การพัฒนา

การพัฒนาแหล่งเรียนรูเ้ ชิงคุณธรรม
การพัฒนา
แหล่งเรียนรู้
เชิงคุณธรรม
แหล่งเรียนรู้
ศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน)
69/16-17 อาคารวิทยาลัยการจัดการ มหาลัยวิทยาลัยมหิดล
ถนนวิภาวดีรังสิต แขวงสามเสนใน เขตพญาไท กรุงเทพฯ 10400
โทร. 02 644 9900 โทรสาร 02 644 4901-3
เชิงคุณธรรม
Website: www.moralcenter.or.th
 ข้อมูลหนังสือ

ISBN : 978-616-91809-7
สิ่งพิมพ์ล�ำดับที่ 12/2557
การพัฒนาแหล่งเรียนรู้เชิงคุณธรรม
พิมพ์ครั้งที่ 1 / 2557
จ�ำนวน 3,000 เล่ม
ผู้จัดพิมพ์และเผยแพร่
ศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน)
69/16-17 อาคารวิทยาลัยการจัดการ มหาลัยวิทยาลัยมหิดล
ถนนวิภาวดีรังสิต แขวงสามเสนใน เขตพญาไท กรุงเทพฯ 10400
โทร. 02 644 9900 โทรสาร 02 644 4901-3
Website: www.moralcenter.or.th
สร้างสรรค์และออกแบบ
Creative TONE Publishing & Design Consultancy
www.creativetone.net
 ศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน) เป็นหน่วยงานที่มีบทบาทในการส่งเสริม
กระบวนการสร้างเสริมพลังเครือข่ายเพื่อขับเคลื่อนสังคมคุณธรรม โครงการส่งเสริมและ
พัฒนาเครือข่ายคุณธรรมความดี จึงเป็นโครงการหนึ่งที่มุ่งเน้นการส่งเสริมสนับสนุนและ
ประสานความร่ ว มมื อ กั บ ทุ ก ภาคส่ ว นในการด� ำ เนิ น การสร้ า งความเข้ ม แข็ ง ใน
กระบวนการพัฒนาคุณธรรมความดีในรูปแบบต่างๆ จนเกิดนวัตกรรมการเรียนรู้เป็น
แหล่งเรียนรู้ในหลายพื้นที่

หนังสือเล่มนี้เป็นการถอดองค์ความรู้ “การพัฒนาแหล่งเรียนรู้เชิงคุณธรรม”

ค�ำน�ำ
จาก 9 พื้นที่ ในภาคต่างๆ เพื่อถ่ายทอดกระบวนการพัฒนาแหล่งเรียนรู้เชิงคุณธรรม
โดยการศึกษา วิเคราะห์ และสังเคราะห์องค์ประกอบเงื่อนไขและปัจจัยที่ท�ำให้เกิดแหล่ง
เรียนรู้ พร้อมน�ำเสนอตัวอย่าง และให้ข้อเสนอแนะเชิงวิชาการ ส�ำหรับเผยแพร่เป็น
แนวทางในการพัฒนาแหล่งเรียนรู้ต้นแบบเชิงคุณธรรมแก่พื้นที่อื่นและบุคคลทั่วไปที่
สนใจ

ศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน) ขอขอบคุณผู้ที่เกี่ยวข้องทุกภาคส่วนที่ทุ่มเทแรง

กาย แรงใจให้ข้อมูลเป็นอย่างดี ในการด�ำเนินงานพัฒนาคุณธรรมในองค์กรจนเกิดเป็น
แหล่งเรียนรู้เชิงคุณธรรม หวังเป็นอย่างยิ่งว่า หนังสือเล่มนี้จะเป็นแรงบันดาลใจให้ผู้ที่
สนใจใช้ประโยชน์ในการพัฒนาองค์กรให้เป็นแหล่งเรียนรู้เชิงคุณธรรมเพื่อขับเคลื่อน
คุณธรรมความดีให้เกิดในสังคมไทยต่อไป

(นางฉวีรัตน์ เกษตรสุนทร)
ผู้อ�ำนวยการศูนย์คุณธรรม
สารบัญ
8 ศูนย์การเรียนรูเ้ ชิงปฏิบตั กิ ารเศรษฐกิจพอเพียง วัดพระบรมธาตุดอยผาส้ม
ต�ำบลยัง้ เมิน อ�ำเภอสะเมิง จังหวัดเชียงใหม่

20 ถอดบทเรียนต้นแบบศูนย์การเรียนรูเ้ ศรษฐกิจชุมชนเชิงคุณธรรม
กิจวิจยั เพือ่ พัฒนาท้องถิน่ มหาวิทยาลัยราชภัฎเชียงใหม่

32 ต้นแบบแหล่งเรียนรูเ้ ชิงคุณธรรม ศูนย์เรียนรูช้ มุ ชนสวนสร้างสุขบ้านเกาะทัง

40
เทศบาลนาโหนด อ�ำเภอเมือง จังหวัดพัทลุง

ต้นแบบแหล่งเรียนรูเ้ ชิงคุณธรรม วิทยาลัยเทคโนโลยีสยาม 46 การพัฒนา

48
ถนนจรัญสนิทวงศ์ แขวงวัดท่าพระ เขตบางกอกใหญ่ กรุงเทพมหานคร

การถอดบทเรียนต้นแบบแหล่งเรียนรูเ้ ชิงคุณธรรม แหล่งเรียนรู้

56
โรงเรียนต้นบากราษฎร์บำ� รุง อ�ำเภอเมือง จ.ตรัง

โรงเรียนต้นแบบแหล่งเรียนรูเ้ ชิงคุณธรรม โรงเรียนนฤมลทิน ธนบุรี

ถนนจรัญสนิทวงศ์ เขตบางกอกน้อย กรุงเทพมหานคร
เชิงคุณธรรม
64 ต้นแบบแหล่งเรียนรูเ้ ชิงคุณธรรม โรงเรียนบ้านหนองตาบ่ง หมูท่ ี่ 4
ต�ำบลวังขนาย อ�ำเภอท่าม่วง จ.กาญจนบุรี

72 ศูนย์การเรียนโรงเรียนต้นแบบด้านคุณธรรม จริยธรรม (บางมูลนากโมเดล)

โรงเรียนบางมูลนากภูมวิ ทิ ยา ต�ำบลบางมูลนาก อ�ำเภอบางมูลนาก จังหวัดพิจติ ร

78 ศูนย์เรียนรูเ้ ชิงคุณธรรมโรงเรียนบ้านจับไม้
ต�ำบลเฝ้าไร่ อ�ำเภอเฝ้าไร่ จังหวัดหนองคาย

86 สังเคราะห์ ประมวลภาพรวมความรูก้ ารเสริมสร้างคุณธรรมและจริยธรรม

ของศูนย์การเรียนรู้ แหล่งเรียนรู้ เชิงคุณธรรมจริยธรรม
ศูนย์การเรียนรูเ้ ชิงปฏิบตั กิ ารเศรษฐกิจพอเพียง
วัดพระบรมธาตุดอยผาส้ม ต�ำบลยัง้ เมิน
อ�ำเภอสะเมิง จังหวัดเชียงใหม่
ศูนย์การเรียนรู้เศรษฐกิจพอเพียง ทุกข์ ทีส่ ร้างสุขอย่างยัง่ ยืน โดยองค์ความรู้ ขับเคลื่อน จนกระทั่งท�ำให้เกิดการเชื่อม
วัดพระบรมธาตุดอยผาส้มเป็นต้นแบบ ตามแนวปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง คือ โยงกันเป็นเครือข่าย “ขบวนบุญ” และ
ของการสร้างความร่วมมือการอนุรักษ์ การพึง่ ตนเอง การลดค่าใช้จา่ ย สร้างรายได้ พั ฒ นายกระดั บ สู ่ “ธุ ร กิ จ เพื่ อ สั ง คม” พุทธบูชา และถวายเป็นพระราชกุศลแด่
ฟื้นฟู และพัฒนาวัด ตลอดจนวัดเข้าไปมี โดยการรวมกลุ่มพัฒนาผลิตภัณฑ์ และ ท�ำให้เกิดพลังคุณธรรม ความรัก ความสุข พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ในวโรกาส
บทบาทในการพัฒนาสังคม โดยการใช้ ช่วยเหลือเกื้อกูลกันระหว่างคนกับธรรม- ความสามัคคี สร้างส�ำนึกสาธารณะ ร่วมกัน พระชนมายุครบ 80 พรรษาในปี พ.ศ.
หลักธรรมอริยสัจ 4 ทุกข์ สมุทัย นิโรธ ชาติ เมื่อคนดูแลธรรมชาติ ธรรมชาติจะ ของคนในชุ ม ชนท้ อ งถิ่ น ในการดู แ ล 2550 โดยมี พิ ธี ป ระดิ ษ ฐานพระบรม
มรรค เป็นกระบวนการให้เกิดการเรียนรู้ ดูแลคนในชุมชน ใช้กลไก “บวร” บ้าน รักษาทรัพยากร ธรรมชาติ ดิน น�้ำ ป่า สารี ริ ก ธาตุ บ นยอดมณฑป เมื่ อ ปี พ .ศ.
ค้นหาตัวตนของตนเอง เพื่อหาทางดับ วัด โรงเรียน และชุมชนเป็นหลักในการ เพื่อสร้างรากฐานชีวิตให้มั่นคงต่อไป
สืบสานยาวนาน ต�ำนาน 2549 ปัจจุบัน วัดพระบรมธาตุดอยผาส้ม
มีพระสรยุทธ ชยปัญโญ เป็นเจ้าอาวาส
และมีการบูรณะฟื้นฟูวัดพระธาตุดอยผา
กลไกการขับเคลือ่ น กระบวนการ
ทุกข์ : มีภาระหนี้สิน
การแก้ ไขปัญหา
หลักพุทธธรรมและแนวทาง
วัดพระบรมธาตุดอยผาส้ม ส้มอย่างต่อเนื่อง โดยได้รับความร่วมมือ
ทั้งแรงกาย แรงใจ ก�ำลังทรัพย์ ชาวบ้าน
บ้าน อริยสัจ 4 ปัญหาสุขภาพ พระราชด�ำริเศรษฐกิจพอเพียง มาท�ำบุญตักบาตร เข้าวัดฟังธรรม จาก
ดอยผาส้ ม หรื อ ม่ อ นผาส้ ม นั้ น มี และรถโดยสารประจ� ำ ทางจากจั ง หวั ด ชาวบ้านที่อยู่ในบริเวณใกล้เคียงมาโดย
สมุ ทั ย : เกษตรเชิ ง เดี ย ว
ใช้สารเคมีมาก ต้นทุนสูง ยอดอยู ่ สู ง กว่ า พื้ น ดิ น กว่ า กิ โ ลเมตร มี เชียงใหม่ ใช้เส้นทางเดินรถสะเมิง - ยัง้ เมิน ตลอด
การจัดการ พัฒนาวิถีการ
โรงเรียน วัด ทรัพยากรธรรมชาติ พึ่งตนเอง ลักษณะเป็นภูเขาหินขนาดใหญ่ ดอยแห่งนี้ (ถนนห้วยทรายขาว) ผ่านหมู่บ้านแม่สาบ ต� ำ บลยั้ ง เมิ น และต� ำ บลแม่ ส าบ
นิโรธ : ใช้แนวคิดเศรษฐกิจ และสิ่งแวดล้อม
“ฟื้นฟู อนุรักษ์ ธรรมชาติ
“ลดรายจ่าย สร้างรายได้
ก�ำไรคือขบวนบุญ”
มีความส�ำคัญกับชีวิตความเป็นอยู่ของ - แม่ ข าน - หาดส้ ม ป่ อ ย - อมลอง ซึ่งเป็นพื้นที่ติดต่อกับวัดพระบรมธาตุดอย
พอเพียง เพื่อธรรมชาติดูแลคน” ชาวบ้านเนื่องจากมีป่าต้นน�้ำและมีตาน�้ำ หลังจากนั้นจึงถึงวัดพระธาตุดอยผาส้ม ผาส้ม ประชากรส่วนใหญ่ แต่เดิมพื้นที่
ที่มีน�้ำออกให้ชาวบ้านได้ใช้ดื่มกินและ วัดพระบรมธาตุดอยผาส้มเป็นที่ ต� ำ บลมี ช าวไทยใหญ่ (ไต), ลั้ ว ะม้ ง
มรรค : ให้ความรู้-เปลี่ยนวิธี
คิด สร้างโอกาสให้ลงมือท�ำ-
• ฐานคนมีน�้ำยา
(ผลิตของใช้ในครัวเรือน
ท�ำการเกษตรตลอดปี ที่ว่าได้ชื่อดอยผา ประดิษฐานพระบรมสารีริกธาตุ อยู่ใน กะเหรี่ยงอาศัยอยู่ ปัจจุบันพื้นที่ที่ชาวไทย
เปลี่ยนวิถีสู่ความพอเพียง ดิน ป่า • ฐานคนเอาถ่าน ส้มนั้น เนื่องจากน�้ำที่ไหลผ่านชั้นหินออก อ�ำเภอสะเมิงมาช้านานเมื่อครูบาศรีวิชัย ใหญ่ แ ละลั้ ว ะอาศั ย อยู ่ ได้ มี ค นเมื อ ง
(ลดค่าใช้จา่ ยเรือ่ งพลังงาน)
• ฐานพออยู่ พอกิน จากตาน�ำ้ มีรสชาติฝาดออกเปรีย้ ว ตาน�ำ้ นี้ ได้จาริกมาที่สะเมิง ท่านได้ร่วมกับครูบา อพยพมาจากอ� ำ เภอสั น ป่ า ตอง ประตู
น�้ำ (พึ่งตนเองด้านอาหาร)
• ฐานเลี้ยงสัตว์ เป็นสิ่งหนึ่งที่ชาวบ้านได้เคารพบูชาและ อุปาระ สร้างพระสถูปใหม่ในที่เดิมเมื่อ สวนดอก จั ง หวั ด เชี ย งใหม่ และจาก
(ลดค่าใช้จ่ายด้านอาหาร)
• ฐานคนมีไฟ
ถือว่ามีความศักดิ์สิทธิ์ เนื่องจากน�้ำที่ออก ราวกว่า 70 ปีที่ผ่านมา ต่อมาในปี พ.ศ. จังหวัดน่าน เข้ามาตั้งรกรากอาศัยเมื่อ
ขบวนบุญ (พลังงานทดแทนไบโอดีเซล) มาจากตาน�้ ำ นั้ น สามารถใช้ รั ก ษาโรค 2548 คณะสงฆ์น�ำโดยพระพุทธพจนวรา- หลายร้ อ ยปี ม าแล้ ว มี ภู มิ ป ระเทศเป็ น
คนดูแลธรรมชาติ • ฐานการท�ำเกษตรอินทรีย์
ธรรมชาติดูแลคน
ผิวหนังไม่ว่าจะเป็นกลาก เกลื้อน หูด ภรณ์ เจ้าอาวาสวัดเจดีย์หลวง เชียงใหม่ ภูเขาสูง ประชากรส่วนใหญ่ตั้งบ้านเรือน
หรือแผลพุพองต่างๆ ได้ อีกทั้งบนดอย ได้ร่วมกันบูรณะพุทธสถานแห่งนี้ให้มีชีวิต ตามเนิ น เขา หุ บ เขา และบนภู เ ขาสู ง
ผาส้มปัจจุบนั เป็นทีต่ งั้ ของวัดพระบรมธาตุ ชีวาขึ้นมาใหม่ โดยได้รับความศรัทธา วิถีชีวิตของชาวบ้านในต�ำบลยั้งเมินและ
คนในเมือง ประชาสัมพันธ์ รณรงค์
• ผู้บริโภค ระบบสารสนเทศ (Website) ธุรกิจเพื่อสังคม การพึ่งพาตนเอง ดอยผาส้ม อยู่ในพื้นที่หมู่ 4 บ้านอังคาย จากชาวบ้านอมลอง อังคาย และยั้งเมิน ต�ำบลที่อยู่ใกล้เคียงส่วนใหญ่จึงประกอบ
• คนในเมือง ประชาสัมพันธ์ รณรงค์ พัฒนาคน สร้างส�ำนึก ลดรายจ่าย สร้างรายได้ รอยต่ อ ต� ำ บลแม่ ส าบและต� ำ บลยั้ ง เมิ น ทั้งยังมีศรัทธามาจากพุทธบริษัทจากทั่ว อาชีพทางด้านเกษตรกรรมเป็นหลัก คือ
• ผู้บริโภค ระบบสารสนเทศ (Website) สาธารณะ สร้างสุขให้ครอบครัว
อ�ำเภอสะเมิง จังหวัดเชียงใหม่ การเดิน- สารทิศ ร่วมกันสร้างพระมณฑปจัตุรมุข ปลูกสตรอเบอร์รี่ ปลูกดอกเก๊กฮวย และ
ทางเข้าสูว่ ดั สามารถเดินทางโดยรถส่วนตัว ครอบพระสถู ป น้ อ มเกล้ า ฯ ถวายเป็ น ปลูกพืชผักเมืองหนาว เพื่อส่งขายตลาด
8 9
สร้างรายได้หลักให้กับครอบครัว ลักษณะ
การท�ำการเกษตรปลูกพืชเชิงเดี่ยว มีการ
ใช้สารเคมีในปริมาณที่สูงมาก ต้นทุนการ
ผลิตที่นับวันจะสูงขึ้นเรื่อยๆ นับตั้งแต่ซื้อ
เมล็ดพันธุ์ ยาฆ่าแมลง ค่าจ้างแรงงาน
ในขณะที่ราคาผลผลิตตกต�่ำ รายได้ไม่
เพียงพอกับค่าใช้จ่ายในครอบครัวที่นับวัน
จะสูงขึ้นเป็นเงาตามตัว ทั้งค่าใช้จ่ายใน
ชีวิตประจ�ำวัน ค่าใช้จ่ายเพื่อการศึกษาให้
กับบุตรหลาน ค่าลงทุนการเกษตร เหล่านี้
ท�ำให้ต้องมีการกู้ยืมเงินทั้งจากกองทุน
หมู ่ บ ้ า น ธนาคารเพื่ อ การเกษตรและ
สหกรณ์การเกษตร (ธกส.) ธนาคารพาณิชย์
บ้านเริ่มเสื่อมโทรม ป่าไม้ที่ลดลง แหล่ง ผลผลิ ต ขึ้ น อยู ่ กั บ พ่ อ ค้ า คนกลาง เกิ ด ทุกข์ : ค้นหาทุกข์
น�้ำที่ไม่เพียงต่อต่อการท�ำเกษตรกรรม ปัญหาหนี้สินรุมเร้า ดังนั้นเพื่อเป็นการ บ้าน อริยสัจ 4 ของตนเองให้เจอ
เป็นปัญหาสะสมที่ เริ่มส่งผลกระทบต่อ ผ่อนทุกข์ในชีวิตที่เกิดขึ้นจากหนักให้เบา
การท�ำมาหากินของชาวบ้านเริ่มมีความ และเป็นที่พึ่งทางจิตใจ จึงหากุศโลบายใน สมุทัย : ค้นหาเหตุแห่งทุกข์
ว่าเกิดจากอะไร
ยากล�ำบากขึ้นเรื่อยๆ การดึ ง ให้ ช าวบ้ า นออกจากทุ ก ข์ โดย โรงเรียน วัด
ตั้ ง แต่ ป ี พ.ศ.2548 เป็ น ต้ น มา น้ อ มน� ำ แนวพระราชด� ำ ริ ข องพระบาท นิโรธ : หาทางดับทุกข์
พระธรรมคุต หรือ พระสรยุทธ ชยปัญโญ สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวฯ เรื่อง “บวร” ซึ่ง
และพระอาจารย์สังคม ธนปัญโญ เป็น หมายถึง บ้าน วัด โรงเรียน มาใช้เป็น มรรค : แนวทางการปฏิบัติ
เรี่ยวแรงส�ำคัญในการฟื้นฟูศาสนาและ หลักในการฟื้นฟูและพัฒนาชาวบ้านที่มา ที่น�ำไปสู่เหตุแห่งทุกข์
พั ฒ นาคุ ณ ภาพชี วิ ต ของชาวบ้ า นที่ อ ยู ่ ท�ำบุญในวัด ทัง้ ได้อาศัยแนวทางเศรษฐกิจ
รอบๆ วัด กิจวัตรในการออกบิณฑบาต พอเพียง เน้นการพึ่งพาตนเองเป็นหลัก
ทุกเช้าท�ำให้ได้แลกเปลี่ยนพูดคุยกับชาว โดยใช้หลักอริยสัจสี่เป็นแนวทางในการ อนุรักษ์ป่าต้นน�้ำ การพึ่งพาตนเอง การอนุรักษ์พลังงาน การจัดการศึกษา
บ้านที่ท�ำบุญใส่บาตร พระอาจารย์ทั้งสอง แก้ไขปัญหาคือ ทุกข์ : ค้นหาทุกข์ของ อนุรักษ์เหมืองฝาย ผลิตปุ๋ยอินทรีย์ และพลังงานทดแทน รูปแบบใหม่

เพื่อเป็นเงินหมุนเวียนในการลงทุนเพื่อ ได้รับรู้ความทุกข์ที่เป็นปัญหารวมๆ ของ ตนเองให้เจอ สมุทัย : ค้นหาเหตุแห่งทุกข์

การเกษตรและเป็ น ค่ า ใช้ จ ่ า ยในชี วิ ต
ประจ� ำ วั น ส่ ง ผลให้ เ กิ ด ปั ญ หาหนี้ สิ น
พอกพูนขึ้นทุกๆ ปีเป็นดินพอกหางหมู
และกลายเป็นปัญหาร่วมของคนในชุมชน
ในขณะทีท่ รัพยากรธรรมชาติ ดิน น�ำ้ ป่า
ซึ่ ง เป็ น ฐานในการท� ำ มาหากิ น ของชาว
ชาวบ้าน ทั้งการท�ำมาหากิน เลี้ยงปาก
เลี้ยงท้อง และวิถีชีวิตความเป็นอยู่ของ
ชาวบ้านทีเ่ กิดจากการประกอบอาชีพเกษตร-
กรรม ที่ ส ่ ว นใหญ่ ป ลู ก พื ช เชิ ง เดี่ ย ว
เป็นการท�ำเกษตรที่เน้นการใช้สารเคมี
พึ่ ง ปั จ จั ย การผลิ ต จากภายนอก ราคา
ว่าเกิดจากอะไร นิโรธ : หาทางดับทุกข์ แผนภาพแสดงการใช้ “บวร” กลไกการขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียง
มรรค : แนวทางการปฏิบัติที่น�ำไปสู่เหตุ
แห่งทุกข์ และได้ท�ำกิจกรรมเพื่อเริ่มต้น
ในการแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้น 4 ด้าน ศูนย์คณ
ุ ธรรม : พลังภาคีหนุนเสริมพลัง “บวร”
ดังนี้
ขับเคลือ่ นศูนย์การเรียนรูเ้ ศรษฐกิจพอเพียง

1 2 3 4
การอนุรกั ษ์ปา่ ต้นน�ำ้ โดยรวมกัน
กั บ ชาวบ้ า นอนุ รั ก ษ์ ป ่ า ไม้
ต้นน�้ำล�ำธาร ด�ำเนินการท�ำ
การพึ่ ง พาตนเองและใช้ เ ป็ น
แนวป้องกันไฟเปียก ในด้าน
เกษตรอิ น ทรี ย ์ จั ด ท� ำ น�้ ำ ยา
การอนุ รั ก ษ์ พ ลั ง งานและ
พลั ง งานทดแทน ผลิ ต ไบโอ
ดีเซลจากเมล็ดทานตะวันสบูด่ ำ�
การจัดการศึกษารูปแบบใหม่
โดยการบูรณาการ 8 สาระการ-
เรียนรู้เข้าสู่บริบทชุมชนของ
การก้าวเข้าสู่ยุคของการพัฒนาวัด
พระธาตุดอยผาส้ม เริ่มนับตั้งแต่ปี พ.ศ.
2548 โดยมี พ ระธรรมคุ ต และพระ
อาจารย์สงั คม ธนปัญโญ เป็นแกนน�ำหลัก
ในการท�ำนุบ�ำรุงพระพุทธศาสนารวมทั้ง
การท� ำ กิ จ กรรมอื่ น ๆ ด้ า นพั ฒ นาสิ่ ง
วั ด พระบรมธาตุ ด อยผาส้ ม ในการท� ำ
โครงการศูนย์การเรียนรู้ปรัชญาเศรษฐกิจ
พอเพียงสู่การสร้างเสริมคุณธรรมน�ำวิถี
ชีวติ ชุมชน และการประยุกต์ใช้หลักพุทธ-
ธรรมและแนวทางพระราชด�ำริเศรษฐกิจ
พอเพียง เพื่อเสริมสร้างเครือข่ายคนดี
โรงเรียนสะเมิงพิทยาคม ซึ่งฐานเรียนรู้
ต่างๆ ในช่วงเริ่มต้นนั้นมีทั้งหมด 9 ฐาน
ได้แก่

ฐานที่ 1 ฐานรักษ์ป่า เป็นกิจกรรมการ

ฝายแฝก ได้รับการสนับสนุน
จากโครงการรณรงค์สร้างฝาย
ต้ น น�้ ำ ล� ำ ธาร และแฝก
อั น เนื่ อ งมาจากพระราชด� ำ ริ
และกองก�ำลังจากกองทัพภาคที่ 3
และอื่นๆ เพื่ออนุรักษ์ต้นน�้ำ
และรักษาความชุ่มชื้น
10
อเนกประสงค์โดยใช้เทคโนโลยี
ชีวภาพและขยะวิทยา ได้ท�ำ
ปุ๋ยหมัก น�้ำยาฮอร์โมนต่างๆ
ยาขับไล่แมลง และการจัดการ
แยกขยะอย่างถูกวิธี โดยได้รับ
การสนับสนุนจากโครงการชีวถิ ี
การไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศ-
ไทย และชมรมเพือ่ นช่วยเพือ่ น
โดยการสนับสนุนจากกลุ่มโรง
น�้ำตาลไทยรุ่งเรื่อง โครงการ
อนุรักษ์พลังงานในวัด ศูนย์-
วิ จั ย พื ช ไร่ น ครราชสี ม า วั ด
พยัคฆาราม และมหาวิทยาลัย
นอร์ทเชียงใหม่
ตนเอง ทั้งยังน�ำหลักเศรษฐกิจ
พอเพียงและไอซีที มาประยุกต์
ใช้อย่างเหมาะสม เพือ่ ให้บรรลุ
วั ต ถุ ป ระสงค์ ข องการศึ ก ษา
อย่ า งแท้ จ ริ ง โดยได้ รั บ การ
สนั บ สนุ น จากส� ำ นั ก พั ฒ นา
นวั ต กรรม ส� ำ นั ก งานคณะ
กรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน
วิทยาลัยสารพัดช่างเชียงใหม่
และมหาวิทยาลัยนอร์ทเชียงใหม่
แวดล้อม พระภิกษุทั้งสองรูปได้ตระหนัก
เห็ น ปั ญ หาร่ ว มของชาวบ้ า นจึ ง ได้ น� ำ
แนวคิดเรื่องความพอเพียงแปลงเป็นวิธี
การปฏิบัติใช้ในชีวิตประจ�ำวัน โดยช่วง
แรกเน้นการให้ความรู้ เรื่องใกล้ตัว ได้แก่
เรื่องการอนุรักษ์ป่า ฟื้นดิน ลดการพึ่งพา
ภายนอก และเปลี่ยนแปลงค่านิยมทาง
ทุนนิยม
ต่อมาปี พ.ศ.2551 ศูนย์คุณธรรม
(องค์การมหาชน) ได้ให้การสนับสนุน
ในช่วงนั้นมีการท�ำกิจกรรมต่างๆ โดยมี
กิจกรรมหลักคือการสร้างฐานเรียนรู้ให้
คนในพื้ น ที่ ใ กล้ เ คี ย ง 5 ต� ำ บล ได้ แ ก่
ต�ำบลแม่สาบ ต�ำบลสะเมิงใต้ ต�ำบลยั้ง
เมิน ต�ำบลบ่อแก้ว ต� ำบลสะเมิงเหนือ
และเยาวชนในโรงเรียน 9 แห่ง ได้แก่
โรงเรียนบ้านอมลอง โรงเรียนบ้านปางขุม
โรงเรียนบ้านแม่ยางห้า โรงเรียนบ้านแม่แว
โรงเรียนบ้านบ่อแก้ว โรงเรียนบ้านแม่ขะปู
โรงเรียนบ้านยัง้ เมิน โรงเรียนบ้านแม่ตะละ
จัดท�ำธนาคารต้นไม้ การปลูกป่า 3 อย่าง
ประโยชน์ 4 อย่าง คือได้ประโยชน์จากป่า
เป็นรายวัน รายเดือน หรือรายปี เป็นกองทุน
สะสมไว้ ใ ห้ ลู ก หลาน โดยพระอาจารย์
สังคมเป็นผู้ริเริ่มให้ชาวบ้านได้เรียนรู้และ
ปฏิบัติร่วมกันเป็นรูปธรรมในพื้นที่เกือบ
100 ไร่ ที่อ�ำเภอสะเมิง จังหวัดเชียงใหม่
ฐานที่ 2 ฐานรักษ์น�้ำ เป็นการสร้างฝาย
ชะลอน�ำ้ ไม่ให้เกิดการพังทลายของหน้าดิน
ลดการเกิดน�้ำท่วมจากน�้ำป่า สร้างการมี
11

