unique position of being able to show what the lines looked like in the Sanskrit,
together with its Pàëi translation.
Although in the body of the text the normal sort of variants occur, in the SamavÔtta
section (TÔtãyo 'dhyàyaþ) in particular the variations are very great. The samavÔtta
metres are the main metres used in the Classical period, and it seems everybody felt
free to augment the metres listed in this section, so that it is almost impossible to see
what the original text must have looked like.
Because of this, in preparing this edition I have tried to err on the side of caution, and
have only admitted a kàrikà into the text, when it is supported by all the editions
consulted. Verse 5 of the present work states that the book will describe 136 metres
(only).
As the text stands the Sama-, Ardhasama-, & ViùamavÔtta sections alone account for
127 metres; and if we count the metres in the MàtràvÔtta section there are 25 metres.
When we compare the present text of VÔttaratnàkara with Chandaþèàstra & Vuttodaya,
we can see that there are some metres in the former text not found in either of the
others. Nearly all of these occur in the SamavÔtta section of the text, which is where
the main variations occur anyway. If we were to exclude those metres from the text,
the number given in verse 5 would in fact be about correct.
I would therefore suggest that all the metres in the SamavÔtta section upto Pàïkti in
Supratiùñhà (i.e. vss 65 - 70), are probably additions;1 and the same applies to the
following metres: 72; Vasumatã 73; Mauktikamàlà 104; Upasthità 105; Maõimàlà 118;
Prabhà 125; Màlanã 126; Elà 144; Candralekhà 145; Narkuñaka 153. I have therefore
placed these metres in brackets in this edition, although nothing definite about their
status can be made until someone examines the manuscript evidence and establishes an
authorative edition.
In this edition I have adopted certain usages, like normally writing cch in place of ch
after short vowels; omitting the doubling of certain akùara after r, e.g. àryà, in place of
àryyà; ardhà, in place of arddhà; prakãrtita, in place of prakãrttita, etc. These variants,
which occur in the editions consulted, are merely orthographical, and have therefore
not been noted in the variant readings.
ânandajoti Bhikkhu,
2003/2547
1
Perhaps added for the sake of completion.
32
VÔttaratnàkara
VÔttaratnàkaram 1
Prathamo 'dhyàyaþ [saüjÿàbhidhàna] 2 3
ørã Gaõeèàya Namaþ4
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
sukhasantànasiddhy-arthaü natvà brahmàcyutàrcitam |
ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
gaurãvinàyakopetaü èaükaraü lokaèaükaram || 1 ||5
ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
vedàrthaèaivaèàstrajÿaþ6 pavyeko7 'bhåddvijottamaþ |
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
tasya putro 'sti kedàraþ èivapàdàrcate rataþ || 2 ||
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
tenedaü kriyate chando lakùyalakùaõasaüyutaü |
ÜÛÜÜÐÛÜÜÛÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
vÔttaratnàkaraü nàma bàlànàü sukhasiddhaye8 || 3 ||9
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
piïgalàdibhiràcàryair-yad-uktaü laukikaü dvidhà |
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
màtràvarõavibhedena cchandas-tad-iha kathyate || 4 ||
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
ùaóadhyàyanibaddhasya cchandaso 'sya10 parisphuñam |
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
pramàõam-iha11 vijÿeyaü ùañ-triüèad-adhikaü èatam || 5 ||12
1
P, S: ørãþ VÔttaratnàkaram.
2
Dh prints this chapter number at the end of the chapter; though the other chapter numbers are
marked.
3
Drawn from the end-title as it occurs in P.
4
P, V omit this line. Dh prints it before VÔttartnàkaram.
5
The whole of the 1st chapter except for vs. 11 is written in Pathyàvaktra (or øloka) which is
described in the next chapter.
6
S: vedànta- .
7
P fn: pañhyekaþ. V: pañhyeko, with a variant pavyeko in brackets. S: pañhyeko.
8
Dh: sukhabuddhaye; Vutt. reads sukhabuddhiyà in the parallel.
9
P has 2 variants recorded here: iti tribhir-vièeùakam; & iti kalàpakam.
10
P fn: 'pi.
11
V, S: -api
12
V: kalàpakam, in brackets.
33
VÔttaratnàkara
ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
myarastajabhnagairlàntairebhir-daèabhir-akùaraiþ |
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
samastaü vàïmayaü vyàptaü trailokyam-iva viùõunà || 6 ||
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
sarvagurmo mukhàntarlau yaràvantagalau satau |
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
gmadhyàdyau jbhau trilo no 'ùñau bhavanty-atra guõàstrikàþ || 7 ||
ÜÜÜÜÐÛÜÜÛÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
jÿeyàþ sarvàntam-adhyàdi guravo 'tra catuù-kalàþ |
ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
gaõàè-catur-laghåpetàþ1 paÿcàryàdiùu saüsthitàþ || 8 ||
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
sànusvàro visargànto dãrgho yuktaparaè-ca yaþ2 |
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
và pàdànte3 tvasau gvakro jÿeyo 'nyo màtriko4 lÔjuþ || 9 ||
ÜÜÜÛÐÛÜÜÛÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
pàdàdàviha varõasya saüyogaþ kramasaüjÿakaþ5 |
ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
puraþ-sthitena6 tena syàl-laghutàpi kvacid-guroþ7 || 10 ||
idam-asyodàharaõaü:8
ÛÛÜÐÜÛÛÐÜÜÐÐÛÜÛÐÜÜÐÛÜÛÐÛÛÜÐÜ
taruõaü sarùapaèàkaü navodanaü9 picchilàni10 ca dadhãni |
ÜÜÐÛÜÛÐÜÛÛÐÐÜÛÛÐÜÜÐÛÐÜÜÐÜ
alpavyayena sundari gràmyajano miùñam-aènàti || 11 ||11
1
Dh: gaõa-, which may be a printer's error, as it would leave 2 light syllables in 2 nd & 3rd
positions, which is normally avoided.
2
P fn: saþ.
3
P fn: pàdàntaþ.
4
Dh, P fn: màtÔko.
5
S: -jÿitaþ, with fn: jÿakaþ.
6
S: puras-thitena, with fn: puraþ-sthitena.
7
V: -garoþ
8
Dh omits this line; P omits, but notes it as a variant. The 4th pàda in the equivalent verse in
Vuttodaya reads: tad-udàharaõaü yathà; and is followed by the example. We may surmise
from this that Ven. Saïgharakkhita had this line in the copy of VR that he was translating,
and improved on it by including it in the verse itself.
9
S, Dh, P fn: navaudanaü.
10
P fn: picchalàni.
11
This verse is written in âryà metre, the point being made is that the last syllable of sundari
in the 2nd pàdayuga has to be scanned as light, despite being followed by a double consonant
gr-, which would normally make it heavy by position.
34
VÔttaratnàkara
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
abdhibhåtarasàdãnàü jÿeyàþ saüjÿàstu1 lokataþ |
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
jÿeyaþ pàdaè-caturthàüèo2 yatir-vicchedasaüjÿitaþ3 || 12 ||
yuk-samaü viùamaü càyuk-sthànaü4 sadbhir-nigadyate |
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
samam-ardhasamaü vÔttaü viùamaü ca5 tathàparam6 || 13 ||
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
aïghrayo yasya catvàras-tulyalakùaõalakùitàþ |
tac-chandaþ-èàstratattvajÿàþ samaü vÔttaü7 pracakùate || 14 ||
ÛÛÜÛÐÛÜÜÛÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
prathamàïghrisamo yasya tÔtãyaè-caraõo bhavet |
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
dvitãyas-turyavad-vÔttaü tad-ardhasamam-ucyate || 15 ||
ÛÜÜÛÐÛÜÜÛÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
yasya pàdacatuùko8 'pi lakùma bhinnaü paras-param |
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
tad-àhur-viùamaü vÔttaü chandaþ-èàstravièàradàþ || 16 ||
àrabhyaikàkùaràt-pàdàdekaikàkùaravardhitaiþ |
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
pÔthak-chando bhavet-pàdair-yàvat-ùaó-viüèatiü gatam || 17 ||
ÛÜÜÜÐÛÜÜÛÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
tad-årdhvaü caõóavÔùñyàdidaõóakàþ parikãrtitàþ |
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
èeùaü gàthàs-tribhiþ9 ùaóbhiè-caraõaiè-copalakùitàþ || 18 ||
1
S: saïkhyàstu; P fn: jÿeyà saüjÿàtra.
2
V, S, P fn: caturthoü 'èo. Vutt: pàdo ÿeyyo catutthaüso.
3
S: sajÿakaþ; Dh, P fn: saüjÿikà.
4
S: viùamaÿ-càyuk- .
5
S, V: viùamaÿ-ca.
6
S: trità matam, with fn: tathàparam.
7
V, P fn: samavÔttaü.
8
S: -catuùke.
9
P fn: gàthà lakùità.
35
VÔttaratnàkara
uktàtyuktà tathà madhyà pratiùñhànyà supårvikà1 |
ÜÜÜÛÐÛÜÜÛÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
gàyatry-uùõig-anuùñup ca bÔhatã païktir-eva ca || 19 ||
ÜÜÛÛÐÛÜÜÛÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
triùñup ca jagatã caiva tathàtijagatã matà |
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
èakvarã sàtipårvà syàd-aùñy-atyaùñã tataþ smÔte2 || 20 ||
ÛÜÜÛÐÛÜÜÛÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
dhÔtiè-càtidhÔtiè-caiva kÔtiþ prakÔtir-àkÔtiþ |
ÛÛÜÜÐÛÜÜÛÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
vikÔtiþ saïkÔtiè-caiva3 tathàtikÔtir-utkÔtiþ4 || 21 ||
ity-uktàè-chandasàü saüjÿàþ kramaèo5 vacmi sàüpratam |
lakùaõaü sarvavÔttànàü màtràvÔttànupårvakam || 22 ||
iti vÔttaratnàkaràkhye chandasi

prathamo 'dhyàyaþ6
1
S: pratiùñhà supratiùñhà, with fn: pratiùñhànyà supårvikà.
2
P fn: smÔtà.
3
Dh: saïkÔtiècàpi; P fn: saüskÔti-; 'pi .
4
P fn: [tath]àbhikÔti- . S fn : yugmam.
5
P: kramato, with fn: kramaèo.
6
Dh: iti èrikedàrabhaññaviracite vÔttaratnàkare prathamo 'dhyàyaþ; P contains only one end-
title, which is here at the end of the first chapter, it reads: iti èrikedàrabhaññaviracite
vÔttaratnàkare saüjÿàbhidhàno nàma prathamo 'dhyàyaþ.
36
VÔttaratnàkara
Dvitãyo 'dhyàyaþ [màtràvÔtta] 1 2
[âryà]3
[âryà 3]
ÜÜÐÜÜÐÛÛÜÐÐÜÜÐÜÛÛÐÛÜÛÐÛÛÜÐÜ
4
lakùmaitat-sapta gaõà gopetà bhavati neha viùame jaþ |
ÜÜÐÜÛÛÐÜÜÐÐÛÛÜÐÜÛÛÐÛÐÜÜÐÜ
ùaùñho 'yaü nalaghå5 và prathame 'rdhe6 niyatam-àryàyàþ || 23 ||
ÜÜÐÛÜÛÐÜÛÛÐÜ,ÜÐÛÛÜÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÜ
ùaùthe dvitãyalàt-parake 'nle7 mukhalàc-ca sayatipadaniyamaþ |
ÛÛÜÐÜÜÐÛÛÜÐÐÜÜÐÛÛÛÛÐÛÐÜÜÐÜ
carame 'rdhe paÿcamake tasmàd-iha bhavati ùaùñho8 laþ || 24 ||
[Pathyà]
ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÛÛÜÐÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÜ
triùvaüèakeùu pàdo dalayor-àdyeùu dÔèyate yasyàþ |
ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÛÜÛÐÜÜÐÛÐÜÜÐÜ
pathyeti nàma tasyàþ prakãrtitaü nàgaràjena9 || 25 ||10
[Vipulà]
ÜÜÐÛÛÜÐÛÛÜÐÛÜ,ÛÐÛÛÜÐÛÜÛÐÛÛÜÐÜ
ullaïghya11 gaõatrayam-àdimaü èakalayor-dvayor-bhavati pàdaþ |
ÜÜÐÜÜÐÛÛÜÐÜ,ÛÛÐÜÛÛÐÛÐÜÜÐÜ
yasyàstàü piïgalanàgo vipulàm-iti12 samàkhyàti || 26 ||
1
Dh: Atha Dvitãyo 'dhyàyaþ.
2
The chapter titles do not appear in the text, but have been added in for ease of reference.
3
The generic titles do not occur in the text, but have been added in for ease of reference.
4
P fn: àryàlakùaõam-àha.
5
S: 'yaÿ-ca nalaghu và; P fn: nagaõo; na laghuþ.
6
P fn: prathamàrdhe.
7
P fn: ante.
8
P fn: ùaùñhe.
9
S, Dh, P fn: tasyàè-chandovidbhiþ samàkhyàtam.
10
S records 2 variant verses found in some manuscripts here:
ekaiva bhavati pathyà vipulàstrisras-tataè-catasrastàþ |
capalà bhedaistribhir-api bhinnà iti ùoóaèàryàþ syuþ ||
gãticatuùñayam-itthaü pratyekaü ùoóaèaprakàraü syàt |
sàkalyenàryàõàmaèãtir-eva bhedàþ syuþ ||
11
P saülaïghya, with fn: ullaïghya. Dh: saülaüghaya; Vutt. reads ullaïgiy-
12
P fn: vipuleti ca.
37
VÔttaratnàkara
[Capalà]
ÛÛÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÛÜÛÐÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÜ
ubhayàrdhayor-jakàrau dvitãyaturyau gamadhyagau1 yasyàþ |
ÛÛÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÛÜÛÐÜÜÐÛÐÜÜÐÜ
capaleti nàma tasyàþ prakãrtitaü nàgaràjena || 27 ||
[Mukhacapalà]
ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÛÜÛÐÜÛÛÐÛÜÛÐÜÜÐÜ
àdyaü dalaü samastaü bhajeta lakùma capalàgataü yasyàþ |
ÜÜÐÜÛÛÐÜÜÐÐÛÛÛÛÐÜÜÐÛÐÜÛÛÐÜ
èeùe pårvajalakùmà mukhacapalà sodità muninà || 28 ||
[Jaghanacapalà]
ÜÛÛÐÜÛÛÐÜÜÐÐÛÛÜÐÛÛÜÐÛÜÛÐÛÛÜÐÜ
pràkpratipàditam-ardhe2 prathame prathametare tu3 capalàyàþ |
ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÛÜÛÐÜÜÐÛÐÛÛÛÛÐÜ
lakùmàèrayeta soktà vièuddhadhãbhir-jaghanacapalà || 29 ||
ity-àryàprakaraõam4
[Gãti]
[Gãti]5
ÜÜÐÛÛÛÛÐÜÜÐÐÛÛÛÛÐÛÛÜÐÛÜÛÐÜÛÛÐÜ
àryàprathamadaloktaü yadi katham-api lakùaõaü bhaved-ubhayoþ |
ÛÛÜÐÛÛÛÛÐÜÜÐÐÜÜÐÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÜ
dalayoþ kÔtayatièobhàü tàü gãtiü gãtavànbhujaïgeèaþ || 30 ||
[Upagãti]
ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÜÛÛÐÜÜÐÛÐÜÜÐÜ
àryàdvitãyake 'rdhe yad-gaditaü lakùaõaü tat-syàt |
ÜÛÛÐÜÛÛÐÛÛÜÐÛÛÜÐÜÜÐÛÐÜÜÐÜ
yady-ubhayor-api dalayor-upagãtiü tàü munir-bråte || 31 ||
1
V: -jau
2
P fn: ardham. V prints ca after this, but it looks like it has been crossed out.
3
P: ca, with fn: tu.
4
P omits.
5
The metre titles do not occur as headings in the text, but have been extracted from the
descriptions for ease of reference.
38
VÔttaratnàkara
[Udgãti]
ÜÜÐÛÛÜÐÛÛÜÐÐÜÛÛÐÛÛÜÐÛÐÜÜÐÜ
àryàèakaladvitayaü vyatyayaracitaü bhaved-yasyàþ |
ÜÜÐÜÛÛÐÛÛÜÐÐÜÜÐÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÜ
sodgãtiþ kila gadità1 tadvadyatyaüèabhedasaüyuktà || 32 ||2
[âryàgãti]
ÜÜÐÜÜÐÜÛÛÐÐÛÛÜÐÜÜÐÛÜÛÐÛÛÜÐÜÜ
àryàpårvàrdhaü yadi guruõaikenàdhikena nidhane yuktam |
ÛÛÜÐÜÜÐÛÛÜÐÐÛÜÛÐÜÛÛÐÛÜÛÐÜÜÐÜÜ
itarattadvannikhilaü dalaü yadãyam-uditeyam-àryàgãtiþ3 || 33 ||
iti gãtiprakaraõam4
[Vaitàlãya]
[Vaitàlãya]
ÜÛÛÜÐÜÛÜÛÜÐÐÜÛÛÜÜÐÜÛÜÛÜ
ùaó-viùame 'ùñau same kalàs-tàè-ca5 same syurno nirantaràþ |
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÜÜÜÜÐÜÛÜÛÜ
na samàtra paràèrità kalà vaitàlãye 'nte ralau guruþ || 34 ||
[Aupacchandasika]
ÜÜÜÐÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
paryante ryau tathaiva èeùam aupacchandasikaü6 sudhãbhir-uktam
|| 35 ||
[âpàtalikà]
ÜÜÛÛÐÜÛÛÜÜÐÐÜÛÛÜÛÛÐÜÛÛÜÜ
àpàtalikà kathite 'yaü bhàd-gurukàvatha pårvavad-anyat || 36 ||
1
S: kathità.
2
Dh: omits this verse by mistake.
3
P: bhavati yadãmukteyam- , with fn: dalaü yadãyam-uditaivam; [dalaü] yadãyam-uditeyam
[this footnote has been misplaced in the text]. V: bhavati yadi mukteyam- .
The translation of this line in Vutt. reads: yadi pubbaddhasamànaü dalam-itaraÿ-coditàyam-
ariyàgãti, from which we can see that Ven. Saïgharakkhita was reading a manuscript with
both dala & udita in it.
4
P omits.
5
Dh: kalàþ tàè-ca; S: kalàþ ùaó ca, with fn: [kalàs]tàè-ca.
6
Dh: èeùaü tv-aupacchandasikaü; P fn: -upacchandasikam; tv-aupacchandasikam. Chøà calls
the metre: Aupacchandasaka.
39
VÔttaratnàkara
[Dakùiõàntikà]
ÛÜÛÜÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÜÐÜÛÜÛÜ
tÔtãyayug-dakùiõàntikà samastapàdeùu dvitãyalaþ || 37 ||
[UdicyavÔtti]
ÛÜÛÜÐÜÛÜÛÜÐÐÜÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
udicyavÔttir-dvitãyalaþ sakto 'greõa bhaved-ayugmayoþ || 38 ||
[PràcyavÔtti]
ÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÜÛÜÛÛÛÐÜÛÜÛÜ
pårveõa yuto 'tha paÿcamaþ pràcyavÔttir-uditeti1 yugmayoþ || 39 ||
[PravÔttaka]
ÛÜÛÜÐÜÛÜÛÜÐÐÜÛÜÛÛÛÐÜÛÜÛÜ
yadà samàvojayugmakau pårvayor-bhavati tat-pravÔttakam || 40 ||
[Aparàntikà]
ÜÛÜÛÛÛÐÜÛÜÛÜ
asya2 yugmaracitàparàntikà || 41 ||
[Càruhàsini]
ÛÜÛÜÐÜÛÜÛÜ
ayugbhavà3 càruhàsini4 || 42 ||
iti vaitàlãyaprakaraõam5
1
S: -uditaiva.
2
P fn: yasya.
3
P fn: ayugmagà.
4
Dh: càruhàsinã; Chøà: Càruhàsinã.
5
P omits.
40
VÔttaratnàkara
[Vaktra]1
[Vaktra]
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÜÜ
vaktraü nàdyànnasau2 syàtàm-abdheryo 'nuùñubhi khyàtam || 43 ||
[Pathyàvaktra]
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
yujor-jena saridbhartuþ pathyàvaktraü prakãrtitam || 44 ||
[Viparãtavaktra]
ÜÛÜÜÐÛÜÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÜÜ
ojayor-jena3 vàridhestad-eva viparãtàdi || 45 ||
[Capalàvaktra]
ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÜÜ
capalàvaktram-ayujor-nakàraè-cet-payoràèeþ || 46 ||
[Yugmavipulà]
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
yasyàü laþ saptamo yugme sà yugmavipulà matà || 47 ||
[Saitavavipulà]
ÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
saitavasyàkhileùv-api4 || 48 ||
[Bhavipulà]
ÜÜÛÜÐÜÛÛÜ
bhenàbdhito bhàd-vipulà || 49 ||
[Ravipulà]
ÜÛÜÜÐÜÛÜÜ
ittham-anyà raè-caturthàt || 50 ||
1
The section on Vaktra has been transferred to Visamavuttaniddesa in Vuttodaya. In Chøà it
appears at the beginning of the VÔtta section (Paÿcamo 'dhyàyaþ).
2
S: nàdyàntasau.
3
S, P fn: ayujor-. S has fn: ojayorjena.
4
P fn: saiva tasya.
41
VÔttaratnàkara
[Navipulà]
ÜÛÜÜÐÛÛÛÜ
no1 'mbudheè-cen-navipulà || 51 ||
[Tavipulà]
ÜÜÜÜÐÜÜÛÜ
to 'bdhestat-pårvànyà bhavet2 || 52 ||
iti vaktraprakaraõam3
[Màtràsamaka]
[AcaladhÔti]
ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛ
dvikaguõitavasulaghur-acaladhÔtir-iha4 || 53 ||
[Màtràsamaka]
ÜÜÐÛÛÜÐÛÛÜÐÜÜ
màtràsamakaü navamo lgàntam5 || 54 ||
[Vièloka]
ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÜÜ
jo nlàvathàmbudher-vièlokaþ6 || 55 ||
[Vànavàsikà]
ÜÛÛÐÜÜÐÛÜÛÐÜÜ
tad-yugalàd-vànavàsikà syàt || 56 ||
[Citrà]
ÜÜÐÛÛÛÛÐÛÛÜÐÜÜ
vàõàùñanavasu yadi laè-citrà || 57 ||
1
S joins this to the previous line, so that it reads: caturthàn-no etc.
2
V omits this line, perhaps by mistake, as it is included in the Vyàkhyà.
3
S: ity-anuùñup-prakaraõam; P omits.
4
P: dviguõita-, with fn: dvika[gunita-]; at the end text reads dhÔtir-iti, with fn: -iha. Dh also
reads -acaladhÔtir-iti; V reads dviguõita-, and adds ca after -iha. S has the reading printed
here, and Vutt. reads: Dvikavihatavasulahur-acaladhiti-r-iha, from which we can see that
Ven. Saïgharakkhita was also translating a manuscript with both dvika- & -iha.
5
S: lagontyaþ; V: lgàntyaþ. P fn: navamo làntam; navamo lgo 'ntam; navamo lgantam.
6
V, P: jo lnàv-athà- . P has fn: jo nlau, nànlau. Vutt. reads jonlà 'thavàõõavà visiloko.
42
VÔttaratnàkara
[Upacitrà]
ÜÛÛÐÜÜÐÜÛÛÐÜÜ
abdhiyugàdbhaè-ced-upacitrà1 || 58 ||
[Pàdàkulaka]
ÛÛÜÐÛÛÛÛÐÛÛÜÐÛÛÜ Citrà
yad-atãtakÔtavividhalakùmayutaiþ2
ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÛÛÜ Vièloka
màtràsamàdipàdaiþ kalitam |
ÛÛÛÛÐÜÛÛÐÛÜÛÐÛÛÜ Vànavàsikà
aniyatavÔttaparimàõasahitaü3
ÛÛÜÐÛÜÛÐÜÜÐÛÛÜ Vièloka
prathitaü jagatsu pàdàkulakam || 59 ||
ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
vÔttasya là4 vinà varõair-gà varõà gurubhis-tathà |
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
guravo lair-dale nityaü pramàõam-iti niècitam || 60 ||
iti màtràsamaprakaraõam5
[Dvipàda]6
[øikhà]7
ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÜ
èikhiguõitadaèalaghuracitam-apagatalaghuyugalam-aparam-idam-akhilam |
1
P, Dh, S fn: upacitrà navame parayukte. S also has another reading: aùñàbhyo galyàd-upacitrà;
P fn: navame bhavati guràv-upacitrà. Vutt: galyàññhahi ce sàv-upacitrà. There is a lot of
confusion in the readings here.
2
P, Dh: yutair- . S: -vidhilakùmayutair- , which spoils the sense and the metre.
3
P -yuktaü-, with fn: -sahitaü.
4
P fn: lo.
5
P omits.
6
The Dvipàda section is omitted in Vuttodaya. Note that the metres in this section are varieties
of the âryà group of metres.
7
The descriptions of øikhà and Khaÿjà, which follows, occur in the ArdhasamavÔtta section in
Chøà, and agrees with the description given here.
A second metre called øikhà occurs as a variety of Gãtyàryà, there it is said to have 32 màtrà
in both lines, and as having one pàda all light syllables, and one pàda all heavy. If the 1st pàda
is made up of light syllables, the name Jyotã is used; if the 1st pàda is all heavy syllables, then
the name Saumyà.
The metre as described here, has a Gãti line in prior position, and an âryàgãti line in the
posterior position.
43
VÔttaratnàkara
ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÜ
saguru èakalayugalakam-api1 suparighañitalalitapadavitati2 bhavati èikhà || 61 ||
[Khaÿjà]
ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÜ
vinimayavinihitaèakalayugalakalitapadavitativiracitaguõanicayà 3 |
ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÜ
èrutisukhakÔdiyam-api jagati ÿi jaèira upagatavati sati bhavati khajà
|| 62 ||4
[Anaïgakrãóà]5
ÜÜÐÜÜÐÜÜÐÜÜÐÐÜÜÐÜÜÐÜÜÐÜÜ
aùñàvardhe gà dvyabhyastà yasyàþ sànaïgakrãóoktà |
ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛ
dalam-aparam-api vasuguõitasalilanidhilaghu kaviracitapadavitati bhavati || 63 ||
[Atirucirà]6
ÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÐÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÛÛÛÐÛÜ
triguõanavalaghur-avasitigurur-iti dalayugakÔtatanur-atirucirà7 || 64 ||
iti dvipàt-prakaraõam8
iti vÔttaratnàkaràkhye chandasi samamàtràkhyo

dvitãyo 'dhyàyaþ9
1
P fn: -yugulakam- .
2
P fn: -niciti.
3
P: -èakalayugalalaghulalita- (incorrect metrically), with fn: -kalita- [in place of -lalita-]; P
also has fn: -gaõa- [in place of -guõa-]; S: -èakalayugalakalitapada- (which is incorrect
metrically), with fn: -laghulalitapada- .
4
This verse has a Gãti structure. SED says that Khaÿjà is the name of several metres: `one
consisting of 2 x 28 syllables + 1 long and 30 short syllables + 1 long; another containing 30
short syllables + 1 long and 28 short syllables + 1 long; another containing 2 x 36 short
syllables + one Amphimacer [i.e. a ragaõà]'. The second description fits the metre found
here.
5
Chøà calls this metre: Saumyà, and says it is a species of øikhà. It has the structure of an
âryàgãti verse.
6
Chøà calls this metre: Cålikà. The verse has an Upagãti structure.
7
P fn: -iha rucirà. P reads: dalayugalakÔta-, which gives one syllable too many. V reads the
same as P in the text, but dalayugakÔta-, as here in the Vyàkhyà, which must be correct to fit
the description.
8
P, V, Dh omit.
9
P omits; Dh: iti èrã kedàrabhaññaviracite vÔttaratnàkare dvitãyo 'dhyàyaþ.
44
VÔttaratnàkara
TÔtãyo 'dhyàyaþ [samavÔtta] 1
1: Uktà2 [ekàkùarà]
[ørã]
Ü,
(gèrãþ3 || 65 ||)
2: Atyuktà4 [dvyakùarà]
[Strã]
ÜÜ,
(gau strã || 66 ||)
3: Madhyà5 [tryakùarà]
[Nàrã]
ÜÜÜ,
(mo nàrã || 67 ||)
[MÔgã]
ÜÛÜ,
(ro mÔgã || 68 ||)6
1
Dh: Atha TÔtãyo 'dhyàyaþ.
2
P includes the generic headings in the commentary, the variants will therefore not be
recorded, and no further notice will be taken of this matter here; V, S read: Uktàyàm.
3
P, V, Dh: guþ èrãþ (which spoils the metre)!
4
V, S: Atyuktàyàm.
5
V, S: Madhyàyàm.
6
S: ya kesà [Kesà, ÛÜÜ].
45
VÔttaratnàkara
4: Pratiùñhà1 [caturakùarà]
[Kanyà]
ÜÜÜÜ,
(mgau cet-kanyà || 69 ||)2
5: Supratiùñhà3 [paÿcàkùarà]
[Pàïkti]
ÜÛÛÜÜ,
(bhgau giti pàïktiþ || 70 ||)4
6: Gàyatrã5 [ùaóakùarà]
[Tanumadhyà]
ÜÜÛÛÜÜ,
tyau cet-tanumadhyà6 || 71 ||
[øaèivadanà]
ÛÛÛÛÜÜ,
(èaèivadanà nyau || 72 ||)
1
V, S: Pratiùthàyàm.
2
S: yagau vrãdà [Vrãdà, ÛÜÜÜ]
S: jga làsinã [Làsinã, ÛÜÛÜ]
S: bhgau sumukhã [Sumukhã, ÜÛÛÜ]
S: sumatiþ sgau [Sumatã, ÛÛÜÜ]
S: rgau samÔddhiþ [SamÔddhã, ÜÛÜÜ].
3
V, S: Supratiùñhàyàm.
4
S: rgaugiti prãtiþ [Prãtã, ÜÛÜÜÜ].
S: satã jagau gaþ [Satã, ÛÜÛÜÜ].
S: mandà talagaiþ [Mandà, ÜÜÛÛÜ].
5
V, S: Gàyatryàm.
6
P, S, Dh: stas-tanumadhyà; P & S have footnotes reading: cet. Vutt. reads: cet.
46
VÔttaratnàkara
[Vasumatã]
ÜÜÛÛÛÜ,
(tsau ced-vasumatã || 73 ||)1
7: Uùõik2 [saptàkùarà]
[Madalekhà]
ÜÜÜÛÛÜÜ,
msau gaþ syàn-madalekhà || 74 ||3
8: Anuùñup4 [aùñàkùarà]
[Citrapadà]
ÜÛÛÜÛÛÜÜ,
bhau giti citrapadà gaþ || 75 ||
[Vidyunmàlà]
ÜÜÜÜ(,)ÜÜÜÜ
mo mo go go vidyunmàlà5 || 76 ||
1
P, V, Dh: vidyullekhà mo maþ [Vidyullekhà, ÜÜÜÜÜÜ].
P fn: syàd-rarau sragviõã [Sragviõã, ÜÛÜÜÛÜ].
P fn: yayau somaràjã [Somaràjã, ÛÜÜÛÜÜ]
P fn: syàn-mso somakulam [Somakulam, ÜÜÜÛÛÜ]
P fn: kàmalatikà myau [Kàmalatikà, ÜÛÛÛÜÜ].
S: mau sàvitrãm-àhuþ [Sàvitrã, ÜÜÜÜÜÜ] this is the same as Vidyullekhà above.
S: mrau yasyàþ sà vadã [Vadã, ÜÜÜÜÛÜ].
S: msau proktaü mukulam [Mukula, ÜÜÜÛÛÜ] this is the same as Somakulam above.
S: màlanã rmàbhyàü syàt [Màlanã, ÜÛÜÜÜÜ].
S: sayugaü ramanã [Ramanã, ÛÛÜÛÛÜ].
2
V, S: Uùõihi.
3
S: saragaiþ haüsamàlà (V: saragà; Dh: saragair-) [Haüsamàlà, ÛÛÜÜÛÜÜ].
S: madhumatã nabhagàþ; (V: nanagi (!) madhumatã) [Madhumatã, ÛÛÛÜÛÛÜ].
S, Dh: kumàralalità jsaug (V: jsgau) [Kumàralalità, ÛÜÛÛÛÜÜ]; P: kumàralalità jsau gau, and
places the line in the Anuùñubh section. Vutt. has this line in the previous section (Uõhi):
Kumàralalità jsgà. Chøà agrees with Vutt: Kumàralalità jsaug.
V: cåóàmaõi stabhagàt [Cåóàmaõi, ÜÜÛÜÛÛÜ]
4
V, S: Anuùñubhi.
5
V, S have variants: vidyullekhà.
47
VÔttaratnàkara
[Màõavaka]1
ÜÛÛÜ(,)ÜÛÛÜ
màõavakaü bhàt-talagàþ || 77 ||
[Haüsaruta]
ÜÜÜÛÛÛÜÜ,
mnau gau haüsarutam-etat || 78 ||
[Samànikà]2
ÜÛÜÛÜÛÜÛ,
rjau samànikà galau ca || 79 ||3
[Pramàõikà]4
ÛÜÛÜÛÜÛÜ,
pramàõikà jarau lagau || 80 ||
[Vitàna]
ÛÜÛÜÜÛÜÜ,
vitànam-àbhyàü yad-anyat5 || 81 ||6
9: BÔhatã7 [navàkùarà]
[Halamukhã]
ÜÛÜ(,)ÛÛÛÛÛÜ
ràn-nasàv-iha halamukhã || 82 ||
1
Chøà: Màõavakàkrãóitaka.
2
Chøà: Samànã
3
This metre is unusual in being defined as ending in a light syllable. It is exactly the reverse of
the metre which follows.
4
Chøà: Pramàõã.
5
Chandra øàstra's definition of Vitàna is vague: vitànam-anyat; ørã Halàyudha's commentary
gives a number of examples which consist of alternating pairs of heavy and light syllables; or
alternating heavy and light syllables either starting with, or ending with, 2 heavy syllables.
The metre as defined here in VÔttaratnàkara, doesn't really seem to fit into that pattern.
6
S: nàgarakaü bharau lagau [Nàgaraka, ÜÛÛÜÛÜÛÜ].
S: nàràcikà tarau lagau [Nàràcikà, ÜÜÛÜÛÜÛÜ].
7
S: Atha BÔhatyàm.
48
VÔttaratnàkara
[BhujagaèièubhÔtà]
ÛÛÛÛÛÛÜ(,)ÜÜ
bhujagaèièubhÔtà1 nau maþ || 83 ||2
10: Païkti3 [daèàkùarà]
[øuddhaviràó]
ÜÜÜÛÛÜÛÜÛÜ,
msau jgau èuddhaviràó-idaü matam || 84 ||
[Paõavam]
ÜÜÜÛÛ(,)ÛÛÜÜÜ
mnau ygau ceti paõavanàmedam4 || 85 ||
[Mayårasàriõã]
ÜÛÜÛÜÛÜÛÜÜ,
rjau ragau mayårasàriõã syàt || 86 ||
[Rukmavatã]
ÜÛÛÜÜÜÛÛÜÜ,
bhmau sagayuktau rukmavatãyam || 87 ||5
[Mattà]
ÜÜÜÜ(,)ÛÛÛÛÜÜ
jÿeyà mattà mabhasagayuktà || 88 ||
[Manoramà]
ÛÛÛÜÛÜÛÜÛÜ,
narajagair-bhaven-manoramà || 89 ||
1
P fn: -èaèibhÔtà; -èièusÔtà; -èièuyutà. V, S also record a variant -èièuyutà. Chøà: -èièusÔtà.
2
V: bhadrikà bhavati ro narau [Bhadrikà, ÜÛÜÛÛÛÜÛÜ], there is another metre called
Bhadrikà among the Triùñubh, defined as nanaralaguru in structure.
3
S: Atha Païktã.
4
P: mnau gau ceti paõavanàmakam (which is metrically incorrect), with fn: mnau ygau ceti
paõavanàmedam.
5
S: campakamàlà ced-bhamasàgaþ (P fn: bhamasàd-guþ) [Campakamàlà, ÜÛÛÜÜ(,)ÜÛÛÜÜ];
this metre has the same structure as Rukmavatã. Both Rukmavatã and Campakamàlà occur in
Vuttodaya, with the latter placed after the Mattà metre below.
ørutabodha, vs 14, has the following rule: indriyabàõair-yatra viràmaþ sà kathanãyà
campakamàlà which shows that what distinguishes Campakamàlà from Rukmavatã is the
placement of the word-break.
49
VÔttaratnàkara
[Upasthità]
ÜÜ(,)ÛÛÜÛÛÜÛÜ
tjau jo1 guruõeyam-upasthità2 || 90 ||3
11: Triùñup4 [ekàdaèàkùarà]
[Indravajrà]
ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,
syàd-indravajrà yadi tau jagau gaþ || 91 ||
[Upendravajrà]
ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,
upendravajrà jatajàs-tato gau || 92 ||
[Upajàti]
anantarodãritalakùmabhàjau5
pàdau yadãyàv-upajàtayas-tàþ
itthaü kilànyàsv-api mièritàsu
vadanti6 jàtiùv-idam-eva nàma || 93 ||
1
V: to jau; Dh: tjau jgau guruõeyam-, which doesn't fit the metre.
2
S: tjau gjau guruõeyam-upasthitoktà, and places the metre in the Triùñubh section. There is a
similar ambiguity in Vutt., where some manuscripts read: tjà jo garunàyamupaññhità; and
others: tjà jgà garunàyam-upaññhità sà. Chøà lists the metre as Païkti, with the following
definition: upasthità tjau jgau.
3
P fn: jÿeyà haüsã bhamanagayuktà [Haüsã, ÜÜÜÜÛÛÛÛÜÜ]; this doesn't scan correctly, we
need to read mabhasagayuktà to fit the example; this metre scans the same as Mattà above.
P fn: dãpakamàlà ced-bhamau jagau [Dãpakamàlà, ÜÛÛÜÜÜÛÜÛÜ].