ส่ ว นร่ ว มทั้ ง คนนอกชุ ม ชนและคนใน
ชุ ม ชนมาร่ ว มกั น ปั จ จุ บั น มี ฝ ายเล็ ก ๆ
ที่ ช ่ ว ยชะลอน�้ ำ อยู ่ ไ ม่ น ้ อ ยกว่ า พั น ฝาย
และมีฝายขนาดใหญ่ดาดปูน 6 ฝายซึ่งจัด
สร้างโดยมีวิศวกรออกแบบและช่วยก�ำกับ
ดูแล
ฐานที่ 3 ฐานรักษ์แม่ เป็นกิจกรรมสร้าง
การเรียนรู้การท�ำน�้ำหมักชีวภาพและการ
ท�ำเกษตรอินทรีย์
ฐานที่ 4 ฐานคนมีน�้ำยา เป็นกิจกรรม
สร้ า งการเรี ย นรู ้ เ รื่ อ งการท� ำ น�้ ำ ยา
อเนกประสงค์ต่างๆ เพื่อใช้ในครัวเรือน
ได้แก่ น�้ำยาซักผ้า น�้ำยาล้างจาน น�้ำยา
ปรับผ้านุม่ สบู่ เพือ่ ให้ชาวบ้านลดค่าใช้จา่ ย
ในครัวเรือน
ฐานที่ 5 ฐานคนเอาถ่าน เป็นกิจกรรม ฐานที่ 8 ฐานคนมีไฟ เป็นฐานเรียนรู้
การเรี ย นรู ้ เ รื่ อ งการเผาถ่ า นและเก็ บ เกี่ยวกับการท�ำไบโอแก๊ส โดยให้ชาวบ้าน
ผลผลิตเป็นน�้ำส้มควันไม้ โดยใช้ต้นไม้ น�ำน�้ำมันที่ใช้แล้วในครัวเรือนมาเป็นวัสดุ
12
ศูนย์การเรียนรูฯ้ เศรษฐกิจพอเพียง : วัดพระบรมธาตุดอยผาส้ม
การจัดการ
ทรัพยากรธรรมชาติและ
สิ่งแวดล้อม
“ฟื้นฟู อนุรักษ์ธรรมชาติ
เพื่อธรรมชาติดูแลคน”
ฐาน ฐาน
รักษ์แม่ รักษ์ป่า
ฐาน
รักษ์น�้ำ
กิ่งไม้มาเผาถ่าน น�้ำส้มควันไม้ที่ได้น�ำไป ในการท�ำไบโอแก๊ส ใช้กับเครื่องจักรชนิด
ใช้ในการไล่แมลงที่มากัดกินพืชที่ปลูกได้ ต่างๆ เช่น เครื่องจักรทางการเกษตร ซึ่ง
ฐานนี้ก็จะเชื่อมโยงกับฐานคนเลี้ยงสัตว์ แผนภาพแสดงความรู้ขับเคลื่อนเศรษฐกิจพอเพียงศูนย์การเรียนรู้ฯ
ฐานที่ 6 ฐานพออยู่พอกิน เป็นกิจกรรม คือ น�ำมูลสัตว์มาท�ำเป็นไบโอแก๊ส ใช้แทน วัดพระบรมธาตุวัดดอยผาส้ม
การปลูกพืชแบบผสมผสาน ร่วมกับการ ก๊าซหุงต้ม
ปลู ก พื ช อิ น ทรี ย ์ เพื่ อ ให้ ชุ ม ชนได้ เ ห็ น
ว่าการปลูกผักกินเองเป็นเรื่องที่ไม่ยาก ฐานที่ 9 ฐานนาอินทรีย์เป็นฐานเรียนรู้ ฐานเรี ย นรู ้ ต ่ า งๆ ที่ ไ ด้ ด� ำ เนิ น
ประหยัดค่าใช้จ่าย มีความหลากหลาย การปลูกข้าวอินทรีย์ เพื่อให้ชุมชนได้รู้ถึง กิจกรรมมีผู้มาเรียนรู้ทั้งในระยะสั้นและ
ของพืชที่ปลูก ดินไม่เสียเหมือนกับการ ประโยชน์ของการปลูกข้าวอินทรีย์ ที่ให้ ระยะยาวเนื่องจากทางวัดมีการฝึกอบรม
ปลูกพืชเชิงเดี่ยว ระบบนิเวศเป็นผู้จัดการกับแมลงศัตรูพืช ให้กับผู้ที่สนใจในแนวทางเศรษฐกิจพอ
ตามห่วงโซ่อาหารในระบบนิเวศ ท�ำให้ เพียงหลายรุ่น และนอกเหนือจากการฝึก
ฐานที่ 7 ฐานคนเลี้ยงสัตว์ เป็นกิจกรรม ประหยัดค่าใช้จ่าย บริโภคอย่างปลอดภัย อบรมจากฐานเรียนรู้แล้ววัดจึงมี Home
การเลี้ยงหมูหลุม ซึ่งเป็นการเลี้ยงหมูแบบ School เพื่อลดการพึ่งพิงระบบทุนนิยม
ประหยั ด เลี้ ย งด้ ว ยเศษอาหารในครั ว และค่าใช้จ่ายในการเดินทางไปเรียนสูง
เรือน มูลหมูสามารถน�ำไปใช้เป็นปุ๋ยให้ วิชาที่เรียนส่วนใหญ่ไม่ได้น�ำไปใช้จริงใน
กับพืช หรืออาจจะสามารถน�ำมาใช้เป็น ชี วิ ต ประจ� ำ วั น Home School จึ ง มี
ก๊าซหุงต้มในกรณีที่มีมาก วัตถุประสงค์เพื่อให้ลูกหลานในพื้นที่ได้
เรี ย นรู ้ สิ่ ง ดี ๆ ในชุ ม ชนและอยู ่ พั ฒ นา
ชุ ม ชนตนเองมากกว่ า ออกไปอยู ่ น อก
ชุมชน นักเรียนต้องค้นหาความรู้จากการ
เรียนรู้และการปฏิบัติจริง น�ำความรู้มา
พัฒนาวิถีการพึ่งตนเอง
“ลดรายจ่าย สร้างรายได้
ก�ำไรคือขบวนบุญ”
• ฐานคนมีน�้ำยา
(ผลิตของใช้ในครัวเรือน)
• ฐานคนเอาถ่าน
(ลดค่าใช้จา่ ยเรือ่ งพลังงาน)
• ฐานพออยู่ พอกิน
(พึ่งตนเองด้านอาหาร)
• ฐานเลี้ยงสัตว์
(ลดค่าใช้จ่ายด้านอาหาร)
• ฐานคนมีไฟ
(พลังงานทดแทนไบโอดีเซล)
• ฐานการท�ำเกษตรอินทรีย์
พั ฒ นาตนเองและท้ อ งถิ่ น สามารถพึ่ ง
ตนเอง และด�ำเนินชีวิตตามแนวเศรษฐกิจ
พอเพียง สืบทอดอาชีพของบรรพบุรุษได้
ปัจจุบันเปลี่ยนจากชื่อ Home School
เป็น “ศูนย์การเรียนรู้ฯ วัดพระบรมธาตุ
ดอยผาส้ม ”เปิดสอนในระดับมัธยมต้น
และระดับมัธยมปลายกิจกรรมต่างๆ ทั้ง
9 ฐาน มีการด�ำเนินการมาเรื่อยๆ อาจจะ
มีน�้ำหนักในแต่ละกิจกรรมไม่เท่ากันแล้ว
แต่สถานการณ์ของช่วงเวลาและความ
ต้ อ งการเรี ย นรู ้ ข องชุ ม ชนและเยาวชน
รวมทั้งความต้องการของผู้ที่จะมาเรียนรู้
เ ป ิ ด ส อ น นั ก เ รี ย น ใ น ร ะ ดั บ
มั ธ ยมศึ ก ษาตอนต้ น และมั ธ ยมปลาย
กระบวนการจัดการเรียนรู้แบบพี่สอนน้อง
และเรียนไปด้วยกันโดยแบ่งการเรียนรู้
เป็น 3 ช่วง คือ “เปิดทางฝัน ”ซึ่งจะน�ำ
เด็กๆ ไปดูงานที่ต่างๆ เพื่อค้นหาตัวเอง
ช่วงที่ 2 เป็น“การก่อร่างสร้างฐาน” คือ
การน�ำความสนใจจากความรู้ต่างๆ มา
หลอมรวมกับจินตนาการ
สูก่ ารปฏิบตั กิ ารทดลองด้วยตนเอง
ศูนย์การเรียนรู้ Home School ช่วงแรก
นั้นมีทั้งแปลงพืชอินทรีย์เล็กๆ และเลี้ยง
หมู ห ลุ ม 3-4 ตั ว ส่ ว นช่ ว งสุ ด ท้ า ยคื อ
“เชื่อมโยงสู่การเรียนรู้ ”เข้ากับสิ่งรอบตัว
เป็นการประยุกต์ใช้กับชีวิตจริงหลักสูตรนี้
ใช้มาตรฐานทาง ความรู้ ปณิธาน และ
ต้ อ งไปสอบวั ด ระดั บ ความรู ้ ที่ เ ขตการ
ศึ ก ษาจั ง หวั ด เชี ย งใหม่ เ ป็ น ระยะๆ
นอกจากนี้ในตารางเรียนรอบสัปดาห์จะมี
สองวันเรียนวิชาสามัญเหมือนนักเรียนใน
หลักสูตรปกติ ส่วนอีกสองวันเรียนเกษตร
กับเข้าฐานปฏิบัติงาน และจะต้องมีวัน
หนึ่งเรียนกับพระอาจารย์ ส�ำหรับสถานที่
เรียนนอกจากเรียนที่ศูนย์การเรียนรู้ใน
ชุมชนที่ชาวบ้านเป็นผู้บริจาคที่นาให้ บาง
ครั้ ง ก็ ไ ปเรี ย นตามร่ ม ไม้ แ ละแม่ น�้ ำ
ปัจจุบันได้รับอนุญาตให้จัดการศึกษาขั้น
พื้นฐานในศูนย์การเรียนกับส�ำนักงานเขต
พื้ น ที่ ก ารศึ ก ษาประถมศึ ก ษาเชี ย งใหม่
เขต 2 ซึ่งเป็นศูนย์การเรียนแห่งแรกใน
ประเทศไทยปั จ จุ บั น มี เ ด็ ก นั ก เรี ย น
ทั้งคนไทยและชนเผ่ารวม 13 คน
ขยายองค์ความรูเ้ ศรษฐกิจพอเพียง
จากวัดสู่ชุมชน
ปี พ.ศ.2554 วัดพระบรมธาตุดอย
ผาส้ ม ได้ รั บ การสนั บ สนุ น จากศู น ย์
คุณธรรมภายใต้โครงการเสริมสร้างเครือ
ข่าย (บวร) สู่การขับเคลื่อนคุณธรรมตาม
ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงด�ำเนินโครงการ
โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อเชื่อมโยงชุมชน 9
ชุมชน โดยวัดสนับสนุนงบประมาณกับ
13
แต่ละชุมชนเพื่อท�ำกิจกรรมในแนวทาง
เศรษฐกิ จ พอเพี ย ง ได้ แ ก่ การท� ำ ปุ ๋ ย
ชี ว ภาพ สหกรณ์ ข ้ า วกั บ ปกาเกอะญอ
ธนาคารชีวติ น�ำ้ ยาอเนกประสงค์ การผลิต
น�้ำมันพืช ธนาคารขยะ การท�ำปุ๋ยอินทรีย์
การท�ำกสิกรรมธรรมชาติ การปลูกป่า
ชุมชน 1 ไร่คุณธรรม แต่ละกิจกรรมมี
การแลกเปลี่ยนเรียนรู้ระหว่างกัน และมี
ผู ้ รั บ ผิ ด ชอบที่ ชั ด เจนในการขั บ เคลื่ อ น
กิจกรรมต่างๆ เหล่านี้ ซึ่งปัจจุบันบาง
กิจกรรมก็ยังมีการด�ำเนินการอยู่แต่บาง
กิจกรรมก็มีการปรับเปลี่ยนไปตามสภาพ
วิถีชีวิตของคนในชุมชน ส�ำหรับกิจกรรม
ที่ยังเหลืออยู่ในปัจจุบัน เช่น การท�ำข้าว
อินทรีย์ ธนาคารขยะรีไซเคิล การปลูกป่า
และท�ำแนวกันไฟเพื่อป้องกันไฟป่า การ
สร้ า งฝายชะลอน�้ ำ การท� ำ ปุ ๋ ย อิ น ทรี ย ์
การท� ำ น�้ ำ ยาอเนกประสงค์ ส� ำ หรั บ
กิจกรรมที่มีการเพิ่มเติมขึ้นเพื่อปรับให้
เข้ า กั บ สภาพสิ่ ง แวดล้ อ มคื อ การปลู ก
กล้วย เพื่อน�ำมาท�ำกล้วยทอดกรอบเป็น
ผลิตภัณฑ์เด่นของพื้นที่ และการสร้าง
ศูนย์อโรคยา บริเวณศูนย์เรียนรู้เดิม เพื่อ
ช่วยเหลือคนในชุมชนด้านสุขภาพโดยใช้
14
ยาสมุนไพรเป็นหลัก มีแพทย์ทางเลือกให้ เป็ น เครื อ ข่ า ย โดยอาศั ย หลั ก ปรั ช ญา
คนในชุมชนได้ใช้บริการ เศรษฐกิ จ พอเพี ย งขั้ น พื้ น ฐาน และขั้ น
ก้าวหน้าในการด�ำเนินงาน พัฒนาความ
เชื่อมโยงเครือข่ายพหุชุมชนเชื่อม ยั่งยืนในด้านสิ่งแวดล้อม คือ ดิน น�้ำ ป่า
โยงสู่การพึ่งตนเอง สร้างรายได้ ด้านเศรษฐกิจชุมชน มิให้เงินไหลออก
สร้างขบวนบุญดูแลธรรมชาติ นอกระบบ และด้ า นสั ง คม คื อ ความ
ปี พ.ศ.2555 ศู น ย์ คุ ณ ธรรม สัมพันธ์รู้รักสามัคคีอุ้มชูกันภายในเครือ
(องค์การมหาชน) สนับสนุนงบประมาณ ข่ า ย ซึ่ ง จะเป็ น แบบอย่ า งให้ กั บ ชุ ม ชน
ให้ วั ด พระบรมธาตุ ด อยผาส้ ม ด� ำ เนิ น อื่นๆ ได้เป็นอย่างดี และสร้างความเข้ม
โครงการแหล่งเรียนรู้เศรษฐกิจพอเพียง แข็ ง ให้ กั บ เครื อ ข่ า ย จนถึ ง ขั้ น ที่ จ ะ
ขั้ น ก้ า วหน้ า ระดั บ เครื อ ข่ า ยพหุ ชุ ม ชน สามารถพึ่งตนเองได้อย่างยั่งยืน ในปีนี้
มี วั ต ถุ ป ระสงค์ เ พื่ อ สร้ า งแหล่ ง เรี ย นรู ้ วัดได้สร้างการเรียนรู้ด้านเศรษฐกิจพอ
เศรษฐกิจพอเพียงที่จะสามารถถอดองค์ เพียงขั้นก้าวหน้าให้ชาวบ้านในชุมชนต่าง
ความรู้ในระดับพหุชุมชนที่เชื่อมร้อยกัน 5 เขต ได้แก่ 1) ศูนย์เศรษฐกิจพอเพียง
วัดพระบรมธาตุดอยผาส้ม บ้านอมลอง
ต.แม่สาบ อ.สะเมิง 2) ชุมชนบ้านแม่ยาง
ห้า ชุมชนบ้านป่าเกี๊ยะนอก ร.ร. ตชด.
รั ป ปาปอร์ ต ต.บ่ อ แก้ ว อ.สะเมิ ง
ต.แม่ แ ดดน้ อ ย และต.บ้ า นจั น ทร์
อ.กัลยาณิวัฒนา 3) ชุมชนบ้านแม่เลย
ชุ ม ชนบ้ า นนาฟาน ชุ ม ชนบ้ า นแม่ ป ะ
ต.สะเมิ ง เหนื อ ชุ ม ชนบ้ า นใหม่ ต ้ น ผึ้ ง
ต.แม่สาบ อ.สะเมิง 4) ชุมชนเทศบาลสะ
เมิงใต้ร.ร.สะเมิงพิทยาคม ต.สะเมิงใต้
อ.สะเมิง 5) ชุมชนบ้านทุ่งหลวง ต.แม่วิน
อ.แม่วางชุมชนบ้านป่าคานอกและห้วย
หญ้าไทร ต.สะเมิงใต้ อ.สะเมิง
การพึง่ ตนเอง : การท�ำกิจกรรมหลักร่วมกัน
ของเครือข่ายพหุชุมชนคือ การพัฒนา
องค์ความรู้ให้กับชุมชนเรื่องการพึ่งตนเอง
ในการท�ำปุ๋ยอินทรีย์ชีวภาพ การปลูกพืช
ผั ก พื้ น บ้ า นไว้ กิ น เอง การผลิ ต น�้ ำ ยา
อเนกประสงค์ สบู่ แชมพู การถ่ายทอด
ความรู้ด้านสุขภาพโดยแพทย์ทางเลือก
รวมทั้ ง ท� ำ การเก็ บ ข้ อ มู ล การอุ ป โภค
บริโภคภายในพื้นที่ เช่น การใช้น�้ำยาล้าง
จาน น�้ำยาซักผ้า ปุ๋ยหมักชีวภาพ เป็นต้น
เพื่ อ น� ำ ข้ อ มู ล ที่ ไ ด้ ม าวางแผนการผลิ ต ผักปลอดสาร ปุ๋ยอินทรีย์ชีวภาพ และ เพื่อสังคม และเสริมหนุนเครือข่ายเดิมให้
ใช้เองในชุมชน น�ำ้ ยาอเนกประสงค์ และถ่ายทอดเจตนา เข้ ม แข็ ง และขยายเครื อ ข่ า ยใหม่ ใ ห้
ของคนต้นน�้ำในวงกว้าง เกิดการระดม สามารถพึ่งตนเองได้อย่างยั่งยืน ส�ำหรับ
เศรษฐกิจชุมชน : ในรูปแบบ “ขบวนบุญ” กองบุญรักษาป่าและขยายตัวขบวนบุญ แนวคิ ด หลั ก ในส่ ว นของขบวนบุ ญ คื อ
การผลิ ต ของใช้ ที่ จ� ำ เป็ น ในครอบครั ว เชิ ญ ชวนคนในเมื อ งเข้ า มาเป็ น อาสา- ให้ชุมชนสามารถช่วยเหลือตนเองให้ได้
ส่ ว นที่ เ หลื อ ขายในราคาไม่ แ พงให้ กั บ สมัครช่วยสร้างฝายเกิดเป็นเครือข่ายคน มากทีส่ ดุ ใช้และกินในสิง่ ทีส่ ามารถท�ำได้เอง
คนในชุมชนที่ไม่ได้ผลิตใช้เองเพื่อลดราย ปลายน�้ำ (คนเมือง) ช่วยเหลือคนต้นน�้ำ ไม่ต้องพึ่งพาภายนอก ไม่เน้นการตลาด
จ่ า ยให้ กั บ คนในชุ ม ชน โดยใช้ รู ป แบบ (คนชนบท) จึงเป็นที่มาของโครงการที่ หรือผลผลิตเชิงปริมาณหรือก�ำไรที่ได้จาก
ธุรกิจที่เรียกว่า“ขบวนบุญสร้างรายได้ให้ ศูนย์คณุ ธรรม (องค์การมหาชน) สนับสนุน การร่วมบุญในขบวนบุญ ดังนั้นผลก�ำไรที่
ครอบครั ว ที่ เ หลื อ เผื่ อ แผ่ ก ลั บ คื น สู ่ วัดพระบรมธาตุดอยผาส้มในปี พ.ศ. 2556 ได้จึงน�ำมาใช้เป็นกองทุนในการพัฒนา
ธรรมชาติ” คือขายสินค้าชุมชนในราคา ผลิตภัณฑ์ใหม่ๆ โดยชุมชน นักเรียนของ
ต้ น ทุ น ให้ ค นในเครื อ ข่ า ยใช้ สิ น ค้ า จากเศรษฐกิจ “ขบวนบุญ” พัฒนา ศูนย์การเรียนวัดดอยผาส้ม เป็นหลักใน
คุณภาพดี ราคาประหยัดให้กบั คนในชุมชน สู่การเป็นธุรกิจเพื่อสังคม การพัฒนาผลิตภัณฑ์จากการเรียนรู้และ
ศูนย์การเรียนรู้เศรษฐกิจพอเพียง ปฏิบัติการจริง
ขบวนบุญดูแลคนและดูแลธรรมชาติ : วัดพระบรมธาตุดอยผาส้ม ด�ำเนินการมา เป้าหมายของการขายสินค้าของ
มีการจัดสรรเงินก�ำไรจากการจ�ำหน่าย ย่างเข้าปีที่ 6 ศูนย์คุณธรรม (องค์การ ขบวนบุ ญ ไม่ ไ ด้ อ ยู ่ ที่ ป ริ ม าณยอดขาย
สิ น ค้ า น� ำ ไปสบทบกองทุ น เพื่ อ อนุ รั ก ษ์ มหาชน) สนั บ สนุ น ให้ มี ก ารพั ฒ นา หรือจ�ำนวนการผลิตที่มากมาย แต่เน้น
ทรัพยากรธรรมชาติ ใช้ในภารกิจปลูกป่า ยกระดับจากการเชื่อมโยงเครือข่ายเป็น เรื่องการท�ำเองใช้เอง และขยายแนวคิด
สร้างฝายชะลอน�้ำ ท�ำแนวกันไฟป่า แต่ ขบวนบุ ญ ก้ า วเข้ า สู ่ พั ฒ นาธุ ร กิ จ เพื่ อ การท�ำเองใช้เองไปยังพื้นที่อื่นๆ ให้ได้ใช้
ปัญหาที่พบคือ สมาชิกคนในเครือข่าย สังคม ปี พ.ศ.2556 เพื่อสร้างช่องทาง ของใช้ในชีวิตประจ�ำวันที่มีราคาไม่แพง
ยังนิยมซื้อสินค้าที่มียี่ห้อคุ้นเคย และเป็น การตลาดของสินค้าจากชุมชนสู่สื่อและ และไม่ติดกับยี่ห้อซึ่งเป็นระบบทุนนิยม
สินค้าอุตสาหกรรมที่ผลิตจ�ำนวนมากได้ เว็ปไซค์โดยมีการพัฒนากิจกรรมจากฐาน ตามแนวปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง ฉะนั้น
ในราคาถูก โมเดลการใช้สินค้าเป็นสื่อให้ เรียนรู้ต่างๆ การผลิตสินค้าให้ชุมชนได้ การผลิตสินค้าและผลิตภัณฑ์ต่างๆ ของ
คนเกิ ด ตระหนั ก ถึ ง ความส� ำ คั ญ ของ ใช้เองในราคาถูกออกสู่สังคมภายนอก ขบวนบุญ จึงไม่ได้วางแผนด้านการตลาด
ธรรมชาติอย่าง “ขบวนบุญ” กลับไม่ได้ ภายใต้โครงการพัฒนาธุรกิจเพื่อสังคม หรื อ เน้ น การขาย แต่ เ น้ น การประชา-
รับความสนใจส�ำหรับคนในพืน้ ที่ คนต้นน�้ำ คนบุญด้วยช่องทางสังคมออนไลน์ ซึ่ง สัมพันธ์แนวคิด วิธกี าร ช่องทางทีจ่ ะขยายผล
ซึ่งเป็นคนอยู่ใกล้ป่าไม้แหล่งทรัพยากร โครงการนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อสร้างแหล่ง เพื่อให้เกิดแนวคิดท�ำเองใช้เองมากขึ้น
ส�ำคัญของชีวิต เรี ย นรู ้ เ ศรษฐกิ จ พอเพี ย งทั้ ง ขั้ น พื้ น ฐาน เนื่องจาก “ขบวนบุญ”เน้นเรื่องการท�ำเอง
ในขณะเดียวกันมีกลุ่มคนในเมือง และก้าวหน้าบนโลกไซเบอร์ คือเว็บไซต์ ใช้เอง เน้นการผลิตสิ่งที่เป็นปัจจัย 4 ที่ใช้
ได้รับรู้เรื่องราวโมเดลธุรกิจ “ขบวนบุญ” (Website) และสื่อสังคมออนไลน์ (Social ในชีวิตประจ�ำวัน เสื้อผ้า ที่ใช้อยู่ปัจจุบัน
จากการบอกต่ อ และการมาร่ ว มกั น ท� ำ Media) เพื่อการรณรงค์ ประชาสัมพันธ์ ผลิตจากหม้อห้อมใช้เอง ปลูกผักกินเอง
กิจกรรมสร้างฝายชะลอน�้ำและเกิดความ องค์ความรู้ กิจกรรม บทเรียน และบุคคล แบ่งปันกัน เหลือจึงจะขาย ผลิตภัณฑ์
เข้ า ใจในวิ ถี “ขบวนบุ ญ ” ที่ ช ่ ว ยดู แ ล ต้นแบบ ในการเสริมสร้างเครือข่ายคน เด่นของขบวนบุญคือ กล้วยทอดกรอบ
ทรั พ ยากรธรรมชาติ แ ละใช้ ผ ลิ ต ภั ณ ฑ์ บุญให้ขยายเป็นวงกว้างเกิดการขับเคลือ่ น แชมพู สบู่ กระเทียม สมุนไพร หรือข้าว
ธรรมชาติ ที่ ป ลอดภั ย ส� ำ หรั บ ตนเอง แนวคิ ด และภาคปฏิ บั ติ ข องขบวนบุ ญ อินทรีย์ มีรูปแบบในการด�ำเนินการโดย
ครอบครัวและสิ่งแวดล้อม ส่งผลให้เกิด (Social Enterprise) ที่ น� ำ บุ ญ และ การรวมกลุ่มกันตามความสนใจ ช่วยกัน
“กิ จ กรรมบุ ญ ” คื อ คนในเมื อ งรั บ คุ ณ ธรรมความกตั ญ ญู ต ่ อ ทรั พ ยากร- ระดมเงินหุ้นเพื่อน�ำเงินมาเป็นค่าใช้จา่ ยใน
จ�ำหน่ายสินค้าของคนต้นน�้ำ อย่างเช่น ธรรมชาติเป็นตัวตั้งในการด� ำเนินธุรกิจ การลงทุนท�ำผลิตภัณฑ์
15
 ปัจจุบนั วัดพระบรมธาตุดอยผาส้ม
เป็นเครือข่ายกับศูนย์กสิกรรมธรรมชาติ
มาบเอื้อง ชลบุรี (มหาลัยคอกหมู) ที่เป็น
ศูนย์เรียนรู้เน้นแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง
เช่ น เดี ย วกั น แต่ ส� ำ หรั บ ในชุ ม ชนของ
ต�ำบลแม่สาบและต�ำบลยั้งเมินนั้นเริ่มเกิด
ความเปลี่ยนแปลงด้วยเช่นกันในทางดีขึ้น
วัดมีเครือข่ายเพิ่ม ชุมชนก็เริ่มเปิดใจที่จะ
เรียนรู้ร่วมกันมากขึ้น จนกลายเป็นความ
ภูมิใจของขบวนบุญเมื่อชาวบ้านเริ่มเข้า
มาช่วยกิจกรรมในวัดมากขึ้น ช่วยเหลือ
งานต่างๆ ในวัดมากขึ้น แต่สิ่งที่จะต้อง
ฝ่ า ฟั น ต่ อ ไปคื อ ปรั บ ทั ศ นคติ ใ ห้ ค นใน
ชุมชนเป็นไปในแนวทางเดียวกันให้มากขึน้
บนความศรั ท ธาต่ อ ค� ำ สอนในหลั ก
พระพุทธศาสนาและความศรัทธาต่อพระ
อาจารย์สรยุทธ ชยปัญโญ ที่คอยชี้แนะ
แนวทางที่ ส อดคล้ อ งกั บ ความเป็ น จริ ง
รวมทัง้ เป็นทีป่ รึกษาด้านการบริหารจัดการ
การเงินที่ได้จากการขายผลิตภัณฑ์สินค้า
ขบวนบุญ ซึ่งแบ่งรายได้ออกเป็น 3 ส่วน
คือ ส่วนที่หนึ่งจะน�ำมาใช้ในการลงทุน
ต่อยอดท�ำผลิตภัณฑ์เพื่อจ�ำหน่าย ส่วนที่
สองเป็นเงินค่าตอบแทนในรูปแบบของค่า
จ้ า งและเงิ น ปั น ผล ส่ ว นที่ ส ามมี ก าร
ประธาน
คณะท�ำงาน
ฝ่ายนโยบาย ผู้ประสาน
และบริหาร โครงการ
โครงการ
น.ส.ธชาพร
ฝ่ายแผนงาน
และกิจกรรม
พระบุญ
16
จั ด สรรเงิ น ก� ำ ไรที่ ไ ด้ จ ากการจ� ำ หน่ า ย
ผลิตภัณฑ์ที่น�ำไปท�ำบุญกับวัดพระบรม
ธาตุดอยผาส้ม เพื่อน�ำมาสร้างเป็นกอง
ทุนในการดูแลทรัพยากรธรรมชาติ เพื่อ
ใช้ ใ นการสร้ า งฝาย ท�ำ แนวกั น ไฟและ
พัฒนาวัดด้านอื่นๆ ขณะเดียวกันขบวน
บุญก็เป็นเหมือนจุดรวมเงินที่จะให้ชาว
บ้านยืมเงินไปลงทุนในการท�ำกิจกรรม
ต่างๆ โดยไม่มีดอกเบี้ย แต่มีการแบ่ง
ก�ำไรจากสินค้าหรือผลิตภัณฑ์ หลังจาก
หักค่าใช้จ่ายแล้ว ก�ำไร 50 % จะคืนสู่
ขบวนบุญโดยการท�ำบุญ ส�ำหรับเงินที่คืน
กลั บ ไปสู ่ ข บวนบุ ญ ในรู ป แบบของการ
ท�ำบุญจะมีการตกลงกันระหว่างสมาชิก
แล้วโดยเป็นข้อตกลงร่วมกัน
โครงสร้างชัดเจน บริหารเข้มแข็ง
ของศูนย์การเรียนรู้วัดพระบรม-
ธาตุดอยผาส้ม
การบริหารจัดการโครงการตลอด
ระยะเวลาที่ ด� ำ เนิ น โครงการกั บ ศู น ย์
คุ ณ ธรรม (องค์ ก ารมหาชน) นั้ น
วั ด พระบรมธาตุ ด อยผาส้ ม มี ก ารจั ด
โครงสร้างการบริหารจัดการในรูปแบบ
คณะท� ำ งานซึ่ ง มาจากศู น ย์ ป ฏิ บั ติ ก าร
ที่ปรึกษา
ศูนย์
คุณธรรม
ฝ่ายติดตาม
และประเมินผล
เศรษฐกิจพอเพียงตามแนวพระราชด�ำริ
(บวร.) และเครือข่าย บ-ว-ร ในพื้นที่
ต่างๆ ซึ่งต�ำแหน่งต่างๆ ตามโครงสร้าง
ยังคงอยู่เช่นนี้ทุกปี แต่รายชื่อคณะท�ำงาน
ก็ จ ะเปลี่ ย นไปตามความถนั ด ของ
กรรมการแต่ละคนในแต่ละปี
ส�ำหรับกระบวนการท�ำงานจริงนั้น
แต่ละคนก็ช่วยเหลือกัน ท�ำงานเป็นทีมไม่
ได้ ยึ ด ติ ด ในต� ำ แหน่ ง รวมทั้ ง เมื่ อ มี
กิ จ กรรมต่ า งๆ คนในชุ ม ชนที่ ไ ม่ ไ ด้ มี
ต�ำแหน่งตามโครงสร้างก็จะมาช่วยกัน
ท�ำงานด้วยเช่นกัน เมื่อมีการท�ำกิจกรรม
พระอาจารย์สรยุทธ ชยปัญโญ จะนัด
หมายผู้เกี่ยวข้องมาร่วมท�ำความเข้าใจใน
การท�ำกิจกรรม เนื่องจากวัดพระบรมธาตุ
ดอยผาส้ ม เป็ น ศู น ย์ ร วมจิ ต ใจและเป็ น
จุดรวมคน ถือเป็นทุนทางสังคมที่มีอยู่
เดิม ดังนั้นการท�ำงานทุกอย่างไม่ว่าจะ
เป็นการสร้างฝาย ปลูกต้นไม้ การท�ำแนว
กันไฟ การท�ำน�้ำยาอเนกประสงค์ ฯลฯ
ถือเป็นกิจกรรมที่ช่วยสร้างกระบวนการมี
ส่ ว นร่ ว มของคนในชุ ม ชนให้ เ กิ ด ความ
สัมพันธ์ที่แน่นแฟ้น รวมทั้งสามารถดึง
เครือข่ายจากภายนอกที่สนใจกิจกรรม
ต่างๆ ของวัดเข้ามาในชุมชนอีกด้วย
วัด ชุมชน หน่วยงานและสิง่ แวดล้อม
เชื่อมร้อยกันอย่างไร
กิจกรรมต่างๆ ที่ได้ด�ำเนินการ
สามารถเชื่อมโยงหลายสิ่งหลายอย่างเข้า
ด้วยกันได้ ไม่ว่าจะเป็นชุมชน ธรรมชาติ
วัด และคนนอกชุมชน
สิ่ ง แวดล้ อ ม : เชื่ อ มโยงชุ ม ชน คน
ภายนอกชุ ม ชน หน่ ว ยงานที่ ส ามารถ
สนับสนุนงบประมาณหลายๆ หน่วยงาน
จากการท�ำกิจกรรมการสร้างฝายชะลอน�้ำ
ทั้งขนาดเล็กและขนาดใหญ่ รวมๆ แล้ว
นับเป็นพันฝาย มีผู้คนซึ่งมีจิตอาสาสลับ-
สับเปลีย่ นกันเข้ามาช่วยสร้างฝายชะลอน�ำ้
ไม่เคยขาดตลอดระยะเวลาตั้งแต่ปี 2548
เป็นต้นมา ผลที่เกิดขึ้นจากการสร้างฝาย
คือ ป่าไม้เพิ่มจ�ำนวนมากขึ้น ป่ามีความ
ชุ่มชื้นมากขึ้นการซึมซับน�้ำของดินดีขึ้น
ปริมาณ ของน�้ำในการใช้เพื่อการเกษตร
เริ่มเพียงพอในบางพื้นที่ซึ่งเดิมนั้นไม่มีน�้ำ
เพียงพอ รวมทั้งการเกิดไฟป่าในบางพื้นที่
น้ อ ยลง เนื่ อ ง จากป่ า มี ค วามชุ ่ ม ชื้ น
แหล่งอาหารในป่าเพิ่มขึ้น ยังประโยชน์ให้
กั บ คนรอบป่ า ได้ อ าศั ย ใช้ ป ระโยชน์ ไ ด้
โดยไม่ ห วั ง แต่ ใ ช้ ประโยชน์จากป่าเพียง
อย่างเดียว แต่ยงั รูจ้ กั การอนุรกั ษ์ให้ปา่ คงอยู่
ไปยังลูกหลานต่อไป
ชุ ม ชน : เป็ น กลไกในการสร้ า งความ
สั ม พั น ธ์ ต ่ า งๆ เพราะชุ ม ชนเป็ น ผู ้ ขั บ
เคลื่อนกิจกรรมต่างๆ ให้เกิดขึ้น จากการ
เข้าร่วมโครงการกับศูนย์คุณธรรม ท�ำให้
ชุมชนเข้ามาท�ำกิจกรรม 1 ไร่ คุณธรรม
ปลูกพืชผักสวนครัว โดยใช้ปุ๋ยอินทรีย์
มีการเลี้ยงปลา เลี้ยงหมู เลี้ยงไก่ รวมทั้ง
มี ส ่ ว นร่ ว มในการอนุ รั ก ษ์ สิ่ ง แวดล้ อ ม
ภายในชุมชนด้วยการร่วมกันสร้างฝาย
ร่วมกันท�ำแนวกันไฟป่า รอบๆ บริเวณป่า
ชุมชนในอ�ำเภอสะเมิง และส� ำหรับคน
ชุมชนนั้น ไม่เพียงแค่เฉพาะคนในพื้นที่
สะเมิงเท่านั้น ยังมีจากชาติพันธุ์อื่น เช่น
ปกาเกอะญอ ซึ่ ง น� ำ ข้ า วมาขายให้ กั บ
ขบวนบุญและมาช่วยใช้แรงงานในการ
สร้างฝายชะลอน�ำ้ และการท�ำแนวกันไฟป่า
หน่วยงานภายนอก : เป็นหน่วยงานที่
เข้ า มาร่ ว มสนั บ สนุ น กิ จ กรรมต่ า งๆ
ของวัดพระบรมธาตุดอยผาส้ม ส่วนใหญ่
เป็นหน่วยงานภาคเอกชนซึ่งมักจะมาช่วย
สนับสนุนงบประมาณและก�ำลังคนในการ
สร้างฝายชะลอน�้ำและการสร้างแนวกัน
ไฟ เช่น บริษทั เทพผดุงพรมะพร้าว จ�ำกัด
กลุ่มจิตอาสา VeryGood บริษัท Mektec
Manufacturing สโมสรโรตารี่คลับ และ
โรตารี่จังหวัดเชียงใหม่ กองพันสัตว์ต่าง
(ค่ า ยตากสิ น ) กรมการสั ต ว์ ท หารบก
ค่ายกาวิละ กรมทหารราบที่ ๗ เชียงใหม่
องค์ ก ารบริ ห ารส่ ว นต� ำ บลแม่ ส าบและ
ยั้งเมิน True Learning Center สถาบัน
เทคโนโลยีไทย-ญี่ปุ่น กลุ่มแม่วังออฟโรด
ชมรมจิตอาสารุ่งอรุณ ชมรมธุรกิจภาค
เ ห นื อ ส ห พั น ธ ์ ช ม ร ม ภ า ค เ ห นื อ
มหาวิ ท ยาลั ย ต่ า งๆ และอี ก หลายๆ
กลุ่มที่เป็นกลุ่มจิตอาสาซึ่งมีศรัทธากับ
แนวทางการพัฒนาชุมชนของวัดพระบรม
ธาตุดอยผาส้ม
วัด : เป็นพื้นที่ที่เป็นจุดศูนย์กลางในการ
ด�ำเนินกิจกรรมต่างๆ เป็นพื้นที่สร้างการ
เรียนรู้ให้กับชุมชน เยาวชน และรวมผู้คน
ที่มีจิตอาสาให้มาร่วมกันท�ำประโยชน์แก่
ชุมชน สังคม เป็นโรงเรียน เป็นบ้านหลัง
ที่สองส�ำหรับผู้ที่ต้องการปฏิบัติธรรม อีก
ทั้งยังเป็นศูนย์รวมจิตใจของคนในพื้นที่
ในการท�ำพิธที างศาสนา มีผนู้ ำ� ทางความเชือ่
ความศรัทธา คือเจ้าอาวาส ที่คอยช่วย
ดูแลทุกข์สุขของคนในชุมชนให้เป็นไป
ตามวิถีพอเพียงตามแนวทางและบริบท
เดิมของชุมชน
ความส� ำ เร็ จ ที่ เ พี ย งพอกั บ ชี วิ ต ที่
พอเพียง
จากการเชื่อมโยงหลักค�ำสอนของ
พุทธศาสนา น�ำหลักของอริยสัจ 4 มาเป็น
แนวทางในการแก้ไปปัญหาและพัฒนา
ตนเองของพระอาจารย์สรยุทธ ชยปัญโญ
และพระอาจารย์สังคม ธนปัญโญ ซึ่งมี
ความพยายามทีจ่ ะพัฒนาชาวบ้านในพืน้ ที่
ที่มีความศรัทธาในพระพุทธศาสนา ร่วม
กันพัฒนาวัด ท�ำบุญ ทั้งในวันส�ำคัญและ
วันพระ เมื่อชาวบ้านได้มาวัด มีการพูด
คุยกับพระอาจารย์ทั้งสอง เล่าสู่กันฟังถึง
ปั ญ หาและวิ ถี ก ารด� ำ เนิ น ชี วิ ต เมื่ อ
พระอาจารย์ได้ฟังปัญหาของชาวบ้านและ
คิดวิเคราะห์ร่วมกัน พบปัญหารวมๆ คือ
ปั ญ หาวิ ก ฤติ ห นี้ สิ น จากการท� ำ เกษตร
เชิงเดี่ยวโดยใช้ปุ๋ยเคมี ปัญหาการแข่งขัน
กั น เพื่ อ ให้ เ ป็ น ที่ ย อมรั บ ในสั ง คม และ
ปั ญ หาสุ ข ภาพที่ ไ ด้ รั บ จากการใช้ ย า
ฆ่ า แมลง เมื่ อ มี ก ารวิ เ คราะห์ แ ละสรุ ป
ปั ญ หาร่ ว มกั น แล้ ว จึ ง ช่ ว ยกั น คิ ด หา
แนวทางการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมและวิถี
ชีวิตตามแนวปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
โดยใช้โครงการที่ได้รับการสนับสนุนจาก
ศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน) เป็น
เครื่ อ งมื อ ในการหลอมรวมชาวบ้ า นใน
การท� ำ กิ จ กรรมให้ เ ป็ น แกนน� ำ เป็ น
ตัวอย่างให้คนอื่นๆ ในชุมชนได้เห็นเป็น
ตัวอย่าง เมื่อชาวบ้านได้มาท�ำกิจกรรม
ต่ า งๆ ได้ รั บ การเพิ่ ม พู น ความรู ้ จ าก
การพาไปศึ ก ษาดู ง านและอบรมเชิ ง
ปฏิบัติการในแหล่งเรียนรู้ด้านเศรษฐกิจ
พอเพี ย งในที่ ต ่ า งๆ และสามารถน� ำ
แนวคิ ด มาใช้ ป รั บ เปลี่ ย นพฤติ ก รรมทั้ ง
การใช้จ่ายเงิน ลดความฟุ่มเฟือย ใช้และ
กินในสิง่ ทีท่ ำ� เองปลูกเอง เช่น น�ำ้ ยาล้างจาน
17

น�้ำยาซักผ้า น�้ำยาปรับผ้านุ่ม ปลูกผักสวน
ครัวกินเอง เลี้ยงหมู เลี้ยงเป็ด เลี้ยงไก่
เลี้ยงปลา ท�ำปุ๋ยอินทรีย์ใช้เองจากมูลสัตว์
ที่เลี้ยง ชีวิตก็เกิดความเปลี่ยนแปลงไปใน
ทางที่ดีขึ้น หนี้สินที่สะสมก็ลดลงโดยใช้
เวลาไม่มาก รวมทั้งชุมชนได้โอกาสจาก
โรงงานน�้ ำ พริ ก ในพื้ น ที่ จ ้ า งคนในพื้ น ที่
ปลูกกระเทียมส่งวัตถุดิบให้กับโรงงาน
ผลิ ต น�้ ำ พริ ก จึ ง ท�ำ ให้ชุมชนมีอาชีพที่
สร้างรายได้ทมี่ นั่ คงอีกทาง
ผลส�ำเร็จทีเ่ ห็นชัดเจน คือ ชาวบ้าน
แกนน� ำ ในชุ ม ชนสามารถปรั บ เปลี่ ย น
พฤติกรรม ลดรายจ่ายเพิ่มรายได้ หนี้สิน
ลดลง มีสุขภาพที่ดีอยู่ในสิ่งแวดล้อมที่ดี
เกิดความร่วมมือกันในชุมชน จากการท�ำ
กิจกรรมส่วนรวม เช่นการสร้างฝายชะลอ
น�้ำ การสร้างแนวกันไฟ เพื่อช่วยอนุรักษ์
สิ่งแวดล้อมและป่าไม้ไว้ให้ลูกหลานและ
คนปลายน�้ำที่ต้องใช้ประโยชน์ พื้นที่เกิด
ภาคีเครือข่ายจากภายนอก ทั้งในส่วน
ของรัฐและเอกชน ที่เข้ามาช่วยสนับสนุน
ทั้ ง เงิ น และแรงงานในการสร้ า งฝาย
สร้ า งแนวกั น ไฟ และสนั บ สนุ น สิ น ค้ า
ต่างๆ ในขบวนบุญ โดยทั้งหมดนี้มีวัด
พระบรมธาตุดอยผาส้มเป็นจุดศูนย์รวม
และเป็ น ทั้ ง เบื้ อ งหน้ า และเบื้ อ งหลั ง ใน
ความส� ำ เร็ จ ของโครงการและหลายๆ
กิจกรรม จนสามารถเป็นแหล่งเรียนรู้เชิง
คุณธรรม ที่มีผู้สนใจในแนวทางเศรษฐกิจ
พอเพียงไปศึกษาดูงานและฝึกอบรมอย่าง
ต่อเนื่อง
18
การต่อสู้อะไรก็ ไม่ยิ่งใหญ่เท่าสู้กับ
ใจตนเอง
การเปลี่ ย นแปลงแนวคิ ด และ
เปลีย่ นแปลงวิถชี วี ติ เป็นสิง่ ทีย่ ากหากใจไม่
กล้าพอ หรือไม่มแี รงบันดาลใจอันแรงกล้า
ที่ต้องการจะเปลี่ยนชีวิต จากแนวทางใน
แบบทุ น นิ ย มมาเป็ น แนวทางเศรษฐกิ จ
พอเพียง ซึ่งสอดคล้องกับวิถีชีวิตดั้งเดิม
ในสมัยรุน่ ปู่ ย่า ตายาย แต่ดอยผาส้มก็ยงั มี
คนกล้าที่เป็นแกนน�ำมาจากชุมชนต่างๆ
ที่ต้องการจะปรับเปลี่ยนวิถีชีวิต ไม่น้อย
กว่า 15 ชุมชนในอ�ำเภอสะเมิง แม้จะ
ไม่ใช่ทั้งหมดของคนในชุมชน แต่ก็ถือได้
ว่ า แกนน� ำ เหล่ า นี้ เ ป็ น ผู ้ ก ล้ า หาญ และ
ต้องการจะออกจากระบบทุนนิยม และ
ปรั บ เปลี่ ย นวิ ถี ชี วิ ต จนสามารถฝ่ า ฟั น
ความล�ำบาก ความยากจนไปได้ อยู่บน
แนวทางของความพอเพียง ส�ำหรับคนที่
ประสบความส�ำเร็จแล้ว ต้องการขยายผล
ไปสู่คนอื่นๆ ในชุมชน การบอกเล่าความ
ส�ำเร็จของตนเองให้กับเพื่อนฟังเป็นเรื่อง
ยาก การสร้างการยอมรับซึ่งกันและกัน
โดยที่ไม่ได้เป็นผู้นำ� ทางความคิดในชุมชน
นั้ น ยิ่ ง เป็ น เรื่ อ งยาก ดั ง นั้ น การท� ำ
กิจกรรมในชุมชนจะไม่มีการบังคับ ใคร
สนใจเข้าร่วมได้ตามสมัครใจ ไม่มีการ
แบ่งหรือกีดกัน แต่เนื่องจากการด�ำเนิน
ชีวิตตามแนวเศรษฐกิจพอเพียงเป็นสิ่งที่
เห็นผลช้า อีกทั้งยังต้องปรับเปลี่ยนวิถี
ชี วิ ต จากง่ า ยๆ เช่ น อยากกิ น ก็ ซื้ อ กิ น
มาเป็นกินในสิ่งที่ปลูกและปลูกในสิ่งที่กิน
ท�ำบัญชีครัวเรือนเพื่อรับรู้รายรับรายจ่าย
ของตนเอง เหล่านี้เป็นเรื่องยากที่จะสร้าง
วินัยในตนเอง ดังนั้นการขยายกลุ่มคนที่
จะมาเข้ า สู ่ ข บวนบุ ญ จึ ง เป็ น เรื่ อ งยาก
กุศโลบายในการแก้ไขปัญหาเหล่านี้ คือ
การประชาสัมพันธ์กิจกรรมไปยังหน่วย
งานและคนนอกชุมชน ที่ต้องการแสวงหา
วิถชี วี ติ ทีแ่ ตกต่างไปจากเดิม หรือหาผูก้ ล้า
หรื อ คนรุ ่ น ใหม่ ที่ ต ้ อ งการปรั บ เปลี่ ย น
ตนเอง โดยมาใช้แนวคิดแนวปฏิบัติของ
วั ด พระบรมธาตุ ด อยผาส้ ม ในรู ป แบบ
ต่างๆ เช่น เยาวชนในพื้นที่สามารถเข้า
มาเรี ย นรู ้ แ บบเรี ย นรู ้ ด ้ ว ยตนเอง ใน
“ศูนย์การเรียนวัดพระบรมธาตุดอยผา
ส้ม” ซึ่งเปิดให้เรียนรู้ในระดับมัธยมต้น
และมัธยมปลาย และในปี 2556 ได้มีการ
เผยแพร่กิจกรรมต่างๆ ผ่านสื่อในสังคม
ออนไลน์ไปยังคนกลุม่ ต่างๆ ทีห่ ลากหลาย
เพื่อให้เป็นจักรกลหนึ่งในการร่วมกันขับ
เคลื่ อ นขบวนบุ ญ และขบวนบุ ญ จะขั บ
เคลื่อนไปถึงไหนอย่างไรก็ต้องขึ้นอยู่กับ
ศรัทธาบุญที่จะเกิดขึ้น
พ่อจันสี : เดิ ม เคยปลู ก สตรอว์ เ บอร์ รี่
เพราะเป็นอาชีพเดิมของคนในหมู่บ้าน
ช่วงแรกปลูกราคาดี แต่พอปลูกมาเรื่อยๆ
โดยใช้ปุ๋ยเคมี สภาพของดินก็เสื่อมโทรม
ลงจนผลผลิ ต เริ่ ม ไม่ มี คุ ณ ภาพและได้
ปริมาณไม่มากพอ ปลูกสตรอว์เบอร์รี่มา
เป็นระยะเวลา 10 ปี โดยปลูกตามเพื่อน
บ้านเนื่องจากราคาดี แต่ปลูกไปเรื่อยหนี้
สินก็ยิ่งเพิ่มพูนขึ้นเรื่อยๆ เนื่องจากความ
โลภ ขยายพื้นที่ปลูกโดยการกู้เงินมาปุ๋ย
ซื้อยา จ้างคนมาช่วย แต่เมื่อปลูกมากขึ้น
ผลผลิตกลับลดลง ต้นไม่โต เริ่มเป็นหนี้
จากการกู้สหกรณ์การเกษตร กู้กองทุน
ต่างๆภายในหมู่บ้าน เป็นหนี้ประมาณ 3
แสนบาท เมื่อเป็นหนี้เป็นสินมากขึ้น แต่
ก็ได้มาช่วยงานที่วัด ได้พูดคุยกับพระ
อาจารย์สรยุทธ ถึงปัญหาหนี้สินที่เกิดขึ้น
และหาทางออกไม่ได้ พระอาจารย์จึงได้
ชักชวนให้มาร่วมโครงการ 1 ไร่คุณธรรม
ในปี 2553 ซึ่งเป็นโครงการที่ได้รับการ
สนั บ สนุ น ของศู น ย์ คุ ณ ธรรม (องค์ ก าร
มหาชน) ในปี 2554 ตอนนั้ น เริ่ ม ปรั บ
เปลี่ยนการปลูกพืช เริ่มปลูกกล้วย ปลูก
พืชอย่างอื่น และปลูกสตรอว์เบอร์รี่โดยใช้
ปุ๋ยอินทรีย์ (มูลหมู) ที่ได้จากการเลี้ยงหมู
หลุ ม ซึ่ ง ได้ รั บ การสนั บ สนุ น จากศู น ย์
คุณธรรม (องค์การมหาชน) ปลูกแฝกเพื่อ
น�ำมาจักเป็นตับๆ ขายใช้มุงหลังคา อีก
ทั้งหยุดกู้เงิน และปัจจุบันในปี 2556 นี้
หนี้สินที่มีก็หมดลงจากการปรับเปลี่ยนวิถี
ชีวิต แต่ก็ถือว่าได้รับโอกาสจากการปลูก
กระเทียมส่งโรงงานน�้ำพริกที่เข้ามาติดต่อ
ให้ชาวบ้านปลูกกระเทียมเพื่อส่งโรงงาน
และยังเป็นผู้รับผิดชอบหลักในเรื่องของ
การสีข้าวที่เป็นสินค้าในขบวนบุญ
แม่อมร : แม่อมรเคยปลูกดอกเก๊กฮวย
แต่ ก็ เ ลิ ก เนื่ อ งจากพื้ น ที่ ก ารปลู ก ดอก
เก๊กฮวยนั้นต้องถางป่า เป็นการท�ำลายป่า
ต่อมาปลูกหญ้าหวาน สตรอว์เบอร์รี่ก็เคย
ปลูกเหมือนพ่อจันสี แต่ก็เลิกแล้วเพราะ
เป็นหนีเ้ หมือนกัน ตอนนีก้ ป็ ลูกข้าว ปลูกผัก
สมัยทีย่ งั ไม่ได้เข้าโครงการ 1 ไร่ คุณธรรม
ตอนนั้นก็เป็นหนี้อยู่ แต่ปัจจุบันนี้หนี้สิน
ก็ ไ ม่ มี แ ล้ ว รวมทั้ ง หยุ ด กู ้ ธ นาคารเพื่ อ
การเกษตรและสหกรณ์ฯ (ธกส.) หยุดกู้
เงินในหมู่บ้าน ตอนนี้มาเข้าขบวนบุญ ก็
เริม่ เข้ามาหาสมุนไพรในป่า ปลูกสมุนไพร
ในบริเวณบ้าน ปลูกแฝก เข้ามาร่วมใน
โครงการ 1 ไร่คุณธรรม เนื่องจากต้องการ
ปรับเปลี่ยนวิถีชีวิต ตอนนั้นเลี้ยงหมูกับ
เลี้ยงวัว เลี้ยงเพื่อเอาลูกไว้และให้แม่พันธุ์
กับคนอื่นๆ ที่จะเลี้ยงต่อไป
พี่อานง พุทธโส : ก่ อ นที่ จ ะเข้ า ร่ ว ม
โครงการ 1 ไร่ คุณธรรมนั้น เป็นคนกลาง
ในการรับสินค้าในชุมชนไปขาย โดยเฉพาะ
สตรอว์ เ บอร์ รี่ ตอนนั้ น เป็ น หนี้ อ ยู ่
ประมาณ 5 แสน เนื่องจากไปกู้เงินมาให้
ลูกสวนใช้ก่อน เมื่อเป็นหนี้สะสมมากขึ้น
ก็ได้มีการพูดคุยกับพระอาจารย์สรยุทธ
ก็หยุดทุกอย่าง และเข้าเป็นสมาชิก 1 ไร่
คุณธรรม ปัจจุบันปลูกกล้วย เลี้ยงหมู
กล้วยที่ปลูกก็น�ำมาทอดขายเป็นสินค้าใน
ขบวนบุญ ท�ำปุ๋ยอินทรีย์ ปัจจุบันเหลือหนี้
อยู่ประมาณ 1 แสนบาท การปรับเปลี่ยน
วิถีชีวิตเป็นเรื่องที่ยาก เนื่องจากความไม่
ยอมรับในวิถีชีวิตแบบพอเพียงว่าจะพอ
กินหรือไม่ การที่จะปรับนั้นต้องอาศัยใจ
เป็นหลัก ต้องมีใจที่หนักแน่น เพราะต้อง
มาเก็บผักขายทีละ 10 บาท 20 บาท เคย
เก็บสตอเบอรี่ขายกิโลละเป็นร้อยสองร้อย
ระยะเวลาที่จะท�ำใจในการเปลี่ยนวิถีชีวิต
ต้องใช้ระยะเวลาประมาณ 1 ปี แต่ถ้า
ความเป็นอยู่หรือถ้าจะเปลี่ยนชีวิตไปเลย
ประมาณ 5 ปี
พี่ ช นั ต ฎา สาธุ จิ ต ร : ก่ อ นเข้ า ร่ ว ม
โครงการ 1 ไร่คุณธรรม เป็นคนกลางรับ
ซื้อสตรอว์เบอร์รี่จากชาวบ้านไปขายต่อ
ตอนนั้ น เป็ น หนี้ ป ระมาณล้ า นกว่ า บาท
โดยกู้เงินมารับซื้อสตรอว์เบอร์รี่และปลูก
สตรอว์เบอร์รี่ ช่วงปี 2553 มีการอบรม
โครงการต้นกล้าอาชีพที่วัดพระบรมธาตุ
ดอยผาส้ม เลยได้เข้ามารู้จักโครงการ 1
ไร่คุณธรรม ปัจจุบันท�ำเรื่องขยะรีไซเคิล
และปลูกผักกินเอง ปลูกแฝกขาย ปัจจุบัน
หนี้เหลือ ประมาณ 5 แสนบาท เนื่องจาก
หยุดกู้เพิ่ม และค่อยๆ ใช้หนี้ไปตามก�ำลัง
เนื่องจากกู้ภายในหมู่บ้าน เช่น เงินใน
กองทุนหมู่บ้าน
นักเรียน Home School รุ่น 1 : ได้มี
โอกาสขึ้นมาที่วัดตอนที่เป็นเด็ก ขึ้นมากับ
ป้าๆ ได้มาเจอกับหลวงพ่อ ท่านก็สอน
ท�ำนั่นท�ำนี่หลายอย่าง พาไปท�ำปุ๋ย ไป
ปลูกสตรอว์เบอร์รี่ หลังจากจบชั้นประถม
ศึกษาปีที่ 6 หลวงพ่อก็ชวนมาเรียนใน
หลักสูตร Home School เราอยากเรียน
อะไรก็ได้เรียน จบมาเราก็ท�ำงานได้สิ่งที่
เรียนก็ช่วยเหลือพ่อแม่และช่วยเหลือทาง
บ้านเราได้ ก็คิดว่าน่าจะสนุกดี ก็ชวน
เพื่ อ นๆ มาเรี ย น พ่ อ แม่ ก็ เ ข้ า ใจ
สนับสนุน เนื่องจากมีประสบการณ์จากพี่
ชายที่ไปเรียนนอกชุมชน ทุกเดือนก็จะมา
ขอเงินพ่อแม่ใช้ ซึ่งเป็นช่วงที่ครอบครัว
ล�ำบาก ไม่อยากให้พ่อแม่ไม่สบายใจเรื่อง
ค่าใช้จ่ายหากต้องไปเรียนนอกชุมชน ถ้า
เรียนอยู่ที่นี่ก็จะลดค่าใช้จ่ายและช่วยงาน
ที่ บ ้ า นได้ ด ้ ว ย การเรี ย นจะเรี ย นเป็ น
โครงการของตนเอง อย่ า งเช่ น การ
แปรรู ป ข้ า ว ก็ จ ะมี ก ารทดลองท� ำ ไป
เรื่อยๆ
สิ่งที่แต่ละคนท�ำ คนในชุมชนไม่
เห็น เนื่องจากยังไม่เปิดใจและไม่เข้าใจ
ว่ า ปลู ก แค่ นี้ อยู ่ แ บบนี้ จ ะมี กิ น มี ใ ช้ ไ ด้
อย่างไร จะร�่ำรวยได้อย่างไร นี่คือมุมมอง
ของคนในชุมชน แต่สำ� หรับกิจกรรมต่างๆ
ที่ด�ำเนินการภายในชุมชนก็ยังคงด�ำเนิน
ต่ อ ไป มี ก ารผลิ ต สิ น ค้ า ต่ า งๆ ขายใน
ขบวนบุญ โดยมีคนภายนอกเข้ามาช่วย
เหลือ สนับสนุนสินค้าต่างๆ ได้แก่ แชมพู
สบู่ ข้าวอินทรีย์ กล้วยทอด และสตอเบ
อรี่ตามฤดูกาล สินค้าเหล่านี้ สมาชิกใน
ขบวนบุญจะใช้เงินลงทุนส่วนหนึ่งจากเงิน
หุ้นที่สมาชิกร่วมกันลงหุ้น เมื่อขายได้
ก�ำไรเท่าใดก็จะแบ่งกลับมาที่ขบวนบุญ
เป็นการท�ำบุญครึ่งหนึ่งของก�ำไร ส่วนที่
เหลืออีกครึ่งก็จะกลับสู่ระบบการผลิตต่อ
ไป ซึ่ ง ระบบนี้ ก็ เ ป็ น ระบบที่ ช ่ ว ยสร้ า ง
ความซื่อสัตย์และความรับผิดชอบให้กับ
สมาชิกด้วยเช่นกัน สิ่งหนึ่งที่ชุมชนอาจ
จะไม่รู้ตัวว่าก�ำลังร่วมกับขบวนบุญ คือ
การที่ ข บวนบุ ญ รั บ ซื้ อ ผลผลิ ต ต่ า งๆ
ในชุมชนของชาวบ้าน เช่น ข้าว กล้วย
กระเทียม กลุ่มขบวนบุญก็มีรายได้จาก
การขายปุ๋ยให้กับชาวบ้านที่ปลูกกระเทียม
นอกจากกิจกรรมเดิมที่ได้ท�ำแล้ว
ในปัจจุบันยังมีการเพิ่มเติมเรื่องกิจกรรม
เพื่อสุขภาพชื่อว่า บ้านอโรคยา ซึ่งเปิด
บริการการดูแลสุขภาพทางเลือกแบบใหม่
ให้บริการนวดผ่อนคลาย กดจุด ครอบแก้ว
ยาสมุนไพรต่างๆ เช่น หญ้าหวาน เม็ด
มะรุมแห้ง ยาเขียวส�ำหรับนวด น�้ำหมัก
ลูกยอ ท�ำลูกประคบ ผู้ให้บริการก็ได้รับ
การสอนจากที่ ต ่ า งๆ ให้ ส ามารถให้
บริการได้อย่างถูกต้องปลอดภัย
19

ถอดบทเรียนต้นแบบศูนย์การเรียนรู้เศรษฐกิจ
ชุมชนเชิงคุณธรรม กิจวิจยั เพือ่ พัฒนาท้องถิน่
มหาวิทยาลัยราชภัฎเชียงใหม่
กิจวิจัยเพื่อพัฒนาท้องถิ่นกับการ
พั ฒ นาศู น ย์ เ รี ย นรู ้ เ ศรษฐกิ จ ชุ ม ชนเชิ ง
คุณธรรม
กิ จ วิ จั ย เพื่ อ พั ฒ นาท้ อ งถิ่ น เป็ น
ส่ ว นหนึ่ ง ของสถาบั น วิ จั ย มหาวิ ท ยาลั ย
ราชภัฎเชียงใหม่ ก่อนที่จะมีการจัดตั้ง
เป็นที่ช่วยประสานงานและ เจ้าหน้าที่
ประจ� ำ ในแต่ ล ะโครงการที่ กิ จ วิ จั ย ฯ
ด�ำเนินงาน
กิ จ วิ จั ย เ พื่ อ พั ฒ น า ท ้ อ ง ถิ่ น
มหาวิทยาลัยราชภัฎเชียงใหม่ (OKRD)
จัดตั้งขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2552 ตามค�ำสั่งแต่ง
ตั้ ง คณะกรรมการศู น ย์ วิ จั ย ในอดี ตกิจ
วิจัยเพื่อพัฒนาท้องถิ่นเกิดจากการท�ำงาน
ด้านงานวิจัยของอาจารย์ในมหาวิทยาลัย
ราชภัฎเชียงใหม่ มีเป้าหมายการวิจัยเพื่อ
พั ฒ นาชุ ม ชนท้ อ งถิ่ น มี ผู ้ วิ จั ย หลั ก
ประกอบด้ ว ย ผศ.วี ร ะศั ก ดิ์ สมยานะ
20
ผศ.ทวีศักดิ์ ปิ่นทอง ผศ.กมลทิพย์ ค�ำใจ
ดร.กาญจนา สุ ร ะ และที ม งานดู แ ล
โครงการ จึงถือว่าเป็นหน่วยงานหนึ่งที่อยู่
ภายใต้ โ ครงสร้ า งของสถาบั น วิ จั ย ของ
มหาวิ ท ยาลั ย ราชภั ฎ มี ผศ.วี ร ะศั ก ดิ์
สมยานะ ด�ำรงต�ำแหน่งผู้อ�ำนวยการศูนย์
มีภารกิจหลักคือ ด�ำเนินการวิจัยเชิงการ
จั ด การโดยการน� ำ ศาสตร์ ข องหลั ก
เศรษฐศาสตร์ หลักของบัญชี หลักของ
การบริหารจัดการ และหลักนิเทศศาสตร์
มาปรับประยุกต์ใช้ หรือที่เรียกว่า R&D
(Research and Development)
การมองเห็นตัวตนที่แท้จริงของ
ชุมชนเป็นปัจจัยที่ส� ำคัญต่อการพัฒนา
ท้องถิ่น โครงการของภาครัฐมีมากมาย
หลายอย่ า ง แต่ ส ่ ว นใหญ่ แ ล้ ว เป็ น การ
แก้ ไ ขปั ญ หาที่ ไ ม่ ต รงจุ ด เพราะแต่ ล ะ
โครงการจะเป็นไปในรูปแบบของนโยบาย
จากข้างบนลงสู่ล่างเท่านั้น จึงท�ำให้รัฐ
ไม่เคยมองเห็นตัวตนที่แท้จริงของชุมชน
ฉะนั้น สิ่งที่จะมาเชื่อมระหว่างภาครัฐ
และชุมชนก็คือ ผู้ที่เข้าใจในงานด้านการ
ปกครองส่วนท้องถิ่น ดังนั้นกิจวิจัยเพื่อ
พั ฒ นาท้ อ งถิ่ น มหาวิ ท ยาลั ย ราชภั ฏ
เชียงใหม่ (OKRD) จึงได้ท�ำการวิจัยเพื่อ
ให้เกิดการพัฒนาชุมชนท้องถิ่นได้อย่าง
สอดคล้ อ งกั บ สภาพปั ญ หาและความ
ต้องการของชุมชน นอกจากนี้ยังเป็นการ
บูรณาการกับกระบวนการเรียนการสอน
ให้นักศึกษาในมหาวิทยาลัยที่มีโอกาสได้
เรียนรู้จากการลงพื้นที่ร่วมกันกับอาจารย์
ในการท�ำวิจัย
การด� ำ เนิ น งานของกิ จ วิ จั ย เพื่ อ
พัฒนาท้องถิ่น มีการประสานงานและ
สร้ า งความร่ ว มมื อ กั บ ศู น ย์ คุ ณ ธรรม
(องค์ ก ารมหาชน) ในการส่ ง เสริ ม
สนับสนุนให้เกิดการพัฒนาคุณธรรมใน
ชุมชน และการสร้างหลักธรรมาภิบาลใน
การดูแลธุรกิจของชุมชน โดยอาศัยหลัก
ของความขยัน ซื่อสัตย์ ประหยัด และมี
วินยั ระหว่างสมาชิกในชุมชน ความสุภาพ
สามัคคี และมีวินัยต่อส่วนรวม รวมถึง
ความกตัญญูต่อผู้มีพระคุณในท้องถิ่น
ปี พ.ศ. 2552 เกิ ด การจั ด ท� ำ
โครงการจัดตั้งศูนย์การเรียนรู้เศรษฐกิจ
ชุมชนเชิงคุณธรรม (MEC) จ�ำนวน 32
ศูนย์ และมีการขยายผลการด�ำเนินงาน
ของเครือข่ายการเรียนรูเ้ ศรษฐกิจเชิงคุณธรรม
สู่จังหวัดที่ใกล้เคียง 4 จังหวัดภาคเหนือ
ประกอบด้วย จังหวัดเชียงใหม่ จังหวัด
พะเยา จังหวัดล�ำพูน และจังหวัดล�ำปาง
มีการขยายผลอย่างต่อเนื่อง ระหว่างปี
พ.ศ. 2553-2554 คณะท�ำงานของกิจวิจัย
เพื่อการพัฒนาท้องถิ่นได้น�ำองค์ความรู้
และผลการด�ำเนินงานของศูนย์การเรียนรู้
แต่ละแห่งมาเผยแพร่ผ่านเครือข่ายระบบ
สารสนเทศ (Website) ของศูนย์คุณธรรม
(องค์ ก ารมหาชน) ซึ่ ง ได้ มี ก ารจั ด การ
ข้ อ มู ล สารสนเทศเศรษฐกิ จ ชุ ม ชนเชิ ง
คุณธรรมเพื่อพัฒนาคุณภาพฐานข้อมูลใน
มินิไซต์ (Minisite) ท�ำให้เกิดการเผยแพร่
องค์ความรู้และข้อมูลของศูนย์การเรียนรู้
มีผู้เข้ามาสืบค้นหาข้อมูลอย่างต่อเนื่อง
จนเกิ ด การเผยแพร่ อ งค์ ค วามรู ้ ใ นการ
ด�ำเนินธุรกิจชุมชนเคียงคู่คุณธรรมให้กับ
ผู้ที่สนใจสามารถสืบค้นได้อย่างสะดวก
รวดเร็ ว และข้ อ มู ล มี ค วามถู ก ต้ อ งต่ อ
การน�ำไปใช้ปฏิบัติได้อย่างเหมาะสมตาม
สภาพบริบทของชุมชนนั้นๆ ท�ำให้เว็บ-
ไซต์ของ Minisite ได้รับความนิยมโดยมี
ผู้เข้ามาใช้บริการ
ในช่วงปี พ.ศ. 2555 จึงมีการยก
ระดับการพัฒนาศูนย์การเรียนรู้เศรษฐกิจ
ชุ ม ชนเชิ ง คุ ณ ธรรมด้ ว ยการจั ด ท� ำ
การจัดการฐานข้อมูล
เพื่อการเผยแพร่
Website
การพัฒนา/จัดระบบ
โครงสร้างและการ
บริหารจัดการศูนย์
อบรมให้ความรู้
ภาพแสดงการด�ำเนินงานโครงการสรรค์สร้างศูนย์การเรียนรู้เศรษฐกิจชุมชนเชิงคุณธรรม
โครงการพัฒนาศักยภาพเพื่อการบริหาร
จัดการศูนย์ฯ สู่ความยั่งยืน ประจ�ำศูนย์
การเรียนรู้เชิงคุณธรรมต้นแบบ จังหวัด
เชียงใหม่ (The Potential Development
to Manage the Best Practice of
Chang Mai Moral Study Center to be
Sustainable : PDCA Moral project)
โดยแต่ละศูนย์ผ่านกระบวนการคัดเลือก
ศู น ย์ ก ารเรี ย นรู ้ เ ชิ ง คุ ณ ธรรมต้ น แบบ
เฉพาะในจั ง หวั ด เชี ย งใหม่ 4 แห่ ง
ประกอบด้วย
1. ศูนย์การเรียนรู้เชิงคุณธรรมประจ� ำ
ต�ำบลบ้านกลาง อ�ำเภอสันป่าตอง
2. ศูนย์การเรียนรู้เชิงคุณธรรมประจ� ำ
ต�ำบลสันผักหวาน อ�ำเภอหางดง
3. ศูนย์การเรียนรู้เชิงคุณธรรมประจ� ำ
ต�ำบลบ้านเป้า อ�ำเภอแม่แตง
4. ศูนย์การเรียนรู้เชิงคุณธรรมประจ� ำ
ต�ำบลบ้านหลวง อ�ำเภอแม่อาย
เพื่อให้เป็นแหล่งการเรียนรู้การ
ประกอบอาชีพที่เคียงคู่คุณธรรมตามหลัก
ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงให้กับเด็กและ
เยาวชนในชุ ม ชน รวมทั้ ง ประชาชนที่
ประสานงาน/ลงพื้นที่
พบปะ/ติดตามผลกับ
ศูนย์การเรียนรู้ต่างๆ
ศึกษาดูงานและ
เพิ่มเติม แลกเปลี่ยน
ประสบการณ์
สนใจทั่วไปได้เรียนรู้ และฝึกปฏิบัติได้
อย่างมีประสิทธิภาพและสามารถส่งผล
ให้ เ กิ ด การเปลี่ ย นแปลงเชิ ง พฤติ ก รรม
การพัฒนาศูนย์เรียนรู้เชิงคุณธรรมของกิจ
วิจัยเพื่อพัฒนาท้องถิ่น มีกระบวนการ
ส่ ง เสริ ม ดั ง นี้ 1) การลงพื้ น ที่ เ ยี่ ย ม
กลุ่มต่างๆ เพื่อค้นหาศักยภาพในการ
พัฒนาต่อยอดให้เป็นศูนย์การเรียนรู้ 2)
ประสานงานกับแกนน�ำเพื่อให้สมัครเข้า
ร่ ว มโครงการฯ 3) การให้ ค� ำ แนะน� ำ
ปรึ ก ษาและให้ ก� ำ ลั ง ใจกั บ ผู ้ น� ำ ในการ
ด� ำ เนิ น กิ จ กรรมต่ า งๆ ภายในกลุ ่ ม
4) การพาผู้น�ำไปศึกษาดูงาน แลกเปลี่ยน
ประสบการณ์ 5) การอบรมให้ความรู้เพิ่ม
เติ ม 6) การจั ด ระบบโครงสร้ า งการ
ท�ำงาน และการบริหารจัดการศูนย์การ
เรียนรู้ 7) การจัดประกวดศูนย์การเรียนรู้
8) การจัดท�ำฐานข้อมูลของศูนย์การเรียนรู้
เชิงคุณธรรมเพือ่ การเผยแพร่ทาง Website
ประสานงานกับผู้น�ำ
เชิญชวนเข้าร่วม
โครงการ
ให้ค�ำแนะน�ำ
ปรึกษา
และให้ก�ำลังใจ
21
พัฒนายกระดับศูนย์การเรียนรู้เชิง
คุณธรรม หลักสูตรการถ่ายทอด
คุณธรรมและจริยธรรมผ่ า นศู น ย์
การเรียนรู้เชิงคุณธรรมต้นแบบ
ปี พ.ศ. 2556 คณะท� ำงานของ
กิจวิจัยเพื่อพัฒนาท้องถิ่นได้ตระหนักเห็น
ความส�ำคัญของการต่อยอดการด�ำเนิน
งานโครงการ การพัฒนาศักยภาพเพื่อ
การบริหารจัดการศูนย์ฯ สู่ความยั่งยืน
ประจ� ำ ศู น ย์ ก ารเรี ย นรู ้ เ ชิ ง คุ ณ ธรรม
ต้นแบบ จังหวัดเชียงใหม่ จากปี พ.ศ.
2555 จึงได้จัดท�ำโครงการ “การพัฒนา
ศั ก ยภาพเครื อ ข่ า ยการบริ ห ารจั ด การ
ศูนย์ฯ สู่ความยั่งยืนประจ�ำศูนย์การเรียน
รู้เชิงคุณธรรมต้นแบบ จังหวัดเชียงใหม่
ปีที่ 2 (The Potential Develop-
ment to Manage the Network of the
Best Practice of Chiang Mai Moral
Study Center to be Sustainable:
PDCA Moral project Phase 2: PDCA
Phase II)” ด้ ว ยกระบวนการพั ฒ นา
โครงการตามรูปแบบการพัฒนาแบบครบ
วงจร (Plan, Do, Check and Action)
ศูนย์การเรียนรู้
เชิงคุณธรรม
ต�ำบลบ้านหลวง
โรงเรียน
บ้านป่าแดง
22
โดยมีเป้าหมายเพื่อพัฒนาและต่อยอด
การด� ำ เนิ น งานของศู น ย์ ก ารเรี ย นรู ้ เ ชิ ง
คุณธรรมต้นแบบ จังหวัดเชียงใหม่
ในบทบาทของแหล่งเรียนรู้ในการ
ประกอบอาชีพที่เคียงคู่คุณธรรมตามหลัก
ปรั ช ญาของเศรษฐกิ จ พอเพี ย งร่ ว มกั บ
เครือข่ายโรงเรียนในชุมชนของศูนย์การ
เรียนรู้ฯ ทั้ง 4 แห่ง จ�ำนวน 4 โรงเรียน
ได้แก่ (1) โรงเรียนวัดสามหลัง ต�ำบลบ้าน
กลาง อ�ำเภอสันป่าตอง จังหวัดเชียงใหม่
(2) โรงเรี ย นบ้ า นป่ า ตาล ต� ำ บลสั น
ผักหวานอ�ำเภอหางดง จังหวัดเชียงใหม่
(3) โรงเรียนบ้านป่าแดง ต�ำบลบ้านหลวง
อ� ำ เภอแม่ อ าย จั ง หวั ด เชี ย งใหม่ และ
(4) โรงเรียนบ้านป่าจี้วังแดงวิทยา ต�ำบล
อินทขิล อ�ำเภอแม่แตง จังหวัดเชียงใหม่
และองค์กรปกครองส่วนท้องถิน่ ในพืน้ ทีอ่ กี
1 แห่ง ได้แก่ องค์การบริหารส่วนต�ำบล
บ้ า นกลาง อ� ำ เภอสั น ป่ า ตอง จั ง หวั ด
เชียงใหม่ กับการบริการชุมชน โดยมีผล
สั ม ฤทธิ์ ข องโครงการคื อ ให้ โ รงเรี ย น
ในเขตพื้ น ที่ ข องศู น ย์ ก ารเรี ย นรู ้ ฯ
ในจังหวัดเชียงใหม่ สามารถจัดท�ำร่าง
โรงเรียน
บ้านวัดสามหลัง
ศูนย์การเรียนรู้
เชิงคุณธรรม
ต�ำบลบ้านกลาง
การถ่ายทอด
คุณธรรม จริยธรรม
ด้านธุรกิจชุมชน
ศูนย์การเรียนรู้
เชิงคุณธรรม
ต�ำบลบ้านเป้า
โรงเรียน
บ้านป่าจี้วังแดงวิทยา
แผนหลักสูตรการถ่ายทอดคุณธรรมและ
จริยธรรมผ่านศูนย์การเรียนรู้เชิงคุณธรรม
ต้นแบบ จังหวัดเชียงใหม่ไปสู่เด็กนักเรียน
พร้ อ มกั บ การน� ำ ไปสู ่ ก ารทดลองใช้
หลักสูตรในพื้นที่จริง ซึ่งจะท�ำให้โรงเรียน
เหล่านั้นเกิดแนวทางและกระบวนการใน
การขับเคลื่อนการพัฒนาระดับความคิด
และคุ ณ ธรรมในจิ ต ใจของเด็ ก นั ก เรี ย น
ด้ ว ยวิ ถี ก ารประกอบธุ ร กิ จ ชุ ม ชนเชิ ง
คุณธรรมตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจ
พอเพียงของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูห่ วั
อั น จะท� ำ ให้ เ ด็ ก นั ก เรี ย นเติ บ โตเป็ น
อนาคตของชาติอย่างมีความรู้ควบคู่กับ
คุณธรรม Happy Work Place หนึ่งปัจจัย
ความส�ำเร็จของกิจวิจัยเพื่อพัฒนาท้องถิ่น
ศูนย์การเรียนรู้เชิงคุณธรรมจึงเป็นแหล่ง
เรียนรู้ของธุรกิจชุมชนควบคู่กับคุณธรรม
โดยจะเกิ ด ประโยชน์ ต ่ อ ชุ ม ชนอย่ า ง
มหาศาล และสร้ า งค่ า นิ ย มให้ ค นใน
ชุมชนเกิดความตระหนักถึงคุณค่าของ
ชุ ม ชนพร้ อ มกั บ การส� ำ นึ ก รั ก บ้ า นเกิ ด
สุดท้ายทุกคนก็จะรู้ว่า การท�ำงานอยู่ใน
ชุมชนนั้นเป็นสิ่งที่สามารถสร้างความสุข
ศูนย์การเรียนรู้
เชิงคุณธรรม
ต�ำบลสันผักหวาน
โรงเรียน
บ้านป่าตาล
ได้เช่นกัน หากแต่จะต้องช่วยเหลือกัน
พัฒนาชุมชนของตนเองให้มีความน่าอยู่
และเกิดวิถีชีวิตแห่งความสุขให้ได้ จนเกิด
เป็ น เครื อ ข่ า ยความร่ ว มมื อ ในชุ ม ชนสู ่
ภายนอกชุมชน เกิดการพึ่งพาอาศัยซึ่งกัน
และกันทั้งในเรื่องของวัตถุและจิตใจ
ปัจจุบัน ศูนย์การเรียนรู้เศรษฐกิจ
ชุมชนเชิงคุณธรรม มีเครือข่ายในจังหวัด
เชียงใหม่ ทั้งสิ้น 32 ศูนย์ฯ ในเขตพื้นที่
16 อ�ำเภอ โดยได้กลายเป็นแหล่งเรียนรู้
และแหล่งสร้างรายได้ให้กับคนในชุมชน
และภายนอกชุมชน ของจังหวัดเชียงใหม่
อีกทั้งยังพร้อมที่จะขยายเครือข่ายไปยัง
เขตพื้นที่ภาคเหนือตอนบน ซึ่งจะเป็นการ
ขยายเครือข่ายธุรกิจชุมชนเชิงคุณธรรม
ให้มีวงกว้างมากยิ่งขึ้น และในอนาคต
อาจจะไปสู่ระดับประเทศ การด�ำเนินงาน
เหล่านี้จะน�ำมาซึ่งความคาดหวังสูงสุด
ของคนไทย คือ “การพัฒนาเศรษฐกิจ
และสังคมของท้องถิ่นยั่งยืน”บนพื้นฐาน
ของคุณธรรม จริยธรรม
ความหมายของ “เศรษฐกิจชุมชนเชิง
คุณธรรม” หลักธรรมาภิบาลในการ
บริหารจัดการ ความขยัน ซื่อสัตย์
ประหยัด มีวินัยระหว่างสมาชิกใน
ชุมชน ความสุภาพ สามัคคีและมี
วินยั ต่อส่วนรวม
จากการประมวลภาพรวมของ
ศู น ย์ ก ารเรี ย นรู ้ เ ชิ ง คุ ณ ธรรมต้ น แบบ
จังหวัดเชียงใหม่ 4 แห่ง ประกอบด้วย
1) ศูนย์การเรียนรู้เชิงคุณธรรมประจ�ำ
ต� ำ บลบ้ า นกลาง อ� ำ เภอสั น ป่ า ตอง
จังหวัดเชียงใหม่ 2) ศูนย์การเรียนรู้เชิง
คุ ณ ธรรมประจ� ำ ต� ำ บลสั น ผั ก หวาน
อ�ำเภอหางดง จังหวัดเชียงใหม่ 3) ศูนย์
การเรียนรู้เชิงคุณธรรมประจ�ำต�ำบลบ้าน
เป้า อ�ำเภอแม่แตง จังหวัดเชียงใหม่ 4)
ศูนย์การเรียนรู้เชิงคุณธรรมประจ�ำต�ำบล
บ้านหลวง อ�ำเภอแม่อาย จังหวัดเชียงใหม่
พบว่าศูนย์เรียนรู้เชิงคุณธรรมทั้ง 4 แห่งนี้
มี วั ต ถุ ป ระสงค์ ห ลั ก คื อ การสื บ ทอด
ภูมิปัญญาท้องถิ่นตามแนวทางเศรษฐกิจ
พอเพี ย งและเป็ น พื้ น ที่ ส� ำ หรั บ ให้ ค นใน
พื้นที่มีอาชีพที่ยั่งยืนโดยไม่ต้องออกไปหา
รายได้ จ ากภายนอกชุ ม ชน อี ก ทั้ ง ยั ง
สามารถเป็นแหล่งเรียนรู้ให้กับคนทั้งใน
และนอกชุมชนอีกด้วย องค์ความรู้ที่ศูนย์
เรียนรู้เชิงคุณธรรมต้นแบบน�ำเสนอความ
รู้ให้กับผู้ที่มาศึกษาดูงาน มีความหลาก
หลายตามบริ บ ทของแต่ ล ะพื้ น ที่ เช่ น
องค์ความรูก้ ารประกอบอาชีพ องค์ความรู้
ด้ า นภู มิ ป ั ญ ญา และองค์ ค วามรู ้ ด ้ า น
เศรษฐกิจชุมชน ดังตัวอย่างต่อไปนี้
• ศูนย์การเรียนรู้เชิงคุณธรรมประจ� ำ
• ศู นย์ ก ารเรี ย นรู ้ เ ศรษฐกิ จ ชุ มชนเชิ ง ต�ำบลบ้านเป้า กลุ ่ ม แม่ โ จ้ บ ้ า นดิ น เป็ น
คุณธรรมบ้านกลาง เป็นกลุ่มที่พัฒนา กลุ ่ ม ที่ ท� ำ กิ จ กรรมเกี่ ย วการปลู ก พื ช ผั ก
ขึ้ น มาจากกลุ ่ ม วิ ส าหกิ จ ชุ ม ชน มี
ประสบการณ์ ด ้ า นการประกอบอาชี พ
เช่น การแปรรูปผลิตภัณฑ์ ผู้ที่มาศึกษาดู
งานจะได้เรียนรู้เกี่ยวกับวิธีการแปรรูป
กล้วยชนิดต่างๆ ล�ำไยอบแห้ง การท�ำน�้ำ
ล�ำไย การท�ำข้าวแต๋น การท�ำข้าวเกรียบ
ธัญพืช ที่สามารถสร้างอาชีพให้กับคนใน
ชุ ม ชนได้ โ ดยใช้ สิ่ ง ที่ มี อ ยู ่ ใ นชุ ม ชนมา
แปรรูป สร้างผลิตภัณฑ์ ในกระบวนการ
ผลิ ต และการขายผลิ ต ภั ณ ฑ์ ข องกลุ ่ ม
แทรกเรื่องของคุณธรรมด้านความรับผิด
ชอบ ความอดทน ภูมิปัญญาท้องถิ่นใน
การแปรรูปผลิตภัณฑ์ และความซื่อสัตย์
เนื่ อ งจากความซื่ อ สั ต ย์ เ ป็ น คุ ณ ธรรม
ส� ำ คั ญ ที่ ท� ำ ให้ ลู ก ค้ า มี ค วามเชื่ อ มั่ น กั บ
ผลิตภัณฑ์ของกลุ่มซึ่งจะส่งผลต่อรายได้
ของกลุ่มที่เพิ่มมากขึ้นอีกด้วย
• ศูนย์การเรียนรู้เชิงคุณธรรมประจ� ำ
ต�ำบลสันผักหวาน ในอดี ต ชาวบ้ า นมี
การรวมกลุ ่ ม ศิ ล ปกรรมดิ น เผาบ้ า น
ป่าตาล มีภูมิปัญญา องค์ความรู้ เกี่ยวกับ
การปั ้ น อิ ฐ มอญ ปั ้ น คนโท หม้ อ น�้ ำ
กระปุกออมสิน แจกัน แต่ต่อมามีการ
ปรั บ รู ป แบบการผลิ ต ให้ ต รงกั บ ความ
ต้องการของตลาด จึงมีการปรับรูปแบบ
การผลิตมาเป็นการปั้นตุ๊กตาดินรูปแบบ
ต่ า งๆ ท� ำ ให้ มี อ งค์ ค วามรู ้ เ กี่ ย วกั บ
หั ต ถกรรมโดยกลุ ่ ม ดิ น ยิ้ ม หรื อ กลุ ่ ม
หัตถกรรมปั้นดิน ผู้เข้ามาศึกษาดูงานจะ
ได้เรียนรู้เกี่ยวกับการปั้นดิน วิธีการปั้น
ซึ่งเป็นการสืบทอดภูมิปัญญา และในเชิง
เรียนรู้ด้านเศรษฐกิจการค�ำนวณรายได้
จากการปั้นตุ๊กตาขายเมื่อเปรียบเทียบกับ
อาชีพอื่นๆ รวมทั้งเวลาที่สอนการปั้นก็จะ
สอนเรื่องคุณธรรม ความอดทน ความ
ซื่อสัตย์ งานเกี่ยวกับการปั้นท�ำให้มีสมาธิ
ถ้าท�ำด้วยใจรักจะท�ำให้ท�ำด้วยความสุข
และสร้างงาน สร้างอาชีพได้
อิ น ทรี ย ์ การท� ำ ธุ ร กิ จ ชุ ม ชนด้ า นแหล่ ง
ท่องเที่ยวเชิงนิเวศ มีโฮมสเตย์บ้านดิน
บริการนักท่องเที่ยว เป็นกลุ่มที่มีศักยภาพ
ในการถ่ า ยทอดประสบการณ์ แ ละองค์
ความรู้เกี่ยวกับการพึ่งตนเองและการใช้
ชีวิตพอเพียงจากการท� ำเกษตรอินทรีย์
และการจัดการท่องเที่ยวเชิงนิเวศ ที่เน้น
เรื่ องสภาพแวดล้อ มดี ความเงี ย บสงบ
อาหารดี มี ค วามปลอดภั ย รวมทั้ ง สอน
เรื่ อ งคุ ณ ธรรม ความซื่ อ สั ต ย์ ที่ จ ะต้ อ ง
ปฏิบัติต่อลูกค้า ซึ่งหากมีความซื่อสัตย์
แล้วก็จะน�ำมาซึ่งความเชื่อใจของลูกค้า
และรายได้ของกลุ่มเช่นกัน
• ศูนย์การเรียนรู้เชิงคุณธรรมประจ� ำ
ต�ำบลบ้านหลวง ซึ่งเป็นต้นแบบแหล่ง
เรี ย นรู ้ ด ้ า นเศรษฐกิ จ พอเพี ย ง ต� ำ บล
บ้านหลวง เป็นกลุม่ ทีม่ อี งค์ความรูเ้ กีย่ วกับ
การใช้ชีวิตที่เน้นเรื่องความพอเพียงที่มี
รูปธรรมค่อนข้างชัดเจน ผู้ที่มาศึกษาดู
งานจะได้เรียนรูเ้ รือ่ งเศรษฐกิจพอเพียง เช่น
การเลี้ ย งหมู ห ลุ ม การเพาะเห็ ด หอม
ซึง่ เป็นเศรษฐกิจชุมชนที่สามารถสร้างราย
ได้ให้กับคนในชุมชนได้อย่างดี อีกทั้งยัง
สอดแทรกเรื่องของคุณธรรมความซื่อสัตย์
และการรักษาคุณภาพของสินค้าเพื่อให้
ลูกค้าเกิดความเชือ่ มัน่ และเชือ่ ถือในสินค้า
23