S: trisagà api meghavitànam [Meghavitàna, ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÜ].
S: raè-ca sau sagururmàõiràgaþ [Màõiràga, ÜÛÜÛÛÜÜÛÜÜ]; The example doesn't fit the
rule, we need to read sagurumàõi-.
S: tvaritagatis-tu najanagaiþ [Tvaritagati, ÛÛÛÛÜÛÛÛÛÜ].
4
V, S: Triùñubhi.
5
P fn: -pàda- [in place of -lakùma-].
6
S, P, Dh: smaranti; P has fn: vadanti. Vutt. reads: vadanti jàtisv-idam-eva nàmaü. This verse
gives a much wider interpretation to the metre than Chøà, which simply says:
àdyantàvupajàtayaþ; which means that for ørã Piïgala only the mixing of Indravajrà and
Upendravajrà was anticipated.
50
VÔttaratnàkara
[Sumukhã]
ÛÛÛÛÜ(,)ÛÛÜÛÛÜ
najajalagair-gadità sumukhã || 94 ||
[Dodhaka]
ÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÜ,
dodhakavÔttam-idaü bhabhabhàd-gau || 95 ||
[øàlinã]
ÜÜÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
èàliny-uktà mtau1 tagau go 'bdhilokaiþ || 96 ||
[Vàtormi]
ÜÜÜÜ(,)ÛÛÜÜÛÜÜ
vàtormãyaü2 kathità3 mbhau tagau gaþ || 97 ||
[ørã]
ÜÛÛÜÜ,ÛÛÛÛÜÜ
bàõarasaiþ syàd-bhatanagagaiþ èriþ4 || 98 ||
[Bhramaravilasita]
ÜÜÜÜ(,)ÛÛÛÛÛÛÜ
mbhau nlau gaþ5 syàd-bhramaravilasitam6 || 99 ||
[Rathoddhatà]
ÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ,
rànnaràv-iha7 rathoddhatà lagau || 100 ||
[Svàgatà]
ÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜÜ,
svàgateti ranabhàd-guruyugmam || 101 ||
1
P reads ntau, the commentary reads mtau, which is required by the metre.
2
S: vàtormã gadità, which leaves the example one syllable short.
3
Dh, P fn: gadità.
4
Dh, P fn: paÿcarasaiþ èrãr-bhatanagagaiþ syàt. S has a similar reading, but has strã in place of
èrã. In Chøà this metre is called: Kuómaladantã. In terms of its light and heavy syllables the
metre agrees with Mauktikamàlà at vs. 104 below; but there the word-break is not defined.
5
Dh omits gaþ, probably a printer's error.
6
P fn: -vilasità.
7
P fn: ro naràviha.
51
VÔttaratnàkara
[VÔttà]
ÛÛÛÛ(,)ÛÛÛÛÜÜÜ
nanasagagururacità vÔttà1 || 102 ||
[Bhadrikà]
ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÛÜ,
nanaralagurubhiè-ca bhadrikà2 || 103 ||
[Mauktikamàlà]
ÜÛÛÜÜ(,)ÛÛÛÛÜÜ
(mauktikamàlà yadi bhatanàd-gau || 104 ||)
[Upasthità]
ÛÜÛÛÛÜÜÜÛÜÜ,
(upasthitam-idaü jsau tàd-gakàrau || 105 ||)3
12: Jagatã4 [dvàdaèàkùarà]
[Candravartma]
ÜÛÜÛ(,)ÛÛÜÛÛÛÛÜ
candravartma nigadanti5 ranabhasaiþ || 106 ||
[Vaüèastha]
ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÛÜ,
jatau tu vaüèastham-udãrataü jarau || 107 ||
1
S: pÔthvã, with variant: vÔttà. This metre is called vÔntà in Chøà.
2
S: nanaralagurubhiþ subhadrikà; with variant: candrikà.
3
P fn: sàndrapadaü bhtau ganalaghubhiè-ca [Indrapada, ÜÛÛÜÜÛÛÛÛÜÜ]; the example
doesn't fit the rule here.
P fn: èikhaõóitam-idaü jsau tgau guruè-cet [øikhaõóita, ÛÜÛÛÛÜÜÜÛÜÜ].
P, Dh: èyenikà rajau ralau gurur-yadà [øyenikà, ÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜ];
Chøà: øyenã. cf. Vaitikà below.
V: upacitram-idaü sasasà lagau [Upacitrà, ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜ].
V: kupuruùajanità nanau rgau gaþ [Kupuruùajanità, ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÜÜ].
V: anavasità nyau bhgau guùaó-ante [Anavasità, ÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÛÜÜ].
S: maþ so jo guruyugmam-ekaråpam [Ekaråpa, ÜÜÜÛÛÜÛÜÛÜÜ].
S: vaitikà rajau ralau gurur-yadà [Vaitikà, ÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜ].
4
V, S: Atha Jagatyàm.
5
Dh, P fn: gaditaü tu. S: gaditan-tu
52
VÔttaratnàkara
[Indravaüèà]
ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÛÜ,
syàd-indravaüèà tatajai rasaüyutaiþ1 || 108 ||
[Toñaka]
ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜ,
iha toñakam-ambudhisaiþ prathitam2 || 109 ||
[Drutavilambita]
ÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜ,
drutavilambitam-àha nabhau bharau || 110 ||
[Puña]
ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜ
vasuyugaviratir-nau3 myau puño 'yam || 111 ||
[Pramuditavadanà]
ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÜÛÜ,
pramuditavadanà bhaven-nau ca rau4 || 112 ||
[Kusumavicitrà]
ÛÛÛÛÜÜ(,)ÛÛÛÛÜÜ,
nayasahitau nyau kusumavicitrà || 113 ||
[Jaloddhatagati]
ÛÜÛÛÛÜ,ÛÜÛÛÛÜ
rasair-jasajasà5 jaloddhatagatiþ || 114 ||
[Bhujaïgaprayàta]
ÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜ,
bhujaïgaprayàtaü bhaved-yaiè-caturbhiþ || 115 ||
1
Dh: tatajau rasaüyutau; P fn: -asaüyutà.
2
S: pramitam.
3
P: munièara- with fn: vasuyuga- .
4
S: rarau.
5
S: rasaiþ.
53
VÔttaratnàkara
[Sragviõã]
ÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜ,
raiè-caturbhir-yutà sragviõã sammatà || 116 ||
[Priyaüvadà]
ÛÛÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ,
bhuvi bhaven-nabhajaraiþ priyaüvadà || 117 ||
[Maõimàlà]
ÜÜÛÛÜÜ,ÜÜÛÛÜÜ
(tyau tyau maõimàlà chinnà guhavaktraiþ || 118 ||)
[Lalità]
ÜÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ,
dhãrair-abhàõi lalità tabhau jarau || 119 ||
[Pramitàkùarà]
ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜ,
pramitàkùarà sajasasair-udità || 120 ||
[Ujjvalà]
ÛÛÛÛÛÛÜÛÛÜÛÜ,
nanabharasahità mahitojjvalà1 || 121 ||
[Vaièvadevã]
ÜÜÜÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
paÿcàè-caiè-chinnà vaièvadevã mamau yau || 122 ||
[Jaladharamàlà]
ÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÜÜÜ
abdhyaùñàbhir-jaladharamàlà2 mbhau smau3 || 123 ||
1
P fn: [-sahità]-bhihitojjvalà; gaditojjvalà. V: gaditojjvalà. S, Dh: -bhihitojjvalà
2
P fn: abdhyaïgaiþ syàt.
3
S fn: abdhyaüèais-sajjalagharamàlà mbhau samau.
54
VÔttaratnàkara
[Navamàlikà]1
ÛÛÛÛÜÛÜÛ(,)ÛÛÜÜ
iha navamàlikà najabhayaiþ syàt2 || 124 ||
[Prabhà]
ÛÛÛÛÛÛÜ,ÛÜÜÛÜ
(svaraèaraviratir-nanau rau prabhà3 || 125 ||)
[Màlanã]
ÛÛÛÛÜ(,)ÛÛÜÛÜÛÜ
(bhavati najàv-atha màlanã jarau || 126 ||)
[Abhinavatàmarasa]
ÛÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜÜ,
abhinavatàmarasaü najajàdyaþ4 || 127 ||5
13: Atijagatã6 [trayodaèàkùarà]
[Kùamà]
ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜ
turagarasayatir-nau tatau gaþ kùamà7 || 128 ||
1
Chøà: Navamàlinã.
2
S: iha navamàlinã najàbhyàü parau bhyau; with fn: iha navamàlikà najabhayaiþ syàt. P fn:
navamàlatã najaparau bhyau.
3
S reads: svarasara- . On the preceding page S has a variant for this metre: vasuyugaviratir-
nanau rau prabhà, which places the word-break one syllable later. Chøà has 2 metres which
have the same shape as this, one called Caÿcalàkùikà, and the other Gaurã, but in neither is
the word-break specified.
4
S: iti vada tàmarasaü najajàdyaþ; P lists a variant: iha vada tàmarasaü najajàdyaþ.
5
P fn : bhavati tatã najajai rasaüyutaiþ (written as tati in the text, but -ã is required by the
description) [Tatã, ÛÛÛÛÜÛÛÜÛÜÛÜ].
P: catur-jagaõaü vada mauktikadàma [Mauktikadàma (1), ÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛ]; note that
this metre is defined as having a short syllable in final position.
P fn: jarau jarau vada svamocacàmaram [Svamocacàmara, ÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜ].
Dh: jajàv-iha mauktikadàma jajau ca [Mauktikadàma (2), ÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛ].
P: jabhau jarau vadati paÿcacàmaram [Paÿcacàmara, ÛÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ].
P fn: nanararaghañità tu mandàkinã [Mandàkinã, ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÜÛÜ]; Chøà: Caÿcalàkùikà,
and later in the same work: Gaurã.
6
V, S: Athàtijagatyàü.
7
Chøà has a metre called Kuñilagatiþ which has the same structure as this, but without
specifying the word-break.
55
VÔttaratnàkara
[Praharùiõã]
ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ
mnau jrau gastridaèayatiþ praharùiõãyam1 || 129 ||
[Atirucirà]
ÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ
catur-grahair-atirucirà jabhasjagàþ2 || 130 ||
[Mattamayåra]
ÜÜÜÜ,ÜÛÛÜÜÛÛÜÜ
vedai randhrair-mtau yasagà mattamayåram || 131 ||
[Maÿjubhàùiõã]
ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ,
sajasà jagau bhavati maÿjubhàùiõã3 || 132 ||4
14: øakvarã5 [caturdaèàkùarà]
[Asaübàdhà]
ÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜÜÜ
mtau nsau gàvakùagrahaviratir-asaübàdhà || 133 ||
1
P fn: praharùaõã.
2
P fn: catur-grahair-iha rucirà jbhau sarau gaþ; catur-grahair-iha rucirà jabhau sjagàþ. The
name of this metre is given in Chøà as Rucirà, rather than Atirucirà; note that we already
have a metre called Atirucirà occuring in the Dvipàda section earlier in the text.
3
S fn: sunandinã. Chøà calls the metre: Kanakaprabhà. cf. also Navanadanã below. Dh omits
jagau, printer's error.
4
P: upasthitam-idaü jsau tsau sagurukaü cet [Upasthita, ÛÜÛÛÛÜÜÜÛÛÛÜÜ]; P fn: yadi
guruþ syàt.
P, Dh: nanatatagurubhiè-candrikàè-vartubhiþ (S: nanataragurubhiè-candrikàè-vaùaóbhiþ)
[Candrikà, ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜ].
P fn: jatau sajau go bhavati maÿjuhàsinã [Maÿjuhàsinã, ÛÜÛÜÜÛÛÛÜÛÜÛÜ].
P fn: navanandinã sajasasair-guruyuktaiþ [Navanandinã, ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜÜ].
P fn: kuñilagatir-najau saptabhistau gunà [Kuñilagati, ÛÛÛÛÜÛÜ,ÜÛÜÜÛÜ]; Chøà has a
metre by this name, but with a slightly different structure: nanatataguru.
S: yamau rau vikhyàtà caÿcarãkàvalã gaþ (S fn: Maÿjarãkàvalã) [Caÿcarãkàvalã,
ÛÜÜÜÜÜÜÛÜÜÛÜÜ]; S prints caÿcaro- in the text, but caÿcarã- in the comm. The latter
reading is evidently the right one.
5
V, S: Atha øakvaryàm.
56
VÔttaratnàkara
[Aparàjità]
ÛÛÛÛÛÛÜ,ÛÜÛÛÜÛÜ
nanarasalaghugaiþ svarair-aparàjità || 134 ||
[Praharaõakalità]
ÛÛÛÛÛÛÜ(,)ÛÛÛÛÛÛÜ
nanabhanalag-iti1 praharaõakalità2 || 135 ||
[Vasantatilakà]
ÜÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜÛÜÜ,
uktà vasantatilakà3 tabhajà jagau gaþ || 136 ||
[Siühonnata]
siühonnateyam-udità4 munikàèyapena5 || 137 ||
1
V, P, Dh -laghugaiþ; P has fn: -lag-iti. Vutt. reads: Nanabhanalag-itippaharaõakalità.
2
S, V, P fn: -kalikà. Chøà reads: -kalità.
3
S: uktaü vasantatilakaü.
4
S: siühonateti gadità; P fn: siühoddhatà.
5
It will be noted that this and the following metre agree in form with Vasantatilakà, according
to Kaèyapa the name should be Siühonnata; and according to Saitava it should be
Uddharùiõã. These variant names are already noted in Chøà. The footnote contains a further
name for the metre: Madhumàdhavã, saying that this name was given by the Nàga, which
usually means Piïgalànàga, but there is no metre of that name in Chøà. The name
Vasantatilakà is the name normally in use now.
57
VÔttaratnàkara
[Uddharùiõã]
uddharùiõãyam-udità1 munisaitavena2 || 138 ||3
15: Atièakvarã4 [paÿcadaèàkùarà]
[øaèikalà]5
ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ,
dvihatahayalaghur-atha giti èaèikalà || 139 ||
[Sraj]
ÛÛÛÛÛÛ,ÛÛÛÛÛÛÛÛÜ,
sragiti bhavati rasanavakayatir-iyam || 140 ||6
1
Dh: uddharùiõãti gadità munisaitavena; P fn: uddharùiõãti gadità kila.
2
S has this line as a footnote only.
3
Dh, S fn: ràmeõa seyam-udità madhumàdhavãti (P fn: nàgena saiva gadità madhumàdhavãti)
[Madhumàdhavã, ÜÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜÛÜÜ].
P, V, S: induvadanà bhajasanaiþ saguruyugmaiþ [Induvadanà, ÜÛÛÛÜÛÛÛÜÛÛÛÜÜ];
Chøà: Varasundarã.
P, V, S: dviþsaptacchidalolà msau mbhau gau caraõe cet [Alolà, ÜÜÜÛÛÜÜ,ÜÜÜÛÛÜÜ].
P fn: sajasà ylagàè-ca vasudhà sapaÿcagrahaiþ [Vasudhà, ÛÛÜÛÜ,ÛÛÛÜÛÜÜÛÜ].
P fn: yugadigbhiþ kuñilam-iti matasthau nyau gau [Kuñilà, ÛÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛ,ÜÜÜÜ]; Chøà
has a metre of this name, but the structure agrees with Haüsaèyenã below. The definition of
the rule doesn't fit the example here. Chøà gives the rule as: kuñilà mbhau nyau gau
vedarasasamudràþ.
P fn: najabhajalag-yutà dhÔtiriyaü kathità [DhÔti, ÛÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜ].
P fn: mbhau nyau gau cej-jaladhidaèa ca haüsaèyenã [Haüsaèyenã, ÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜÜÜÜ].
P fn: mbhau nyau lgau ced-bhavati jagati candrautasaþ [Candrautasa ?,
ÜÜÜÜÛÛÛÛÛÛÜÜÛÜ].
P fn: devaravaratanu bhanananalaghugaiþ [Devaravaratanu ?, ÜÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ].
P fn: mastono mo gau yadi gadità vàsantãyam [Vàsantã, ÜÜÜÜÜÛÛÛÛÜÜÜÜÜ].
P fn: nanatatagayutaiþ saptabhir-vavasantaþ [Vavasanta, ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÛÛÜÜ]; The
definition of the rule doesn't fit the example here. I have been unable to find the metre listed
anywhere else to check the description, but to fit the example we need to read: nanatabha- .
4
V, S: Athàtièakvaryàm .
5
This metre is called Candravartà in Chøà.
6
This is a variation on the preceding metre, with a fixed word-break after 6 syllables. In Chøà
it is called Màlà. The next metre is also a variation, this time with a word-break after 8
syllables.
58
VÔttaratnàkara
[Maõiguõanikara]
ÛÛÛÛÛÛÛÛ,ÛÛÛÛÛÛÜ
vasuhayayatir-iha1 maõiguõanikaraþ2 || 141 ||
[Màlinã]
ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
nanamayayayuteyaü3 màlinã bhogilokaiþ || 142 ||
[Prabhadrakà]
ÛÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ,
bhavati najau bhajau rasahitau prabhadrakam || 143 ||
[Elà]
ÛÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ
(sajanà nayau èaradaèayatir-iyam-elà4 || 144 ||)
[Candralekhà]
ÜÜÜÜÛÜÜ,ÜÜÛÜÜÛÜÜ
(mrau myau yàntau bhavetàü saptàùñabhiè-candralekhà5 || 145 ||)
16: Aùñiþ6 [ùoóaèàkùarà]
[»ùabhagajavilasita]
ÜÛÛÜÛÜÛ,ÛÛÛÛÛÛÛÛÜ
bhratrinagaiþ svaràtkham-Ôùabhagajavilasitam7 || 146 ||
1
S, Dh: vasumuniyatir-iha.
2
S: maõigaõakiraõaþ.
3
S reads namayayuteyaü, which must be a printer's error, the comm. below identifies the
gaõas as nanamayaya.
4
S: èaradaèayatir-atirekhà, with a footnote to the effect that the metre is also known as Elà; P
fn: -kavi- [in place of -yati-].
5
Dh: saptàùñakaiè-.
6
V, S: Athàùñau.
7
S: bhrau trinagàþ svaràþ kham- .
59
VÔttaratnàkara
[Vàõinã]
ÛÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜÜ,
najabhajaraiþ sadà bhavati vàõinã gayuktaiþ1 || 147 ||2
17: Atyaùñiþ3 [saptadaèàkùarà]
[øikhariõã]
ÛÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜÜÛÛÛÜ
rasai rudraiè-chinnà yamanasabhalà gaþ èikhariõã || 148 ||
[PÔthvã]
ÛÜÛÛÛÜÛÜ,ÛÛÛÜÛÜÜÛÜ
jasau jasayalà vasugrahayatiè-ca pÔthvã guruþ || 149 ||
[Vaüèapatrapatita]4
ÜÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ
diïmunivaüèapatrapatitaü bharanabhanalagaiþ || 150 ||
[Hariõã]
ÛÛÛÛÛÜ,ÜÜÜÜ,ÛÜÛÛÜÛÜ
rasayugahayair-nsau mrau slau go yadà hariõã tadà || 151 ||
[Mandàkràntà]
ÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
mandàkràntà5 jaladhiùaóagair-mbhau natau tàd-gurå cet || 152 ||
[Narkuñaka]
ÛÛÛÛÜÛÜ,ÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜ
(hayadaèabhir-najau bhajajalà guru narkuñakam6 || 153 ||)
1
S: najabhajataiþ sadà bhavati vàõinã gànvitaiþ.
2
Dh: jarau jarau jagàv-idaü vadanti paÿcacàmaram [Paÿcacàmara,
ÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜ].
3
V, S: Athàtyaùñau.
4
Chøà: Vaüèapantrapatita.
5
S: madàkràntà.
6
V: nardañakam, with variant, narkuñakam; P fn: yadi bhavato najau bhajajalà gurur-
markañakam; nardañakam. Chøà has a metre called Avitatha, which has the same structure,
but without the word-break.
60
VÔttaratnàkara
[Kokilaka]
ÛÛÛÛÜÛÜ,ÛÛÛÜÛÛ,ÜÛÛÜ
muniguhakàrõavaiþ kÔtayatã1 vada kokilakam || 154 ||2
18: DhÔtiþ3 [aùñadaèàkùarà]
[Kusumitalatàvellità]
ÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
syàd-bhåtartvaè-vaiþ kusumitalatàvellità mtau nayau yau4 || 155 ||5
19: AtidhÔtiþ6 [ånaviüèaty-akùarà]
[øàrdålavikrãóita]
ÜÜÜÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÜÜÛÜÜÛÜ
såryàè-vair-masajas-tatàþ saguravaþ èàrdålavikrãóitam || 156 ||7
1
S, P, V, Dh all read kÔtayati, which must be an error, as the metrical markings would not
agree with Narkuñaka, of which this metre is a variant, having the word-break in a different
position. Chøà has the word-break in yet another place, after 8, 5, & 4 syllables.
2
P fn: sasajaur-atièàyinã matà bhajaparair-gurubhyàm [Atièàyinã,
ÛÛÜÛÛÜÛÜÛÜ(,)ÛÛÛÜÛÜÜ].
3
V, S: Atha DhÔtau.
4
Note that this metre is very similar to Mandàkràntà in the previous section, but with an extra
heavy syllable in the opening.
5
P fn: daèavasuviratir-nanau raiè-caturbhir-yutà sàlasà [Sàlasà,
ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÜ,ÛÜÜÛÜÜÛÜ].
P fn: adhikaü darèayati nanau rau bhavetàü rarau tàrakà [Tàrakà,
ÛÛÜÜÛÛÛÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜ]; The definition of the rule doesn't fit the example here. I
have been unable to find the metre listed anywhere else to check the description. SED lists a
Tàrakà metre of 4 x 13 syllables, but not one of 4 x 18.
P fn: syàd-bhåtartvaèvair-maubhmau viratiè-cet-siühaviskårjitaü yau [Siühaviskårjita,
ÜÜÜÜÜ,ÜÜÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ].
S: kathitam-iha nanau rarau ced-rarau siühavikrãóitam [Siühavikrãóita,
ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜ].
S: rsau jajau bharasaüyutau karibàõakhair-haranartakam (P fn: rsau jau bharasaüyutau
karibàõakhaü haranartakam) (S has fn: karibàõakhair-haranartanam) [Karibàõakha,
ÜÛÜÛÛÜÛÜÛÛÜÛÜÛÛÜÛÜ]; Chøà calls this metre: Vibudhapriyà.
6
V, S: AthàtidhÔtau.
7
S, Dh: rasartvaè-vair-ymau nsau raraguruyutau meghavisphårjità syàt [Meghavisphårjità,
ÛÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ]; Chøà calls this metre: Vismità.
P fn: najabhayasà jagau ca racanà èålikakudbhiratra sà [øålikakudbhiratra,
ÛÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜÜÛÛÜÛÜÛÜ].
P fn: rbhau jatau tau sagurukau yadà dig-grahac-chedabhàg-bhavati [Bhàj,
ÜÛÜÜÛÛÛÜÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÛÛÛ]; the example doesn't fit the definition again here.
61
VÔttaratnàkara
20: KÔtiþ1 [viüèatyakùarà]
[Suvadanà]
ÜÜÜÜÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÜÛÛÛÜ
jÿeyàþ2 saptàèvaùaóbhir-marabhanayayutà3 bhlau gaþ suvadanà || 157 ||
[VÔtta]
ÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛ,
trãrajau galau bhaved-ihedÔèena lakùaõena vÔttanàma4 || 158 ||5
21: PrakÔtiþ6 [ekaviüèaty-akùarà]
[Sragdharà]
ÜÜÜÜÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
mrau bhnau yànàü7 trayeõa trimuniyatiyutà sragdharà kãrtiteyaü
|| 159 ||8
1
V, S: Atha KÔtau.
2
S, Dh: jÿeyà.
3
S: -yutau.
4
This is one of the few metres defined as having a light syllable at the end of the line.
5
S: sabharà namylag-iti trayodaèayatir-mattebhavikrãóitam [Mattebhavikrãóita,
ÛÛÜ,ÜÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÜÜÛÜÜÛÜ,].
S: sajajà bharau salagàè-ca ced-uditaü tadà pramadànanam [Pramadànanam,
ÛÛÜÛÜÛÛÜÛÜÛÛÜÛÜÛÛÜÛÜ,].
P fn: khyàtà påvaþ suvaüèà yadi marabhanàstadvayaü go guruè-ca [Suvaüèà,
ÜÜÜÜÛÜÜÛÛÛÛÛÜÜÛÜÜÛÜÜ].
6
V, S: Atha PrakÔtau.
7
S, V, Dh, P fn: mrabhnair-yànàü.
8
S: bhau bhabhabhàè-ca bharau yadi kãrtiya putraka mattavilàsinãm [Mattavilàsinã,
ÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜ].
P fn: bhavati najau hi siddhir-iti bhàj-jajajà yadi ro bhavità [Siddhi,
ÛÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛ(Ü)ÛÜ]; The definition doesn't fit the rule, and further the line
is only 20 syllables long, so again something is amiss here.
62
VÔttaratnàkara
22: âkÔtiþ1 [dvàviüèaty-akùarà]
[Bhadrakà]
ÜÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÛÜÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜ
bhrau naranà ranàv-atha2 gurur-digarkaviramaü hi3 bhadrakam-iti4 || 160 ||5
23: VikÔtiþ6 [trayoviüèaty-akùarà]
[Aèvalalità]
ÛÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÛÜÛÛÛÜÛÜÛÛÛÜ
yad-iha najau bhajau bhjabhalagàs-tad-aèvalalitaü7 haràrkayatimat
|| 161 ||
[Mattàkrãóà]
ÜÜÜÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛ,ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ
mattàkrãóà8 mau9 tnau nau nalg-iti10 bhavati vasuèaradaèayatiyutà11
|| 162 ||12
1
V, S: âkÔtau.
2
V: -aya, which may be a printer's error owing to the similarity of tha and ya in Devanàgarã.
3
S omits, which spoils the metre.
4
S, V, Dh, P fn: -idam [in place of -iti]. This metre is called Madraka in Chøà.
5
P fn: làlityaü bhujagendreõa bhàùitam-etac-cen-masarastajanagubhiþ [Làlitya,
ÜÜÜÛÛÜÜÛ,ÜÛÛÜÜÜÛÛÜÛÛÛÛÜ].
P fn: sajatà nasau rarau gaþ kaõituragahayaiþ syàn-mahàsragdharàkhyà [Mahàsragdharà,
ÛÛÜÛÜÛÜÜÛÛÛÛÛ,ÛÜÜÛÜÜÛÜÜ]; this metre is similar to Sragdharà above, but with a
different opening. We might have expected the definition to run: sajatà no so bhajau...etc.
with resolution of the first syllable making for the Mahà- designation.
6
V, S: VikÔtau.
7
S: bhajabhalag-tad-àèvalalitaü; Dh -àèvalalitaü.
8
P fn: mattàkrãóaü.
9
P: mo.
10
Dh: mattàkrãóà mau lau nau nlau g-iti; P fn: nlau g-iti.
11
P fn: -yutam.
12
S: bhair-atha saptabhir-atra kÔtà guruõà guruõà ca mayåragatiþ syàt [Mayåragati,
ÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÜ]; S writes mattamaåragatiþ, by mistake, and spoils the
metre. It is clear from the comm. that the reading should be as printed here.
63
VÔttaratnàkara
24: SaïkÔtiþ1 [caturviüèaty-akùarà]
[Tanvã]
ÜÛÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÛÜÛÛÛÛÛÛÜÜ
bhåtamunãnair-yatir-iha bhatanàþ sbhau bhanayàè-ca yadi bhavati tanvã
|| 163 ||
25: AtikÔtiþ2 [paÿcaviüèaty-akùarà]
[Krauÿcapadà]
ÜÛÛÜÜ,ÜÛÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÛÛ,ÛÛÛÛÛÛÜ
krauÿcapadà bhmau sbhau nananà3 ngàviùuèaravasumuniviratir-iha bhavet || 164 ||
26: UtkÔtiþ4 [ùaóviüèatyakùarà]
[BhujaïgavijÔmbhita]
ÜÜÜÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜ,ÛÜÛÛÜÛÜ
vasvãèàèvac-chedopetaü mamatanayuganarasalagair-bhujaïgavijÔmbhitam || 165 ||
[Apavàha]5
ÜÜÜÛÛÛÛÛÛ,ÛÛÛÛÛÛ,ÛÛÛÛÛÛ,ÛÛÜÜÜ
mo nàþùañ sagag-iti6 yadi navarasarasaèarayatiyutam-apavàhàkhyam7
|| 166 ||8
1
V, S: SaïkÔtau.
2
V, S: AtikÔtau.
3
P fn: nananangàþ.
4
V, S: UtkÔtau.
5
Chøà: Apavàhaka.
6
S: sag-iti, thereby leaving the rule-example one syllable short.
7
Dh: navarasaèarayatiyutam-, (omitting -rasa-) which is probably a printer's error.
8
V adds in brackets: iti uktàdiprakaraõam; S: iti ùàdviüèaticchandàüsi. ??
64
VÔttaratnàkara
27+: Atha Daõóakàþ1
[CaõóavÔùñiprayàta]
ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜ,
2
yad-iha nayugalaü tataþ saptarephàstadà caõóavÔùñiprayàto3 bhaved-daõóakaþ || 167 ||
[Arõa]
ÛÛÛÛÛÛÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜ,
praticaraõavivÔddharephàþ syur-arõàrõavavyàlajãmåtalãlàkaroddàmaèaükhyàdayaþ4 ||
168 ||
[Pracitaka]5
ÛÛÛÛÛÛÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜ,
pracitakasamabhidho dhãradhãbhiþ smÔto daõóako nadvayàduttaraiþ saptabhir-yaiþ ||
169 ||6
iti vÔttaratnàràkhye chandasi varõavÔttakathanaü nàma

tÔtãyo 'dhyàyaþ7
1
V: Daõóake. Dh omits.
2
P fn:
yàt-kiücid-dÔèyate cchandaþ ùàóviüèaty-akùaràdhikam |
èeùajàty-àdikaü muktvà na savai daõóajàtimat ||
3
P, V, Dh: -prapàto. P fn: prayàto.
4
S, V, Dh, P fn: -èaïkhàdayaþ. The structure of the first of the Daõóaka metres described here
is nicely summed up in a såtra in Chøà: Daõóako nau raþ; first there are 2 nagaõas, which are
followed by a number of ragaõas, CaõóavÔùñiprapàta having 7 ragaõas; Arõa 8, and so on -
there are many more, V gives a list of 28, ending with Nanda, which has 34 ragaõas
following the opening two nagaõas!
5
Called Pracita in Chøà. This metre has a different structure to the previous Daõóakas: first 2
nagaõas, then a series of yagaõas.
6
S: nadvayàt-paratastakàreõàpi kvacid-daõóakà dÔèyante; evam-ekonasahasràèaravÔddhir-
bhavati daõóakaü vÔttam. S has a note to the effect that these two såtras are not seen in
many of the books. They also appear to be såtras rather than kàrikas, and so are probably not
part of the original text.
7
P omits; Dh: iti èrã kedàrabhaññaviracite vÔttaratnàkare tÔtãyo 'dhyàyaþ.
65
VÔttaratnàkara
Caturtho 'dhyàyaþ [ardhasamavÔtta]1
[Upacitrà]2
ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜÐÐÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÜ
viùame yadi sau salagà dale bhau yuji bhàd-gurukàv-upacitram || 170 ||
[Drutamadhyà]
ÜÛÛÜÛÛÐÜÛÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÛÜÜ
bhatrayam-ojagataü guruõã ced-yuji ca najau jyayutau drutamadhyà
|| 171 ||
[Vegavatã]
ÛÛÜÛÛÐÜÛÛÜÜÐÐÜÛÛÜÛÛÐÜÛÛÜÜ
sayugàtsagurå viùame ced-bhàv-iha vegavatã yuji bhàd-gau || 172 ||
[Bhadraviràj]
ÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
oje taparau jarau guruè-cen-msau3 jgaug-bhadraviràó-bhaved-anoje4 || 173 ||
[Ketumatã]
ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÜÐÐÜÛÛÜÛÜÛÛÛÜÜ
asame sajau saguruyuktau ketumatã5 same bharanagàd-gaþ6 || 174 ||
[âkhyànakã]
ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ
àkhyànakã7 tau jagurå ga oje8 jatàv-anoje jagurå guruè-cet || 175 ||
1
Dh: Atha Caturtho 'dhyàyaþ.
2
Chøà: Upacitraka.
3
Dh: guruè-cet msau.
4
V: jgaubhadra- .
5
S: ketumato, a printer's error.
6
Dh: bharanàgàdgaþ, which doesn't fit the metre.
7
S: àkhyàtakã, with fn: àkhyànakã; P fn: àkhyàtikã; Chøà: àkhyànakã.
8
P fn: gam[oje].
66
VÔttaratnàkara
[Viparãtàkhyànakã]
ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ
jatau jagau go viùame same cet-tau1 jgau ga eùà2 viparãtapårvà
|| 176 ||
[Hariõaplutà]
ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜÐÐÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜ
sayugàtsalaghå viùame gurur-yuji3 nabhau bharakau4 hariõaplutà
|| 177 ||
[Aparavaktra]
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ayuji nanaralà guruþ same njam-aparavaktram-idaü5 tato jarau6
|| 178 ||
[Puùpitàgrà]
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ayuji nayugarephato yakàro yuji ca najau jaragàè-ca puùpitàgrà || 179 ||
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
vadanty-aparavaktràkhyaü vaitàlãyaü vipaècitaþ |
ÛÛÜÜÐÛÜÜÛÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
puùpitàgràbhidhaü kecid-aupacchandasikaü tathà7 || 180 ||
1
Dh, P fn: syàt-tau.
2
P fn: gam[eùà].
3
Dh: guruþ yuji.
4
S, P fn: ca bharau.
5
P fn: tad-aparavaktram-idaü najau jarau.
6
P fn: viùame yadi sau jagau same staralàgo 'paravaktram-ãritam. The description doesn't fit
the example here, we really need to read: sbharalau go to correct it.
7
These lines are in Vaktra metre, and comment on the two metres immediately preceding it. V
misplaces this verse after the description of Yavamatã below. A (partial) translation of this
line is found in Vuttodaya, but there the line doesn't scan.
67
VÔttaratnàkara
[Yavamatã]
ÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÐÐÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÛÜÜ
syàd-ayugmake rajau rajau same tu1 jarau jarau2 gurur-yavàt-parà3 matãyam4 || 181 ||5
iti vÔttaratnàràkhye chandaþèàstre

'rdhasamavarõavÔttakathanaü nàma
caturtho 'dhyàyaþ6
Paÿcamo 'dhyàyaþ [viùamavÔtta] 7
[Padacaturårdhva]
ÛÛÜÜÛÜÜÜ 8 syllables
mukhapàdo 'ùñabhir-varõaiþ |
ÛÜÜÛÛÜÛÜÛÜÜÜ 12 syllables
pare syur-makaràlayaiþ8 kramàd-vÔddhaiþ9 |
ÛÛÜÜÛÛÜÜÜÜÜÜÛÜÜÜ 16 syllables
satataü yasya vicitraiþ pàdaiþ sampannasaundaryam |
ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÛÛÛÛÜÜÛÜÜÜ 20 syllables
10
tad-uditam-amalamatibhiþ padacatur-årdhvàbhidhaü vÔttam || 182 ||
1
V: cet.
2
P: rayau same vej-jarau carau, with fn: rajau same tu jarau jarau.
3
V: guruþ yavàt-
4
Dh: gurur-yadà yavàt-matãyam.
5
S: sasajà viùame yadà guruþ sabharàþ syal-lalità same lagau [Lalità,
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜ].
Dh: ayujor-yadi sau jagau yujoþ sabharàlgà yadi sundarã tadà [Sundarã,
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜ]; this has the same structure as the preceding metre.
P fn: viùame sasajà gurå anoje sabharàyaè-ca tu màlabhàriõãyam [Màlabhàriõã,
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ].
P fn: viùame sasajà gurå anoje smarayàè-chandasikaü tad-aupapårvam [Aupacchandasika,
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ]; this has the same structure as the preceeding
metre, and should really take the more distinctive name. cf. Aupacchandasika in the Vaitàlãya
section of Chapter 2. We really need to read sbhara- in place of smara- here for the
description to be correct. The reading smara is probably a printer's error, owing to the
similarity between ma & bha in Devanàgarã script.
6
P omits; Dh: iti èrã kedàrabhaññaviracite vÔttaratnàkare caturtho 'dhyàyaþ.
7
In Vuttodaya the metres in this section are omitted, and a description of the Vaktra (Pàëi:
Vatta) metre is included instead. In may be stated here that the Vaktra metre is neither a
MàtràvÔtta nor a ViùamavÔtta, and so is misplaced in both books. Chøà places it at the
beginning of the VÔtta section, in the fifth chapter.
8
S: [pare] 'smàn; P fn: 'smàt- .
9
S: -vÔddhàþ; P fn: vÔddyà ??
10
S, V, P fn: tad-abhihitam-amalaghãbhiþ.
68
VÔttaratnàkara
[âpãóa]
ÛÛÛÛÛÛÜÜ 8 syllables
prathamam-uditavÔtte |
ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ 12 syllables
viracitaviùamacaraõabhàji |
ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ 16 syllables
1
gurukayugalanidhana iha sahita àïà |
ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÜ 20 syllables
laghuviracitapadavivÔtiyatir-iti2 bhavati pãóaþ || 183 ||3
[Kalikà]4
prathamam-itaracaraõasamutthaü5 |
6
èrayati sa yadi lakùma |
itaraditaragaditam-api7 yadi ca turyaü8 |
caraõayugalakamavikÔtam-aparam-iti kalikà sà || 184 ||
[Lavalã]9
dviguruyutasakalacaraõàntà |
sukhacaraõagatam-anubhavati ca tÔtãyam10 |
1
Dh: gurukayuganidhana; P fn: -yugalaka- ; both are which are incorrect metrically.
2
S: kalita àõà | vidhÔtarucirapadavitati; P fn: kalita àïvidhÔtarucirapada; Dh -vitatiyatir-iti; V,
P fn: -racana[yatir-iti].
3
This is only a variation on Padacaturårdhva. Here the last 2 syllables at the end of each line
are heavy, the rest are light. The other metres in this section are variations on this theme.
Chøà lists 2 metres called Pratyàpãóa, that have a different structure - the first of these has 2
heavy syllables at the beginning of the line, with the rest being light; the second has 2 heavy
syllables at the beginning and at the end of the line, the rest again being light.
4
Chøà: Maÿjarã.
5
P fn: [prathamam]-apara- .
6
Dh: sapadi; S, P fn: jagati.
7
S: itaraditarajanitam-;
8
Dh: ca yadi turyaü; P fn: -janitam-api bhavati èeùam.
9
The structure of Lavalã in Chøà is described differently as being 16, 12, 8, & 20 syllables.
10
Dh: -anubhavati tÔtãyaþ (incorrect metrically); P fn: [caraõa]-racitam-anubhavati tÔtãyaþ.
69
VÔttaratnàkara
caraõam-iha1 hi2 lakùma |
prakÔtam-akhilam-api yadidam-anubhavati3 lavalã sà || 185 ||
[AmÔtadhàrà]4
prathamam-adhivasati yadi turyaü |
caram-acaraõapadam-avasitaguruyugmam5 |
akhilam-aparam-uparigatam-iti6 lalitapadayuktà |
tadiyam-amÔtadhàrà7 || 186 ||
iti padacatur-årdhvaprakaraõam8
[Udgatà]
ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛ
sajamàdime salaghukau ca |
ÛÛÛÛÛÜÛÜÛÜ
nasajagurukair-athodgatà9 |
ÜÛÛÛÛÛÛÜÛÛÜ
tryaïghrigatabhanajalà10 gayutàþ |
ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ
sajasà jagau caraõam-ekataþ11 pañhat || 187 ||
1
Dh: aparam-iha; V, P fn: apara [iha]; S, P fn: caraõa [iha].
2
S: ca.
3
S, P fn: [prakÔtam]-aparam-akhilam-api yadi bhavati.
4
The structure of AmÔtadharà in Chøà is described differently as being 20, 12, 16, & 8
syllables.
5
S, V: -avasiti- ; S: yugmà.
6
Dh: nikhilam-.
7
Dh: tad-idam-; S: nikhilam-aparam-uparitanasamam-iha lalitapàdà tritayam-amÔtadhàrà.
P fn: nikhilam-aparam-uparitanasamam-iha lalitapàdàntritayam-amÔtadhàrà.
8
P omits.
9
S: -gurukeùv-; P fn: -gurukeùu- .
10
Dh: tryaïghrigatatamanajalà; P fn: aïghri- [i.e. without try-].
11
Dh: caraõemakataþ (incorrect metrically); S: caram; which is probably a printer's error.
70
VÔttaratnàkara
[Saurabhaka]1
ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÜ
caraõatrayaü vrajati2 lakùma |
yadi sakalam-udgatàgatam3 |
ÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜ
rnau bhagau bhavati saurabhakaü |
caraõe yadãha bhavatas-tÔtãyake || 188 ||
[Lalità]
ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÜ
nayugaü sakàrayugalaü ca4 |
bhavati caraõe tÔtãyake5 |
ÛÛÛÛÛÛÛÛÜÛÛÜ
tad-uditam-urumatibhir-lalitaü |
yadi èeùam-asya khalu pårvatulyakam || 189 ||
ity-udgatàprakaraõam6
[Upasthitapracupita]
ÜÜÜÛÛÜÛÜÛÜÛÛÜÜ
msau jbhau gau prathamàïghrir-ekataþ pÔthag-anyan-7 |
ÛÛÜÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ
tritayaü sanajaragàs-tato8 nanau saþ |
ÛÛÛÛÛÛÛÛÜ
trinaparikalitajayau |
ÛÛÛÛÛÛÛÛÛÛÜÛÛÜÜ
pracupitam-idam-uditam-upasthitapårvam || 190 ||
1
This and the next metre are variants of Udgatà, differing only in their 3rd line.
2
S, Dh, P fn: bhajati.
3
S: nikhilam- .
4
S: yugalaÿ-ca.
5
S, P fn: bhajati caraõaü tÔtãyakam; Dh omits this line and the next by mistake, printer's
error.
6
P, Dh omit.
7
V, Dh: -anyat-
8
S, Dh, P fn: -tathà.
71
VÔttaratnàkara
[Vardhamàna]1
nau pàde 'tha tÔtãyake sanau nasayuktau2 |
prathamàïghrikÔtayatis-tu vardhamànam3 |
ÛÛÛÛÛÛÛÛÜÛÛÛÛÛÛÛÛÜ
tritayam-aparam-api pårvasadÔèam-iha bhavati |
pratatamatibhir-iti4 gaditaü laghu5 vÔttam || 191 ||
[øuddhaviràóàrùabha]6
asmin-neva tÔtãyake yadà7 tajaràþ syuþ |
prathame ca viratiràrùabhaü bruvanti |
ÜÜÛÛÜÛÜÛÜ
tac-chuddhaviràñ puraþ sthitaü |
tritayam-aparam-api8 yadi9 pårvasamaü syàt || 192 ||
ity-upasthatapracupitaprakaraõam10
ÛÛÜÛÛÜÜÜ
viùamàkùarapàdaü và
ÜÜÛÛÜÛÛÜÛÜ
pàdair-asamaü daèadharmavat11 |
ÜÜÜÜÛÜÜ
yac-chando12 noktam-atra
ÜÜÛÜÜÛÜÜÜ
gàtheti tat-såribhiþ proktam || 193 ||13
iti vÔttaratnàràkhye chandasi viùamavÔttakathanaü nàma

paÿcamo 'dhyàyaþ14
1
This and the next metre are variants of Upasthitapracupita, differing only in their 3rd line.
2
P fn: na sayuktau ca.
3
S, P fn: -yatipravardhamànam.
4
P fn: -iha.
5
S, P fn: khalu.
6
Chøà has a slighty different name for this metre: øuddhaviràóÔùabhaü.
7
S, P fn: [tÔtãya]-pàdake; Dh omits yadà.
8
P fn: tritayam-api.
9
S excludes yadi.
10
P, Dh omit.
11
S: viùamàkùarapàdatvàtpàdairasamaÿjasaü dharmavat.
12
S: yac-chandasi.
13
Chøà says simply: atrànuktaü gàthà.
14
P omits; Dh: iti èrã kedàrabhaññaviracite vÔttaratnàkare paÿcamo 'dhyàyaþ.
72
VÔttaratnàkara
úaùñho 'dhyàyaþ [prasthàràdi] 1
ÜÜÜÜÐÛÜÜÛÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
prasthàro naùñam-uddiùñam-ekad-vyàdilagakriyà |
ÜÜÛÜÐÛÜÜÛÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
saükhyànamadhvayogaè-ca2 ùaóete pratyayàþ smÔtàþ || 194 ||3
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
pàde sarvaguràvàdyàl-laghuü nyasya guroradhaþ |
yathopari tathà èeùaü bhåyaþ kuryàdamuü vidhim || 195 ||
ÜÜÜÜÐÛÜÜÛÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
åne dad-yàd-gurån-eva4 yàvat-sarvalaghur-bhavet |
prastàro 'yaü samàkhyàtaè-chandovicitivedibhiþ5 || 196 ||6
naùñasya yo bhaved-aïkastasyàrdhe7 'rdhe same ca laþ |
viùame caikamàdhàya syàd-ardhe8 'rdhe gurur-bhavet || 197 ||9
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
uddiùñaü dviguõànàdyàd-upary-aïkàn-samàlikhet10 |
laghusthà ye ca11 tatràïkàstaiþ12 saikair-mièritair-bhavet || 198 ||13
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
varõàn-vÔttabhavàn-saikàn-auttaràdharyataþ sthitàt14 |
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ekàdikramataè-caitàn-upary-upari15 nikùipet || 199 ||
1
Dh: Atha úaùñho 'dhyàyaþ; S omits this heading, seemingly by mistake, as it begins the verses
from number 1 again.
2
P fn: saükhyà caivàdhva- .
3
Apart from the last verse the metre is Pathyàvaktra in this section.
4
V: -evaü.
5
V: -vicchiti-
6
Dh adds: iti prasthàraþ.
7
Dh: aïktastasyàrdhe.
8
Dh: tad-arddhe; S, V: tasyàdardhe, which is incorrect according to the metre.
9
Dh adds: iti naùñam.
10
S: -naïkànuparyàdyàt-
11
V, Dh: tu.
12
S: laghusthàne tu ye 'ïkàþ syustaiþ;
13
Dh adds: ity-uddiùñam.
14
P fn: -uttaràn-årdhvataþ sthitàn; S, V, Dh: sthitàn.
15
S: -kramaèaè- ; V: -kramasaè- ; P fn: -kramaèaþ.
73
VÔttaratnàkara
ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
upàntyato nivarteta tyajannekaikam-årdhvataþ1 |
ÛÜÜÜÐÛÜÜÛÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
upary-àdyàd-guror-ekag-ekad-yàdilagakriyà2 || 200 ||3
lagakriyàïkasandohe bhavet-saükhyà vimièrite |
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
uddiùñàükasamàhàraþ saiko và janayed-imàm || 201 ||4
saükhyaiva5 dviguõaikonà sadbhir-adhvà prakãrtitaþ |
ÜÜÜÛÐÛÜÜÛÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
vÔttasyàïgulikã vyàptiradhaþ6 kuryàt-tathàïgulim7 || 202 ||8
1
Dh: tyajennaikaikam-årdhvataþ.
2
Dh: ekadvyàdilagakriyà; S: guror-evam-ekad-vyàdi; V: -guror-evam-eka- ; S adds: yugmam,
at the end of this verse.
3
Dh adds: ity-ekad-vyàdilagakriyà.
4
Dh adds: iti saükhyà.
5
P fn: -eka.
6
V: vyàptimadhaþ.
7
Dh: kuryàdathàïgulim.
8
Dh adds: ity-adhvà.
74
VÔttaratnàkara
vaüèe 'bhåt-kaèyapasya prakañaguõagaõaþ èaivasiddhàntavettà |
vipraþ pavyekanàmà1 vimalataramatir-vedatattvàrthabodhe2 |
ÜÜÜÜÛÜÜ,ÛÛÛÛÛÛÜÜÛÜÜÛÜÜ
kedàras-tasya sånuþ èivacaraõayugàràdhanaikàgracittaþ3 |
chandastenàbhiràmaü praviracitam-idaü vÔttaratnàkaràkhyam || 203 ||4
iti vÔttaratnàràkhye chandasi prasthàràdikathanaü nàma