องค์ความรู้
เศรษฐกิจชุมชน
คุณธรรม
จริยธรรม
ปั จ จั ย ที่ ท� ำ ให้ กิ จ วิ จั ย เพื่ อ พั ฒ นา
ท้องถิน่ สูค่ วามส�ำเร็จ พัฒนาศักยภาพ
ทีมงานและการเชือ่ มร้อยหน่วยงาน
ประสานเครือข่าย
สถาบันวิจยั และ พัฒนามหาวิทยาลัย
ราชภัฎเชียงใหม่ ก่อตั้งขึ้นตั้งแต่ปี พ.ศ.
2542 นับเป็นเวลายาวนานกว่าทศวรรษ
มี ก ารด� ำ เนิ น งานโครงการต่ า งๆ จน
กระทัง่ มีการต่อตัง้ กิจวิจยั เพือ่ พัฒนาท้องถิน่
ซึ่งมีทีมงานที่มีศักยภาพ โดยยึดหลักใน
การท�ำงานคือ การเปิดโอกาสให้คนรุ่น
ใหม่ซึ่งเป็นนิสิตในมหาวิทยาลัยราชภัฎ
เชียงใหม่ ที่มีความสนใจในงานวิจัยได้มี
24
• การแปรรูปผลิตภัณฑ์
• การปั้นดิน
• การท่องเที่ยวเชิงนิเวศเกษตรอินทรีย์
• ธรรมมาภิบาลในการบริหารจัดการ
• ขยัน ซื่อสัตย์ รับผิดชอบ มีวินัย
สามัคคี
โอกาสมาบริหารโครงการ ใช้ระบบการ
บริหารจัดการให้เจ้าหน้าที่แต่ละโครงการ
มี อ� ำ นาจในการตั ด สิ น ใจและวางแผน
จัดการโครงการให้เป็นไปตามแผนงาน
และมี ก ารประชุ ม ร่ ว มกั น เพื่ อ รายงาน
ความคืบหน้าประมาณเดือนละ 1 ครั้ง
หรือตามความเหมาะสม
โครงการต่างๆ ที่กิจวิจัยฯ ได้รับ
ทุนสนับสนุนจากหน่วยงานต่างๆ อย่าง
ต่อเนื่องเพราะหน่วยงานไว้วางใจ เชื่อมั่น
ผลการวิจัยหรือผลการด�ำเนินโครงการที่
ผ่ า นมาของกิ จ วิ จั ย เพื่ อ พั ฒ นาท้ อ งถิ่ น
เชื่อมั่นใน ผศ.วีระศักดิ์ สมยานะ และทีม
งานด้ า นความรู ้ ค วามสามารถทาง
วิชาการและการประสานความร่วมมือกับ
ชุ ม ชน หน่ ว ยงานท้ อ งถิ่ น จนเป็ น ที่
ยอมรับในพื้นที่ภาคเหนือ
นอกจากนี้การท�ำงานของกิจวิจัย
เพื่อพัฒนาท้องถิ่น มุ่งให้ความส�ำคัญกับ
การเชื่อมร้อยหน่วยงานประสานเครือข่าย
เพื่อให้เกิดการท�ำงานร่วมในระดับต่างๆ
เป็ น พลั ง ในการพั ฒ นาศู น ย์ เ รี ย นรู ้
เศรษฐกิ จ ชุ ม ชนเชิ ง คุ ณ ธรรม ทั้ ง ด้ า น
การวิจัยและพัฒนา การอบรมให้ความรู้
การสนับสนุนงบประมาณหลายหน่วยงาน เช่น
1. สถาบันอุดมศึกษามหาวิทยาลัยราชภัฎ
เชียงใหม่ มหาวิทยาลัยแม่โจ้ มหาวิทยาลัย
พะเยามหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัย
พายัพ
2. หน่วยงานภาครัฐและเอกชน ได้แก่
ศู น ย์ ส ่ ง เสริ ม อุ ต สาหกรรมภาคที่ 1
จั ง หวั ด เชี ย งใหม่ ส� ำ นั ก งานส่ ง เสริ ม
วิ ส าหกิ จ ขนาดกลางและขนาดย่ อ ม
(SMEs) ส�ำนักงานเกษตรจังหวัดเชียงใหม่
สาธารณสุขจังหวัดเชียงใหม่ ส�ำนักงาน
เศรษฐกิจการเกษตร ส�ำนักงานพัฒนา
ชุมชน ศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน)
ส�ำนักงานผู้ตรวจการแผ่นดิน หอการค้า
จังหวัดเชียงใหม่และจังหวัดเชียงราย
กิจวิจัยเพื่อพัฒนาท้องถิ่นกับการพัฒนาศูนย์เรียนรู้เศรษฐกิจชุมชนเชิงคุณธรรม
เป้าหมาย
ศูนย์การเรียนรู้เศรษฐกิจ
ชุมชนเชิงคุณธรรม
สามารถใช้หลักธรรมาภิบาลในการ
ดูแลธุรกิจของชุมชน ยึดหลักของ
ความขยัน ซื่อสัตย์ ประหยัด
และมีวินัย ระหว่างสมาชิกในชุมชน
ความสุภาพ สามัคคี และมีวินัยต่อ
ส่วนรวม รวมถึงความกตัญญูต่อ
ผู้มีพระคุณในท้องถิ่น
ตัวอย่างรูปธรรม
ศูนย์การเรียนรูเ้ ชิงคุณธรรมต้นแบบ
1
ศูนย์การเรียนรูเ้ ชิงคุณธรรม
ประจ�ำต�ำบลบ้านกลาง อ�ำเภอ
สันป่าตอง จังหวัดเชียงใหม่   เป็ น ผู ้ จั ด การศู น ย์ ฯ ท� ำ หน้ า ที่ ใ นการ
การก่อเกิด : ศูนย์การเรียนรู้เศรษฐกิจ
ชุมชนเชิงคุณธรรมบ้านกลาง : เปิดใช้
อย่างเป็นทางการเมื่อวันที่ 7 พฤศจิกายน
พ.ศ.2552 มี ค ณะกรรมการทั้ ง หมด
จ�ำนวน 16 คนตั้งอยู่ที่กลุ่มแปรรูปผลผลิต
ทางการเกษตรบ้านสันกอเก็ต เลขที่ 65/4
บ้านสันกอเก็ต หมู่ 10 ต�ำบลบ้านกลาง
อ�ำเภอสันป่าตอง จังหวัดเชียงใหม่ เบอร์
โทรศัพท์ติดต่อ 053-481052 มีค�ำขวัญ/
สโลแกนประจ�ำศูนย์ฯ คือ “บ้านกลาง
ข้าวแต๋นน�้ ำล�ำไย สมุนไพรธรรมชาติ”
และมีคุณธรรมประจ�ำศูนย์ฯ คือ “ชุมชน
เกื้อหนุน ส�ำนึกบุญคุณท้องถิ่น” ประธาน
กระบวนการ
กิจวิจัยเพื่อ
พัฒนาท้องถิ่น
การวิจัยและพัฒนา
(R&D)
อบรมให้ความรู้
จัดเวทีแลกเปลี่ยน
เรียนรู้
การศึกษาดูงาน
จัดท�ำฐานข้อมูล
ศูนย์การเรียนรู้
กลุ่มแปรรูปผลผลิตทางการเกษตรบ้าน
สันกอเก็ต “นางศรีนวล มะโนปัญญา”
บริหารจัดการงานและควบคุมการด�ำเนิน
งานของศูนย์ฯ พร้อมทั้งบูรณาการการ
ท�ำงานร่วมกันกับชุมชนในรูปแบบต่างๆ
พัฒนาการ...ความก้าวหน้า : กลุ่มเริ่ม
ก่อตั้งเมื่อปี พ.ศ. 2540 โดยเริ่มต้นจาก
กลุ่มออมทรัพย์เพื่อการผลิต มีเงินแรก
เริ่ ม ประมาณ 5 พั น บาท จากนั้ น
มาเปลี่ ย นเป็ น กลุ ่ ม แม่ บ ้ า นเกษตรกร
มี ส มาชิ ก ประมาณ 40 คน และมี ก าร
ออมทรัพย์ร่วมกันของสมาชิก ตั้งแต่นั้น
เป็นต้นมา การท�ำกิจกรรมของกลุม่ ช่วงแรก
คือ ท�ำร้านค้าชุมชน ขายสินค้าอุปโภค
ศูนย์เรียนรู้เชิงคุณธรรม
บูรณาการ
การเรียนการสอนสู่นักเรียน
ด้านคุณธรรมจริยธรรม
พัฒนาหลักสูตรการถ่ายทอด
คุณธรรม จริยธรรมในโรงเรียน
พัฒนาระบบบริหารจัดการ
• จัดโครงสร้างและการบริหาร
จัดการกลุ่ม
• การจัดสรรผลประโยชน์
• การท�ำกิจกรรมและการตลาด
พัฒนาระบบฐานข้อมูล
การประชาสัมพันธ์ผ่าน
“Website OKRD และ Mini site”
บริโภค ข้าวสาร และท�ำพริกลาบกับดอง
กระเทียมขาย แต่ท�ำได้ระยะหนึ่งต้องเลิก
ท� ำ เพราะขาดทุ น ในปี พ.ศ. 2542
คณะกรรมการและสมาชิกร่วมกันคิดว่า
จะสามารถท�ำอะไรเองได้บ้างตามที่ถนัด
จึ ง ปรั บ เปลี่ ย นมาผลิ ต ข้ า วแต๋ น เป็ น
ผลิตภัณฑ์หลักของกลุ่ม และเนื่องจากใน
ชุมชนมีสวนล�ำไย กลุ่มจึงหันมาท�ำน�้ำ
ล�ำไยและขายดีขึ้น ต่อมาปี พ.ศ. 2545
กลุ่มเริ่มมีตลาดที่มั่นคงมากขึ้น คนเริ่ม
ติดใจในรสชาติของผลิตภัณฑ์ จึงมีการ
ผลิตเพิ่มขึ้น ปี พ.ศ. 2546 กลุ่มเริ่มได้รับ
การสนับสนุนจากหน่วยงานต่างๆ เช่น
กรมส่งเสริมการเกษตร ช่วยให้ความรู้
และส่งเสริมการท�ำล�ำไยอบแห้ง สนับสนุน
การสร้ า งอาคารและอุ ป กรณ์ ต ่ า งๆ
25
ในการผลิ ต การศึ ก ษานอกโรงเรี ย น
(กศน.) สนับสนุนเรื่องการอบรมให้ความ
รู้เรื่องการแปรรูป กรมส่งเสริมสหกรณ์
สนับสนุนเรื่องการพัฒนามาตรฐานของ
ผลิ ต ภั ณ ฑ์ ส� ำ นั ก งานพั ฒ นาชุ ม ชน
สนับสนุนเรื่องการท�ำกิจกรรมในหมู่บ้าน
พั ฒ นาบรรจุ ภั ณ ฑ์ ส่ ง เสริ ม การท� ำ
กิจกรรมของกลุ่ม การจดทะเบียนกลุ่ม
และส่งคัดสรรผลิตภัณฑ์เป็นสินค้า OTOP
ครั้งแรกได้ในมาตรฐานระดับ 3 ดาว และ
กลุ่มมีการพัฒนาผลิตภัณฑ์มาเรื่อยๆจน
ได้ เ ป็ น สิ น ค้ า OTOP มาตรฐานระดั บ
4 ดาว ส�ำนักงานสาธารณสุขสนับสนุน
เรื่องการพัฒนาคุณภาพของผลิตภัณฑ์
และมาตรฐานโรงเรือน องค์การบริหาร
ส่วนต�ำบลสนับสนุนการสร้างอาคารเพื่อ
การผลิต ให้งบอุดหนุนกลุ่มเป็นเงินปีละ
10,000 บาท
ณ วั น นี้ ผลิ ต ภั ณ ฑ์ ที่ ก ลุ ่ ม ผลิ ต
เพื่อจ�ำหน่าย ได้แก่ ข้าวเกรียบธัญพืช
ข้าวแต๋นกล้วยทอดกรอบรสต่างๆ กล้วย
ฉาบ การท�ำงานร่วมกันของสมาชิกจะมี
การตั้งกติการ่วมกันไว้ในกลุ่ม คือ จะ
ซื่อสัตย์ต่อลูกค้า ขยัน ไม่เอาเปรียบซึ่ง
กั น และกั น ประหยั ด อดทน กตั ญ ญู
การตั ด สิ น ว่ า ใครมี คุ ณ ธรรมเรื่ อ งใด
สามารถดูได้ที่พฤติกรรมของสมาชิกใน
กลุ่ม เช่น มีอะไรก็แบ่งปันกันกิน การไป
โรงทานด้ ว ยกั น เสี ย สละเวลา งาน
เทศกาลปีใหม่ก็จะซื้อของไปเยี่ยมเยียน
คนที่เคารพนับถือ เป็นต้น ปี พ.ศ. 2553
เริ่มจดทะเบียนกลุ่มออมทรัพย์เพื่อการ
ผลิตเป็นกลุ่มวิสาหกิจชุมชน กลุ่มแปรรูป
ผลผลิ ต ทางเกษตรบ้ า นสั น กอเก็ ต
ปัจจุบันมีสมาชิกในกลุ่ม 124 คน มีการ
ประชาสัมพันธ์กลุ่มผ่านทางอินเตอร์เน็ต
โดยหน่วยงานที่เกี่ยวข้องต่างๆ ท�ำให้ยอด
ขายของกลุม่ เพิม่ ขึน้ ทุกปี
เข้าสู่เส้นทางศูนย์การเรียนรู้ : เมื่ อ ปี
2550 ผศ.ดร.วีระศักดิ์ สมยานะ (กิจวิจัย
เพื่อพัฒนาท้องถิ่น) ได้พานักศึกษามาดู
งานและได้ ม ารู ้ จั ก กลุ ่ ม เป็ น ครั้ ง แรก
ซึ่งหมู่บ้านบ้านสันกอเก็ต เป็นหมู่บ้านที่
ได้รับรางวัลความพอเพียง จึงมีการพูด
26
คุยให้ความรู้ จัดเวทีเรื่องจะอยู่อย่างไรให้
มีคุณธรรมและมีความพอเพียง ภายใต้
โครงการที่ท�ำร่วมกับองค์การบริหารส่วน
ต�ำบลและขอดูกิจกรรมต่างๆ ในหมู่บ้าน
สั น กอเก็ ต จากนั้ น มี ก ารจั ด เวที พู ด คุ ย
เกี่ ย วกั บ การแลกเปลี่ ย นแนวคิ ด ให้
แนวคิดเรื่องความพอเพียง เมื่อมีการท�ำ
กิจกรรม อีกทั้งบ้านสันก่อเก็ต หมู่ 10
ยังได้รับการคัดเลือกจากองค์การบริหาร
ส่ ว นต� ำ บล ให้ เ ป็ น หมู ่ บ ้ า นที่ มี ค วาม
สามัคคี ภายหลังจึงได้เข้าร่วมเป็นเครือข่าย
ของ OKRD (กิจวิจัยฯ) ผลจากกิจกรรม
พู ด คุ ย ในเวที ป้ า นวล แกนน� ำ กลุ ่ ม
เริ่มคิดว่ากิจกรรมที่ท�ำอยู่ซึ่งเป็นวิสาหกิจ
ชุมชนนั้นสามารถสร้างรายได้และมีอาชีพ
โดยได้ อ ยู ่ ที่ บ ้ า นแต่ ต นเองจะสามารถ
สืบทอดไปสู่เด็กและเยาวชนได้อย่างไร
เมื่ อ มี ค� ำ ถามเช่ น นี้ จึ ง มี ก ารเริ่ ม ฟื ้ น ฟู
ภู มิ ป ั ญ ญาที่ มี ใ นชุ ม ชนให้ เ กิ ด การ
ถ่ายทอดสูเ่ ยาวชน โดยตัง้ กลุม่ กิจกรรมว่า“
กลุ่ มยายสอนหลาน ”สอนท� ำ กิจกรรม
สอนฟ้อนดาบ ท�ำสมุนไพรพื้นบ้าน และ
การพูดภาษาพื้นเมือง โดยใช้ปราชญ์ชาว
บ้านสอน เยาวชนในชุมชนจะเลือกเรียน
กิจรรมที่ตัวเองสนใจ ปัจจุบัน มีคนสนใจ
เพิ่มขึ้นเรื่อยๆ บางครั้งก็มีเด็กจากต่าง
อ� ำเภอมาเรียนรู้ในกลุ่มบ่อยๆ โดยใช้
เวลาศึกษาดูงานประมาณ 1 วัน มีการ
สอดแทรกเรื่องคุณธรรมในการสอนเด็กๆ
ที่มาดูงานเชิงปฏิบัติการที่กลุ่ม เช่น เวลา
ที่จะสอนเด็กในแต่ละขั้นตอนก็จะสอด
แทรกเรื่องคุณธรรมให้เกิดความเข้าใจ
หากท�ำข้าวแต๋น ต้องใช้ความขยัน ความ
อดทน ต้องซื่อสัตย์กับลูกค้า ไม่เอาสิ่ง
ปลอมปนอะไรมาใส่ หรือหลังจากหัดท�ำ
ขนมแล้ ว ก็ จ ะให้ เ ด็ ก น� ำ ขนมไปให้
ผู้ปกครอง และสอนว่าการที่เด็กน�ำไป
ของไปให้ ผู ้ ป กครองนั้ น เป็ น การแสดง
ความรักความกตัญญู กตเวที
ความส�ำเร็จในมุมมองของตัวเอง : ใน
ด้านของเศรษฐกิจคือ ยอดขายที่เพิ่มขึ้น
ทุกปี รวมทั้งการปลูกฝังคุณธรรมให้กับ
เด็กในการประกอบอาชีพ โดยสอนให้รู้ว่า
ไม่ว่าจะประกอบอาชีพอะไรก็ตามต้อง
ซื่อสัตย์กับงานและคนที่เราท�ำงานด้วย มี
ความขยัน มีความอดทน และสิ่งที่กลุ่ม
จะท� ำ ต่ อ ไปในอนาคตคื อ การพั ฒ นา
คุณภาพของผลิตภัณฑ์ให้ได้มาตรฐาน
พั ฒ นาระบบการตลาดให้ ดี ขึ้ น และ
พัฒนาทีมงานให้มีความรู้มากขึ้น ซึ่งจะ
เน้นเรื่องการพัฒนาคนเป็นหลัก ซึ่งกลุ่มก็
พยายามจะช่วยเหลือตนเองให้มากที่สุด
ไม่รอหน่วยงานมาช่วย แต่หากหน่วยงาน
ใดมี ก ารสนั บ สนุ น ก็ จ ะเขี ย นโครงการ
เข้าไปขอรับการสนับสนุนในการพัฒนา
ด้านต่างๆ แรงบันดาลใจส�ำคัญของกลุ่ม
ที่ มี ค วามส� ำ เร็ จ ในวั น นี้ ปั จ จั ย แรกคื อ
ผศ.ดร.วีระศักดิ์ สมยานะ ซึ่งเป็นคนที่
สร้ า งแรงบั น ดาลใจและให้ ก� ำ ลั ง ใจกั บ
ป้ า นวลซึ่ ง เป็ น แกนน� ำ กลุ ่ ม ท� ำ สิ่ ง ดี ๆ
รวมทั้ ง เป็ น ที่ ป รึ ก ษาในเวลาที่ รู ้ สึ ก ว่ า มี
ปัญหาที่แก้ไขไม่ได้
2
ศูนย์การเรียนรูเ้ ชิงคุณธรรม
ประจ�ำต�ำบลบ้านเป้า อ�ำเภอ
แม่แตง จังหวัดเชียงใหม่
ก้าวแรกของศูนย์เรียนรู้ : ศูนย์การเรียนรู้
เชิงคุณธรรมประจ�ำต�ำบลบ้านเป้า อ�ำเภอ
แม่แตง จังหวัดเชียงใหม่ เปิดอย่างเป็น
ทางการ เมื่อวันที่ 10 พฤศจิกายน พ.ศ.
2552 โดยมีคุณทองใบ เล็กนามณรงค์  หมู่บ้านแม่โจ้ เข้าร่วมกิจกรรมที่ท�ำเรื่อง
เป็นผู้จัดการศูนย์ฯ ก่อนที่จะพัฒนาเป็น
ศูนย์การเรียนรู้แม่โจ้บ้านดิน กลุ่มมีการ
ท�ำกิจกรรมต่างๆ เช่น กลุ่มแม่บ้าน กลุ่ม
ออมทรัพย์ กลุ่มจักสาน แรกเริ่มมีการตั้ง
กลุ่มรวบรวมสมาชิกได้ 12 คน มีการ
ปรึกษาหารือกันว่าควรจะพัฒนาชุมชน
ของตนเองอย่างไร และได้ข้อสรุปร่วมกัน
ว่ า ควรท� ำ เรื่ อ งเกษตรอิ น ทรี ย ์ ปลู ก ผั ก
ปลอดสาร เพราะมีความเหมาะสมกับวิถี
ชีวิตเดิมที่เคยท�ำการเกษตร นอกจากนี้
ในบริ เ วณบ้ า นแม่ โ จ้ มี ต ้ น แบบบ้ า นดิ น
ของคุณโจน จันได ทีม่ าใช้ชวี ติ แบบพอเพียง
ที่บ้าน เป้าตั้งแต่ปี พ.ศ. 2546 และกลุ่ม
ได้เรียนรู้วิถีชีวิตของคุณโจนและน�ำมา
ปรับใช้ เช่น การท่องเที่ยวเชิงนิเวศหรือ
การท�ำโฮมสเตย์
ช่วงแรกสมาชิกร่วมกันท�ำเกษตร
อินทรีย์ เนื่องจากเป็นวิถีชีวิตดั้งเดิมสมัย
ปู่ย่าตายาย ซึ่งการท�ำเกษตรในแนวทาง
นั้นก็สามารถด�ำรงชีวิตอยู่ได้ แต่พอเมื่อมี
การเปลี่ยนแปลงวิถีชีวิตไปใช้เกษตรแบบ
เคมีมากขึ้น เกิดปัญหาร่วมของชุมชนคือ
ชาวบ้านเริ่มเป็นหนี้มากขึ้น จึงร่วมกัน
ทบทวนปั ญ หาและชั ก ชวนกั น มาปรั บ
เปลี่ยนวิถีชีวิต ตั้งกลุ่มขึ้นมาแรกเริ่มมี
สมาชิ ก 12 คน มี ก ารระดมหุ ้ น แต่
สมาชิกหลายคนก็มองแต่ผลตอบแทนที่
จะได้รับ พอไม่ได้เงินก็ถอนหุ้นออก จาก
นั้นกิจกรรมของกลุ่มก็ล้มลุกมาเรื่อยๆ
จนกระทั่ ง มาจดทะเบี ย นกลุ ่ ม เป็ น
วิ ส าหกิ จ ชุ ม ชน มี กิ จ กรรมต่ า งๆ เช่ น
การสอนมวยไทย การปลู ก ผั ก อิ น ทรี ย ์
การท�ำโฮมสเตย์วันนี้กลุ่มยังเหลือสมาชิก
อยู่ประมาณ 10 คน จึงมีการปรับเปลี่ยน
ระเบียนการเป็นสมาชิกใหม่ โดยไม่มีการ
ระดมหุ้นเป็นเงินเพื่อป้องกันการถอนเข้า
ถอนออก แต่สมาชิกต้องมีการออมเงิน
และมี ก ารน� ำ เงิ น ออมไปใช้ ป ระโยชน์
น�ำผลก�ำไรมาแบ่งกัน เช่น เรื่องการรับ
ลูกค้าโฮมสเตย์ จากบ้านของแต่ละคน
และการมาช่วยงานในศูนย์ฯ หากมีลูกค้า
มาพัก เช่น การบริการเครื่องเสียง หรือ
การท�ำอาหาร
ปี พ.ศ. 2551-2552 กลุ่มเสนอชื่อ
วิสาหกิจชุมชนกับโครงการขององค์การ
บริหารส่วนต�ำบล (อบต.) ซึ่งมี ผศ.ดร.
วีระศักดิ์ สมยานะ เป็นผู้ด�ำเนินโครงการ
แต่โครงการเกิดความไม่ต่อเนื่องเพราะ
นายก อบต. คนเก่าหมดวาระ แต่กลุ่มยัง
คงติดต่อประสานขอค�ำปรึกษาจากอาจารย์
อย่างต่อเนื่อง ต่อมา ต้นปี พ.ศ. 2552
กิจวิจัยเพื่อพัฒนาท้องถิ่น มีการด�ำเนิน
โครงการสร้างศูนย์การเรียนรู้เศรษฐกิจ
ชุมชนเชิงคุณธรรม บ้านแม่โจ้จึงเข้าร่วม
และได้รับคัดเลือกให้เป็นหมู่บ้านต้นแบบ
จนเป็นที่ยอมรับจากหน่วยงานต่างๆ ให้
เป็ น หมู ่ บ ้ า นท่ อ งเที่ ย วเชิ ง นิ เ วศและมี
ความหวั ง ว่ า จะได้ รั บ การสนั บ สนุ น งบ
ประมาณจากโครงการไทยเข้ ม แข็ ง
จ�ำนวน 2 ล้านบาท แต่การท�ำกิจกรรมมี
การหยุ ด ชะงั ก ลงเนื่ อ งจากไม่ ไ ด้ รั บ งบ
ประมาณ ชาวบ้านเริม่ ท้อและหมดก�ำลังใจ
ประมาณปลายปี พ.ศ. 2552-
เข้าสู่ปี 2553 กลุ่มวิสาหกิจของบ้านแม่โจ้
ได้รับคัดเลือกให้เป็นกลุ่มวิสาหกิจชุมชน
เป็นหมู่บ้านหัตถกรรมต้นแบบ จากนั้น
กลุ่มก็หาจุดเด่นของตนเอง ร่วมกันหาทุน
ด้านต่างๆ ที่มีอยู่ในชุมชน เช่น เรื่องการ
แกะสลั ก การเพิ่ ม พู น ความรู ้ เ รื่ อ งป่ า
เรื่องการจักสาน มีการสนับสนุนโดยการ
ให้ชาวบ้านไปอบรมเพิ่มพูนความรู้เรื่อง
ต่างๆ มีการพาชาวบ้านไปอบรมบ่อยๆ
ชาวบ้านดีใจที่บ้านของตนเองจะได้เป็น
แหล่งท่องเที่ยวเชิงนิเวศ เป็นต้นแบบที่มี
การจัดงานเพื่อเปิดตัวหมู่บ้าน และเริ่มมี
การฟื้นฟูด�ำเนินการกลุ่มแม่โจ้บ้านดิน
แบบโฮมสเตย์ โดยเริ่ ม ที่ บ ้ า นของคุ ณ
ทองใบ เล็กนามณรงค์ โฮมสเตย์ของที่นี่
มี 2 รูปแบบให้นักท่องเที่ยวที่ต้องการ
ความสงบเลือกคือ รูปแบบบ้านดิน และ
รูปแบบบ้านที่อยู่อาศัยตามวิถีชีวิตของ
ชาวบ้าน
ปัญหาอุปสรรค : สิ่งที่สมาชิกส่วนใหญ่
มองว่าเป็นปัญหาใหญ่ของกลุม่ คือ ความ
ไม่เข้าใจระบบการบริหารจัดการของกลุ่ม
การแบ่งปันผลก�ำไร ซึ่งบางครั้งไม่ได้ออก
มาในรู ป แบบของเงิ น อี ก ทั้ ง ความไม่
เข้าใจแนวคิดของกลุ่มในการด�ำเนินงาน
เรื่องวิถีเกษตรอินทรีย์ การท�ำโฮมสเตย์
เนื่องจากยังไม่เห็นความจ�ำเป็นที่จะต้อง
ปรั บ เปลี่ ย นวิ ถี ชี วิ ต ไปเป็ น แบบดั้ ง เดิ ม
ปัจจุบันคนในชุมชนก็ยังไม่มั่นใจเรื่องการ
ท�ำบ้านดินหรือการท�ำโฮมสเตย์ คนใน
ชุ ม ชนก็ ยั ง ใช้ เ งิ น เป็ น ที่ ตั้ ง ส� ำ หรั บ การ
ประสานงานกับท้องถิ่นก็ยังเป็นอุปสรรค
เนื่ อ งจาก นายกอบต.คนปั จ จุ บั น ไม่
สนับสนุนกิจกรรมของกลุ่มมากนัก
โอกาสส�ำคัญ : โอกาสดีของบ้านแม่โจ้
บ้านดิน คือ คนภายนอกส่วนใหญ่รู้จัก
บ้านดินของคุณโจน จันได จึงติดต่อเข้า
มาพักและได้รู้จักกับบ้านแม่โจ้ แต่ใน
อนาคตถ้าบ้านแม่โจ้มีการปรับเปลี่ยนเป็น
วิถีเกษตรอินทรีย์ มีอากาศดี อาหารดี
จะสามารถสร้างเป็นจุดแข็งให้กับบ้านแม่
โจ้ได้ เนื่องจากคนเมืองต้องการอาหาร
และอากาศที่ดีเพื่อสุขภาพ ปัจจุบันชาว
บ้านก็เริ่มมีการปรับเปลี่ยนมาสู่วิถีเกษตร
อินทรีย์ ประมาณ 30 ครัวเรือนจากร้อย
กว่าครัวเรือนในหมู่บ้าน ผลที่ได้จากการ
ปรับเปลี่ยนวิถีชีวิต คือ สุขภาพที่ดีขึ้น
เนื่ อ งจากเป็ น ผั ก ปลอดสาร ประหยั ด
สามารถปลูกพืชผักทุกอย่างที่กินได้และ
กิ น ในสิ่ ง ตนเองปลู ก แผนการประชา-
สัมพันธ์กิจกรรมต่อไปหากมีผู้มาศึกษาดู
งานก็จะพาไปดูบ้านต้นแบบที่ปรับเปลี่ยน
วิถีชีวิต และแบ่งส่วนแบ่งรายได้ให้กับ
แต่ละบ้าน นอกจากจะได้เงินส่วนแบ่งแล้ว
ยังได้ขายผัก ได้พฒั นาตนเองเป็นวิทยากร
เกิ ด อาชี พ เสริ ม และหมู ่ บ ้ า นเกิ ด ภาพ
ลักษณ์ที่ดี มีการสนับสนุนจากหน่วยงาน
ภายนอก เช่น งบประมาณไทยเข้มแข็ง
จัดสร้างโรงไฟฟ้าพลังน�้ำของหมู่บ้าน มี
คลองชลประทานในสมเด็ จ พระเทพฯ
พระราชทาน มีอ่างเก็บน�้ำในหมู่บ้าน สิ่ง
ต่างๆ ล้วนมาจากผลของการได้รับคัด
เลือกให้เป็นหมู่บ้านต้นแบบ ความภาค
ภูมิใจของกลุ่มคือ แม้จะเป็นกลุ่มเล็กๆ
ที่รวมตัวกัน แต่สามารถท�ำให้เกิดหลาย
สิ่งหลายอย่างในทางที่พัฒนาขึ้นในชุมชน
“กลุ่มโฮมสเตย์แม่โจ้บ้านดิน”
ก้าวเข้ามาในวิถีของกลุ่ม : กิจวิจัยเพื่อ
พัฒนาท้องถิน่ โดย ผศ.ดร.วีระศักดิ์ สมยานะ
เป็ น ผู ้ ที่ ท� ำ ให้ ก ลุ ่ ม และคุ ณ ทองใบเล็ ก
รามณรงค์ มี ค วามเชื่ อ มั่ น และมี แ รง
บันดาลใจการท�ำงานอย่างต่อเนื่อง แม้
เวลาที่มีปัญหาท้อถอย ผศ.ดร.วีระศักดิ์
สมยานะ และทีมงานของกิจวิจัยฯ ก็ยัง
เป็นที่ปรึกษา ให้ก�ำลังใจกับกลุ่มและคุณ
ทองใบตลอดมา สิ่งที่กิจวิจัยเพื่อพัฒนา
ท้องถิน่ มองเห็นศักยภาพ คือ เป็นกลุม่ เล็กๆ
ที่มีความเข้มแข็ง สามารถรวมตัวกันผลัก
ดันเรื่องโฮมสเตย์ให้เกิดขึ้นทั้งหมู่บ้านได้
จึงพัฒนาแนวคิดเรื่องคุณธรรมในการท�ำ
วิสาหกิจชุมชน (โฮมสเตย์) ให้มีความรับ
ผิดชอบ มีความซื่อสัตย์ ความสามัคคี
ความมีน�้ำใจ ความขยัน ความประหยัด
และอดทนระหว่างกันในชุมชน ต่อมา
ปลายปี พ.ศ. 2554 กิจวิจัยเพื่อพัฒนา
ท้องถิ่น เข้ามาชักชวนเข้าร่วมโครงการ
27
ของวิสาหกิจชุมชน โดยให้เลือกแนวทาง
การพัฒนาว่าจะเป็นผู้ประกอบการหรือ
เป็นศูนย์เรียนรู้ กลุ่มตกลงเลือกเป็นศูนย์
เรียนรู้ของชุมชน โดยเปิดพื้นที่ของกลุ่ม
เป็ น โรงเรี ย นรองรั บ ชุ ม ชนและเด็ ก ๆ
มาเรี ย นรู ้ แ ลกเปลี่ ย นประสบการณ์
เป้าหมายที่แท้จริงคือ ต้องการให้คนใน
พื้นที่รู้จักตัวตนของตนเอง รู้จักถิ่นฐาน
ของตัวเอง มุ่งเป้าถ่ายทอดความรู้ไปยัง
โรงเรี ย นในพื้ น ที่ เ พื่ อ ให้ เ ด็ ก มาสื บ ทอด
ภูมิปัญญา โดยใช้ศูนย์เรียนรู้บ้านดินเป็น
พื้นที่เรียนรู้ผลที่เกิดขึ้นจากการทดลอง
ฝึ ก ปฏิ บั ติ กั บ เด็ ก ในชุ ม ชน คื อ เด็ ก มี
ความสนใจที่ จ ะมาท� ำ กิ จ กรรมและมี
ความสุขที่ได้ร่วมกันท�ำกิจกรรม แต่ก็มี
ปัญหาเรื่องเงินงบประมาณ ค่าอาหาร ค่า
เดิ น ทางของเด็ ก ๆ ที่ ม าร่ ว มกิ จ กรรม
เนื่ อ งจากเป็ น กลุ ่ ม เด็ ก ทั่ ว ไปในชุ ม ชน
ไม่มีหน่วยงานหรือโรงเรียนสนับสนุน
หน่วยงานภาคีที่มาช่วยเสริมแรง : กลุ่ม
แม่ โ จ้ บ ้ า นดิ น ได้ รั บ การสนั บ สนุ น จาก
หลายๆ หน่ ว ยงานที่ เ กี่ ย วข้ อ ง เช่ น
ส�ำนักงานพัฒนาชุมชนให้การสนับสนุน
ผ่ า นโครงการไทยเข้ ม แข็ ง ในการเป็ น
หมู ่ บ ้ า นต้ น แบบ กระทรวงเกษตรและ
สหกรณ์ ส นั บ สนุ น เรื่ อ งการจดทะเบี ย น
เป็นวิสาหกิจชุมชน บริษัทไทยออยล์และ
กระทรวงพลังงานสนับสนุนการสร้างโรง
ไฟฟ้าพลังน�้ำในชุมชนผลิตกระแสไฟฟ้า
ขายให้กับการไฟฟ้า โรงพยาบาลส่งเสริม
สุขภาพต�ำบลโดยการเจาะเลือดตรวจสาร
ตกค้ า ง กิ จ วิ จั ย เพื่ อ พั ฒ นาท้ อ งถิ่ น
เป็นเครือข่ายท�ำโครงการศูนย์การเรียนรู้
เศรษฐกิจชุมชนเชิงคุณธรรม มหาวิทยาลัย
ราชมงคลล้านนาช่วยท�ำป้ายบอกทางเข้า
มายังกลุ่ม มหาวิทยาลัยราชภัฎพายัพ
และ มหาวิทยาลัยแม่โจ้น�ำความรู้ต่างๆ
มาแลกเปลี่ ย นกั น เพื่ อ ประโยชน์ ใ นการ
พัฒนาท้องถิ่น และพัฒนากิจกรรมของ
ศูนย์ ได้แก่ เทคนิคการปั้นดิน เทคนิค
การสร้ า งฐานรากของบ้ า นดิ น การ
ออกแบบลายบนเสื้อสกรีนมาเรียนรู้เรื่อง
การย้อมผ้าจากสีธรรมชาติจากชาวบ้าน
ในส่วนของสถาบันการศึกษานั้นเป็นการ
28
แลกเปลี่ยนกันระหว่างความรู้เชิงวิชาการ เงิ น เดื อ นก็ เ หมื อ นเป็ น ทาสของคนอื่ น
และความรู ้ ด ้ า นภู มิ ป ั ญ ญาของคนใน เพราะนายจ้างมักจะเห็นลูกจ้างไม่สู้ ไม่มี
ชุมชน ทางไป เขาก็จะกดคนท�ำงานอย่างเดียว
จึงคิดว่ากลับมาอยู่ที่บ้านมาพัฒนาบ้าน
จุดเด่น....เห็นได้ชัด : ทางกลุ่ม เห็นว่า เราดีกว่า ถึงการก้าวย่างนั้นจะช้า แต่สัก
3 ศูนย์การเรียนรูเ้ ชิงคุณธรรม มาขอพันธุ์หมูไปเลี้ยง ส�ำหรับการเลี้ยง
ประจ�ำต�ำบลบ้านหลวง อ�ำเภอ หมูหลุม ในหมู่บ้านหากมีคนต้องการเป็น
แม่อาย จังหวัดเชียงใหม่ สมาชิกต้องมาเข้าเงือ่ นไขการออม ขายหมูไป
ก้ า วแรกของศู น ย์ ก ารเรี ย นรู ้ ต ้ น แบบ แล้วต้องซื้อหมูมาเลี้ยงอีก หากไม่มีการ
2 แห่ง แห่งบ้านหลวงแม่อาย : เปิดใช้ ฝากแต่ก็ต้องมีการออมอย่างน้อยเดือนละ
โพธิ์งาม อบต.พยายามจะสนับสนุนให้มี
หมูบ่ า้ นละ 1 กลุม่ ตามบริบทของหมูบ่ า้ น
จุดเด่นของบ้านป่าก๊อคือ มีความสามัคคี
เป็นอันหนึ่งเดียวกัน สิ่งที่ยังต้องพัฒนา
ต่อคือ การพัฒนาศักยภาพคน เพิ่มพูน
จุ ด เด่ น ที่ บ ่ ง บอกตั ว ตนของชุ ม ชนคื อ วันหนึ่งมันก็ต้องมีอะไรที่ดีขึ้น และดีกว่า อย่างเป็นทางการเมื่อวันที่ 11 ตุลาคม 100 บาท เป็นกองทุนหมูหลุม ผู้เลี้ยงหมู ความรู้และประสบการณ์ ให้สามารถเป็น
บ้านดิน ส�ำหรับเกษตรอินทรีย์ก็คงต้องรอ ที่จะไม่มีการเริ่มต้น ลองเส้นทางใหม่ดี พ.ศ.2552 มีคณะกรรมการทัง้ หมด 27 คน หลุมจะต้องมีเงินฝาก ต้องมาดูวิธีการท�ำ วิทยากรในชุมชนได้
เวลาการขยายผลระยะหนึ่งก่อนเพราะยัง กว่าที่จะเดินบนทางสายเดิม ซึ่งมองเห็น เป็นตัวแทนจากองค์การบริหารส่วนต�ำบล คอกหมู ท�ำอาหารหมู ท�ำอย่างไรไม่ให้
ไม่เป็นเกษตรอินทรีย์เต็มพื้นที่ แต่ก�ำลัง ทุ น เดิ ม ที่ มี อ ยู ่ ใ นชุ ม ชนคื อ โฮมสเตย์ บ้ า นหลวง ตั ว แทนจากอ� ำ เภอแม่ อ าย คอกหมูมีกลิ่น และอีกหนึ่งอาชีพคือการ ภาคีที่ดี...ที่ช่วยเสริมหนุน : หน่วยงานที่
ปรับเปลี่ยนให้จุดเด่นเรื่องบ้านดินลดลง และคิดว่าน่าจะน�ำความรู้ที่มีมาประยุกต์ กลุ ่ ม คนในชุ ม ชนบ้ า นป่ า ก๊ อ (หมู ่ บ ้ า น เก็ บ ใบตองตึ ง มาท� ำ หลั ง คาเพื่ อ ขายให้ เข้ า มาสนั บ สนุ น ศู น ย์ ฯ ที่ ชั ด เจนคื อ
เน้นเรื่องเกษตรอินทรีย์เพื่อสุขภาพมาก ใช้และพัฒนาต่อยอดไปได้ ถึงแม้ว่ายังจะ เศรษฐกิ จ พอเพี ย ง) และกลุ ่ ม เพาะ คนในชุมชน เป็นกิจกรรมที่สร้างรายได้ องค์ ก ารบริ ห ารส่ ว นต� ำ บลบ้ า นหลวง
ขึ้น โดยอาจจะท�ำงานเป็นเครือข่ายกับ ไม่เห็นค�ำตอบที่ชัดเจน อย่างน้อยสิ่งที่ท�ำ เห็ดหอมของต�ำบลบ้านหลวง (หมู่บ้าน อีกทางของคนในชุมชน ในการสนับสนุนโรงเรือนสีข้าว ซื้อเครื่อง
ศีรษะอโศก สร้างหลักสูตรการล้างพิษ ก็ท�ำให้ตัวเองมีความสุข ทั้งยังมีความเชื่อ เห็ ด หอม) ผลิ ต ภั ณ ฑ์ ข องศู น ย์ ฯ คื อ สี ข ้ า ว เป็ น พี่ เ ลี้ ย งที่ ช ่ ว ยดู แ ลกลุ ่ ม
เช่ น เดี ย วกั บ ศี ร ษะอโศก รั บ ลู ก ค้ า ที่ ที่ว่าทุกอย่างจะดีขึ้น ตอนนี้มีการเริ่มต้น ผลผลิตทางการเกษตร รู้จักกันกับกิจวิจัยฯ : เนื่องจากศูนย์การ สนั บ สนุ น เรื่ อ งการพาไปศึ ก ษาที่ ต ่ า งๆ
ต้องการดูแลสุขภาพโดยเชื่อมโยงกันเป็น กิจกรรมวัยโจ๋ แม่โจ้บ้านดิน โดยชวน เรียนรู้ถูกคัดเลือกให้ได้รับรางวัลด้านศูนย์ เช่น แม่แตง ห้วยฮ่องไคร้ และมีพัฒนา
เครือข่าย เพราะธุรกิจกับชุมชนต้องเดิน เด็กๆ ในหมูบ่ า้ นมาท�ำกิจกรรมอนุรกั ษ์ปา่ 1. บ้านป่าก๊อ เดิมก่อนที่จะพัฒนาเป็น การเรี ย นรู ้ เ ศรษฐกิ จ พอเพี ย งในจั ง หวั ด ชุมชนอ�ำเภอแม่อายเป็นหน่วยงานที่พา
ไปด้วยกัน ความมุ่งมั่นและความตั้งใจ ท�ำกิจกรรมบ�ำเพ็ญประโยชน์ต่อส่วนรวม ศูนย์การเรียนรู้ พื้นที่ตรงนี้เปิดเป็นโรง เชียงใหม่ ประมาณปี 2551 ตอนนั้นมี คนในพื้ น ที่ อื่ น ๆ มาศึ ก ษาดู ง านเรื่ อ ง
เป็ น จุ ด เด่ น ของผู ้ น� ำ ในกลุ ่ ม คื อ คุ ณ กิจกรรมผ้าป่าด้วยฝ่าเท้า ท�ำโรงไฟฟ้า สีข้าวมาก่อน ในปี พ.ศ. 2549 ได้รับการ ศูนย์การเรียนรู้ได้รับรางวัลทั้งหมด 32 เศรษฐกิ จ พอเพี ย งของบ้ า นป่ า ก๊ อ
ทองใบ เป็นคนที่จริงจังในการสร้างและ ให้หมู่บ้าน ฟื้นฟูฝายชะลอน�้ำ สนับสนุนจาก อบต.เป็นงบประมาณใน ศู น ย์ หลั ง จากที่ ไ ด้ รั บ รางวั ล ก็ เ ริ่ ม การ พัฒนากรจากอ�ำเภอเชียงดาว อ�ำเภอแม่แตง
พัฒนาอาชีพในชุมชน จุดเด่นอีกด้านคือ โครงการ SML เพือ่ ซือ้ เครือ่ งสีขา้ ว ด�ำเนิน- พั ฒ นา/ปรั บ ปรุ ง ศู น ย์ ก ารเรี ย นรู ้ ให้ มี อ�ำเภอแม่ริม ส� ำนักงานพัฒนาสังคมฯ
เป็นหมู่บ้านที่สะอาด ปลอดภัย มีน�้ำใจ คุณทองใบ เล็กรามณรงค์ : ความในใจ การในกิจการโรงสีข้าวมาเรื่อยๆ จนถึง กิจกรรมที่หลากหลายและสอดคล้องกับ จั ง หวั ด ก็ พ าเครื อ ข่ า ยอื่ น ๆ มาดู ง าน
และมี ค วามสามั ค คี และจุ ด เด่ น ด้ า น ที่ อ ยากบอกกั บ หน่ ว ยงานภายนอกคื อ ปัจจุบัน กลุ่มมีรายได้จากแกลบกับร�ำ วิถีชีวิตในชุมชน และมีคนเริ่มเข้ามาดู ธนาคารเพื่ อ การเกษตรและสหกรณ์ ฯ
อาหาร คือ เมี่ยงบ้านดิน น�้ำสลัดบ้านดิน หากมีหน่วยงานมาสนับสนุนเรา อยากให้ ใช้ร�ำ เพื่อเลี้ยงหมูเลี้ยงไก่ ในการบริหาร งานมากขึน้ เนือ่ งจากมีการประชาสัมพันธ์ (ธกส.) และหน่วยงานภาคีที่ส� ำคัญคือ
ที่เป็นอาหารเด่นของบ้านดินที่คนมาพัก มาเดินเป็นเพื่อนเราก่อนแล้วค่อยทิ้งเรา จัดการโรงสีข้าวนั้น ใช้ระบบการประมูล ข้ อ มู ล ในเว็ บ ไซต์ ข อง OKRD ท� ำ ให้ สสส. เนื่องจากบ้านป่าก๊อได้รับคัดเลือก
บอกต่อกันแบบปากต่อปาก ถึงความอร่อย ไป ช่วยประคับประคองเราไปก่อนสักพัก ก� ำ ไรส่ ว นหนึ่ ง แบ่ ง เข้ า เป็ น รายได้ ข อง เริ่ ม มี ห น่ ว ยงานจากพื้ น ที่ ใ นภาคอื่ น ๆ จากอ�ำเภอแม่อาย สนับสนุนงบประมาณ
และเป็นอาหารเพื่อสุขภาพ อีกทั้งยังมีคน หนึ่งก่อน เช่น เรื่องการท�ำกิจกรรมของ หมู่บ้าน มีการขยายกิจกรรมเพิ่มขึ้นใน มาดูงาน เช่น กศน.นนทบุรี หน่วยงาน ในการพั ฒ นากลุ ่ ม เน้ น การอบรมให้
มาเรียนรู้การท�ำเมี่ยงบ้านดินอีกด้วย เยาวชน หน่วยงานต่างๆ จะมาน�ำพาพี่ แนวทางเศรษฐกิ จ พอเพี ย ง ได้ แ ก่ ก าร ของทหาร ความรู้ โดยมีเกษตรอ�ำเภอให้ความรู้ด้าน
เดิ น ไปกั บ กลุ ่ ม เยาวชนได้ อ ย่ า งไร เลี้ยงหมูหลุม เลี้ยงเป็ด เลี้ยงปลา ปลูก การเกษตร และปศุสัตว์มาช่วยเรื่องการ
ความภาคภูมิใจ : แม่โจ้บ้านดิน เป็นชื่อ ท�ำอย่างไรจะมัดรอยต่อให้แน่น ความ ผัก ท�ำปุ๋ยอินทรีย์ และพัฒนาให้สามารถ ครูโรงเรียนบ้านป่าแดง : เรื่องคุณธรรม เลี้ยงหมู เลี้ยงโค
เรียกที่ติดปากและเป็นที่รู้จักมากขึ้น คน มั่นคงของรุ่นต่อรุ่นที่จะท�ำกิจกรรมอย่าง เป็นศูนย์การเรียนรู้ต้นแบบให้พื้นที่อื่นๆ จริยธรรม เด็กจะเรียนรู้จากกิจกรรมที่ทำ�
บ้านแม่โจ้ไปอยู่ที่ไหนก็บอกใครๆ ได้ว่า ต่อเนื่อง ไม่จ�ำเป็นที่ต้องมาให้เงิน อาจจะ มาดูงานได้ ภายในศูนย์ฯ มีคณะกรรมการ อยูใ่ นชีวติ ประจ�ำวัน เช่นเรือ่ งความรับผิด- การบริหารจัดการกลุ่ม การด�ำเนินงาน
อยู่ที่บ้านแม่โจ้ และที่บ้านแม่โจ้มีบ้านดิน มาช่วยเป็นพี่เลี้ยง เช่น มาท�ำงานวิจัยที่ ดูแล ในส่วนของหมู่บ้านก็จะมีการบริหาร ชอบในการปลูกผักสวนครัว และบูรณา- ของศูนย์เรียนรู้เศรษฐกิจพอเพียงนี้ มีการ
ที่เป็นโฮมสเตย์เพื่อให้ผู้ที่ต้องการความ ชุมชนของเรา ก็ได้ จัดการการเงินของตนเอง คือ สถาบัน การรายวิชาอื่นๆ ด้วยเมื่อเด็กได้มาดูงาน ด� ำ เนิ น การที่ มี โ ครงสร้ า งชั ด เจนตาม
เงี ย บสงบและวิ ถี ชี วิ ต แบบพอเพี ย งมา การเงินชุมชน ศูนย์การเรียนรู้เศรษฐกิจ แต่การศึกษาจะเน้นเรื่องของแนวทางการ โครงสร้างคณะกรรมการหมู่บ้าน และมี
เรียนรู้วิถีชีวิต เด็กในชุมชนเกิดจิตส�ำนึก ชุมชนเชิงคุณธรรมประจ�ำต�ำบลบ้านหลวง ด�ำเนินชีวิตด้านเศรษฐกิจพอเพียง ความเกี่ ย วข้ อ งกั บ การบริ ห ารจั ด การ
รักบ้านเกิด ถิ่นเกิดของตนเอง อีกทั้งยังมี อ�ำเภอแม่อาย จังหวัดเชียงใหม่ ทุกรูป กิจกรรมต่างๆ ของหมูบ่ า้ น คณะกรรมการ
หมู่บ้านอื่นในต�ำบลเริ่มท�ำบ้านดินเช่น แบบ ในส่ ว นของคุ ณ ธรรมคื อ การสอด ตั ว แทนองค์ ก ารบริ ห ารส่ ว นต� ำ บล ประกอบด้ ว ย ประธาน รองประธาน
เดียวกัน รวมทั้งมีการปลูกผักแบบเกษตร แทรกเรื่องคุณธรรมให้กับเด็กๆ เวลามี บ้านหลวง : การสนับสนุนชาวบ้าน นั้น กรรมการ เลขาฯ เหรัญญิก การบริหาร
อินทรีย์ แต่ยังไม่ได้มาเป็นเครือข่ายกัน เด็กมาศึกษาดูงาน ให้ความรู้เรื่องความ จะต้องมีความเห็นจากชาวบ้านเป็นหลัก จัดการคนแบ่งหน้าที่กันตามความถนัด
พอเพียง สร้างแรงจูงใจโดยแสดงรายได้ที่ สิ่งที่เป็นจุดเด่นของกลุ่มนี้คือ มีความ ส�ำหรับเรื่องการเงิน เมื่อมีการท�ำกิจกรรม
เยาวชนในชุมชน : เยาวชนในชุมชนบางคน มาจากการประกอบอาชีพตามแนวทาง พยายามที่จะท�ำงานให้เป็นรูปเป็นร่าง ต่างๆ ในกลุ่ม หากมีก�ำไรก็จะแบ่งส่วน
เคยท�ำงานนอกชุมชน แต่เมื่อมองเห็นว่า เศรษฐกิจพอเพียง เช่น การขายลูกหมู มีความตั้งใจจริง อยากท�ำโรงสี อยากท�ำ หนึ่ ง เข้ า ไปสู ่ เ งิ น กองกลางของหมู ่ บ ้ า น
ชุมชนของตนเองสามารถพัฒนาได้เพราะ เมื่อเด็กค�ำนวณรายได้ก็จะกลับไปเล่าให้ วิสาหกิจชุมชนที่ก่อประโยชน์ให้กับคนใน เพื่อใช้ในกิจกรรมต่างๆ ของหมู่บ้านโดย
มีศักยภาพที่ดี จึงตัดสินใจลาออกจาก พ่อแม่ ผู้ปกครองฟัง บางครอบครัวพาพ่อ หมู่บ้าน กลุ่มที่ อบต.สนับสนุนอยู่ก็จะมี ไม่ต้องให้ชาวบ้านมาเดือดร้อนในการ
งาน เนื่ อ งจากการท� ำ งานเป็ น มนุ ษ ย์ แม่มาดูงานที่กลุ่มอีกครั้ง มาดูเรื่องหมู กลุ่มเห็ดหอม และกลุ่มป่าชุมชนบ้านใหม่ บริ จ าคเงิ น อี ก ครั้ ง เช่ น กลุ ่ ม เลี้ ย งหมู
29
สมาชิกทีไ่ ด้รบั พันธุห์ มูไปเลีย้ งเมือ่ ได้ลกู แล้ว
ขายลูกหมูไปแล้วต้องใช้ทุนหมุนเวียนเอา
ไปซื้อ หมูมาเลี้ยงอีกครั้งและหมุนเวียน
พันธุ์หมูให้กับสมาชิกคนอื่นๆ ต่อไปเพื่อ
สร้างรายได้ กลุ่มโรงสีข้าว รับจ้างสีข้าว
ให้กับคนในหมู่บ้าน เมื่อได้ก�ำไรก็จะส่ง
ไปเข้าเงินกองกลางของหมู่บ้านทุกปี
ความส�ำเร็จ ทีเ่ ห็นเป็นรูปธรรมชัดเจน คือ
เด็กในโรงเรียนที่มาดูกิจกรรมของกลุ่ม
มีการน�ำความรู้ที่ได้ไปขยายผลที่บ้านของ
ตนเองโดยเฉพาะเด็กชาวเขา เช่น การ
ปลูกผักสวนครัวในบ้าน การเลี้ยงหมูหลุม
เพื่อขายหมูและขายมูลหมู เด็กเป็นสื่อที่ดี
แผนต่ อ ไปในการสร้ า งความเข้ ม แข็ ง จะมีเห็ดส่งมาขายไม่มาก และส่วนใหญ่มี กลุ่มก็ได้รับประโยชน์ ได้รับการพัฒนาตัว เมื่อมีคนมาศึกษาดูงานที่กลุ่ม ก็จะได้รับ มาประยุกต์ใช้และประกอบอาชีพสร้าง
ชุมชน คนรุ่นแรกในชุมชนที่เป็นแกนน�ำ การประกอบอาชี พ หลั ก อยู ่ แ ล้ ว ท� ำ ให้ เอง เป็นที่รู้จักมากขึ้น ค่าวิทยากรและได้ขายสินค้า การดูแล รายได้ เ ลี้ ย งตนเอง และพั ฒ นามาเป็ น
ในการด�ำเนินการอยู่นั้น มีความต้องการ สิ น ค้ า ยั ง ไม่ พ อกั บ ความต้ อ งการของ สมาชิกคือ น�ำรายได้มาซื้อของส่วนรวม หลักสูตรท้องถิ่นของโรงเรียนบ้านป่าตาล
ที่จะสร้างคนรุ่นต่อไปเพื่อให้มาช่วยใน ตลาด แผนการด�ำเนินการต่อ คือ การพัฒนา ในการพั ฒ นาศู น ย์ ฯ เงิ น ของกลุ ่ ม ส่ ว น มาหลายปีเพื่อน�ำมาเผยแพร่และสืบทอด
การถ่ า ยทอดองค์ ค วามรู ้ ต ่ า งๆ ที่ มี ใ น คนรุ่นต่อไปขึ้นมาช่วยท�ำงาน แต่ส�ำหรับ ใหญ่จะหมุนเวียนภายในกลุ่มปั้นตุ๊กตา ภูมิปัญญา มีโรงเรียนมงฟอร์ด เชียงใหม่
ชุมชน เพื่อให้ความรู้ที่มีอยู่สามารถเป็น เข้ า สู ่ วิ ส าหกิ จ ชุ ม ชนเชิ ง คุ ณ ธรรม : เรื่องการขยายสมาชิกก็ยังไม่มีแผนเรื่องนี้ แต่ ห ากเป็ น เงิ น หมุ น เวี ย นที่ ช ่ ว ยเหลื อ มาดูงานที่กลุ่มฯ ทุกปี เพื่อเรียนรู้เรื่องราว
ประโยชน์แก่คนที่จะมาเรียนรู้ ปลายปี 2551 ผศ.ดร.วีระศักดิ์ สมยานะ เพราะต้องการคนที่มีใจมากๆ มาท�ำงาน สมาชิกก็จะเป็นเงินของกลุ่มออมทรัพย์ซึ่ง วิถีชีวิตของคนในชุมชน
และทีมงานได้เข้ามาร่วมท�ำงานกับกลุ่ม จริงๆ คือต้องเป็นคนที่มีความเสียสละ มี ค ณะกรรมการบริ ห ารคนเดี ย วกั น กั บ ความรู ้ สึ ก ของเด็ ก ที่ ไ ด้ เ รี ย นรู ้
2. กลุ่มเพาะเห็ดบ้านหลวง กลุ ่ ม เพาะ พากลุ่มไปออกงานต่างพื้นที่บ่อยๆ และ มี ค วามรั บ ผิ ด ชอบ และมี ค วามเข้ า ใจ กลุ่มปั้นดิน มีผู้ที่มาศึกษาดูงานเฉลี่ยปีละ กิจกรรมปั้นดิน คือ เกิดความสนุกสนาน
เห็ด เริ่มต้น เมื่อปี พ.ศ. 2542 มาจาก ช่วยการสร้างแนวคิด การท�ำงานพัฒนา ในการด�ำเนินงาน ทั้งเรื่องการเงินและ ประมาณ 10 ครั้ ง หากเป็ น นั ก เรี ย น ได้ฝึกศิลปะการปั้น ได้ฝึกสมาธิและฝึก
อ้ายสุรินทร์ มีสมาชิก 11 คน และได้ไปดู ศักยภาพให้เป็นผู้ประกอบการที่แข็งแรง การบริหารจัดการ จึงจะด�ำเนินการตาม นั ก ศึ ก ษาก็ จ ะมาดู วิ ธี ก ารท� ำ รู ป แบบ ความมีน�้ำใจโดยการแบ่งอุปกรณ์ให้เพื่อน
งานการท�ำเห็ดจากโครงการหลวง เมื่อมา เพื่อสร้างความมั่นใจให้กับลูกค้า พาไป แนวทางเดิ ม แต่ ก็ จ ะให้ ค วามรู ้ กั บ ผู ้ ที่ การตลาด หากเป็ น หน่ ว ยงานเช่ น เมื่อต้องท�ำงานร่วมกัน
รวมกลุ่มกัน อบต.ก็ให้ทุนมาช่วย จ�ำนวน ศึกษาดูงานกับศูนย์เรียนรู้ต่างๆ ที่ท�ำงาน สนใจ และการเผยแพร่องค์ความรู้ของ องค์การบริหารส่วนท้องถิ่นต่างๆ ก็จะมา
20,000 บาท และกลุม่ เพาะเห็ด คุณตวงพร กับกิจวิจัย จ�ำนวน 32 ศูนย์ และให้ไป กลุ่มต่อไป ดูแหล่งผลิต ภาคี : กรมวิทยาศาสตร์การบริการมาให้

มากในการสือ่ สารเรือ่ งดีๆ ไปยังผูป้ กครอง
เพราะสามารถปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการ
เลี้ยงหมูจากการเลี้ยงปล่อยให้หากินเอง
มาเลี้ยงในคอกแทน และในการดูงานจะ
มี ก ารแทรกเรื่ อ งคุ ณ ธรรมไปสู ่ เ ด็ ก คื อ
หลั ง จากที่ ไ ด้ พ าไปดู ง านแล้ ว ก็ จ ะให้
นักเรียนเขียนรายงานว่าได้รับความรู้เรื่อง
ใดบ้าง ได้รับคุณธรรมเรื่องใดบ้าง หาก
ต้องประกอบอาชีพแบบในลักษณะแบบ
นี้จะต้องมีคุณธรรมอะไรบ้าง เช่น ความ
รั บ ผิ ด ชอบ อดออม การลดรายจ่ า ย
สร้างรายได้ และจากแนวทางเศรษฐกิจ
พอเพียง ที่ต้องปลูกผักกินกัน สิ่งที่สังเกต
ได้ คื อ คนอายุ ยื น ขึ้ น การตายน้ อ ยลง
คนในชุมชนมีการปรับเปลี่ยนพฤติกรรม
ปรับเปลี่ยนวิถีชีวิตมาสู่วิถีชีวิตเดิมมาก
ขึ้น และมีการขยายผลไปยังหมู่บ้านอื่นๆ
แต่ก็ยังไม่เต็มพื้นที่ทั้งต�ำบล
ปัญหาอุปสรรค เป็ น สิ่ ง ที่ มี อ ยู ่ ใ นการ
ท�ำงานทุกอย่าง เริ่มจากความไม่ลงตัวกัน
ระหว่ า งชาวบ้ า นและท้ อ งถิ่ น ซึ่ ง เป็ น
ความวิตกกังวลของชาวบ้านบ้านป่าก๊อ
เนื่องจากปกติจะได้รับการสนับสนุนจา
กอบต.มาเป็นระยะเวลาทีต่ อ่ เนือ่ ง แต่หาก
มี ก ารเปลี่ ย นแปลงผู ้ บ ริ ห ารอบต. การ
สนับสนุนอาจจะมีการเปลีย่ นแปลงเกิดขึน้
แต่กลุ่มก็จะต้องยืนอยู่ด้วยตนเองให้ได้
เพราะกลุ่มก็มีความเข้มแข็งในระดับหนึ่ง
อีกทั้งยังเป็นศูนย์เรียนรู้ต้นแบบด้านความ
พอเพียงในพืน้ ทีจ่ งั หวัดเชียงใหม่
30
โปธิ ก็แยกมารวมกลุ่มกันเองในปี 2550
เนื่องจากอ้ายสุรินทร์ได้แยกตัวไปท�ำสวน
ส้ม ปัจจุบันมีสมาชิก 10 คน การบริหาร
จั ด การกลุ ่ ม ประกอบด้ ว ยประธานคื อ
คุณตวงพร โปธิ มีรองประธาน กรรมการ
เลขาฯ และเหรัญญิก มีการประชุมเดือน
ละ 1 ครั้ง นอกจากมีโครงการหรือมีคน
จะมาดูงานก็จะประชุมกันเพิ่มเติม ใน
กลุ่มมีการกู้เงิน ธกส.มาเป็นเงินกองกลาง
ในการท�ำเห็ด ปัจจุบันเน้นการท�ำก้อน
เห็ ด ขายกั บ ตลาดภายนอก และเป็ น
คนกลางในการรับซื้อดอกเห็ดมาขายเพื่อ
สร้างรายได้ รวมทั้งยังสร้างกิจกรรมใช้
เวลาว่ า งให้ เ ป็ น ประโยชน์ ใ ห้ กั บ เด็ ก ๆ
ในชุ ม ชนมาท� ำ ก้ อ นเห็ ด ในช่ ว งเสาร์
อาทิตย์และช่วงปิดเทอม
ปัญหาที่ส�ำคัญ การขยายสมาชิ ก ถ้ า
สมาชิ ก มี ม ากเกิ น ไปก็ จ ะมี ป ั ญ หาด้ า น
ความคิ ด จึ ง ไม่ ไ ด้ คิ ด จะขยายสมาชิ ก
ท�ำงานกับคนที่เข้าใจ ปัญหาที่พบอีกเรื่อง
คือ สมาชิกน�ำเห็ดของตนเองไปขายนอก
กลุ่ม เพราะต้องการก�ำไรต่อกิโลมากกว่า
และน�ำส่วนที่เหลือมาขายให้กับกลุ่ม ครั้ง
ละครึ่งกิโล หรือ 1 กิโล เป็นปัญหาของ
กลุม่ ทีท่ ำ� ให้คนท�ำงานต้องแก้ไขและบัน่ ทอน
ก�ำลังใจ ผลที่ตามมาคือ เห็ดมีคุณภาพ
ลดลง ปริมาณไม่เพียงพอ ร่วมถึงการไม่
เข้าร่วมกิจกรรมและความพร้อมเพรียง
ของสมาชิกลดน้อยลง บางส่วนมีหนี้สิ้น
อยู่ แต่ต้นทุนการผลิตเพิ่มสูงขึ้น สมาชิก
เป็นวิทยากร ประสานงานต่างๆ ในพื้นที่
เด็ ก และเยาวชนในพื้ น ที่ ลู ก หลานใน
หมู่บ้านได้รับความรู้และเพิ่มทักษะใน
การท�ำก้อนเห็ดขาย อีกทั้งยังได้เรียนรู้
เรื่องของความรับผิดชอบ การอดออม
การสร้างรายได้ การไม่เอาเปรียบลูกค้า
ต้องท�ำสินค้าอย่างมีคุณภาพ
ความส�ำเร็จ กลุ่มเห็ดมีการท�ำก้อนเห็ด
ขาย โดยการจ่ายค่าตอบแทนให้กับเด็ก
ในชุมชนการเรียนรู้การท�ำก้อนเห็ดนั้น
ท�ำให้เด็กรู้จักการท� ำงาน สร้างรายได้
เกิดความขยัน รับผิดชอบ ได้มารวมกลุ่ม
กัน มีแรงจูงใจในการท�ำงาน อีกทั้งยังได้
ออกรายการทีวีสู้เพื่อฝัน ท�ำให้กลุ่มเป็นที่
รู้จักของคนทั่วไปมากยิ่งขึ้น จากเดิมที่
รู้จักผ่านสื่อของ OKRD
จุดเด่น การเพาะเห็ดเป็นอาชีพที่สามารถ
เป็นอาชีพหลักได้ มีความจริงใจกับลูกค้า
และผู ้ ม าศึ ก ษาดู ง าน ไม่ ห วงความรู ้
สิ น ค้ า มี คุ ณ ภาพ เห็ ด สดและเหี่ ย วช้ า
เก็บไว้ได้นานกว่า มีหน่วยงานที่มาช่วย
สนับสนุน พัฒนาสังคม มาช่วยเรื่องสร้าง
ห้องน�้ำที่ถูกสุขลักษณะ วิสาหกิจชุมชน
มาจดทะเบี ย นจั ด ตั้ ง กลุ ่ ม ธนาคารเพื่ อ
การเกษตรและสหกรณ์ฯ (ธกส.) และ
องค์การบริหารส่วนต� ำบล (อบต.) ให้
งบประมาณสนับสนุน และอบต.ต่างๆ
ในละแวกใกล้เคียง เชิญไปเป็นวิทยากร
ในพื้ น ที่ เมื่ อ หน่ ว ยงานต่ า งๆ เข้ า มา
4
ศูนย์การเรียนรู้เศรษฐกิจ
ชุมชนเชิงคุณธรรมประจ�ำ
ต�ำบลสันผักหวาน อ�ำเภอ
หางดง จังหวัดเชียงใหม่
ก้าวแรกของศูนย์การเรียนรู้ฯ : ศู น ย์
การเรี ย นรู ้ ฯ เปิ ด ใช้ อ ย่ า งเป็ น ทางการ
เมื่อวันที่ 6 ตุลาคม พ.ศ. 2552 มีคณะ
กรรมการทั้งหมดจ� ำนวน 21 คน เป็น
ตัวแทนจากองค์การบริหารส่วนต�ำบลสัน
ผั ก หวาน ตั ว แทนจากสถานศึ ก ษาใน
ชุ ม ชน หน่ ว ยงานภาครั ฐ ในเขตพื้ น ที่
อ�ำเภอหางดง และกลุ่มประติมากรรมดิน
เผาบ้านป่าตาล
ก่อนที่จะมาเป็นศูนย์การเรียนรู้
ตอนนั้นย้อนไปประมาณ 80-90 ปี ใน
ชุมชนเป็นหมู่บ้านที่ปั้นอิฐมอญ ปั้นคนโท
หม้อน�้ำ กระปุกออมสิน แจกัน ท�ำเป็น
อาชีพสืบทอดกันมา จนกระทั่งปี 2542-
2543 มี ก ารเริ่ ม ต้ น ตั้ ง กลุ ่ ม ศิ ล ปกรรม
ดินเผาบ้านป่าตาล ก็ปรับเปลี่ยนมาปั้น
ปฏิมากรรมเป็นตุ๊กตารูปต่างๆ เป็นอาชีพ
เสริมต่อมาจนกระทั่งปี 2547-2548 เริ่ม
จดทะเบียนเป็นวิสาหกิจชุมชนและส่งผล
งานของหมู่บ้านเข้าประกวด OTOP ในปี
2551 แรกเริ่มจัดตั้งมีสมาชิกประมาณ
70 คน การรับสมาชิกใหม่ จะมีการคิด
ค่าสมัคร 100 บาท กลุ่มมีโครงสร้างการ
บริหาร คือ ประธาน รองประธาน เลขาฯ
เหรั ญ ญิ ก และกรรมการ ปั จ จุ บั น มี
ประมาณ 11 คน ผลประโยชน์ที่ได้รับคือ
ความช่วยเหลือเรื่องการพัฒนาผลิตภัณฑ์
กิจวิจัยฯ...พาสู่เวทีจังหวัด : ทางกลุ่ม พัฒนาชุมชน ได้แนะน�ำให้ตั้งกลุ่มเพื่อ
ได้รว่ มท�ำงานกับกิจวิจยั เพือ่ พัฒนาท้องถิน่ รวมตัวกันพัฒนาผลิตภัณฑ์และช่วยเหลือ
โดยเริ่มจากการเข้าประกวดกลุ่มวิสาหกิจ กัน เทศบาลต�ำบลสันผักหวาน องค์การ
ชุมชน โดยมีผศ.ดร.วีระศักดิ์ สมยานะ บริหารส่วนจังหวัดเชียงใหม่ และการท่อง
เป็นคณะกรรมการ จนกระทั่ง กลุ่มเริ่ม เที่ยวแห่งประเทศไทยจังหวัดเชียงใหม่
เป็นที่รู้จักก็มีเด็กมาเรียนรู้จ�ำนวนมาก ได้ให้การสนับสนุนงานเปิดบ้านมหัศจรรย์
บางครั้ ง ประมาณ 200 คน ท� ำ ให้ ไ ม่ ดินยิ้ม และกรมส่งเสริมบัญชีสหกรณ์ได้
สามารถให้ความรู้ได้อย่างทั่วถึง อย่างไร เข้ามาช่วยให้ความรู้เรื่องการท�ำบัญชี
ก็ตาม ทางกลุ่มก็ได้สอนเด็กได้เรียนรู้ถึง
ภู มิ ป ั ญ ญาที่ ไ ด้ เ คยท� ำ มา สอนความ จุดด้อยที่ต้องพัฒนาต่อ : เรื่องรูปแบบ
อดทน สอนความเอื้อเฟื้อเผื่อแผ่ สอน ของการพัฒนาผลิตภัณฑ์ ส่วนใหญ่มีรูป
ความรับผิดชอบ ความซื่อสัตย์ต่อลูกค้า แบบซ�้ำๆ เก่าๆ การบริหารจัดการกลุ่ม
ในการท�ำตุ๊กตาขาย และความกตัญญู ทั้งด้านการประสานงานในการให้คนนอก
ศูนย์การเรียนรู้สอนให้คนมีความอดทน มาศึกษาดูงาน และเรื่องวัสดุอุปกรณ์ให้มี
และมีความเผื่อแผ่ให้เพื่อนบ้าน ความทันสมัยขึ้น เช่น เรื่องเตาเผาตุ๊กตา
ที่ควรมีขนาดใหญ่ขึ้น
ความภูมิใจ : งานปั้ นดิน นั้นเป็ นงานที่
ต้ อ งมี ใ จรั ก และมี ค วามคิ ด สร้ า งสรรค์
สามารถฝึกสมาธิ คลายเครียดและคลาย
วิตกกังวลได้ หมู่บ้านป่าตาลสามารถเป็น
ศู น ย์ เ รี ย นรู ้ ท างด้ า นภู มิ ป ั ญ ญาท้ อ งถิ่ น
หั ต ถกรรมการปั ้ น ดิ น เผาแห่ ง หนึ่ ง ใน
เชียงใหม่ รวมถึงเป็นแหล่งท่องเที่ยวแห่ง
หนึ่งในเชียงใหม่ เนื่องจากมีการจัดงาน
มหัศจรรย์ดินยิ้ม ในรูปแบบถนนคนเดิน
ซึ่งจัดต่อเนื่องมาตั้งแต่ปี 2555 เป็นงานที่
ได้รับการสนับสนุนจากองค์การบริหาร
ส่ ว นจั ง หวั ด และการท่ อ งเที่ ย วจั ง หวั ด
เชี ย งใหม่ อี ก ทั้ ง ยั ง ได้ ส อนเด็ ก ให้ รู ้ จั ก
ภูมิปัญญาดั้งเดิมของชุมชนที่สามารถน�ำ
31
ต้นแบบแหล่งเรียนรูเ้ ชิงคุณธรรม
ศูนย์เรียนรูช้ มุ ชนสวนสร้างสุขบ้านเกาะทัง
เทศบาลนาโหนด อ�ำเภอเมือง จังหวัดพัทลุง
พ.ศ. 2543 พ.ศ. 2546 พ.ศ. 2549- พ.ศ. 2549 พ.ศ. 2553- พ.ศ. 2555 พ.ศ. 2556
2550 2554
สภาพทัว่ ไปของ “บ้านเกาะทัง” เพิ่มขึ้นเรื่อยๆ มีอาณาเขตดังนี้ เกษตรกรรม ได้แก่ ท�ำนา ท�ำสวนยาง
บ้ า นเกาะทั ง หมู ่ 5 ต� ำ บล ทิศเหนือ ติดต่อกับ บ้านวังปริง หมู่ 8 สวนผลไม้รับจ้าง ค้าขาย โดยการท� ำ ผู้น�ำการ ศาสนา- ห้องสมุด
ค่ายเรียนรู้
นาโหนด อ�ำเภอเมือง จังหวัดพัทลุง เป็น ต.นาโหนด อ.เมือง จ.พัทลุง อาชี พ เกษตรกรรมอาศั ย น�้ ำ ฝนจาก เปลี่ยนแปลง วิถีชีวิตและ
สืบค้นคนท�ำดี สัมพันธ์ ใต้ถุน/ พื้นที่นี้...ดีจัง พัทลุงยิ้ม
ชุมชนเก่าแก่ที่ประชาชนส่วนใหญ่อพยพ ทิศ ใต้ ติ ด ต่ อ กั บ บ้ า นโคกว่ า ว หมู ่ 7 ธรรมชาติ ลั ก ษณะภู มิ อ ากาศ มี 2 คุณเตือนใจ แผนที่คนดี เชื่อมโยงคน โครงการ
วิถีชุมชน
มาจากต�ำบลกงหรา อ�ำเภอเมือง จังหวัด ต.นาโหนด อ.เมือง จ.พัทลุง ฤ ดู ก า ล คื อ ฤ ดู ร ้ อ น กั บ ฤ ดู ฝ น สิทธิบุรี 3 วัย 3 ศาสนา สายใยรัก
พั ท ลุ ง  ซึ่ ง ต่ อ มาต� ำ บลกงหราหลายก ทิศตะวันออก ติดต่อกับบ้านบ่วงช้าง หมู่ ส่วนวิถีการด�ำเนินชีวิตมีพื้นฐานมาจาก
ฐานะเป็ น อ� ำ เภอกงหราในปั จ จุ บั น 9 ต.นาโหนด อ.เมือง จ.พัทลุง   ศ า ส น า ช า ว บ ้ า น เ ก า ะ ทั ง นั บ ถื อ ประสบการณ์ จัดสรรเงินปันผล
ย้อนอดีตไปประมาณแปดสิบปีที่ผ่านมา ทิศตะวันตก ติดต่อกับบ้านทุ่งวาด หมู่ 3 ศาสนา  3  ศาสนา ประกอบด้วยศาสนา ก า ร ท� ำ ง า น
องค์ ก รพั ฒ นา
กลุ่มออมทรัพย์
เพื่ อ การผลิ ต ศูนย์คุณธรรม/ สถาบันสือ่ เด็กและ หน่วยงานพัฒนา
ครอบครัวของนายเอียด  ชูอักษร เป็นรุ่น ต.คลองเฉลิม อ.กงหรา จ.พัทลุง พุทธ ศาสนาอิสลาม ศาสนาคริสต์   เอกชน ท� ำ งาน จั ด สวั ส ดิ การ ศูนย์คุณธรรม สสส. โครงการสายใย เยาวชน : (สสย.) ทั้ ง ภาครั ฐ และ
ด้านการพัฒนา ให้ กั บ เด็ ก และ รักในครอบครัว และ สสส. เอกชน
แรกที่เข้ามาบุกเบิกตั้งถิ่นฐานจับจองที่ดิน ปั จ จุ บั น มี จ� ำ นวนประชากรเพศ ด้านสื่อสิ่งแวด- เยาวชน
ล้อม
ท�ำกินนับตั้งแต่ปี พ.ศ. 2474 ท่านเป็นบุค ชาย 352 คน เพศหญิง 350 คนจ�ำนวน ศูนย์เรียนรู้ชุมชนสวนสร้างสุขบ้าน
คลที่ มี ค วามรู ้ เ รื่ อ งการใช้ ส มุ น ไพร ครั ว เรื อ น 195 ครั ว เรื อ น เนื่ อ งจาก เกาะทัง
ไสยศาสตร์ และพิธีกรรม ชาวบ้านรู้จัก หมู ่ บ ้ า นมี ลั ก ษณะเป็ น พื้ น ที่ ร าบลุ ่ ม ศู น ย์ เ รี ย นรู ้ ชุ ม ชนสวนสร้ า งสุ ข ประสานความ กระบวนการเรียน สร้างเสริม กระตุน้ สร้างความเข้าใจ พื้นที่สีขาว และ อนุรักษ์ เรียนรู้ เชื่อมโยงเครือ-
เรียกว่าแพทย์เอียด หลังจากนัน้ ไม่นาน ก็ได้ ลั ก ษณะลาดเอี ย งไปทางทิ ศ ตะวั น ออก บ้านเกาะทัง เป็นศูนย์การเรียนรู้ที่ตั้งอยู่ ร่วมมือระหว่าง
ชุ ม ชน ภาครั ฐ
รู้ประวัติศาสตร์
วิถชี วี ติ วิถชี มุ ชน
ให้กำ� ลังใจ สร้าง
คนต้นแบบในการ
ความเชื่อและวิถี
ปฎิบัติ “ความ
กิจกรรมสร้าง-
สรรค์เด็ก เยาวชน
วิถชี วี ติ วิถชี มุ ชน
และภู มิ ป ั ญ ญา
ข ่ า ย ก า ร จั ด
กิ จ กรรมระดั บ
มีการชวนเพือ่ นบ้าน คือตระกูลจันทร์เทพ ดิ น ส่ ว นใหญ่ เ ป็ น ดิ น ร่ ว นเหมาะแก่ ก าร ในสวนยางพาราเล็ ก ๆ มี แ กนน� ำ คื อ เอกชน หน่วยงาน สร้างความสัม- ท� ำ ความดี ข อง แตกต่ า ง” เพื่ อ ต้นแบบโครงการ ชุมชนท้องถิน่ จังหวัดเป็นพลัง
ต่างๆ พันธ์ระหว่างเด็ก ชุ ม ชนท้ อ งถิ่ น การอยู ่ ร ่ ว มกั น สานสายใยรัก 3 ในการสร้างสุข
มาตั้งรกรากเป็นเพื่อนบ้านกันอยู่กัน 2 ประกอบอาชีพเกษตรกรรม ประชากร คุณเตือนใจ สิทธิบุรี (ลูกสาวของผู้ที่มา ครอบครัว ชุมชน บรรจุแผนปฏิบตั -ิ อย่างสันติสขุ วั ย ข ย า ย ผ ล
ความรัก ครอบ- การประจ�ำปีของ ระดับประเทศ
ครอบครัว และต่อมาก็มีคนอพยพเข้ามา ส่ ว นใหญ่ จึ ง ประกอบอาชี พ ทางด้ า น บุ ก เบิ ก บ้ า นเกาะทั ง ครั้ ง แรก) มี เ นื้ อ ที่ ครัวอบอุน่ จังหวัดพัทลุง
ประมาณ 7 ไร่ มีลักษณะเป็นบ้านไม้
ใต้ถุนสูง ฝากั้นด้วยไม้ไผ่ขัดแตะ ใช้พื้นที่
ใต้ถนุ บ้านเป็นห้องสมุดทีม่ หี นังสือหลากหลาย เรียน กิน เล่น เป็นการสร้างสุข
และเปิดโอกาสให้เด็กมาอ่านหนังสือและ เปิดพื้นที่ท�ำกิจกรรม เรียนรู้ สร้างสรรค์ โดยการเชื่อมโยง
ท�ำกิจกรรมเรียนรู้ร่วมกันเสริมสร้างนิสัย เด็ก ครอบครัว ชุมชน และหน่วยงานทั้งภาครัฐและเอกชนเป็นพลังหนุนเสริม
การอ่านให้กับเยาวชนต�ำบลนาโหนด อีก ห้องสมุดใต้ถุน พื้นที่นี้ ดีจัง... สวนยางยิ้ม พัทลุงยิ้ม
ทั้งยังเปิดโอกาสให้เด็กๆ เยาวชน ท� ำ
กิจกรรมต่างๆ ตามความสนใจ และมี
การเรียนรู้วิถีชีวิต วิถีชุมชน ภูมิปัญญา แผนภาพแสดงจังหวะก้าวศูนย์เรียนรู้ ที่ได้ชักชวนให้คุณเตือนใจ สิทธิบุรี หรือ ต้องการฟื้นฟูกลุ่มออมทรัพย์ น� ำคณะ
ท้ อ งถิ่ น มี เ ป้ า หมายเพื่ อ ให้ เ ด็ ก และ ชุมชนสวนสร้างสุขบ้านเกาะทัง ป้าป้อมของเด็กๆ ในชุมชนได้มโี อกาสเข้า กรรมการกลุ่มออมทรัพย์บ้านเกาะทังเข้า
เยาวชนห่ า งไกลจากปั ญ หายาเสพติ ด ประมาณปี พ.ศ. 2543 จังหวัด ร่วมโครงการพัฒนาศักยภาพผู้น�ำชุมชน ร่วมอบรม ในระหว่างการอบรมมีการคุย
ติดเกม เติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่ดี มีคุณภาพ พั ท ลุ ง มี โ ครงการพั ฒ นาศั ก ยภาพผู ้ น� ำ นับเป็นย่างก้าวแรกที่เข้ามาในงานพัฒนา กับแกนน�ำแต่ละคนคิดหาแนวทางในการ
บนพื้นฐานความคิดที่ว่า “เรียน กิน เล่น ชุมชน ซึ่งได้รับงบประมาณจากโครงการ ชุมชนบ้านเกิดของตนเอง ซึง่ เป็นช่วงเวลา ฟื้นฟูกลุ่มและจะต้องกลับมาพัฒนาบ้าน
เป็นการสร้างสุข” ของประเทศออสเตรเลีย คุณวิวฒั น์ หนูมาก เดียวกันกับกลุ่มออมทรัพย์ของบ้านเกาะ ของตนเองให้ได้
แกนน�ำงานพัฒนาทีต่ ำ� บลคูหาใต้ เครือข่าย ทังประสบปัญหาต้องยุบเลิกกลุ่มพอดี จึง
เก่าแก่เครือข่ายหนึง่ ในจังหวัดพัทลุง เป็นผู้ เกิ ด ความคิ ด ร่ ว มกั น กั บ คนในชุ ม ชนที่
32 33
ค่ายเด็กเรียนรูว้ ถิ ชี วี ติ และวิถชี มุ ชน...
เชื่อมโยงพลังครอบครัว โรงเรียน
ชุมชน
ปี พ.ศ. 2546 คณะกรรมการกลุม่
ออมทรัพย์ ร่วมกันถอดบทเรียน วิเคราะห์
จุดอ่อน จุดแข็ง อุปสรรค โอกาส ของกลุม่
ออมทรัพย์ เพือ่ น�ำข้อมูลมาใช้ในการพัฒนา
กลุม่ ออมทรัพย์ และใช้ขอ้ มูลต่างๆ มาพูด
คุยกับชาวบ้านที่สนใจท�ำกลุ่มออมทรัพย์
ให้มารวมกลุ่มกันอีกครั้ง กระทั่งเกิดกลุ่ม
ออมทรัพย์หมู่ 11 บ้านต้นไทร กับกลุ่ม
ออมทรัพย์หมู่ 5 บ้านเกาะทัง สองกลุ่มนี้
ท�ำงานต่อเนื่องมา 2 ปี โดยที่คนท�ำงาน
ไม่มีค่าตอบแทน ไม่มีเงินปันผลให้กับ
สมาชิก ต่อมาปีที่ 3 คณะกรรมการมีการ
พูดคุยกันว่า เงินผลประโยชน์จากการท�ำ
กลุ่มออมทรัพย์ถ้าจะน�ำมาปันผลให้กับ
สมาชิกจะได้น้อย ดังนั้นคณะกรรมการ
กลุ่มจึงตกลงร่วมกันว่าจะน�ำเงินปันผลมา
เป็นสวัสดิการชุมชน น�ำไปสร้างกิจกรรมที่
มีประโยชน์กับเยาวชนในชุมชน เริ่มต้น
จากการจัดค่ายเด็กและเยาวชนในพื้นที่
เพื่ อ สร้ า งการเรี ย นรู ้ และสร้ า งความ
สัมพันธ์อนั ดีระหว่างคน 3 วัย 3 ศาสนา
ในชุมชน ดังนัน้ จึงเกิดค่ายให้กบั เด็กชือ่ ว่า
“ค่ายเรียนรู้วิถีชีวิตตนเอง” โดยใช้ระยะ
เวลาภายในวันเดียว มีการพาเด็กไปยังจุด
เรียนรูต้ า่ งๆ ในชุมชน เช่น สวนสมุนไพร
สวนสมรมย์ วัด การท�ำกิจกรรมในปีแรก
ตัง้ เป้าหมายไว้ 60 คน แต่มเี ด็กมาเข้าร่วม
กิจกรรม 162 คน มีครูด�ำ ซึ่งเป็นคนมา
ช่วยดูแลในช่วงนัน้
ปีต่อมากลุ่มออมทรัพย์เพื่อการ
ผลิตได้มกี ารจัดสรรผลก�ำไรมาเป็นการจัด
สวัสดิการสร้างการเรียนรู้ให้กับเยาวชน
บ้านเกาะทัง และต�ำบลนาโหนด ปรับการ
จัดค่ายแบบวันเดียวเป็นแบบค้างคืนเพือ่ ให้
เด็กเรียนรู้วิถีชุมชนตามค�ำขวัญของต�ำบล
คือ “เห็ดทอดนาโหนด รุ่งโรจน์ยางพารา
หานบัวตระการตา เลื่องลือชาข้าวเล็บนก
มรดกเขาหลักโค” เพื่อให้เด็กที่เข้าค่าย
34
เรียนรูว้ ถิ ชี วี ติ ของชุมชน และศักยภาพของ
ชุมชน การเข้าค่ายเด็กมีครูของศูนย์เด็กเล็ก
เป็นก�ำลังส�ำคัญทีช่ ว่ ยดูแล มีผปู้ กครองทีม่ ี
รถท�ำหน้าทีร่ บั ส่งพาเด็กไปเข้าค่าย และได้
รับความร่วมมือจากต�ำรวจตระเวนชายแดน
สนับสนุนที่พัก ให้เด็กพักค้างคืนที่ศูนย์
ปฏิ บั ติ ธ รรมพรุ ห ารบั ว มี เ ด็ ก เข้ า ร่ ว ม
กิจกรรมประมาณ 300 คน กิจกรรมที่
ส�ำคัญในการเข้าค่ายคือ พาเด็กลงศึกษา
วิถชี มุ ชนเพือ่ ให้ได้เรียนรูเ้ รือ่ งราวดีๆ ของ
แต่ละหมู่บ้าน หลังจากเรียนรู้แล้วแต่ละ
หมู ่ บ ้ า นก็ จ ะจั ด อาหารมาเลี้ ย งเด็ ก ๆ
ผลจากการเข้าค่ายท�ำให้เด็กเกิดการเรียนรู้
ทีจ่ ะพัฒนาชุมชนของตนเอง โดยเริม่ ทีจ่ ะ
ร่ ว มกั น พั ฒ นาพรุ ห ารบั ว เด็ ก และผู ้
ปกครองตื่นตัวและเห็นความส�ำคัญของ
การจัดค่ายเพื่อให้เด็กเกิดการเรียนรู้วิถี
ชุมชน จากจุดเริ่มต้นของการจัดท�ำค่าย
เด็กเพือ่ เชือ่ มโยงคน 3 วัย 3 ศาสนาในการ
สร้างแนวทางการอยู่ร่วมกันอย่างสันติ
ท�ำให้เกิดเป็นศูนย์เรียนรู้ชุมชนสวนสร้าง
สุขบ้านเกาะทัง
ประสานเชื่ อ มโยงกั บ หน่ ว ยงาน
ภายนอก...เชือ่ มโยงคน 3 วัย 3 ศาสนา
สร้างกิจกรรมศาสนสัมพันธ์ สูป่ ที ี่ 3
ประมาณ พ.ศ. 2549 มีการพัฒนา
ยกระดับกิจกรรมเพือ่ ให้เด็กและเยาวชนท�ำ
กิจกรรมร่วมกัน คือ “กิจกรรมสืบค้นคนท�ำดี
แผนทีค่ นดี” การท�ำกิจกรรมครัง้ นีศ้ นู ย์การ
เรียนรูไ้ ด้รบั งบประมาณจากศูนย์คณุ ธรรม
(องค์การมหาชน) ในการท�ำกิจกรรมครัง้ นี้
มีการขยายกลุม่ เป้าหมายเข้าร่วมกิจกรรม
ท�ำให้เกิดเครือข่ายท�ำกิจกรรมร่วมกัน 5
ต� ำ บลได้ แ ก่ ต� ำ บลเกาะหมาก ต�ำ บล
ต�ำนาน ต�ำบลศรีนรินทร์ ต�ำบลนาโหนด
และต�ำบลล�ำสินธุ์ พร้อมกับเกิดการขยาย
งานการท�ำกิจกรรมร่วมกับกลุม่ อาสาสมัคร
สาธารณสุข (อสม.) ซึง่ มีทงั้ หมด 91 คน
ในการขับเคลือ่ นงานเรือ่ ง “อาหารสุขภาพ
ในชุมชน” วิธีการคือ กลุ่มอสม.แต่ละ
หมู่บ้านจะร่วมกันส�ำรวจผักพื้นบ้านใน
ชุมชน และมีหมอสมุนไพรเป็นผู้ให้ข้อมูล
เกีย่ วกับประโยชน์และสรรพคุณของพืชผัก
แต่ละชนิดว่าสามารถท�ำอาหารอะไรได้บา้ ง
ร่วมกันประเมินว่าเป็นผักหายากของชุมชน
หรือไม่ จากนั้นน�ำผักแต่ละชนิดมาสรุป
ร่วมกันว่าสามารถท�ำเป็นเมนูอาหารได้กี่
ชนิด ผลการส�ำรวจพบผักประมาณ 200
กว่าชนิด และน�ำข้อมูลมาเผยแพร่ในชุมชน
ถึ ง ประโยชน์ ที่ ไ ด้ รั บ จากพื ช ผั ก ต่ า งๆ
ในชุมชนจากนั้นชาวบ้านเกิดการเปลี่ยน
พฤติกรรม คือ การปลูกผักจะลดการใช้ปยุ๋
เคมีลง ใช้ปุ๋ยอินทรีย์เพิ่มขึ้น คนเริ่มปลูก
ผักเพิ่มขึ้นเปลี่ยนพฤติกรรมมากินผักมาก
ขึ้น จนกระทั่งความส�ำเร็จที่เห็นเป็นรูป
ธรรมคือ โรงพยาบาลสั่งซื้อผักจากชุมชน
ไปใช้ เ ป็ น วั ต ถุ ดิ บ ให้ กั บ ผู ้ ป ่ ว ยในโรง
พยาบาล อีกทัง้ ยังสามารถเชือ่ มโยงความ
สัมพันธ์ที่ดีระหว่างเด็กและผู้สูงอายุใน
ชุมชน
ต่อมาปี พ.ศ. 2550 ศูนย์เรียนรู้
ชุมชนสวนสร้างสุขบ้านเกาะทัง ท�ำงาน
ร่วมกับศูนย์คุณธรรม (องค์การใหาชน)
เรือ่ งของแผนทีค่ นดี เพือ่ สืบค้นความดี 80
คน 80 ความดี โดยมีภาคีพฒั นาท�ำร่วม
กันคือ โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพต�ำบล
และกศน. มีคน 3 วัยในชุมชนมาร่วมกัน
ท�ำกิจกรรม ได้แก่ เด็ก อสม. และผูส้ งู อายุ
ร่วมกันก�ำหนดเงือ่ นไขของคนดีทจี่ ะสืบค้น
ในชุมชน เช่น เป็นคนทีม่ จี ติ อาสา มีความ
รู้เรื่องสมุนไพร เป็นครูนอกระบบหรือครู
ภู มิ ป ั ญ ญา มี แ นวทางการใช้ ชี วิ ต แบบ
เศรษฐกิจพอเพียง เมือ่ ก�ำหนดเงือ่ นไขแล้ว
จึ ง ด� ำ เนิ น การสื บ ค้ น คนดี เมื่ อ สื บ ค้ น
แล้วเสร็จ ก็จดั งานเชิดชูคนดีและเชิญผูว้ า่
ราชการจังหวัดมามอบประกาศนียบัตร
ยกย่ อ งคนดี สถานที่ ใ ช้ จั ด กิ จ กรรมที่
พรุหารบัว มีผเู้ ข้าร่วมงานประมาณ 3,000
คน ซึ่งกิจกรรมนี้เกิดการขยายผลไปใน
ระดับจังหวัด เนือ่ งจากผูว้ า่ ราชการจังหวัด
เห็นว่าเป็นเรือ่ งทีด่ ี น่าสนใจและควรขยาย
ผลให้เกิดคนดีทั่วทั้งจังหวัดพัทลุง โดย
บรรจุเข้าเป็นแผนปฏิบัติการประจ�ำปีใน
ระดับจังหวัด
ต่ อ มามี ส ถานการณ์ ที่ เ กิ ด ขึ้ น ใน
ชุมชน เรื่องปัญหาการแบ่งแยกศาสนา
พุทธกับมุสลิมในชุมชน ในขณะนั้นศูนย์
คุณธรรม (องค์การมหาชน) ก�ำลังท�ำงาน
เรือ่ งศาสนิกสัมพันธ์ คุณเตือนใจ สิทธิบรุ ี
รับทราบข้อมูลและเห็นตัวอย่างการท�ำ
กิจกรรม จึงประยุกต์นำ� เอาความรูจ้ ากการ
ท�ำโครงการศาสนสัมพันธ์สร้างสุขในชุมชน
เชือ่ มกับโรงเรียนสอนศาสนา (ปอเนาะ) ใช้
กิจกรรมเชือ่ มความสัมพันธ์จากการบริโภค
เรื่องการละเล่นพื้นบ้าน และกิจกรรมที่
สร้างการเรียนรู้ให้กับเด็กๆ ร่วมกัน และ
การให้ความรูเ้ รือ่ งของศาสนาแต่ละศาสนา
เบือ้ งต้น เรียนรูพ้ ธิ กี รรม วิถชี วี ติ ของแต่ละ
ศาสนา เน้น “เรียน กิน เล่น เป็นการสร้าง
สุ ข ” ซึ่ ง โครงการดั ง กล่ า วได้ รั บ การ
สนับสนุนจาก สสส. ในช่วงแรกของการ
ด�ำเนินงานใช้พื้นที่ของศูนย์เด็กเล็กบ้าน
เกาะทัง เป็นศูนย์ประสานงานและจัด
กิจกรรมต่างๆ ใช้กจิ กรรมทีเ่ ป็นเครือ่ งมือ
ในการเชื่อมโยงสู่ความเข้าใจและอยู่ร่วม
กันของชาวพุทธและมุสลิม เช่น กิจกรรม
ผักพืน้ บ้าน กิจกรรมศาสนสัมพันธ์การเผย
แพร่สร้างความเข้าใจทั้งศาสนาพุทธและ
ศาสนาอิสลาม
ห้องสมุดใต้ถนุ บ้าน....ห้องสมุดมีชวี ติ
กิจกรรมสร้างสรรค์ เชือ่ มโยงจากเด็ก
สูผ่ สู้ งู อายุ
คุณเตือนใจ สิทธิบุรี : “การท�ำกิจกรรม
ต่างๆ ตอนนัน้ ก็ไปใช้ใต้ถนุ อนามัย ใช้ลาน
วัดท�ำกิจกรรม แต่งานมันเยอะก็เลยปรับ
มาท�ำที่บ้านที่เป็นสวนยาง เพราะพื้นที่
กว้าง ใช้ใต้ถนุ บ้านนีล่ ะ่ เป็นลานเล่นให้กบั
เด็กๆ ที่ท�ำกิจกรรม แล้วก็เริ่มมาจับเรื่อง
เด็กเป็นหลัก รวมทั้งหลังช่วงการปันผล
ประจ�ำปีของกลุ่มออมทรัพย์ที่ป้าป้อมร่วม
ด�ำเนินงานอยูน่ นั้ ได้แลกเปลีย่ นและตกลง
ร่วมกันว่าจะน�ำเงินปันผลที่ปกติจะแบ่งให้
แก่สมาชิกเป็นจ�ำนวนเงินเท่าๆ กันนั้นไป
สร้างกิจกรรมการจัดค่ายเด็กและเยาวชน
ในพืน้ ทีแ่ ทน เพือ่ สร้างการเรียนรูแ้ ละสร้าง
ความสัมพันธ์อันดีระหว่างคน 3 วัย 3
ศาสนา ในชุมชนจึงกลายเป็นศูนย์เรียนรู้
ชุมชนสวนสร้างสุขบ้านเกาะทัง”  โครงการห้องสมุดใต้ถนุ ได้รบั การสนับสนุน
ในช่วงปี พ.ศ. 2553-2554 มีการ
ขยายกิจกรรมศาสนิกสัมพันธ์สู่ “ห้องสมุด
ใต้ถุนบ้าน” เนื่องจากในช่วงท�ำกิจกรรม
ต่ า งๆ ตามโครงการศาสนสั ม พั น ธ์ ใ ช้
กุศโลบายชวนเด็กมาเล่นที่บ้าน เมื่อถึง
เวลาเรียนก็ไปเรียนที่โบสถ์ ที่วัด ที่มัสยิด
เมื่อถึงเวลาเล่นก็มาเล่นที่บ้านในสวนยาง
เมื่อเล่นที่บ้านก็จะมีหนังสือให้อ่าน เด็ก
สนใจอ่านหนังสือทีม่ อี ยูเ่ พิม่ ขึน้ ในระยะต่อ
มาจึงมีความคิดว่าควรจะมีการท�ำห้อง
สมุดให้มีหนังสือที่หลากหลายให้เด็กได้
อ่าน จึงมีการประสานกับ กศน. ท�ำให้ได้
รั บ การสนั บ สนุ น หนั ง สื อ เข้ า ห้ อ งสมุ ด
นอกจากนี้ยังมีการประสานงาน หารือกับ
ศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน) และจัด
ท�ำโครงการห้องสมุดใต้ถุน การด�ำเนิน
จากศู น ย์ คุ ณ ธรรม (องค์ ก ารมหาชน)
สร้างกระบวนการมีส่วนร่วมของเด็กโดย
ต้องมีการพาเด็กไปศึกษาดูงานและเพิ่ม
เติมความรู้เกี่ยวกับการจัดท� ำห้องสมุด
โดยไปพักค้างทีท่ ะเลน้อยประมาณ 200 คน
กิจกรรมที่ทำ� คือเชิญวิทยากรมาให้ความรู้
เรื่องการอ่าน ให้เด็กเขียนห้องสมุดในฝัน
เพื่ อ วางแผนร่ ว มกั น สร้ า งห้ อ งสมุ ด มี
กิจกรรมเสริมสร้างการเรียนรู้โดยให้เด็ก
เลื อ กหนั ง สื อ ที่ ต นเองอยากอ่ า นตาม
รายการชือ่ หนังสือ เมือ่ เด็กอ่านหนังสือจะ
ต้องมีบนั ทึกหลังการอ่าน ให้ผปู้ กครองลง
ลายมือชื่อรับทราบ ให้เด็กอ่านและสรุป
การเรียนรู้ว่าอ่านแล้วได้อะไร ห้องสมุด
ใต้ถุนบ้านจึงเสมือนเป็นห้องสมุดมีชีวิต
เด็กๆ ได้อ่านหนังสือที่สอดคล้องกับวัย
และความต้องการ อ่านแล้วออกไปเป็น
ห้องสมุดเคลือ่ นที่ บริการผูส้ งู อายุ หรือคน
ด้อยโอกาสในชุมชน
35
  หนังสือและสือ่ ต่างๆ ในห้องสมุด
ใต้ถนุ บ้าน ต้องสอดคล้องกับวัยและความ
ต้องการ อ่านแล้วเด็กๆ สามารถออกไป
เป็นห้องสมุดเคลื่อนที่หรือห้องสมุดมีชีวิต
แก่ชุมชนได้ ทั้งนี้ ยังให้บริการผู้สูงอายุ
หรือคนด้อยโอกาสในชุมชน ทุกอย่างที่มี
ใต้ถนุ บ้าน รอบใต้ถนุ บ้าน สามารถใช้เป็น
สือ่ เพือ่ การเรียนรู้ นอกจากนีม้ กี ารฟืน้ ฟูสอื่
พืน้ บ้าน “มโนราห์” ให้กลับมามีชวี ติ อีกครัง้
รวมทั้งฟื้นฟูการท�ำขนมพื้นบ้าน อาหาร
ท้องถิน่ การละเล่นถิน่ ไทยใต้ ให้คงอยูก่ บั
ชุมชนต่อไป ต่อมาปีที่ 2 มีการเชื่อมโยง
การท�ำกิจกรรมของห้องสมุดใต้ถุน ไปที่
โรงเรียน ชวนโรงเรียนวางแผนเรื่องการ
สร้ า งนิ สั ย รั ก การอ่ า นและท� ำ โครงการ
ย่อยๆ เพื่อไปจัดการตัวเองในการพัฒนา
ห้องสมุดของตนเอง ร่วมกันเป็นเครือข่าย
รักการอ่าน กิจกรรมทีส่ ง่ เสริมการอ่าน เช่น
กิจกรรมเล่านิทานและทายปัญหาในช่วง
เวลาพักเที่ยง พร้อมทั้งสร้างแรงจูงใจให้
เด็กว่า หากตอบปัญหาชิงรางวัลถูกก็จะได้
รับใบประกาศและรางวัล นอกจากนี้ยังมี
ห้ อ งสมุ ด ตู ้ เ ย็ น ที่ โ รงเรี ย นบ้ า นต้ น ไทร
เนือ่ งจากคนในชุมชนน�ำตูเ้ ย็นทีเ่ สียแล้วมา
ให้โรงเรียน โรงเรียนจึงน�ำมาท�ำห้องสมุด
ตูเ้ ย็น ติดป้ายว่าตูป้ ญั ญา และมีมมุ หนังสือ
ร่วมด้วย เด็กนักเรียนชอบมาก จึงขยาย
จากโรงเรียนมาสู่ศูนย์พัฒนาเด็กเล็กบ้าน
ต้นไทร มีหอ้ งสมุดตูเ้ ย็น มีการน�ำหนังสือ
การ์ตนู หนังสือนิทานมาไว้ในตูเ้ ย็น พอเด็ก
ว่างวางกระเป๋าได้กร็ บี เปิดตูเ้ ย็นหยิบหนังสือ
มาอ่าน เป็นการท�ำให้เด็กสนใจการอ่าน
เพิม่ มากขึน้
ในอนาคตทางศู น ย์ ฯ จะขยาย
กิจกรรมเพิ่มเติม โดยการน�ำเอาความรู้
จากชุ ม ชนที่ มี อ ย่ า งหลากหลาย อาทิ
36
การแกะสลักหยวกกล้วย เทคนิคการร้อย
ลูกปัด การแกะรูปหนังตะลุง หรือความรู้
อื่นๆ น�ำมาให้เด็กและเยาวชนได้ช่วยกัน
ด�ำเนินการ สืบค้น เสาะหา เรียนรู้ ทดลอง
และปฏิบัติจริง จัดท�ำเป็นสื่อเคลื่อนไหว
ภาพนิง่ หนังสือท�ำมือ หนังสัน้ ฯลฯ จากนัน้
ให้เด็กๆ น�ำผลงานทีผ่ ลิตได้มาแลกเปลีย่ น
กัน โดยมีผรู้ มู้ าช่วยเติมเต็มเรือ่ งราวทีผ่ า่ น
การบอกเล่าของเด็กๆ ซึ่งสื่อเหล่านี้ จะ
กลายเป็นชุดองค์ความรู ้ ทีจ่ ะคงอยูใ่ นห้อง
สมุดใต้ถนุ ต่อไป
ปัจจุบันบริเวณใต้ถุนบ้านของคุณ
เตือนใจ สิทธิบรุ ี เป็นห้องสมุดของชุมชนที่
มีชีวิต เป็นแหล่งเรียนรู้ และท�ำกิจกรรม
ยามว่างของเด็ก เยาวชน และคนในชุมชน
การด�ำเนินกิจกรรมต่างๆ ในชุมชนทั้ง
โครงการปิดเทอม เปิดตา เปิดใจ กับการ
ละเล่นพื้นฐานลานสร้างสุข โครงการปิด
เทอม เปิดตา เปิดใจ กับขนมพื้นบ้าน
อาหารท้องถิ่น โครงการศาสนสัมพันธ์กับ
การสร้างสุขในชุมชน โครงการมโนราห์
เรียน ร้อง ร้อย ร�ำ สือ่ สร้างสุข ฯลฯ โดย
เน้นการสร้างการมีส่วนร่วมของคนใน
ชุมชน เชือ่ มโยงคน 3 วัย ทัง้ เด็กเยาวชน
และผู ้ ใ หญ่ มาร่ ว มแลกเปลี่ ย นเรี ย นรู ้
สร้างสัมพันธ์อันดีระหว่างกัน เพื่อสร้าง
ความรักความอบอุ่นในชุมชน เพื่อเป็น
เกราะป้องกันปัญหาสังคมต่างๆ ทีเ่ กิดขึน้
และค่อยๆ กลายเป็น “สวนยางยิ้ม” ใน
ทีส่ ดุ
คุณเตือนใจ สิทธิบุรี ได้กล่าวว่า
“ห้องสมุดใต้ถนุ บ้านนัน้ กลายเป็นพืน้ ทีเ่ สรี
ที่เด็กๆ อยากจะท�ำกิจกรรมอะไรก็มาใช้
พืน้ ทีน่ รี้ ว่ มกัน ไม่วา่ จะเป็นการวาดรูป การ
อ่านหนังสือ การเล่นเกม หรืออาหารการ
กินต่างๆ ที่มีให้ จุดศูนย์รวมของเด็กใน
ต� ำ บลนาโหนด คื อ “บ้ า นป้ า ป้ อ ม”
ถึงแม้ว่าบางครั้งเจ้าของบ้านไม่อยู่บ้าน
เด็กๆ ก็สามารถที่จะแวะเวียนมายังบ้าน
ป้าป้อมได้ตลอดเวลา จุดเด่นที่ส�ำคัญคือ
เด็กได้รบั ความรักและก�ำลังใจจากเจ้าของ
บ้าน ได้แสดงออกตามความต้องการของ
ตนเอง มีอสิ ระในการคิดและได้ทำ� ในสิง่ ที่
ตนเองคิดท�ำให้ใต้ถุนบ้านแห่งนี้เป็นที่ที่มี
ความสุขและเป็นที่ที่เด็กๆ รู้จักกันทั้งนา
โหนดอีกทั้งเป็นพื้นที่สีขาวที่ผู้ปกครอง
ให้การสนับสนุนที่ลูกของตนเองจะมาท�ำ
กิจกรรมที่นี่ และพร้อมที่จะมาร่วมท�ำ
กิจกรรมกับลูกหากมีเวลาว่าง ท�ำให้ห้อง
สมุดใต้ถุนบ้านไม่เป็นแค่พื้นที่ของเด็กแต่
เป็ น พื้ น ที่ ข องครอบครั ว อี ก ด้ ว ย ความ
ส�ำเร็จของห้องสมุดใต้ถนุ บ้านนัน้ คือความ
สุขของเด็กๆ ทีเ่ กิดขึน้ ในชุมชน แต่ผลต่อ
เนื่องที่เป็นความส�ำเร็จในระดับสังคมนั้น
คือ พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีรศั มิ์
พระวรชายาฯ ได้ทรงลงพื้นที่มาดูเรื่อง
อาหารพื้นบ้านในโครงการของสายใยรัก
และรัฐมนตรีก็ยังลงพื้นที่มาดูห้องสมุด
ใต้ถนุ บ้าน”
“เด็กนักเรียนโรงเรียนวัดหัวหมอน
เป็นเด็กมัธยม ค่อนข้างเกเร ภาพลักษณ์
เด็กเป็นอย่างนั้นแต่เด็ก เมื่อมาอยู่กับเรา
ตรงนี้เขาจะเปลี่ยนไปเลย อย่างเช่น เจ้า
ตูม เป็นเด็กเกเรมากเลยนะ แต่ท�ำไมตูม
มาอยู่ที่นี่ มานอนกับเพื่อน มาวาดรูป
น้องเพชร ตัวขนาดตึกมานอนคว�่ำอยู่ที่นี่
แม่เขามาเห็นร้องไห้เลยนะ มาเห็นเพชร
นอนวาดรูปทีน่ ี่ ถามเขาว่าร้องไห้ทำ� ไม เขา
บอกว่าไม่คิดว่าลูกจะมาอยู่ที่นี่แล้วดูมี
ความสุข เด็กเกเรเมือ่ อยูข่ า้ งนอกจะเปลีย่ น
บทบาทเลยถ้ามาอยูท่ นี่ ี่ อย่างเช่นหมูนอ้ ย
เป็นเด็กบกพร่องทางการอ่าน แต่ถ้าถาม
หมูนอ้ ยว่า หนังสือเล่มไหนวางอยูต่ รงไหน
ท�ำไมเขาหาเจอ เขาอ่านไม่ได้แต่เขาอาศัย
ความจ�ำ สิง่ ทีเ่ ขาท�ำได้ดคี อื วาดรูปได้สวย
มาก เขาไปดูหนังต�ำนานสมเด็จพระนเรศวรฯ
เขากลับมาวาดรูปให้ปา้ ป้อมดู ป้าป้อมก็ให้
ก�ำลังใจชมว่าวาดรูปได้สวย”
คุณวิวัฒน์ หนูมาก : “เราจะตอบแทน
เด็กนะ คือ เจ้าของบ้านมีความโอบอ้อม
อารี มีน�้ำใจ เป็นกันเอง ไม่หยาบกับเด็ก
คือพูดดี อย่างลูกผมนีถ่ า้ ป้อมพูดเขาจะฟัง
แต่ถา้ ผมพูดเขาจะต้องคิดก่อน ป้อมนีเ่ ขา
จะมีเสน่หก์ บั เด็ก อย่างเด็กบ้านผมนีเ่ ขายัง
นึกถึงป้าป้อม อยากจะมาบ้านป้าป้อมอีก
คือป้อมเขาเข้าใจเด็ก กิจกรรมหลักของทีน่ ี่
คือ การท�ำกิจกรรมอะไรก็ได้ที่ผ่อนคลาย
ส�ำหรับเด็กๆ เนือ่ งจากเด็กมาจะได้เล่นจะ
ได้กนิ มีอปุ กรณ์ไว้ให้ท�ำกับข้าวกิน มีของ
เล่น มีหนังสือให้อ่าน มีภาพให้ระบายสี
สุดท้ายก่อนไปจากที่บ้านก็มีการกอดกัน
ขยายผลจากห้ อ งสมุ ด ใต้ ถุ น บ้ า นมาสู ่
ชุมชน”
“พืน้ ทีน่ ดี้ จี งั ... เรียนรูภ้ มู ปิ ญ
ั ญาท้อง-
ถิน่ สร้างความสุขร่วมกันระหว่างเด็ก ผู้
ปกครอง ชุมชน”
จากการที่ศูนย์เรียนรู้ชุมชนสวน
สร้างสุขบ้านเกาะทัง เป็นพืน้ ทีส่ ขี าว ทีเ่ ปิด
โอกาสให้เด็กๆ ครอบครัว ชุมชน มาร่วม
กันท�ำกิจกรรม อย่างต่อเนื่อง ในปี พ.ศ.
2555 จึงมีการเชื่อมโยงประสานงานกับ
สถาบันสื่อเด็กและเยาวชน สสย. ภายใต้
การสนับสนุนของ สสส. ร่วมกันจัดท�ำ
โครงการ “พืน้ ทีน่ ...ี้ ดีจงั ” ซึง่ บ้านเกาะทัง
ได้ด�ำเนินการโครงการ โดยมีศูนย์พัฒนา
เด็กเล็กในพืน้ ทีเ่ ป็นผูด้ �ำเนินการหลัก และ
มาใช้พื้นที่ของศูนย์เรียนรู้ชุมชนสวนสร้าง
สุขบ้านเกาะทัง ในการจัดกิจกรรม ส�ำหรับ
รู ป แบบของพื้ น ที่ นี้ ดี จั ง ที่ ผ ่ า นมานั้ น
เป็นการจัดงานโดยมีการจัดกิจกรรมต่างๆ
เช่น สอนให้เด็กท�ำขนมพืน้ บ้าน กิจกรรม
กลางแจ้ง เช่น ม้าก้านกล้วย เดินกะลา
ปิดตาตีหม้อ การระบายสีภาพ การฉีกปะ
กระดาษร่วมกับผู้ปกครอง เป็นพื้นที่ที่ให้
เด็ ก ผู ้ ป กครอง และครู ไ ด้ ร ่ ว มกั น ท� ำ
กิจกรรมอย่างมีความสุข และร่วมสร้าง
ความผูกพันระหว่างชุมชน ผู้ปกครอง
ชุมชนกับโรงเรียนศูนย์เด็กเล็กแต่ละพืน้ ทีม่ ี
การท�ำกิจกรรมในโครงการพื้นที่...นี้ดีจัง
ทุกศูนย์ แต่กิจกรรมที่ด�ำเนินการกับเด็ก
อาจต่างกันไปตามความต้องการของแต่ละ
ศูนย์ อาจจะเป็นการละเล่นที่เป็นการ
สืบสานประเพณี เช่น การร�ำมโนราห์ การ
เชิดหนังตะลุง และจากการท�ำกิจกรรมนี้
มีเสียงสะท้อนจากผู้ปกครองของเด็กว่า
ควรมีการท�ำกิจกรรมอย่างนี้ในช่วงเวลา
ของวั น เด็ ก ด้ ว ยเพราะเป็ น กิ จ กรรมที่
สามารถสร้างความสุขให้กบั เด็กได้
พืน้ ที...่ นีด้ จี งั จากสวนยางยิม้ ขยาย
ผลสูพ่ ทั ลุงยิม้
หลังจากที่ศูนย์เรียนรู้ชุมชนสวน
สร้างสุขบ้านเกาะทัง เข้าร่วมเป็นส่วนหนึง่
ของภาคีพนื้ ทีส่ ร้างสรรค์  หรือทีเ่ รียกกันว่า
“พืน้ ทีน่ ...ี้ ดีจงั ” คุณเตือนใจ สิทธิบรุ ี ก็ทำ�
กิจกรรมร่วมกับโรงเรียน วัด อนามัย หลัง
จากนัน้ ก็ขยายแนวคิดการสร้างพืน้ ทีส่ ร้าง-
สรรค์สู่หมู่บ้าน อ�ำเภอ และจังหวัดใกล้
เคียง จากแนวคิดที่จะขยายงาน จึงเกิด
งานระดับจังหวัด “พัทลุงยิม้ ” ขึน้ เมือ่ วันที่
24 สิงหาคม พ.ศ. 2556 ณ สวนสาธารณะ
เฉลิมพระเกียรติ ๘๐ พรรษา พัทลุง เป็นเวที
ให้คนทีม่ แี นวคิดคล้ายกันมาพบกัน
คุ ณ เตื อ นใจ สิ ท ธิ บุ รี เล่ า ว่ า
“ตอนแรกที่ จ ะท� ำ ในเมื อ งก็ กั ง วลบ้ า ง
เพราะใช้พลังเยอะและมีเงื่อนไขไม่น้อยที
เดี ย ว แต่ ก็ อุ ่ น ใจเพราะเรามี เ ครื อ ข่ า ย
พืน้ ที...่ นีด้ จี งั ในต�ำบลต่างๆ ทีเ่ ราไปร่วม
ท�ำกิจกรรมไว้แล้ว พอเริม่ ลงมือท�ำก็มกี าร
ขยายกลุ่ม ทั้งคนร่วมจัด คนที่มาร่วม
เรียนรู้ มีทั้งโรง เรียน ชุมชน ที่ส�ำคัญก็
คือคนขาดพื้นที่แบบนี้ ไม่เคยมีกิจกรรม
ให้เด็กๆ และครอบครัวได้ทำ� ร่วมกัน พอ
เข้ามาร่วมกิจกรรมกับเราแล้วค�ำตอบคือ
มันใช่สงิ่ ทีเ่ ขาค้นหาอยู”่
ภาคีรว่ มจัดงานครัง้ นีม้ ที งั้ ศูนย์การ
ศึกษานอกโรงเรียนเมือง ศูนย์การศึกษา
นอกโรงเรียนต�ำบล สถาบันครอบครัวเข้ม
แข็งพัทลุง และทีมงานชุมทางเขียนด้วย
แสง และเพือ่ นเครือข่ายชุมชน ภายในงาน
มีการแสดงและการละเล่นต่างๆ เช่น  ลิเก
ฮูลู จ.พัทลุง  ละครใบ้ จากกลุ่มมาหยา
จ.กระบี่ Orchestra โรงเรียนสตรีพัทลุง
ละครสร้างสรรค์ จากกลุม่ ข้าวย�ำละครเร่ 
จ.ปั ต ตานี หุ ่ น เงา กลุ ่ ม ลู ก ขุ น น�้ ำ
จ.นครศรีธรรมราช วงดนตรี วงโฮป แฟมิลี่
ซุ้มกิจกรรมตามรอยขนมพื้นบ้าน อาหาร
ท้องถิน่ จ.พัทลุง ถุงผ้าเก็บรัก เข็มกลัดชิน้
เดียวในโลก ผ้ามัดย้อมเก็บสุข เพ้นท์สกี อ้ น
หิน-ผ้าบาติก กังหันความรู้ ว่าวไทย ทิชชู่
มหัศจรรย์ ศิลปะชูใจ ตุก๊ ตาปูนปลาสเตอร์
ชวนน้องกินผัก โปสการ์ดเดินทางของกลุม่
ศิลปินเขียนด้วยแสง การร้อยลูกปัดหลากสี
โมบายดินเผา มีการส่งเสริมการอ่าน การ
เล่านิทานพื้นเมือง นิทานทุ่งซ่า ของเล่น
เดินทาง นวดแลกเล่า นิทานมีชวี ติ ฯลฯ
นอกจากนี้ คุณเตือนใจ สิทธิบุรี
ยังได้กล่าวเสริมว่า “เราได้คยุ กับเพือ่ นใหม่
สิ่งที่เราได้รับกลับมามันเป็นบวกท�ำให้คน
37