ùaùñho 'dhyàyaþ5
samàptaè-càyaü vÔttaratnàkaraþ6
1
S and V read pàñhyeka, with a variant listed: pavyeka; P fn: pabbeka- .
2
S: -èàstràrthabodhã, with fn: -vedatatvàrthavettà, -vedatatvàrthabodhã, vadatatvàvabodhe; P
fn: -tattvàvabodhe.
3
S, P, Dh: cittaè- .
4
This last verse in written in the Sragdharà metre.
5
P omits; Dh: iti bhaññakedàraviracite vÔttaratnàkaràkhye cchandaþèàstre prastàraprakaraõaü.
6
S, V: samàptaècàyaü granthaþ; Dh samàptam.
75
VÔttaratnàkara
76
ørutabodha
by
ørãmat Kàlidàsa
edited by
Vàsudev Laxmaõ Shàstrã Paõèãkar
(Bombay, 1906)
A Note on this Edition
What follows is a transliteration of the text of ørutabodha as it appears in the edition

by Paõèãkar, which was published in Bombay in 19061. The text is found alongside the
same editor's edition of ørã Kedàrabhañña's VÔttaratnàkara, the main work in the book,
and ørã Gaïgàdàsa's Chandomaÿjarã.
39 of the main metres in use in Sanskrit verse compositions are described in this work, 2
and it therefore acts as a handy reference work for anyone with an interest in the
subject. Other works on prosody, like ørã Piïgala's Chandaþèàstra, and ørã
Kedàrabhañña's VÔttaratnàkara, provide a more comprehensive list that include metres
that are found only occasionally in the literature.
For reference in this edition I have added in the metrical markings (Û = a light
syllable; and Ü a heavy syllable). I have also compiled a Table of Contents, and an
Index arranged in the Sanskrit alphabetical order, and added a few notes to clarify
certain points.
ânandajoti Bhikkhu
2003/2547
1
ørutabodha in this edition is attributed to ørã Kàlidàsa, but according to Monier-Williams
(SED), it is elsewhere attributed to ørã Vararuci, so that it's exact authorship appears to be
uncertain.
2
These are also the main metres found in classical Pàëi verse texts.
ørutabodha
78
ørutabodha
ørutabodha
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜøloka
chandasàü lakùaõaü yena èrutamàtreõa budhyate |
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
tamahaü saüpravakùyàmi èrutabodhamavistaram || 1 ||
ÜÜÐÜÜÐÜÜÐÐÜÜÐÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÜâryà
saüyuktàdyaü dãrghaü sànusvàraü visargasaümièram |
ÜÜÐÛÜÛÐÜÛÛÐÐÜÜÐÜÜÐÛÐÜÜÐÜ
vijÿeyamakùaraü guru pàdàntasthaü vikalpena || 2 ||
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜøloka
1
ekamàtro bhaveddhrasvo dvimàtro dãrgha ucyate |
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
trimàtrastu pluto jÿeyo vyaÿjanaü càrdhamàtrakam || 3 ||
[Màtràchandas]
[âryà] 30 + 27 màtrà
ÜÜÐÜÜÐÛÛÜÐÐÜÛÛÐÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÜ
yasyàþ pàde prathame dvàdaèa màtràstathà tÔtãye 'pi |
ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÛÜÛÐÜÜÐÛÐÛÛÜÐÜ
aùñàdaèa dvitãye caturthake paÿcadaèa sàryà || 4 ||
[Gãti] 30 + 30 màtrà
ÜÜÐÜÜÐÛÛÜÐÐÛÜÛÐÛÛÛÛÐÛÜÛÐÜÛÛÐÜ
àryàpårvàrdhasamaü dvitãyamapi bhavati yatra2 haüsagate |
ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÜÜÐÜÛÛÐÛÜÛÐÜÜÐÜ
chandovidastadànãü gãtiü tàmamÔtavàõi bhàùante || 5 ||
[Upagãti] 27 + 27 màtrà
ÜÜÐÛÜÛÐÜÜÐÐÛÛÜÐÛÛÜÐÛÐÜÜÐÜ
àryottaràrdhatulyaü prathamàrdhamapi prayuktaü cet |
ÜÛÛÐÜÛÛÐÜÜÐÐÛÛÜÐÜÜÐÛÐÜÛÛÐÜ
kàmini tàmupagãtiü pratibhàùante3 mahàkavayaþ || 6 ||
1
P fn: some add the following verse at this point:
àdimadhyàvasàneùu bhajasà yànti gauravam
yaratà làghavaü yànti manau tu gurulàghavam.
As ørutabodha dispenses with the description by gaõas, it seems that this verse is unwanted
here, though it provides a fine summary of the gaõa system.
2
yatra bhavati.
3
prakàèayante.
79
ørutabodha
[Akùaracchandas]
[Pàïkti] 5 syllables
ÜÛÛÜÜ,
àdyacaturthaü
paÿcamakaü cet |
yatra guru syàt-
sàkùarapaïktiþ || 7 ||
[øaèivadanà] 6 syllables
ÛÛÛÛÜÜ,
agurucatuùkaü
bhavati gurå dvau |
ghanakucayugme
èaèivadanàsau || 8 ||
[Madalekhà] 7 syllables
ÜÜÜÛÛÜÜ,
tåryaü paÿcamakaü ced-
yatra syàllaghu bàle |
vidvadbhirmÔganetre
proktà sà madalekhà || 9 ||
[øloka]1 8 + 8 syllables
èloke ùaùñhaü guru jÿeyaü sarvatra laghu paÿcamam |
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
dvicatuþpàdayorhrasvaü saptamaü dãrghamanyayoþ || 10 ||
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
paÿcamaü laghu sarvatra saptamaü dvicaturthayoþ |
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ùaùñhaü guru vijànãyàdetatpadyasya lakùaõam || 11 ||
1
This metre is also known as Anuùñubha, and Vaktra. In the 5 th, 6th, & 7th positions of the prior
line, the following variations are allowed: ÛÛÛ; ÜÛÛ; Ü,ÜÜ; & ,ÜÛÜ.
80
ørutabodha
[Màõavakàkrãóa]1 8 syllables
ÜÛÛÜÜÛÛÜ
àdigataü turyagataü
paÿcamakaü càntyagatam |
syàdguru cetsaükathitaü2
màõavakàkrãóamidam || 12 ||
[Nagasvaråpiõã]3 8 syllables
ÛÜÛÜÛÜÛÜ,
dvituryaùaùñhamaùñamaü
guru prayojitaü yadà |
tadà nivedayanti tàü
budhà nagasvaråpiõãm || 13 ||
[Vidyunmàlà] 8 syllables
ÜÜÜÜ,ÜÜÜÜ
sarve varõà dãrghà yasyàü
vièràmaþ syàdvedairvedaiþ |
vidvadvÔndairvãõàvàõi
vyàkhyàtà sà vidyunmàlà || 14 ||
[Campakamàlà] 10 syllables
ÜÛÛÜÜ,ÜÛÛÜÜ
tanvi guru syàdàdyacaturthaü
paÿcamaùaùñhaü càntyamupàntyam |
indriyabàõairyatra viràmaþ
sà kathanãyà campakamàlà || 15 ||
[Maõimadhya] 9 syllables
ÜÛÛÜÜ,ÜÛÛÜ
campakamàlà yatra bhaved-
antyavihãnà premanidhe |
chandasi dakùà ye kavayas-
tanmaõimadhyaü4 te bruvate || 16 ||
1
This metre is called simply Màõavaka in VÔttaratnàkara.
2
tatkathitaü.
3
This metre is known as Pramàõikà in VÔttaratnàkara.
4
-maõibandhaü.
81
ørutabodha
[Haüsã] 10 syllables
ÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜ
mandàkràntàntyayatirahità
sàlaükàre yadi bhavati yà |
sà vidvadbhirdhruvamabhihità
jÿeyà haüsã kamalavadane || 17 ||
[øàlinã] 11 syllables
ÜÜÜÜÜÛÜ,ÜÛÜÜ
hrasvo varõo jàyate yatra ùaùñhaþ
kambugrãve tadvadevàùñamàntyaþ |
vièràntiþ1 syàttanvi vedaisturaïgais-
tàü bhàùante èàlinãü chàndasãyàþ || 18 ||
[Dodhaka] 11 syllables
ÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜÜ,
àdyacaturthamahãnanitambe
saptamakaü daèamaü ca tathàntyam |
yatra guru prakañasmarasàre
tatkathitaü nanu dodhakavÔttam || 19 ||
[Indravajrà] 11 syllables
yasyàstriùañsaptamamakùaraü2 syàd-
hrasvaü sujaïghe navamaü ca tadvat |
gatyà vilajjãkÔtahaüsakànte
tàmindravajràü bruvate kavãndràþ || 20 ||
[Upendravajrà] 11 syllables
yadãndravajràcaraõeùu pårve
bhavanti varõà laghavaþ suvarõe |
amandamàdyanmadane tadànãm-
upendravajrà kathità kavãndraiþ || 21 ||
1
vièràmaþ.
2
yasyàü [triùañ-].
82
ørutabodha
[Upajàti]1 11 syllables
ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,Indravajrà
yatra dvayorapyanayostu pàdà
ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ,Upendravajrà
bhavanti sãmantini candrakànte |
ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ, Indravajrà
vidvadbhiràdyaiþ parikãrtità sà
ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÜ, Upendravajrà
prayujyatàmityupajàtireùà || 22 ||
[âkhyànakã]2 11 syllables
àkhyànakã sà prakañãkÔtàrthe
yadãndravajràcaraõaþ purastàt |
upendravajrà caraõàstrayo 'nye
manãùiõoktà viparãtapårvà3 || 23 ||
[Rathoddhatà] 11 syllables
ÜÛÜÛÛÛÜÛÜÛÜ,
àdyamakùaramatastÔtãyakaü
saptamaü ca navamaü tathàntimam |
dãrghamindusakhi yatra jàyate
tàü vadanti kavayo rathoddhatàm || 24 ||
[Svàgatà] 11 syllables
ÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜÜ,
akùaraü ca navamaü daèamaü ca4
vyatyayàdbhavati yatra vinãte |
1
There are 14 possible types of Upajàti metre having a mixture of Indravajrà and
Upendravajrà lines, all of which have been given names. The example verse is a variety
called Bhadrà. Upajàti may consist of a mixture of other metres also, including ones that are
not 11 syllables in length. So that, for example, we may find a verse consisting of one line
each of Indravajrà, Upendravajrà, Vaüèasthà, & Vasantatilakà - still the verse would be
known as Upajàti.
2
âkhyànakã is normally counted as an ArdhasamavÔtta, having the structure of Indravajrà in
the 1st and 3rd lines, and Upendravajrà in the 2nd and 4th. Here the definition is slightly
different with the 1st line being Indravajrà, and the rest are defined as Upendravajrà.
Viparãtàkhyànakã is defined in the verse here as being the reverse of the above, i.e. having first
an Upendravajrà line, then three Indravajrà lines.
3
P has a note: pårvà, here, but that is the same as the text, so there must be some mistake here.
4
cet.
83
ørutabodha
pràktanaiþ sunayane1 yadi saiva

svàgateti kavibhiþ kathitàsau || 25 ||
[Vaièvadevã] 12 syllables
ÜÜÜÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
hrasvo varõaþ syàtsaptamo yatra bàle
tadvadvimboùñhi nyasta ekàdaèàdyaþ |
bàõairvièràmastatra cedvà turaügair-
nàmnà nirdiùñà subhru sà vaièvadevã || 26 ||
[Toñaka] 12 syllables
ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÛÜ,
satÔtãyakaùaùñhamanaïgarate2
navamaü viratiprabhavaü guru cet |
ghanapãnapayodharabhàranate
nanu toñakavÔttamidaü kathitam || 27 ||
[Bhujaïgaprayàta] 12 syllables
ÛÜÜÛÜÜÛÜÜÛÜÜ,
yadàdyaü caturthaü tathà saptamaü syàt-3
tathaivàkùaraü hrasvamekàdaèàdyam |
èaraccandravidveùivaktràravinde
taduktaü kavãndrairbhujaïgaprayàtam || 28 ||
[Drutavilambita] 12 syllables
ÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜ,
ayi kÔèodari yatra caturthakaü
guru ca saptamakaü daèamaü tathà |
viratigaü4 ca tathaiva sumadhyame5
drutavilambitamityupadièyate || 29 ||
[Pramitàkùarà] 12 syllables
ÛÛÜÛÜÛÛÛÜÛÛÜ,
yadi toñakasya guru paÿcamakaü
vihitaü vilàsini tadakùarakaü |
rasasaükhyakaü guru na cedabale
pramitàkùareti kavibhiþ kathità || 30 ||
1
proktameõanayane.
2
-anantarate
3
cet.
4
viratijaü.
5
vicakùaõaiþ.
84
ørutabodha
[Hariõãplutà] 11 + 12 syllables1
ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜÐÐ ÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜ
prathamàkùaramàdyatÔtãyayordrutavilambitakasya hi2 pàdayoþ |
ÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜÐÐÛÛÛÜÛÛÜÛÛÜÛÜ
yadi nàsti tadà kamalekùaõe bhavati sundari sà hariõãplutà || 31 ||
[Vaüèasthavila] 12 syllables
ÛÜÛÜÜÛÛÜÛÜÛÜ,
upendravajrà caraõeùu santi ced-3
upàntyavarõà laghavaþ pare kÔtàþ4 |
madollasadbhråjitakàmakàrmuke
vadanti vaüèasthavilaü5 budhàstadà || 32 ||
[Indravaüèà] 12 syllables
ÜÜÛÜÜÛÛÜÛÜÛÜ,
yasyàmaèokàïkurapàõipallave
vaüèasthapàdà gurupårvavarõakàþ |
tàruõyahelàratiraïgalàlase
tàmindravaüèàü kavayaþ pracakùate || 33 ||
[Prabhàvatã] 13 syllables
ÜÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ
yasyàü priye prathamakamakùaradvayaü
turyaü tathà guru navamaü daèàntimam6 |
sàntyaü bhavedyatirapi cedyugagrahaiþ
sàlakùyatàmamÔtarute7 prabhàvatã || 34 ||
[Praharùiõã] 13 syllables
àdyaü cettritayamathàùñamaü navàntyaü
dvàvantyau8 guruviratau subhàùite syàt |
vièràmo bhavati maheèanetradigbhir-
vijÿeyà nanu sudati9 praharùiõã sà || 35 ||
1
This is an example of an ArdhasamavÔtta.
2
ca.
3
cenna.
4
kÔtà yadà.
5
vaüèasthamidaü. Vaüèastha is, in fact, the more usual name for this metre.
6
daèàntikam.
7
bhavedyadi viratiyugagrahaiþ sà lakùità hyamÔtalate.
8
dve càntye.
9
subhage.
85
ørutabodha
[Vasantatilaka] 14 syllables
ÜÜÛÜÛÛÛÜ,ÛÛÜÛÜÜ
àdyaü dvitãyamapi cedguru taccaturthaü
yatràùñamaü ca daèamàntyamupàntyamantyam |
aùtàbhirinduvadane viratièca ùaóbhiþ1
kànte vasantatilakaü kila taü2 vadanti || 36 ||
[Màlinã] 15 syllables
prathamamaguruùañkaü vidyate yatra kànte
tadanu ca daèamaü cedakùaraü dvàdaèàntyam |
giribhiratha turaïgairyatra kànte viràmaþ
sukavijanamanojÿà màlinã sà prasiddhà || 37 ||
[Hariõã] 17 syllables
ÛÛÛÛÛÜ,ÜÜÜÜ,ÛÜÛÛÜÛÜ
sumukhi laghavaþ paÿca pràcyàstato daèamàntimaþ3
tadanu lalitàlàpe varõau tÔtãyacaturthakau4 |
prabhavati punaryatropàntyaþ sphuratkanakaprabhe5
yatirapi rasairvedairaèvaiþ smÔtà hariõãti sà || 38 ||
[øikhariõã] 17 syllables
yadi pràcyo6 hrasvaþ kalitakamale7 paÿca guravaþ8
tato varõàþ paÿca prakÔtisukumàràïgi laghavaþ |
trayo 'nye copàntyàþ sutanujaghane9 bhogasubhage
rasairãèairyasyàü10 bhavati viratiþ sà èikhariõã || 39 ||
1
kàmàïkuèàïkuèitakàmimataïgajendre.
2
tàü.
3
daèamàntikam.
4
yadi tricaturdaèau.
5
sphuratkarakaïkaõe.
6
yadà pårvo.
7
kamalanayane. This footnote has no corresponding reference number in the text.
8
ùaùñhakaparàþ
9
-jaghanà.
10
rudrair-.
86
ørutabodha
[PÔthvã] 17 syllables
ÛÜÛÛÛÜÛÜ,ÛÛÛÜÛÜÜÛÜ
dvitãyamalikuntale guru ùaóaùñamadvàdaèaü1
caturdaèamatha priye guru gabhãranàbhihrade |
sapaÿcadaèamàntimaü2 tadanu yatra kànte yatir-
girãndraphaõabhÔtkulairbhavati3 subhru pÔthvãti4 sà || 40 ||
[Mandàkràntà] 17 syllables
ÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
catvàraþ pràksutanu guravo dvau daèaikàdaèau5 cen-
mugdhe varõau tadanu kumudàmodini dvàdaèàntyau |
tadvaccàntyau yugarasahayairyacca6 kànte viràmo
mandàkràntàü pravarakavayastanvi tàü saügirante || 41 ||
[øàrdålavikrãóita] 19 syllables
ÜÜÜÛÛÜÛÜÛÛÛÜ,ÜÜÛÜÜÛÜ
àdyaü yatra guru trayaü7 priyatame ùaùñhaü tataècàùñamaü8
santyekàdaèatastrayastadanu9 cedaùñàdaèàdyàntimàþ10 |
màrtaõóairmunibhièca yatra viratiþ pårõendubimbànane
tadvÔttaü pravadanti kàvyarasikàþ èàrdålavikrãóitaü || 42 ||
1
ùaóaùñamaü.
2
-daèamantikaü.
3
-phaõi- .
4
pÔthvã hi.
5
dvàdaèau [in place of dvau daèai-].
6
-yatra [in place of -yacca].
7
àdyàècedguravastrayaü.
8
ùaùñhastathà càùñamaü.
9
nanvekàdaèa-.
10
-aùñàdaèàdyau tataþ.
87
ørutabodha
[Sragdharà] 21 syllables
catvàro yatra varõàþ prathamamalaghavaþ ùaùñhakaþ saptamo 'pi
dvau tadvatùoóaèàdyau mÔgamadatilake1 ùoóaèàntyau tathàntyau |
rambhàstambhorukànte munimunimunibhirdÔèyate cedviràmo
bàle vandyaiþ kavãndraiþ sutanu nigadità sragdharà sà prasiddhà || 43 ||
iti èrãkàlidàsaviracitaþ èrutabodhaþ saüpårõaþ
1
-mudite [in place of -tilake].
88
Index of the Metres
AcaladhÔti - VÔttaratnàkara.....42 Udgãti - Chandaþèàstra.....9

Atirucirà - VÔttaratnàkara.....44 Udgãti - VÔttaratnàkara.....39
Atirucirà - VÔttaratnàkara.....56 Uddharùiõã - Chandaþèàstra.....22
Atièàyin - Chandaþèàstra.....26 Uddharùiõã - VÔttaratnàkara.....58
Anaïgakrãóà - VÔttaratnàkara.....44 Upagãti - Chandaþèàstra.....9
Aparavaktra - Chandaþèàstra.....16 Upagãti - VÔttaratnàkara.....38
Aparavaktra - VÔttaratnàkara.....67 Upagãti - ørutabodha.....79
Aparàjità - Chandaþèàstra.....21 Upacitraka - Chandaþèàstra.....15
Aparàjità - VÔttaratnàkara.....57 Upacitrà - Chandaþèàstra.....11
Aparàntikà - Chandaþèàstra.....10 Upacitrà - VÔttaratnàkara.....43
Aparàntikà - VÔttaratnàkara.....40 Upacitrà - VÔttaratnàkara.....66
Apavàha - VÔttaratnàkara.....64 Upajàti - Chandaþèàstra.....18
Apavàhaka - Chandaþèàstra.....24 Upajàti - VÔttaratnàkara.....50
Abhinavatàmarasa - VÔttaratnàkara.....55 Upajàti - ørutabodha.....83
AmÔtadhàrà - Chandaþèàstra.....14 Upasthitapracupita - Chandaþèàstra.....14
AmÔtadhàrà - VÔttaratnàkara.....70 Upasthitapracupita - VÔttaratnàkara.....71
Arõa - VÔttaratnàkara.....65 Upasthità - Chandaþèàstra.....18
Avitatha - Chandaþèàstra.....27 Upasthità - VÔttaratnàkara.....50
Aèvalalità - Chandaþèàstra.....24 Upasthità - VÔttaratnàkara.....52
Aèvalalità - VÔttaratnàkara.....63 Upendravajrà - Chandaþèàstra.....18
Asaübàdhà - Chandaþèàstra.....21 Upendravajrà - VÔttaratnàkara.....50
Asaübàdhà - VÔttaratnàkara.....56 Upendravajrà - ørutabodha.....82
âkhyànakã - Chandaþèàstra.....15 »ùabhagajavilasita - VÔttaratnàkara.....59
âkhyànakã - VÔttaratnàkara.....66 »ùabhajavilasita - Chandaþèàstra.....22
âkhyànakã - ørutabodha.....83 Elà - VÔttaratnàkara.....59
âpàtalikà - Chandaþèàstra.....9 Aupacchandasaka - Chandaþèàstra.....9
âpàtalikà - VÔttaratnàkara.....39 Aupacchandasika - VÔttaratnàkara.....39
âpãóa - Chandaþèàstra.....13 Kanakaprabhà - Chandaþèàstra.....26
âpãóa - VÔttaratnàkara.....69 Kanyà - VÔttaratnàkara.....46
âryà - Chandaþèàstra.....8 Kalikà - VÔttaratnàkara.....69
âryà - VÔttaratnàkara.....37 Kàntotpãóà - Chandaþèàstra.....20
âryà - ørutabodha.....79 Kuñilagati - Chandaþèàstra.....26
âryàgãti - Chandaþèàstra.....9 Kuñilà - Chandaþèàstra.....26
âryàgãti - VÔttaratnàkara.....39 Kuómaladantã - Chandaþèàstra.....25
Indravaüèà - Chandaþèàstra.....19 Kumàralalità - Chandaþèàstra.....17
Indravaüèà - VÔttaratnàkara.....53 Kusumavicitrà - Chandaþèàstra.....20
Indravaüèà - ørutabodha.....85 Kusumavicitrà - VÔttaratnàkara.....53
Indravajrà - Chandaþèàstra.....18 Kusumitalatàvellità - Chandaþèàstra.....23
Indravajrà - VÔttaratnàkara.....50 Kusumitalatàvellità - VÔttaratnàkara.....61
Indravajrà - ørutabodha.....82 Ketumatã - Chandaþèàstra.....15
Ujjvalà - VÔttaratnàkara.....54 Ketumatã - VÔttaratnàkara.....66
UdicyavÔtti - VÔttaratnàkara.....40 Kokilaka - Chandaþèàstra.....27
UdãcyavÔtti - Chandaþèàstra.....10 Kokilaka - VÔttaratnàkara.....61
Udgatà - Chandaþèàstra.....14 Krauÿcapadà - Chandaþèàstra.....24
Udgatà - VÔttaratnàkara.....70 Krauÿcapadà - VÔttaratnàkara.....64
Index of the Metres
Kùamà - VÔttaratnàkara.....55 Narkuñaka - VÔttaratnàkara.....60

Khaÿjà - Chandaþèàstra.....16 Navamàlikà - VÔttaratnàkara.....55
Khaÿjà - VÔttaratnàkara.....44 Navamàlinã - Chandaþèàstra.....21
Gãti - Chandaþèàstra.....9 Nàràcaka - Chandaþèàstra.....27
Gãti - VÔttaratnàkara.....38 Nàrã - VÔttaratnàkara.....45
Gãti - ørutabodha.....79 Paõava - Chandaþèàstra.....18
Gãtyàryà - Chandaþèàstra.....11 Paõavam - VÔttaratnàkara.....49
Gaurã - Chandaþèàstra.....21 Padacaturårdhva - Chandaþèàstra.....13
Gaurã - Chandaþèàstra.....25 Padacaturårdhva - VÔttaratnàkara.....68
Caÿcalàkùikà - Chandaþèàstra.....20 Pàïkti - VÔttaratnàkara.....46
CaõóavÔùñiprayàta - Chandaþèàstra.....25 Pàïkti - ørutabodha.....80
CaõóavÔùñiprayàta - VÔttaratnàkara.....65 Pàdàkulaka - Chandaþèàstra.....11
Candralekhà - VÔttaratnàkara.....59 Pàdàkulaka - VÔttaratnàkara.....43
Candravartma - VÔttaratnàkara.....52 Puña - Chandaþèàstra.....20
Candràvartà - Chandaþèàstra.....22 Puña - VÔttaratnàkara.....53
Campakamàlà - ørutabodha.....81 Puùpitagrà - Chandaþèàstra.....16
Càruhàsini - VÔttaratnàkara.....40 Puùpitàgrà - VÔttaratnàkara.....67
Càruhàsinã - Chandaþèàstra.....10 PÔthvã - Chandaþèàstra.....22
Citrapadà - Chandaþèàstra.....17 PÔthvã - VÔttaratnàkara.....60
Citrapadà - VÔttaratnàkara.....47 PÔthvã - ørutabodha.....87
Citrà - Chandaþèàstra.....11 Pracita - Chandaþèàstra.....25
Citrà - VÔttaratnàkara.....42 Pracitaka - VÔttaratnàkara.....65
Cålikà - Chandaþèàstra.....11 Pratyàpãóa - Chandaþèàstra.....13
Jagatã - Chandaþèàstra.....19 Pratyàpãóa - Chandaþèàstra.....13
Jaladharamàlà - Chandaþèàstra.....25 Prabhadrakà - VÔttaratnàkara.....59
Jaladharamàlà - VÔttaratnàkara.....54 Prabhà - VÔttaratnàkara.....55
Jaloddhatagati - Chandaþèàstra.....20 Prabhàvatã - ørutabodha.....85
Jaloddhatagati - VÔttaratnàkara.....53 Pramàõikà - VÔttaratnàkara.....48
Jyoti - Chandaþèàstra.....11 Pramàõã - Chandaþèàstra.....12
Tata - Chandaþèàstra.....20 Pramitàkùarà - Chandaþèàstra.....20
Tanumadhyà - Chandaþèàstra.....17 Pramitàkùarà - VÔttaratnàkara.....54
Tanumadhyà - VÔttaratnàkara.....46 Pramitàkùarà - ørutabodha.....84
Tanvã - Chandaþèàstra.....24 Pramuditavadanà - VÔttaratnàkara.....53
Tanvã - VÔttaratnàkara.....64 PravÔttaka - Chandaþèàstra.....10
Toñaka - Chandaþèàstra.....20 PravÔttaka - VÔttaratnàkara.....40
Toñaka - VÔttaratnàkara.....53 Prahaõakalità - Chandaþèàstra.....21
Toñaka - ørutabodha.....84 Praharaõakalità - VÔttaratnàkara.....57
Dakùiõàntikà - VÔttaratnàkara.....40 Praharùiõã - VÔttaratnàkara.....56
Daõóaka - Chandaþèàstra.....25 Praharùiõã - ørutabodha.....85
Dodhaka - Chandaþèàstra.....18 Prahàrùiõã - Chandaþèàstra.....21
Dodhaka - VÔttaratnàkara.....51 PràcyavÔtti - Chandaþèàstra.....10
Dodhaka - ørutabodha.....82 PràcyavÔtti - VÔttaratnàkara.....40
Drutamadhyà - Chandaþèàstra.....15 Priyaüvadà - VÔttaratnàkara.....54
Drutamadhyà - VÔttaratnàkara.....66 Bhadrakà - VÔttaratnàkara.....63
Drutavilambita - Chandaþèàstra.....20 Bhadraviràj - Chandaþèàstra.....15
Drutavilambita - VÔttaratnàkara.....53 Bhadraviràj - VÔttaratnàkara.....66
Drutavilambita - ørutabodha.....84 Bhadrikà - VÔttaratnàkara.....52
Nagasvaråpiõã - ørutabodha.....81 BhujagaèièubhÔtà - VÔttaratnàkara.....49
90
Index of the Metres
BhujagaèièusÔtà - Chandaþèàstra.....17 Rucirà - Chandaþèàstra.....21

Bhujaïgaprayàta - Chandaþèàstra.....20 Lalanà - Chandaþèàstra.....26
Bhujaïgaprayàta - VÔttaratnàkara.....53 Lalita - Chandaþèàstra.....14
Bhujaïgaprayàta - ørutabodha.....84 Lalità - VÔttaratnàkara.....54
BhujaïgavijÔmbhita - Chandaþèàstra.....24 Lalità - VÔttaratnàkara.....71
BhujaïgavijÔmbhita - VÔttaratnàkara.....64 Lavalã - Chandaþèàstra.....14
Bhramaravilasita - Chandaþèàstra.....19 Lavalã - VÔttaratnàkara.....69
Bhramaravilasita - VÔttaratnàkara.....51 Vaüèapatrapatita - VÔttaratnàkara.....60
Maÿjarã - Chandaþèàstra.....14 Vaüèapantrapatita - Chandaþèàstra.....22
Maÿjubhàùiõã - VÔttaratnàkara.....56 Vaüèastha - VÔttaratnàkara.....52
Maõiguõanikar - Chandaþèàstra.....22 Vaüèasthavila - ørutabodha.....85
Maõiguõanikara - VÔttaratnàkara.....59 Vaüèasthà - Chandaþèàstra.....19
Maõimadhya - ørutabodha.....81 Vaktra - Chandaþèàstra.....12
Maõimàlà - VÔttaratnàkara.....54 Vaktra - VÔttaratnàkara.....41
Mattamayåra - Chandaþèàstra.....21 Varatanu - Chandaþèàstra.....25
Mattamayåra - VÔttaratnàkara.....56 Varayuvatã - Chandaþèàstra.....26
Mattà - Chandaþèàstra.....18 Varasundarã - Chandaþèàstra.....26
Mattà - VÔttaratnàkara.....49 Vardhamàna - Chandaþèàstra.....14
Mattàkrãóà - Chandaþèàstra.....24 Vardhamàna - VÔttaratnàkara.....72
Mattàkrãóà - VÔttaratnàkara.....63 Vasantatilaka - ørutabodha.....86
Madalekhà - VÔttaratnàkara.....47 Vasantatilakà - Chandaþèàstra.....21
Madalekhà - ørutabodha.....80 Vasantatilakà - VÔttaratnàkara.....57
Madraka - Chandaþèàstra.....24 Vasumatã - VÔttaratnàkara.....47
Manoramà - VÔttaratnàkara.....49 Vàõinã - VÔttaratnàkara.....60
Mandàkràntà - Chandaþèàstra.....23 Vàtormi - VÔttaratnàkara.....51
Mandàkràntà - VÔttaratnàkara.....60 Vàtormã - Chandaþèàstra.....19
Mandàkràntà - ørutabodha.....87 Vànavàsikà - Chandaþèàstra.....10
Mayårasàriõã - Chandaþèàstra.....18 Vànavàsikà - VÔttaratnàkara.....42
Mayårasàriõã - VÔttaratnàkara.....49 Vàhinã - Chandaþèàstra.....21
Màõavaka - VÔttaratnàkara.....48 Vitàna - Chandaþèàstra.....12
Màõavakàkrãóa - ørutabodha.....81 Vitàna - VÔttaratnàkara.....48
Màõavakàkrãóitaka - Chandaþèàstra.....17 Vidyunmàlà - Chandaþèàstra.....17
Màtràsamaka - Chandaþèàstra.....10 Vidyunmàlà - VÔttaratnàkara.....47
Màtràsamaka - VÔttaratnàkara.....42 Vidyunmàlà - ørutabodha.....81
Màlanã - VÔttaratnàkara.....55 Viparãtàkhyànakã - Chandaþèàstra.....16
Màlartunavakau - Chandaþèàstra.....22 Viparãtàkhyànakã - VÔttaratnàkara.....67
Màlinã - Chandaþèàstra.....22 Vibudhapriyà - Chandaþèàstra.....27
Màlinã - VÔttaratnàkara.....59 Vilàsinã - Chandaþèàstra.....19
Màlinã - ørutabodha.....86 Vièloka - Chandaþèàstra.....10
MÔgã - VÔttaratnàkara.....45 Vièloka - VÔttaratnàkara.....42
Mauktikamàlà - VÔttaratnàkara.....52 Vismità - Chandaþèàstra.....27
Yavamatã - Chandaþèàstra.....16 VÔtta - Chandaþèàstra.....23
Yavamatã - VÔttaratnàkara.....68 VÔtta - VÔttaratnàkara.....62
Rathoddhatà - Chandaþèàstra.....19 VÔttà - VÔttaratnàkara.....52
Rathoddhatà - VÔttaratnàkara.....51 VÔntà - Chandaþèàstra.....19
Rathoddhatà - ørutabodha.....83 Vegavatã - Chandaþèàstra.....15
Rukmavatã - Chandaþèàstra.....18 Vegavatã - VÔttaratnàkara.....66
Rukmavatã - VÔttaratnàkara.....49 Vaitàlãya - Chandaþèàstra.....9
91
Index of the Metres
Vaitàlãya - VÔttaratnàkara.....39 Svàgatà - ørutabodha.....83

Vaièvadevã - Chandaþèàstra.....20 Haüsaruta - Chandaþèàstra.....17
Vaièvadevã - VÔttaratnàkara.....54 Haüsaruta - VÔttaratnàkara.....48
Vaièvadevã - ørutabodha.....84 Haüsã - ørutabodha.....82
øaèikalà - VÔttaratnàkara.....58 Hariõaplutà - Chandaþèàstra.....16
øaèivadanà - Chandaþèàstra.....27 Hariõaplutà - VÔttaratnàkara.....67
øaèivadanà - VÔttaratnàkara.....46 Hariõã - Chandaþèàstra.....22
øaèivadanà - ørutabodha.....80 Hariõã - VÔttaratnàkara.....60
øàrdålavikrãóita - Chandaþèàstra.....23 Hariõã - ørutabodha.....86
øàrdålavikrãóita - VÔttaratnàkara.....61 Hariõãplutà - ørutabodha.....85
øàrdålavikrãóita - ørutabodha.....87 Halamukhã - Chandaþèàstra.....17
øàlini - Chandaþèàstra.....19 Halamukhã - VÔttaratnàkara.....48
øàlinã - VÔttaratnàkara.....51
øàlinã - ørutabodha.....82
øikhariõã - Chandaþèàstra.....23
øikhariõã - VÔttaratnàkara.....60
øikhariõã - ørutabodha.....86
øikhà - Chandaþèàstra.....11
øikhà - Chandaþèàstra.....16
øikhà - VÔttaratnàkara.....43
øuddhaviràj - Chandaþèàstra.....18
øuddhaviràó - VÔttaratnàkara.....49
øuddhaviràóàrùabha - VÔttaratnàkara.....72
øuddhaviràóÔùabha - Chandaþèàstra.....15
øailaèikhà - Chandaþèàstra.....26
øyenã - Chandaþèàstra.....19
ørã - VÔttaratnàkara.....45
ørã - VÔttaratnàkara.....51
øloka - ørutabodha.....80
Samànikà - VÔttaratnàkara.....48
Samànã - Chandaþèàstra.....12
Siühonnata - VÔttaratnàkara.....57
Siühonnatà - Chandaþèàstra.....22
Sumukhã - VÔttaratnàkara.....51
Suvadanà - Chandaþèàstra.....23
Suvadanà - VÔttaratnàkara.....62
Saumyà - Chandaþèàstra.....11
Saurabhaka - Chandaþèàstra.....14
Saurabhaka - VÔttaratnàkara.....71
Strã - VÔttaratnàkara.....45
Sragdharà - Chandaþèàstra.....23
Sragdharà - VÔttaratnàkara.....62
Sragdharà - ørutabodha.....88
Sragviõã - Chandaþèàstra.....20
Sragviõã - VÔttaratnàkara.....54
Sraj - VÔttaratnàkara.....58
Svàgatà - Chandaþèàstra.....19
Svàgatà - VÔttaratnàkara.....51
92
The Buddha-carita Home Page
The Sanskrit Text of Buddha-carita

by
Aèvaghoùa
edited by
Edward B. Cowell
(1893)
with supplementary material from

Aèvaghoùa's The Buddhacarita: Or, Acts of the
Buddha
edited by
E. H. Johnston
(1935)
together with a metrical analysis and description of the metres by

ânandajoti Bhikkhu
(2005/2549)
94
The Buddha-carita Home Page
Introduction to the Text

The text of Buddhacarita reproduced here is essentially that edited by Edward B.
Cowell, entitled:
The Buddha-carita or Life of Buddha by Aèvaghoùa,

Indian poet of the early second century after Christ. Sanskrit
text, edited from a Devanagari and two Nepalese manuscripts with
variant readings, a preface, notes and in index of names.
which was originally published by the Oxford University Press in 1893, as Part VII of
its Anecdota Oxoniensia, Aryan Series. This was republished together with the
translation in India by Cosmo Publications, New Delhi, in 1997.
It has been partly supplemented by E. H. Johnston's edition of the same text entitled
The Buddhacarita: Or, Acts of the Buddha; which was published as No 31 of the
Panjab University Oriental Publications, in Calcutta in 1935.
The texts in both editions is printed in Devanagari script. The text in Roman script
presented here has been prepared using a database entitled Aèvaghoùa's
Buddhacarita: A machine readable transliteration, edited by Peter Schreiner, in
February 1990, which reproduced Johnson's edition in pausa form, along with Cowell's
variant readings.
The original database has been converted to normal diacritical markings, subsequently
proof-read, and the metrical markings have been added in by the present writer. In
Cowell's text all the nasals are written as anusvara (ü), and this has been followed
here, except at the end of the pàdayuga, where I prefer to write labial -m, as is normal
in Sanskrit.1
The text also accompanies the translation by Cowell which appears elsewhere on this
website.2 Here however the text differs in some small respects to the edition printed
there, because it has been my purpose to analyse the work and arrive at a correct
understanding of Aèvaghoùa's prosody, which can only be done after making some
small adjustments to Cowell's text.
For instance in Cowell's edition certain verses were included which later proved to be
spurious. These have been printed here, but not analysed, as they throw no light on the
text. Also certain readings were adopted by Cowell which we can be sure go against
1
Johnson's edition (and Schreiner following him) interpreted anusvara as the relavant nasal
for the consonant group. But I think Cowell must have been following the writing in the
manuscripts in his edition, and I have therefore continued with that here.
2
Although Johnson's edition is definitely to be preferred, being based on better manuscripts, it
is not in the public domain as yet, therefore I have prepared Cowell's edition here.
Description of the Metres
Aèvaghoùa's normal prosody, and are therefore incorrect. In a few cases therefore I
have preferred Johnson's readings, these are all noted in the appropriate place.1

In what follows these conventions are employed:
Û = a light syllable
Ü = a heavy syllable
Å = the syllable may be light or heavy
é = the syllable may be light or heavy, but as it occurs at the end of the line,
where there is a pause, it is always taken as heavy
Ð indicates a rythmic division in the line, and ÐÐ indicates a break in the middle
of a pàdayuga.
One of the more interesting aspects of Aèvaghoùa's prosody, at least for someone
coming from a background in Pàëi and Buddhist Hybrid Sanskrit, is its regularity, and
almost complete lack of license in regard to to the metre. It is necessary therefore at
the outset to point out that in the whole text as we have presented it here:
all syllables are counted at their natural weight

there are no svarabhakti vowels that have to be included and counted towards
the metre,
there is no resolution of one presumed heavy syllable into 2 lights
and similarly, there is no replacement of two presumed light syllables by one
heavy
even though there is an allowance in the Sanskrit prosodies for conjunct
consonants to sometimes fail to make position, here they always do, in fact,
make position.2
There are twelve metres employed by Aèvaghoùa in the text, or at least in what
remains of it,3 there are 1010 verses in all which are listed here in descending order
according to the frequency of their occurrence:
1
Although I have adjusted Cowell's text in the ways indicated above wherever necessary, there
has, of course, been no attempt to establish a new edition. I have simply examined Johnson's
text to see if we can provide better readings, where it is clear that the metre must be
incorrect, so as to more accurately reflect Aèvaghoùa's prosody.
2
In Cowell's edition once or twice he took readings that would have required reading a double
consonant as not making position to satisfy the metre, but in each case Johnson's edition is to
be preffered.
3
In what follows it is as well to remember that out of an original 28 Chapters in Buddhacarita
only 14 remain for examination.
96
Upajàti = 475 lines

øloka = 297
Vaüèastha = 124
Aupacchandasaka = 78
Puùpitàgrà = 26
Rucirà = 3
Praharùiõã = 3
Màlinã = 2
øikhariõã = 1
Aparavaktra = 1
The first four of these metres are used in extensio, and therefore occur that more
often, the other metres are employed as a prosodic flourish to round off the Chapters.
We can further organise the metres according to their structure: the following are
Samavutta metres, having 4 similar lines to the verse (608 verses, 60%):
Upajàti = (11 syllables)

Vaüèastha = (12 syllables)
Rucirà = (13 syllables)
Praharùiõã = (13 syllables)
Màlinã = (15 syllables)
øikhariõã = (17 syllables)
These three are Addhasamavutta metres, having 2 dissimilar lines to the verse (105
verses, 10%):
Aupacchandasaka (màtrà 16 + 18)

Puùpitàgrà = (16 + 18)
Aparavaktra = (14 + 16)
and there is also the øloka metre (accounting for 297 verses, 30%), which by this stage
in its develoment, doesn’t easily fit into any of the categories of Classical Indian
prosody.1
The main metres are described employed in Buddhacarita are described first, and then
the Classical metres that are used to conclude the various chapters.
1
The prosodic texts themselves differ one from the other in their classification of the metre. It
seems best therefore to treat it as being in a class of its own.
97
1. Upajàti (475 verses)
The Upajàti lines found in Buddhacarita are far in excess of any other metre, and
Aèvaghoùa's handling of the metre is faultless. The basic scheme of the Upajàti in
Aèvaghoùa's prosody may be described as having 2 lines showing the following
structure:
ÅÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÅÐÐÅÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜé
This gives two basic lines of either ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÅ, known as Indravajrà, or

ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÅ, known as Upendravajrà. In the text that is printed here there
are 1285 Indravajrà lines; and 615 Upendravajrà, which therefore shows a marked
preference for the former scheme.
These two different lines can occur in any position and any order in the two pàdayuga-
s that make up a verse. There are therefore 16 different species of Upajàti verse, which
have all been given individual names in the Classical prosodies. It is of some interest
to see how the lines are distributed here.
Indravajrà IIII1 109

Sàlà IIUI 54
Bàlà IIIU 48
Kãrti UIII 43
Vàõã IUII 41
Màlà UUII 29
Màyà IUUI 22
Haüsã UIUI 21
ârdrà UIIU 20
Bhadrà IUIU 15
Ràmà IIUU 15
Chàyà UUUI 13
»ddhi UIUU 13
Buddhi IUUU 11
Premà UUIU 10
Upendravajrà UUUU 10
It is quite remarkable how the Indravajrà lines dominate in the Upajàti verses, with the
Indravajrà lines far in excess of any other, and the verses containing 3 Indravajrà lines
coming next. The Upendravajrà are significantly least in occurrence.
The breaks, which vary widely in the earlier stages of Indian prosody are here always
found to be ÜÛÛ, and similarly there is no significance attached to the caesura, which
may occur anywhere in the line.
1
In the schemes given here I = Indravjrà lines, U = Upendravajrà lines. When there are 4
Indravajrà lines in a verse, the whole verse is known by that name (similarly with
Upendravajrà, of course).
98
We can see from the sandhi that the pàda-s in the Upajàti lines were taken together for
pronounciation, which therefore differs from the early Pàëi verses, where the pàda is
the normal unit for purposes of pronunciation.1
Most of Chapters I, II, III, VII, IX, X, XI, and XIII are written in this metre.
2. Vaüèastha (124 verses)
Closely related to the Upajàti meter is Vaüèastha, which is derived from the 12
syllable Jagatã class of metres. The metre though is much more restricted that Upajàti
or Jagatã, having a very definite scheme to the metre that occurs in all four lines:
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛé
which is similar then to the Upendravajrà metre (ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÅ) in the Upajàti

class, with an extra light syllable in penultimate position. Here again the caesura is of
no significance.
Nearly the whole of Chapter XIII is written in this metre; and it's Classical structure
also made it a favorite at the conclusion of Chapters in the work, so that a run of 16
verses in Vaüèastha metre is used to conclude Chapter XII, and there are 3 verses in
this metre at the conclusion of Chapter VI; besides these Vaüèastha is also used as a
run up to the concluding verse in a different metre in Chapters III, IV, IX, and XIII.
3. øloka (297 verses)
I have elsewhere described the øloka metre, as being an Addhasamavutta metre.2 This
holds true for the early stages of Indian prosody, but by Aèvaghoùa's time, the
Addhasamavutta metres had changed considerably, in that nearly all the syllables are
fixed in weight, and the øloka, which has very variable quantities will no longer fit
into the category.
By far the most common form of the metre is the pathyà, which in this text shows the
following form:
ÅÅÅÅÐÛÜÜÅÐÐÅÅÅÅÐÛÜÛé
1
Similarly we may note that the syntax of the verses, which in the Pàëi period was the
pàdayuga, is here the verse itself.
2
See the Appendix on the Siloka and Tuññhubha metres in my Outline of the Metres in the Pàëi
Canon.
99
in the 2nd and 3rd positions of each pàda, two successive light syllables are not
allowed; and in the opening of the posterior half of the line the pattern ÅÜÛÜ is not
allowed.1
The pathyà form of the metre occurs in the text presented here 529 times, which given
that there are 593 pàdayuga-s in the øloka metre, means that it occurs in 89% of the
lines, which is typical of the Classical period.
There are only 3 variations that occur in the prior line, which can be outlined here:
navipulà ÅÅÅÜÐÛÛÛÜ (49 pàdayugas, 9%)
bhavipulà ÅÜÛÜÐÜÛÛÜ (7 pàdayugas, 1.5%)
mavipulà ÅÜÛÜÐÜ,ÜÜÅ (8 pàdayugas, 1.5%)
Notice that in the navipulà-s and bhavipulàs-s a heavy syllable always occurs in 4th
position and at the end of the pàda.2 In the mavipulà the opening ÅÜÛÜ always
occurs, and there is normally a caesura after the 5th syllable.3 The bhavipulà lines here
always show the same opening, so that both bhavipulà and mavipulà have fixed
quantities for most of the line.
The metre is employed as then main metre in Chapters IV, VI, XII, and what remains
of Chapter XIV.
4. Aupacchandasaka (78 Verses)
In the early prosody the Aupacchandasaka was very free in its opening, the important
thing being that it should have 6 màtrà in the opening of the prior line, and 8 in the
posterior, with the cadence ÜÛÜÛÜÜ; over time the most popular of the openings
became fixed as the only proper scheme for the metre, and in Aèvaghoùa's prosody it is
a true Addhasamavutta metre, with fixed quantities in both lines. The scheme for the
verse, which occurs in the first 78 verses of Chapter 5, is as follows:
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜé
1
As with Upajàti the sandhi shows that the two lines were taken together in pronounciation,
without a pause at the end of the line.
2
In the early period the weight of the end syllable was assured by the pause occuring in
recitation.
3
12.92c shows an exception to this, as in both Cowell's edition which reads -karma-, and
Johnson's which reads -èama-, the caesura is at the 6th.
100
5. Other Metres
We are left now with the 6 metres which are used to conclude the various Chapters.
They are all fixed in the schemes, and no variation is allowed in the lines except at the
end of the pàdayuga, where the quantity is assured by the pause.
1. Puùpitàgrà = (26 verses)

The Puùpitàgrà metre, which is derived from Aupacchandasaka, with resolution of the
3rd syllable in both lines. It is employed to conclude Chapters I, V, and VIII.
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜé
2. Rucirà = (3 verses)
The Rucirà metre is derived from the Vaüèastha metre, with resolution of the 5th
syllable, which gives it 14 syllables to the pàda. The scheme of the metre is as follows:
ÛÜÛÜ,ÐÛÛÛÛÐÜÛÜÛé
there is a definite caesura after the 4th syllable. The metre is only emplowed in 3
verses, twice at the conclusion of Chapter III, and again at the conclusion of Chapter
XII.
3. Praharùiõã = (3 verses)
This metre concludes two Chapters, numbers IX (2 verses), and X, it's scheme can be
given as:
and again there is a definite caesura in the line, this time at the 3rd after a run of
heavy syllables.
4. Màlinã = (2 verses)
In contrast Màlinã has a run of 5 light syllables in the opening. It is used as the
Classical metre which closes Chapters II and XIII;1 its scheme of 15 syllables can be
outlined like this:
1
In the text established by Cowell, another verse follows the Màlinã conclusion, but this is
spurious.
101
5. øikhariõã = (1 verse)
This is a 17-syllable metre, which is used at the conclusion of Chapter IV, it's scheme,
which has a definite caesura after the 6th syllable is as follows:
6. Aparavaktra = (1 verse)
This metre is similar to Puùpitàgrà, but with the Vaitàlãya cadence, thereby having the
followng scheme:
It occurs as the final verse of Chapter VII.
102
Buddha-carita
The Buddha-carita
Book I [Bhagavatprasåtiþ]
èriyaü paràrdhyàü vidadhadvidhàtÔjit tamo nirasyannabhibhåtabhànubhÔt |
nudannidàghaü jitacàrucaüdramàþ sa vaüdyate 'rhanniha yasya nopamà || 1.1*1
àsãdvièàlonnatasànulakùmyà payodapaüktyeva parãtapàrèvam |

udagradhiùõyaü gagaõe 'vagàóhaü puraü maharùeþ kapilasya vastu || 1.2*
sitonnateneva nayena hÔtvà kailàsaèailasya yadabhraèobhàm |

bhramàdupetàn vahadaübuvàhàn saübhàvanàü và saphalãcakàra || 1.3*
ratnaprabhodbhàsini yatra lebhe tamo na dàridryamivàvakàèam |

paràrdhyapauraiþ sahavàsatoùàt kÔtasmitevàtiraràja lakùmãþ || 1.4*
yadvedikàtoraõasiühakarõairatnairdadhànaü prativeèama èobhàm |

jagatyadÔùñveva samànamanyatspardhàü svagehairmitha eva cakre || 1.5*
ràmàmukheüdån paribhåtapadmàn yatràpayàto 'pyavimanya bhànuþ |

saütàpayogàdiva vàri veùñuü paècàtsamudràbhimukhaþ pratasthe || 1.6*
èakyàrjitànàü yaèasàü janena dÔùñvàütabhàvaü gamito 'yamindraþ |

iti dhvajaiècàrucalatpatàkairyanmàrùñumasyàükamivodayacchat || 1.7*
kÔtvàpi ràtrau kumudaprahàsamiüdoþ karairyadrajatàlayasthaiþ |

sauvarõaharmyeùu gatàrkapàdairdivà sarojadyutimàlalaübe || 1.8*
mahãbÔtàü mårdhni kÔtàbhiùekaþ èuddhodano nàma nÔpo 'rkabaüdhuþ |

adhyàèayo và sphuñapudarãkaü puràdhiràjaü tadalaücakàra || 1.9*
bhåbhÔtparàrdhyo 'pi sapakùa eva pravÔttadàno 'pi madànupetaþ |

ãèo 'pi nityaü samaóÔùñipàtaþ saumyasvabhàvo 'pi pÔthupratàpaþ || 1.10*
bhujena yasyàbhihatàþ pataüto dviùaddvipeüdràþ samaràügaõeùu |

udvàütamuktàprakaraiþ èirobhirbhaktyeva puùpàüjalibhiþ praõemuþ || 1.11*
atipratàpàdavadhåya èatrånmahoparàgàniva tigmabhànuþ |

udyotayàmàsa janaü samaütàtpradarèayannàèrayaõãyamàrgàn || 1.12*
dharmàrthakàmà viùayaü mitho 'nyaü na veèamàcakramurasya nãtyà |

vispardhamànà iva tågrasiddheþ sugocare dãptatarà babhåvuþ || 1.13*
1
Verses marked with an asterick are omitted from Johnson's edition as being spurious, and
have not been analysed here.
Buddha-carita
udàrasaükhyaiþ sacivàirasaükhyaiþ kÔtàgrabhàvaþ sa udagrabhàvaþ |

èaèã yathà bhairakÔtànyathàbhaiþ èakyeüdraràjaþ sutaràü raràja || 1.14*
tasyàtièobhàvisÔtàtièobhà raviprabhevàstatamaþ prabhàvà |

samagradevãnivahàgradevã babhåva màyàpagateva màyà || 1.15*
prajàsu màteva hitapravÔttà gurau jane bhaktirivànuvÔttà |

lakùmãrivàdhãèakule kÔtàbhà jagatyabhåduttamadevatà yà || 1.16*
kàmaü sadà strãcaritaü tamisraü tathàpi tàü prapya bhÔèaü vireje |

na hãüdulekhàmupagamya èubhàü1 naktaü tathà saütamasatvameti || 1.17*
atãüdriyenàtmani duùkuho 'yaü mayà jano yojayituü na èakyaþ |

itãva såkùmàü prakÔtiü vihàya dharmeõa sàkùàdvihità svamårtiþ || 1.18*
cyuto 'tha kàyàttuùitàt trilokãmudyotayannuttamabodhisattvaþ |

viveèa tasyàþ smÔta eva kukùau naüdàguhàyàmiva nàgaràjaþ || 1.19*
dhÔtvà himàdridhavalaü guru ùaóviùàõàü

dànàdhivàsitamukhaü dviradasya råpam |
èuddhodanasya vasudhàdhipatermahiùyàþ
kukùiü viveèa sa jagadvyasanakùayàya || 1.20*
rakùàvidhànaü prati lokapàlà lokaikanàthasya divo 'bhijagmuþ |

sarvatra bhàüto 'pi hi caüdrapàdà bhajaüti kailàsagirau vièeùam || 1.21*
mayàpi taü kukùigataü dadhànà vidyudvilàsaü jaladàvalãva |

dànàbhivarùaiþ parito janànàü dàridryatàpaü èamayàücakàra || 1.22*
sàtaþ purajanà devã kadàcidatha luübinãm |

jagàmànumate ràjÿaþ saübhåtottamadohadà || 1.23*
èàkhàmàlaübamànàyàþ puùpabhàràvalaübinãm |
devyàþ kukùiü vibhidyàèu bodhisattvo viniryayau || 1.24*
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)

tataþ prasannaèca babhåva puùyastasyàèca devyà vratasaüskÔtàyàþ |
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
pàrèvàtsuto lokahitàya jajÿe nirvedanaü caiva niràmayaü ca || 1.25 (1.9)
pràtaþ payodàdiva tigmabhànuþ samudbhavanso 'pi ca màtÔkukùeþ |

sphuranmayåkhairvihatàüdhakàraiècakàra lokaü kanakàvadàtam || 1.26*
1
No doubt we should read èåbhàü here to correct the metre.
104
Buddha-carita
taü jàtamàtramatha kàücanayåpagauraü

prãtaþ sahasranayaõaþ èanakairagÔhõàt
maüdàrapuùpanikaraiþ saha tasya mårdhni
khànnirmale ca vinipetaturaübudhàre || 1.27*
surapradhànaiþ paridhàryamàõo dehàüèujàlairanuraüjayaüstàn |

saüdhyàbhrajàloparisaüniviùñaü navoóuràjaü vijigàya lakùmyà || 1.28*
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)

åroryathaurvasya pÔthoèca hastànmàüdhàturiüdrapratimasya mårdhnaþ |
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
kakùãvataècaiva bhujàüsadeèàttathàvidhaü tasya babhåva janma || 1.29 (1.10)
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)

krameõa garbhàdabhiniþsÔtaþ san babhau gataþ khàdiva yonyajàtaþ |
kalpeùvanekeùviva bhàvitàtmà yaþ saüprajànan suùuve na måóhaþ || 1.30 (1.11)
1
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
dãptyà ca dhairyeõa ca yo raràja bàlo ravirbhåmimivàvatãrõaþ |
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
tathàtidãpto 'pi nirãkùyamàõo jahàra cakùåüùi yathà èaèàükaþ || 1.31 (1.12)
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)

sa hi svagàtraprabhayojjvalaütyà dãpaprabhàü bhàskaravanmumoùa |
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
mahàrhajàübånadacàruvarõo vidyotayàmàsa dièaèca sarvàþ || 1.32 (1.13)

anàkulànyabjasamudgatàni niùpeùavaütyàyatavikramàõi |
tathaiva dhãràõi padàni sapta saptarùitàràsadÔèo jagàma || 1.33 (1.14)
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)

bodhàya jàto 'smi jagaddhitàrthamaütyà tathotpattiriyaü mameti |
caturdièaü siühagatirvilokya vàõãü ca bhavyàrthakarãmuvàca || 1.34 (1.15)

khàtprasrute caüdramarãcièubhre dve vàridhàre èièiroùõavãrye |
èarãrasaukhyàrthamanuttarasya nipetaturmårdhani tasya saumye || 1.35 (1.16)
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)

èrãmadvitàne kanakojjvalàüge vaióåryapàde èayane èayànam |
yadgauravàtkàücanapadmahastà yakùàdhipàþ saüparivàrya tasthuþ || 1.36 (1.17)
1
Cowell's edition reads: dãptyà ca dhairyeõa èriyà, which would means having to count èr- in
èriyà as not making position to avoid a heavy 6th syllable, but this is not possible, given
Aèvaghoùa's prosody.
105
Buddha-carita
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÛÜÛÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)

màyàtanåjasya divaukasaþ khe yasya prabhàvàtpraõataiþ èirobhiþ |
àdhàrayan pàõdaramàtapatraü bodhàya jepuþ paramàèiùaèca || 1.37 (1.18)

mahoragà dharmavièeùatarùàdbuddheùvatãteùu kÔtàdhikàràþ |
yamavyajan bhaktivièiùñanetrà maüdàrapuùpaiþ samavàkiraüèca || 1.38 (1.19)

tathàgatotpàdaguõena tuùñàþ èuddhàdhivàsàèca vièuddhasattvàþ |
devà nanaüdurvigate 'pi ràge magnasya duþkhe jagato hitàya || 1.39 (1.20)

yasmin prasåte giriràjakãlà vàtàhatà nauriva bhåècacàla |
sacaüdanà cotpalapadmagarbhà papàta vÔùñirgagaõàdanabhràt || 1.40 (1.21)

vàtà vavuþ sparèasukhà manojÿà divyàni vàsàüsyavapàtayaütaþ |
såryaþ sa evàbhyadhikaü cakàèe jajvàla saumyàrciranãrito 'gniþ || 1.41 (1.22)
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravaüèà)

pràguttare càvasathapradeèe kåpaþ svayaü pràdurabhåtsitàübuþ |
aütaþ puràõyàgatavismayàni yasmin kriyàstãrtha iva pracakruþ || 1.42 (1.23)

dharmàrthibhirbhåtagaõaièca divyaistaddarèanàrthaü balamàpa påraþ |
kautåhalenaiva ca pàdapaièca prapåjayàmàsa sagaüdhapuùpaiþ || 1.43 (1.24)
puùpadumàþ svaü kusumaü pukulluþ sasãraõodràmitadiksugaüdhi |

susaübhramadnÔgavadhåpagãtaü bhujaügaüvÔdàpihitàttavàtam || 1.44*
kvacit kvaõattåryamÔdaügagãtairvãõàmukuüdàmurajàdibhièca |
svãõàü calatkuüóalabhåùitànàü viràjitaü cobhayapàrècatastat || 1.45*
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)

yadràjaèàstraü bhÔguraügirà và na cakraturvaüèakaràvÔùã tau |
tayoþ sutau tau ca sasarjatustatkàlena èukraèca bÔhaspatièca || 1.46 (1.41)

sàrasvataècàpi jagàda naùñaü vedaü punaryaü dadÔèurna pårvam |
vyàsastathainaü bahudhà cakàra na yaü vaèiùñhaþ kÔtavànaèaktiþ || 1.47 (1.42)
106
Buddha-carita

vàlmãkinàdaèca sasarja padyaü jagraütha yanna cyavano mahàrùiþ |
cikitsitaü yacca cakàra nàtriþ paècàttadàtreya Ôùirjagàda || 1.48 (1.43)

yacca dvijatvaü kuèiko na lebhe tadgàdhanaþ sånuravàpa ràjan |
velàü samudre sagaraèca dadhre nekùvàkavo yàü prathamaü babaüdhuþ || 1.49 (1.44)

àcàryakaü yogavidhau dvijànàmapràptamanyairjanako jagàma |
khyàtàni karmàõi ca yàni èauraiþ èåràdayasteùvabalà babhåvuþ || 1.50 (1.45)

tasmàtpramàõaü na vayo na kàlaþ kaècitkvacicchraiùñhyamupaiti loke |
ràjÿàmÔùãõàü ca hitàni tàni kÔtàni putrairakÔtàni pårvaiþ || 1.51 (1.46)

evaü nÔpaþ pratyayitairdvijaistairàèvàsitaècàpyabhinaüditaèca |
èaükàmaniùñàü vijahau manastaþ praharùamevàdhikamàruroha || 1.52 (1.47)

prãtaèca tebhyo dvijasattamebhyaþ satkàrapårvaü pradadau dhanàni |
bhåyàdayaü bhåmipatiryathokto yàyàjjaràmetya vanàni ceti || 1.53 (1.48)

athau nimittaièca tapobalàcca tajjanma janmàütakarasya buddhvà |
èàkyeèvarasyàlayamàjagàma saddharmatarùàdasito mahàrùiþ || 1.54 (1.49)

taü brahmavidbrahmavidàü jvalaütaü bràhmyà èriyà caiva tapaþèriyà ca |
ràjÿo gururgauravasatkriyàbhyàü praveèayàmàsa nareüdrasadma || 1.55 (1.50)
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Upendravajrà)

sa pàrthivàütaþpurasaünikarùaü kumàrajanmàgataharùavegam |
viveèa dhãro balasaüjÿayaiva tapaþprakarùàcca jaràèrayàcca || 1.56 (1.51)
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)

tato nÔpastaü munimàsanasthaü pàdyàrghyapårvaü pratipåjya samyak |
nimaütrayàmàsa yathopacàraü purà vasiùñhaü sa ivàütidevaþ || 1.57 (1.52)
107
Buddha-carita

dhanyo 'smyanugràhyamidaü kulaü me yanmàü didÔkùurbhagavànupetaþ |
àjÿàpyatàü kiü karavàõi saumya èiùyo 'smi vièraübhitumarhasãti || 1.58 (1.53)

evaü nÔpeõopanimaütritaþ sansarveõa bhàvena muniryathàvat |
savismayotphullavièàladÔùñirgaübhãradhãràõi vacàüsyuvàca || 1.59 (1.54)

mahàtmani tvayyupapannametat priyàtithau tyàgini dharmakàme |
sattvànvayajÿànavayo 'nuråpà snigdhà yadevaü mayi te matiþ syàt || 1.60 (1.55)

etacca tadyena nÔparùayaste dharmeõa såkùmàõi dhanànyapàsya |
nityaü tyajaüto vidhivadbabhåvustapobhiràóhyà vibhavairdaridràþ || 1.61 (1.56)

prayojanaü yattu mamopayàne tanme èÔõu prãtimupehi ca tvam |
divyà mayà divyapathe èrutà vàgbodhàya jàtastanayastaveti || 1.62 (1.57)

èrutvà vacastacca manaèca yuktvà jÿàtvà nimittaièca tato 'smyupetaþ |
didÔkùayà èàkyakuladhvajasya èakradhvajasyeva samucchritasya || 1.63 (1.58)
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)

ityetadevaü vacanaü nièamya praharùasaübhràütagatirnareüdraþ |
àdàya dhàtryaükagataü kumàraü saüdarèayàmàsa tapodhanàya || 1.64 (1.59)

cakràükapàdaü sa tathà mahàrùirjàlàvanaddhàügulipàõipàdam |
sorõabhruvaü vàraõavastikoèaü savismayaü ràjasutaü dadarèa || 1.65 (1.60)

dhàtryaükasaüviùñamavekùya cainaü devyaükasaüviùñamivàgnisånum |
babhåva pakùmàütarivàücitàèrurnièvasya caivaü tridivonmukho 'bhåt || 1.66 (1.61)

dÔùñvàsitaü tvaèrupariplutàkùaü snehàttu putrasya nÔpaècakaüpe |
sagadgadaü bàùpakaùàyakaüñhaþ papraccha ca pràüjalirànatàügaþ || 1.67 (1.62)
108
Buddha-carita

svalpàütaraü yasya vapurmuneþ syàdbahvadbhutaü yasya ca janma dãptam |
yasyottamaü bhàvinamàttha càrthaü taü prekùya kasmàttava dhãra vàùpaþ || 1.68
(1.63)
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)

api sthiràyurbhagavan kumàraþ kaccinna èokàya mama prasåtaþ |
labdhaþ kathaücit salilàüjalirme na khalvimaü pàtumupaiti kàlaþ || 1.69 (1.64)

apyakùayaü me yaèaso nidhànaü kacciddhruvo me kulahastasàraþ |
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÛÜÛÜÜ
api prayàsyàmi sukhaü paratra supte 'pi putre 'nimiùaikacakùuþ || 1.70 (1.65)

kaccinna me jàtamaphullameva kulaprabàlaü parièoùabhàgi |
kùipraü vibho bråhi na me 'sti èàütiþ snehaü sute vetsi hi bàüdhavànàm || 1.71 (1.66)

ityàgatàvegamaniùñabuddhyà buddhvà nareüdraü sa* munirbabhàùe |
mà bhånmatiste nÔpa kàcidanyà niþsaüèayaü tadyadavocamasmi || 1.72 (1.67)

nàsyànyathàtvaü prati vikriyà me svàü vaücanàü tu prati viklavo 'smi |
kàlo hi me yàtumayaü ca jàto jàtikùayasyàsulabhasya boddhà || 1.73 (1.68)

vihàya ràjyaü viùayeùvanàsthastãvraiþ prayatnairadhigamya tattvam |
jagatyayaü mohatamo nihaütuü jvaliùyati jÿànamayo hi såryaþ || 1.74 (1.69)

duþkhàrõavàdvyàdhivikãrõaphenàjjaràtaraügànmaraõogravegàt |
uttàrayiùyatyayamuhyamànamàrttaü jagajjÿànamahàplavena || 1.75 (1.70)

prajÿàübuvegàü sthiraèãlavapràü samàdhièãtàü vratacakravàkàm |
asyottamàü dharmanadãü pravÔttàü tÔùõàrditaþ pàsyati jãvalokaþ || 1.76 (1.71)
109
Buddha-carita

duþkhàrditebhyo viùayàvÔtebhyaþ saüsàrakàütàrapathasthitebhyaþ |
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ elipsis
àkhyàsyati hyeùa vimokùamàrgaü màrgapranaùñebhya ivàdhvagebhyaþ || 1.77 (1.72)

vidahyamànàya janàya loke ràgàgninàyaü viùayeüdhanena |
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ elipsis
prahlàdamàdhàsyati dharmavÔùñyà vÔùñyà mahàmegha ivàtapàüte || 1.78 (1.73)

tÔùõàrgalaü mohatamaþkapàñaü dvàraü prajànàmapayànahetoþ |
vipàñayiùyatyayamuttamena saddharmatàóena duràsadena || 1.79 (1.74)

svairmohapàèaiþ pariveùñitasya duþkhàbhibhåtasya niràèrayasya |
lokasya saübudhya ca dharmaràjaþ kariùyate baüdhanamokùameùaþ || 1.80 (1.75)

tanmà kÔthàþ èokamimaü prati tvam tatsaumya èocye hi manuùyaloke |
mohena và kàmasukhairmadàdvà yo naiùñhikaü èroùyati nàsya dharmam || 1.81 (1.76)

bhraùñasya tasmàcca guõàdato me dhyànàni labdhvàpyakÔtàrthataiva |
dharmasya tasyàèravaõàdahaü hi manye vipattiü tridive 'pi vàsam || 1.82 (1.77)

iti èrutàrthaþ sasuhÔtsadàrastyaktvà viùàdaü mumude nareüdraþ |
evaüvidho 'yaü tanayo mameti mene sa hi svàmapi sàramattàm || 1.83 (1.78)

àryeõa màrgeõa tu yàsyatãti ciütàvidheyaü hÔdayaü cakàra |
na khalvasau na priyadharmapakùaþ saütànanàèàttu bhayaü dadarèa || 1.84 (1.79)
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
atha munirasito nivedya tattvaü sutaniyataü sutaviklavàya ràjÿe |
sabahumatamudãkùyamàõaråpaþ pavanapathena yathàgataü jagàma || 1.85 (1.80)
kÔtamatiranujàsutaü ca dÔùñvà munivacanaèravaõe pi tanmatau ca |
bahuvidhamanukaüpayà sa sàdhuþ priyasutavadviniyojayàücakàra || 1.86 (1.81)
110
Buddha-carita
narapatirapi putrajanmatuùño viùayamatàni vimucya baüdhanàni |
kulasadÔèamacãkaradyathàvatpriyatanayaü tanayasya jàtakarma || 1.87 (1.82)
daèasu pariõateùvahaþsu caivaü prayatamanàþ parayà mudà parãtaþ |
akuruta japahomamaügalàdyàþ paramatamàþ sa sutasya devatejyàþ || 1.88 (1.83)
api ca èatasahasrapårõasaükhyàþ sthirabalavattanayàþ sahemaèÔügãþ |
anupagatajaràþ payasvinãrgàþ svayamadadàtsutavÔddhaye dvijebhyaþ || 1.89 (1.84)
bahuvidhaviùayàstato yatàtmà svahÔdayatoùakarãþ kriyà vidhàya |
guõavati divase èive muhårte matimakaronmuditaþ purapraveèe || 1.90 (1.85)
dviradaradamayãmatho mahàrhàü sitasitapuùpabhÔtàü maõipradãpàm |
abhajata èivikàü èivàya devã tanayavatã praõipatya devatàbhyaþ || 1.91 (1.86)
puramatha purataþ praveèya patnãü sthavirajanànugatàmapatyanàthàm |
nÔpatirapi jagàma paurasaüghairdivamamarairmaghavànivàrcyamànaþ || 1.92 (1.87)
bhavanamatha vigàhya èàkyaràjo bhava iva ùaõmukhajanmanà pratãtaþ |
idamidamiti harùapårõavaktro bahuvidhapuùñiyaèaskaraü vyadhatta || 1.93 (1.88)
iti narapatiputrajanmavÔddhyà sajanapadaü kapilàhvayaü puraü tat |
dhanadapuramivàpsaro 'vakãrõaü muditamabhånnalakåvaraprasåtau || 1.94 (1.89)
iti èrãbuddhacarite mahàkàvye bhagavatprasåtirnàma prathamaþ sargaþ || 1 ||
111
Buddha-carita
Book II [Antaþpuravihàro]
à janmano janmajaràütakasya tasyàtmajasyàtmajitaþ sa ràjà |
ahanyahanyarthagajàèvamitrairvÔddhiü yayau siüdharivàübuvegaiþ || 2.1

dhanasya ratnasya ca tasya tasya kÔtàkÔtasyaiva ca kàücanasya |
tadà hi naikàtmanidhãnavàpi manorathasyàpyatibhàrabhåtàn || 2.2
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)

ye padmakalpairapi ca dvipeüdrairna maüóalaü èakyamihàbhinetum |
madotkañà haimavatà gajàste vinàpi yatnàdupatasthurenam || 2.3
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)

nànàükacihnairnavahemabhàüóairabhåùitairlaübasañaistathànyaiþ |
saücukùubhe càsya puraü turaügairbalena maitryà ca dhanena càptaiþ || 2.4

puùñàèca tuùñàèca tadàsya ràjye sàdhvyo 'rajaskà guõavatpayaskàþ |
udagravatsaiþ sahità babhåvurbahvyo bahukùãraduhaèca gàvaþ || 2.5

madhyasthatàü tasya ripurjagàma madhyasvabhàvaþ prayayau suhÔttvam |
vièeùato dàróhyamiyàya mitraü dvàvasya pakùàvaparastu nàèam || 2.6

tathàsya maüdànilameghaèabdaþ saudàminãkuüóalamaüóitàügaþ |
vinàèmavarùàèanipàtadoùaiþ kàle ca deèe pravavarùa devaþ || 2.7

ruroha saüyak phalavadyathàrtu tadàkÔtenàpi kÔùièrameõa |
tà eva caivauùadhayo rasena sàreõa caivàbhyadhikà babhåvuþ || 2.8

èarãrasaüdehakare 'pi kàle saügràmasaümarda iva pravÔtte |
svasthàþ sukhaü caiva niràmayaü ca prajajÿire garbhadharàèca nàryaþ || 2.9

yacca pratibhvo vibhave 'pi èakye na pràrthayaüti sma naràþ parebhyaþ |
abhyarthitaþ såkùmadhano 'pi càyaü tadà na kaècidvimukho babhåva || 2.10
112
Buddha-carita

nàèe vadho baüdhuùu nàpyadàtà naivàvrato nànÔtiko na hiüsraþ |
àsãttadà kaècana tasya ràjye ràjÿo yayàteriva nàhuùasya || 2.11

udyànadevàyatanàèramàõàü kåpaprapàpuùkariõãvanànàm |
cakruþ kriyàstatra ca dharmakàmàþ pratyakùataþ svargamivopalabhya || 2.12

muktaèca durbhikùabhayàmayebhyo hÔùño janaþ svargamivàbhireme |
patnãü patirvà mahiùã patiü và parasparaü na vyabhiceratuèca || 2.13

kaècitsiùeve rataye na kàmaü kàmàrthamarthaü na jugopa kaècit |
kaèciddhanàrthaü na cacàra dharmaü dharmàya kaècinna cakàra hiüsàm || 2.14

steyàdibhiècàpyabhitaèca naùñaü svasthaü svacakraü paracakramuktam |
kùemaü subhikùaü ca babhåva tasya puràõyaraõyàni yathaiva ràùñre || 2.15
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)

tadà hi tajjanmani tasya ràjÿo manorivàdityasutasya ràjye |
cacàra harùaþ praõanàèa pàpmà jajvàla dharmaþ kaluùaþ èaèàma || 2.16

evaüvidhà ràjasutasya tasya sarvàrthasiddhièca yato babhåva |
tato nÔpastasya sutasya nàma sarvàrthasiddho 'yamiti pracakre || 2.17

devã tu màyà vibudharùikalpaü dÔùñvà vièàlaü tanayaprabhàvam |
jàtaü praharùaü na èaèàka soóhuü tato 'vinàèàya divaü jagàma || 2.18

tataþ kumàraü suragarbhakalpaü snehena bhàvena ca nirvièeùam |
màtÔùvasà màtÔsamaprabhàvà saüvardhayàmàtmajavadbabhåva || 2.19

tataþ sa bàlàrka ivodayasthaþ samãrito vahnirivànilena |
krameõa samyagvavÔdhe kumàrastàràdhipaþ pakùa ivàtamaske || 2.20
113
Buddha-carita

tato mahàrhàõi ca candanàni ratnàvalãècauùadhibhiþ sagarbhàþ |
mÔgaprayuktànrathakàüèca haimànàcakrire 'smai suhÔdàlayebhyaþ || 2.21

vayo 'nuråpàõi ca bhåùaõàni hiraõmayà hastimÔgàèvakàèca |
rathàèca gàvo vasanaprayuktà gaütrãèca càmãkararåpyacitràþ || 2.22

evaü sa taistairviùayopacàrairvayo 'nuråpairupacaryamàõaþ |
bàlo 'pyabàlapratimo babhåva dhÔtyà ca èaucena dhiyà èriyà ca || 2.23

vayaèca kaumàramatãtya madhyaü saüpràpya bàlaþ sa hi ràjasånuþ |
alpairahobhirbahuvarùagamyà jagràha vidyàþ svakulànuråpàþ || 2.24

naiþèreyasaü tasya tu bhavyamarthaü èrutvà purastàdasitànmahàrùeþ |
kàmeùu saügaü janayàübabhåva vÔddhirbhavacchàkyakulasya ràjÿaþ || 2.25
1
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
kulàttato 'smai sthiraèãlayuktàtsàdhvãü vapurhrãvinayopapannàm |
yaèodharàü nàma yaèovièàlàü tulyàbhidhànaü èriyamàjuhàva || 2.26

athàparaü bhåmipateþ priyo 'yaü sanatkumàrapratimaþ kumàraþ |
sàrdhaü tayà èàkyanareüdravadhvà èacyà sahasràkùa ivàbhireme || 2.27

kiücinmanaþkùobhakaraü pratãpaü kathaüca paèyediti so 'nuciütya |
vàsaü nÔpo hyàdièati sma tasmai harmyodareùveva na bhåpracàram || 2.28

tataþ èarattoyadapàüóareùu bhåmau vimàneùviva raüjiteùu |
harmyeùu sarvartusukhàèrayeùu strãõàmudàrairvijahàra tåryaiþ || 2.29
1
Cowell's edition reads: kulàttato 'smai sthiraèãlasaüyutàtsàdhvãü, which would give a
Vaüèastha line in the opening.
114
Buddha-carita

kalairhi càmãkarabaddhakakùairnàrãkaràgràbhihatairmÔdaügaiþ |
varàpsaronÔtyasamaièca nÔtyaiþ kailàsavattadbhavanaü raràja || 2.30

vàgbhiþ kalàbhirlalitaièca hàrairmadaiþ sakhelairmadhuraièca hàsaiþ |
taü tatra nàryo ramayàübabhåvurbhråvaücitairardhanirãkùitaièca || 2.31

tataèca kàmàèrayapaüóitàbhiþ strãbhirgÔhãto ratikarkaèàbhiþ |
vimànapÔùñhànna mahãü jagàma vimànapÔùthàdiva puõyakarmà || 2.32

nÔpastu tasyaiva vivÔddhihetostadbhàvinàrthena ca codyamànaþ |
èame 'bhireme viraràma pàpàdbheje damaü saüvibabhàja sàdhån || 2.33

nàdhãravat kàmasukhe sasaüje na saüraraüje viùamaü jananyàm |
dhÔtyeüdriyàèvàüècapalàn vijigye baüdhåüèca pauràüèca guõairjigàya || 2.34

nàdhyaiùña duþkhàya parasya vidyàü jÿànaü èivaü yattu tadadhyagãùña |
svàbhyaþ prajàbhyo hi yathà tathaiva sarvaprajàbhyaþ èivamàèaèaüse || 2.35

taü bhàsuraü càügirasàdhidevaü yathàvadànarca tadàyuùe saþ |
juhàva havyànyakÔèe kÔèànau dadau dvijebhyaþ kÔèanaü ca gàèca || 2.36

sasnau èarãraü pavituü manaèca tãrthàübubhiècaiva guõàübubhièca |
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛ
vedopadiùñaü samamàtmajaü ca somaü papau èàütisukhaü ca hàrdam || 2.37

sàütvaü babhàùe na ca nàrthavadyajjajalpa tattvaü na ca vipriyaü yat |
sàütvaü hyatatvaü paruùaü ca tattvaü hriyàèakannàtmana eva vaktum || 2.38

iùñeùvaniùñeùu ca kàryavatsu na ràgadoùàèrayatàü prapede |
èivaü siùeve 'vyavahàralabdhaü yajÿaü hi mene na tathà yathàvat || 2.39
115
Buddha-carita

àèàvate càbhigatàya sadyo deyàübubhistarùamacecchidiùña |
yuddhàdÔte vÔttaparaèvadhena dvidarpamudvÔttamabebhidiùña || 2.40

ekaü vininye sa jugopa sapta saptaiva tatyàja rarakùa paüca |
pràpa trivargaü bubudhe trivargaü jajÿe dvivargaü prajahau dvivargam || 2.41

kÔtàgaso 'pi pratipàdya vadhyànnàjãghanannàpi ruùà dadarèa |
babaüdha sàütvena phalena caitàüstyàgo 'pi teùàü hyanapàyadÔùñaþ || 2.42

àrùàõyacàrãtparamavratàni vairàõyahàsãccirasaübhÔtàni |
yaèàüsi càpadguõagaüdhavaüti rajàüsyahàsãnmalinãkaràõi || 2.43

na càjihãrùãdbalimapravÔttaü na càcikãrùãtparavastvabhidhyàm |
na càvivakùãddviùatàmadharmaü na càdidhakùãddhÔdayena manyum || 2.44

tasmiüstathà bhåmipatau pravÔtte bhÔtyàèca pauràèca tathaiva ceruþ |
èamàtmake cetasi viprasanne prayuktayogasya yatheüdriyàõi || 2.45

kàle tataècàrupayodharàyàü yaèodharàyàü suyaèodharàyàm |
èauddhodaneràhusapatnavaktro jajÿe suto ràhula eva nàmnà || 2.46

atheùñaputraþ paramapratãtaþ kulasya vÔddhiü prati bhåmipàlaþ |
yathaiva putraprasave nanaüda tathaiva pautraprasave nanaüda || 2.47

pautrasya me putragato mamaiva snehaþ kathaü syàditi jàtaharùaþ |
kàle sa taü taü vidhimàlalaübe putrapriyaþ svargamivàrurukùan || 2.48

sthitvà pathi pràthamakalpikànàü ràjarùabhàõàü yaèasànvitànàm |
èuklànyamuktvàpi tapàüsyatapta yajÿe ca hiüsàrahitairayaùña || 2.49
116
Buddha-carita

ajàjvaliùñàtha sa puõyakarmà nÔpaèriyà caiva tapaþèriyà ca |
kulena vÔttena dhiyà ca dãptastejaþ sahasràüèurivotsisÔkùuþ || 2.50

svàyaübhuvaü càrcikamarcayitvà jajàpa putrasthitaye sthitaèrãþ |
cakàra karmàõi ca duùkaràõi prajàþ sisÔkùuþ ka ivàdikàle || 2.51

tatjyàja èastraü vimamarèa èàstraü èamaü siùeve niyamaü viùehe |
vaèãva kaücidviùayaü na bheje piteva sarvànviùayàn dadarèa || 2.52

babhàra ràjyaü sa hi putrahetoþ putraü kulàrthaü yaèase kulaü tu |
svargàya èabdaü divamàtmahetordharmàrthamàtmasthitimàcakàükùa || 2.53

evaü sa dharmaü vividhaü cakàra sadbhirnipàtaü èrutitaèca siddham |
dÔùñvà kathaü putramukhaü suto me vanaü na yàyàditi nàthamànaþ || 2.54

rirakùiùaütaþ èriyamàtmasaüsthà rakùaüti putràn bhuvi bhåmipàlàþ |
putraü nareüdraþ sa tu dharmakàmo rarakùa dharmàdviùayeùvamuücat || 2.55
ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ Màlinã
vanamanupamasattvà bodhisattvàstu sarve
viùayasukharasajÿà jagmurutpannaputràþ |
ata upacitakarmà råóhamåle 'pi hetau
sa ratimupasiùeve bodhimàpannayàvat || 2.56
iti èrãbuddhacarite mahàkàvye 'ntaþpuravihàro nàma dvitãyaþ sargaþ || 2 ||
117
Buddha-carita
Book III [Saüvegotpattiþ]

tataþ kadàcinmÔduèàdvalàni puüskokilonnàditapàdapàni |
èuèràva padmàkaramaüóitàni èãte nibaddhàni sa kànanàni || 3.1

èrutvà tataþ strãjanavallabhànàü manojÿabhàvaü purakànanànàm |
bahiþprayàõàya cakàra buddhimaütargÔhe nàga ivàvaruddhaþ || 3.2

tato nÔpastasya nièamya bhàvaü putràbhidhànasya manorathasya |
snehasya lakùmyà vayasaèca yogyàm-àjÿàpayàmàsa vihàrayàtràm || 3.3

nivartayàmàsa ca ràjamàrge saüpàtamàrtasya pÔthagjanasya |
mà bhåtkumàraþ sukumàracittaþ saüvignacetà iva manyamànaþ || 3.4

pratyaügahãnàn vikaleüdriyàüèca jãrõàturàdãn kÔpaõàüèca bhikùån |
tataþ samutsàrya pareõa sàmnà èobhàü parà ràjapathasya cakruþ || 3.5

tataþ kÔte èrãmati ràjamàrge èrãmàn vinãtànucaraþ kumàraþ |
pràsàdapÔùñhàdavatãrya kàle kÔtàbhyanujÿo nÔpamabhyagacchat || 3.6

atho nareüdraþ sutamàgatàèruþ èirasyupàghràya ciraü nirãkùya |
gaccheti càjÿàpayati sma vàcà snehànna cainaü manasà mumoca || 3.7

tataþ sa jàübånadabhàüóabhÔdbhiryuktaü caturbhirnibhÔtaisturaügaiþ |
aklãvavidhyucchuciraèmidhàràü hiraõmayaü syaüdanamàruroha || 3.8

tataþ prakãrõojjvalapuùpajàlaü viùaktamàlyaü pracalatpatàkam |
màrgaü prapede sadÔèànuyàtraècaüdraþ sanakùatra ivàntarãkùam || 3.9

kautåhalàtsphãtataraièca netrairnãlotpalàbhairiva kãryamàõaþ |
èanaiþ èanai ràjapathaü jagàhe pauraiþ samaütàdabhivãkùyamàõaþ || 3.10
118
Buddha-carita

taü tuùñuvuþ saumyaguõena kecidvavaüdire dãptatayà tathànye |
saumukhyatastu èriyamasya kecidvaipulyamàèaüsiùuràyuùaèca || 3.11

niþsÔtya kubjàèca mahàkulebhyo vyåhàèca kairàtakavàmanànàm |
nàryaþ kÔèebhyaèca niveèanebhyo devànuyànadhvajavat praõemuþ || 3.12

tataþ kumàraþ khalu gacchatãti èrutvà striyaþ preùyajanàtpravÔttim |
didÔkùayà harmyatalàni jagmurjanena mànyena kÔtàbhyanujÿàþ || 3.13

tàþ srastakàücãguõavighnitàèca suptaprabuddhàkulalocanàèca |
vÔttàütavinyastavibhåùaõàèca kautåhalenàpi bhÔtàþ parãyuþ || 3.14

pràsàdasopànatalapraõàdaiþ kàücãravairnåpuranisvanaièca |
vibhràmayaütyo gÔhapakùisaüghànanyonyavegàüèca samàkùipaütyaþ || 3.15

kàsàücidàsàü tu varàüganànàü jàtatvaràõàmapi sotsukànàm |
gatiü gurutvàjjagÔhurvièàlàþ èroõãrathàþ pãnapayodharàèca || 3.16

èãghraü samarthàpi tu gaütumanyà gatiü nijagràha yayau na tårõam |
hriyà pragalbhàni nigåhamànà rahaþ prayuktàni vibhåùaõàni || 3.17

parasparotpãóanapiüóitànàü saümardasaüèobhitakuüóalànàm |
tàsàü tadà sasvanabhåùaõànàü vàtàyaneùvapraèamo babhåva || 3.18

vàtàyanebhyastu viniþsÔtàni parasparopàsitakuüóalàni |
strãõàü virejurmukhapaükajàni saktàni harmyeùviva paükajàni || 3.19

tato vimànairyuvatãkalàpaiþ kautåhalodghàñitavàtayànaiþ |
èrãmatsamaütànnagaraü babhàse viyadvimànairiva sàpsarobhiþ || 3.20
119
Buddha-carita

vàtàyanànàmavièàlabhàvàdanyonyagaüóàrpitakuüóalàni |
mukhàni rejuþ pramadottamànàü baddhàþ kalàpa iva paükajànàm || 3.21

tasmin kumàraü pathi vãkùamàõàþ striyo babhurgàmiva gaütukàmàþ |
årdhvonmukhàècainamudãkùamàõà narà babhurdyàmiva gaütukàmàþ || 3.22

dÔùñvà ca taü ràjasutaü striyastà jàjvalyamànaü vapuùà èriyà ca |
dhanyàsya bhàryeti èanairavocaÿèuddhairmanobhiþ khalu nànyabhàvàt || 3.23

ayaü kila vyàyatapãnabàhå råpeõa sàkùàdiva puùpaketuþ |
tyaktvà èriyaü dharmamupeùyatãti tasmin hità gauravameva cakruþ || 3.24

kãrõaü tathà ràjapathaü kumàraþ paurairvinãtaiþ èucidhãraveùaiþ |
tatpårvamàlokya jaharùa kiücinmene punarbhàvamivàtmanaèca || 3.25

puraü tu tatsvargamiva prahÔùñaü èuddhàdhivàsàþ samavekùya devàþ |
jãrõaü naraü nirmamire prayàtuü saücodanàrthaü kùitipàtmajasya || 3.26

tataþ kumàro jarayàbhibhåtaü dÔùñvà narebhyaþ pÔthagàkÔtiü tam |
uvàca saügràhakamàgatàsthastatraiva niùkampaniviùñadÔùñiþ || 3.27

ka eùa bhoþ såta naro 'bhyupetaþ keèaiþ sitairyaùñiviùaktahastaþ |
bhråsaüvÔtàkùaþ èithilànatàügaþ kiü vikriyaiùà prakÔtiryadÔcchà || 3.28

ityevamuktaþ sa rathapraõetà nivedayàmàsa nÔpàtmajàya |
saürakùyamapyarthamadoùadarèã taireva devaiþ kÔtabuddhimohaþ || 3.29

råpasya hartrã vyasanaü balasya èokasya yonirnidhanaü ratãnàm |
nàèaþ smÔtãnàü ripuriüdriyàõàmeùà jarà nàma yayaiùa bhagnaþ || 3.30
120
Buddha-carita

pãtaü hyanenàpi payaþ èièutve kàlena bhåyaþ parimÔùñamurvyàm |
krameõa bhåtvà ca yuvà vapuùmàn krameõa tenaiva jaràmupetaþ || 3.31

ityevamukte calitaþ sa kiücidràjàtmajaþ såtamidaü babhàùe |
kimeùa doùo bhavità mamàpãtyasmai tataþ sàrathirabhyuvàca || 3.32