ท�ำงานได้คิดได้วางแผนต่อว่าจะท�ำอะไร
ต่อ แล้วในงานนี้ท�ำให้เราได้เพื่อนใหม่
ทัง้ นักพัฒนารุน่ ใหม่ เครือข่ายศิลปิน เมือ่
ถึงเวลาที่เราจะต้องคุยกัน จะร่วมกันท�ำ
เรือ่ งดีๆ เหล่านีต้ อ่ เขาก็จะแสวงหาเพือ่ น  โดยใช้วิธีการการสื่อสารสร้างความเข้าใจ เปลี่ยนแปลงพฤติกรรม เกิดการยอมรับ
เราเองก็ต้องการเพื่อน มันจึงลงตัวพอดี  กั บ ผู ้ ที่ เ กี่ ย วข้ อ ง เช่ น เสี ย งตามสาย ความคิ ด เห็ น และยอมรั บ งานของผู ้ อื่ น
พอเขาเห็นกิจกรรมที่เราท�ำ เขาก็อยาก
ท�ำงานกับเรา ถ้าใครจะท�ำงานกับพีน่ ดั มา
เลย ไม่ต้องคอยหลายวัน นัดแล้วลงมือ
ท�ำงานร่วมกันเลย”
 “การจัดงานครั้งนี้ได้มากกว่าเป้า
ที่เราตั้งไว้มาก มากกว่าที่เราคิดไว้อีก
เป้าหมายงานในครั้งนี้ที่ตั้งไว้เดิมแค่ชวน
เพื่อนเครือข่ายยิ้มในพัทลุงที่เราเคยยิ้ม
สัญจรไปด้วยกัน มาพบ มารวมกัน มา
แลกเปลี่ยนกัน โดยจะชวนกลุ่มเรียนรู้ใน
พืน้ ทีย่ มิ้ สัญจรมาเรียนรูร้ ว่ มกันเท่านัน้   แต่
เมื่อถึงเวลาที่จะจัดงานจริงๆ ทางทีมงาน
มาคุยกันเพือ่ เตรียมงาน เราชวนเพือ่ นกลุม่
ใหม่มาด้วย ก็เกิดการเพื่อนชวนเพื่อน  คือ เพือ่ นในชุมชน เป็นทีมทีช่ ว่ ยกันท�ำงาน ประมาณ กิจกรรมต่างๆ สามารถเชือ่ มโยง
38
ท�ำให้ในงานมีความหลากหลายทั้งบนเวที ใครว่างก็มาช่วยกันท�ำงาน ส่วนอีกทีมแบบ กันได้ทงั้ ในรูปแบบของกิจกรรม คน และ ซึ่งได้มีการหารือเบื้องต้นที่จะด�ำเนินการ ต่างๆ ของกลุ่มที่แสดงถึงความเป็นกลุ่ม
และในลานเล่น ลานแบ่งปัน” ทีส่ อง คือ ทีม เครือข่าย หน่วยงานต่างๆ งบประมาณ โดยมีภาคีเครือข่ายต่างๆ ต่อในเรื่อง หนังตะลุง และจะมีการเชื่อม หรือการเป็นนิติบุคคล เช่น ใบรับรอง
ทีท่ ำ� งานร่วมกัน การท�ำงานของทีน่ คี่ อื คุย ภายในพืน้ ที่ อันได้แก่ โรงเรียนและชุมชน โยงงานกับมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ มาตรฐานในการจัดท�ำห้องสมุด เมื่อเป็น
ศูนย์เรียนรู้ชุมชนสวนสร้างสุขบ้าน กันได้ทกุ เรือ่ งไม่ใช่คยุ กันแต่เรือ่ งงานเพียง ศู น ย์ พั ฒ นาเด็ ก เล็ ก โรงพยาบาลส่ ง วิทยาเขตปัตตานี ห้องสมุดต้องมีบรรณารักษ์ ต้องมีองค์
เกาะทัง : บริหารจัดการตามวิถชี มุ ชน อย่างเดียว คนท�ำงานมีความเป็นกันเอง เสริ ม สุ ข ภาพต� ำ บลนาโหนด ศู น ย์ ก าร ประกอบของห้ อ งสมุ ด อื่ น ๆ เพราะ
การบริหารจัดการ วิธีการท�ำงาน ทุกคนในแต่ละเครือข่ายมีความเต็มใจ ศึกษานอกโรงเรียนจังหวัดพัทลุง (กศน.) ความภูมใิ จในบ้านของเรา เนื่องจากกลุ่มเป็นกลุ่มที่ไม่เป็นทางการ
ใช้กระบวนการมีสว่ นร่วม อิงวิถชี วี ติ ประจ�ำวัน ที่จะท�ำงานร่วมกัน เพื่อนศูนย์เด็กเล็กก็ หน่วยงานภาคีทอ้ งถิน่ อบจ./อบต. ดังนัน้ • สามารถเป็นต้นแบบให้กับพื้นที่ ไม่ได้จดทะเบียน แต่ในอนาคตก็อาจจะดี
พูดคุยกัน กินข้าวด้วยกัน พบปะพูดคุยกัน เช่นเดียวกัน มาช่วยงานทุกครั้ง มาก่อน การน�ำไปสู่การแก้ไขปัญหาภาพรวมของ อืน่ ๆ ส�ำหรับโครงการในรูปแบบคล้ายกัน ขึ้นเพราะหน่วยงานต่างๆ เริ่มปรับตัวมา
ตามสถานที่ต่างๆ คนท�ำงานไม่มีการจัด กลับทีหลัง ทุกคนเต็มใจทีจ่ ะท�ำงานเพือ่ ให้ ชุมชนมักจะมีทางออกเสมอ อีกทั้งยังมี เป็นพื้นที่สร้างสรรค์ที่สามารถเชื่อมกับ ท�ำงานทีเ่ ป็นอิสระมากขึน้ เช่น กศน.เริม่ มี
โครงสร้างทีเ่ ป็นทางการแต่เป็นการท�ำงาน ชุ ม ชนและเด็ ก ๆ ในชุ ม ชนมี ค วามสุ ข หน่วยงานองค์กรอื่นๆ ที่ช่วยสนับสนุนงบ พืน้ ทีอ่ นื่ ๆได้ โครงการบ้านอัจฉริยะ ซึง่ เป็นโครงการทีจ่ ดั
ในรูปแบบของทีมงาน การท�ำกิจกรรม มีกลไกทีไ่ ม่ผกู มัดใครเป็นพิเศษ ประมาณ เช่น ส�ำนักงานกองทุนสนับสนุน • เด็ ก ในชุ ม ชนมี ค วามกล้ า ท� ำ ขึ้ น โดยใช้ แ นวคิ ด เดี ย วกั บ ห้ อ งสมุ ด
แต่ ล ะครั้ ง จะมี ก ารคิ ด และระดมสมอง การสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) แผนงานสือ่ แสดงออกและมีความเป็นผู้น� ำมากขึ้น ใต้ถนุ บ้าน
ร่ ว มก� ำ หนดจั ด ที ม ท� ำ งานในการแบ่ ง เยาวชนพัฒนา ชุมชนร่มเย็น เน้น สร้ า งสุ ข ภาวะเยาวชน (สสย.) ศู น ย์ เช่น น้องหมูแดง นักเรียนโรงเรียนบ้านหัว
บทบาทหน้าทีท่ ำ� งาน การกิจกรรมไม่ได้มี ความยัง่ ยืน คุ ณ ธรรม (องค์ ก ารมหาชน) เป็ น ต้ น หมอน มาท�ำกิจกรรมกับห้องสมุดใต้ถุน ต้นก�ำเนิด...เกิดงานประสานภาคี
การวางแผนตามปีงบประมาณเหมือนเช่น การเปลีย่ นแปลงของเยาวชนทีเ่ กิด จุดแข็งของทีน่ คี่ อื การมีทมี ทีเ่ ข้มแข็งและ บ้ า นตั้ ง แต่ ชั้ น ประถมศึ ก ษาปี ที่ 6 จน จากโครงการต่างๆ ที่ศูนย์เรียนรู้
งานราชการหรือหน่วยงานอืน่ ๆ แต่ท�ำกัน ขึน้ หลังจากทีไ่ ด้เข้าร่วมกิจกรรมต่างๆ เช่น มีความถนัดทีส่ ามารถต่อยอดความส�ำเร็จ ปั จ จุ บั น เรี ย นในระดั บ อุ ด มศึ ก ษาที่
ได้ ด� ำ เนิ น การมาอย่ า งยาวนาน ไม่ ว ่ า
ไปคิดกันไปตามสภาพปัญหาที่เจอหรือ กิ จ กรรมศาสนสั ม พั น ธ์ ที่ แ ก้ ไ ขปั ญ หา ได้ มีเครือข่ายต่างๆ และมีทุนทางสังคม มหาวิ ท ยาลั ย รามค� ำ แหง ตอนนี้ น ้ อ ง จะเป็น แผนที่คนดี ห้องสมุดใต้ถุนบ้าน
ตามสถานการณ์ในช่วงนัน้ ๆ การท�ำงาน ระหว่างเด็กไทย พุทธ มุสลิม ส่งผลให้ อืน่ ๆ ทีม่ คี า่ มากกว่าเงิน เป็นเบือ้ งหลังของ สามารถเป็นทีมวิทยากรกระบวนการในการ หรือกิจกรรมอืน่ ๆ ก็ตามแต่ มีการต่อยอด
ในชุมชนจะไม่มวี ธิ กี ารหรือการก�ำหนดกฎ เยาวชนในพืน้ ทีไ่ ด้รจู้ กั กันมากขึน้ มีความ ความส�ำเร็จที่ส�ำคัญ ผลส�ำเร็จที่ท�ำให้ทุก จัดกิจกรรมเด็ก จัดกิจกรรมสันทนาการให้ แตกกิง่ ขยายผลออกมาเป็นกิจกรรมใหญ่ๆ
กติกาหลักเกณฑ์ทแี่ น่นอน แต่เป็นการร่วม สัมพันธ์ที่ดีต่อกัน มีความเป็นเพื่อน เกิด ภาคส่วนที่เกี่ยวข้องเกิดความภาคภูมิใจ เด็กร่วมกับหน่วยงานต่างๆ เช่น ปูนซีเมนต์ ทั้ ง ในระดั บ ชุ ม ชน จั ง หวั ด และระดั บ
ท�ำงานด้วยกันอย่างเต็มใจและสมัครใจ ความเข้าใจซึง่ กันและกันมากขึน้ เกิดการ คือ เด็กและผู้ปกครองมีความสุข การท�ำ ตอนปี 2555 จนได้รบั รางวัลคนดีแทนคุณ ประเทศ ในระดั บ ชุ ม ชนนั้ น ได้ แ ก่
กิจกรรมทุกครัง้ ทัง้ ศูนย์เด็กเล็ก บุคลากร แผ่นดิน ตัวแทนของภาคใต้ ของหนังสือ โครงการบ้านอัจฉริยะ ที่น�ำหลักคิดจาก
ในโรงเรียน มาอยูด่ ว้ ยช่วยงานกันตัง้ แต่เริม่ เครือเนชัน่ ห้องสมุดใต้ถุนบ้านมาใช้ หลักสูตรศาสน
โทรศัพท์ ท�ำหนังสือเชิญ หรือบอกเล่ากัน เด็กในชุมชนต้องการพืน้ ทีท่ สี่ ร้างความสุข งานจนจบงาน นี่คือสิ่งที่เป็นก�ำลังใจที่ • เกิดพื้นที่ดีนี้...ดีจังในทุกพื้นที่
สัมพันธ์ที่เกิดจากการเข้าค่ายแลกเปลี่ยน
ด้วยปากต่อปาก จากความส�ำเร็จของเกาะ ให้กับตนเองตามวัยและต้องการความรัก ท� ำ ให้ ที ม งานสามารถท� ำ งานต่ อ ไปได้ ทีม่ คี วามพร้อมสามารถจัดกิจกรรมให้เด็ก เรียนรูใ้ นชุมชน น�ำเด็กต่างศาสนามาเรียน
ทังทีค่ ณุ เตือนใจเรียกว่า เกาะทัง โมเดลนัน้ และการสัมผัสจากคนที่เขาคิดว่าเขาไว้ใจ โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพต�ำบลไม่มีทุน มีความสุข ผูป้ กครองมีความสุข รูร้ ว่ มกันประสบความส�ำเร็จ สามารถน�ำไป
มี ก ารขยายผลวิ ธี ก ารไปใช้ ยั ง หมู ่ บ ้ า น ได้และมีความรักให้เขา อาจจะแสดงออก สนับสนุน แต่มคี วามคิดทีเ่ ป็นระบบ และมี • แกนน�ำในพื้นที่คือคุณเตือนใจใช้ เ ป็ น หลั ก สู ต รในโรงเรี ย น รวมไปถึ ง
สายใยรักแห่งครอบครัวทีน่ าปะขอ อ�ำเภอ โดยการกอดหรือพูดให้กำ� ลังใจ ซึง่ บางครัง้ ก�ำลังหลักคือทีม อสม. ทีม่ คี วามเข้มแข็ง เป็นคนที่รู้จักการให้ เป็นผู้ให้ เสียสละ โครงการพืน้ ทีน่ ...ี้ ดีจงั ระดับจังหวัด ได้แก่
เมือง จังหวัดพัทลุง และต่อไปห้องสมุด เด็กไม่ได้รบั จากผูป้ กครองของตนเอง สิ่งที่ศูนย์ฯ จะท�ำต่อไปในอนาคต เป็นผู้ที่มีวุฒิภาวะ ท�ำให้คนในพื้นที่เกิด โครงการคนดีศรีพัทลุง ซึ่งพัฒนามาจาก
ใต้ ถุ น บ้ า น หรื อ หมู ่ บ ้ า นสายใยรั ก ของ ระยะแรกศูนย์พัฒนาเด็กเล็กและโรงเรียน ความศรัทธา พร้อมที่จะร่วมท�ำงานไป โครงการ 80 คนดี โดยผูว้ า่ ราชการจังหวัด
เกาะทังซึ่งจะไม่ได้มีอยู่ที่เกาะทังที่เดียว สานเครือข่ายสร้างสังคมยัง่ ยืน จะด�ำเนินงานต่อเนื่องกับศูนย์คุณธรรม ด้วยกัน พั ท ลุ ง ได้ น� ำ เรื่ อ งนี้ ไ ปเป็ น แผนจั ง หวั ด
รูปแบบนี้จะไปเกิดที่อื่นด้วยทั่วประเทศ ศูนย์เรียนรูช้ มุ ชนสวนสร้างสุขบ้าน โดยการเชื่อมในส่วนของเนื้อหากิจกรรม ด�ำเนินการเรื่องการคัดสรรคนดีประจ� ำ
เนือ่ งจากโครงการนีส้ นใจความเป็นเกาะทัง เกาะทัง มีการท�ำกิจกรรมต่างๆ ทีม่ คี วาม และขอการสนับสนุนงบประมาณจากทาง ปัญหาใหญ่ทยี่ งั แก้ไขไม่ลงตัว จังหวัดพัทลุงทุกปี และในระดับประเทศ
ความเป็นห้องสมุดใต้ถุนบ้าน และสนใจ หลากหลาย และมี ก ารท� ำ งานร่ ว มกั บ สสส. ด�ำเนินการแผนสื่อสร้างสุขภาวะ เมือ่ ชุมชนเป็นคนท�ำงาน กลุม่ คนที่ ได้แก่ โครงการสายใยรักแห่งครอบครัวที่
กิจกรรมศาสนสัมพันธ์ หลายๆ หน่ ว ยงานทั้ ง ในพื้ น ที่ แ ละกั บ เยาวชน ทีม่ ภี ารกิจงานในประเด็นของเด็ก ท�ำงานไม่ได้มกี ารจัดโครงสร้างการท�ำงาน น�ำรูปแบบของบ้านเกาะทังไปใช้ในพืน้ ทีอ่ นื่ ๆ
ทีมงานทีท่ ำ� งานด้วยกัน มี 2 แบบ องค์ ก รหน่ ว ยงานที่ ช ่ ว ยสนั บ สนุ น งบ และเยาวชน มีกลุ่มเป้าหมายเป็นศูนย์ ที่เป็นทางการ ดังนั้นปัญหาใหญ่ที่มักจะ
พัฒนาเด็กเล็ก และโรงเรียนบ้านต้นไทร เจอเสมอ คือ การขอเอกสารประกอบ
39
ต้นแบบแหล่งเรียนรูเ้ ชิงคุณธรรม
วิทยาลัยเทคโนโลยีสยาม 46 ถนนจรัญสนิทวงศ์
แขวงวัดท่าพระ เขตบางกอกใหญ่ กรุงเทพมหานคร
วิ ท ยาลั ย เทคโนโลยี ส ยามตั้ ง อยู ่
ถนนจรัญสนิทวงศ์ แขวงวัดท่าพระ เขต
บางกอกใหญ่ กรุ ง เทพมหานคร เป็ น
สถาบันอุดมศึกษาเอกชน สังกัดส�ำนักงาน
คณะกรรมการอุดมศึกษา เพือ่ ผลิตบัณฑิต
ด้านวิชาชีพขั้นสูงในระดับปริญญาตรีและ
ระดั บ บั ณ ฑิ ต ศึ ก ษาที่ มี ค วามรู ้ ค วาม
สามารถทั้งภาคทฤษฎีและภาคปฏิบัติใน
หลากหลายสาขาวิ ช า โดยมุ ่ ง หวั ง ให้
40
นักศึกษามีทั้งทักษะทางด้านวิชาการและ
วิชาชีพ ก้าวทันเทคโนโลยีที่เปลี่ยนแปลง
อย่างรวดเร็ว มีคณุ สมบัตทิ พี่ งึ ประสงค์ตรง
ตามความต้องการของตลาดแรงงานและ
เป็นก�ำลังส�ำคัญในการพัฒนาเศรษฐกิจ
และสังคมของประเทศ โดยเฉพาะในยุค
อุตสาหกรรม (Industrialization) ต้องการ
บุคคลกรทีม่ คี วามรูค้ วามสามารถในทักษะ
วิ ช าชี พ ขั้ น สู ง บนปรั ช ญา วิ ท ยาลั ย
เทคโนโลยีสยามเป็นกลจักรความรู้สู่การ
พัฒนาประเทศไทย มีปณิธาน มุ่งมั่นจัด
การศึกษาเพื่อผลิตบัณฑิต ให้มีคุณธรรม
จริ ย ธรรม ความรู ้ และความสามารถ
ทัง้ ภาคทฤษฎีและปฏิบตั ิ ให้สอดคล้องกับ
ความต้องการของตลาดแรงงานในการ
พัฒนาเศรษฐกิจและสังคมของประเทศ
สูส่ ากล และเป็นกลจักรแห่งความรูส้ ทู่ กั ษะ
อาชีพอย่างครบวงจร ปัจจุบันมีนักศึกษา
จ�ำนวน 4,267 คน มีผบู้ ริหาร ครู อาจารย์
รวม 315 คน
เพื่ อ ให้ บ รรลุ เ ป้ า หมายดั ง กล่ า ว
วิทยาลัยได้ใช้กลยุทธ์เพื่อสร้างการเรียนรู้
ประสบการณ์ ความช�ำนาญให้กบั นักศึกษา
โดยใช้การบริการชุมชนเพื่อให้นักศึกษา
เกิดการเรียนรู้ เกิดทักษะที่มาจากการ
ลงมือปฏิบตั ริ ว่ มกันกับชุมชนบริเวณรอบๆ
วิ ท ยาลั ย จากการบริ ก ารชุ ม ชน เพื่ อ
บ�ำเพ็ญประโยชน์ เข้าสูก่ ระบวนการพัฒนา
จิตอาสาเพื่อช่วยเหลือสังคมและการสร้าง
เครือข่ายท�ำให้เกิดการจัดตัง้ ศูนย์ D-Club
พั ฒ นาเครื อ ข่ า ยเพื่ อ พั ฒ นาชุ ม ชนและ
สังคม มีภารกิจเพื่อส่งเสริมให้นักศึกษามี
คุณธรรมและจริยธรรมในการช่วยเหลือ
ผู ้ อื่ น และเป็ น ผู ้ ใ ห้ ด ้ ว ยจิ ต สาธารณะ
เกิดความภูมิใจในตนเองและเป็นแบบ
อย่างที่ดีให้กับเยาวชนคนรุ่นหลัง รวมทั้ง
การเผยแพร่ความรูส้ สู่ งั คมต่อไป
เป้าหมาย กระบวนการ การพัฒนายกระดับ
ความรู้
นักศึกษา
ภาคทฤษฎี บริการชุมชน
และบ�ำเพ็ญประโยชน์
ความยั่งยืน
และขยายผล
โครงการอาชีวะ
จิตอาสา
ขยายผลสู่โรงเรียนเครือข่าย 12 โรงเรียน
• ซ่อมเครื่องใช้ ไฟฟ้า บริการชุมชนสู่สังคม
• บริการซ่อมรถมอเตอร์ ไซค์
ความรู้ • การจัดกิจกรรมสันทนาการ • ระบบพี่สอนน้อง
ภาคปฏิบัติ • ออกค่ายจิตอาสา
• ช่วยเหลือผู้ประสบภัยพิบัติ
มหาอุทกภัย
ส่งเสริมให้นักศึกษามีคุณธรรมและจริยธรรมในการช่วยเหลือ ศูนย์ D-Club
ผู้อื่นและเป็นผู้ ให้ด้วยจิตสาธารณะ เกิดความภูมิใจในตนเอง พัฒนาเครือข่าย
และเป็นแบบอย่างที่ดีให้กับเยาวชนคนรุ่นหลัง รวมทั้งมีการเผย เพื่อพัฒนาชุมชน
แพร่ความรู้สู่สังคมต่อไป และสังคม
• จัดโครงสร้างระบบการท�ำงาน
ฝ่ายจัดหา ฝ่ายบริการ
ฝ่ายสันทนาการ
• การสร้างความร่วมมือกับหน่วย
งานภาคี (ศูนย์คุณธรรม)
• การขยายการจัดตั้งชมรม D-
Club ในโรงเรียนทีม่ คี วามพร้อม
แผนภาพแสดงกระบวนการด�ำเนินกิจรรมของวิทยาลัยเทคโนโลยีสยาม
โรงเรี ย นช่ า งกลสยาม โรงเรี ย น การสอนขับรถยนต์ ธุรกิจการน�ำเข้ายาน เรียนการสอนวิชาชีพ 3 แผนก คือ แผนก
อาชี ว ศึ ก ษาเอกชนแห่ ง แรกของ ยนต์จากต่างประเทศเข้ามาในประเทศไทย ช่างเครือ่ งยนต์และดีเซล แผนกช่างไฟฟ้า
ประเทศไทย สู่สถาบันอุดมศึกษา การท�ำธุรกิจดังกล่าวเริม่ ประสบปัญหาการ และแผนกช่างวิทยุ-โทรคมนาคม ใช้เวลา
เอกชน ขาดแคลนแรงงานที่มีคุณภาพและทักษะ เรียนตามหลักสูตร 3 ปี ในช่วงปี พ.ศ.
เ ป ้ า ห ม า ย ข อ ง ก า ร พั ฒ น า ในตลาดแรงงาน 2524 มี ก ารเปลี่ ย นชื่ อ เป็ น “โรงเรี ย น
ประเทศไทยคื อ ก้ า วสู ่ ก ารเป็ น ประเทศ ปัญหาดังกล่าวท�ำให้เกิดการจุด เทคโนโลยีสยาม (ช่างกล)” เพือ่ ให้มคี วาม
อุตสาหกรรม มีการน� ำเข้าความรู้และ ประกายความคิดในเรือ่ งการจัดตัง้ โรงเรียน เหมาะสมและสอดคล้องกับหลักสูตร โดย
เทคโนโลยีจากต่างประเทศเข้ามาสูป่ ระเทศ เพื่ อ พั ฒ นาฝี มื อ แรงงานให้ มี คุ ณ ภาพ เพิม่ สาขาวิชาด้านพาณิชยกรรมและมีการ
อย่างต่อเนือ่ ง แต่ยงั ขาดแคลนบุคลากรทีม่ ี ดังนัน้ จึงได้มกี ารหารือกับกระทรวงศึกษาฯ ขยายเนื้อที่เพิ่ม และมีการสร้างอาคาร
คุณภาพ มีความรู้ และทักษะทีพ่ ร้อมส�ำหรับ เพื่อตั้งโรงเรียนช่างกลเอกชนขึน้ มาเพือ่ ให้ เรียนเพิ่มเติมเพื่อให้เพียงต่อการเพิ่มขึ้น
การขับเคลื่อนประเทศของเราสู่เส้นทาง เด็ ก ที่ ไ ม่ มี โ อกาสได้ เ รี ย นช่ า งกลของ ของจ�ำนวนนักศึกษาอย่างต่อเนือ่ ง
อุตสาหกรรมทีม่ งุ่ หวัง จากปัญหาดังกล่าว โรงเรียนภาครัฐ เป็นการให้โอกาสคนท�ำให้ ต่อมาปี พ.ศ. 2548 มีการจัดตั้ง
ดร.ณรงค์ มงคลวนิช ผูอ้ ำ� นวยการวิทยาลัย เกิดการพัฒนาและสร้างอาชีพ มากกว่า “วิทยาลัยเทคโนโลยีสยาม” ซึ่งมีพื้นที่ติด
เทคโนโลยีสยาม (สยามเทค) เป็นผู้ที่ได้ การท�ำธุรกิจการศึกษา จึงได้กอ่ ตัง้ สถาบัน กับโรงเรียนเทคโนโลยีสยามโดยแยกพื้นที่
ประสบปัญหาดังกล่าว และตระหนักเห็น อาชีวศึกษาเอกชน ทีใ่ ห้บริการความรูท้ าง ทั้งสองสถาบันอย่างเป็นสัดส่วน เพื่อจัด
ความส�ำคัญของปัญหาที่เกิดขึ้น ทั้งนี้สืบ ด้ า นช่ า งอุ ต สาหกรรม แห่ ง แรกของ การศึกษาต่อเนือ่ งส�ำหรับนักเรียนทีจ่ บการ
เนือ่ งมาจากในช่วงปี พ.ศ. 2500 ผูก้ อ่ ตัง้ ได้ ประเทศไทยเมื่อปี พ.ศ. 2508 โดยใช้ชื่อ ศึกษาจากทางโรงเรียนเทคโนโลยีสยาม
ท�ำธุรกิจเรือ่ งยานยนต์ ทางด้านการซ่อมรถ ว่า “โรงเรียนช่างกลสยาม” จัดให้มีการ- โดยเปิ ด หลั ก สู ต รปริ ญ ญาตรี ท างด้ า น
41
เทคโนโลยีและบริหารธุรกิจที่รองรับทุก
หลักสูตรที่เปิดสอนในโรงเรียนเทคโนโลยี
สยาม แล้ ว จึ ง ขยายสาขาวิ ช าที่ เ ป็ น ที่
ต้องการของภาคธุรกิจและอุตสาหกรรม
ไทยเพิม่ เติม โดยมุง่ เน้นจัดการศึกษาให้มี
ความต่อเนือ่ งและเท่าเทียมกัน ต่อมาในปี
พ.ศ. 2554 มี พ ระราชบั ญ ญั ติ โ รงเรี ย น
เอกชน 2554 (ฉบับแก้ไข) ประกาศราชกิจ
จานุเบกษา ลงวันที่ 9 มิถนุ ายน 2554 จึง
มีการเปลี่ยนชื่อเป็น “วิทยาลัยเทคโนโลยี
(สยามเทค)” เป็นสถาบันอุดมศึกษาเอกชน
สังกัดส�ำนักงานคณะกรรมการอุดมศึกษา
เพือ่ ผลิตบัณฑิตด้านวิชาชีพขัน้ สูงในระดับ
ปริญญาตรีและระดับบัณฑิตศึกษา เปิด
บริการทางการศึกษาในสาขาวิชาที่หลาก
หลาย โดยค�ำนึงถึงความต้องการทีแ่ ท้จริง
ของภาคธุรกิจอุตสาหกรรม และเป็นการ
เชื่อมต่อโลกแห่งการศึกษาและโลกแห่ง
งานทีแ่ ท้จริงเพือ่ ตอบสนองความต้องการที่
หลากหลายยิ่งขึ้นของสังคม มีการขยาย
พื้นที่เพิ่มปัจจุบันมีพื้นที่ทั้งหมด 13 ไร่
250 ตร.ว. และมีการก่อสร้างอาคารเรียนเพิม่
เพื่อรองรับการพัฒนาตามแผนงานของ
โรงเรียน อาคารอเนกประสงค์นเี้ ป็นอาคาร
15 ชั้น ที่มีความทันสมัย ประกอบด้วย
ห้องเรียน ห้องปฏิบตั กิ าร และส�ำนักงาน
อาชีวะสายพันธุ์ ใหม่ สร้างความรู้
ทักษะ ประสบการณ์ จากการบ�ำเพ็ญ
ประโยชน์ร่วมกับชุมชนและสังคม
ปณิธานของวิทยาลัยเทคโนโลยี
สยามคื อ  มุ ่ ง มั่ น จั ด การศึ ก ษาเพื่ อ ผลิ ต
บัณฑิต ให้มีคุณธรรม จริยธรรม ความรู้
และความสามารถทั้ ง ภาคทฤษฎี แ ละ
ปฏิบตั ิ ให้สอดคล้องกับความต้องการของ
ตลาดแรงงานในการพัฒนาเศรษฐกิจ และ
สังคมของประเทศสู่สากลและเป็นกลจักร
แห่งความรูส้ ทู่ กั ษะอาชีพครบวงจร ดังนัน้
หลักสูตรการเรียนการสอนจึงเป็นการเรียน
รู้แบบบูรณาการที่มุ่งเน้นการเรียนรู้จาก
ภาคทฤษฎีและภาคปฏิบตั คิ วบคูก่ นั มีการ
42
จัดให้นักศึกษามีการฝึกปฏิบัติจริง ดังนั้น
ในช่ ว งสิ บ ปี ที่ ผ ่ า นมา นั ก ศึ ก ษาจาก
วิ ท ยาลั ย เทคโนโลยี ส ยามจึ ง มี ก ารจั ด
บริการชุมชนในเขตธนบุรี ซึง่ มีพนื้ ฐานของ
การเป็นผู้ให้และผู้รับ จิตอาสา มีการท�ำ
กิจกรรมบริการซ่อมรถยนต์ ซ่อมเครือ่ งใช้
ไฟฟ้า บริการซ่อมมอเตอร์ไซค์ ซึ่งให้
นักเรียนนักศึกษาได้เรียนรู้ ฝึกฝนทักษะ
สร้ า งประสบการณ์ จ ากการปฏิ บั ติ จ ริ ง
ในขณะที่ชุมชนได้รับประโยชน์จากการ
บริการของนักศึกษาในสาขาวิชาชีพต่างๆ
นอกจากนี้ ยั ง มี ก ารจั ด กิ จ กรรม
เสริ ม เพื่ อ ให้ นั ก ศึ ก ษาเรี ย นรู ้ ด ้ า นการ
บ�ำเพ็ญประโยชน์ โดยการใช้กจิ กรรมของ
ลูกเสือเป็นเครือ่ งมือให้เกิดกิจกรรมบ�ำเพ็ญ
ประโยชน์ สร้างจิตอาสา จนกระทัง่ ท�ำให้
เกิ ด การรวมตั ว กั น ของนั ก ศึ ก ษาแผนก
ยานยนต์ ตั้งชมรมอาสาพัฒนายานยนต์
ขึน้ ในปี พ.ศ. 2542 โดยนักศึกษาจะร่วมกัน
ท�ำโครงการ กิจกรรมต่างๆ เช่น การแข่ง
แรลรี่ ท�ำคาราวานปลูกป่า การตัง้ กล่องรับ
บริ จ าคและน� ำ เงิ น ไปช่ ว ยสาธารณะ
ประโยชน์ในโครงการเพื่อนพึ่ง(ภาฯ) ยาม
ยาก หลังจากนั้นกิจกรรมก็ปรับปรุงไป
เรือ่ ยๆ ตามความสนใจของสมาชิกชมรม
จิตอาสา จนกระทัง่ นักศึกษาในแผนกอืน่ ๆ
ก็มาเข้าร่วมเป็นสมาชิกชมรมจิต ต่อมา
วิทยาลัยเทคนิคสยาม ได้เข้าร่วมเป็นเครือ
ข่ายของศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน)
ท� ำ ให้ เ กิ ด การท� ำ กิ จ กรรมร่ ว มกั น ของ
สมาชิกในชุมชมอย่างต่อเนื่อง รูปธรรมที่
เกิดขึ้นจากการท�ำกิจกรรมจิตอาสามา
ตลอดระยะเวลา 3 ปี คื อ การจั ด ตั้ ง
ธนาคารออมสินในวิทยาลัย เพื่อส่งเสริม
การออมของนักศึกษา ทัง้ นีอ้ นั เนือ่ งมาจาก
สภาพและสถานะของนักศึกษาในระดับ
ปวช.และปวส. ที่ ยั ง เป็ น เยาวชนยั ง มี
พฤติกรรมใช้จ่ายสุรุ่ยสุร่าย ใช้จ่ายเกิน
ความจ�ำเป็นตามสภาพของสังคม และการ
มีคุณธรรมและจริยธรรมในการช่วยเหลือ
สังคมยังน้อยมาก ทางวิทยาลัยเทคโนโลยี
สยามได้ตระหนักถึงปัญหาสังคมที่เป็นอยู่
จึงได้มีการจัดตั้งธนาคารโรงเรียนขึ้นใน
ปี พ .ศ.2553 เพื่ อ สนั บ สนุ น การออมแก่
นักศึกษา แต่ยังไม่ได้รับความสนใจจาก
นักศึกษามากนัก ท�ำให้คณะผูบ้ ริหารวิทยา-
ลัยฯ เห็นว่า จะต้องมีการสนับสนุนให้
นักศึกษาเห็นคุณค่าของการออม
WISE
(WISE Model for
Competitive Workforce)
W สมรรถนะทางวิชาชีพ
(Work-related
Competency)
I ความสามารถในการใช้คอมพิวเตอร์
(Information
Technology)
S สมรรถนะด้านคุณธรรม
(Social Service
and Discipline)
E สมรรถนะด้านภาษาอังกฤษ
(English and
Language Skill)
นอกจากการเสริ ม สร้ า งความรู ้
ประสบการณ์ ใ ห้ นั ก เรี ย นนั ก ศึ ก ษาจาก
โดยการใช้บริการชุมชนเป็นเครื่องมือดังที่
กล่าวถึงข้างต้น ในช่วงปี พ.ศ. 2552
วิทยาลัยเทคโนโลยีสยามได้น�ำแนวอาชีวะ
สู่โมเดลรูปแบบใหม่ที่สร้างสรรค์มาจาก
ความคิดของ ดร.จอมพงศ์ มงคลวนิช
ผู ้ อ� ำ นวยการโรงเรี ย นเทคโนโลยี ส ยาม
มาประยุกต์ใช้ เพื่อให้สอดคล้องกับโลก
โลกาภิวตั น์ในปัจจุบนั อีกทัง้ ภาวะถดถอย
ทางเศรษฐกิจและปัญหาแรงงาน ทีจ่ ะต้อง
พัฒนาบุคคลให้มีความรู้ความสามารถ
และมีสมรรถนะให้สอดคล้องตรงกับความ
ต้องการของตลาดวิชาชีพในยุคปัจจุบัน
พร้ อ มกั บ สามารถไปแข่ ง ขั น ภายนอก
ประเทศได้ ซึ่งแนว “อาชีวะสู่โมเดลรูป
แบบใหม่” “อาชีวะสายพันธุใ์ หม่” มีโมเดล
อยู่ 4 สมรรถนะ ได้แก่ W I S E (WISE
Model for Competitive Workforce)
แบ่งเป็น W (Work-related Competency)
คื อ สมรรถนะทางวิ ช าชี พ รวมทั้ ง
ประสบการณ์ทักษะ และการผ่านทดสอบ
ทางวิชาชีพ, I คือ Information Technology
เป็นสมรรถนะสารสนเทศ รวมทัง้ การค้นพบ
และความสามารถในการใช้คอมพิวเตอร์
แ ล ะ ร ะ บ บ ส า ร ส น เ ท ศ ไ ด ้ อ ย ่ า ง มี
ประสิทธิภาพ, S คือ Social Service and
อาชีวะสู่โมเดลรูปแบบใหม่
รวมทั้งประสบการณ์ทักษะและการ
ผ่านทดสอบทางวิชาชีพ
และระบบสารสนเทศได้อย่าง
มีประสิทธิภาพ
วินัย และการบริการ
และการสื่อสาร
Discipline เป็นสมรรถนะด้านคุณธรรม
วินัย และการบริการ และ E คือ English
and Language Skill เป็นสมรรถนะด้าน
ภาษาอังกฤษและการสือ่ สาร โดยสามารถ
ใช้ภาษาสากลและการสื่อสารได้อย่างมี
ประสิทธิภาพ
อาชีวะโมเดลหรืออาชีวะสายพันธุ์
ใหม่ เกิดจากการศึกษา คิดค้น และพัฒนา
โดยดร.จอมพงศ์ มงคลวนิช ผูอ้ ำ� นวยการ
วิทยาลัยเทคโนโลยีสยาม ซึง่ เป็นความร่วม
มือวิจัยทางด้านการศึกษากับทางมหา-
วิทยาลัยฮาร์วาร์ดครั้งเมื่อเรียนอยู่ที่นั่นได้
น�ำแนวคิดนี้มาต่อยอด เพื่อที่จะพัฒนาผู้
ประกอบวิชาชีพการพัฒนานักศึกษาในการ
แข่งขันสูร่ ะดับสากล โดยหลักสูตรจะสอน
แบบบูรณาการ คือมุง่ เน้นให้ผเู้ รียนเรียนทัง้
ทฤษฎี แ ละปฏิ บั ติ ค วบคู ่ กั น ไป ทั้ ง การ
ฝึ ก งานนอกสถานที่ กิ จ กรรมเสริ ม
หลักสูตร และการทดสอบสมรรถนะต่างๆ
จากมาตรฐานฝีมอื แรงงาน เพือ่ สร้างความ
เข้มแข็งและความเป็นผูน้ ำ� ทางวิชาชีพ ทีผ่ ู้
เรี ย นสามารถจะน� ำ ไปประยุ ก ต์ ใ ช้ เ พื่ อ
ศึกษาต่อในระดับสูงต่อไปได้ หรือจะไป
เป็ น ผู ้ ป ระกอบการที่ มี ป ระสิ ท ธิ ภ าพ
นอกจากนี้ การพัฒนาบุคลากรก็จะต้อง
เป็ น ไปตามแผน W I S E เหมื อ นกั น
ซึ่งโมเดลจะต้องใช้ระยะเวลาที่จะผลิต
บุคลากรให้ได้ตามโมเดล W I S E ในแต่ละ
สาขาวิชา
ก้าวสู่งานพัฒนาอาชีวะจิตอาสาที่
มองความยัง่ ยืน
การให้บริการชุมชนในเขตธนบุรี
มีการด�ำเนินมาอย่างต่อเนื่องในช่วงสิบที่
ผ่านมา รวมทัง้ มีการท�ำกิจกรรมของชมรม
อาสาพัฒนายานยนต์ ซึ่งการท�ำกิจกรรม
เป็นการท�ำเป็นครัง้ ๆ ไป ยังไม่เป็นรูปธรรม
มากนัก จนกระทัง่ ในปี พ.ศ. 2554 มีการ
ประสานความร่ ว มมื อ และได้ รั บ การ
สนั บ สนุ น จากศู น ย์ คุ ณ ธรรม (องค์ ก าร
มหาชน) ท�ำให้เปลี่ยนมุมมองของการท�ำ
กิ จ กรรมเพื่ อ การบริ ก ารชุ ม ชนที่ คิ ด ถึ ง
ความยัง่ ยืน โครงการ กิจกรรม ใครก็ทำ� ได้
แต่ทมี่ ากกว่านัน้ คือ จะท�ำอะไรแล้วให้เกิด
ความยัง่ ยืน และท�ำอย่างไรทีท่ งั้ หมดไม่ได้
เกิดจากผู้บริหารหรือคณาจารย์เป็นคนท�ำ
เพียงฝ่ายเดียว แต่ตอ้ งเกิดจากความร่วมมือ
ร่ ว มใจระหว่ า งโรงเรี ย น ชุ ม ชน และ
นักศึกษา ซึ่งถือว่าเป็นปัจจัยหลักที่ท�ำให้
เกิดความยัง่ ยืน อันเกิดจากการมีสว่ นร่วม
ของทุกภาคส่วนทีเ่ กีย่ วข้อง
43