àyuùmato 'pyeùa vayaþprakarùànniþsaüèayaü kàlavaèena bhàvã |
evaü jaràü råpavinàèayitrãü jànàti caivecchati caiùa lokaþ || 3.33

tataþ sa pårvàèayaèuddhabuddhirvistãrõakalpàcitapuõyakarmà |
èrutvà jaràü saüvivije mahàtmà mahàèanerghoùamivàütike gauþ || 3.34

niþèvasya dãrghaü sa èiraþ prakaüpya tasmiüèca jãrõe viniveèya cakùuþ |
tàü caiva dÔùñvà janatàü saharùàü vàkyaü sa saüvignamidaü jagàda || 3.35

evaü jarà haüti ca nirvièeùaü smÔtiü ca råpaü ca paràkramaü ca |
na caiva saüvegamupaiti lokaþ pratyakùato 'pãdÔèamãkùamàõaþ || 3.36

evaü gate såta nivartayàèvàn èãghraü gÔhàõyeva bhavànprayàtu |
udyànabhåmau hi kuto ratirme jaràbhave cetasi vartamàne || 3.37

athàjÿayà bhartÔsutasya tasya nivartayàmàsa rathaü niyaütà |
tataþ kumàro bhavanaü tadeva ciütàvaèaþ èånyamiva prapede || 3.38

yadà tu tatraiva na èarma lebhe jarà jareti praparãkùamàõaþ |
tato nareüdrànumataþ sa bhåyaþ krameõa tenaiva bahirjagàma || 3.39

athàparaü vyàdhiparãtadehaü ta eva devàþ sasÔjurmanuùyam |
dÔùñvà ca taü sàrathimàbabhàùe èauddhodanistadgatadÔùñireva || 3.40
121
Buddha-carita

sthålodaraþ èvàsacalaccharãraþ srastàüsabàhuþ kÔèapàõdugàtraþ |
aübeti vàcaü karuõaü bruvàõaþ paraü samàèliùya naraþ ka eùaþ || 3.41

tato 'bravãtsàrathirasya saumya dhàtuprakopaprabhavaþ pravÔddhaþ |
rogàbhidhànaþ sumahànanarthaþ èakro 'pi yenaiùa kÔto 'svataütraþ || 3.42

ityåcivàn ràjasutaþ sa bhåyastaü sànukaüpo naramãkùamàõaþ |
asyaiva jàtaþ pÔthageùa doùaþ sàmànyato rogabhayaü prajànàm || 3.43
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Premà)

tato babhàùe sa rathapraõetà kumàra sàdhàraõa eùa doùaþ |
evaü hi rogaiþ paripãóyamàno rujàturo harùamupaiti lokaþ || 3.44

iti èrutàrthaþ sa viùaõõacetàþ pràvepatàübårmigataþ èaèãva |
idaü ca vàkyaü karuõàyamànaþ provàca kiücinmÔdunà svareõa || 3.45

idaü ca rogavyasanaü prajànàü paèyaüèca vièraübhamupaiti lokaþ |
vistãrõavijÿànamaho naràõàü hasaüti ye rogabhayairamuktàþ || 3.46

nivartyatàü såta vahiþprayàõànnareüdrasadmaiva rathaþ prayàtu |
èrutvà ca me rogabhayaü ratibhyaþ pratyàhataü saükucatãva cetaþ || 3.47

tato nivÔttaþ sa nivÔttaharùaþ pradhyànayuktaþ praviveèa sadma |
taü dvistathà prekùya ca saünivÔttaü puryàgamaü bhåmipatiècakàra || 3.48

èrutvà nimittaü tu nivartanasya saütyaktamàtmànamanena mene |
màrgasya èaucàdhikÔtàya caiva cukroèa ruùño 'pi ca nogradaüóaþ || 3.49

bhåyaèca tasmai vidadhe sutàya vièeùayuktaü viùayaprakàram |
caleüdriyatvàdapi nàpi èakto nàsmànvijahyàditi nàthamànaþ || 3.50
122
Buddha-carita

yadà ca èabdàdibhiriüdriyàrthairaütaþpure naiva suto 'sya reme |
tato vahirvyàdièati sma yàtràü rasàntaraü syàditi manyamànaþ || 3.51

snehàcca bhàvaü tanayasya buddhvà saüvegadoùànaviciütya kàüècit |
yogyàþ samàjÿàpayati sma tatra kalàsvabhijÿa iti vàramukhyàþ || 3.52

tato vièeùeõa nareüdramàrge svalaükÔte caiva parãkùite ca |
vyatyàsya såtaü ca rathaü ca ràjà prasthàpayàmàsa bahiþ kumàram || 3.53

tatastathà gacchati ràjaputre taireva devairvihito gatàsuþ |
taü caiva màrge mÔtamuhyamànaü såtaþ kumàraèca dadarèa nànyaþ || 3.54

athàbravãdràjasutaþ sa såtaü naraiècaturbhirhriyate ka eùaþ |
dãnairmanuùyairanugamyamàno yo bhåùito 'èvàsyavarudyate ca || 3.55

tataþ sa èuddhàtmabhireva devaiþ èuddhàdhivàsairabhibhåtacetàþ |
avàcyamapyarthamimaü niyaütà pravyàjahàràrthavidãèvaràya || 3.56

buddhãüdriyapràõaguõairviyuktaþ supto visaüjÿastÔõakàùñhabhåtaþ |
saübadhya saürakùya ca yatnavadbhiþ priyàpriyaistyajyata eùa ko 'pi || 3.57

iti praõetuþ sa nièamya vàkyaü saücukùubhe kiüciduvàca cainam |
kiü kevalasyaiva janasya dharmaþ sarvaprajànàmayamãdÔèo 'ütaþ || 3.58

tataþ praõetà vadati sma tasmai sarvaprajànàmayamaütakarmà |
hãnasya madhyasya mahàtmano và sarvasya loke niyato vinàèaþ || 3.59

tataþ sa dhãro 'pi nareüdrasånuþ èrutvaiva mÔtyuü viùasàda sadyaþ |
aüsena saüèliùya ca kåbaràgraü provàca nihràdavatà svareõa || 3.60
123
Buddha-carita

iyaü ca niùñhà niyataü prajànàü pramàdyati tyaktabhayaèca lokaþ |
manàüsi èaüke kañhinàni n®õàü svasthàstathà hyadhvani vartamànàþ || 3.61

tasmàdrathaü såta nivartyatàü no vihàrabhåmau na hi deèakàlaþ |
jànanvinàèaü kathamàrttikàle sacetanaþ syàdiha hi pramattaþ || 3.62
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
iti bruvàõe 'pi naràdhipàtmaje nivartayàmàsa sa naiva taü ratham |
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
vièeùayuktaü tu nareüdraèàsanàtsa padmakhaüóaü vanameva niryayau || 3.63
ÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ Rucirà
tataþ èivaü kusumitabàlapàdapaü paribhramatpramuditamattakokilam |
ÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ
vipànavatsakamalacàrudãrghikaü dadarèa tadvanamiva naüdanaü vanam || 3.64
varàüganàgaõakalilaü nÔpàtmajastato balàdvanamabhinãyate sma tat |
varàpsarovÔtamalakàdhipàlayaü1 navavrato muniriva vighnakàtaraþ || 3.65
iti èrãbuddhacarite mahàkàvye saüvegautpattirnàma tÔtãyaþ sargaþ || 3 ||
1
Cowell's edition reads: varàpsaronÔtyamalakàdhipàlayaü, which would mean taking -ty- in -
nÔtyam- as not making position, to correct the metre.
124
Buddha-carita
Book IV [Strãvighàtano]
1
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ pathyà øloka
tatastasmàt purodyànàt kautåhalacalekùaõàþ |
ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
pratyujjagmurnÔpasutaü pràptaü varamiva striyaþ || 4.1
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
abhigamya ca tàstasmai vismayotphullalocanàþ |
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
cakrire samudàcàraü padmakoèanibhaiþ karaiþ || 4.2
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
tasthuèca parivàryainaü manmathàkùiptacetasaþ |
ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
niècalaiþ prãtivikacaiþ pibaütya iva locanaiþ || 4.3
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
taü hi tà menire nàryaþ kàmo vigrahavàniti |
èobhitaü lakùaõairdãptaiþ sahajairbhåùaõairiva || 4.4
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
saumyatvàccaiva dhairyàcca kàècidenaü prajajÿire |
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
avatãrõo mahãü sàkùàd sudhàüèuècaüdramà iva || 4.5
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
tasya tà vapuùàkùiptà nirgrahãtuü jajÔübhire |
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
anyonyaü dÔùñibhirgatvà èanaièca vinièaèvasuþ || 4.6
evaü tà dÔùñimàtreõa nàryo dadÔèureva tam |
ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
na vyàjahrurna jahasuþ prabhàveõàsya yaütritàþ || 4.7
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
tàstathà tu niràraübhà dÔùñvà praõayaviklavàþ |
2
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
purohitasuto dhãmànudàyã vàkyamabravãt || 4.8
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
sarvàþ sarvakalàjÿàþ stha bhàvagrahaõapaüóitàþ |
råpacàturyasaüpannàþ svaguõairmukhyatàü gatàþ || 4.9
1
The pathyà form of the metre should be presumed in the øloka verses unless otherwise
indicated.
2
-br- in abravãt makes position here.
125
Buddha-carita
1
ÜÛÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
èobhayeta guõairebhirapi tànuttaràn kurån |
kuverasyàpi ca krãóaü pràgeva vasudhàmimàm || 4.10
èaktàècàlayituü yåyaü vãtaràgànÔùãnapi |
ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
apsarobhièca kalitàn grahãtuü vibudhànapi || 4.11
bhàvajÿànena hàvena càturyàdråpasaüpadà |
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
strãõàmeva ca èaktàþ stha saüràge kiü punarnÔõàm || 4.12
tàsàmevaüvidhànàü vo niyuktànàü svagocare |
iyamevaüvidhà ceùñà na tuùño 'smyàrjavena vaþ || 4.13
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
idaü navavadhånàü vo hrãnikuücitacakùuùàm |
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
sadÔèaü ceùñitaü hi syàdapi và gopayoùitàm || 4.14
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
yadyapi syàdayaü vãraþ èrãprabhàvànmahàniti |
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
strãõàmapi mahatteja iti kàryo 'tra niècayaþ || 4.15
ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
purà hi kàèisuüdaryà veèavadhvà mahànÔùiþ |
tàóito 'bhåt padanyàsàddurdharùo daivatairapi || 4.16
maüthàlagautamo bhikùurjaüghayà bàlamukhyayà |
piprãùuèca tadarthàrthaü vyasån niraharat purà || 4.17
ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
gautamaü dãrghatapasaü mahàrùiü dãrghajãvinam |
yoùit saütoùayàmàsa varõasthànàvarà satã || 4.18
1
Cowell's edition reads: èobhayata which has 2 light syllables in 2nd and 3rd positions, which
is normally avoided in the Classical Period.
126
Buddha-carita
ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
ÔùyaèÔügaü munisutaü tathaiva strãùvapaüóitam |
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
upàyairvividhaiþ èàütà jagràha ca jahàra ca || 4.19
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
vièvàmitro maharùièca vigàóho 'pi mahattapàþ |
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
daèavarùàõyaraõyastho ghÔtàcyàpsarasà hÔtaþ || 4.20
evamàdãnÔùãüstàüstànanayan vikriyàü striyaþ |
ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
lalitaü pårvavayasaü kiü punarnÔpateþ sutam || 4.21
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
tadevaü sati vièrabdhaü prayatadhvaü tathà yathà |
iyaü nÔpasya vaüèaèrãrito na syàtparàïmukhã || 4.22
yà hi kàècidyuvatayo haraüti sadÔèaü janam |
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
nikÔùñotkÔùñayorbhàvaü yà gÔhõaüti tu tàþ striyaþ || 4.23
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
ityudàyivacaþ èrutvà tà viddhà iva yoùitaþ |
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
samàruruhuràtmànaü kumàragrahaõaü prati || 4.24
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
tà bhråbhiþ prekùitairbhàvairhasitairlalitairgataiþ |
cakruràkùepikàèceùñà bhãtabhãtà ivàüganàþ || 4.25
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ràjÿastu viniyogena kumàrasya ca màrdavàt |
jahruþ kùipramavièraübhaü madena madanena ca || 4.26
ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
atha nàrãjanavÔtaþ kumàro vyacaradvanam |
vàsitàyåthasahitaþ karãva himavadvanam || 4.27
sa tasmin kànane ramye jajvàla strãpuraþsaraþ |
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
àkrãóa iva babhràje vivasvànapsarovÔtaþ || 4.28
127
Buddha-carita
madenàvarjità nàma taü kàècittatra yoùitaþ |
kañhinaiþ paspÔèuþ pãnaiþ saüghaññairvalgubhiþ stanaiþ || 4.29
ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
srastàüsakomalàlaübamÔdubàhulatàbalà |
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
anÔtaü skhalitaü kàcitkÔtvainaü sasvaje balàt || 4.30
kàcit tàmràdharoùñhena mukhenàsavagaüdhinà |
vinièaèvàsa karõe 'sya rahasyaü èråyatàmiti || 4.31
kàcidàjÿàpayaütãva provàcàrdrànulepanà |
iha bhaktiü kuruùveti hastaü saüèliùya lipsayà || 4.32
muhurmuhurmadavyàjasrastanãlàüèukàparà |
àlakùyarasanà reje sphuradvidyudiva kùapà || 4.33
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
kàècitkanakakàücãbhirmukharàbhiritastataþ |
babhramurdarèayaütyo 'sya èroõãstanvaüèukàvÔtàþ || 4.34
cåtaèàkhàü kusumitàü pragÔhyànyà lalaübire |
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
suvarõakalaèaprakhyàn darèayaütyaþ payodharàn || 4.35
kàcitpadmavanàdetya sapadmà padmalocanà |
padmavaktrasya pàrève 'sya padmaèrãriva tasthuùã || 4.36
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
madhuraü gãtamanvarthaü kàcitsàbhinayaü jagau |
taü svasthaü codayaütãva vaücito 'sãtyavekùitaiþ || 4.37
èubhena vadanenànyà bhråkàrmukavikarùiõà |
pràvÔtyànucakàràsya ceùñitaü vãralãlayà || 4.38
128
Buddha-carita
pãnavalgustanã kàcidvàtàghårõitakuüóalà |
uccairavajahàsainaü samàpnotu bhavàniti || 4.39
apayàntaü tathaivànyà babaüdhurmàlyadàmabhiþ |
ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
kàècitsàkùepamadhurairjagÔhurvacanàükuèaiþ || 4.40
pratiyogàrthinã kàcidgÔhãtvà cåtavallarãm |
idaü puùpaü tu kasyeti papraccha madaviklavà || 4.41
kàcitpuruùavatkÔtvà gatiü saüsthànameva ca |
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
uvàcainaü jitaþ strãbhirjaya bhoþ pÔthivãmimàm || 4.42
atha loleksaõà kàcijjighraütã nãlamutpalam |
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
kiücinmadakalairvàkyairnÔpàtmajamabhàùata || 4.43
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
paèya bhartaècitaü cåtaü kusumairmadhugaüdhibhiþ |
hemapaüjararuddho và kokilo yatra kåjati || 4.44
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
aèoko dÔèyatàmeùa kàmièokavivardhanaþ |
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ruvaüti bhramarà yatra dahyamànà ivàgninà || 4.45
cåtayaùñyà samàèliùño dÔèyatàü tilakadrumaþ |
èuklavàsà iva naraþ striyà pãtàügaràgayà || 4.46
phullaü kuruvakaü paèya nirmuktàlaktakaprabham |
yo nakhaprabhayà strãõàü nirbhartsita ivànataþ || 4.47
ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
bàlàèokaèca nicito dÔèyatàmeùa pallavaiþ |
ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
yo 'smàkaü hastaèobhàbhirlajjamàna iva sthitaþ || 4.48
129
Buddha-carita
dãrghikàü pràvÔtàü paèya tãrajaiþ siüduvàrakaiþ |
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
pàüóuràüèukasaüvãtàü èayànàü pramadàmiva || 4.49
dÔèyatàü strãùu màhàtmyaü cakravàko hyasau jale |
pÔùñhataþ preùyavadbhàryàmanuvÔtyànugacchati || 4.50
mattasya parapuùñasya ruvataþ èråyatàü dhvaniþ |
aparaþ kokilo 'nutkaþ pratièrutyeva kåjati || 4.51
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
api nàma vihaügànàü vasaütenàhito madaþ |
na tu ciütayataècittaü janasya pràjÿamàninaþ || 4.52
ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
ityevaü tà yuvatayo manmathoddàmacetasaþ |
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
kumàraü vividhaistaistairupacakramire nayaiþ || 4.53
evamàkùipyamàõo 'pi sa tu dhairyàvÔteüdriyaþ |
martavyamiti sodvego na jaharùa na sismiye || 4.54
tàsàü tattvena vasthànaü dÔùñvà sa puruùottamaþ |
sasaüvignena dhãreõa ciütayàmàsa cetasà || 4.55
kiü vinà nàvagacchaüti capalaü yauvanaü striyaþ |
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
yato råpeõa saüpannaü jareyaü nàèayiùyati || 4.56
nånametà na paèyaüti kasyacid rogasaüplavam |
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
tathà hÔùñà bhayaü tyaktvà jagati vyàdhidharmiõi || 4.57
anabhijÿàèca suvyaktaü mÔtyoþ sarvàpahàriõaþ |
tathà svasthà nirudvegàþ krãóaüti ca hasaüti ca || 4.58
130
Buddha-carita
1
jaràü vyàdhiü ca mÔtyuü ca ko hi jànan sacetanaþ |
svasthastiùñhan niùãdedvà supedvà kiü punarhaset || 4.59
yastu dÔùñvà paraü jãrõaü vyàdhitaü mÔtameva ca |
svastho bhavati nodvigno yathàcetàstathaiva saþ || 4.60
ÛÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ bhavipulà
viyujyamàne 'pi tarau puùpairapi phalairapi |
patati cchidyamàne và taruranyo na èocate || 4.61
iti dhyànaparaü dÔùñvà viùayebhyo gataspÔham |
udàyã nãtièàstrajÿastamuvàca suhÔttayà || 4.62
ahaü nÔpatinà dattaþ sakhà tubhyaü kùamaþ kila |
yasmàttvayi vivakùà me tayà praõayavattayà || 4.63
ahitàt pratiùedhaèca hite cànupravartanam |
vyasane càparityàgastrividhaü mitralakùaõam || 4.64
so 'haü maitrãü pratijÿàya puruùàrthàtparàïmukham |
yadi tvàü samupekùeyaü na bhavenmitratà mayi || 4.65
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
tadbravãmi suhÔdbhåtvà taruõasya vapuùmataþ |
idaü na pratiråpaü te strãùvadàkùiõyamãdÔèam || 4.66
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
anÔtenàpi nàrãõàü yuktaü samanuvartanam |
tadvrãóàparihàràrthamàtmaratyarthameva ca || 4.67
1
Cowell's edition reads: jaràü mÔtyuü ca vyàdhiü. For the metre to be correct here we would
have to understand vy- in vyàdhiü as failing to make position. Either way we have pathyà.
131
Buddha-carita
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
saünatiscànuvÔttièca strãõàü hÔdayabaüdhanam |
snehasya hi guõà yonirmànakàmàèca yoùitaþ || 4.68
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
tadarhasi vièàlàkùa hÔdaye 'pi paràïmukhe |
råpasyàsyànuråpeõa dàkùiõyenànuvartitum || 4.69
dàkùiõyamauùadhaü strãõàü dàkùiõyaü bhåùaõaü param |
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
dàkùiõyarahitaü råpaü niùpuùpamiva kànanam || 4.70
kiü và dàkùiõyamàtreõa bhàvenàstu parigrahaþ |
viùayàn durlabhàüllabdhvà na hyavajÿàtumarhasi || 4.71
kàmaü paramiti jÿàtvà devo 'pi hi puraüdaraþ |
gautamasya muneþ patnãmahalyàü cakame purà || 4.72
agastyaþ pràrthayàmàsa somabhàryàü ca rohiõãm |
tasmàt tatsadÔèaü lebhe lopàmudràmiti èrutiþ || 4.73
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
autathyasya ca bhàryàyàü mamatàyàü mahàtapàþ |
màrutyàü janayàmàsa bharadvàjaü vÔhaspatiþ || 4.74
ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
vÔhaspatermahiùyàü ca juhvatyàü juhvatàü varaþ |
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
budhaü vibudhadharmàõaü janayàmàsa caüdramàþ || 4.75
kàlãm caiva purà kanyàü jalaprabhavasaübhavàm |
jagàma yamunàtãre jàtaràgaþ paràèaraþ || 4.76
màtaügyàmakùamàlàyàü garhitàyàü riraüsayà |
ÛÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ bhavipulà
kapiüjalàdaü tanayaü vasiùñho 'janayanmuniþ || 4.77
132
Buddha-carita
yayàtiècaiva ràjarùirvayasyapi vinirgate |
vièvàcyàpsarasà sàrdhaü reme caitrarathe vane || 4.78
strãsaüsargaü vinàèàütaü pàüóurjÿàtvàpi kauravaþ |
màdrãråpaguõàkùiptaþ siùeve kàmajaü sukham || 4.79
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
karàlajanakaècaiva hÔtvà bràhmaõakanyakàm |
ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÜÐÛÜÛÜ
avàpa bhraüèam apyeva na tu tyajecca manmatham || 4.80
evamàdyà mahàtmàno viùayàn garhitànapi |
ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
ratihetorbubhujire pràgeva guõasaühitàn || 4.81
tvaü punarnyàyataþ pràptàn balavàn råpavàn yuvà |
viùayànavajànàsi yatra saktamidaü jagat || 4.82
iti èrutvà vacastasya èlakùõamàgamasaühitam |
meghastanitanirghoùaþ kumàraþ pratyabhàùata || 4.83
upapannamidaü vàkyaü sauhàrdavyaüjakaü tvayi |
atra ca tvànuneùyàmi yatra mà duùñhu manyase || 4.84
ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
nàvajànàmi viùayàÿjàne lokaü tadàtmakam |
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
anityaü tu jaganmatvà nàtra me ramate manaþ || 4.85
jarà vyàdhièca mÔtyuèca yadi na syàdidaü trayam |
mamàpi hi manojÿeùu viùayeùu ratirbhavet || 4.86
nityaü yadyapi hi strãõàmetadeva vapurbhavet |
sasaüvitkasya kàmeùu tathàpi na ratiþ kùamà || 4.87
133
Buddha-carita
yadà tu jarayà pãtaü råpamàsàü bhaviùyati |
àtmano 'pyanabhipretaü mohàttatra ratirbhavet || 4.88
mÔtyuvyàdhijaràdharmo mÔtyuvyàdhijaràtmabhiþ |
ramamàõo 'pyasaüvignaþ samàno mÔgapakùibhiþ || 4.89
yadapyàttha mahàtmànaste 'pi kàmàtmakà iti |
saüvego 'tra na kartavyo yadà teùàmapi kùayaþ || 4.90
màhàtmyaü na ca tanmanye yatra sàmànyataþ kùayaþ |
viùayeùu prasaktirvà yuktirvà nàtmavattayà || 4.91
yadapyàtthànÔtenàpi strãjane vartyatàmiti |
anÔtaü nàvagacchàmi dàkùiõyenàpi kiücana || 4.92
ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
na cànuvartanaü tanme rucitaü yatra nàrjavam |
sarvabhàvena saüparko yadi nàsti dhigastu tat || 4.93
anÔte èraddadhànasya saktasyàdoùadarèinaþ |
kiü hi vaücayitavyaü syàjjàtaràgasya cetasaþ || 4.94
vaücayaüti ca yadyeva jàtaràgàþ parasparam |
nanu naiva kùamaü draùñuü naràþ strãõàü nÔõàm striyaþ || 4.95
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
tadevaü sati duþkhàrttaü jaràmaraõabhoginam |
na màü kàmeùvanàryeùu pratàrayitumarhasi || 4.96
aho 'tidhãraü balavacca te manaècaleùu kàmeùu ca sàradarèinaþ |
bhaye 'pi tãvre viùayeùu sajjase nirãkùamàõo maraõàdhvani prajàþ || 4.97
134
Buddha-carita
ahaü punarbhãruratãvaviklavo jaràvipadvyàdhibhayaü viciütayan |
labhe na èàütiü na dhÔtiü kuto ratiü nièàmayan dãptamivàgninà jagat || 4.98
asaüèayaü mÔtyuriti prajànato narasya ràgo hÔdi yasya jàyate |
ayomayãü tasya paraimi cetanàü mahàbhaye rakùati yo na roditi || 4.99
athau kumàraèca viniècayàtmikàü cakàra kàmàèrayaghàtinãü kathàm |
janasya cakùurgamanãyamaüóalo mahãdharaü càstamiyàya bhàskaraþ || 4.100
tato vÔthàdhàritabhåùaõasrajaþ kalàguõaièca praõayaièca niùphalaiþ |
sva eva bhàve vinigÔhya manmathaü puraü yayurbhagnamanorathàþ striyaþ || 4.101
tataþ purodyànagatàü janaèriyaü nirãkùya sàyaü pratisaühÔtàü punaþ |
anityatàü sarvagatàü viciütayan viveèa dhiùõyaü kùitipàlakàtmajaþ || 4.102
ÛÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜÜÛÛÛÜ øikhariõã
tataþ èrutvà ràjà viùayavimukhaü tasya tu mano
na èièye tàü ràtriü hÔdayagataèalyo gaja iva |
atha èràüto maütre bahuvividhamàrge sasacivo
na so 'nyatkàmebhyo niyamanamapaèyatsutamateþ || 4.103
iti èrãbuddhacarite mahàkàvye strãvighàtano nàma caturthaþ sargaþ || 4 ||
135
Buddha-carita
Book V [Abhiniùkramaõo]
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
sa tathà viùayairvilobhyamànaþ paramohairapi èàkyaràjasånuþ |
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
na jagàma ratiü na èarma lebhe hÔdaye siüha ivàtidigdhaviddhaþ || 5.1
atha maütrisutaiþ kùamaiþ kadàcitsakhibhiècitrakathaiþ kÔtànuyàtraþ |
vanabhåmididÔkùayà èamepsurnaradevànumato vahiþ pratasthe || 5.2
ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
navarukmakhalãnakiükiõãkaü pracalaccàmaracàruhemabhàüóam |
abhiruhya sa kaüñhakaü sadaèvaü prayayau ketumiva drumàbjaketuþ || 5.3
sa nikÔùñataràü vanàütabhåmiü vanalobhàcca yayau mahãguõecchuþ |
salilormivikàrasãramàrgàü vasudhàü caiva dadarèa kÔùyamàõàm || 5.4
halabhinnavikãrõaèaùpadarbhàü hatasåkùmakrimikàüóajaütukãrõàm |
samavekùya rasàü tathàvidhàü tàü svajanasyeva badhe bhÔèaü èuèoca || 5.5
kÔùataþ puruùàüèca vãkùamàõaþ pavanàrkàüèurajovibhinnavarõàn |
vahanaklamaviklavàüèca dhuryàn paramàryaþ paramàü kÔpàü cakàra || 5.6
avatãrya tatasturaügapÔùñhàcchanakairgàü vyacarat èucà parãtaþ |
jagato jananavyayaü vicinvan kÔpaõaü khalvidamityuvàca càrttaþ || 5.7
manasà ca viviktatàmabhãpsuþ suhÔdastànanuyàyino nivàrya |
abhitàralacàruparõavatyà vijane målamupeyivàn sa jaübvàþ || 5.8
niùasàda ca patrakhoravatyàü bhuvi vaidåryanikàèaèàdvalàyàm |
jagataþ prabhavavyayau viciütya manasaèca sthitimàrgamàlalaübe || 5.9
samavàptamanaþ sthitièca sadyo viùayecchàdibhiràdhibhièca muktaþ |
savitarkavicàramàpa èàütaü prathamaü dhyànamanàèravaprakàram || 5.10
136
Buddha-carita
adhigamya tato vivekajaü tu paramaprãtisukhaü [manaþ]1 samàdhim |
idameva tataþ paraü pradadhyau manasà lokagatiü nièamya samyak || 5.11
kÔpaõaü vata yajjanaþ svayaü sannaraso vyàdhijaràvinàèadharmaþ |
jarayàrditamàturaü mÔtaü và paramajÿo vijugupsate madàüdhaþ || 5.12
iha cedahamãdÔèaþ svayaü san vijugupseya paraü tathàsvabhàvam |
na bhavetsadÔèaü hi tatkùamaü và paramaü dharmamimaü vijànato me || 5.13
iti tasya vipaèyato yathàvajjagato vyàdhijaràvipattidoùàn |
balayauvanajãvitapravÔttau vijagàmàtmagato madaþ kùaõena || 5.14
na jaharùa na càpi cànutepe vicikitsàü na yayau na taüdrinidre |
na ca kàmaguõeùu saüraraüje na ca didveùa paraü na càvamene || 5.15
iti buddhiriyaü ca nãrajaskà vavÔdhe tasya mahàtmano vièuddhà |
puruùairaparairadÔèyamànaþ puruùaècopasasarpa bhikùuveèaþ || 5.16
naradevasutastamabhyapÔcchadvada ko 'sãti èaèaüsa so 'tha tasmai |
sa ca puügava janmamÔtyubhãtaþ èramaõaþ pravrajito 'smi mokùahetoþ || 5.17
jagati kùayadharmake mumukùurmÔgaye 'haü èivamakùayaü padaü tat |
ajano 'nyajanairatulyabuddhirviùayebhyo vinivÔttaràgadoùaþ || 5.18
nivasan kvacideva vÔkùamåle vijane vàyatane girau vane và |
vicaràmyaparigraho niràèaþ paramàrthàya yathopapannabhikùuþ || 5.19
1
The metre is defective in Cowell's version here, as he mentions in a footnote. Johnson's
reading of manaþ here fills the lacuna.
137
Buddha-carita
iti paèyata eva ràjasånoridamuktvà sa nabhaþ samutpapàta |
sa hi tadvapuranyabuddhidarèã smÔtaye tasya sameyivàn divaukàþ || 5.20
gaganaü khagavadgate ca tasmin nÔvaraþ saüjahÔùe visismiye ca |
upalabhya tataèca dharmasaüjÿàmabhiniryàõavidhau matiü cakàra || 5.21
tata iüdrasamo jiteüdriyaèca pravivikùuþ paramàèvamàruroha |
parivartya janaü tvavekùamàõastata evàbhimataü vanaü na bheje || 5.22
sa jaràmaraõakùayaü cikãrùurvanavàsàya matiü smÔtau nidhàya |
praviveèa punaþ puraü na kàmàdvanabhåmeriva maüóalaü dvipeüdraþ || 5.23
sukhità vata nirvÔtà ca sà strã patirãdÔktvamivàyatàkùa yasyàþ |
iti taü samudãkùya ràjakanyà pravièaütaü pathi sàüjalirjagàda || 5.24
atha ghoùamimaü mahàbhraghoùaþ parièuèràva èamaü paraü ca lebhe |
èrutavàüèca hi nirvÔteti èabdaü parinirvàõavidhau matiü cakàra || 5.25
atha kàücanaèailaèÔügavarùmà gajamegharùabhabàhunisvanàkùaþ |
kùayamakùayadharmajàtaràgaþ èaèisiühànanavikramaþ prapede || 5.26
mÔgaràjagatistato 'bhyagacchannÔpatiü maütrigaõairupàsyamànam |
samitau marutàmiva jvalaütaü maghavaütaü tridive sanatkumàraþ || 5.27
praõipatya ca sàüjalirbabhàùe dièa mahyaü naradeva sàdhvanujÿàm |
parivivrajiùàmi mokùahetorniyato hyasya janasya viprayogaþ || 5.28
iti tasya vaco nièamya ràjà kariõevàbhihato drumaècacàla |
kamalapratime 'üjalau gÔhãtvà vacanaü cedamuvàca vàùpakaüñhaþ || 5.29
138
Buddha-carita
pratisaühara tàta buddhimetàü na hi kàlastava dharmasaüèrayasya |
vayasi prathame matau calàyàü bahudoùàü hi vadaüti dharmacaryàm || 5.30
viùayeùu kutåhaleüdriyasya vratakhedeùvasamarthaniècayasya |
taruõasya manaècalatyaraõyàdanabhijÿasya vièeùato 'vivekam || 5.31
mama tu priyadharma dharmakàlastvayi lakùmãmavasÔjya lakùyabhåte |
sthiravikrama vikrameõa dharmastava hitvà tu guruü bhavedadharmaþ || 5.32
tadimaü vyavasàyamutsÔja tvaü bhava tàvannirato gÔhasthadharme |
puruùasya vayaþsukhàni bhuktvà ramaõãyo hi tapovanapraveèaþ || 5.33
iti vàkyamidaü nièamya ràjÿaþ kalaviükasvara uttaraü babhàùe |
yadi me pratibhåècaturùu ràjan bhavasi tvaü na tapovanaü èrayiùye || 5.34
na bhavenmaraõàya jãvitaü me viharetsvàsthyamidaü ca me na rogaþ |
na ca yauvanamàkùipejjarà me na ca saüpattimapàharedvipattiþ || 5.35
iti durlabhamarthamåcivàüsaü tanayaü vàkyamuvàca èàkyaràjaþ |
tyaja buddhimatimàü gatipravÔttàmavahàsyo 'timanorathakramaèca || 5.36
atha merugururguruü babhàùe yadi nàsti krama eùa nàsti vàryaþ |
èaraõàjjvalanena dahyamànànna hi niècikramiùuü kùamaü grahãtum || 5.37
jagataèca yathà dhruvo viyogo na tu dharmàya varaü tvayaü viyogaþ |
avaèaü nanu viprayojayenmàmakÔtasvàrthamatÔptameva mÔtyuþ || 5.38
iti bhåmipatirnièamya tasya vyavasàyaü tanayasya nirmumukùoþ |
abhidhàya na yàsyatãti bhåyo vidadhe rakùaõamuttamàüèca kàmàn || 5.39
139
Buddha-carita
sacivaistu nidarèito yathàvadbahumànàt praõayàcca èàstrapårvam |
guruõà ca nivàrito 'èrupàtaiþ praviveèàvasathaü tataþ sa èocan || 5.40
calakuõdalacuübitànanàbhirghananièvàsavikaüpitastanãbhiþ |
vanitàbhiradhãralocanàbhirmÔgaèàvàbhirivàbhyudãkùyamàõaþ || 5.41
sa hi kàücanaparvatàvadàto hÔdayonmàdakaro varàüganànàm |
èravanàügavilocanàtmabhàvàn vacanasparèavapurguõairjahàra || 5.42
vigate divase tato vimànaü vapuùà sårya iva pradãpyamànaþ |
timiraü vijighàüsuràtmabhàsà ravirudyanniva merumàruroha || 5.43
kanakojjvaladãptadãpavÔkùaü varakàlàgurudhåpapårõagarbham |
adhiruhya sa vajrabhakticitraü pravaraü kàücanamàsanaü siùeve || 5.44
tata uttamamuttamàèca nàryo nièi tåryairupatasthuriüdrakalpam |
himavacchirasãva caüdragaure draviõeüdràtmajamapsarogaõaughàþ || 5.45
paramairapi divyatåryakalpaiþ sa tu tairnaiva ratiü yayau na harùam |
paramàrthasukhàya tasya sàdhorabhiniècikramiùà yato na reme || 5.46
atha tatra suraistapovariùñhairakaniùñhairvyavasàyamasya buddhvà |
yugapatpramadàjanasya nidrà vihitàsãdvikÔtàèca gàtraceùñàþ || 5.47
abhavacchayità hi tatra kàcidviniveèya pracale kare kapolam |
dayitàmapi rukmapattracitràü kupitevàükagatàü vihàya vãõàm || 5.48
vibabhau karalagnaveõuranyà stanavisrastasitàüèukà èayànà |
Ôjuùañpadapaüktijuùñapadmà jalaphenaprahasattañà nadãva || 5.49
140
Buddha-carita
navapuùkaragarbhakomalàbhyàü tapanãyojjvalasaügatàügadàbhyàm |
svapiti sma tathà purà bhujàbhyàü parirabhya priyavanmÔdaügameva || 5.50
navahàñakabhåùaõàstathànyà vasanaü pãtamanuttamaü vasànàþ |
avaèà vata nidrayà nipeturgajabhagnà iva karõikàraèàkhàþ || 5.51
avalaübya gavàkùapàrèvamanyà èayità càpavibhugnagàtrayaùñiþ |
viraràja vilaübicàruhàrà racità toraõaèàlabhaüjikeva || 5.52
maõikuüóaladaùñapatralekhaü mukhapadmaü vinataü tathàparasyàþ |
èatapatramivàrdhacakranàóaü sthitakàraüóavaghaññitaü cakàèe || 5.53
aparàþ èayità yathopaviùñàþ stanabhàrairavamanyamànagàtràþ |
upaguhya parasparaü virejurbhujapàèaistapanãyapàrihàryaiþ || 5.54
mahatãü parivàdinãü ca kàcidvanitàliügya sakhãmiva prasuptà |
vijughårõa calatsuvarõasåtràü vadanenàkulakarõikojjvalena || 5.55
paõavaü yuvatirbhujàüsadeèàdavavisraüsitacàrupàèamanyà |
savilàsaratàütatàütamårvorvivare kàütamivàbhinãya èièye || 5.56
aparà na babhurnimãlitàkùyo vipulàkùyo 'pi èubhabhruvo 'pi satyaþ |
pratisaükucitàraviüdakoèàþ savitaryastamite yathà nalinyaþ || 5.57
èithilàkulamårdhajà tathànyà jaghanasrastavibhåùaõàüèukàütà |
aèayiùña vikãrõakaüñhasåtrà gajabhagnà pratipàtitàüganeva || 5.58
aparàstvavaèà hriyà viyuktà dhÔtimatyo 'pi vapurguõairupetàþ |
vinièaèvasurulvaõaü èayànà vikÔtàkùiptabhujà jajÔübhire ca || 5.59
141
Buddha-carita
vyapaviddhavibhåùaõasrajo 'nyà visÔtàgraüthanavàsaso visaüjÿàþ |
animãlitaèuklaniècalàkùyo na virejuþ èayità gatàsukalpàþ || 5.60
vivÔtàsyapuñà vivÔddhagàtrà prapatadvaktrajalà prakàèaguhyà |
aparà madaghårõiteva èièye na babhàùe vikÔtaü vapuþ pupoùa || 5.61
iti sattvakulànuråparåpaü vividhaü sa pramadàjanaþ èayànaþ |
sarasaþ sadÔèaü babhàra råpaü pavanàvarjitarugõapuùkarasya || 5.62
samavekùya tataèca tàþ èayànà vikÔtàstà yuvatãradhãraceùñàþ |
guõavadvapuùo 'pi valgubhàso nÔpasånuþ sa vigarhayàü babhåva || 5.63
aèucirvikÔtaèca jãvaloke vanitànàmayamãdÔèaþ svabhàvaþ |
vasanàbharaõaistu vaücyamànaþ puruùaþ strãviùayeùu ràgameti || 5.64
vimÔèedyadi yoùitàü manuùyaþ prakÔtiü svapnavikàramãdÔèaü ca |
dhruvamatra na vardhayetpramàdaü guõasaükalpahatastu ràgameti || 5.65
iti tasya tadaütaraü viditvà nièi niècikramiùà samudbabhåva |
avagamya manastato 'sya devairbhavanadvàramapàvÔtaü babhåva || 5.66
atha so 'vatatàra harmyapÔùñhàdyuvatãstàþ èayità vigarhamàõaþ |
avatãrya tataèca nirvièaüko gÔhakakùyàü prathamaü vinirjagàma || 5.67
turagàvacaraü sa bodhayitvà javinaü chaüdakamitthamityuvàca |
hayamànaya kaüthakaü tvaràvàn amÔtaü pràptumito 'dya me yiyàsà || 5.68
hÔdi yà mama tuùñiradya jàtà vyavasàyaèca yathà dhÔtau niviùñaþ |
vijane 'pi ca nàthavànivàsmi dhruvamartho 'bhimukhaþ sa me ya iùñaþ || 5.69
142
Buddha-carita
hriyameva ca saünatiü ca hitvà èayità matpramukhe yathà yuvatyaþ |
vivÔte ca yathà svayaü kapàñe niyataü yàtumanàmayàya kàlaþ || 5.70
pratigÔhya tataþ sa bharturàjÿàü viditàrtho 'pi nareüdraèàsanasya |
manasãva pareõa codyamànasturagasyànayane matiü cakàra || 5.71
atha hemakhalãnapårõavaktraü laghuèayyàstaraõopagåóhapÔùñham |
balasattvajavatvaropapannaü sa varàèvaü tamupàninàya bhartre || 5.72
pratatatrikapucchamålapàrùõiü nibhÔtaü hrasvatanåjapÔùñhakarõam |
vinatonnatapÔùñhakukùipàrèvaü vipulaprothalalàñakañhyuraskam || 5.73
upaguhya sa taü vièàlavakùàþ kamalàbhena ca sàütvayan kareõa |
madhuràkùarayà girà èaèàsa dhvajinãmadhyamiva praveùñukàmaþ || 5.74
bahuèaþ kalièatravo nirastàþ samare tvàmadhiruhya pàrthivena |
ahamapyamÔtaü paraü yathàvatturagaèreùñha labheya tatkuruùva || 5.75
sulabhàþ khalu saüyuge sahàyà viùayàvàptasukhe dhanàrjane và |
puruùasya tu durlabhàþ sahàyàþ patitasyàpadi dharmasaüèraye và || 5.76
iha caiva bhavaüti ye sahàyàþ kaluùe dharmaõi dharmasaüèraye và |
avagacchati me yathàütaràtmà niyataü te 'pi janàstadaüèabhàjaþ || 5.77
tadidaü parigamya dharmayuktaü mama niryàõamato jagaddhitàya |
turagottama vegavikramàbhyàü prayatasvàtmahite jagaddhite ca || 5.78
iti suhÔdamivànuèiùya kÔtye turagavaraü nÔvaro vanaü yiyàsuþ |
sitamasitagatidyutirvapuùmàn raviriva èàradamabhramàruroha || 5.79
143
Buddha-carita
atha sa pariharannièãthacaüóaü parijanabodhakaraü dhvaniü sadaèvaþ |
vigatahanuravaþ praèàütaheùaècakitavimuktapadakramà jagàma || 5.80
kanakavalayabhåùitaprakoùñhaiþ kamalanibhaiþ kamalàni ca pravidhya |
avanatatanavastato 'sya yakùàècakitagaterdadhire khuràn karàgraiþ || 5.81
guruparighakapàñasaüvÔtà yà na sukhamapi dviradairapàvriyaüte |
vrajati nÔpasute gatasvanàstàþ svayamabhavan vivÔtàþ puraþ pratolyaþ || 5.82
pitaramabhimukhaü sutaü ca bàlaü janamanuraktamanuttamàü ca lakùmãm |
kÔtamatirapahàya nirvyapekùaþ pitÔnagaràt sa tato vinirjagàma || 5.83
atha sa vikacapaükajàyatàkùaþ puramavalokya nanàda siühanàdam |
jananamaraõayoradÔùñapàro na punarahaü kapilàhvayaü praviùñà || 5.84
iti vacanamidaü nièamya tasya draviõapateþ pariùadgaõà nanaüduþ | 5.85
pramuditamanasaèca devasaüghà vyavasitapàraõamàèaèaüsire 'smai ||
hutavahavapuùo divaukaso 'nye vyavasitamasya duùkaraü viditvà |
akuruta tuhine pathi prakàèaü ghanavivarapraùÔtà iveüdupàdàþ || 5.86
harituragaturaügavatturaügaþ sa tu vicaran manasãva codyamànaþ |
aruõaparuùabhàramaütarãkùaü sarasabahåni jagàma yojanàni || 5.87
iti èrãbuddhacarite mahàkàvye 'bhiniùkramaõo nàma paücamaþ sargaþ || 5 ||
144
Buddha-carita
Book VI [Chaüdakanivartanaü]
ÛÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ bhavipulà
tato muhårte 'bhyudite jagaccakùuùi bhàskare |
ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
bhàrgavasyàèramapadaü sa dadarèa nÔõàü varaþ || 6.1
ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
suptavièvastahariõaü svasthasthitavihaügamam |
1
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ pathyà øloka
vièràüta iva yaddÔùñà kÔtàrtha iva càbhavat || 6.2
sa vismayanivÔttyarthaü tapaþpåjàrthameva ca |
svàü cànuvartitàü rakùannaèvapÔùñhàdavàtarat || 6.3
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
avatãrya ca pasparèa nistãrõamiti vàjinam |
chaüdakaü càbravãt prãtaþ snàpayanniva cakùuùà || 6.4
ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
imaü tàrkùyopamajavaü turaügamanugacchatà |
darèità saumya madbhaktirvikramaècàyamàtmanaþ || 6.5
sarvathàsmyanyakàryo 'pi gÔhãto bhavatà hÔdi |
bhartÔsnehaèca yasyàyamãdÔèaþ èakta eva ca || 6.6
asnigdho 'pi samartho 'sti niþsàmarthyo 'pi bhaktimàn |
bhaktimàüscaiva èaktaèca durlabhastvadvidho bhuvi || 6.7
tatprãto 'smi tavànena mahàbhàgena karmaõà |
dÔèyate mayi bhàvo 'yaü phalebhyo 'pi paràïmukhe || 6.8
ko janasya phalasthasya na syàdabhimukho janaþ |
janãbhavati bhåyiùñhaü svajano 'pi viparyaye || 6.9
1
indicated.
145
Buddha-carita
kulàrthaü dhàryate putraþ poùàrthaü sevyate pità |
ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
àèayàèliùyati jagannàsti niùkàraõàsvatà || 6.10
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
kimuktvà bahu saükùepàtkÔtaü me sumahatpriyam |
nivartasvàèvamàdàya saüpràpto 'smãpsitaü vanam || 6.11
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
ityuktvà sa mahàbàhuranuèaüsacikãrùayà |
bhåùaõànyavamucyàsmai saütaptamanase dadau || 6.12
mukuñoddãptakarmàõaü maõimàdàya bhàsvaram |
bruvan vàkyamidaü tasthau sàditya iva maüdaraþ || 6.13
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
anena maõinà chaüda praõamya bahuèo nÔpaþ |
vijÿàpyo 'muktavièraübhaü saütàpavinivÔttaye || 6.14
jaràmaraõanàèàrthaü praviùño 'smi tapovanam |
na khalu svargatarùeõa nàsnehena na manyunà || 6.15
tadevamabhiniùkràütaü na màü èocitumarhasi |
bhåtvàpi hi ciraü èleùaþ kàlena na bhaviùyati || 6.16
dhruvo yasmàcca vièleùastasmànmokùàya me matiþ |
viprayogaþ kathaü na syàdbhåyo 'pi svajanàdibhiþ || 6.17
èokatyàgàya niùkràütaü na màü èocitumarhasi |
èokahetuùu kàmeùu saktàþ èocyàstu ràgiõaþ || 6.18
ayaü ca kila pårveùàmasmàkaü niècayaþ sthiraþ |
iti dàyàdabhåtena na èocyo 'smi pathà vrajan || 6.19
146
Buddha-carita
bhavaüti hyarthadàyàdàþ puruùasya viparyaye |
pÔthivyàü dharmadàyàdà durlabhàstu na saüti và || 6.20
ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
yadapi syàdasamaye yàto vanamasàviti |
akàlo nàsti dharmasya jãvite caücale sati || 6.21
tasmàdadyaiva me èreyaècetavyamiti niècayaþ |
jãvite ko hi vièraübho mÔtyau pratyarthini sthite || 6.22
evamàdi tvayà saumya vijÿàpyo vasudhàdhipaþ |
prayatethàstathà caiva yathà màü na smaredapi || 6.23
api nairguõyamasmàkaü vàcyaü narapatau tvayà |
nairguõyàttyajyate snehaþ snehatyàgànna èocyate || 6.24
iti vàkyamidaü èrutvà chaüdaþ saütàpaviklavaþ |
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
vàùpagrathitayà vàcà pratyuvàca kÔtàüjaliþ || 6.25
anena tava bhàvena bàüdhavàyàsadàyinà |
bhartaþ sãdati me ceto nadãpaüka iva dvipaþ || 6.26
kasya notpàdayedvàùpaü niècayaste 'yamãdÔèaþ |
ÛÜÛÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
ayomaye 'pi hÔdaye kiü punaþ snehaviklave || 6.27
vimànaèayanàrhaü hi saukumàryamidaü kva ca |
ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
kharadarbhàükuravatã tapovanamahã kva ca || 6.28
èrutvà tu vyavasàyaü te yadaèvo 'yaü mayà hÔtaþ |
balàtkàreõa tannàtha daivenaivàsmi kàritaþ || 6.29
147
Buddha-carita
kathaü hyàtmavaèo jànan vyavasàyamimaü tava |
ÛÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ bhavipulà
upànayeyaü turagaü èokaü kapilavastunaþ || 6.30
tannàrhasi mahàbàho vihàtuü putralàlasam |
snigdhaü vÔddhaü ca ràjànaü saddharmamiva nàstikaþ || 6.31
saüvardhanaparièràütàü dvitãyàü tàü ca màtaram |
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
deva nàrhasi vismartuü kÔtaghna iva satkriyàm || 6.32
bàlaputràü guõavatãü kulaèlàghyàü pativratàm |
devãmarhasi na tyaktuü klãvaþ pràptàmiva èriyam || 6.33
putraü yàèodharaü èlàghyaü yaèodharmabhÔtàü varaþ |
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
bàlamarhasi na tyaktuü vyasanãvottamaü yaèaþ || 6.34
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
atha baüdhuü ca ràjyaü ca tyaktumeva kÔtà matiþ |
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
màü nàrhasi vibho tyaktuü tvatpàdau hi gatirmama || 6.35
nàsmi yàtuü puraü èakto dahyamànena cetasà |
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
tvàmaraõye parityajya sumitra iva ràghavam || 6.36
ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
kiü hi vakùyati ràjà màü tvadÔte nagaraü gatam |
vakùyàmyucitadarèitvàtkiü tavàütaþpuràõi và || 6.37
yadapyàtthàpi nairguõyaü vàcyaü narapatàviti |
kiü tadvakùyàmyabhåtaü te nirdoùasya muneriva || 6.38
hÔdayena salajjena jihvayà sajjamànayà |
ahaü yadyapi và bråyàü kastacchraddhàtumarhati || 6.39
148
Buddha-carita
yo hi caüdramasastaikùõya kathayecchraddadhãta và |
sa doùàüstava doùajÿa kathayecchraddadhãta và || 6.40
sànukroèasya satataü nityaü karuõavedinaþ |
snigdhatyàgo na sadÔèo nivartasva prasãda me || 6.41
iti èokàbhibhåtasya èrutvà chaüdasya bhàùitam |
svasthaþ paramayà dhÔtyà jagàda vadatàü varaþ || 6.42
madviyogaü prati cchaüda saütàpastyajyatàmayam |
ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
nànàbhàvo hi niyataü pÔthagjàtiùu dehiùu || 6.43
svajanaü yadyapi snehànna tyajeyaü mumukùayà |
ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
mÔtyuranyonyamavaèànasmàn saütyàjayiùyati || 6.44
mahatyà tÔùõayà duþkhairgarbheõàsmi yayà dhÔtaþ |
tasyà niùphalayatnàyàþ kvàhaü màtuþ kva sà mama || 6.45
vàsavÔkùe samàgamya vigacchaüti yathàüóajàþ |
niyataü viprayogàütastathà bhåtasamàgamaþ || 6.46
sametya ca yathà bhåyo vyapayàüti valàhakàþ |
saüyogo viprayogaèca tathà me pràõinàü mataþ || 6.47
yasmàdyàti ca loko 'yaü vipralabhya parasparam |
mamatvaü na kùamaü tasmàtsvapnabhåte samàgame || 6.48
sahajena viyujyaüte parõaràgeõa pàdapàþ |
anyenànyasya vièleùaþ kiü punarna bhaviùyati || 6.49
149
Buddha-carita
tadevaü sati saütàpaü mà kàrùãþ saumya gamyatàm |
laübate yadi tu sneho gatvàpi punaràvraja || 6.50
bråyàècàsmàsvanàkùepaü janaü kapilavastuni |
tyajyatàü tadgataþ snehaþ èråyatàü càsya niècayaþ || 6.51
kùiprameùyati và kÔtvà jaràmÔtyukùayaü kila |
akÔtàrtho niràlaübo nidhanaü yàsyatãti và || 6.52
iti tasya vacaþ èrutvà kaüthakasturagottamaþ |
jihvayà lilihe pàdau vàùpamuùõaü mumoca ca || 6.53
jàlinà svastikàükena vakramadhyena pàõinà |
àmamarèa kumàrastaü babhàùe ca vayasyavat || 6.54
muüca kaüthaka mà vàùpaü darèiteyaü sadaèvatà |
mÔùyatàü saphalaþ èãghraü èramaste 'yaü bhaviùyati || 6.55