ชุมชน
โรงเรียน นักศึกษา
รูปภาพแสดงการบูรณาการพลัง
จิตอาสา
โดยในช่วงแรกของการก้าวเข้ามา
เป็นเครือข่ายเสริมสร้างจิตอาสาร่วมกับ
ศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน) ในปี
พ.ศ. 2554 ในการส่งเสริมจิตอาสาให้กับ
นักศึกษา วิทยาลัยเทคโนโลยีสยามได้
พยายามสร้างความตระหนักให้นกั ศึกษามี
จิตส�ำนึกในการเป็นผูใ้ ห้เพือ่ ทีจ่ ะลดปัญหา
เรื่องของการทะเลาะวิวาทด้วย แต่ปัญหา
อาชีวะในกรุงเทพมหานครนั้นเป็นต�ำนาน
มายาวนาน เราไม่ตเี ขา เขาก็ตเี รา ฉะนัน้
การที่สยามเทคจะน�ำนักเรียนไปท�ำงาน
เรื่องจิตอาสาทั้งโรงเรียนเป็นเรื่องที่ยาก
ล�ำบาก ค่อนข้างมีปัญหาอุปสรรคอยู่บ้าง
วิทยาลัยจึงได้พยายามทีจ่ ะเปลีย่ นพลังของ
เด็ ก ที่ จ ะไปบู ๊ ทะเลาะวิ ว าทกั น ให้ ม า
เป็นการบูง๊ านทีเ่ กิดประโยชน์ตอ่ สังคมแทน
จึ ง ท� ำ ให้ เ กิ ด การจั ด ตั้ ง ศู น ย์ คุ ณ ธรรม
อาชีวะจิตอาสา “D-Club” และปัจจุบนั ได้
ท�ำโครงการร่วมกันภายใต้ โครงการส่ง-
เสริมคุณธรรมโครงการส่งเสริมคุณธรรม
สร้างอาชีวะจิตอาสาเพื่อพัฒนาชุมชนสู่
สังคม เพือ่ ส่งเสริมและปลูกจิตส�ำนึกสร้าง
44
นิสัยรักการออม ความพอเพียง และส่ง
เสริมให้นักศึกษามีจิตอาสา ในการช่วย
เหลื อ ผู ้ อื่ น และการเป็ น ผู ้ ใ ห้ ด ้ ว ยจิ ต
สาธารณะ
อาชีวะจิตอาสาฯ “D-Club” รวม
พลังจิตอาสาสร้างสรรค์กจิ กรรมเพือ่
บริการโรงเรียนและชุมชน
ดังที่กล่าวถึงข้างต้นว่ารูปแบบการ
เรียนรูข้ องนักศึกษาให้ความส�ำคัญของการ
ฝึกทักษะจากการลงมือปฏิบัติจริงให้กับ
นักศึกษา ดังนัน้ จึงมีนโยบายทีใ่ ห้นกั ศึกษา
ออกให้บริการชุมชนต่างๆ ทีอ่ ยูบ่ ริเวณรอบ
วิทยาลัยเป็นเวลาต่อเนือ่ งกันมานานนับ 10
ปี โดยการลงพื้นที่ของนักศึกษาเป็นการ
บริการชุมชนและการบ�ำเพ็ญประโยชน์ใน
ชุมชนต่างๆ อาทิ ซ่อมอุปกรณ์เครื่องใช้
ไฟฟ้า รถมอเตอร์ไซค์ และอุปกรณ์เครือ่ ง
ใช้ไฟฟ้าอื่นๆ และได้รับความร่วมมือกับ
ชุมชนเป็นอย่างดี เช่น ชุมชนปกอรุณ
ชุ ม ชนโคกกระเที ย ม ส� ำ นั ก งานเขต
บางกอกน้อย บางกอกใหญ่ นอกจากนีย้ งั
เกิดประสบการณ์ในการท�ำงานร่วมกับโรง
เรี ย นอื่ น ๆ เช่ น เทคโนโลยี บ างกะปิ
จนกระทั่งเกิดแกนน� ำนักศึกษาเรื่องจิต
อาสาของวิทยาลัยในการท�ำกิจกรรมต่างๆ
ในช่วงปี พ.ศ. 2554 เกิดภัยพิบตั ิ
ในประเทศไทย โดยเฉพาะในเขตพื้นที่
กรุงเทพ และปริมณฑลได้กลาย เป็นพืน้ ที่
ประสบมหาอุทกภัยติดต่อกันเป็นเวลานาน
หลายเดือน ชุมชนส่วนใหญ่ประสบกับ
ปัญหาด้านที่อยู่อาศัย บ้านเรือน และ
ข้าวของเครื่องใช้เสียหาย ขาดแคลนน�้ำ
เพื่อการอุปโภคบริโภค จากสถานการณ์
ภั ย พิ บั ติ ที่ เ กิ ด ขึ้ น ท� ำ ให้ ค ณาจารย์ แ ละ
นักศึกษาทีม่ จี ติ อาสาร่วมกันออกพืน้ ทีเ่ พือ่
ช่วยเหลือและบริการประชาชนในชุมชน
ต่างๆ ในเขตธนบุรี และมีการท�ำโครงการ
“อาชีวะจิตอาสาบริการชุมชนสู่สังคม”
หรือเรียนว่า อาชีวะจิตอาสาฯ D-Club
เป็นการรวมกลุ่มของทางคณาจารย์และ
นักศึกษาที่มีความสนใจในกิจกรรมต่างๆ
รวมพลังเป็นชมรม เพื่อให้คณาจารย์และ
นักศึกษาที่มีจิตอาสาได้น�ำเอาความรู้ด้าน
วิชาชีพทีเ่ รียนมาออกหน่วยเพือ่ ช่วยเหลือผู้
ประสบอุ ก ทกภั ย โดยการบริ ก ารซ่ อ ม
อุปกรณ์เครือ่ งใช้ไฟฟ้า อิเล็กทรอนิกส์ และ
การซ่อมเครือ่ งยนต์ นอกจากนีย้ งั มีการจัด
ท�ำถุงยังชีพเพือ่ แจกจ่ายให้กบั ชุมชนต่างๆ
รวมถึงการร่วมกับชุมชนท�ำความสะอาด
โรงเรียน วัด และพืน้ ทีน่ ำ�้ ท่วมอืน่ ๆ
อ า ชี ว ะ จิ ต อ า ส า ฯ D - C l u b
เป็นการรวมกลุ่มของนักเรียนที่มีความ
สนใจในการท�ำกิจกรรมต่างๆ และเป็นผูท้ ี่
มีจิตอาสานักเรียนมีความสุขในการท�ำ
กิจกรรม เช่น การลงพืน้ ทีท่ ำ� กิจกรรมช่วย
เหลือผู้ประสบภัยน�้ำท่วม การช่วยซ่อม
เครื่องไฟฟ้าที่ถูกน�้ำท่วม ท�ำลวดหนาม
ล้อมพื้นที่ กิจกรรมเหล่านี้นักศึกษาจะได้
เรี ย นรู ้ แ ละฝึ ก ทั ก ษะตนเองจากการได้
บริการและการช่วยเหลือสังคม ได้ทงั้ ความ
รู้ ความสุข และเพือ่ น ท�ำให้นกั ศึกษาชอบ
กิจกรรมดังกล่าว ิส่วนกิจกรรมหลักของ
กลุ ่ ม D-Club คื อ จิ ต อาสาสอนตาม
โรงเรียนต่างๆ ทีเ่ ครือข่ายเสนอมาเป็นการ
สอนรายชั่วโมง กลุ่มอาชีวะจิตอาสาฯ
D-Club ก็จดั คนไปร่วมและลงพืน้ ทีต่ าม
โรงเรียนเครือข่าย สอนน้องหลายๆ ชัน้ ปี
ยกเว้น ม.3 และ ม.6 เนือ่ งจากแก้ไขปัญหา
ภาพลักษณ์การดึงตัวนักเรียนมาเรียนที่
สยามเทค หรือการหาลูกค้าเข้าโรงเรียน
นอกจากนี้ยังมีการตักบาตรหนังสือดีๆ
เพือ่ น�ำหนังสือไปบริจาคให้กบั โรงเรียนต่างๆ
ในการลงพืน้ ทีเ่ พือ่ ท�ำกิจกรรมจะมี
คณะท�ำงานของกลุม่ D-Club ท�ำหน้าทีใ่ น
การกลั่นกรองคนเพื่อลงพื้นที่ท�ำกิจกรรม
ซึ่งในการกลั่นกรองจะมีการพิจารณาจาก
พฤติกรรม ความตัง้ ใจ และความขยันใน
การท�ำกิจกรรม ไม่เอาเปรียบเพือ่ น และใช้
ปริมาณงานที่จะลงไปท�ำงานเป็นตัวตั้งว่า
ต้องการคนกี่คนที่จะลงไปท�ำงาน อีกทั้ง
เด็กช่างมีความถนัดต่างกัน ต้องดูความ
ถนัดของแต่ละคนด้วย การท�ำกิจกรรมใน
การออกค่ายคือ การสอนเรือ่ งการแกะสลัก
การจัดช่อดอกไม้ในงานต่างๆ ซ่อมเครือ่ ง
ปรับอากาศ ซึง่ ความส�ำเร็จทีเ่ ห็นได้ชดั เกิด
จากปัจจัยส�ำคัญคือความร่วมมือระหว่าง
ภาครั ฐ ซึ่ ง หมายถึ ง ศู น ย์ คุ ณ ธรรม
(องค์การมหาชน) กระทรวงวัฒนธรรม
ภาคชุมชนและโรงเรียนเครือข่ายต่างๆ
ร่วมถึงวิทยาลัยสยามเทคโนโลยี ซึ่งเป็น
แกนน� ำ และเป็ น ผู ้ ป ระสาน การได้ ท�ำ
กิจกรรมทีต่ อ่ เนือ่ งและเป็นรูปธรรม ท�ำให้
นั ก เรี ย นเริ่ ม มี ค วามตื่ น ตั ว และขยายวง
กว้ า งในกลุ ่ ม ที่ จ ะไปร่ ว มท� ำ กิ จ กรรม
จากการท�ำโครงการอาชีวะจิตอาสาบริการ
ชุ ม ชนสู ่ สั ง คม ท� ำ ให้ มี ก ารจั ด ตั้ ง ศู น ย์
D-Club เพือ่ การพัฒนาเครือข่ายจิตอาสา
(ดังจะกล่าวในรายละเอียดต่อไป)
การท�ำกิจกรรมดังกล่าวนักศึกษาที่
เข้ามาอยูใ่ นชมรมและได้ทำ� กิจกรรมต่างๆ
ช่วยเหลือชุมชน และไปสอนน้องทีโ่ รงเรียน
เครือข่าย ต่างเกิดความภาคภูมิใจในตัว
เองและภาคภูมิใจในตัวของของวิทยาลัย
ทีต่ นเองสามารถไปท�ำประโยชน์ให้กบั ผูอ้ นื่
ได้ รวมทั้งครู และอาจารย์ในวิทยาลัย
ก็เกิดความภาคภูมใิ จในตัวของนักศึกษาที่
เป็ น เด็ ก ที่ มี จิ ต อาสา และเป็ น ผู ้ ที่ มี
ศั ก ยภาพในการท� ำ งานสามารถแก้ ไ ข
ปัญหาให้ผอู้ นื่ ได้
อาจารย์ : “ส�ำหรับวิชาคอมพิว-
เตอร์ ไม่รวู้ า่ จะออกไปบริการชุมชนอย่างไร
ชุมชนเองก็ไม่ใช่ว่ามีคอมพิวเตอร์ทุกบ้าน
เราก็มองว่าคนทุกคนมีเรื่องศีล คือความ
เป็นปกติ คนที่ไม่ใส่เสื้อผ้าคือคนผิดปกติ
ฉะนั้นเราจึงคิดว่า จะท�ำให้อย่างไรให้
คนในสังคมมองเห็นว่าคนที่ทำ� ความดีคือ
การท�ำเรื่องปกติ คนที่ไม่ท�ำความดีต่าง
หากคือ คนที่ผิดปกติ ฉะนั้นการที่เราจะ
เสนอข้อมูลตรงนี้ท�ำให้สังคมเกิดความ
ตระหนัก ท�ำให้สงั คมเห็นว่าการท�ำความดี
การท� ำ จิ ต อาสาเป็ น ค่ า นิ ย มที่ ถู ก ต้ อ ง
และคอมพิวเตอร์เป็นสือ่ ทีส่ ามารถกระจาย
ได้เร็ว ทางแผนกคอมพิวเตอร์จึงมีความ
คิดและความมุง่ หวังว่า ถ้าเรามีเนือ้ หาดีๆ
มีการส่งเสริมเรื่องที่เยาวชนไปท� ำเรื่อง
จิตอาสา ก็จะท�ำให้สงั คมรับรูใ้ นวงกว้างขึน้
แผนกคอมพิวเตอร์มองว่าการท�ำความดี
นัน้ เป็นเรือ่ งปกติ เป็นทีร่ บั รูก้ นั ในวงทีก่ ว้าง
อยูแ่ ล้วนอกจากนีท้ างแผนกยังให้นกั ศึกษา
ท�ำเว็บไซต์ เพือ่ เผยแพร่ความดี ท�ำสารคดี
ความดีประกวดกันอีกด้วย”
นักศึกษาคอมพิวเตอร์กราฟิก :
“ส�ำหรับโครงการการประกวดสื่อความดี
(Smart Digital Media Award) เป็นการ
ประกวดจากผู้เข้าแข่งขันจากโรงเรียนทั่ว
ประเทศ ซึง่ หนูมองว่าในอินเตอร์เน็ต มีสอื่
มากมายหลายอย่าง มีข้อมูลแย่ๆ และ
ด้านลบมากมาย ถ้าเราใช้สอื่ เป็นเครือ่ งมือ
ในการเผยแพร่ความดี โดยใช้เนื้อหาของ
ทางวิทยาลัยให้เด็กวัยรุน่ ไทยได้เรียนรูเ้ รือ่ ง
ความดี โ ดยการประกาศความดี ใ ห้ ใ น
โรงเรียนได้ทราบโดยทัว่ กันก่อน และแผนก
คอมพิ ว เตอร์ ยั ง มี ก ารลงพื้ น ที่ ส อน
คอมพิวเตอร์ให้กับโรงเรียนเครือข่ายอีก
ด้วยค่ะ”
นักศึกษาคอมพิวเตอร์กราฟิก :
“หลังจากทีป่ ระกวดสารคดีแล้ว ได้รางวัล
45
น้องๆ ก็มาคุยด้วยและบอกว่าอยากท�ำได้
เหมือนพี่ๆ บ้างจัง ถ้าน้องไปเรียนตามที่
เรียนเอกชนจะเสียค่าใช้จา่ ยเยอะ ผมก็เลย
คุยกับเพือ่ นๆ ว่าใครจะมาช่วยกันสอนน้อง
บ้างก็มเี พือ่ นๆ มาช่วยเยอะ ผมก็ประกาศ
ผ่าน เฟซบุ๊ก ชักชวนรุ่นน้องที่สนใจมา
เรียน”
นักศึกษาการโรงแรม : “ดีใจทีไ่ ด้
มีโอกาสไปสอนน้องโรงเรียนเครือข่ายใน
การจัดดอกไม้ และแกะสลักผักผลไม้”
สร้ า งเครื อ ข่ า ยขยายพลั ง อาชี ว ะ
จิตอาสาร่วมกับศูนย์คณ ุ ธรรม
ดังทีก่ ล่าวถึงข้างต้นว่า จากการท�ำ
โครงการอาชีวะจิตอาสาบริการชุมชนสู่
สังคม เพื่อให้เกิดความต่อเนื่องจึงมีการ
ประสานความร่ ว มมื อ และได้ รั บ การ
สนับสนุนจากศูนย์คณุ ธรรม ในการด�ำเนิน
การจัดตั้งศูนย์ D-Club เพื่อการพัฒนา
เครือข่ายจิตอาสา และเป็นศูนย์กลางใน
การขับเคลื่อนคุณธรรมความดี ร่วมกับ
โรงเรียนในเครือข่ายจ�ำนวน 12 โรงเรียน
โดยการท�ำบันทึกความเข้าใจ (MOU) โดยมี
รัฐมนตรีวา่ การกระทรวงวัฒนธรรมมาเป็น
ประธานในพิธีเมื่อวันที่ 1 มีนาคม 2555
ในด้ า นการขยายพลั ง อาชี ว ะจิ ต อาสา
มีโรงเรียนเครือข่าย 12 โรงเรียน ได้แก่
โรงเรียนวัดราชบพิธ โรงเรียนทีปงั กรวิทยา
พั ฒ น์ (ทวี วั ฒ นา) ในพระราชู ป ถั มภ์ฯ
โรงเรียนวัดประดู่ในทรงธรรม โรงเรียน
ฤทธิ ณ รงค์ ร อน โรงเรี ย นวั ด พุ ท ธบู ช า
โรงเรียนวัดอินทาราม โรงเรียนจันทร์
ประดิษฐารามวิทยาคม โรงเรียนกสิณธร
อนุสรณ์ โรงเรียนสวนอนันต์ โรงเรียนวัด
นวลนรดิ ศ โรงเรี ย นมั ธ ยมวั ด สิ ง ห์
โรงเรียนราชวินติ บางแคปานข�ำ
โรงเรียนเครือข่ายที่กล่าวถึงเป็น
เครือข่ายทีม่ กี ารท�ำกิจกรรมร่วมกันมาก่อน
ที่ จ ะมาขั บ เคลื่ อ นงานด้ า นคุ ณ ธรรม
โดยวิทยาลัยสยามเทคโนโลยีได้มีการส่ง
อาจารย์ และนักศึกษาไปช่วยสอนวิชาชีพ
46
ในโรงเรียนต่างๆ เช่น การแก้เครื่องยนต์
การซ่อมเครือ่ งไฟฟ้าอิเล็กทรอนิกส์ การแกะ
สลัก หลังจากที่มีการตั้งกลุ่มอาชีวะจิต
อาสา D-Club ยังคงมีการท�ำกิจกรรมและ
ความสัมพันธ์กบั เครือข่ายเดิมเชือ่ มโยงกัน
เรือ่ ยมา มีระบบพีส่ อนน้องเพือ่ ให้เกิดการ
เรียนรู้ มีพนื้ ฐานทักษะอาชีพ กลุม่ D-Club
จะส่งสมาชิกในกลุ่มไปท�ำหน้าที่สอนตาม
ศูนย์ฝกึ อาชีพของแต่ละโรงเรียน ท�ำหน้าที่
ให้ความรู้ น�ำอุปกรณ์ เครื่องมือไปให้ฝึก
ปฏิบตั เิ พือ่ เพิม่ พูนความรูจ้ ากการปฏิบตั จิ ริง
ต่อมาในปี พ.ศ. 2556 มีการสาน
ต่อการท�ำกิจกรรมของศูนย์ D-Club ท�ำให้
เกิดการท�ำโครงการต่อยอดจากโครงการ
ศูนย์ D-Club เพือ่ การพัฒนาเครือข่ายจิต
อาสา มาเป็ น โครงการศู น ย์ D-Club
เพื่อพัฒนาเครือข่ายจิตอาสาเพื่อพัฒนา
ชุมชนสูส่ งั คม เป็นการขยายผลการจัดตัง้
ชมรม D-Club ในโรงเรียนเครือข่ายที่มี
ความพร้ อ ม 6 โรงเรี ย น โดยการจั ด
โครงการท�ำงานอย่างเป็นระบบ ประกอบ
ด้วยฝ่ายผลิต ฝ่ายจัดหา ฝ่ายสันทนาการ
เพื่อเป็นหน่วยอาสาของนักเรียนนักศึกษา
ผู้มีจิตอาสาสนใจในการบริการสังคมให้
เกิดขึ้นในโรงเรียนเครือข่าย โดยมีภารกิจ
คือ การบริการตรวจสภาพกระแสไฟฟ้า
ภายในอาคารบ้านเรือน การซ่อมแซม
อุปกรณ์เครือ่ งใช้ไฟฟ้า ซ่อมจักรยานยนต์
สอนการท�ำบัญชีครัวเรือน การจัดดอกไม้
แกะสลัก การท�ำอาหารเพื่อส่งเสริมให้
นักศึกษามีคุณธรรมและจริยธรรมในการ
ช่ ว ยเหลื อ ผู ้ อื่ น และเป็ น ผู ้ ใ ห้ ด ้ ว ยจิ ต
สาธารณะ เกิดความภูมใิ จในตนเอง และ
เป็นแบบอย่างที่ดีให้กับเยาวชนคนรุ่นหลัง
รวมทั้งการเผยแพร่ความรู้สู่สังคม โดยมี
กระบวนการคือ มีการอบรมให้ความรู้แก่
อาจารย์ นักเรียน นักศึกษาของโรงเรียนใน
เครือข่าย การจัดตั้งชมรม D-Club ใน
โรงเรียนเครือข่ายที่มีความพร้อม มีการ
เสริ ม สร้ า งคุ ณ ธรรมด้ า นวิ ช าชี พ ให้ กั บ
นักเรียนแกนน�ำจิตอาสา การออกค่ายจิต
อาสาร่วมกัน นอกจากนี้ยังมีการเผยแพร่
องค์ ค วามรู ้ ข องศู น ย์ ร ่ ว มกั บ โรงเรี ย น
เครือข่ายในงานสมัชชาคุณธรรมร่วมกับ
ศูนย์คณุ ธรรม (องค์การมหาชน)
อาชีวะจิตอาสา เพือ่ พัฒนาตนเอง
การเสริมสร้างให้นักศึกษาเกิดจิต
อาสาของวิทยาลัยสยามเทคโนโลยีเป็นวิสยั
ทัศน์ของวิทยาลัย เพื่อแสดงให้เห็นถึง
อุดมการณ์และปณิธานของการสร้างเด็ก
อาชีวะให้รู้จักการเป็นผู้ให้และมีคุณธรรม
และควรจะเป็นเงื่อนไขในการเรียนการ
สอนของเด็กเพือ่ ฝึกและสร้างเรือ่ งจิตอาสา
ให้เกิดความตระหนักในใจและกลายเป็น
วิถีปฏิบัติ เป็นแบบแผนที่ดีงาม อีกทั้งยัง
เป็นการแสดงภาพลักษณ์ทดี่ ขี องนักศึกษา
อาชีวะ
การที่นักเรียนลงพื้นที่ท�ำกิจกรรม
บ�ำเพ็ญประโยชน์ตามชุมชนต่างๆ สิ่งที่
เห็นได้ชดั คือ ชุมชนให้ความร่วมมือในการ
ลงพื้นที่มาก เช่น การท�ำอาหารมาเลี้ยง
หรือการอ�ำนวยความสะดวกต่างๆ และ
เมือ่ ลงพืน้ ทีไ่ ปอีกครัง้ ชุมชนก็มคี วามรูส้ กึ ที่
ดีกับนักศึกษามากขึ้น และนักศึกษาก็มี
ความรูส้ กึ ทีด่ กี บั ชุมชนรอบข้างด้วย ทัง้ ยัง
ได้ ป ระโยชน์ เ พื่ อ พั ฒ นาตนเองอี ก ด้ ว ย
เนื่องจากได้ลงไปเห็นปัญหาจริงในพื้นที่
จริงรอบโรงเรียน สามารถเปลีย่ นความคิด
ของทั้งตัวนักศึกษาเอง และความคิดของ
ชุมชนทีม่ ตี อ่ นักศึกษารวมทัง้ ต่อโรงเรียน
นั ก ศึ ก ษา : “การท� ำ กิ จ กรรมนี้
เป็นการดูภายนอกโรงเรียนว่าเขามีปัญหา
อะไร เราช่วยอะไรได้บ้าง เป็นการเพิ่ม
ประสบการณ์ตนเอง เช่น การซ่อมเครื่อง
มือต่างๆ บางกรณีไม่เคยเจอก็จะไปถาม
อาจารย์ว่าอาการเป็นอย่างนี้จะต้องท� ำ
อย่างไร เปลีย่ นตัวไหนบ้าง ซ่อมตัวไหนบ้าง
รวมทัง้ การจัดเตรียมอุปกรณ์ตา่ งๆ เวลาที่
ลงพืน้ ทีใ่ นชุมชนหรือโรงเรียนเครือข่าย สิง่
ที่ได้จากการลงพื้นที่ คือ “ได้รอยยิ้มของ
ชุมชน” ได้ประสบการณ์ต่างๆ จากการ
ซ่อมอุปกรณ์ ซึ่งต้องเสียสละเพราะต้อง ความไม่ต่อเนื่องในการท�ำกิจกรรมได้เช่น หวังจะเห็นเด็กที่ท�ำกิจกรรมร่วมกันกับ
แลกกับการเสียโอกาสในการเรียนบางวิชา” กัน วิทยาลัยสามารถเป็นแกนน�ำในโรงเรียน
ความคาดหวังต่อศูนย์คุณธรรม ของเขาได้ในเรื่องของจิตอาสา เพราะ
ปัญหาทีย่ งั แก้ไขไม่ได้ (องค์การมหาชน) คือ เข้าไปสร้างความรู้ ความแตกต่ า งของระบบการศึ ก ษา
เมื่อนักศึกษาได้รับการเพาะบ่ม ความเข้าใจบทบาทการเสริมหนุนเครือข่าย สยามเทคมุง่ หวังเรือ่ งการสอนให้เด็กท�ำเป็น
เรื่องจิตอาสามาเป็นระยะเวลานานและ ของศูนย์คณุ ธรรมให้โรงเรียนเครือข่ายของ แต่ระบบการศึกษาแบบสามัญมุง่ เน้นไปใน
เมื่อได้ลงมือท�ำกิจกรรมต่างๆ ร่วมกับ สยามเทคได้เกิดความรูค้ วามข้าใจมากขึน้ แต่ละรายวิชา แต่สิ่งที่ไม่มีคือ ครูช่างใน
ชุมชน และรวมทัง้ โรงเรียนเครือข่ายอย่าง เนื่ อ งจากบางโรงเรี ย นอาจจะสามารถ โรงเรียนของลูกข่าย เมือ่ สยามเทคไปสอน
ต่อเนื่อง จะท�ำให้เกิดความรับผิดชอบ มี พัฒนาศักยภาพตนเองและมีศักยภาพใน และถอยออกมา เด็กที่เราไปฝึกให้เป็น
ความเป็นผูใ้ ห้มากขึน้ และมีความต้องการ การด�ำเนินกิจกรรมด้านคุณธรรมได้ด้วย แกนน�ำไว้ขาดที่ปรึกษา และไมได้เรียนรู้
ที่จะลงพื้นที่ท�ำประโยชน์เพิ่มมากขึ้น แต่ ตนเอง เนื่องจากสยามเทคก็อาจจะไม่ อย่างต่อเนื่อง นี่คืออีกปัญหาและจะเป็น
การพานักศึกษาไปลงพืน้ ทีน่ นั้ เป็นเรือ่ งยาก สามารถไปท�ำงานกับแต่ละโรงเรียนตลอด ปัญหาต่อเนื่องไปในอนาคต ส่วนปัจจัยที่
การคัดเลือกนักศึกษาที่จะไปท�ำกิจกรรม ไปได้ ท�ำให้ประสบความส�ำเร็จอีกเรื่องในการ
รวมถึงการรักษาความปลอดภัยนักเรียน รวมทั้งเรื่องเวลาในการลงพื้นที่ท�ำ ท�ำงานคือ ผูบ้ ริหารโรงเรียน หรือผูอ้ �ำนวย
เนื่องบริบทของโรงเรียนอาชีวะแถวหน้าที่ กิจกรรมซึ่งบางครั้งตรงกับเวลาที่เป็นการ การโรงเรียน หากผูบ้ ริหารเห็นด้วย งานก็
มีชอื่ เสียง ท�ำให้เวลาจะไปไหนมาไหนต้อง เรียนการสอนปกติ ของนักเรียนบางคน จะสามารถเดินไปได้อย่างราบรื่นและเกิด
ระวังตัว การไปลงพื้นที่นอกรั้วโรงเรียน บางคนก็เลือกทีจ่ ะไปท�ำกิจกรรมและมาหา ความส�ำเร็จได้งา่ ยขึน้ ”
จ�ำเป็นอย่างยิง่ ทีจ่ ะต้องรักษาความปลอดภัย อาจารย์เพิม่ เติมทีหลังส�ำหรับเด็กทีม่ คี วาม
ทัง้ เด็กและครู เครือ่ งแบบหรือชุดนักศึกษา ตั้งใจในการท�ำทั้งกิจกรรมและการเรียน แผนงานต่อไปในแนวทางจิตอาสา
หรืออะไรก็ตามที่บ่งบอกถึงสถาบันต้อง แต่เด็กบางคนเลือกทีจ่ ะออกไปท�ำกิจกรรม การท�ำกิจกรรมที่ผ่านมา ครูคิด
เปลี่ยนเป็นชุดธรรมดา และไม่ไปรถของ แล้วไม่สนใจการเรียน อย่างไรก็ตามเด็ก กิจกรรมให้เด็กเป็นหลัก เนือ่ งจากมีความ
โรงเรียน บางคนก็ สามาถรแก้ไขปัญหาได้โดยการ คิดว่า เด็กควรได้รับการปลูกฝังเรื่องจิต
ส�ำหรับปัญหาอีกเรื่องที่เกิดขึ้นคือ ขอเลื่อนการท�ำกิจกรรม เช่น ขอไปร่วม อาสา เมื่อจบออกไปจากสถาบันเด็กก็ได้
ความเข้าใจผิดระหว่างโรงเรียนลูกข่ายและ กิจกรรมในครั้งต่อไป ส�ำหรับการแก้ไข รับประสบการณ์เรื่องนี้ติดตัวออกไปด้วย
วิทยาลัยเทคโนโลยีสยาม ในการลงพืน้ ทีไ่ ป ปัญหาในเบื้องต้นคือ การเวียนเด็กไปท�ำ เมื่อคณะครูเห็นปัญหาเรื่องนี้ จึงมีความ
ให้ความรู้น้องๆ ในโรงเรียนที่เป็นสมาชิก กิจกรรมเพือ่ ไม่ให้เด็กต้องขาดเรียนในวิชา เห็นร่วมกันว่า ควรจะให้เด็กเสนอโครงการ
เครือข่าย มีความเข้าใจว่าเป็นเรือ่ งของการ หลักบ่อย ขึ้นมาเองผ่านทางกลุ่ม D-Club โดยมี
แย่งชิงเด็กไปเรียนในโรงเรียนในระดับสูง นักศึกษา : “การปลูกฝังเรื่องจิต เด็กๆ ในแต่ละแผนกเป็นคนช่วยกันคิดให้
ต่ อ ไป โรงเรี ย นบางแห่ ง หรื อ อาจารย์ อาสาควรท�ำเรือ่ งนีใ้ ห้เป็นเรือ่ งสนุกและน่า เป็นโครงการใหญ่ๆ ซึง่ เกิดจากตัวของเด็ก
บางคนในโรงเรียนยังเข้าใจว่า สิ่งที่ท�ำ สนใจ อาจารย์กเ็ หมือนเพือ่ นเหมือนพีน่ อ้ ง เอง เด็กน่าจะเป็นแกนน�ำได้แล้ว ครูกน็ า่ จะ
เป็นการโฆษณา ประชาสัมพันธ์วทิ ยาลัยให้ ทีจ่ ะช่วยคิดช่วยท�ำ ไม่ใช่วา่ ฉันเป็นอาจารย์ เป็นที่ปรึกษาเต็มตัวได้แล้ว นี่คือสิ่งที่เรา
นักเรียนในโรงเรียนเครือข่ายได้มที างเลือก นะเธอก็มีหน้าที่ท�ำไป อันนี้จะไม่ใช่เป็น อยากจะท�ำให้อนาคต
ในการเรียน แนวทางการแก้ไขปัญหาดัง เรื่องจิตอาสา การท�ำงานถ้าท�ำด้วยความ ส�ำหรับการขยายความรู้จากเด็ก
กล่ า วคื อ ใช้ วิ ธี ก ารให้ ค วามรู ้ กั บ เด็ ก สนุก ท�ำด้วยความเต็มใจ ก็ดกี ว่าทีจ่ ะต้อง แกนน�ำในโรงเรียนเครือข่ายเมือ่ เราไปสอน
นักเรียนในระดับมัธยมศึกษาปีที่ 1,2 และ 4 บังคับเด็กให้ไปท�ำกิจกรรม เพราะจะไม่มี วิชาช่างต่างๆ แล้วนัน้ จะท�ำอย่างไรให้เด็ก
เพือ่ ป้องกันความเข้าใจผิด และไม่กระทบ ใครชอบ ไม่มีใครสนุก ส�ำหรับกิจกรรม นั ก เรี ย นแกนน� ำ ในโรงเรี ย นเครื อ ข่ า ย
กับกิจกรรมหลักของโรงเรียน รวมทั้งการ ลูกเสือสามัญของโรงเรียนก็เป็นกิจกรรม สามารถขยายผลในโรงเรียนของตนเองได้
ประสานงานระหว่างผู้ประสานงานของ หนึง่ ทีส่ ามารถสอนให้เด็กท�ำกิจกรรมอย่าง ซึง่ อาจจะเป็นรูปแบบของการตัง้ เป็นชมรม
โรงเรียนลูกข่าย ส่วนใหญ่โรงเรียนจะมีผู้ มีความสุขได้” ถือเป็นเรื่องที่วิทยาลัยต้องคิดต่อว่าจะ
ประสานงานเพียงคนเดียว ท�ำให้เกิดความ ครู : “ส�ำหรับการท�ำงานกับโรง- วางแผนเรือ่ งนีต้ อ่ ไปอย่างไร
ผิดพลาดขึน้ ได้ในบางครัง้ และอาจจะเกิด เรียนเครือข่ายนั้น สยามเทค มีความมุ่ง
47
 เสริมสร้างคุณธรรมพืน้ ฐาน กระบวนการ ปัจจัยสู่ความส�ำเร็จ

ความ ถอดรองเท้า • การบู ร ณาการกั บ การ

รับผิดชอบ วางรองเท้า เรียนการสอน
• สร้างทีมแบ่งบทบาทหน้าที่
• ติดตามความก้าวหน้า
เข้าแถวรับประทาน • แก้ปัญหาอย่างทันท่วงที
ออมเงิน ขยัน อาหาร • บริหารจัดการโปร่งใส
• ได้ รั บ การสนั บ สนุ น จาก
ท�ำความสะอาด หน่ ว ยงานท้ อ งถิ่ น และภาคี
มีวินัย ประหยัด ห้องเรียน/โรงเรียน พัฒนาอื่นๆ
• การเข้ า ร่ ว มกิ จ กรรมกั บ
ศูนย์คุณธรรม
เรียนรู้เศรษฐกิจ • ขยายเครื อ ข่ า ยโรงเรี ย น
อดทน พอเพียง คุณธรรม

สร้างครอบครัว
อบอุ่น

รูปภาพแสดงการเสริมสร้างคุณธรรมพื้นฐาน “กระบวนการสร้างคุณธรรมพื้นฐานและปัจจัยสู่ความส�ำเร็จ”

การถอดบทเรียนต้นแบบแหล่งเรียนรูเ้ ชิงคุณธรรม โรงเรียนต้นบากราษฎร์บ�ำรุง

โรงเรียนต้นบากราษฎร์บำ� รุง อ�ำเภอเมือง จ.ตรัง
โรงเรียนต้นบากราษฎร์บ�ำรุงเป็น
โรงเรียนเล็กๆ ที่มีอายุเก่าแก่นานกว่า
50 ปี แต่ละปีหล่อหลอมชีวิตน้อยๆ กว่า
150 คน และในช่วง 6 ปีทผี่ า่ นมามีการขับ
เคลื่อนสร้างคุณธรรม จริยธรรม ร่วมกับ
ศูนย์คณุ ธรรม (องค์การมหาชน) เพือ่ ให้
บรรลุเป้าหมายตามวิสัยทัศน์ของโรงเรียน
“ก้าวทันเทคโนโลยี มีคณุ ธรรม จริยธรรม
อนุ รั ก ษ์ ค วามเป็ น ไทย และพั ฒ นาสิ่ ง
แวดล้อม ส่งเสริมภูมิปัญญาท้องถิ่นด�ำรง
ตนอยูใ่ นสังคมอย่างมีความสุข” การเสริม-
สร้างคุณธรรมของโรงเรียนต้นบากราษฎร์
48
บ�ำรุงมีจังหวะก้าวของการเริ่มต้นจากการ
ปลูกฝังให้นักเรียนมีความรับผิดชอบต่อ
ตนเองและต่อผู้อื่น ความมีวินัย จากการ
ท� ำ กิ จ กรรมการถอดและวางรองเท้ า
การเข้าแถว การท�ำความสะอาดโรงเรียน
หลักในการด�ำเนินงานคือ วินยั ทีท่ ำ�
ด้วยใจคือวินยั ทีถ่ าวรและยัง่ ยืน ในจังหวะ
ก้าวต่อๆ มา ของการปลูกฝังคุณธรรมคือ
การเรี ย นรู ้ จ ากการลงมื อ ปฏิ บั ติ อาทิ
การเรียนรูค้ ณุ ธรรมในการด�ำเนินชีวติ ขยัน
ประหยัด อดทน มีวินัย จากการลงมือ
ปฏิ บั ติ ต ามปรั ช ญาเศรษฐกิ จ พอเพี ย ง
ลดค่าใช้จา่ ย การเรียนรูค้ ณุ ธรรมด้านการ
การออมเงิน การท�ำปุ๋ยอินทรีย์ ชีวภาพ
การเรียนรูค้ ณุ ธรรมจากการสร้างครอบครัว
อบอุ่น จนกระทั่งท�ำให้โรงเรียนต้นบาก
ราษฎร์บ�ำรุงสามารถพัฒนาเป็นศูนย์การ
เรียนรู้ ขยายผลองค์ความรู้ทางด้านการ
สร้างระเบียบวินัย ความรับผิดชอบให้กับ
นักเรียน โดยมีการเชื่อมโยงบูรณาการกับ
ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงและการสร้าง
ครอบครัวอบอุน่ ดังสรุปภาพรวมดังนี้
โรงเรียนต้นบากราษฎร์บำ� รุง ตัง้ อยู่
หมู ่ 7 ต� ำ บลนาพละ อ� ำ เภอเมื อ งตรั ง
จังหวัดตรัง เดิมชื่อโรงเรียนบ้านต้นบาก
เป็นโรงเรียนที่ตั้งมานานนับครึ่งศตวรรษ
สร้างครัง้ แรกเมือ่ พ.ศ. 2503 เริม่ จากโรง
เรียนเล็กๆ เปิดสอนนักเรียนชั้นประถม
ศึกษาปีที่ 1 และชัน้ ประถมศึกษาปีที่ 2 มี
นักเรียน 61 คน ครู 2 คน ต่อมาในปีมกี าร
ก่อสร้างอาคารเรียนเพิม่ เติม ในช่วงปี พ.ศ.
2525 มีการขยายพืน้ ทีข่ องโรงเรียนเพิม่ ขึน้
โดยชาวบ้านในหมู่บ้านร่วมกันซื้อที่ดิน
บริจาคให้โรงเรียน จ�ำนวน 2 ไร่ 3 งาน 33
ตารางวา จากนั้นโรงเรียน ก็เริ่มขยาย
มีการสร้างอาคารเรียนเพิ่ม สร้างสนาม
ฟุตบอล และสนามวอลเลย์บอลในบริเวณ
โรงเรียน ในพ.ศ. 2534 ได้รบั งบประมาณ
พัฒนาจังหวัด สร้างอาคารเรียน จ�ำนวน 4
ห้องเรียน ชัน้ ล่างใช้สำ� หรับเป็นห้องประชุม
นั บ ตั้ ง แต่ ก ่ อ ตั้ ง โรงเรี ย นมามี ผู ้ บ ริ ห าร
โรงเรียนมาแล้ว 8 คน ปัจจุบันเปิดสอน
นักเรียนชัน้ อนุบาล 1 - ชัน้ ประถมปีที่ 6 มี
ครูผสู้ อนรวมทัง้ สิน้ 14 คน มีนกั เรียนในปี
การศึกษา 2555 จ�ำนวน 149 คน เป็นผูช้ าย
73 คน หญิง 76 คน มีวสิ ยั ทัศน์ของ
โรงเรียน คือ ก้าวทันเทคโนโลยี มีคณุ ธรรม
จริยธรรม อนุรกั ษ์ความเป็นไทย และพัฒนา
สิ่งแวดล้อม ส่งเสริมภูมิปัญญาท้องถิ่น
ด�ำรงตนอยูใ่ นสังคมอย่างมีความสุข ดังนัน้
ในช่วงที่ผ่านมาโรงเรียนต้นบากราษฎร์
บ�ำรุงจึงมีการด�ำเนินกิจกรรมต่างๆ เพือ่ ให้
บรรลุเป้าหมาย อาทิ โรงเรียนวิถพี ทุ ธ และ
การท�ำกิจกรรมต่างๆ ร่วมกับ อบต. วัด
ชุมชน มาอย่างต่อเนือ่ ง
นอกจากนี้ ยั ง มี น ายทวี ศั ก ดิ์
สงชู นายกอบต.นาพละ องค์กรปกครอง
ส่วนท้องถิน่ ได้เข้ามามีสว่ นร่วมช่วยเหลือ
โรงเรียนศึกษาต้นบากราษฎร์บ�ำรุง ส่วน
ใหญ่จะเป็นการใช้สถานที่ของโรงเรียนจัด
กิ จ กรรมต่ า งๆ เช่ น กิ จ กรรมวั น เด็ ก
ก็จะมีกจิ กรรมต่างๆ เป็นซุม้ อาหาร มีเวที
ร�ำวง เป็นงานทีร่ วมคนในชุมชนทัง้ เด็กและ
ผูป้ กครองให้มารวมกันทีโ่ รงเรียน เป็นการ
สร้ า งความสั ม พั น ธ์ ที่ ดี ร ะหว่ า งบ้ า น
โรงเรี ย น และท้ อ งถิ่ น นอกจากนี้ ยั ง มี
กิจกรรมอืน่ ๆ อีก เช่น กิจกรรมการรณรงค์
เรือ่ งไข้เลือดออกเป็นต้น
49