maõitsaruü chaüdakahastasaüsthaü tataþ sa dhãro nièitaü gÔhãtvà |
koèàdasiü kàücanabhakticitraü vilàdivàèãviùamudbabarha || 6.56

niùkàsya taü cotpalapattranãlaü ciccheda citraü mukuñaü sakeèam |
vikãryamàõàüèukamaütarãkùe cikùepa cainaü sarasãva haüsam || 6.57

påjàbhilàùeõa ca bàhumànyàddivaukasastaü jagÔhuþ praviddham |
yathàvadenaü divi devasaüghà divyairvièeùairmahayàü ca cakruþ || 6.58

muktvà tvalaükàrakalatravattàü èrãvipravàsaü èirasaèca kÔtvà |
dÔùñvàüèukaü kàücanahaüsacitram vanyaü sa dhãro 'bhicakàükùa vàsaþ || 6.59
150
Buddha-carita

tato mÔgavyàdhavapurdivaukà bhàvaü viditvàsya vièuddhabhàvaþ |
kàùàyavastro 'bhiyayau samãpaü taü èàkyaràjaprabhavo 'bhyuvàca || 6.60

èivaü ca kàùàyamÔùidhvajaste na yujyate hiüsramidaü dhanuèca |
tatsaumya yadyasti na saktiratra mahyaü prayacchedamidaü gÔhàõa || 6.61

vyàdho 'bravãtkàmada kàmamàràdanena vièvàsya mÔgàn nihatya |
arthastu èakropama yadyanena haüta pratãcchànaya èuklametat || 6.62

pareõa harùeõa tataþ sa vanyaü jagràha vàso 'üèukamutsasarja |
vyàdhastu divyaü vapureva bibhrat tacchuklamàdàya divaü jagàma || 6.63

tataþ kumàraèca sa càèvagopastasmiüstathà yàti visismiyàte |
àraõyake vàsasi caiva bhåyastasminnakàrùñàü bahumànamàèu || 6.64

chaüdaü tataþ sàèrumukhaü visÔjya kàùàyasaüvidvÔtakãrtibhÔtsaþ |
yenàèramastena yayau mahàtmà saüdhyàbhrasaüvãta ivàdriràjaþ || 6.65
tatastathà bhartari ràjyaniþspÔhe tapovanaü yàti vivarõavàsasi |
bhujau samutkùipya tataþ sa vàjibhÔdbhÔèaü vicukroèa papàta ca kùitau || 6.66
vilokya bhåyaèca ruroda sasvaraü hayaü bhujàbhyàmupaguhya kaüthakam |
tato niràèo vilapanmuhurmuhuryayau èarãreõa puraü na cetasà || 6.67
kvacitpradadhyau vilalàpa ca kvacit kvacitpracaskhàla papàta ca kvacit |
ato vrajan bhaktivaèena duþkhitaècacàra bahvãravaèaþ pathi kriyàþ || 6.68
iti èrãbuddhacarite mahàkàvye chaüdakanivartanaü nàma ùaùñhaþ sargaþ || 6 ||
151
Buddha-carita
Book VII [Tapovanapraveèo]

tato visÔjyàèrumukhaü rudaütaü chaüdaü vanacchaüdatayà niràsthaþ |
sarvàrthasiddho vapuùàbhibhåya tamàèramaü siddhamiva prapede || 7.1

sa ràjasånurmÔgaràjagàmã mÔgàjiraü tanmÔgavat praviùñaþ |
lakùmãviyukto 'pi èarãralakùmyà cakùåüùi sarvàèramiõàü jahàra || 7.2

sthità hi hastasthayugàstathaiva kautåhalàccakradharàþ sadàràþ |
tamiüdrakalpaü dadÔèurna jagmurdhuryà ivàrdhàvanataiþ èirobhiþ || 7.3

vipràèca gatvà bahiridhmahetoþ pràptàþ samitpuùpapavitrahastàþ |
tapaþpradhànàþ kÔtabuddhayo 'pi taü draùñumãyurna mañhànabhãyuþ || 7.4

hÔùñàèca kekà mumucurmayårà dÔùñvàübudaü nãlamivonnamaütam |
èaùpàõi hitvàbhimukhàèca tasthurmÔgàècalàkùà mÔgacàriõaèca || 7.5

dÔùñvà tamikùvàkukulapradãpaü jvalaütamudyaütamivàüèumaütam |
kÔte 'pi dohe janitapramodàþ prasusruvurhomaduhaèca gàvaþ || 7.6

kaècidvasånàmayamaùñamaþ syàtsyàdaèvinoranyataraècyuto 'tra |
ucceruruccairiti tatra vàcastaddarèanàdvismayajà munãnàm || 7.7

lekharùabhasyeva vapurdvitãyaü dhàmeva lokasya caràcarasya |
sa dyotayàmàsa vanaü hi kÔtsnaü yadÔcchayà sårya ivàvatãrõaþ || 7.8

tataþ sa tairàèramibhiryathàvadabhyarcitaècopanimaütritaèca |
pratyarcayàü dharmabhÔto babhåva svareõa bhàdràübudharopamena || 7.9

kãrõaü tataþ puõyakÔtà janena svargàbhikàmena vimokùakàmaþ |
tamàèramaü so 'nucacàra dhãrastapàüsi citràõi nirãkùamàõaþ || 7.10
152
Buddha-carita

tapovikàràüèca nirãkùya saumyastapovane tatra tapodhanànàm |
tapasvinaü kaücidanuvrajaütaü tattvaü vijijÿàsuridaü babhàùe || 7.11

tatpårvamadyàèramadarèanaü me yasmàdimaü dharmavidhiü na jàne |
tasmàdbhavànarhati bhàùituü me yo niècayo yaü prati vaþ pravÔttaþ || 7.12

tato dvijàtiþ sa tapovihàraþ èàkyarùabhàyarùabhavikramàya |
kramena tasmai kathayàücakàra tapovièeùaü tapasaþ phalaü ca || 7.13

agràmyamannaü salilapraråóhaü parõàni toyaü phalamålameva |
yathàgamaü vÔttiriyaü munãnàü bhinnàstu te te tapasàü vikalpàþ || 7.14

uüchena jãvaüti khagà ivànye tÔõàni kecinmÔgavaccaraüti |
kecidbhujaügaiþ saha vartayaüti valmãkabhåtà iva màrutena || 7.15

aèmaprayatnàrjitavÔttayo 'nye kecitsvadaütàpahatànnabhakùàþ |
kÔtvà paràrthaü èrapaõaü tathànye kurvaüti kàryaü yadi èeùamasti || 7.16

kecijjalaklinnajañàkalàpà dviþ pàvakaü juhvati maütrapårvam |
mãnaiþ samaü kecidapo vigàhya vasaüti kårmollikhitaiþ èarãraiþ || 7.17

evaüvidhaiþ kàlacitaistapobhiþ parairdivaü yàütyaparairnÔlokam |
duþkhena màrgeõa sukhaü kùiyaüti duþkhaü hi dharmasya vadaüti målam || 7.18

ityevamàdi dvipadeüdravatsaþ èrutvà vacastasya tapodhanasya |
adÔùñatattvo 'pi na saütutoùa èanairidaü càtmagataü jagàda || 7.19

duþkhàtmakaü naikavidhaü tapaèca svargapradhànaü tapasaþ phalaü ca |
lokàèca sarve pariõàmavaütaþ svalpe èramaþ khalvayamàèramàõàm || 7.20
153
Buddha-carita

èriyaü ca baüdhån viùayàüèca hitvà ye svargahetau niyamaü caraüti |
te viprayuktàþ khalu gaütukàmà mahattaraü svaü vanameva bhåyaþ || 7.21

kàyaklamairyaèca tapo 'bhidhànaiþ pravÔttimàkàükùati kàmahetoþ |
saüsàradoùànaparãkùamàõo duþkhena so 'nvicchati duþkhameva || 7.22

tràsaèca nityaü maraõàtprajànàü yatnena cecchaüti punaþ prasåtim |
satyàü pravÔttau niyataèca mÔtyustatraiva magno yata eva bhãtaþ || 7.23

ihàrthameke pravièaüti khedaü svargàrthamanye èramamàpnuvaüti |
sukhàrthamàèàkÔpaõo 'kÔtàrthaþ patatyanarthe khalu jãvalokaþ || 7.24

na khalvayaü garhita eva yatno yo hãnamutsÔjya vièeùagàmã |
pràjÿaiþ samànena parièrameõa kàryaü tu tadyatra punarna kàryam || 7.25

èarãrapãóà tu yadãha dharmaþ sukhaü èarãrasya bhavatyadharmaþ |
dharmeõa càpnoti sukhaü paratra tasmàdadharmaü phalatãha dharmaþ || 7.26

yataþ èarãraü manaso vaèena pravartate vàpi nivartate và |
yukto damaècetasa eva tasmàccittàdÔte kàùñhasamaü èarãram || 7.27

àhàraèuddhyà yadi puõyamiùñaü tasmànmÔgàõàmapi puõyamasti |
ye càpi bàhyàþ puruùàþ phalebhyo bhàgyàparàdhena paràïmukhatvàt || 7.28

duþkhe 'bhisaüdhistvatha puõyahetuþ sukhe 'pi kàryo nanu so 'bhisaüdhiþ |
atha pramàõaü na sukhe 'bhisaüdhirduþkhe pramàõaü nanu nàbhisaüdhiþ || 7.29
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)

tathaiva ye karmavièuddhihetoþ spÔèaütyapastãrthamiti pravÔttàþ |
tatràpi toùo hÔdi kevalo 'yaü na pàvayiùyaüti hi pàpamàpaþ || 7.30
154
Buddha-carita

spÔùñaü hi yadyadguõavadbhiraübhastattatpÔthivyàü yadi tãrthamiùñam |
tasmàdguõàneva paraimi tãrthamàpastu niþsaüèayamàpa eva || 7.31

iti sma tattadbahuyuktiyuktaü jagàda càstaü ca yayau vivasvàn |
tato havirdhåmavivarõavÔkùaü tapaþpraèàütaü sa vanaü viveèa || 7.32

abhyuddhÔtaprajvalitàgnihotraü kÔtàbhiùekarùijanàvakãrõam |
jàpyasvanàkåjitadevakoùñhaü dharmasya karmàütamiva pravÔttam || 7.33

kàècinnièàstatra nièàkaràbhaþ parãkùamàõaèca tapàüsyuvàsa |
sarvaü parikùepya tapaèca matvà tasmàttapaþkùetratalàjjagàma || 7.34

anvavrajannàèramiõastatastaü tadråpamàhàtmyagatairmanobhiþ |
deèàdanàryairabhibhåyamànànmahàrùayo dharmamivàpayàütam || 7.35

tato jañàvalkalacãrakhelàüstapodhanàüècaiva sa tàndadarèa |
tapàüsi caiùàmanubudhyamànastasthau èive èrãmati màrgavÔkùe || 7.36

athopasÔtyàèramavàsinastaü manuùyavaryaü parivàrya tasthuþ |
vÔddhaèca teùàü bahumànapårvaü kalena sàmnà giramityuvàca || 7.37

tvayyàgate pårõa ivàèramo 'bhåtsaüpadyate èånya iva prayàte |
tasmàdimaü nàrhasi tàta hàtuü jijãviùordehamiveùñamàyuþ || 7.38

brahmarùiràjarùisurarùijuùñaþ puõyaþ samãpe himavàn hi èailaþ |
tapàüsi tànyeva tapodhanànàü yatsaünikarùàdbahulãbhavaüti || 7.39

tãrthàni puõyànyabhitastathaiva sopànabhåtàni nabhastalasya |
juùñàni dharmàtmabhiràtmavadbhirdevarùibhiècaiva mahàrùibhièca || 7.40
155
Buddha-carita

itaèca bhåyaþ kùamamuttaraiva diksevituü dharmavièeùahetoþ |
na hi kùamaü dakùiõato budhena padaü bhavedekamapi prayàtum || 7.41

tapovane 'sminnatha niùkriyo và saükãrõadharmà patito 'èucirvà |
dÔùñastvayà yena na te vivatsà tadbråhi yàvadrucito 'stu vàsaþ || 7.42
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)

ime hi vàüchaüti tapaþsahàyaü taponidhànapratimaü bhavaütam |
vàsastvayà hãüdrasamena sàrdhaü vÔhaspaterabhyudayàvahaþ syàt || 7.43

ityevamukte sa tapasvimadhye tapasvimukhyena manãùimukhyaþ |
bhavapraõàèàya kÔtapratijÿaþ svaü bhàvamaütargatamàcacakùe || 7.44

Ôjvàtmanàü dharmabhÔtàü munãnàmiùñàtithitvàtsvajanopamànam |
evaüvidhairmàü prati bhàvajàtaiþ prãtiþ paràtmà janitaèca màrgaþ || 7.45

snigdhàbhiràbhirhÔdayaügamàbhiþ samàsataþ snàta ivàsmi vàgbhiþ |
ratièca me dharmanavagrahasya vispaüdità saüprati bhåya eva || 7.46

evaü pravÔttàn bhavataþ èaraõyànatãva saüdarèitapakùapàtàn |
yàsyàmi hitveti mamàpi duþkhaü yathaiva baüdhåüstyajatastathaiva || 7.47

svargàya yuùmàkamayaü tu dharmo mamàbhilàùastvapunarbhavàya |
asmin vane yena na me vivatsà bhinnaþ pravÔttyà hi nivÔttidharmaþ || 7.48

tannàratirme na paràpacàro vanàdito yena parivrajàmi |
dharme sthitàþ pårvayugànuråpe sarve bhavaüto hi mahàrùikalpàþ || 7.49

tato vacaþ sånÔtamarthavacca suèlakùõamojasvi ca garvitaü ca |
èrutvà kumàrasya tapasvinaste vièeùayuktaü bahumànamãyuþ || 7.50
156
Buddha-carita

kaèciddvijastatra tu bhasmaèàyã pràüèuþ èikhã dàravacãravàsàþ |
àpiügalàkùastanudãrghaghoõaþ kuüóodahasto giramityuvàca || 7.51

dhãmannudàraþ khalu niècayaste yastvaü yuvà janmani dÔùñadoùaþ |
svargàpavargau hi vicàrya samyagyasyàpavarge matirasti so 'sti || 7.52

yajÿaistapobhirniyamaièca taistaiþ svargaü yiyàsaüti hi ràgavaütaþ |
ràgeõa sàrdhaü ripuõeva yuddhvà mokùaü parãpsaüti tu sattvavaütaþ || 7.53

tadbuddhireùà yadi niècità te tårõaü bhavàn gacchatu viüdhyakoùñham |
asau munistatra vasatyaràóo yo naiùñhike èreyasi labdhacakùuþ || 7.54

tasmàdbhavàÿchroùyati tattvamàrgaü satyàü rucau saüpratipatsyate ca |
yathà tu paèyàmi matistavaiùà tasyàpi yàsyatyavadhåya buddhim || 7.55

puùñàèvaghoõaü vipulàyatàkùaü tàmràdharoùñhaü sitatãkùõadaüùñram |
idaü hi vaktraü tanuraktajihvaü jÿeyàrõavaü pàsyati kÔtsnameva || 7.56

gaübhãratà yà bhavatastvagàdhà yà dãptatà yàni ca lakùaõàni |
àcàryakaü pràpsyasi tatpÔthivyàü yannarùibhiþ pårvayuge 'pyavàptam || 7.57
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Aparavaktra
paramamiti tato nÔpàtmajastamÔùijanaü pratinaüdya niryayau |
vidhivadanuvidhàya te 'pi taü pravivièuràèramiõastapovanam || 7.58
iti èrãbuddhacarite mahàkàvye tapovanapraveèo nàma saptamaþ sargaþ || 7 ||
157
Buddha-carita
Book VIII [Aütaþpuravilàpo]

tatasturaügàvacaraþ sa durmanàstathà vanaü bhartari nirmame gate |
cakàra yatnaü pathi èokavigrahe tathàpi caivàèru na tasya cikùipe || 8.1
yamekaràtreõa tu bharturàjÿayà jagàma màrgaü saha tena vàjinà |
iyàya bharturvirahaü viciütayaüstameva paüthànamahobhiraùñabhiþ || 8.2
hayaèca saujasvi cacàra kaüthakastatàma bhàvena babhåva nirmadaþ |
alaükÔtaècàpi tathaiva bhåùaõairabhådgataèrãriva tena varjitaþ || 8.3
nivÔtya caivàbhimukhastapovanaü bhÔèaü jiheùe karuõaü muhurmuhuþ |
kùudhànvito 'pyadhvani èaùpamaübu và yathà purà nàbhinanaüda nàdade || 8.4
tato vihãnaü kapilàhvayaü puraü mahàtmanà tena jagaddhitàtmanà |
krameõa tau èånyamivopajagmaturdivàkareõeva vinàkÔtaü nabhaþ || 8.5
sapuüóarãkairapi èobhitaü jalairalaükÔtaü puùpadharairnagairapi |
tadeva tasyopavanaü vanopamaü gatapraharùairna raràja nàgaraiþ || 8.6
tato bhramadbhirdièi dãnamànasairanujjvalairvàùpahatekùaõairnaraiþ |
nivàryamàõàviva tàvubhau puraü èanairajaþsnàtamivàbhijagmatuþ || 8.7
nièamya ca srastaèarãragàminau vinàgatau èàkyakularùabheõa tau |
mumoca vàùpaü pathi nàgaro janaþ purà rathe dàèaratherivàgate || 8.8
atha bruvaütaþ samupetamanyavo janàþ pathi cchaüdakamàgatàèravaþ |
kva ràjaputraþ kularàùñravardhano hÔtastvayàsàviti pÔùñhato 'nvayuþ || 8.9
tataþ sa tàn bhaktimato 'bravãjjanànnareüdraputraü na parityajàmyaham |
rudannahaü tena tu nirjane vane gÔhasthaveèaèca visarjitàviti || 8.10
158
Buddha-carita
idaü vacastasya nièamya te janàþ suduùkaraü khalviti niècayaü yayuþ |
patadvijahruþ salilaü na netrajaü mano niniüduèca phalàrthamàtmanaþ || 8.11
athocuradyaiva vièàma tadvanaü gataþ sa yatra dviparàjavikramaþ |
jijãviùà nàsti hi tena no vinà yatheüdriyàõàü vigame èarãriõàm || 8.12
idaü puraü tena vivarjitaü vanaü vanaü ca tattena samanvitaü puram |
na èobhate tena hi no vinà puraü marutvatà vÔtravadhe yathà divam || 8.13
punaþ kumàro vinivÔtta ityathau gavàkùamàlàþ pratipedire 'üganàþ |
viviktapÔùñhaü ca nièamya vàjinaü punargavàkùàõi pidhàya cukruèuþ || 8.14
praviùñadãkùastu sutopalabdhaye vratena èokena ca khinnamànasaþ |
jajàpa devàyatane naràdhipaècakàra tàstàèca yathàèrayàþ kriyàþ || 8.15
tataþ sa vàùpapratipårõalocanasturaügamàdàya turaügamànasaþ | 8.16
viveèa èokàbhihato nÔpàlayaü kùayaü vinãte ripuõeva bhartari ||
vigàhamànaèca nareüdramaüdiraü vilokayannaèruvahena cakùuùà |
svareõa puùñena ruràva kaüthako janàya duþkhaü prativedayanniva || 8.17
tataþ khagàèca kùayamadhyagocaràþ samãpabaddhàsturagàèca satkÔtàþ |
hayasya tasya pratisasvanuþ svanaü nareüdrasånorupayànaèaükitàþ || 8.18
janàèca harùàtièayena vaücità janàdhipàütaþpurasaünikarùagàþ |
yathà hayaþ kaüthaka eùa heùate dhruvaü kumàro vièatãti menire || 8.19
atipraharùàdatha èokamårchitàþ kumàrasaüdarèanalolalocanàþ |
gÔhàdviniècakramuràèayà striyaþ èaratpayodàdiva vidyutaècalàþ || 8.20
159
Buddha-carita
vilaübaveèyo malinàüèukàübarà niraüjanairvàùpahatekùaõairmukhaiþ |
1
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
striyo na rejurmÔjayà vinàkÔtà divãva tàrà rajanãkùayàruõàþ || 8.21
araktatàmraiècaraõairanåpurairakuüóalairàrjavakarõikairmukhaiþ |
svabhàvapãnairjaghanairamekhalairahàrayoktrairmuùitairiva stanaiþ || 8.22
nirãkùità vàùpaparãtalocanaü niràèrayaü chaüdakamaèvameva ca |
vivarõavaktrà rurudurvaràüganà vanàütare gàva ivarùabhojjhitàþ || 8.23
tataþ savàùpà mahiùã mahãpateþ pranaùñavatsà mahiùãva vatsalà |
pragÔhya bàhå nipapàta gautamã vilolaparõà kadalãva kàücanã || 8.24
hatatviùo 'nyàþ èithilàtmabàhavaþ striyo viùàdena vicetanà iva |
na cukruèurnàèru jahurna èaèvasurna cetanà ullikhità iva sthitàþ || 8.25
adhãramanyàþ patièokamårchità vilocanaprasravaõairmukhaiþ striyaþ |
siùiücire proùitacaüdanàn stanàn dharàdharaþ prasravaõairivopalàn || 8.26
mukhaièca tàsàü nayanàübutàóitaiþ raràja tadràjaniveèanaü tadà |
navàübukàle 'übudavÔùñitàóitaiþ sravajjalaistàmarasairyathà saraþ || 8.27
suvÔttapãnàügulibhirniraütarairabhåùaõairgåóhaèirairvaràüganàþ |
uràüsi jaghnuþ kamalopamaiþ karaiþ svapallavairvàtacalà latà iva || 8.28
karaprahàrapracalaièca tà babhuryathàpi nàryaþ sahitonnataiþ stanaiþ |
vanànilàghårõitapadmakaüpitaiþ rathàüganàmnàü mithunairivàpagàþ || 8.29
1
Cowell's edition reads: kÔùõà vivarõàüjanayà vinàkÔtà, which would give a short syllable in
the opening of line c, against Aèvaghoùa'a normal prosody.
160
Buddha-carita
yathà ca vakùàüsi karairapãóayaüstathaiva vakùobhirapãóayan karàn |
akàrayaüstatra parasparaü vyathàþ karàgravakùàüsyabalà dayàlasàþ || 8.30
tatastu roùapraviraktalocanà viùàdasaübaüdhakaùàyagadgadam |
uvàca niþèvàsacalatpayodharà vigàdhaèokàèrudharà yaèodharà || 8.31
nièi prasuptàmavaèàü vihàya màü gataþ kva sa cchaüdaka manmanorathaþ |
upàgate ca tvayi kaüthake ca me samaü gateùu triùu kaüpate manaþ || 8.32
anàryamasnidghamamitrakarma me nÔèaüsa kÔtvà kimihàdya rodiùi |
niyaccha vàùpaü bhava tuùñamànaso na saüvadatyaèru ca tacca karma te || 8.33
priyeõa vaèyena hitena sàdhunà tvayà sahàyena yathàrthakàriõà |
gato 'ryaputro hyapunarnivÔttaye ramasva diùñyà saphalaþ èramastava || 8.34
varaü manuùyasya vicakùaõo ripurna mitramapràjÿamayogapeèalam |
suhÔdbruveõa hyavipaècità tvayà kÔtaþ kulasyàsya mahànupaplavaþ || 8.35
imà hi èocyà vyavamuktabhåùaõàþ prasaktavàùpàvilaraktalocanàþ |
sthite 'pi patyau himavanmahãsame pranaùñaèobhà vidhavà iva striyaþ || 8.36
imàèca vikùiptaviñaükabàhavaþ prasaktapàràvatadãrghanisvanàþ |
vinàkÔtàstena sahaiva rodhanairbhÔèaü rudaütãva vimànapaüktayaþ || 8.37
anarthakàmo 'sya janasya sarvathà turaügamo 'pi dhruvameùa kaüthakaþ |
jahàra sarvasvamitastathà hi me jane prasupte nièi ratnacauravat || 8.38
yadà samarthaþ khalu soóhumàgatàniùuprahàrànapi kiü punaþ kaèàþ |
gataþ kaèàpàtabhayàt kathaü tvayaü èriyaü gÔhãtvà hÔdayaü ca me samam || 8.39
161
Buddha-carita
anàryakarmà bhÔèamadya heùate nareüdradhiùõyaü pratipårayanniva |
yadà tu nirvàhayati sma me priyaü tadà hi måkasturagàdhamo 'bhavat || 8.40
yadi hyaheùiùyata bodhayaÿjanaü khuraiþ kùitau vàpyakariùyata dhvanim |
hanusvanaü vàjanayiùyaduttamaü na càbhaviùyanmama duþkhamãdÔèam || 8.41
itãha devyàþ paridevitàèrayaü nièamya vàùpagrathitàkùaraü vacaþ |
adhomukhaþ sàèrukalaþ kÔtàüjaliþ èanairidaü chaüdaka uttaraü jagau || 8.42
vigarhituü nàrhasi devi kaüthakaü na càpi roùaü mayi kartumarhasi |
anàgasau svaþ samavehi sarvaèo gato nÔdevaþ sa hi devi devavat || 8.43
ahaü hi jànannapi ràjaèàsanaü balàtkÔtaþ kairapi daivatairiva |
upànayaü tårõamimaü turaügamaü tathànvagacchaü vigataèramo 'dhvani || 8.44
vrajannayaü vàjivaro 'pi nàspÔèanmahãü khuràgrairvidhÔtairivàütarà |
tathaiva daivàdiva saüyatànano hanusvanaü nàkÔta nàpyaheùata || 8.45
yadà vahirgacchati pàrthivàtmajastadàbhavaddvàramapàvÔtaü svayam |
tamaèca naièaü raviõeva pàñitaü tato 'pi daivo vidhireùa gÔhyatàm || 8.46
yadàpramatto 'pi nareüdraèàsanàdgÔhe pure caiva sahasraèo janaþ |
tadà sa nàbudhyata nidrayà hÔtastato 'pi daivo vidhireùa gÔhyatàm || 8.47
yataèca vàso vanavàsasaümataü visÔùñamasmai samaye divaukasà |
divi praviddhaü mukuñaü ca taddhÔtaü tato 'pi daivo vidhireùa gÔhyatàm || 8.48
tadevamàvàü naradevi doùato na tatprayàtaü pratigaütumarhasi |
na kàmakàro mama nàsya vàjinaþ kÔtànuyàtraþ sa hi daivatairgataþ || 8.49
162
Buddha-carita
iti prayàõaü bahudhaivamadbhutaü nièamya tàstasya mahàtmanaþ striyaþ |
pranaùñaèokà iva vismayaü yayurmanojvaraü pravrajanàttu lebhire || 8.50
viùàdapàriplavalocanà tataþ pranaùñapotà kurarãva duþkhità |
vihàya dhairyaü viruràva gautamã tatàma caivàèrumukhã jagàda ca || 8.51
mahormimaüto mÔdavo 'sitàþ èubhàþ pÔthakpÔthagmålaruhàþ samudgatàþ |
praceritàste bhuvi tasya mårdhajà nareüdramaulãpariveùñanakùamàþ || 8.52
pralaübabàhurmÔgaràjavikramo mahàrùabhàkùaþ kanakojjvaladyutiþ |
vièàlavakùà ghanaduüdubhisvanastathàvidho 'pyàèramavàsamarhati || 8.53
abhàginã nånamiyaü vasuüdharà tamàryakarmàõamanuttamaü prati |
gatastato 'sau guõavàn hi tàdÔèo nÔpaþ prajàbhàgyaguõaiþ prasåyate || 8.54
sujàtajàlàvatatàügulã mÔdå nigåóhagulphau viùapuùpakomalau |
vanàütabhåmiü kañhinàü kathaü nu tau sacakramadhyau caraõau gamiùyataþ || 8.55
vimànapÔùñhe èayanàsanocitaü mahàrhavastràgurucaüdanàrcitam |
kathaü nu èãtoùõajalàgameùu taccharãramojasvi vane bhaviùyati || 8.56
kulena sattvena balena varcasà èrutena lakùmyà vayasà ca garvitaþ |
pradàtumevàbhyudito na yàcituü kathaü sa bhikùàü parataècariùyati || 8.57
èucau èayitvà èayane hiraõmaye prabodhyamàno nièi tåryanisvanaiþ |
kathaü vata svapsyati so 'dya me vratã pañaukadeèàütarite mahãtale || 8.58
imaü vilàpaü karuõaü nièamya tà bhujaiþ pariùvajya parasparaü striyaþ |
vilocanebhyaþ salilàni tatyajurmadhåni puùpebhya iverità latàþ || 8.59
163
Buddha-carita
tato dharàyàmapatadyaèodharà vicakravàkeva rathàügasàhvayà |
èanaièca tattadvilalàpa viklavà muhurmuhurgadgadaruddhayà girà || 8.60
sa màmanàthàü sahadharmacàriõãmapàsya dharmaü yadi kartumicchati |
kuto 'sya dharmaþ sahadharmacàriõãü vinà tapo yaþ paribhoktumicchati || 8.61
èÔõoti nånaü sa na pårvapàrthivàn mahàsudarèaprabhÔtãn pitàmahàn |
vanàni patnãsahitànupeyuùastathà sa dharmaü madÔte cikãrùati || 8.62
makheùu và vedavidhànasaüskÔtau na daüpatã paèyati dãkùitàvubhau |
samaü bubhukùå parato 'pi tatphalaü tato 'sya jàto mayi dharmamatsaraþ || 8.63
dhruvaü sa jànan mama dharmavallabho manaþ priye 'pyàkalahaü muhurmithaþ |
sukhaü vibhãrmàmapahàya rosaõàü maheüdraloke 'psaraso jighÔkùati || 8.64
iyaü tu ciütà mama kãdÔèaü nu tà vapurguõaü bibhrati tatra yoùitaþ |
vane yadarthaü sa tapàüsi tapyate èriyaü ca hitvà mama bhaktimeva ca || 8.65
na khalviyaü svargasukhàya me spÔhà na tajjanasyàtmavato 'pi durlabham |
sa tu priyo màmiha và paratra và kathaü na jahyàditi me manorathaþ || 8.66
abhàginã yadyahamàyatekùaõaü èucismitaü bharturudãkùituü mukham |
na maüdabhàgyo 'rhati ràhulo 'pyayaü kadàcidaüke parivartituü pituþ || 8.67
aho nÔèaüsaü sukumàravarcasaþ sudàruõaü tasya manasvino manaþ |
kalapralàpaü dviùato 'pi harùaõaü èièuü sutaü yastyajatãdÔèaü svataþ || 8.68
mamàpi kàmaü hÔdayaü sudàruõaü èilàmayaü vàpyayasàpi và kÔtam |
anàthavacchrãrahite sukhocite vanaü gate bhartari yanna dãryate || 8.69
164
Buddha-carita
itãha devã patièokamårchità ruroda dadhyau vilalàpa càsakÔt |
svabhàvadhãràpi hi sà satã èucà dhÔtiü na sasmàra cakàra no hriyam || 8.70
tatastathà èokavilàpaviklavàü yaèodharàü prekùya vasuüdharàgatàm |
mahàraviüdairiva vÔùñitàóitairmukhaiþ savàùpairvanità vicukruèuþ || 8.71
samàptajàpyaþ kÔtahomamaügalo nÔpastu devàyatanàdviniryayau |
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
janasya tenàrttaraveõa càhataècacàla vajradhvanineva vàraõaþ || 8.72
nièàmya ca cchaüdakakaüthakàvubhau sutasya saüèrutya ca niècayaü sthiram |
papàta èokàbhihato mahãpatiþ èacãpatervÔtta ivotsave dhvajaþ || 8.73
tato muhårtaü sutaèokamohito janena tulyàbhijanena dhàritaþ |
nirãkùya dÔùñyà jalapårõayà hayaü mahãtalastho vilalàpa pàrthivaþ || 8.74
bahåni kÔtvà samare priyàõi me mahattvayà kaüthaka vipriyaü kÔtam |
guõapriyo yena vane sa me priyaþ priyo 'pi sannapriyavat praceritaþ || 8.75
tadadya màü và naya tatra yatra sa vraja drutaü và punarenamànaya |
Ôte hi tasmànmama nàsti jãvitaü vigàóharogasya sadauùadhàdiva || 8.76
suvarõaniùñhãvini mÔtyunà hÔte suduùkaraü yanna mamàra sÔüjayaþ |
ahaü punardharmaratau sute gate 'mumukùuràtmànamanàtmavàniva || 8.77
vibhordaèakùatrakÔtaþ prajàpateþ paràparajÿasya vivasvadàtmanaþ |
priyeõa putreõa satà vinàkÔtaü kathaü na muhyeddhi mano manorapi || 8.78
ajasya ràjÿastanayàya dhãmate naràdhipàyeüdrasakhàya me spÔhà |
gate vanaü yastanaye divaü gato na moghavàùpaþ kÔpaõaü jijãva ha || 8.79
165
Buddha-carita
pracakùva me bhadra tadàèramàjiraü hÔtastvayà yatra sa me jalàüjaliþ |
ime parãpsaüti hi te pipàsavo mamàsavaþ pretagatiü yiyàsavaþ || 8.80
iti tanayaviyogajàtaduþkhaü kùitisadÔèaü sahajaü vihàya dhairyam |
daèaratha iva ràmaèokavaèyo bahu vilalàpa nÔpo visaüjÿakalpaþ || 8.81
èrutavinayaguõànvitastatastaü matisacivaþ pravayàþ purohitaèca |
avadhÔtamidamåcaturyathàvanna ca paritaptamukhau na càpyaèokau || 8.82
tyaja naravara èokamehi dhairyaü kudhÔtirivàrhasi dhãra nàèru moktum |
srajamiva mÔditàmapàsya lakùmãü bhuvi bahavo hi nÔpà vanànyatãyuþ || 8.83
api ca niyata eùa tasya bhàvaþ smara vacanaü tadÔùeþ puràsitasya |
na hi sa divi na cakravartiràjye kùaõamapi vàsayituü sukhena èakyaþ || 8.84
yadi tu nÔvara kàrya eva yatnastvaritamudàhara yàvadatra yàvaþ |
bahuvidhamiha yuddhamastu tàvattava tanayasya vidheèca tasya tasya || 8.85
narapatiratha tau èaèàsa tasmàddrutamita eva yuvàmabhiprayàtam |
na hi mama hÔdayaü prayàti èàütiü vanaèakuneriva putralàlasasya || 8.86
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÛ Puùpitàgrà
paramamiti nareüdraèàsanàttau yayaturamàtyapurohitau vanaü tat |
kÔtamiti savadhåjanaþ sadàro nÔpatirapi pracakàra èeùakàryam || 8.87
iti èrãbuddhacarite mahàkàvye 'ütaþpuravilàpo nàmàùñamaþ sargaþ || 8 ||
166
Buddha-carita
Book IX [Kumàrànveùaõo]
tatastadà maütripurohitau tau vàùpapratodàbhihatau nÔpeõa |
viddhau sadaèvàviva sarvayatnàtsauhàrdaèãghraü yayaturvanaü tat || 9.1

tamàèramam jàtaparièramau tàvupetya kàle sadÔèànuyàtrau |
ràjarddhimutsÔjya vinãtaceùñàvupeyaturbhàrgavadhiùõyameva || 9.2

tau nyàyatastaü pratipåjya vipraü tenàrcitau tàvapi cànuråpam |
kÔtàsanau bhàrgavamàsanasthaü chittvà kathàmåcaturàtmakÔtyam || 9.3

èuddhaujasaþ èuddhavièàlakãrterikùvàkuvaüèaprabhavasya ràjÿaþ |
imaü janaü vettu bhavànadhãraü èrutagrahe maütraparigrahe ca || 9.4

tasyeüdrakalpasya jayaütakalpaþ putro jaràmÔtyubhayaü titãrùuþ |
ihàbhyupetaþ kila tasya hetoràvàmupetau bhagavànavaitu || 9.5

tau so 'bravãdasti sa dãrghabàhuþ pràptaþ kumàro na tu nàvabuddhaþ |
dharmo 'yamàvartaka ityavetya yàtastvaràóàbhimukho mumukùuþ || 9.6

tasmàttatastàvupalabhya tattvaü taü vipramàmaüttya tadaiva sadyaþ |
khinnàvakhinnàviva ràjaputraþ prasasratustena yataþ sa yàtaþ || 9.7

yàütau tatastau sÔjayà vihãnamapaèyatàü taü vapuùà jvalaütam |
nÔpopaviùñaü pathi vÔkùamåle såryaü ghanàbhogamiva praviùñam || 9.8

yànaü vihàyopayayau tatastaü purohito maütradhareõa sàrdham |
yathà vanasthaü sahavàmadevo ràmaü didÔkùurmuniraurvaèeyaþ || 9.9

tàvarcayàmàsaturarhatastaü divãva èukràügirasau maheüdram |
pratyarcayàmàsa sa càrhatastau divãva èukràügirasau maheüdraþ || 9.10
167
Buddha-carita

kÔtàbhyanujÿàvabhitastatastau niùãdatuþ èàkyakuladhvajasya |
virejatustasya ca saünikarùe punarvaså yogagatàviveüdoþ || 9.11

taü vÔkùamålasthamabhijvalaütaü purohito ràjasutaü babhàùe |
yathopaviùñaü divi pàrijàte vÔhaspatiþ èakrasutaü jayaütam || 9.12

tvacchokaèalye hÔdayàvagàóhe mohaü gato bhåmitale muhårtam |
kumàra ràjà nayanàübuvarùo yattvàmavocattadidaü nibodha || 9.13

jànàmi dharmaü prati niècayaü te paraimi te 'cyàvinametamartham |
ahaü tvakàle vanasaüèrayàtte èokàgninàgnipratimena dahye || 9.14

tadehi dharmapriya matpriyàrthaü dharmàrthameva tyaja buddhimetàm |
ayaü hi mà èokarayaþ pravÔddho nadãrayaþ kålamivàbhihaüti || 9.15

meghàübukakùàdriùu yà hi vÔttiþ samãraõàrkàgnimahàèanãnàm |
tàü vÔttimasmàsu karoti èoko vikarùaõocchoùaõadàhabhedaiþ || 9.16

tadbhuükùva tàvadvasudhàdhipatyaü kàle vanaü yàsyasi èàstradÔùñe |
aniùñabaüdhau kuru màpyupekùàü sarveùu bhåteùu dayà hi dharmaþ || 9.17

na caiùa dharmo vana eva siddhaþ pure 'pi siddhirniyatà yatãnàm |
buddhièca yatnaèca nimittamatra vanaü ca liügaü ca hi bhãrucihnam || 9.18

maulãdharairaüsaviùaktahàraiþ keyåraviùñabdhabhujairnareüdraiþ1 |
lakùmyaükamadhye parivartamànaiþ pràpto gÔhasthairapi mokùadharmaþ || 9.19
1
Cowell's edition reads: keyåraviùñabdhasrajair, which means we would have to understand -
sr- as not making position, which goes against the Aèvaghoùa's normal prosody.
168
Buddha-carita

dhruvànujau yau balivajrabàhå vaibhràjamàùàóhamathàütidevam |
videharàjaü janakaü tathaiva pàkadrumaü senajitaèca ràjÿaþ || 9.20

etàn gÔhasthàn nÔpatãnavehi naiþèreyase dharmavidhau vinãtàn |
ubhe 'pi tasmàdyugapadbhajasva cittàdhipatyaü ca nÔpaèriyaü ca || 9.21

icchàmi hi tvàmupaguhya gàóhaü kÔtàbhiùekaü salilàrdrameva |
dhÔtàtapatraü samudãkùamàõastenaiva harùeõa vanaü praveùñum || 9.22

ityabravãdbhåmipatirbhavaütaü vàkyena vàùpagrathitàkùareõa |
èrutvà bhavànarhati tatpriyàrthaü snehena tatsnehamanuprayàtum || 9.23

èokàübhasi tvatprabhave hyagàdhe duþkhàrõave majjati èàkyaràjaþ |
tasmàttamuttàraya nàthahãnaü niràèrayaü magnamivàrõave gàm || 9.24

bhãùmeõa gaügodarasaübhavena ràmeõa ràmeõa ca bhàrgaveõa |
èrutvà kÔtaü karma pituþ priyàrthaü pitustvamapyarhasi kartumiùñam || 9.25

saüvardhayitrãü ca samehi devãmagastyajuùñàü dièamaprayàtàm |
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
pranaùñavatsàmiva vatsalàü gàmajasramàrttàü karuõaü rudaütãü1 || 9.26

haüsena haüsãmiva viprayuktàü tyaktàü gajeneva vane kareõum |
àrttàü sanàthàmapi nàthahãnàü tràtuü vadhåmarhasi darèanena || 9.27
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)

ekaü sutaü bàlamanarhaduþkhaü saütàpamantargatamudvahantam2 |
taü ràhulaü mokùaya baüdhuèokàd ràhåpasargàdiva pårõacaüdram || 9.28
1
Cowell's edition reads: kalituü na càrhasi, which would give Vaüèastha. This is not
impossible in Upajàti verses; but it goes against Aèvaghoùa's normal prosody.
2
Cowell's edition is corrupt here, he reads: saütàpasaütapta [.. .. .. .. ..].
169
Buddha-carita

èokàgninà tvadviraheüdhanena niþèvàsadhåmena tamaþèikhena |
tvaddarèanàyarchati dahyamànaþ so 'ütaþpuraü caiva puraü ca kÔtsnam || 9.29

sa bodhisattvaþ paripårõasattvaþ èrutvà vacastasya purohitasya |
dhyàtvà muhårtaü guõavadguõajÿaþ pratyuttaraü praèritamityuvàca || 9.30

avaimi bhàvaü tanayaprasaktaü vièeùato yo mayi bhåmipasya |
jànannapi vyàdhijaràvipadbhyo bhãtastvagatyà svajanaü tyajàmi || 9.31

draùñuü priyaü kaþ svajanaü hi necchennàsau yadi syàtpriyaviprayogaþ |
yadà tu bhåtvàpi bhavedviyogastato guruü snigdhamapi tyajàmi || 9.32

maddhetukaü yattu naràdhipasya èokaü bhavànarhati na priyaü me |
yatsvapnabhåteùu samàgameùu saütapyate bhàvini viprayogaiþ || 9.33

evaü ca te niècayametu buddhirdÔùñvà vicitraü vividhapracàram |
saütàpaheturna suto na baüdhurajÿànanaimittika eùa tàpaþ || 9.34

yadàdhvagànàmiva saügatànàü kàle viyogo niyataþ prajànàm |
pràjÿo janaþ ko nu bhajeta èokaü baüdhupriyaþ sannapi baüdhuhãnaþ || 9.35

ihaiti hitvà svajanaü paratra pralabhya cehàpi punaþ prayàti |
gatvàpi tatràpyaparatra gacchetyevaü jano yogini ko 'nurodhaþ || 9.36

yadà ca garbhàtprabhÔti pravÔttaþ sarvàsv avasthàsu vadhàya mÔtyuþ1 |
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛ
kasmàdakàle vanasaüèrayaü me putrapriyastatra bhavàn avocat || 9.37
1
Cowell's edition is corrupt here, he reads: yadà ca garbhàtprabhÔti prajànàü vadhàya [.. ..]
nubadhàya mÔtyuþ.
170
Buddha-carita

bhavatyakàlo viùayàbhipattau kàlastathaivàbhividhau pradiùñaþ | 9.38
kàlo jagatkarùati sarvakàlànarcàrhake èreyasi sarvakàlaþ ||

ràjyaü mumukùurmayi yacca ràjà tadapyudàraü sadÔèaü pituèca |
pratigrahãtuü mama na kùamaü tu lobhàdapathyànnamivàturasya || 9.39

kathaü nu mohàyatanaü nÔpatvaü kùamaü prapattuü viduùà nareõa |
sodvegatà yatra madaþ èramaèca paropacàreõa ca dharmapãóà || 9.40

jàübånadaü harmyamiva pradãptaü viùeõa saüyuktamivottamànnam |
gràhàkulaü càmbviva sàravindaü ràjyaü hi ramyaü vyasanàèrayaü ca 1 || 9.41

itthaü ca ràjyaü na sukhaü na dharmaþ pårve yathà jàtaghÔõà nareüdràþ |
vayaþprakarùe 'parihàryaduþkhe ràjyàni muktvà vanameva jagmuþ || 9.42

varaü hi bhuktàni tÔõànyaraõye toùaü paraü ratnamivopaguhya |
sahoùitaü èrãsulabhairna caiva doùairadÔèyairiva kÔùõasarpaiþ || 9.43

èlàghyaü hi ràjyàni vihàya ràjÿàü dharmàbhilàùeõa vanaü praveùñum |
bhagnapratijÿasya na tåpapannaü vanaü parityajya gÔhaü praveùñum || 9.44

jàtaþ kule ko hi naraþ sasattvo dharmàbhilàùeõa vanaü praviùñaþ |
kàùàyamutsÔjya vimuktalajjaþ puraüdarasyàpi puraü èrayeta || 9.45

lobhàddhi mohàdathavà bhayena yo vàütamannaü punaràdadãta |
lobhàtsa mohàdathavà bhayena saütyajya kàmàn punaràdadãta || 9.46
1
Cowell's edition is corrupt here, he reads: gràhàkulaü ca sthitaü [.. .. .. .. .. .. ..] ramyaü
vyasanàèrayaü ca. The following verses, missing in Cowell's edition are supplied from
Johnson's edition.
171
Buddha-carita

yaèca pradãptàccharaõàtkathaücinniùkramya bhåyaþ pravièettadeva |
gàrhasthyamutsÔjya sa dÔùñadoùo mohena bhåyo 'bhilaùedgrahãtum || 9.47

yà ca èrutirmokùamavàptavanto nÔpà gÔhasthà iti naitadasti |
èamapradhànaþ kva ca mokùadharmo daüóapradhànaþ kva ca ràjadharmaþ || 9.48

èame ratiècecchithilaü ca ràjyaü ràjye matiècecchamaviplavaèca |
èamaèca taikùõyaü ca hi nopapannaü èãtoùõayoraikyamivodakàgnyoþ || 9.49

tanniècayàdvà vasudhàdhipàste ràjyàni muktvà èamamàptavaütaþ |
ràjyàügità và nibhÔtendriyatvàdanaiùñhike mokùakÔtàbhimànàþ || 9.50

teùàü ca ràjye 'stu èamo yathàvatpràpto vanaü nàhamaniècayena |
chittvà hi pàèaü gÔhabaüdhusaüjÿaü muktaþ punarna pravivikùurasmi || 9.51

ityàtmavijÿànaguõànuråpaü muktaspÔhaü hetumadårjitaü ca |
èrutvà nareüdràtmajamuktavantaü pratyuttaraü maütradharo 'pyuvàca || 9.42 (9.52)

yo niècayo maütravarastavàyaü nàyaü na yukto na tu kàlayuktaþ |
èokàya hitvà pitaraü vayaþsthaü syàddharmakàmasya hi te na dharmaþ || 9.43 (9.53)

nånaü ca buddhistava nàtisåkùmà dharmàrthakàmeùvavicakùaõà và |
hetoradÔùñasya phalasya yastvaü pratyakùamarthaü paribhåya yàsi || 9. 44 (9.54)

punarbhavo 'stãti ca kecidàhurnàstãti kecinniyatapratijÿàþ |
evaü yadà saüèayito 'yamarthastasmàt kùamaü bhoktumupasthità èrãþ || 9.45 (9.55)
172
Buddha-carita

bhåyaþ pravÔttiryadi kàcidasti raüsyàmahe tatra yathopapattau |
atha pravÔttiþ parato na kàcitsiddho 'prayatnàjjagato 'sya mokùaþ || 9.46 (9.56)

astãti kecitparalokamàhurmokùasya yogaü na tu varõayaüti |
agneryathà hyuùõamapàü dravatvaü tadvatpravÔttau prakÔtiü vadaüti || 9.47 (9.57)

kecitsvabhàvàditi varõayaüti èubhàèubhaü caiva bhavàbhavau ca |
svàbhàvikaü sarvamidaü ca yasmàdato 'pi mogho bhavati prayatnaþ || 9.48 (9.58)

yadiüdriyàõàü niyataþ pracàraþ priyàpriyatvaü viùayeùu caiva |
saüyujyate yajjarayàrttibhièca kastatra yatno nanu sa svabhàvaþ || 9.49 (9.59)

adbhirhutàèaþ èamamabhyupaiti tejàüsi càpo gamayaüti èoùam |
bhinnàni bhåtàni èarãrasaüsthànyaikyaü ca dattvà jagadudvahaüti || 9.50 (9.60)

yatpàõipàdodarapÔùñhamårdhnà nirvartate garbhagatasya bhàvaþ |
yadàtmanastasya ca tena yogaþ svàbhàvikaü tatkathayaüti tajjÿàþ || 9.51 (9.61)

kaþ kaüñakasya prakaroti taikùõyaü vicitrabhàvaü mÔgapakùiõàü và |
svabhàvataþ sarvamidaü pravÔttaü na kàmakàro 'sti kutaþ prayatnaþ || 9.52 (9.62)

sargaü vadaütãèvaratastathànye tatra prayatne puruùaùya ko 'rthaþ |
ya eva heturjagataþ pravÔttau heturnivÔttau niyataþ sa eva || 9.53 (9.63)

kecidvadaütyàtmanimittameva pràdurbhavaü caiva bhavakùayaü ca |
pràdurbhavaü tu pravadaütyayatnàdyatnena mokùàdhigamaü bruvaüti || 9.54 (9.64)
173
Buddha-carita

naraþ pit®õàmanÔõaþ prajàbhirvedairÔùãõàü kratubhiþ suràõàm |
utpadyate sàrdhamÔõaistribhistairyasyàsti mokùaþ kila tasya mokùaþ || 9.55 (9.65)

ityevametena vidhikrameõa mokùaü sayatnasya vadaüti tajjÿàþ |
prayatnavaüto 'pi hi vikrameõa mumukùavaþ khedamavàpnuvaüti || 9.56 (9.66)

tatsaumya mokùe yadi bhaktirasti nyàyena sevasva vidhiü yathoktam |
evaü bhaviùyatyupapattirasya saütàpanàèaèca naràdhipasya || 9.57 (9.67)

yà ca pravÔttà bhavadoùabuddhistapovanebhyo bhavanaü praveùñum |
tatràpi ciütà tava tàta mà bhåt pårve 'pi jagmuþ svagÔhaü vanebhyaþ || 9.58 (9.68)

tapovanastho 'pi vÔtaþ prajàbhirjagàma ràjà puramaübarãùaþ |
tathà mahãü viprakÔtàmanàryaistapovanàdetya rarakùa ràmaþ || 9.59 (9.69)

tathaiva èàlvàdhipatirdrumàkùo vanàtsasånuþ svapuraü pravièya |
brahmarùibhåtaèca munervaèiùñhàddadhre èriyaü sàükÔtiraütidevaþ || 9.60 (9.70)

evaüvidhà dharmayaèaþpradãptà vanàni hitvà bhavanànyabhãyuþ |
tasmànna doùo 'sti gÔhaü praveùñuü tapovanàddharmanimittameva || 9.61 (9.71)
tato vacastasya nièamya maütriõaþ priyaü hitaü caiva nÔpasya cakùuùaþ |
anånamavyastamasaktamadrutaü dhÔtau sthito ràjasuto 'bravãdvacaþ || 9.62 (9.72)
ihàsti nàstãti ya eùa saüèayaþ parasya vàkyairna mamàtra niècayaþ |
avetya tattvaü tapasà èamena và svayaü grahãùyàmi yadatra niècitam || 9.63 (9.73)
na me kùamaü saügaèataü hi darèanaü grahãtumavyaktaparaü paràhatam |
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
buddhaþ parapratyayato hi ko vrajejjano 'üdhakàre 'üdha ivàüdhadeèitaþ || 9.64
(9.74)
174
Buddha-carita
adÔùñatattvasya sato 'pi kiü tu me èubhàèubhe saüèayite èubhe matiþ |
vÔthàpi khedo 'pi varaü èubhàtmanaþ sukhaü na tattve 'pi vigarhitàtmanaþ || 9.65
(9.75)
imaü tu dÔùñvàgamamavyavasthitaü yaduktamàptaistadavehi sàdhviti |
prahãõadoùatvamavehi càptatàü prahãõadoùo hyanÔtaü na vakùyati || 9.66 (9.76)
gÔhapraveèaü prati yacca me bhavànuvàca ràmaprabhÔtãn nidarèanam |
na te pramàõaü na hi dharmaniècayeùvalaü pramàõàya parikùatavratàþ || 9.67 (9.77)
tadevamapyeva ravirmahãü patedapi sthiratvaü himavàn giristyajet |
adÔùñatattvo viùayonmukheüdriyaþ èrayeya na tveva gÔhàn pÔthagjanaþ || 9.68 (9.78)
ahaü vièeyaü jvalitaü hutàèanaü na càkÔtàrthaþ pravièeyamàlayam |
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
iti pratijÿàü sa cakàra garvito yatheùñamutthàya ca nirmamo yayau || 9.69 (9.79)
tataþ savàùpau sacivadvijàvubhau nièamya tasya sthirameva niècayam |
viùaõõavaktràvanugamya duþkhitau èanairagatyà purameva jagmatuþ || 9.70 (9.80)
ÜÜÜ ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ Praharùiõã

tatsnehàdatha nÔpateèca bhaktitastau sàpekùaü pratiyayatuèca tasthatuèca |
ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ
durdharùaü ravimiva dãptamàtmabhàsà taü draùñuü na hi pathi èekaturna moktum ||
9.71 (9.81)
ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜ ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ Praharùiõã

tau jÿàtuü paramagatergatiü tu tasya pracchannàüècarapuruùàÿchucãn vidhàya |
ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÛ
ràjànaü priyasutalàlasaü nu gatvà drakùyàvaþ kathamiti jagmatuþ kathaücit || 9.72
(9.82)
iti èrãbuddhacarite mahàkàvye kumàrànveùaõo nàma navamaþ sargaþ || 9 ||
175
Buddha-carita
Book X [øreõyàbhigamano]
sa ràjavatsaþ pÔthupãnavakùàstau havyamaütràdhikÔtau vihàya |
uttãrya gaügàü pracalattaraügàü èrãmadgÔhaü ràjagÔhaü jagàma || 10.1

èailaiþ suguptaü ca vibhåùitaü ca dhÔtaü ca påtaü ca èivaistapodaiþ |
paücàcalàükaü nagaraü prapede èàütaþ svayaübhåriva nàkapÔùñham || 10.2

gàübhãryamojaèca nièàmya tasya vapuèca dãptaü puruùànatãtya |
visismiye tatra janastadànãü sthàõuvratasyeva vÔùadhvajasya || 10.3

taü prekùya yo 'nyena yayau sa tasthau yaècàtra tasthau pathi so 'nvagacchat |
drutaü yayau yaü sadayaü sadhãraü yaþ kaècidàste sma sa cotpapàta || 10.4

kaècittamànarca janaþ karàbhyàü satkÔtya kaècicchirasà vavaüde |
snigdhena kaècidvacasàbhyanaüdannaivaü jagàmàpratipåjya kaècit || 10.5

taü jihriyuþ prekùya vicitraveùàþ prakãrõavàcaþ pathi maunamãyuþ |
dharmasya sàkùàdiva saünikarùànna kaècidanyàyamatirbabhåva || 10.6

anyakriyàõàmapi ràjamàrge strãõàü nÔõàü và bahumànapårvam |
tadeva kalpaü naradevasåtraü nirãkùamàõà na tu tasya dÔùñiþ || 10.7

bhruvau lalàñaü mukhamãkùaõaü và vapuþ karau và caraõau gatiü và |
yadeva yastasya dadarèa tatra tadeva tasyànubabaüdha cakùuþ || 10.8

dÔùñvà èubhorõabhruvamàyatàkùaü jvalaccharãraü èubhajàlahastam |
taü bhikùuveèaü kùitipàlanàrhaü saücukùubhe ràjagÔhasya lakùmãþ || 10.9

èreõyo 'tha bhartà magadhàjirasya vàhyàdvimànàdvipulaü janaugham |
dadarèa papraccha ca tasya hetuü tatastamasmai puruùaþ èaèaüsa || 10.10
176
Buddha-carita

jÿànaü paraü và pÔthivãèriyaü và viprairya ukto 'dhigamiùyatãti |
sa eva èàkyàdhipatestanåjo nirãkùyate pravrajito janena || 10.11

tataþ èrutàrtho manasà gatàrtho ràjà babhàùe puruùaü tameva |
vijÿàyatàü kva pratigacchatãti tathetyathainaü puruùo 'nvagacchat || 10.12

alolacakùuryugamàtradarèã nivÔttavàgyaütritamaüdagàmã |
cacàra bhikùàü sa tu bhikùuvaryo nidhàya gàtràõi calaü ca cetaþ || 10.13

àdàya bhaikùaü ca yathopapannaü yayau gireþ prasravaõaü viviktam |
nyàyena tatràbhyavahÔtya cainanmahãdharaü pàüóavamàruroha || 10.14

tasminvane lodhravanopagåóhe mayåranàdapratipårõakuüje |
kàùàyavàsàþ sa babhau nÔsåryo yathodayasyopari bàlasåryaþ || 10.15

tatraivamàlokya sa ràjabhÔtyaþ èreõyàya ràjÿe kathayàü cakàra |
saüèrutya ràjà sa ca bàhumànyàttatra pratasthe nibhÔtànuyàtraþ || 10.16

sa pàüóavaü pàüóavatulyavãryaþ èailottamaü èailasamànavarùmà |
maulãdharaþ siühagatirnÔsiühaècalatsañaþ siüha ivàruroha || 10.17

calasya tasyopari èÔügabhåtaü èàüteüdriyaü paèyati bodhisattvam |
paryaükamàsthàya virocamànaü èaèàükamudyaütamivàbhrakåñàt || 10.18

taü råpalakùmyà ca èamena caiva dharmasya nirmàõamivopadiùñam |
savismayaþ praèrayavàn nareüdraþ svayaübhuvaü èakra ivopatasthe || 10.19

taü nyàyato nyàyavatàü variùñhaþ sametya papraccha ca dhàtusàmyam |
sa càpyavocatsadÔèena sàmnà nÔpaü manaþsvàsthyamanàmayaü ca || 10.20
177
Buddha-carita

tataþ èucau vàraõakarõanãle èilàtale 'sau niùasàda ràjà |
nÔpopavièyànumataèca tasya bhàvaü vijijÿàsuridaü babhàùe || 10.21

prãtiþ parà me bhavataþ kulena kramàgatà caiva parãkùità ca |
jàtà vivakùà suta yà yato me tasmàdidaü snehavaco nibodha || 10.22

àdityapårvaü vipulaü kulaü te navaü vayo dãptamidaü vapuèca |
kasmàdiyaü te matirakrameõa bhaikùàka evàbhiratà na ràjye || 10.23

gàtraü hi te lohitacaüdanàrhaü kàùàyasaüèleùamanarhametat |
hastaþ prajàpàlanayogya eùa bhoktuü na càrhaþ paradattamannam || 10.24

tatsaumya ràjyaü yadi paitÔkaü tvaü snehàtpiturnecchasi vikrameõa |
na ca kùamaü marùayituü matiste bhuktvàrdhamasmadviùayasya èãghram || 10.25

evaü hi na syàtsvajanàvamardaþ kàlakrameõàpi èamaèrayà èrãþ |
tasmàtkuruùva praõayaü mayi tvaü sadbhiþ sahãyà hi satàü samÔddhiþ || 10.26

atha tvidànãü kulagarvitatvàdasmàsu vièraübhaguõo na te 'sti |
vyåhànyanekàni vigàhya vàõairmayà sahàyena paràÿjigãùa || 10.27

tadbuddhimatrànyataràü vÔõãùva dharmàrthakàmàn vidhivadbhajasva |
vyatyasya ràgàdi ha hi trivargaü pretyeha vibhraüèamavàpnuvaüti || 10.28

yo hyarthadharmau paripãóya kàmaþ syàddharmakàmye paribhåya càrthaþ |
kàmàrthayoècoparameõa dharmastyàjyaþ sa kÔtsno yadi kàükùitàrthaþ || 10.29

tasmàttrivargasya niùevaõena tvaü råpametatsaphalaü kuruùva |
dharmàrthakàmàdhigamaü hyanånaü nÔõàmanånaü puruùàrthamàhuþ || 10.30
178
Buddha-carita

tanniùphalau nàrhasi kartumetau pãnau bhujau càpavikarùaõàrhau |
màüdhàtÔvajjetumimau hi yogyau lokàni hi trãõi hi kiü punargàm || 10.31

snehena khalvetadahaü bravãmi naièvaryaràgeõa na vismayena |
imaü hi dÔùñvà tava bhikùuveèaü jàtànukaüpo 'smyapi càgatàèruþ || 10.32

tadbhuükùva bhikùàèramakàma kàmàükàle 'si kartà priyadharma dharmam |
yàvatsvavaüèapratiråparåpaü na te jaràbhyetyabhibhåya bhåyaþ || 10.33

èaknoti jãrõaþ khalu dharmamàptuü kàmopabhogeùvagatirjaràyàþ |
ataèca yånaþ kathayaüti kàmànmadhyasya vittaü sthavirasya dharmam || 10.34

dharmasya càrthasya ca jãvaloke pratyarthibhåtàni hi yauvanàni |
saürakùyamàõànyapi durgrahàõi kàmà yatastena yathà haraüti || 10.35

vayàüsi jãrõàni vimarèayaüti dhãràõyavasthànaparàyaõàni |
alpena yatnena èamàtmakàni bhavaütyagatyeva ca lajjayà ca || 10.36

ataèca lolaü viùayapradhànaü pramattamakùàütamadãrghadarèi |
bahucchalaü yauvanamabhyatãtya nistãrya kàütàramivàèvasaüti || 10.37

tasmàdadhãraü capalapramàdi navaü vayastàvadidaü vyapaitu |
kàmasya pårvaü hi vayaþ èaravyaü na èakyate rakùitumiüdriyebhyaþ || 10.38

athau cikãrùà tava dharma eva yajasva yajÿaü kuladharma eùaþ |
yajÿairadhiùñhàya hi nàkapÔùñhaü yayau marutvànapi nàkapÔùñham || 10.39
suvarõakeyåravidaùñabàhavo maõipradãpojjvalacitramaulayaþ |
nÔparùayastàü hi gatiü gatà makhaiþ èrameõa yàmeva mahàrùayo yayuþ || 10.40
179
Buddha-carita
ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜ[ÛÜ]ÛÜÜÐÐÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ Praharùiõã
ityevaü magadhapatir[vaco]1 babhàùe yaþ samyagvalabhidiva dhruvaü babhàùe |
ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ
tacchrutvà na sa vicacàra ràjasånuþ kailàso giririva naikacitrasànuþ || 10.41
iti èrãbuddhacarite mahàkàvye 'èvaghoùakÔte èreõyàbhigamano nàma daèamaþ sargaþ ||

10 ||
1
These 2 syllables, missing in Cowell's edition (where he wrongly identifies the omission as
occurring in line c), are supplied from Johnson's edition.
180
Buddha-carita
Book XI [Kàmavigarhaõo]
athaivamukto magadhàdhipena suhÔnmukhena pratikålamartham |
svastho 'vikàraþ kulaèaucaèuddhaþ èauddhodanirvàkyamidaü jagàda || 11.1

nàècaryametadbhavato 'bhidhàtuü jàtasya haryaükakule vièàle |
yanmitrapakùe tava mitrakàma syàdvÔttireùà parièuddhavÔtteþ || 11.2

asatsu maitrã svakulànuråpà na tiùñhati èrãriva viklaveùu |
pårvaiþ kÔtàü prãtiparaüparàbhistàmeva saütastu vivardhayaüti || 11.3

ye càrthakÔcchreùu bhavaüti loke samànakàryàþ suhÔdàü manuùyàþ |
mitràõi tànãti paraimi buddhyà svasthasya vÔddhiùviha ko hi na syàt || 11.4

evaü ca ye dravyamavàpya loke mitreùu dharme ca niyojayaüti |
avàptasàràõi dhanàni teùàü bhraùñàni nàüte janayaüti tàpam || 11.5

suhÔttayà càryatayà ca ràjan vibhàvya màmeva viniècayaste |
atrànuneùyàmi suhÔttayaiva bråyàmahaü nottaramanyadatra || 11.6

ahaü jaràmÔtyubhayaü viditvà mumukùayà dharmamimaü prapannaþ |
baüdhånpriyànaèrumukhàn vihàya pràgeva kàmànaèubhasya hetån || 11.7

nàèãviùebhyo 'pi tathà bibhemi naivàèanibhyo gaganàccyutebhyaþ |
na pàvakebhyo 'nilasaühitebhyo yathà bhayaü me viùayebhya ebhyaþ || 11.8

kàmà hyanityàþ kuèalàrthacaurà riktàèca màyàsadÔèàèca loke |
àèàsyamànà api mohayaüti cittaü nÔõàü kiü punaràtmasaüsthàþ || 11.9

kàmàbhibhåtà hi na yàüti èarma tripiùñape kiü vata martyaloke |
kàmaiþ satÔùõasya hi nàsti tÔptiryatheüdhanairvàtasakhasya vahneþ || 11.10
181
Buddha-carita

jagatyanartho na samo 'sti kàmairmohàcca teùveva janaþ prasaktaþ |
tattvaü viditvaivamanarthabhãruþ pràjÿaþ svayaü ko 'bhilaùedanartham || 11.11

samudravastràmapi gàmavàpya pàraü jigãùaüti mahàrõavasya |
lokasya kàmairna vitÔptirasti patadbhiraübhobhirivàrõavasya || 11.12

devena vÔùñe 'pi hiraõyavarùe dvãpànsamudràüècaturo 'pi jitvà |
èakrasya càrdhàsanamapyavàpya màüdhàturàsãdviùayeùvatÔptiþ || 11.13

bhuktvàpi ràjyaü divi devatànàü èatakratau vÔtrabhayàtpranaùñe |
darpànmahàrùãnapi vàhayitvà kàmeùvatÔpto nahuùaþ papàta || 11.14

aióaèca ràjà tridivaü vigàhya nãtvàpi devãü vaèamurvaèãü tàm |
lobhàdÔùibhyaþ kanakaü jihãrùurjagàma nàèaü viùayeùvatÔptaþ || 11.15

balermaheüdraü nahuùaü maheüdràdiüdraü punarye nahuùàdupeyuþ |
svarge kùitau và viùayeùu teùu ko vièvasedbhàgyakulàkuleùu || 11.16

cãràübarà målaphalàübubhakùà jañà vahaüto 'pi bhujaügadãrghàþ |
yairanyakàryà munayo 'pi bhagnàþ kaþ kàmasaüjÿàn mÔgayeta èatrån || 11.17

ugràyudhaècaugradhÔtàyudho 'pi yeùàü kÔte mÔtyumavàpa bhãùmàt |
ciütàpi teùàmaèivà vadhàya tadvÔttinàü kiü punaravratànàm || 11.18

àsvàdamalpaü viùayeùu matvà saüyojanotkarùamatÔptimeva |
sadbhyaèca garhàü niyataü ca pàpaü kaþ kàmasaüjÿaü viùamàsasàda || 11.19

kÔùyàdibhirdharmabhiranvitànàü kàmàtmakànàü ca nièamya duþkham |
svàsthyaü ca kàmeùvakutåhalànàü kàmàn vihàtuü kùamamàtmavadbhiþ || 11.20
182
Buddha-carita

jÿeyà vipatkàmini kàmasaüpatsiddheùu kàmeùu madaü hyupaiti |
madàdakàryaü kurute na kàryaü yena kùato durgatimabhyupaiti || 11.21

yatnena labdhàþ parirakùitàèca ye vipralabhya pratiyàüti bhåyaþ |
teùvàtmavàn yàcitakopameùu kàmeùu vidvàniha ko rameta || 11.22

anviùya càdàya ca jàtatarùà yànatyajaütaþ pariyàüti duþkham |
loke tÔõolkàsadÔèeùu teùu kàmeùu kasyàtmavato ratiþ syàt || 11.23

anàtmavaüto hÔdi yairvidaùñà vinàèamarchaüti na yàüti èarma |
kruddhaugrasarpapratimeùu teùu kàmeùu kasyàtmavato ratiþ syàt || 11.24

asthi kùudhàrttà iva sàrameyà bhuktvàpi yànnaiva bhavaüti tÔptàþ |
jãrõàsthikaükàlasameùu teùu kàmeùu kasyàtmavato ratiþ syàt || 11.25

ye ràjacaurodakapàvakebhyaþ sàdhàraõatvàjjanayaüti duþkham |
teùu praviddhàmiùasaünibheùu kàmeùu kasyàtmavato ratiþ syàt || 11.26

yatra sthitànàmabhito vipattiþ èatroþ sakàèàdapi bàüdhavebhyaþ |
hiüsreùu teùvàyatanopameùu kàmeùu kasyàtmavato ratiþ syàt || 11.27

girau vane càpsu ca sàgare ca yadbhraüèamarchaütyabhilaüghamànàþ |
teùu drumapràgraphalopameùu kàmeùu kasyàtmavato ratiþ syàt || 11.28

tãrthaiþ prayatnairvividhairavàptàþ kùaõena ye nàèamiha prayàüti | 11.29
svapnopabhogapratimeùu teùu kàmeùu kasyàtmavato ratiþ syàt |

yànarcayitvàpi na yàüti èarma vivardhayitvà paripàlayitvà |
aügàrakarùapratimeùu teùu kàmeùu kasyàtmavato ratiþ syàt || 11.30
183
Buddha-carita

vinàèamãyuþ kuravo yadarthaü vÔùõyaüdhakà maithiladaüóakàèca |
èålàsikàùñhapratimeùu teùu kàmeùu kasyàtmavato ratiþ syàt || 11.31

suüdopasuüdàvasurau yadarthamanyonyavairaprasÔtau vinaùñau |
sauhàrdavièleùakareùu teùu kàmeùu kasyàtmavato ratiþ syàt || 11.32

kàmàüdhasaüjÿàþ kÔpayà va ke ca kravyàtsu nàtmànamihotsÔjaüti |
sapatnabhåteùvaèiveùu teùu kàmeùu kasyàtmavato ratiþ syàt || 11.33

kàmàüdhasaüjÿaþ kÔpaõaü karoti pràpnoti duþkhaü vadhabaüdhanàdi |
kàmàrthamàèàkÔpaõastapasvã mÔtyuèramaü càrhati jãvaloke || 11.34

gãtairhriyaüte hi mÔgà vadhàya råpàrthamagnau èalabhàþ pataüti |
matsyo giratyàyasamàmiùàrthã tasmàdanarthaü viùayàþ phalaüti || 11.35

kàmàstu bhogà iti yanmataü syàdbhogyà na kecitparigaõyamànàþ |
vastràdayo dravyaguõà hi loke duþkhapratãkàra iti pradhàryàþ || 11.36

iùñaü hi tarùapraèamàya toyaü kùunnàèahetoraèanaü tathaiva |
vàtàtapàübvàvaraõàya veèma kaupãnaèãtàvaraõàya vàsaþ || 11.37

nidràvighàtàya tathaiva èayyà yànaü tathàdhvaèramanàèanàya |
tathàsanaü sthànavinodanàya snànaü mÔjàrogyabalàèrayàya || 11.38

duþkhapratãkàranimittabhåtàstasmàtprajànàü viùayà na bhogyàþ |
aènàmi bhogàniti ko 'bhyupeyàtpràjÿaþ pratãkàravidhau pravÔttàn || 11.39

yaþ pittadàhena vidahyamànaþ èãtakriyàü bhoga iti vyavasyet |
duþkhapratãkàravidhau pravÔttaþ kàmeùu kuryàtsa hi bhogasaüjÿàm || 11.40
184
Buddha-carita

kàmeùvanaikàütikatà ca yasmàdato 'pi me teùu na bhogasaüjÿà |
ya eva bhàvà hi sukhaü dièaüti ta eva duþkhaü punaràvahaüti || 11.41

guråõi vàsàüsyaguråõi caiva sukhàya èãte hyasukhàya gharme |
caüdràüèavaècaüdanameva coùõe sukhàya duþkhàya bhavaüti èãte || 11.42

dvaüdvàni sarvasya yataþ prasaktànyalàbhalàbhaprabhÔtãni loke |
ato 'pi naikàütasukho 'sti kaècinnaikàütaduþkhaþ puruùaþ prñhivyàm || 11.43

dÔùñvà ca mièràü sukhaduþkatàü me ràjyaü ca dàsyaü ca mataü samànam |
nityaü hasatyeva hi naiva ràjà na càpi saütapyata eva dàsaþ || 11.44

àjÿà nÔpatve 'bhyadhiketi yasmàtmahàüti duþkhànyata eva ràjÿaþ |
àsaügakàùñhapratimo hi ràjà lokasya hetoþ parikhedameti || 11.45

ràjye nÔpastyàgini vaükamitre vièvàsamàgacchati cedvipannaþ |
athàpi vièraübhamupaiti neha kiü nàma saukhyaü cakitasya ràjÿaþ || 11.46

yadà ca jitvàpi mahãü samagràü vàsàya dÔùñaü puramekameva |
tatràpi caikaü bhavanaü niùevyaü èramaþ paràrthe nanu ràjabhàvaþ || 11.47

ràjyo 'pi vàse yugamekameva kùutsaünirodhàya tathànnamàtrà |
èayyà tathaikàsanamekameva èeùà vièeùà nÔpatermadàya || 11.48

tuùñyarthametacca phalaü yadãùñamÔte 'pi ràjyànmama tuùñirasti |
tuùñau ca satyàü puruùasya loke sarve vièeùà nanu nirvièeùàþ || 11.49

tannàsti kàmàn prati saüpratàryaþ kùeme èivaü màrgamanuprapannaþ |
smÔtvà suhÔttvaü tu punaþ punarmàü bråhi pratijÿàü khalu pàlayaüti || 11.50
185
Buddha-carita

na hyasmyamarùeõa vanapraviùño na èatrubàõairavadhåtamauliþ |
kÔtaspÔho nàpi phalàdhikebhyo gÔhõàmi naitadvacanaü yataste || 11.51

yo daüdaèåkaü kupitaü bhujaügaü muktvà vyavasyeddhi punargrahãtum |
dàhàtmikàü và jvalitàü tÔõaulkàü saütyajya kàmànsa punarbhajeta || 11.52

aüdhàya yaèca spÔhayedanaüdho baddhàya mukto vidhanàya vàóhyaþ |
unmattacittàya ca kalyacittaþ spÔhàü sa kuryàdviùayàtmakàya || 11.53

bhikùopabhogã vara nànukaüpyaþ kÔtã jaràmÔtyubhayaü titãrùuþ |
ihottamaü èàütisukhaü ca yasya paratra duþkhàni ca saüvÔtàni || 11.54

lakùmyàü mahatyàmapi vartamànastÔùõàbhibhåtastvanukaüpitavyaþ |
pràpnoti yaþ èàütisukhaü na ceha paratra duþkhaü pratigÔhyate ca || 11.55

evaü tu vaktuü bhavato 'nuråpaü sattvasya vÔttasya kulasya caiva |
mamàpi voóhuü sadÔèaü pratijÿàü sattvasya vÔttasya kulasya caiva || 11.56

ahaü hi saüsàrarasena viddho viniþsÔtaþ èàütamavàptukàmaþ |
neccheyamàptuü tridive 'pi ràjyaü niràmayaü kiü vata mànuùeùu || 11.57
trivargasevàü nÔpa yattu kÔtsnataþ paro manuùyàrtha iti tvamàttha màm |
anartha ityàttha mamàrthadarèanaü kùayã trivargo hi na càpi tarpakaþ || 11.58
pade tu yasminna jarà na bhãrutà na janma naivoparamo na vàdhayaþ |
tameva manye puruùàrthamuttamaü na vidyate yatra punaþ punaþ kriyà || 11.59
yadapyavocaþ paripàlyatàü jarà navaü vayo gacchati vikriyàmiti |
aniècayo 'yaü capalaü hi dÔèyate jaràpyadhãrà dhÔtimacca yauvanam || 11.60
186
Buddha-carita
svakarmadakùaèca yadà tu ko jagadvayaþsu sarveùu ca saüvikarùati |
vinàèakàle kathamavyavasthite jarà pratãkùyà viduùà èamepsunà || 11.61
jaràyudho vyàdhivikãrõasàyako yadàütako vyàdha ivàèritaþ sthitaþ |
prajàmÔgàn bhàgyavanàèritàüstudan vayaþprakarùaü prati ko manorathaþ || 11.62
suto yuvà và sthaviro 'thavà èièustathà tvaràvàniha kartumarhati |
yathà bhaveddharmavataþ kÔpàtmanaþ pravÔttiriùñà vinivÔttireva và || 11.63
yadàttha và dãptaphalàü kulocitàü kuruùva dharmàya makhakriyàmiti |
namo makhebhyo na hi kàmaye sukhaü parasya duþkhakriyayàpadièyate || 11.64
paraü hi haütuü vivaèaü phalepsayà na yuktaråpaü karuõàtmanaþ sataþ |
kratoþ phalaü yadyapi èàèvataü bhavet tathàpi kÔtvà kimupakùayàtmakam || 11.65
bhavecca dharmo yadi nàparo vidhirvratena èãlena manaþèamena và |
tathàpi naivàrhati sevituü kratuü vièasya yasmin paramucyate phalam || 11.66
ihàpi tàvatpuruùasya tiùñhataþ pravartate yatparahiüsayà sukham |
tadapyaniùñaü saghÔõasya dhãmato bhavàütare kiü vata yanna dÔèyate || 11.67
na ca pratàryo 'smi phalapravÔttaye bhaveùu ràjan ramate na me manaþ |
latà ivàübhodharavÔùñitàóitàþ pravÔttayaþ sarvagatà hi caücalà || 11.68
ihàgataècàhamito didÔkùayà muneraràóasya vimokùavàdinaþ |
prayàmi càdyaiva nÔpàstu te èivaü vacaþ kùamethàþ èamatattvaniùñhuram || 11.69
atheüdravaddivyava èaèvadarkavadguõairava èreya ihàva gàmava |
avàyuràryairava satsutàn ava èriyaèca ràjannava dharmamàtmanaþ || 11.70
187
Buddha-carita
himàriketådbhavasaüplavàütare yathà dvijo yàti vimokùayaüstanum |
himàrièatruü kùayaèatrughàtinastathàütare yàhi vimocayanmanaþ || 11.71
nÔpo 'bravãtsàüjaliràgataspÔho yatheùñamàpnoti bhavànavighnataþ |
avàpya kàle kÔtakÔtyatàmimàü mamàpi kàryo bhavatà tvanugrahaþ || 11.72
sthiraü pratijÿàya tatheti pàrthive tataþ sa vaièvaütaramàèramaü yayau |
parivrajaütaü samudãkùya vismito nÔpo 'pi ca pràpurimaü giriü vrajan || 11.73
iti èrãbuddhacarite mahàkàvye 'èvaghoùakÔte kàmavigarhaõo nàmaikàdaèaþ sargaþ || 11

||
188
Buddha-carita
Book XII [Aràóadarèano]

1
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ pathyà øloka
tataþ èamavihàrasya munerikùvàkucaüdramàþ |
aràóasyàèramaü bheje vapuùà pårayanniva || 12.1
sa kàlàmasagotreõa tenàlokyaiva dårataþ |
uccaiþ svàgatamityuktaþ samãpamupajagmivàn || 12.2
tàvubhau nyàyataþ pÔùñvà dhàtusàmyaü parasparam |
dàravyormedhyayorvÔùyoþ èucau deèe niùãdatuþ || 12.3
ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
tamàsãnaü nÔpasutaü so 'bravãnmunisattamaþ |
bahumànavièàlàbhyàü darèanàbhyàü pibanniva2 || 12.4
viditaü me yathà saumya niùkràüto bhavanàdasi |
chittvà snehamayaü pàèaü pàèaü dÔpta iva dvipaþ || 12.5
sarvathà dhÔtimaccaiva pràjÿaü caiva manastava |
yastvaü pràptaþ èriyaü tyaktvà latàü viùaphalàmiva || 12.6
ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
nàècaryaü jãrõavayaso yajjagmuþ pàrthivà vanam |
apatyebhyaþ èriyaü dattvà bhuktocchiùñàmiva srajam || 12.7
idaü me matamàècaryaü nave vayasi yadbhavàn |
abhuktveva èriyaü pràptaþ sthito viùayagocare || 12.8
tadvijÿàtumimaü dharmaü paramaü bhàjanaü bhavàn |
jÿànapårvamadhiùñhàya èãghraü duþkhàrõavaü tara || 12.9
1
indicated.
2
Written pivanniva in the text, which must be a misprint.
189
Buddha-carita
èiùye yadyapi vijÿàte èàstraü kàlena vartate |
gàübhãryàdvyavasàyàcca suparãkùyo bhavàn mama || 12.10
iti vàkyamaràóasya vijÿàya sa naràdhipaþ |
ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
babhåva paramaprãtaþ provàcottarameva ca || 12.11
ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
viraktasyàpi yadidaü saumukhyaü bhavataþ param |
akÔtàrtho 'pyanenàsmi kÔtàrtha iva saüprati || 12.12
didÔkùuriva hi jyotiryiyàsuriva daièikam |
ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
tvaddarèanàdahaü manye titãrùuriva ca plavam || 12.13
tasmàdarhasi tadvaktuü vaktavyaü yadi manyase |
jaràmaraõarogebhyo yathàyaü parimucyate || 12.14
ityaràóaþ kumàrasya màhàtmyàdeva coditaþ |
saükùiptaü kathayàü cakre svasya èàstrasya niècayam || 12.15
èråyatàmayamasmàkaü siddhàütaþ èÔõvatàü vara |
yathà bhavati saüsàro yathà vai parivartate || 12.16
prakÔtièca vikàraèca janma mÔtyurjaraiva ca |
tattàvatsattvamityuktaü sthirasattva parehi naþ || 12.17
tatra tu prakÔtirnàma viddhi prakÔtikovida |
paüca bhåtànyahaükàraü buddhimavyaktameva ca || 12.18
vikàra iti buddhiü tu viùayàniüdriyàõi ca |
pàõipàdaü ca vàdaü ca pàyåpasthaü tathà manaþ || 12.19
190
Buddha-carita
asya kùetrasya vijÿànàt kùetrajÿa iti saüjÿi ca |
kùetrajÿa iti càtmànaü kathayaütyàtmaciütakàþ || 12.20
saèiùyaþ kapilaèceha pratibuddha iti smÔtiþ |
saputraþ pratibuddhaèca prajàpatirihocyate || 12.21
jàyate jãryate caiva budhyate mriyate ca yat |
tadvyaktamiti vijÿeyamavyaktaü tu viparyayàt || 12.22
ajÿànaü karma tÔùõà ca jÿeyàþ saüsàrahetavaþ |
sthito 'smiüstritaye yastu tatsattvaü nàbhivartate || 12.23
ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
vipratyayàdahaükàràtsaüdehàdabhisaüplavàt |
avièeùànupàyàbhyàü saügàdabhyavapàtataþ || 12.24
tatra vipratyayo nàma viparãtaü pravartate |
anyathà kurute kàryaü maütavyaü manyate 'nyathà || 12.25
bravãmyahamahaü vedmi gacchàmyahamahaü sthitaþ |
itãhaivamahaükàrastvanahaükàra vartate || 12.26
yastu bhàvena saüdigdhànekãbhàvena paèyati |
mÔtpiüóavadasaüdeha saüdehaþ sa ihocyate || 12.27
ya evàhaü sa evedaü mano buddhièca karma ca |
yaècaivaü sa gaõaþ so 'hamiti yaþ so 'bhisaüplavaþ || 12.28
avièeùaü vièeùajÿa pratibuddhàprabuddhayoþ |
ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
prakÔtãnàü ca yo veda so 'vièeùa iti smÔtaþ || 12.29
191
Buddha-carita
namaskàravaùañkàrau prokùaõàbhyukùaõàdayaþ |
anupàya iti pràjÿairupàyajÿa praveditaþ || 12.30
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
sajjate yena durmedhà manovàkkarmabuddhibhiþ |
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
viùayeùvanabhiùvaüga so 'bhiùvaüga iti smÔtaþ || 12.31
mamedamahamasyeti yadduþkhamabhimanyate |
vijÿeyo 'bhyavapàtaþ sa saüsàre yena pàtyate || 12.32
ityavidyà hi vidvàüsaþ paücaparvà samãhate |
tamo mohaü mahàmohaü tàmisradvayameva ca || 12.33
tatràlasyaü tamo viddhi mohaü mÔtyuü ca janma ca |
mahàmohastvasaümoha kàma ityavagamyatàm || 12.34
yasmàdatra ca bhåtàni pramuhyaüti mahàütyapi |
tasmàdeùa mahàbàho mahàmoha iti smÔtaþ || 12.35
tàmisramiti càkrodha krodhamevàdhikurvate |
viùàdaü càüdhatàmisramaviùàda pracakùate || 12.36
anayàvidyayà bàlaþ saüyuktaþ paücaparvayà |
saüsàre duþkhabhåyiùñhe janmasvabhiniùicyate || 12.37
draùñà èrotà ca maütà ca kàryaü karaõameva ca |
ahamityevamàgamya saüsàre parivartate || 12.38
ityebhirhetubhirdhãman tamaþsrotaþ pravartate |
hetvabhàve phalàbhàva iti vijÿàtumarhasi || 12.39
192
Buddha-carita
tatra samyagmatirvidyànmokùakàma catuùñayam |
pratibuddhàprabuddhau ca vyaktamavyaktameva ca || 12.40
ÛÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ mavipulà
yathàvadetadvijÿàya kùetrajÿo hi catuùñayam |
àrjavaü javatàü hitvà pràpnoti padamakùaram || 12.41
ityarthaü bràhmaõà loke paramabrahmavàdinaþ |
brahmacaryaü caraütãha bràhmaõàn vàsayaüti ca || 12.42
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
iti vàkyamidaü èrutvà munestasya nÔpàtmajaþ |
abhyupàyaü ca papraccha padameva ca naiùñhikam || 12.43
brahmacaryamidaü caryaü yathà yàvacca yatra ca |
dharmasyàsya ca paryaütaü bhavàn vyàkhyàtumarhati || 12.44
ityaràóo yathàèàstraü vispaùñàrthaü samàsataþ |
tamevànyena kalpena dharmamasmai vyabhàùata || 12.45
ayamàdau gÔhànmuktvà bhaikùàkaü liügamàèritaþ |
samudàcàravistãrõaü èãlamàdàya vartate || 12.46
saütoùaü paramàsthàya yena tena yatastataþ |
viviktaü sevate vàsaü nirdvaüdvaþ èàstravitkÔtã || 12.47
tato ràgàdbhayaü dÔùñvà vairàgyàcca paraü èivam |
nigÔhõanniüdriyagràmaü yatate manasaþ èrame || 12.48
ÛÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ mavipulà
atho viviktaü kàmebhyo vyàpàdàdibhya eva ca |
vivekajamavàpnoti pårvadhyànaü vitarkavat || 12.49
193
Buddha-carita
tacca dhyànaü sukhaü pràpya tattadeva vitarkayan |
apårvasukhalàbhena hriyate bàlièo janaþ || 12.50
èamenaivaüvidhenàyaü kàmadveùavigarhiõà |
brahmalokamavàpnoti paritoùeõa vaücitaþ || 12.51
jÿàtvà vidvàn vitarkàüstu manaþsaükùobhakàrakàn |
tadviyuktamavàpnoti dhyànaü prãtisukhànvitam || 12.52
hriyamàõastayà prãtyà yo vièeùaü na paèyati |
sthànaü bhàsvaramàpnoti deveùvàbhàsureùvapi || 12.53
yastu prãtisukhàttasmàdvivecayati mànasam |
tÔtãyaü labhate dhyànaü sukhaü prãtivivarjitam || 12.54
tatra kecidvyavasyaüti mokùa ityapi màninaþ |
sukhaduþkhaparityàgàdavyàpàràcca cetasaþ || 12.55 (57)
yastu tasminsukhe magno na vièeùàya yatnavàn |
èubhakÔtsnaiþ sa sàmànyaü sukhaü pràpnoti daivataiþ || 12.56 (55)
tàdÔèaü sukhamàsàdya yo na rajyannupekùate |
caturthaü dhyànamàpnoti sukhaduþkhavivarjitam || 12.57 (56)
asya dhyànasya tu phalaü samaü devairvÔhatphalaiþ |
1
kathayaüti bÔhatkàlaü vÔhatprajÿàparãkùakàþ || 12.58
1
Cowell's edition reads: vÔhatphalaü, which would give an Anuùñubh variation, which is not
acceptable in Aèvaghoùa's prosody.
194
Buddha-carita
samàdhervyutthitastasmàddÔùñvà doùàüècharãriõàm |
jÿànamàrohati pràjÿaþ èarãravinivÔttaye || 12.59
tatastaddhyànamutsÔjya vièeùe kÔtaniècayaþ |
kàmebhya iva satpràjÿo råpàdapi virajyate || 12.60
èarãre khàni yànyasya tànyàdau parikalpayan |
ghaneùvapi tato dravyeùvàkàèamadhimucyate || 12.61
àkàèasamamàtmànaü saükùipya tvaparo budhaþ |
tadaivànaütataþ paèyan vièeùamadhigacchati || 12.62
adhyàtmakuèaleùvanyo nivartyàtmànamàtmanà |
kiücinnàstãti saüpaèyannàkiücanya iti smÔtaþ || 12.63
tato muüjàdiùãkeva èakuniþ paüjaràdiva |
kùetrajÿo niþsÔto dehànmukta ityabhidhãyate || 12.64
etattatparamaü brahma nirliügaü dhruvamakùaram |
yanmokùa iti tattvajÿàþ kathayaüti manãùiõaþ || 12.65
ityupàyaèca mokùaèca mayà saüdarèitastava |
1
ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
yadi jÿàtaü yadi rucir yathàvatpratipadyatàm || 12.66
ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
jaigãùavyo 'tha janako vÔddhaècaiva paràèaraþ |
imaü paüthànamàsàdya muktà hyanye ca mokùiõaþ || 12.67
1
Cowell's edition reads: ruci, which would give a light syllable at th end of the pàda, but
navipulà needs a heavy syllable after the three light ones.
195
Buddha-carita
iti tasya sa tadvàkyaü gÔhãtvà na vicàrya ca |
pårvahetubalapràptaþ pratyuttaramuvàca saþ || 12.68
èrutaü jÿànamidaü såkùmaü parataþ parataþ èivam |
kùetreùvasyàparityàgàdavaimyetadanaiùñhikam || 12.69
vikàraprakÔtibhyo hi kùetrajÿaü muktamapyaham |
manye prasavadharmàõaü vãjadharmàõameva ca || 12.70
vièuddho yadyapi hyàtmà nirmukta iti kalpyate |1 (ab = 12.71ab)
bhåyaþ pratyayasadbhàvàdamuktaþ sa bhaviùyati || 12.71
ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
Ôtubhåmyaübuvirahàdyathà bãjaü na rohati |
rohati pratyayaistaistaistadvatso 'pi mato mama || 12.72
yatkarmàjÿànatÔùõànàü tyàgànmokùaèca kalpyate |
atyaütastatparityàgaþ satyàtmani na vidyate || 12.71 (cd = 12.73cd)
hitvà hitvà trayamidaü vièeùaståpalabhyate |
àtmanastu sthitiryatra tatra såkùmamidaü trayam || 12. 72 (12.74)
såkùmatvàccaiva doùàõàmavyàpàràcca cetasaþ |
dãrghatvàdàyuùaècaiva mokùastu parikalpyate || 12.73 (12.75)
ahaükàraparityàgo yaècaiùa parikalpyate |
satyàtmani parityàgo nàhaükàrasya vidyate || 12.74 (12.76)
1
Johnson inserts 2 extra verses inserted at this point, written in italics here. The rest of the
verse numbers in this chapter in Johnson's edition are affected by this, and are placed in
brackets in this edition henceforth.
196
Buddha-carita
saükhyàdibhiramuktaèca nirguõo na bhavatyayam |
tasmàdasati nairguõye nàsya mokùo 'bhidhãyate || 12.75 (12.77)
ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
guõino hi guõànàü ca vyatireko na vidyate |
råpoùõàbhyàü virahito na hyagnirupalabhyate || 12.76 (12.78)
pràgdehànna bhaveddehã pràgguõebhyastathà guõã |
kasmàdàdau vimuktaþ saÿèarãrã badhyate punaþ || 12.77 (12.79)
kùetrajÿo vièarãraèca jÿo và syàdajÿa eva và |
yadi jÿo jÿeyamasyàsti jÿeye sati na mucyate || 12.78 (12.80)
athàjÿa iti siddho vaþ kalpitena kimàtmanà |
vinàpi hyàtmanàjÿànaü prasiddhaü kàùñhakuóyavat || 12.79 (12.81)
parataþ paratastyàgo yasmàttu guõavàn smÔtaþ |
tasmàtsarvaparityàgànmanye kÔtsnàü kÔtàrthatàm || 12.80 (12.82)
iti dharmamaràóasya viditvà na tutoùa saþ |
akÔtsnamiti vijÿàya tataþ pratijagàma ha || 12.81 (12.83)
vièeùamatha èuèråùurudrakasyàèramaü yayau |
àtmagràhàcca tasyàpi jagÔhe na sa darèanam || 12.82 (12.84)
saüjÿàsaüjÿitvayordoùaü jÿàtvà hi munirudrakaþ |
àkiücinyàtparaü lebhe saüjÿàsaüjÿàtmikàü gatim || 12.83 (12.85)
yasmàccàlaübane såkùme saüjÿàsaüjÿe tataþ param |
nàsaüjÿã naiva saüjÿãti tasmàttatra gataspÔhaþ || 12.84 (12.86)
197
Buddha-carita
ÛÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ mavipulà
yataèca buddhistatraiva sthitànyatràpracàriõã |
såkùmàpàdi tatastatra nàsaüjÿitvaü na saüjÿità || 12.85 (12.87)
yasmàcca tamapi pràpya punaràvartate jagat |
bodhisattvaþ paraü prepsustasmàdudrakamatyajat || 12.86 (12.88)
tato hitvàèramaü tasya èreyo 'rthã kÔtaniècayaþ |
ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
bheje gayasya ràjarùernagarãsaüjÿamàèramam || 12.87 (12.89)
atha nairaüjanàtãre èucau èuciparàkramaþ |
cakàra vàsamekàütavihàràbhivratã muniþ || 12.88 (12. 90)
1
ÅÅÅÅÐÅÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
2
<xxx> tatpårvaü paüceüdriyavaèoddhatàn |
ÛÜÅÅÐÅÛÛÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
tapaþ <xx> vratino bhikùån paüca niraikùata || (12.91)
ÜÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ mavipulà
paücopatasthurdÔùñvàtra bhikùavastaü mumukùavaþ |
puõyàrjitadhanàrogyamiüdriyàrthà iveèvaram || 12.89 (12.92)
ÜÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ mavipulà
saüpåjyamànastaiþ prahvairvinayànatamårtibhiþ |
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
tadvaüèasthàyibhiþ èiùyairlolairmana iveüdriyaiþ || 12.90 (12.93)
ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
mÔtyujanmàütakaraõe syàdupàyo 'yamityatha |
duùkaràõi samàrebhe tapàüsyanaèanena saþ || 12.91 (12.94)
upavàsavidhãn nekàn kurvan naraduràcaràn |
ÜÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ mavipulà
varùàõi ùañkarmaprepsurakarotkàrèyamàtmanaþ || 12.92 (12.95)
1
Ed: This line could be either pathyà or mavipulà. The next line could be either navipulà or
bhavipulà.
2
Johnson's edition inserts this verse here, along with the translation. The numbering in
Johnson's edition is again affected by this change.
198
Buddha-carita
annakàleùu caikaikaiþ sakolatilataüóulaiþ |
ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
apàrapàrasaüsàrapàraü prepsurapàrayat || 12.93 (12.96)
dehàdapacayastena tapasà tasya yaþ kÔtaþ |
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
sa evopacayo bhåyastejasàsya kÔto 'bhavat || 12.94 (12.97)
kÔèo 'pyakÔèakãrtièrãrhlàdaü cakre 'nyacakùuùam |
ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
kumudànàmiva èaracchuklapakùàdicaüdramàþ || 12.95 (12.98)
ÛÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ mavipulà
tvagasthièeùo niþèeùairmedaþpièitaèoõitaiþ |
kùãõo 'pyakùãõagàübhãryaþ samudra iva sa vyabhàt || 12.96 (12.99)
atha kaùñatapaþspaùñavyarthakliùñatanurmuniþ |
bhavabhãrurimàü cakre buddhiü buddhatvakàükùayà || 12.97 (12.100)
nàyaü dharmo viràgàya na bodhàya na muktaye |
jaübumåle mayà pràpto yastadà sa vidhirdhruvaþ || 12.98 (12.101)
na càsau durbalenàptuü èakyamityàgatàdaraþ |
èarãrabalavÔddhyarthamidaü bhåyo 'nvaciütayat || 12.99 (12.102)
kùutpipàsàèramaklàütaþ èramàdasvasthamànasaþ |
pràpnuyànmanasàvàpyaü phalaü kathamanirvÔtaþ || 12.100 (12.103)
nirvÔtiþ pràpyate samyaksatateüdriyatarpaõàt |
ÜÜÛÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
saütarpiteüdriyatayà manaþsvàsthyamavàpyate || 12.101 (12.104)
ÜÜÛÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
svasthaprasannamanasaþ samàdhirupapadyate |
samàdhiyuktacittasya dhyànayogaþ pravartate || 12.102 (12.105)
199
Buddha-carita
dhyànapravartanàddharmàþ pràpyaüte yairavàpyate |
durlabhaü èàütamajaraü paraü tadamÔtaü padam || 12.103 (12.106)
tasmàdàhàramålo 'yamupàya itiniècayaþ |
asårikaraõe dhãraþ kÔtvàmitamatirmatim || 12.104 (12.107)
snàto nairaüjanàtãràduttatàra èanaiþ kÔèaþ |
bhaktyàvanataèàkhàgrairdattahastastañadrumaiþ || 12.105 (12.108)
atha gopàdhipasutà daivatairabhicodità |
udbhåtahÔdayànaüdà tatra naüdabalàgamat || 12.106 (12.109)
sitaèaükhojjvalabhujà nãlakaübalavàsinã |
ÛÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ mavipulà
sapheõamàlànãlàüburyamuneva saridvarà || 12.107 (12.110)
sà èraddhàvardhitaprãtirvikasallocanotpalà |
èirasà praõipatyainaü gràhayàmàsa pàyasam || 12.108 (12.111)
kÔtvà tadupabhogena pràptajanmaphalàü sa tàm |
bodhipràptau samartho 'bhåtsaütarpitaùaóiüdriyaþ || 12.109 (12.112)
paryàptàpyànamårtaèca sàrdhaü suyaèasà muniþ |
kàütidhairyaikabhàraikaþ èaèàükàrõavavalbabhau || 12.110 (12.113)
àvÔtta iti vijÿàya taü jahuþ paücabhikùavaþ |
manãùiõamivàtmànaü nirmuktaü paücadhàtavaþ || 12.111 (12.114)
vyavasàyadvitãyo 'tha èàdvalàstãrõabhåtalam |
ÜÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ bhavipulà
so 'èvatthamålaü prayayau bodhàya kÔtaniècayaþ || 12.112 (12.115)
200
Buddha-carita
tatastadànãü gajaràjavikramaþ padasvanenànupamena bodhitaþ |
mahàmuneràgatabodhiniècayo jagàda kàlo bhujagottamaþ stutim || 12.113 (12.116)
yathà mune tvaccaraõàvapãóità muhurmuhurniùñanatãva medinã |
yathà ca te ràjati såryavatprabhà dhruvaü tvamiùñaü phalamadya bhokùyase || 12.114
(12.117)
yathà bhramaütyo divi vàyapaüktayaþ pradakùiõaü tvàü kamalàkùa kurvate |
yathà ca saumyà divi vàüti vàyavastvamadya buddho niyataü bhaviùyasi || 12.115
(12.118)
tato bhujaügapravareõa saüstutastÔõànyupàdàya èucãni làvakàt |
kÔtapratijÿo niùasàda bodhaye mahàtarormålamupàèritaþ èuceþ || 12.116 (12.119)
tataþ sa paryaükamakaüpyamuttamaü babaüdha suptoragabhogapiüóitam |
bhinadmi tàvadbhuvi naitadàsanaü na yàmi tàvatkÔtakÔtyatàmiti || 12.117 (12.120)
tato yayurmudamatulàü divaukaso vavàsire na mÔgaganà na pakùiõaþ |
na sasvanurvanataravo 'nilàhatàþ kÔtàsane bhagavati niècalàtmani || 12.118 (12.121)
iti èrãbuddhacarite mahàkàvye 'èvaghoùakÔte 'ràóadarèano nàma dvàdaèaþ sargaþ || 12 ||
201
Buddha-carita
Book XIII [Màravijayo]

tasminèca bodhàya kÔtapratijÿe ràjarùivaüèaprabhave mahàrùau |
tatropaviùñe prajaharùa lokastatràsa saddharmaripustu màraþ || 13.1

yaü kàmadevaü pravadaüti loke citràyudhaü puùpaèaraü tathaiva |
kàmapracàràdhipatiü tameva mokùadviùaü màramudàharaüti || 13.2

tasyàtmajà vibhramaharùadarpàstisro ratiprãtitÔùaèca kanyàþ |
papracchurenaü manaso vikàraü sa tàüèca tàècaiva vaco babhàùe || 13.3

asau munirniècayavarma bibhrat sattvàyudhaü buddhièaraü vikÔùya |
jigãùuràste viùayànmadãyàn tasmàdayaü me manaso viùàdaþ || 13.4

yadi hyasau màmabhibhåya yàti lokàya càkhyàtyapavargamàrgam |
èånyastato 'yaü viùayo mamàdya vÔttàccyutasyeva videhabhartuþ || 13.5

tadyàvadevaiùa na labdhacakùurmadgocare tiùñhati yàvadeva |
yàsyàmi tàvadvratamasya bhettuü setuü nadãvega ivàbhivÔddhaþ || 13.6

tato dhanuþ puùpamayaü gÔhãtvà èaràüstathà mohakaràüèca paüca |
so 'èvatthamålaü sasuto 'bhyagacchadasvàsthyakàrã manasaþ prajànàm || 13.7

atha praèàütaü munimàsanasthaü pàraü titãrùuü bhavasàgarasya |
viùajya savyaü karamàyudhàgre krãóaÿèareõedamuvàca màraþ || 13.8

uttiùñha bhoþ kùatriya mÔtyubhãta varasva dharmaü tyaja mokùadharmam |
ÜÜÛ[ÜÐÜÛ]ÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
vàõaièca [yajÿaièca]1 vinãya lokàn lokàn paràn pràpnuhi vàsavasya || 13.9
1
The lacuna in Cowell's text is supplied from Johnson's edition.
202
Buddha-carita

paüthà hi niryàtumayaü yaèasyo yo vàhitaþ pårvatamairnareüdraiþ |
jàtasya ràjarùikule vièàle bhaikùàkamaèlàghyamidaü prapattum || 13.10

athàdya nottiùñhasi niècitàtmà bhava sthiro mà vimucaþ pratijÿàm |
mayodyato hyeùa èaraþ sa eva yaþ såryake mãnaripau vimuktaþ || 13.11

pÔùñaþ sa cànena kathaücidaióaþ somasya naptàpyabhavadvicittaþ |
sa càbhavacchàütanurasvataütraþ kùãõe yuge kiü vata durbalo 'nyaþ || 13.12

tatkùipramuttiùñha labhasva saüjÿàü vàõo hyayaü tiùñhati lelihànaþ |
priyàbhidheyeùu ratipriyeùu yaü cakravàkeùvapi notsÔjàmi || 13.13

ityevamukto 'pi yadà niràstho naivàsanaü èàkyamunirbibheda |
èaraü tato 'smai visasarja màraþ kanyàèca kÔtvà purataþ sutàüèca || 13.14

tasmiüstu vàõe 'pi sa vipramukte cakàra nàsthàü na dhÔteècacàla |
dÔùñvà tathainaü viùasàda màraèciütàparãtaèca èanairjagàda || 13.15

èaileüdraputrãü prati yena viddho devo 'pi èaübhuècalito babhåva |
na ciütayatyeùa tameva vàõaü kiü syàdacitto na èaraþ sa eùaþ || 13.16

tasmàdayaü nàrhati puùpavàõaü na harùaõaü nàpi raterniyogam |
arhatyayaü bhåtagaõairaèeùaiþ saütràsanàtarjanatàóanàni || 13.17

sasmàra màraèca tataþ svasainyaü vidhvaüsanaü èàkyamuneècikãrùan |
nànàèrayàècànucaràþ parãyuþ èaradrumapràsagadàsihastàþ || 13.18

varàhamãnàèvakharoùñravaktrà vyàghrarkùasiühadviradànanàèca |
ekekùaõà naikamukhàstrièãrùà laübodaràècaiva pÔùodaràèca || 13.19
203
Buddha-carita

ajàsu saktà ghañajànavaèca daüùñràyudhàècaiva nakhàyudhàèca |
kabaüdhahastà bahumårtayaèca bhagnàrdhavaktràèca mahàmukhàèca || 13.20

tàmràruõà lohitaviüducitràþ khañvàügahastà haridhåmrakeèàþ |
laübasrajo vàraõalaübakarõàècarmàübaràècaiva niraübaràèca || 13.21

èvetàrdhavaktrà haritàrdhakàyàstàmràèca dhåmrà harayo 'sitàèca |
vyàóottaràsaügabhujàstathaiva praghuùñaghaüñàkulamekhalàèca || 13.22

tàlapramàõàèca gÔhãtaèålà daüùñràkaràlàèca èièupramàõàþ |
urabhravaktràèca vihaügamàèca màrjàravaktràèca manuùyakàyàþ || 13.23

prakãrõakeèàþ èikhino 'rdhamuüóà rajjvaübarà vyàkulaveùñanàèca |
prahÔùñavaktrà bhÔkuñãmukhàèca tejoharàècaiva manoharàèca || 13.24

kecidvrajaüto bhÔèamàvavalguranyo 'nyamàpupluvire tathànye |
cikrãóuràkàèagatàèca kecitkecicca cerustarumastakeùu || 13.25

nanarta kaècidbhramayaüstrièålaü kaèciddha pusphårja gadàü vikarùan |
harùeõa kaècidvÔùavannanarta kaècitprajajvàla tanåruhebhyaþ || 13.26

evaüvidhà bhåtagaõàþ samaütàttadbodhimålaü parivàrya tasthuþ |
jighÔkùavaècaiva jighàüsavaèca bharturniyogaü paripàlayaütaþ || 13.27

taü prekùya màrasya ca pårvaràtre èàkyarùabhasyaiva ca yuddhakàlam |
na dyauècakàèe pÔthivã cakaüpe prajajvaluècaiva dièaþ saèabdàþ || 13.28

viùvagvavau vàyurudãrõavegastàrà na rejurna babhau èaèàükaþ |
tamaèca bhåyo vitatàra ràtreþ sarve ca saücukùubhire samudràþ || 13.29
204
Buddha-carita

mahãbhÔto dharmaparàèca nàgà mahàmunervighnamamÔùyamàõàþ |
màraü prati krodhavivÔttanetrà niþèaèvasuècaiva jajÔübhire ca || 13.30

èuddhàdhivàsà vibudharùayastu saddharmasiddhyarthamiva pravÔttàþ |
màre 'nukaüpàü manasà pracakrurviràgabhàvàttu na roùamãyuþ || 13.31

tadbodhimålaü samavekùya kãrõaü hiüsàtmanà màrabalena tena |
dharmàtmabhirlokavimokùakàmairbabhåva hàhàkÔtamaütarãkùam || 13.32

upaplutaü dharmavidastu tasya dÔùñvà sthitaü màrabalaü mahàrùiþ |
na cukùubhe nàpi yayau vikàraü madhye gavàü siüha ivopaviùñaþ || 13.33

màrastato bhåtacamåmudãrõàmàjÿàpayàmàsa bhayàya tasya |
svaiþ svaiþ prabhàvairatha sàsya senà taddhairyabhedàya matiü cakàra || 13.34

keciccalannaikavilaübijihvàstãkùõogradaüùñrà harimaüóalàkùàþ |
vidàritàsyàþ sthiraèaükukarõàþ saütràsayaütaþ kila nàma tasthuþ || 13.35

tebhyaþ sthitebhyaþ sa tathàvidhebhyaþ råpeõa bhàvena ca dàruõebhyaþ |
na vivyathe nodvivije mahàrùiþ krãóan subàlebhya ivoddhatebhyaþ || 13.36

kaècittato raudravivÔttadÔùñistasmai gadàmudyamayàücakàra |
tastaübha bàhuþ sagadastato 'sya puraüdarasyeva purà savajraþ || 13.37

kecitsamudyamya èilàstaråüèca viùehire naiva munau vimoktum |
petuþ savÔkùàþ saèilàstathaiva vajràvabhagnà iva viüdhyapàdàþ || 13.38

kaiècitsamutpatya nabho vimuktàþ èilàèca vÔkùàèca paraèvadhàèca |
tasthurnabhasyeva na càvapetuþ saüdhyàbhrapàdà iva naikavarõàþ || 13.39
205
Buddha-carita

cikùepa tasyopari dãptamanyaþ kaóaügaraü parvataèÔügamàtram |
yanmuktamàtraü gaganasthameva tasyànubhàvàcchatadhà babhåva || 13.40

kaècijjvalannarka ivoditaþ khàdaügàravarùaü mahadutsasarja |
cårnàni càmãkarakaüdaràõàü kalpàtyaye meruriva pradãptaþ || 13.41

tadbodhimåle pravikãryamàõamaügàravarùaü tu savisphuliügam |
maitrãvihàràdÔùisattamasya babhåva raktotpalapatravarùaþ || 13.42

èarãracittavyasanàtapaistairevaüvidhaistaièca nipàtyamànaiþ |
naivàsanàcchàkyamuniècacàla svaü niècayaü baüdhumivopaguhya || 13.43

athàpare nirjagalurmukhebhyaþ sarpànvijãrõebhya iva drumebhyaþ |
te maütrabaddhà iva tatsamãpe na èaèvasurnotsasÔjurna celuþ || 13.44

bhåtvàpare vàridharà vÔhaütaþ savidyutaþ sàèanicaüóaghoùàþ |
tasmin drume tatyajuraèmavarùaü tatpuùpavarùaü ruciraü babhåva || 13.45

càpe 'tha vàõo nihito 'pareõa jajvàla tatraiva na niùpapàta |
anãèvarasyàtmani dhåryamàõo durmarùaõasyeva narasya manyuþ || 13.46

paüceùavo 'nyena tu vipramuktàstasthurnayatyeva munau na petuþ |
saüsàrabhãrorviùayapravÔttau paüceüdriyàõãva parãkùakasya || 13.47

jighàüsayànyaþ prasasàra ruùño gadàü gÔhãtvàbhimukho mahàrùeþ |
so 'pràptakàlo vivaèaþ papàta doùeùvivànarthakareùu lokaþ || 13.48

strã meghakàlã tu kapàlahastà kartuü mahàrùeþ kila mohacittam |
babhràma tatràniyataü na tasthau calàtmano buddhirivàgameùu || 13.49
206
Buddha-carita

kaècitpradãptaü praõidhàya cakùurnetràgninàèãviùavaddidhakùuþ |
tatraiva nàsãttamÔùiü dadarèa kàmàtmakaþ èreya ivopadiùñam || 13.50

gurvãü èilàmudyamayaüstathànyaþ èaèràma moghaü vihataprayatnaþ |
niþèreyasaü jÿànasamàdhigamyaü kàyaklamairdharmamivàptukàmaþ || 13.51

tarakùusiühàkÔtayastathànye praõeduruccairmahataþ praõàdàn |
sattvàni yaiþ saücukucuþ samaütàdvajràhatà dyauþ phalatãti matvà || 13.52

mÔgà gajàècàrttaravàn sÔjaüto vidudruvuècaiva nililyire ca |
ràtrau ca tasyàmahanãva digbhyaþ khagà ruvaütaþ paripeturàrttàþ || 13.53

teùàü praõàdaistu tathàvidhaistaiþ sarveùu bhåteùvapi kaüpiteùu |
munirna tatràsa na saücukoca ravairgarutmàniva vàyasànàm || 13.54

bhayàvahebhyaþ pariùadgaõebhyo yathà yathà naiva munirbibhàya |
tathà tathà dharmabhÔtàü sapatnaþ èokàcca roùàcca sasàra màraþ || 13.55

bhåtaü tataþ kiücidadÔèyaråpaü vièiùñaråpaü gaganasthameva |
dÔùñvàrùaye drugdhamavairaruùñaü màraü babhàùe mahatà svareõa || 13.56

moghaü èramaü nàrhasi màra kartuü hiüsràtmatàmutsÔja gaccha èarma |
naiùa tvayà kaüpayituü hi èakyo mahàgirirmerurivànilena || 13.57

apyuùõabhàvaü jvalanaþ prajahyàdàpo dravatvaü pÔthivã sthiratvam |
anekakalpàcitapuõyakarmà na tveva jahyàdvyavasàyameùaþ || 13.58

yo niècayo hyasya paràkramaèca tejaèca yadyà ca dayà prajàsu |
apràpya notthàsyati tattvameùa tamàüsyahatveva sahasraraèmiþ || 13.59
207
Buddha-carita

kàùñhaü hi mathnan labhate hutàèaü bhåmiü khanan viüdati càpi toyam |
nirbaüdhinaþ kiüca na nàsya sàdhyaü nyàyena yuktaü ca kÔtaü ca sarvam || 13.60

tallokamàrttaü karuõàyamàno rogeùu ràgàdiùu vartamànam |
mahàbhiùagnàrhati vighnameùa jÿànauùadhàrthaü parikhidyamànaþ || 13.61

hÔte ca loke bahubhiþ kumàrgaiþ sanmàrgamanvicchati yaþ èrameõa |
sa daièikaþ kùobhayituü na yuktaü sudeèikaþ sàrtha iva pranaùñe || 13.62

sattveùu naùñeùu mahàüdhakàrairjÿànapradãpaþ kriyamàõa eùaþ |
àryasya nirvàpayituü na sàdhu prajvàlyamànastamasãva dãpaþ || 13.63

dÔùñvà ca saüsàramaye mahaughe magnaü jagatpàramaviüdamànam |
yaècedamuttàrayituü pravÔttaþ kaècinnayettasya tu pàpamàryaþ || 13.64

kùamàèipho dhairyavigàóhamålaècàritrapuùpaþ smÔtibuddhièàkhaþ |
jÿànadrumo dharmaphalapradàtà notpàñanaü hyarhati vardhamànaþ || 13.65

baddhàü dÔóhaiècetasi mohapàèairyasya prajàü mokùayituü manãùà |
tasmin jighàüsà tava nopapannà èràüte jagadbaüdhanamokùahetoþ || 13.66

bodhàya karmàõi hi yànyanena kÔtàni teùàü niyato 'dya kàlaþ |
sthàne tathàsminnupaviùña eùa yathaiva pårve munayastathaiva || 13.67

eùà hi nàbhirvasudhàtalasya kÔtsnena yuktà parameõa dhàmnà |
bhåmerato 'nyo 'sti hi na pradeèo veèaü samàdherviùayo hitasya || 13.68

tanmà kÔthàþ èokamupehi èàütiü mà bhånmahimnà tava màra mànaþ |
vièraübhituü na kùamamadhruvà èrãècale pade kiü padamabhyupaiùi || 13.69
208
Buddha-carita
tataþ sa saüèrutya ca tasya tadvaco mahàmuneþ prekùya ca niùprakaüpatàm |
jagàma màro vimanà hatodyamaþ èarairjagaccetasi yairvihanyase || 13.70
gatapraharùà viphalãkÔtaèramà praviddhapàùàõakaóaügaradrumà |
dièaþ pradudràva tato 'sya sà camårhatàèrayeva dviùatà dviùaccamåþ || 13.71
ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ Màlinã
dravati saparapakùe nirjite puùpaketau
jayati jitatamaske nãrajaske mahàrùau |
yuvatiriva sahàsà dyauècakàèe sacaüdrà
surabhi ca jalagarbhaü puùpavarùaü papàta || 13.72
tathàpi pàpãyasi nirjite gate dièaþ praseduþ prababhau nièàkaraþ |

divo nipeturbhuvi puùpavÔùñayo raràja yoùeva vikalmaùà nièà | 13.73*
iti èrãbuddhacarite mahàkàvye 'èvaghoùakÔte màravijayo nàma trayodaèaþ sargaþ || 13 ||
209
Buddha-carita
Book XIV
1
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ pathyà øloka
tato màrabalaü jitvà dhairyeõa ca èamena ca |
paramàrthaü vijijÿàsuþ sa dadhyau dhyànakovidaþ || 14.1
ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
sarveùu dhyànavidhiùu pràpya caièvaryamuttamam |
sasmàra prathame yàme pårvajanmaparaüparàm || 14.2
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
amutràhamayaü nàma cyutastasmàdihàgataþ |
iti janmasahasràõi sasmàrànubhavanniva || 14.3
smÔtvà janma ca mÔtyuü ca tàsu tàsåpapattiùu |
tataþ sattveùu kàruõyaü cakàra karuõàtmakaþ || 14.4
kÔtveha svajanotsargaü punaranyatra ca kriyàþ |
atràõaþ khalu loko 'yaü paribhramati cakravat || 14.5
ityevaü smaratastasya babhåva niyatàtmanaþ |
kadalãgarbhaniþsàraþ saüsàra iti niècayaþ || 14.6
dvitãye tvàgate yàme so 'dvitãyaparàkramaþ |
divyaü cakùuþ paraü lebhe sarvacakùuùmatàü varaþ || 14.7
tatastena sa divyena parièuddhena cakùuùà |
dadarèa nikhilaü lokamàdarèa iva nirmale || 14.8
sattvànàü paèyatastasya nikÔùñotkÔùñakarmaõàm |
pracyutiü copapattiü ca vavÔdhe karuõàtmatà || 14.9
1
indicated.
210
Buddha-carita
ime duùkÔtakarmàõaþ pràõino yàüti durgatim |
ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ime 'nye èubhakarmàõaþ pratiùñhaüte tripiùñape || 14.10
ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
upapannàþ pratibhaye narake bhÔèadàruõe |
ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
amã duþkhairbahuvidhaiþ pãóyaüte kÔpaõaü vata || 14.11
pàyyaüte kvathitaü kecidagnivarõamayorasam |
àropyaüte ruvaüto 'nye niùñaptastaübhamàyasam || 14.12
pacyaüte piùñavatkecidayaskuübhãùvavàïmukhàþ |
dahyaüte karuõaü keciddãpteùvaügàraràèiùu || 14.13
kecittãkùõairayodaüùñrairbhakùyaüte dàruõaiþ èvabhiþ |
keciddhÔùñairayastuüóairvàyasairàyasairiva || 14.14
keciddàhaparièràütàþ èãtacchàyàbhikàükùiõaþ |
asipatraü vanaü nãlaü baddhà iva vièaütyamã || 14.15
pàñyaüte dàruvat kecitkuñhàrairbahubàhavaþ |
duþkhe 'pi na vipadyaüte karmabhirdhàritàsavaþ || 14.16
sukhaü syàditi yatkarma kÔtaü duþkhanivÔttaye |
ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
phalaü tasyedamavaèairduþkhamevopabhujyate || 14.17
sukhàrthamaèubhaü kÔtvà ya ete bhÔèaduþkhitàþ |
àsvàdaþ sa kimeteùàü karoti sukhamaõvapi || 14.18
hasadbhiryatkÔtaü karma kaluùaü kaluùàtmabhiþ |
etatpariõate kàle kroèadbhiranubhåyate || 14.19
211
Buddha-carita
yadyeva pàpakarmàõaþ paèyeyuþ karmaõàü phalam |
ÛÜÛÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
vameyuruùõarudhiraü marmasvabhihatà iva || 14.20
èàrãrebhyo 'pi duþkhebhyo nàrakebhyo manasvinaþ |

anàryaiþ saha saüvàso mama kÔcchratamo mataþ || | 14.21*
ime 'nye karmabhiècitraiècittavispaüdasaübhavaiþ |
tiryagyonau vicitràyàmupapannàstapasvinaþ || 14.22 (14.21)
màüsatvagbàladaütàrthaü vairàdapi madàdapi |
hanyaüte kÔpaõà yatra baüdhånàü paèyatàmapi || 14.23 (14.22)
ÛÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ bhavipulà
aèaknuvaüto 'pyavaèàþ kùuttarùaèramapãóitàþ |
go 'èvabhåtàèca vàhyaüte pratodakùatamårtayaþ || 14.24 (14.23)
vàhyaüte gajabhåtàèca balãyàüso 'pi durbalaiþ |
aükuèakliùñamårdhànastàóitàþ pàdapàrùõibhiþ || 14.25 (14.24)
satsvapyanyeùu duþkheùu duþkhaü yatra vièeùataþ |
parasparavirodhàcca paràdhãnatayaiva ca || 14.26 (14.25)
khasthàþ khasthairhi bàdhyaüte jalasthà jalacàribhiþ |
sthalasthàþ sthalasaüsthaistu pràpyaüte cetaretaraiþ || 14.27 (14.26)
upapannàstathà ceme màtsaryàkràütacetasaþ |
pitÔloke niràloke kÔpaõaü bhuüjate phalam || 14.28 (14.27)
ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
såcãchidropamamukhàþ parvatopamakukùayaþ |
kùuttarùajanitairduþkhaiþ pãóyaüte duþkhabhàginaþ || 14.29 (14.28)
212
Buddha-carita
puruùo yadi jànãta màtsaryasyedÔèaü phalam |
sarvathà èivivaddadyàccharãràvayavànapi || 14.30 (14.30)
àèayà samabhikràütà ghàryamàõàþ svakarmabhiþ |
labhaüte na hyamã bhoktuü pravÔddhànyaèucãnyapi || 14.31 (14.29)
ime 'nye narakaü pràpya garbhasaüjÿe 'èucihrade |
upapannà manuùyeùu duþkhamarchaüti jaütavaþ || 14.32 (14.31)1
1
At this point the original section of Buddhacarita breaks off, it is supplemented by
AmÔtànanda's conclusion (in Sanskrit) in Cowell's edition; and the continuation in the
Tibetan and Chinese translations has been translated in Johnson's edition. But as these throw
no light on Aèvaghoùa's prosody they are omitted here.
213

Sanskrit Prosody (Anandajoti)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Sanskrit Prosody (Anandajoti)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Sanskrit Prosody

Dvitãyo 'dhyàyaþ [màtràvÔtta].....37

TÔtãyo 'dhyàyaþ [samavÔtta].....45

Caturtho 'dhyàyaþ [ardhasamavÔtta].....66

Paÿcamo 'dhyàyaþ [viùamavÔtta].....68

úaùñho 'dhyàyaþ [prasthàràdi].....73

Index of the Metres.....89

Description of the Metres.....96

Book III [Saüvegotpattiþ].....118

Book VII [Tapovanapraveèo].....152

Book VIII [Aütaþpuravilàpo].....158

Book XII [Aràóadarèano].....189

Book XIII [Màravijayo].....202

Paõóit Kedàranàth of Jaypur

Preface to this Edition

This edition of Chandaþèàstram is essentially a transliteration of the såtras that are

The Chhandas øàstra

As with ørã Kedàrabhañña's VÔttaratnàkara, the immediate purpose in preparing this

uùõig-gàyatrau jàgataè-ca // 3:18 // [Uùõiþ]

anuùñubh-gàyatraiþ // 3:23 // [Anuùñubh]

bÔhatã jàgatas-trayaè-ca gàyatràþ // 3:26 // [BÔhatã]

satobÔhatã tàõóinaþ // 3:36 // [SatobÔhatã]

ekena triùñubjyotiùmatã // 3:50 // [Triùñupjyotiùmatã]

ekasmin-paÿcake chandaþ èaïkumatã // 3:55 // [øaïkumatã]

àditaþ saüdigdhe // 3:61 //

atha laukikam // 4:8 //

svarà ardha càryàrdham // 4:14 //

vipulànyà1 // 4:23 // [âryà Vipulà]

capalà dvitãya-caturthau gmadhye jau // 4:24 // [ârya Capalà]

purve mukha-purvà // 4:25 // [âryà Mukhacapalà]

jaghana-purvetaratra // 4:26 // [ârya Jaghanacapalà]

ubhayor-mahàcapalà // 4:27 // [âryà Mahàcapalà]

àdhyardha-samà gãtiþ // 4:28 //

ardhe vasugaõa àryàgãtiþ // 4:31 //

vaitàlãyaü dviþsvarà ayuk-pàde yug-vasavo 'nte rlgaþ // 4:32 //

àpàtalikà bhgau g // 4:34 //

èeùe pareõa yuï na sàkam // 4:35 //

paÿcamena purvaþ sàkaü pràcyavÔttiþ // 4:37 //

àbhyàü yugapat-pravÔttakam // 4:39 //

gantà dvir-vasavo màtràsamakaü l navamaþ // 4:42 //

dvàdaèaè-ca vànavàsikà // 4:43 //

vièlokaþ paÿcamàùñamau // 4:44 //

citrà navamaè-ca // 4:45 //

ebhiþ pàdàkulakam // 4:47 //

gãtyàryà laþ // 4:48 //

èikhà viparyastàrdhà // 4:49 //

laþ purvaè-cej-jyotiþ // 4:50 //

sà g yena na samà làü gla iti // 4:53 //

gliti samànã [ÜÛÜÛÜÛÜÛ] // 5:6 //

lgiti pramàõã [ÛÜÛÜÛÜÛÜ] // 5:7 //

pathyà yujo j // 5:14 // [Pathyàvaktra]

viparãtaikãyam // 5:15 // [Viparãtavaktra]

capalàyujo n // 5:16 // [Capalàvaktra]

vipulà yug-laþ-saptamaþ // 5:17 //

[Bhavipulà (Piïgala): ÅÅÅÅÐÜÛÛéÐÐÅÅÅÅÐÛÜÛé (x2)

pratipàdaü catur-vÔddhyà padacaturårdhvam // 5:20 //

gàvanta àpãóaþ1 // 5:21 //

gàvàdau cet-pratyàpãóaþ // 5:22 //

pratyàpãóo gàvàdau ca // 5:23 //

[Maÿjarã, Lavalã, AmÔtadhàrà]

prathamasya viparyàse maÿjarã-lavaly-amÔtadhàràþ // 5:24 //

tÔtãyasya saurabhakaü rnau bhgau // 5:26 //

lalitaü nau sau // 5:27 //

vardhamànaü nau snau nsau // 5:29 //