เครือข่ายกิจกรรม : ต้นทางสู่การ
เสริมสร้างคุณธรรมความมีวินัย
และรับผิดชอบในโรงเรียน พลิกมุม
มองเกี่ยวกับวินัย จากกฎระเบียบ
บังคับให้ท�ำมาสู่วินัยที่ท�ำด้วยใจคือ
วินัยที่ถาวรและยั่งยืน
พ.ศ. 2550 มหาวิทยาลัยศรีนคริน-
ทรวิโรฒ โดยอาจารย์สมปอง ใจดีเฉย
คณะศึกษาศาสตร์ ได้ประสานความร่วมมือ
กับกับศูนย์สง่ เสริมและพัฒนาพลังแผ่นดิน
เชิงคุณธรรม ส�ำนักงานบริหารและพัฒนา
องค์ ค วามรู ้ (องค์ ก ารมหาชน) จั ด ท�ำ
โครงการพัฒนาศักยภาพแกนน�ำองค์กร
เครือข่ายคุณธรรมด้านจิตอาสา ซึ่งมีการ
ก�ำหนดพื้นที่น�ำร่องในการจัดท�ำโครงการ
ครอบคลุมพืน้ ที่ 4 ภาค ประกอบด้วย ภาค
เหนือ ภาคกลาง ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ภาคใต้ และภาคตะวันออก โรงเรียนต้น
บากราษฎร์บ�ำรุง น�ำโดยอาจารย์สุรพล
มุสกิ พันธ์ เป็นโรงเรียนทีไ่ ด้รบั การคัดเลือก
ให้เป็นพืน้ ทีน่ ำ� ร่องจากภาคใต้ เนือ่ งมาจาก
50
โครงการเพชรในตมทีโ่ รงเรียนบ้านเขาหลัก
จังหวัดตรัง นักศึกษาจากมหาวิทยาลัยเข้า
มาท�ำกิจกรรมกับโรงเรียนบ้านเขาหลัก
หลังจากที่ อาจารย์สรุ พล มุสกิ พันธ์ ย้าย
มาเป็นผูอ้ ำ� นวยการโรงเรียนต้นบากราษฎร์
บ� ำ รุ ง ก็ ไ ด้ มี ก ารการประสานงานใน
โครงการ ท�ำให้โรงเรียนต้นบากราษฎร์
บ� ำ รุ ง มี โ อกาสเข้ า ร่ ว มโครงการพั ฒ นา
ศักยภาพแกนน�ำเครือข่ายองค์กรชุมชน
ด้านจิตอาสา
อาจารย์ลัดดาวัลย์ พรศิริวงศ์
โรงเรียนต้นบากราษฎร์บ� ำรุง กล่าวถึง
สาเหตุทอี่ าจารย์สมปองเลือกโรงเรียนนีใ้ น
การท�ำโครงการเนื่องจากผู้น�ำเป็นหลัก
ถ้าผูน้ �ำโรงเรียนยินดีรว่ มโครงการ ก็ถอื ว่า
สามารถไปได้ ตอนนั้นอาจารย์สมปองได้
น�ำนักศึกษาของมหาวิทยาลัยศรีนคริน-
ทรวิโรฒไปท�ำกิจกรรมที่โรงเรียนบ้านเขา
หลัก หลังจากนัน้ ท่านก็หาโรงเรียนทีจ่ ะเข้า
ศูนย์ในการพัฒนาคุณธรรมจริยธรรมใน
กลุ่มเยาวชน ท่านจึงมาเลือกโรงเรียนเรา
อีกทัง้ โรงเรียนของเราก็ได้รบั การสนับสนุน
ด้ า นต่ า งๆ จากชุ ม ชนด้ ว ย เนื่ อ งจาก
กิจกรรมบางกิจกรรมชุมชนก็มาใช้พื้นที่
โรงเรียนในการท�ำกิจกรรม เช่น นายก
องค์ ก ารบริ ห ารส่ ว นต� ำ บลนาพละ
ซึง่ ให้การสนับสนุนตลอดมาในขณะทีด่ ำ� รง
ต�ำแหน่ง ซึ่งกิจกรรมที่สนับสนุน ได้แก่
การพานักเรียนไปปลูกต้นไม้ การเก็บขยะ
ในชุมชน การรณรงค์ปอ้ งกันการเกิดโรคไข้
เลือดออก
จากการเข้าร่วมโครงการในครั้งนี้
ท�ำให้อาจารย์สุรพล ได้รับคัดเลือกให้ไป
ศึกษาดูงาน ณ มูลนิธิพุทธฉือจี้ประเทศ
ไต้หวัน การไปศึกษาดูงานในครั้งนั้นถือ
เป็นจุดเริ่มต้นที่จุดประกายความคิดเรื่อง
ของการสร้ า งความรั บ ผิ ด ชอบ การมี
ระเบียบวินยั การตรงต่อเวลา ในระหว่างที่
ศึกษาดูงานท�ำให้เกิดค�ำถามว่า มูลนิธพิ ทุ ธ
ฉือจี้ ฝึกคนในเรือ่ งเหล่านีอ้ ย่างไร แต่เมือ่
ได้เข้าไปศึกษาดูงานในสถานทีต่ า่ งๆ แล้ว
ท�ำให้ค้นพบด้วยตนเองระหว่างที่ศึกษาดู
งาน ต้องถอดรองเท้าใส่ถงุ ผ้า และเดินถือ
ไปยังทีต่ า่ งๆ จึงคิดได้วา่ นีค่ อื วิธกี ารหนึง่ ที่
จะฝึกให้คนเกิดความรับผิดชอบ อย่างน้อย
ก็ ต ่ อ ตนเอง ที่ จ ะต้ อ งรั บ ผิ ด ชอบดู แ ล
รองเท้าของตนเอง
ดั ง นั้ น เมื่ อ กลั บ มาถึ ง เมื อ งไทย
ศูนย์คณุ ธรรม (องค์การมหาชน) ได้มกี าร
จั ด ประชุ ม เพื่ อ สรุ ป ผลการศึ ก ษาดู ง าน
อาจารย์สรุ พล มุสกิ พันธ์ จึงน�ำเอาแนวคิด
ดังกล่าวมาประยุกต์ใช้ในการเสริมสร้าง
ระเบี ย บวิ นั ย และความรั บ ผิ ด ชอบใน
โรงเรียนของตนเอง หลังจากทีป่ ระชุมสรุป
งานกับศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน)
อาจารย์สุรพล มุสิกพันธ์จึง ได้มีการจัด
ประชุมกับบุคลากรครู ในโรงเรียนเพื่อ
ถ่ายทอดความรู้ เรื่องราว ประสบการณ์
ข้อคิดจากการศึกษาดูงานมูลนิธิพุทธฉือจี้
ท�ำให้คณาจารย์มีมติร่วมกันว่าจะสร้าง
คุณธรรมพืน้ ฐานเกีย่ วกับเรือ่ งความรับผิดชอบ
โดยใช้การถอดรองเท้าและการวางรองเท้า
เป็นเครือ่ งเมือ่ ในการสร้างคุณธรรมดังกล่าว
มีการติดตามพฤติกรรมของนักเรียนในการ
ถอดรองเท้าและวางรองเท้าในโรงเรียน
จากการสังเกตพฤติกรรมนักเรียน สามารถท�ำได้ เป็นเรือ่ งปกติของเด็กอยูแ่ ล้ว
พบข้อแตกต่างระหว่างนักเรียนไทยและ แม้วา่ จะเป็นเรือ่ งเล็กๆ แต่กเ็ ป็นเรือ่ งทีจ่ ะ
นั ก เรี ย นไต้ ห วั น คื อ ที่ ไ ต้ ห วั น จะถอด น�ำไปสู่การปรับเปลี่ยนพฤติกรรมของเด็ก
รองเท้าแล้ววางรองเท้าให้ทางส้นเท้าติดกับ ได้ เพราะการถอดรองเท้าจะต้องมีขนั้ ตอน
ผนัง แต่นักเรียนไทยจะถอดรองเท้าและ ของการถอด การหยิบไปวาง และให้ส้น
เดิ น เข้ า ห้ อ งวางระเกะระกะ อี ก ทั้ ง ยั ง รองเท้าหันไปหาผนัง ซึง่ เปลีย่ นแปลงจาก
เหยียบรองเท้าของเพื่อน ไม่เป็นระเบียบ นิสัยเดิมของเด็ก แต่ก่อนอาจจะถอดติด
เรียบร้อย ทางโรงเรียนจึงปรับพฤติกรรม ผนังเหมือนกัน คือเอามือค�ำ้ ผนังและถอด
นักเรียน คือ เมือ่ นักเรียนถอดรองเท้าแล้ว แล้วก็ไปเลย ตรงนีไ้ ม่ได้เกิดวินยั จึงท�ำให้
การหยิบรองเท้าวางจะต้องให้ส้นรองเท้า โรงเรียนอยากที่จะฝึกเด็ก เมื่อเราฝึกเด็ก
หันเข้าหาผนังและวางให้เป็นที่ เมือ่ จะสวม ทุกวันๆ เด็กก็จะเกิดความเคยชิน เปลีย่ น-
รองเท้า จะต้องหยิบรองเท้านั่งสวมให้ แปลงพฤติกรรม มีระเบียบวินัยมากขึ้น
เรียบร้อย รวมทัง้ วางรองเท้าให้เป็นที่ เรือ่ ง ส�ำหรับเรื่องเข้าแถว เมื่อก่อนก็มีการเข้า
ของวินยั รองเท้าเป็น 1 ในหลายๆ กิจกรรม แถวอยูแ่ ล้วแต่มกี ารวางมือทีไ่ หล่เพือ่ น จึง
เสริมสร้างวินยั ในโรงเรียน จัดใหม่ให้เด็กไม่ตอ้ งวางมือ แต่จะต้องจัด
อาจารย์ ส ะอ้ า น ศิ น ารั ก ษ์ ได้ ให้ตรงกับเพื่อน ตรงนี้บางทีเป็นจุดเล็กๆ
อธิบายว่าทีท่ างโรงเรียนเลือกใช้วนิ ยั ในการ ที่ ม องไม่ เ ห็ น ว่ า เป็ น การเปลี่ ย นแปลง
วางรองเท้าเนื่องจากคิดว่าการวางรองเท้า พฤติกรรมเด็กจนเด็กมีวนิ ยั ได้โดยทีเ่ ขาไม่รู้
เป็นวิถชี วี ติ ของนักเรียน ทีจ่ ะท�ำให้เกิดเป็น ตัว ปฏิบตั ติ ามข้อตกลงเล็กๆ ทีเ่ ขาได้ให้
พฤติ ก รรมใหม่ ไ ด้ โดยการพั ฒ นา กับเราไว้โดยที่เด็กมองไม่ออกว่าเป็นกฎ
พฤติกรรมเด็กนี้มีจุดเริ่มต้นมาจากการดู กติกามารยาท ตรงนี้คือเกร็ดความรู้หาก
งานที่ มู ล นิ ธิ พุ ท ธฉื อ จี้ ประเทศไต้ ห วั น ใครจะน�ำไปใช้เป็นเรือ่ งส�ำคัญและต้องดูแล
กิ จ กรรมนี้ เ ป็ น กิ จ กรรมง่ า ยๆ ที่ เ ด็ ก เด็กอย่างใกล้ชดิ ให้คำ� แนะน�ำ ชมเด็กบ้าง
การถอดและ
วางรองเท้า
ให้เป็นระเบียบ
พื้นฐานต่อ มารยาท
การท�ำความ ความรับผิดชอบ ในการรับประทาน
สะอาดโรงเรียน ต่อตนเอง อาหาร
การเข้าแถว
และการจัดแถว
รูปภาพแสดงการเสริมสร้างคุณธรรมพื้นฐาน
“จังหวะก้าวแรกสร้างความรับผิดชอบต่อตนเองและผู้อื่นๆ”
จนเกิดเป็นนิสยั ทีเ่ ปลีย่ นแปลงและน�ำไปใช้
ในชีวิตจริงได้ ส�ำหรับระยะเวลาในการ
ปรับเปลีย่ นพฤติกรรม เด็กบางคนใช้เวลา
ในการปรับเปลีย่ นพฤติกรรมไม่นาน เนือ่ ง
จากเป็นเด็กหัวอ่อน เชือ่ ง่าย แต่บางส่วนก็
ยังมีที่ทางโรงเรียนต้องดูแลตักเตือน ต้อง
จดพฤติ ก รรม แอบดู พ ฤติ ก รรมเด็ ก
เนือ่ งจากเหล่าคณาจารย์รอู้ ยูแ่ ล้วว่าเด็กคน
ไหนที่ไม่อยากท�ำตาม แต่ก็ต้องค่อยๆ
เตื อ นกั น ไป จนกระทั่ ง ท� ำ จนเป็ น นิ สั ย
ใช้เวลาประมาณ 5-6 เดือน จากนัน้ มีนกั เรียน
เข้าร่วมมากขึน้ และพฤติกรรมของเด็กก็ดขี นึ้
นอกจากนี้ยังมีการเสริมสร้างวินัย
ในการรับประทานอาหาร อาจารย์สะอ้าน
ศินารักษ์ กล่าวว่า การรับประทานอาหาร
เป็นอีกเรือ่ งทีส่ ร้างนิสยั ได้ยากมาก เพราะ
เวลาเด็กกินข้าวเด็กจะยังติดคุยอยู่บ้าง
รับประทานอาหารไม่หมดจาน กินเหลือ
การสร้างวินยั จากการรับประทานอาหารมี
การก�ำหนดกติกาเอาไว้วา่ การรับประทาน
อาหารของนักเรียน คือ ไม่ดงั ไม่หก และ
ไม่เหลือ เวลาเข้าแถวรับประทานอาหารจะ
ต้องไม่เสียงดังและต้องมีระเบียบ กิจกรรมนี้
ต้องใช้ระยะเวลาประมาณเกือบ 1 ปี จากปี
2550 มาถึ ง ปี 2551 พฤติ ก รรมที่
เปลี่ยนแปลงนั้นจะดีขึ้นในระยะเวลาหนึ่ง
แต่พอมาถึงระยะเวลาหนึง่ พฤติกรรมทีไ่ ม่ดี
ก็จะเกิดขึ้นมาใหม่ ดังนั้นครูจึงต้องคอย
สังเกตโดยให้หัวหน้าชั้นเป็นผู้ตักเตือน
โดยใช้กจิ กรรมจิตอาสาพีด่ แู ลน้อง
กิจกรรมที่เสริมสร้างวินัยให้เกิด
ด้านอืน่ ๆ อาทิ วินยั ในการเรียน ความรับ
ผิดชอบในหน้าที่ วินยั ในการใช้ดแู ลรักษา
สิง่ ทีเ่ ป็นสาธารณะหรือส่วนรวม การเสริม
สร้างการมีวินัยในครอบครัว (พ่อแม่เป็นผู้
ขับเคลือ่ นดูแลวินยั ในบ้าน) สร้างเสริมวินยั
ในบ้ า น (วิ นั ย ต่ อ ตนเองและสมาชิ ก ใน
ครอบครัว) และเมื่อมีการสร้างเสริมวินัย
ด้านต่างๆ แล้ว ก็มกี ารเยีย่ มเยือนครอบครัว
เสริมสร้างเด็กดีมีวินัย เพื่อค้นหาต้นแบบ
ครอบครัวเสริมสร้างเด็กดีมวี นิ ยั ส่งเสริมให้
เด็กรู้จักการแก้ปัญหาขาดวินัยในโรงเรียน
โดยการท�ำโครงงาน เสริมสร้างวินยั การออม
และส่งเสริมเรือ่ งจิตอาสา พีด่ แู ลน้อง
51
เสริ ม สร้ า งการเรี ย นรู ้ คุ ณ ธรรม
ตามแนวทางเศรษฐกิ จ พอเพี ย ง
จากโรงเรี ย นสู ่ ค รอบครั ว ความ
ขยัน ประหยัด อดทน มีวินัย
ต่อมาปี พ.ศ. 2551 โรงเรียนได้ยก
ระดับการท�ำกิจกรรมเสริมสร้างคุณธรรม
ด้ า นความรั บ ผิ ด ชอบสู ่ ก ารเรี ย นรู ้ ก าร
ด�ำเนินชีวติ อย่างพอเพียง จากพืน้ ฐานของ
คุณธรรม ความขยัน ประหยัด อดทน
มีวินัย โดยการเชื่อมโยงการท�ำกิจกรรม
จากโรงเรียนสู่ครอบครัว และชุมชน เพื่อ
ให้เกิดการเรียนรูร้ ว่ มกัน โรงเรียนจึงมีการ
จัดท�ำโครงการเดินตามรอยเท้าพ่อกินอยู่
อย่างพอเพียง ทัง้ นีไ้ ด้รบั การสนับสนุนจาก
ศูนย์คณุ ธรรม (องค์การมหาชน) การด�ำเนิน
งานโครงการดังกล่าวเน้นกระบวนสร้างการ
เรียนรูก้ ารด�ำเนินชีวติ ตามแนวเศรษฐกิจพอ
เพียงให้กบั แกนน�ำนักเรียน ผูป้ กครอง และ
ชุมชน เพือ่ ปลูกฝังคุณธรรมด้านความขยัน
ประหยัด มีวินัยในการด�ำเนินชีวิต เป็น
แหล่งเรียนรู้ การลดรายจ่าย เช่น การปลูก
ผัก/เลี้ยงปลา เพื่อการบริโภค ปลูกฝัง
ความรู้เรื่องเศรษฐกิจพอเพียง การพาเด็ก
นักเรียนไปดูงานเศรษฐกิจพอเพียง ณ บ้าน
หน�ำควาย ต�ำบลนาท่ามเหนือ จังหวัดตรัง
และกลับมาท�ำกิจกรรมลงมือปฏิบัติเอง
เป็นการเรียนรู้จากการปฏิบัติจริง อาทิ
การปลูกต้นไม้ ปลูกผักและท�ำปุ๋ย ให้
ชุมชนมาเรียนรูก้ ารท�ำน�ำ้ ยาล้างจาน น�ำ้ ยา
อเนกประสงค์ ปลูกต้นไม้เคลื่อนที่ มีผู้
ปกครองมาเรียนรูท้ โี่ รงเรียนและน�ำไปผลิต
ใช้ทคี่ รัวเรือนตนเอง และน�ำผลผลิตมาจ�ำหน่าย
เช่น เครือ่ งดืม่ สมุนไพร ซึง่ การขายผลผลิต
เป็นวิธกี ารทีท่ ำ� ให้นกั เรียนเรียนรู้ และสร้าง
รายได้ น�ำเงินมาเป็นทุนหมุนเวียน ซึง่ ผล
ทีเ่ กิดขึน้ จากการท�ำกิจกรรมคือ เกิดนักเรียน
แกนน�ำ เกิดผูป้ กครองและครอบครัวต้นแบบ
เรือ่ งเศรษฐกิจพอเพียงและจิตอาสา โรงเรียน
สามารถเป็นแหล่งเรียนรูเ้ รื่องเศรษฐกิจพอ
เพียง ชุมชนสามารถเป็นวิทยากร และครัว
เรือนสามารถผลิตของใช้เองได้
52
30 ครอบครัว และเกิดการพัฒนาฐานการ
เรียนรู้ต่างๆ เช่น ฐานเศรษฐกิจพอเพียง
แลกเปลี่ยนเรียนรู้ ฐานโครงงาน เป็นต้น
ความขยัน ต่อมาปี 2556 โครงการพัฒนา
ศักยภาพการเรียนรู้ต้นแบบด้านการเสริม
ครอบครัวต้นแบบ สร้างเด็กดีมวี นิ ยั ได้เน้นเรือ่ งส่งเสริมมีวนิ ยั
และมีสว่ นร่วมไม่วา่ จะเป็นภายในบ้าน วัด
และโรงเรียน ในการเสริมสร้างเพือ่ พัฒนา
วินัยทางการเงิน เยาวชนให้เป็นเด็กดีมีวินัย มีความรับผิด
คุณธรรมที่เกิดจากการเรียนรู้
ครอบครัว สร้าง (ออมเงิน) ชอบ มีความซือ่ สัตย์ ทัง้ ทีบ่ า้ น ในโรงเรียน
การด�ำเนินชีวิตพอเพียง
ตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง
อบอุ่น และในชุมชน ใช้คุณธรรมและจริยธรรม
เป็นฐาน โดยผ่านกิจกรรมรูปแบบต่างๆ
ประหยัด อดทน มีวินัย เรียนรู้ภูมิปัญญา โดยทางโรงเรียนมีเครือข่ายที่มาร่วมงาน
ปลูกผัก เลี้ยงปลา ปลูกต้นไม้ ท้องถิ่น ด้านคุณธรรมอยูด่ ว้ ยกัน หลายโรงเรียนเช่น
ท�ำน�้ำยาล้างจาน ท�ำปุ๋ยอินทรีย์ โรงเรียนวัดโพธิท์ อง จังหวัดนครศรีธรรมราช
รูปภาพแสดงคุณธรรมที่เกิดจากการเรียนรู้การด�ำเนินชีวิตพอเพียง โรงเรียนกันตังรัษฎา โรงเรียนย่านตาขาว
ตามแนวเศรษฐกิจพอเพียง จิตอาสา โรงเรียนบ้านหนองมวง โรงเรียนบ้านหนอง
เจ็ดบาท โรงเรียนบ้านหนองยวน โรงเรียน
บ้านหนองเรี้ย โรงเรียนบ้านหนองหมอ
โครงการร้ อ ยรั ด ดวงใจสายใย ประสานรัก พ่อแม่ลกู ปลูกกระเจีย๊ บ ร่วม ศู น ย์ ก ารเรี ย นรู ้ ต ้ น แบบด้ า นการ เครือข่าย จ� ำนวน 2 โรงเรียน ได้แก่ โรงเรียนมิตรภาพที่ 31 “วัดทุง่ หวัง” และ
ครอบครั ว อบอุ ่ น เรี ย นรู ้ ก ารท� ำ คิดร่วมท�ำน�้ำยาอเนกประสงค์ การเลี้ยง เสริ ม สร้ า งเด็ ก ดี มี วิ นั ย โรงเรี ย น โรงเรียนบ้านหนองเรี้ยและโรงเรียนบ้าน อีกหลายๆ โรงเรียน ในจังหวัดตรัง การที่
กิจกรรมพึง่ ตนเองร่วมกัน พ่อ แม่ ลูก ปลาหางนกยูงชะลอการแพร่ยุงลาย การ ต้นบากราษฎร์บ�ำรุง ขยายผลการ หนองหมอ โดยให้นกั เรียนในเครือข่ายเข้า โรงเรียนเหล่านีไ้ ด้เข้ามาร่วมเป็นเครือข่าย
ปี พ.ศ. 2552 ทิศทางการส่งเสริม ปลูกไม้ประดับประทับใจ การปลูกผักผัก เ ส ริ ม ส ร ้ า ง พั ฒ น า คุ ณ ธ ร ร ม มาศึกษาดูงานและแลกเปลีย่ นท�ำกิจกรรม ท�ำงานคุณธรรมร่วมกัน ก่อให้เกิดการ
คุณธรรมของโรงเรียนให้ความส�ำคัญของ สวนครัว และ จิตอาสาครอบครัวอบอุ่น จริ ย ธรรมด้ า นวิ นั ย ความรั บ ผิ ด กับนักเรียนโรงเรียนต้นบางราษฎร์บ�ำรุง เชือ่ มโยง ขยายความรูด้ งั ต่อไปนี้
การสร้างครอบครัวอบอุน่ จึงมีการด�ำเนิน นักเรียนร่วมท�ำกิจกรรมอาสาพัฒนาร่วม ชอบและความซื่อสัตย์ โรงเรียนมีนบุรี และโรงเรียนวัดบ�ำเพ็ญเหนือ • โรงเรียนมิตรภาพที่ 31 “วัดทุ่ง
โครงการร้อยรัดดวงใจสายใยครอบครัว กับครอบครัวอืน่ เพือ่ สร้างความสัมพันธ์ที่ จากประสบการณ์การท�ำโครงการ ในช่วง ปี พ.ศ. 2554 โรงเรียน หวัง” : เป็นเครือข่ายของโรงเรียนต้นบาก
อบอุน่ ซึง่ เน้นเรือ่ งการเสริมสร้างกิจกรรม ดีต่อกัน ความส�ำเร็จที่เกิดจากโครงการ ต่างๆ ตลอดระยะเวลาในช่วง 3 ปีทผี่ า่ นมา ด�ำเนินโครงการพัฒนาศักยภาพ “ศูนย์การ ราษฎร์บ�ำรุงมาตั้งแต่ปี พ.ศ.2553 เนื่อง-
ครอบครั ว อบอุ ่ น และปลู ก ฝั ง คุ ณ ธรรม ร้อยรัดดวงใจคือ นักเรียนสามารถเป็น ท�ำให้เกิดประสบการณ์ ความรูเ้ กีย่ วกับการ เรียนรู้ต้นแบบด้านการเสริมสร้างเด็กดีมี จากผู้อ�ำนวยการคนปัจจุบันเคยร่วมงาน
จริยธรรมกับลูกรัก โดยมีส่วนร่วมจากพ่อ วิทยากรได้ในเวลาทีม่ คี นมาศึกษาดูงานใน เสริมสร้างคุณธรรม ดังนั้นปี พ.ศ. 2553 วิ นั ย ”เน้ น การพั ฒ นาศั ก ยภาพองค์ กับอาจารย์สรุ พล มุสกิ พันธ์ ตัง้ แต่อาจารย์
แม่ผู้ปกครอง ครู ปฏิบัติตนตามหลัก โรงเรี ย น เด็ ก สามารถพู ด ได้ ทุ ก เรื่ อ ง จนกระทัง่ ถึงปัจจุบนั (พ.ศ. 2556) โรงเรียน ประกอบต่างๆ ของศูนย์เรียนรู้ ได้แก่ สุรพล เป็นผู้อ�ำนวยการอยู่ที่โรงเรียนบ้าน
ศาสนธรรม เป็นแบบอย่างทีด่ ใี นการด�ำรง โรงเรียนได้เป็นโรงเรียนต้นแบบครอบครัว ต้นบากบ�ำรุงราษฎร์ ได้พัฒนายกระดับ ค้นหาครอบครัวต้นแบบ สร้างหลักสูตรใน เขาหลัก จึงได้ตดิ ตามมาเยีย่ มโรงเรียนต้น
ชีวิตและสร้างสัมพันธภาพอันดีระหว่าง อบอุน่ ได้รบั โล่จากท่านนายกรัฐมนตรี ต่อ การท�ำกิจกรรมเพื่อเสริมสร้างคุณธรรม การเสริมสร้างเด็กดีมีวินัย สร้างความ บากราษฎร์ บ� ำ รุ ง และได้ เ ห็ น การท� ำ
สมาชิกในครอบครัว อันจะส่งผลให้เกิด มาในปี พ.ศ. 2556 จากการที่ เ ด็ ก ๆ มาสู่การจัดท�ำโครงการศูนย์การเรียนรู้ เข้ า ใจในเรื่ อ งการเสริ ม สร้ า งวิ นั ย ที่ กิจกรรมของโรงเรียนเห็นการเปลีย่ นแปลง
สายใยรักครอบครัวอบอุ่น โดยมีกิจกรรม สามารถปลูกผักเองได้ เด็กเกิดความรับผิด ต้นแบบด้านการเสริมสร้างเด็กดีมีวินัย บ้ า นสร้ า งแหล่ ง เรี ย นรู ้ ใ ห้ ไ ด้ ม าตรฐาน ของโรงเรียนมากขึ้น จึงส่งบุคคลากรใน
ต่างๆ เช่น บันทึกพฤติกรรมหน้าที่ของ ชอบในการดูแลแปลงผักของตนเอง หน่วย เพือ่ การพัฒนาคุณธรรมจริยธรรมด้านวินยั สร้างความเชื่อมั่นให้กับผู้ที่มาเยี่ยมชม โรงเรียนมาเข้าร่วมกิจกรรมกับโรงเรียนต้น
นักเรียน มีการแลกเปลีย่ นเรียนรู้ หน้าทีร่ บั งานภายนอกก็ เ ห็ น ถึ ง ศั ก ยภาพของ ความรับผิดชอบและความซื่อสัตย์ของ บุคลากรทีเ่ กีย่ วข้องมีความสามารถในการ บากฯ โรงเรียนได้เข้าร่วมและน�ำความรูท้ ี่
ผิดชอบ ยกย่องครอบครัวอบอุน่ สร้างวินยั โรงเรียนมากขึน้ นักเรียน เน้นการปลูกฝังวินัยความรับผิด ถ่ายทอดความรูแ้ ก่ผเู้ ยีย่ มชมศูนย์การเรียน ได้มาขยายผลให้สอดคล้องกับบริบทของ
ทางการเงิน พ่อแม่เป็นแบบอย่าง นักเรียน ชอบ และความซือ่ สัตย์ตอ่ ตนเอง สร้างการ รู้ เพิ่มองค์ความรู้แก่บุคลากรพัฒนาฐาน โรงเรียน เช่น การวางรองเท้า การท�ำเรือ่ ง
ได้รู้คุณค่าของเงิน การเรียนรู้ภูมิปัญญา มีสว่ นร่วมทีบ่ า้ น วัด โรงเรียน ขยายผลก การเรียนรู้ให้สามารถเป็นแหล่งเรียนรู้ได้ เศรษฐกิจพอเพียง โรงเรียนสามารถฝึกเด็ก
ท้องถิน่ เช่น การท�ำผ้าบาติก การเลีย้ งปลา ระบวนการสร้ า งเสริ ม เด็ ก ดี มี วิ นั ย ของ อย่างต่อเนื่องและยั่งยืน ผลจากการท�ำ ให้อยู่ในระเบียบวินัยได้ อีกเรื่องคือวินัย
เลีย้ งกบ การท�ำปุย๋ หมัก การปลูกผักหวาน โรงเรียนต้นบากราษฎร์บำ� รุงไปสู่โรงเรียน กิจกรรม คือ ได้ครอบครัวต้นแบบ จ�ำนวน การออมทรัพย์ วันละ 1 บาท เป็นการสร้าง
53
วินัย และออมเพื่อประหยัด เพื่อเก็บเงิน
จนกระทั่ ง ในปี 2555 ศู น ย์ คุ ณ ธรรม
(องค์การมหาชน) มีความเห็นว่าโรงเรียน
วัดทุ่งหวังสามารถที่จะด�ำเนินงานได้ด้วย
ตนเอง จึงได้ให้การสนับสนุนโครงการกับ
ทางโรงเรียนโดยตรง เน้นเรือ่ งเศรษฐกิจพอ
เพียง การปลูกผัก เลีย้ งไก่ เลีย้ งปลา เพือ่
สร้างทักษะชีวิตและสร้างทางเลือกให้กับ
นักเรียนในอนาคต ปัจจุบนั มีโรงเรียนใกล้
เคียงสนใจและเข้ามาเรียนรูท้ โี่ รงเรียนมาก
ขึ้นอีกทั้งยังสนใจเข้าร่วมเป็นเครือข่ายกับ
โรงเรียนอีกด้วย สิง่ หนึง่ ทีเ่ ห็นคือ โรงเรียน
เครือข่ายมีความเติบโต ได้รับการพัฒนา
จากทั้งโรงเรียนแม่ข่ายและศูนย์คุณธรรม
(องค์การมหาชน)
• โรงเรียนบ้านหนองยวน : เริ่ม
รูจ้ กั ศูนย์คณุ ธรรม (องค์การมหาชน) และ
โรงเรียนต้นบากฯ มาหลายปี เนือ่ งจากเป็น
ทีมท�ำงานเดียวกันกับอาจารย์สุรพล ใน
ช่วงทีอ่ ยูโ่ รงเรียนเขาหลัก และเมือ่ อาจารย์
สุรพล ย้ายไปเป็นผู้อ�ำนวยการโรงเรียน
ก็ได้นำ� เรือ่ งราวดีๆ มาเล่าให้ฟงั ท�ำให้ทาง
โรงเรียนบ้านหนองยวนรับทราบข้อมูล
ความเคลือ่ นไหว และเข้าร่วมเป็นเครือข่าย
ของโรงเรียนต้นบากฯ โดยมีวัตถุประสงค์
เพื่อแก้ไขปัญหา เรื่องการพูดที่ไม่ไพเราะ
เรื่ อ งระเบี ย บวิ นั ย การเดิ น แถวไม่ เ ป็ น
ระเบียบ การวางรองเท้า ความซื่อสัตย์
และความรับผิดชอบ โดยพาเด็กๆ มาดู
งานที่โรงเรียนต้นบากฯ และวางแผนน�ำ
ความรู้ที่ได้จากโรงเรียนต้นบากฯ ไปปรับ
ใช้ในโรงเรียน
ความส� ำ เร็ จ ที่ เ กิ ด ขึ้ น กั บ นั ก เรี ย น
ผู้ปกครอง ชุมชน
ระยะเวลา 6 ปีที่ผ่านมาของการ
เสริมสร้างคุณธรรมพื้นฐานในการใช้ชีวิต
ของนักเรียนโรงเรียนต้นบากราษฎร์บ�ำรุง
ด�ำเนินการฝึกนักเรียนตั้งแต่ชั้นอนุบาล
จนถึงชัน้ ประถมศึกษาปีที่ 6 มีผลทีเ่ กิดขึน้
อย่างเป็นรูปธรรมคือ นักเรียนของโรงเรียน
54
ต้ น บากราษฎร์ บ� ำ รุ ง มี วิ นั ย ในการถอด
รองเท้า มีความรับผิดชอบต่อรองเท้าของ
ตนเอง และรองเท้าของผู้อื่นที่วางอยู่ก่อน
จนกลายเป็นการปฏิบัติที่เป็นพฤติกรรม
ปกติทมี่ วี นิ ยั ในชีวติ ประจ�ำวัน ซึง่ การปรับ
เปลีย่ นพฤติกรรมนักเรียนนัน้ ไม่ใช่เพียงแค่
การถอดรองเท้า แต่รวมไปถึงการเข้าแถว
ในการรับประทานอาหาร และกิจกรรม
อืน่ ๆ เช่น เรือ่ งการปลูกฝังเรือ่ งเศรษฐกิจ
พอเพียง การประหยัด อดออม
โรงเรี ย นต้ น บากราษฎร์ บ� ำ รุ ง
ด�ำเนินโครงการกับศูนย์คณุ ธรรม (องค์การ
มหาชน) มาอย่างต่อเนือ่ งและมีจดุ ยืนเน้น
เรือ่ งของการสร้างความมีวนิ ยั ความรับผิด
ชอบ และความพอเพียงให้กบั เด็กอย่างต่อ
เนื่อง ไม่ว่าจะเปลี่ยนแปลงกิจกรรมไปใน
รูปแบบใดก็ตามแต่เมือ่ ด�ำเนินกิจกรรมแล้ว
ก็จะมีการสรุปพร้อมทั้งสอนให้เด็กรู้ว่า
กิ จ กรรมที่ ต นเองได้ ท� ำ นั้ น สร้ า งเสริ ม
คุณธรรมเรือ่ งการสร้างวินยั ความรับผิดชอบ
และความพอเพียงได้อย่างไร เมื่อท�ำไป
แล้วเกิดผลดีหรือผลเสียต่อตนเองอย่างไร
และสามารถน�ำไปปรับใช้ในอนาคตข้าง
หน้าได้อย่างไร อีกทัง้ ยังสามารถยกระดับ
โรงเรียนให้เป็นต้นแบบการเรียนรูด้ า้ นวินยั
ความรั บ ผิ ด ชอบ และความพอเพี ย ง
สามารถเป็นต้นแบบทีข่ ยายผลไปสูโ่ รงเรียน
เครือข่ายต่างๆ ในพืน้ ทีภ่ าคใต้ ทีม่ คี วามสนใจ
ในการขับเคลือ่ นเรือ่ งคุณธรรมไปด้วยกัน
นางอารี จันทร์แก้ว ผู้ปกครอง
นักเรียน ได้เล่าว่า ลูกน�ำเรือ่ งการจัดรองเท้า
ไปท� ำ ที่ บ ้ า น และลู ก พู ด เพราะมากขึ้ น
มีความกตัญญูมากขึ้น สามารถดูแลคน
เฒ่าคนแก่ทบี่ า้ นตนเองได้ และมีใจรักการ
ออมมากขึน้
ผู้ปกครองนักเรียน ลูกมีความรับ
ผิดชอบมากขึ้น มีวินัยมากขึ้น มีความ
เปลีย่ นแปลงเยอะ ช่วยแบ่งเบาภาระพ่อแม่
ซึ่งคาดว่าน่าจะเป็นจากครอบครัวที่อบอุ่น
และเป็นผลจากโรงเรียนที่สอนลูกให้รู้จัก
หน้าทีข่ องตนเอง
อาจารย์สะอ้าน ซึ่งเป็นอาจารย์
ประจ� ำ โรงเรี ย นได้ ก ล่ า วว่ า จากเสี ย ง
สะท้อนของผูป้ กครองทีว่ า่ ลูกมีพฤติกรรมที่
ดีขนึ้ นัน้ เนือ่ งจากโรงเรียนได้ปลูกฝังและฝึก
ให้เกิดการท�ำบ่อยๆ คอยดูแลตักเตือน
การท�ำกิจกรรมต่างๆ ท�ำให้เด็กได้ซึมซับ
เรือ่ งดีๆ และสามารถน�ำไปใช้ทบี่ า้ นได้ ฟัง
เสียงสะท้อนของผูป้ กครองทุกปีๆ หลังจาก
ทีเ่ ริม่ ท�ำโครงการ ตัวอาจารย์สะอ้านก็แอบ
ปลื้มอยู่ เพราะที่ครูทุกคนช่วยกันนั้นเกิด
ผลขึน้ ทีต่ วั เด็กในทางทีด่ ขี นึ้
น้ อ งจ๊ ะ จ๋ า : นั ก เรี ย นของทาง
โรงเรียนได้เล่าว่า จากการท�ำกิจกรรมที่
ผ่านมา สิ่งที่แม่ได้เล่าให้ฟังเป็นเรื่องจริง
น้องจ๊ะจ๋าได้ปฏิบัติตามค�ำที่คุณครูสอน
เมื่ อ กลั บ ไปที่ บ ้ า น พ่ อ แม่ ก็ ไ ด้ สั่ ง สอน
เช่นเดียวกันว่า ถ้าอยู่บ้านต้องช่วยท� ำ
กับข้าวช่วยท�ำอาหาร สิ่งที่น้องจ๊ะจ๋าชอบ
มากที่สุดซึ่งครูได้สอนคือ เรื่องเศรษฐกิจ
พอเพียง เลี้ยงปลาดุก ท�ำน�้ำมันมะพร้าว
จากนั้นน�ำไปขายในตลาดและโรงเรียน
ท�ำให้ตอนนีน้ อ้ งจ๊ะจ๋าสามาถรเก็บเงินออม
ได้ 12,000 บาทแล้ว รวมทัง้ ชอบเรือ่ งการ
สร้างวินยั วางรองเท้าด้วย
น้องวิศนี สงชู ก็เป็นนักเรียนอีก
คนหนึ่งที่ได้ท�ำกิจกรรมเศรษฐกิจพอเพียง
ปลูกต้นไม้ 1 คน 1 ต้น 1 กระถาง น้องวิศนี
เล่าว่า ตนเองชอบเรื่องการวางรองเท้า
เพราะท�ำให้ดมู วี นิ ยั มีระเบียบ และมีความ
เรียบร้อย และยังได้บอกอีกว่า คุณครูได้
สอนเรื่องการพูดจาสุภาพไพเราะ สอนให้
ช่วยเหลืองานบ้านและงานโรงเรียน
ผู้ ใหญ่บ้าน เป็ น อี ก หนึ่ ง คนที่ มี
บทบาทส�ำคัญได้กล่าวชมเชยว่าโรงเรียน
ต้นบากฯ มีนกั เรียนทีม่ สี มั มาคาราวะ ไม่
ว่าจะเจอที่ไหนก็จะยกมือไหว้ เรื่องของ
ความมีวินัยก็มีความเคร่งครัด เด็กส่วน
ใหญ่มคี วามซือ่ สัตย์และเป็นเด็กดี
ปัจจัยที่ส่งผลต่อความส�ำเร็จ การเป็นผูป้ ระสานงานโครงการสลับสับเปลีย่ น มาร่วมด้วยทุกครั้ง เช่น การจัดกิจกรรม
การที่โรงเรียนต้นบากราษฎร์บำ� รุง กั น ไปเพื่ อ สร้ า งการเรี ย นรู ้ และสร้ า ง วั น เด็ ก การศึ ก ษาดู ง านในโรงเรี ย น
สามารถสร้างกระบวนการเสริมสร้างและ กระบวนการมีส่วนร่วมในการท�ำกิจกรรม มีส�ำนักงานพลังงานจังหวัดเข้ามาสนับ
การพัฒนาคุณธรรมและจริยธรรมให้กับ โดยการสร้างความเข้าใจ พูดคุย หาวิธกี าร สนุนเรื่องเตาเผาขยะ ท�ำให้ได้รับรางวัล
นักเรียนตลอดระยะเวลา 6 ปีที่ผ่านมา แก้ไขปัญหา มีข้อตกลง มีกติการ่วมกัน แชมป์นำ�้ ส้มควันไม้จากภาคใต้ และขยาย
เนือ่ งจากครูในโรงเรียนมีความเป็นหนึง่ เดียว ดึ ง ผู ้ ป กครองเข้ า มาร่ ว มด้ ว ย โดยนั ด ไปในระดั บ ประเทศ ได้ เ หรี ย ญทอง
เป็นทีมงานทีเ่ ข้มแข็ง มีความสามัคคี ถึง ประชุมผูป้ กครองนักเรียนเพือ่ ชีแ้ จงการท�ำ มีส�ำนักงานพัฒนาที่ดินมาให้ความรู้และ
แม้วา่ บางครัง้ การด�ำเนินโครงการต่างๆ จะมี กิ จ กรรม ชี้ แ จงบทบาทของผู ้ ป กครอง รณรงค์ให้นักเรียนรู้จักใช้และท�ำน�้ำหมัก
กิจกรรมทีห่ ลากหลาย แต่ครูและบุคคลากร บทบาทของโรงเรียน บทบาทของเด็กที่มี ชีวภาพ บริษทั เซฟรอน สนับสนุนกิจกรรม
ในโรงเรียนไม่ได้รู้สึกว่าเป็นภาระหรือเป็น ต่อการท�ำกิจกรรมต่างๆ เพื่อสร้างการ ทีเ่ กีย่ วกับสิง่ แวดล้อม เช่น การลดการใช้
งานทีเ่ พิม่ เข้ามา เนือ่ งจากส่วนหนึง่ เป็นการ เปลีย่ นแปลงพฤติกรรมในเด็กให้เป็นไปใน พลังงานการท�ำปุ๋ยหมัก การคัดแยกขยะ
บูรณาการในกระบวนการเรียนการสอน แนวทางทีด่ ขี นึ้ การใช้น�้ำยาอเนกประสงค์ และการร่วม
และสามารถน�ำเอาผลงานไปตอบการประกัน 2. การติ ด ตามการด� ำ เนิ น งาน กิจกรรมกับชุมชน การปลูกป่า ปลูกต้นไม้
คุณภาพการศึกษา การท�ำกิจกรรมต่างๆ สม�่ำเสมอ โดยจัดประชุมสรุปงานร่วมกัน 4. การเข้าร่วมกิจกรรมกับศูนย์
เป็นการท�ำงานที่สอดแทรกอยู่ในการเรียน เพือ่ ให้บคุ ลากรทุกท่านได้รบั ทราบถึงความ คุ ณ ธรรม (องค์ ก ารมหาชน) การจั ด
การสอน โดยจะต้องมีการสอดแทรกเรือ่ ง ก้าวหน้าของแต่ละกิจกรรม มีการคิดระดม กิจกรรมคาราวานและเปิดบ้านคุณธรรมใน
ของคุณธรรมพืน้ ฐาน 8 ประการ บูรณาการ สมองร่วมกันในการแก้ปญั หาทีพ่ บระหว่าง ปีตา่ งๆ ซึง่ นอกจากจะท�ำให้หน่วยงานได้
กับวิชาปกติ เช่น วิชาวิทยาศาสตร์ สอน ทางในการท�ำกิจกรรม ใกล้ชดิ โรงเรียนแล้ว ยังท�ำให้เกิดการเรียนรู้
การปลูกต้นไม้ ก็จะมีการให้แสง ให้ปยุ๋ น�ำ 3. การได้ รั บ การสนั บ สนุ น จาก และแลกเปลี่ ย นประสบการณ์ ใ หม่ ๆ
สองกระถางมาเปรียบเทียบกัน และสอด หน่วยงานต่างๆ ทัง้ ภายในและนอกชุมชน จากโรงเรียน รวมถึงได้เผยแพร่องค์ความรู้
แทรกเรื่องคุณธรรมไปด้วย อีกทั้งยังมี การท�ำกิจกรรมแต่ละครัง้ จะมีสว่ นร่วมของ ของโรงเรียนไปสูส่ าธารณะ
กิจกรรมการเยี่ยมบ้านครอบครัวต้นแบบ ทั้งหน่วยงานท้องถิ่น เช่น นายกองค์การ
เพื่อดูแลกัน เรียนรู้ เรื่องต่างๆ ร่วมกัน บริ ห ารส่ ว นต� ำ บลนาพละ ผู ้ ใ หญ่ บ ้ า น
เช่น การท�ำผ้าบาติก รวมไปถึงมีการให้ คณะกรรมการสถานศึกษา และผูป้ กครอง
นักเรียนไปเยีย่ มบ้านกันเองและดูแลกันเอง
เช่น พี่สอนน้อง โดยมีครูคอยดูแลอีกขั้น
หนึง่ ด้วย เพือ่ ทีจ่ ะสัง่ สอนให้นกั เรียนยังอยู่
ในกรอบของคุณธรรมที่ต้องการให้เรียนรู้
ผลพลอยได้จากการเยี่ยมบ้านอีกเรื่องคือ
การสร้างความสัมพันธ์ที่ดีของครอบครัว
ต้นแบบ และการสอนสอดแทรกเรื่องการ
บันทึกสิ่งที่ได้เรียนรู้จากการเยี่ยมบ้านคือ
การน�ำมาเขียนเรียงความ นอกจากนีย้ งั มี
ปัจจัยทีส่ ง่ ผลต่อความส�ำเร็จอืน่ ๆ ดังต่อไปนี้
1. การสร้างทีมงานและการแบ่ง
บทบาทหน้าทีก่ ารบริหารจัดการ และวิธกี าร
ท�ำงานของโรงเรียน ต้นบากราษฎร์บ�ำรุง
นั้น อาจารย์สุรพล มุสิกพันธ์ มีการแบ่ง
บทบาทหน้ า ที่ ใ ห้ บุ ค ลากรแต่ ล ะคนใน
โรงเรียนดูแลกิจกรรมต่างๆ ในโครงการ
และแต่ละปีกจ็ ะแบ่งหน้าทีค่ วามรับผิดชอบ
55
โรงเรียนต้นแบบแหล่งเรียนรูเ้ ชิงคุณธรรม
โรงเรียนนฤมลทิน ธนบุรี ถนนจรัญสนิทวงศ์
เขตบางกอกน้อย กรุงเทพมหานคร
ปรัชญาหลักในการพัฒนาคุณภาพ
การศึกษาของโรงเรียนนฤมลทิน ธนบุรี คือ
พัฒนาภูมปิ ญั ญา บนพืน้ ฐานของคุณธรรม
“Intellectual Development on the Basis
of Morality” จากหลักปรัชญาดังกล่าวได้นำ�
ไปสู ่ ก ารจั ด การศึ ก ษาที่ มุ ่ ง พั ฒ นาให้
นักเรียนเกิดการเรียนรู้ มีความคิดริเริ่ม
สร้างสรรค์ รักการเรียนรูแ้ ละพัฒนาตนเอง
สามารถน�ำความรูม้ าใช้ในการคิดและการ
วิเคราะห์แก้ไขปัญหา ประเมินทางเลือก
และเลือกปฏิบัติในทางที่ถูกต้องโดยยึด
หลักคุณธรรม จริยธรรม กริยามารยาท
สุภาพเรียบร้อยเหมาะสมกับความเป็นไทย
เพื่อด�ำรงชีวิตอยู่ในสังคมได้อย่างมีความ
สุข โดยมีกระบวนการคือ มุง่ สร้างเด็กและ
เยาวชนที่มีคุณภาพ โดยการบูรณาการ
คุณธรรมและจริยธรรมในระบบการเรียน
การสอนปกติ และมีการเข้าร่วมโครงการ
พัฒนาคุณธรรม จริยธรรม กับศูนย์สง่ เสริม
และพั ฒ นาพลั ง แผ่ น ดิ น เชิ ง คุ ณ ธรรม
(ศูนย์คุณธรรม) ส�ำนักงานบริหารและ
พัฒนาองค์ความรู้ (องค์การมหาชน) เพือ่
ให้ เ กิ ด การพั ฒ นาคุ ณ ธรรม จริ ย ธรรม
อย่างต่อเนื่องและยั่งยืน โดยการปลูกฝัง
คุณธรรมนั้นจะท�ำโดยการผ่านกระบวน-
การปฏิ บั ติ กิ จ กรรมสู ่ ก ารเรี ย นรู ้ จ ริ ง
และสร้ า งแบบอย่ า งที่ ดี ป รากฏให้ เ ห็ น
บนพืน้ ฐานความเชือ่ ทีว่ า่ “ตัวอย่างทีด่ มี คี า่
กว่าค�ำสอน”
ก้าวย่าง 40 ปี โรงเรียนฤมลทิน ธนบุรี
โรงเรี ย นนฤมลทิ น ธนบุ รี เป็ น
โรงเรียนเอกชน ที่สังกัดส�ำนักบริหารงาน
คณะกรรมการส่งเสริมการศึกษาเอกชน
เปิดท�ำการสอนระดับการศึกษาปฐมวัย
56
ถึงประถมศึกษาปีที่ 6 การก่อตัง้ โรงเรียนมี
เป้าหมายเพื่อพัฒนาเยาวชนของชาติตาม
ความเชื่อของคริสต์ศาสนานิกายโรมัน
คาทอลิก โรงเรียนนฤมลทิน ธนบุรี เกิดขึน้
ครั้งแรกในชื่อว่า นฤมลทิน ซึ่งมาจาก
พระนามของแม่พระองค์อปุ ถัมภ์ทางศาสนา
คริสต์ มีความหมายว่า ผูป้ ราศจากมลทิน
ในภาษาอังกฤษใช้คำ� เต็มว่า Our Lady of
Immaculate ผู้ก่อตั้งโรงเรียนนฤมลทิน
ธนบุรี (พ.ศ. 2473-2544) คือ นายมสาร
วงศ์ภกั ดี ซึง่ ส�ำเร็จการศึกษาระดับปริญญา-
ตรี Bachelor of Commerce จาก Univer-
sity of Ottawa ประเทศแคนาดา พ.ศ.
2494
เดิมโรงเรียนตั้งอยู่ฝั่งพระนคร ซอ
ยมิตตคาม ถนนสามเสนใน เขตดุสติ บน
พืน้ ที่ 200 ตารางวา จัดการเรียนการสอน
ชัน้ อนุบาลถึงชัน้ ประถม 7 เปิดสอนตัง้ แต่ปี
พ.ศ. 2506 มีครูทงั้ หมด 14 คน นักเรียน
450 คน โดยตลอดเวลา 40 ปีที่ผ่านมา
โรงเรียนได้พัฒนาคุณภาพการเรียนการ
สอนจนท�ำให้เป็นที่รู้จัก และไว้วางใจของ
คนทัว่ ไปเป็นอย่างดี ต่อมาได้ขยายกิจการ
ให้ใหญ่ขึ้นเพื่อรองรับและเพิ่มระดับการ
ศึกษาขึ้นไปถึงชั้นมัธยมศึกษา ในปี พ.ศ.
2512 มีกอ่ สร้างโรงเรียนนฤมลทิน แห่งที่ 2
ขึ้นในเขตพื้นที่ฝั่งธนบุรี ถือเป็นต้นก�ำเนิด
ของโรงเรียนนฤมลทิน ธนบุรี บนเนือ้ ที่ 3
ไร่ 1 งาน 17 ตารางวา จัดการศึกษาตัง้ แต่
ชั้นอนุบาลปีที่ 1-มัธยมศึกษาปีที่ 3 มี
นักเรียนประมาณ 475 คน ครู 21 คน
อาคารเรียนที่เปิดใช้ในสมัยนั้นเป็นอาคาร
คอนกรีตเสริมเหล็ก 3 ชัน้ 1 หลัง และโรง
อาหาร อีก 1 หลัง รองรับนักเรียน 990 คน
บริ ห ารงานโดยมี น ายมสาร วงศ์ ภั ก ดี
เป็ น ผู ้ รั บ ใบอนุ ญ าต และนางวั น ทนา
วงศ์ภักดี เป็นผู้จัดการและครูใหญ่ พ.ศ.
2524 ได้มีการปรับปรุงขยายพื้นที่อาคาร
เรียนห้อง-เรียนให้มากขึน้ สามารถรองรับ
นักเรียนได้เพิม่ เป็น 1,395 คน ต่อมาในปี
พ.ศ. 2532 ได้ ท� ำ การก่ อ สร้ า งอาคาร
คอนกรีตเสริมเหล็ก 5 ชัน้ แทนอาคารครึง่
ตึกครึ่งไม้ของอนุบาลเดิม และได้ปรับ
ขยายอั ต ราความจุ ก ารรั บ นั ก เรี ย นเป็ น
1,975 คน ในปี 2556 ปัจจุบันมีอาจารย์
มาณวิกา สงวนวงศ์ เป็นผู้อ�ำนวยการ
โรงเรียนนฤมลทิน ธนบุรี
เส้ น ทางก้ า วสู ่ โ ครงการพั ฒ นา
คุณธรรม จริยธรรม เริม่ จากปิยวาจา
เชื่อมโยงสู่การพัฒนาด้านที่หลาก
หลาย กับศูนย์สง่ เสริมและพัฒนาพลัง
แผ่นดินเชิงคุณธรรม (ศูนย์คณุ ธรรม)
โรงเรียนนฤมลทิน ธนบุรี มีการ
จัดการเรียนการสอนตั้งแต่ระดับเตรียม
อนุบาล-ประถมศึกษาปีที่ 6 การสอนใน
ระดั บ อนุ บ าลเน้ น การเรี ย นรู ้ โ ดยผ่ า น
กระบวนการเล่นอย่างสร้างสรรค์ สอด
แทรกวิชาการโดยอาศัยนวัตกรรมที่หลาก
หลาย เช่น Hi/Scope, Cooperative Art.
Project Approach เป็นต้น ส่วนในระดับ
ประถมศึกษา ได้มีการจัดการเรียนการ
สอนแบบบูรณาการ เน้นการลงมือปฏิบัติ
วางพืน้ ฐานทีเ่ พียบพร้อมในด้านการเรียนรู้
และทักษะชีวติ ทีส่ ำ� คัญเพือ่ ก้าวสูก่ ารศึกษา
ต่อในชั้นมัธยมศึกษา หลักสูตรที่หลาก
หลายตามความต้องการของชุมชน ได้แก่
หลักสูตรสามัญ (Standard Programme)
และหลั ก สู ต รภาษาอั ง กฤษ (English
Programme) หรือที่รู้จักกันในอีกชื่อว่า
หลักสูตรสองภาษา (Bilingual Programme)
นอกจากนี้โรงเรียนยังได้จัดกิจกรรมเสริม
หลั ก สู ต รส� ำ หรั บ นั ก เรี ย นทุ ก คน เช่ น
คอมพิวเตอร์ ว่ายน�้ำ เทควันโด คียบ์ อร์ด
บัลเล่ต์ นาฏศิลป์ ศิลปะ เป็นต้น ผลผลิตที่
คาดหวังจากการจัดการเรียนการสอนตาม
หลั ก สู ต รดั ง กล่ า วข้ า งต้ น คื อ การผลิ ต
57

นักเรียนที่เรียนดี มีระเบียบ เพียบพร้อม
คุณธรรม ตามคติพจน์ที่โรงเรียนยึดถือ
เป็นแนวทางส�ำคัญนอกจากนีท้ างโรงเรียน
ยังมุ่งผลิตนักเรียนให้เป็นนักคณิตศาสตร์
ทีส่ ามารถใช้ภาษาและเทคโนโลยี เพือ่ การ
สือ่ สารได้อย่างมีประสิทธิภาพ มีความคิด
ริเริ่มสร้างสรรค์ รักการเรียนรู้และพัฒนา
ตนเอง ตลอดจนเป็ น คนดี มี คุ ณ ธรรม
จริยธรรม โดยทางโรงเรียนมีการบูรณาการ
ในระบบการเรียนการสอนปกติเรื่อยมา
อี ก ทั้ ง ยั ง เน้ น กริ ย ามารยาทที่ เ รี ย บร้ อ ย
เหมาะสมกับความเป็นไทย เชื่อมั่นใน
ตนเอง กล้าแสดงออก มีบคุ ลิกภาพทีด่ ี รัก
การออกก�ำลังกาย รวมถึงมีสขุ ภาพอนามัย
และสุขนิสยั ทีด่ ี
จนกระทัง่ ปี พ.ศ. 2548 เป็นต้นมา
โรงเรี ย นนฤมลทิ น ธนบุ รี ได้ เ ข้ า ร่ ว ม
โครงการพัฒนาคุณธรรม จริยธรรมกับ
ศูนย์ส่งเสริมและพัฒนาพลังแผ่นดินเชิง
คุ ณ ธรรม (ศู น ย์ คุ ณ ธรรม) ส� ำ นั ก งาน
บริหารและพัฒนาองค์ความรู้ (องค์การ
มหาชน) ทั้ ง นี้ เ กิ ด จากการชั ก ชวนของ
อาจารย์มนัส ซึ่งเป็นนักศึกษาปริญญาโท
ของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ท�ำให้รู้จัก
กับ ดร.สุวมิ ล ซึง่ ท�ำงานวิจยั ชือ่ “เร่งสร้าง
คุณลักษณะที่ดีในเยาวชนไทย” โรงเรียน
58
นฤมลทิน ธนบุรี เป็นกลุ่มเป้าหมายที่ใช้
เก็บข้อมูล โดยจะมีนสิ ติ ปริญญาโทมาเก็บ
ข้อมูล ท�ำให้มีโอกาสในการพูดคุยแลก
เปลี่ยนประสบการณ์และมีการชักชวนให้
ทางโรงเรียนเข้าร่วมโครงการ ซึง่ นับว่าเป็น
โอกาสดี เพราะโรงเรียนก�ำลังหาแนวทาง
การเชื่ อ มโยงการท� ำ งานกั บ หน่ ว ยงาน
ภายนอกสูส่ งั คมทีก่ ว้างขึน้
หลังจากนั้นอาจารย์ตัวแทนจาก
โรงเรียนได้เข้าร่วมการประชุมทีจ่ ฬุ าลงกรณ์-
มหาวิทยาลัย และได้มกี ารชักน�ำให้รจู้ กั กับ
ศูนย์ส่งเสริมและพัฒนาพลังแผ่นดินเชิง
คุณธรรม (ศูนย์คุณธรรม) ในการประชุม
เพื่ อ ชี้ แ จงบทบาทหน้ า ที่ ข องโรงเรี ย น
หากเข้าร่วมโครงการวิจัยในการยกระดับ
คุณภาพเยาวชนไทย จึงท�ำให้ผู้บริหาร
โรงเรี ย นเกิ ด แรงบั น ดาลใจ และเห็ น
แนวทางในการพัฒนาคุณธรรม จริยธรรม
ในโรงเรียน จึงเข้าร่วมโครงการดังกล่าว มุง่
เน้นการด�ำเนินโครงการคือ การปลูกฝัง
คุณธรรมผ่านกระบวนการปฏิบตั กิ จิ กรรมสู่
การเรียนรูจ้ ริง “การพัฒนาตนสูก่ ารพัฒนา
สังคม” ซึง่ มีจงั หวะก้าวดังต่อไปนี้
ก้าวแรก เริม่ จากการเรียนรู้ มีการ
จัดท�ำโครงการวิจัย เริ่มเสริมสร้างคุณ-
ลั ก ษณะของเยาวชนที่ พึ ง ประสงค์ ข อง
เยาวชนไทย ในชื่อโครงการ “เด็กดีศรี
นฤ.ธ” มีการท�ำกิจกรรมปิยวาจา เพือ่ แก้ไข
ปัญหาเด็กพูดไม่มีหางเสียง ติดการ์ตูน
ญีป่ นุ่ ติดหนังเกาหลี โดยมีกลุม่ เป้าหมาย
เป็ น นั ก เรี ย นชั้ น ประถมศึ ก ษาปี ที่ 4-6
นักเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 6 เป็นกลุ่ม
เป้าหมายหลัก ครูในโรงเรียนจึงได้รว่ มกัน
คิดกิจกรรมให้นักเรียนตั้งเป็นชมรม เด็ก
จะต้องรณรงค์กันเอง โดยให้เด็กเลือกครู
เป็นทีป่ รึกษา ส�ำหรับกิจกรรมทีท่ �ำ เด็กๆ
ก็จะร่วมกันคิด เช่น การเขียนบัตรค�ำ ซึง่
เป็นค�ำทีไ่ พเราะ ท�ำเป็นทีค่ นั่ หนังสือให้เด็ก
เดินแจกเด็กด้วยกัน หรือการท�ำละครเชิง
คุณธรรมมาน�ำเสนอในช่วงพักรับประทาน
อาหารกลางวัน
จากการเข้าร่วมโครงการกับศูนย์
คุณธรรม ท�ำให้โรงเรียนได้รู้จักกับค�ำว่า
สมัชชา และ ปฏิญญา เกิดการเล็งเห็น
ความส�ำคัญของค�ำว่าคนดีมากกว่าคนเก่ง
ในช่วงแรกของการท�ำโครงการทางโรงเรียน
จะมีการติดตามประเมินผล และมีการ
สนับสนุนให้มพี เี่ ลีย้ ง ท�ำให้พบว่าโรงเรียน
สามารถท�ำงานร่วมกันได้ทั้งโรงเรียน มีผู้
ปกครองเป็นส่วนร่วม และได้รบั การยกย่อง
ให้เป็น 1 ใน 5 ของตัวอย่างทีด่ ี ในด้านการ
พัฒนาบุคลากรโรงเรียน และได้รับการ
สนั บ สนุ น จากศู น ย์ คุ ณ ธรรม (องค์ ก าร
มหาชน) ให้ครูในโรงเรียนเป็นตัวแทนเพือ่
ไปเรียนรู้ดูงานศึกษาแนวทางต่างๆ ที่มูล
นิธพิ ทุ ธฉือจี้ ประเทศไต้หวัน จ�ำนวน 2 คน
ท�ำให้ทางโรงเรียนได้ทราบว่าแนวทางต่างๆ
นัน้ ไม่ตา่ งกันกับหลักค�ำสอนของคาทอลิก
จึงสามารถน�ำเรือ่ งทีไ่ ปเรียนรูม้ าปรับใช้ได้
หลายเรือ่ ง และได้จดั ให้เรียนรูก้ ารถอดองค์
ความรู้ และได้เป็นเข้าร่วมเป็นสมาชิกเครือ
ข่ายโรงเรียนคุณธรรมกับโรงเรียนประชา
นิเวศน์
หลังจากนั้นทางโรงเรียนได้ดำ� เนิน
โครงการนฤมลทินร่วมใจ เทิดไท้องค์ราชัน
น้อมน�ำคุณธรรมสู่ชีวิตที่พอเพียง และ
โครงการนฤมลทินร้อยดวงใจ ใฝ่กตัญญู
รูร้ กั สามัคคี สูว่ ถิ ไี ทย มีการด�ำเนินกิจกรรม
ที่ภาคภูมิใจที่สุดคือ “ข้าวหมดจานหนู
ท�ำได้” มีวธิ กี ารคือ ให้นกั เรียนชัน้ ประถม
ศึ ก ษาปี ที่ 4 และนั ก เรี ย นที่ มี จิ ต อาสา
จั ด ท� ำ โครงการรณรงค์ ใ ห้ นั ก เรี ย นใน
โรงเรียนรับประทานอาหารให้หมดจาน
เป็นการสร้างวินยั ในการรับประทานอาหาร
ให้พอดี มีการใช้สัญลักษณ์การยกนิ้วมือ
นิว้ โป้งหมายถึงมาก ถ้าชูสองนิว้ นิว้ โป้งกับ
นิว้ ชีแ้ สดงว่าต้องการข้าวปานกลาง และถ้า
ชูนวิ้ ก้อยแสดงว่าต้องการข้าวน้อย และเมือ่
นักเรียนเลือกว่าต้องการข้าวเท่าใดแล้ว
ครูก็จะสอนว่า เมื่อเลือกแล้วต้องรับผิด
ชอบสิ่งที่ตนเองเลือกให้ได้ คือต้องรับ
ประทานอาหารให้หมดจานเพือ่ ไม่ให้เหลือ
เศษอาหารทิง้ ในกิจกรรมนีไ้ ด้มกี ารบูรณา
การกับเนือ้ หาหลักสูตรในวิชาคณิตศาสตร์
มีการจดบันทึกสถิติจ�ำนวนปริมาณเศษ
อาหารที่ เ หลื อ ทุ ก วั น และมี ก ารท� ำ
แบบสอบถามว่ า เหตุ ใ ดจึ ง รั บ ประทาน
อาหารไม่หมด รวมถึงมีการให้รางวัลแก่
นักเรียนทีร่ บั ประทานอาหารหมด ซึง่ ถือว่า
เป็นการท�ำความดี มีการน�ำเศษอาหารมา
ท�ำเป็นปุย๋ ผลทีเ่ กิดขึน้ คือ เด็กสามารถรับ
ผิดชอบการรับประทานอาหารของตนเองได้
ไม่เหลือเป็นเศษอาหาร เด็กทานอาหารได้
เยอะขึน้ และมีความสุขในการรับประทาน
อาหาร เป็นการสร้างความรับผิดชอบ
ความมีวินัยต่อตนเอง และเป็นการคิดถึง
ผูอ้ นื่ นอกจากนีย้ งั เป็นการลดจ�ำนวนปริมาณ
เศษอาหารจากวันละประมาณ 100 กิโลกรัม
ให้เหลือเพียง 20-30 กิโลกรัม
นอกจากนี้ยังมีการจัดกิจกรรมจิต
อาสา เพื่อเป็นการสร้างอัตลักษณ์ในตัวผู้
เรียนให้มีจิตอ่อนโยนพร้อมแบ่งปันน�ำ้ ใจสู่
บุคคลผูด้ อ้ ยโอกาสกว่าในสังคม กิจกรรม
จิตอาสาถือเป็นกิจกรรมหลักของโรงเรียน
นฤมลทินธนบุรี มีกิจกรรมที่ส�ำคัญ อาทิ
การบ�ำเพ็ญประโยชน์ทงั้ ในและนอกโรงเรียน
โดยให้นักเรียนในระดับชั้นประถมศึกษาปี
ที่ 1-6 ที่มีจิตอาสา ดูแลท�ำความสะอาด
บริ เ วณที่ ต นเองรั บ ผิ ด ชอบตลอดปี ก าร
ศึกษา ท�ำให้สถานทีใ่ นโรงเรียนสะอาดน่า
อยู่ และสวยงาม นักเรียนในระดับชั้น
ประถมศึกษาปีที่ 2-3 มีการออกไปพัฒนา
พืน้ ทีบ่ ริเวณวัดบางเสาธง โดยจัดเก็บกวาด
ท�ำความสะอาดบริเวณเขื่อนริมน�ำ้ หน้าวัด
ส่วนนักเรียนในระดับชั้นประถมศึกษาปีที่
4-6 ออกไปพัฒนาพื้นที่บริเวณลานวัด
บางเสาธง ทั้งนี้เพื่อให้นักเรียนได้มีส่วน
ร่วมสร้างชุมชนน่าอยู่
การยกระดั บ การท� ำ กิ จ กรรมใน
ล�ำดับต่อมาคือ การท�ำโครงการนฤมลทิน
สานสัมพันธ์สายใยรักครอบครัวอบอุน่ ตาม
แนวคิดวิถไี ทย และโครงการนฤมลทินพอ
เพียงเพือ่ พ่อ “บ่มเพาะคุณธรรมสูส่ งั คมไทย”
จากรูปธรรมของการเสริมสร้าง
คุณธรรม จริยธรรมให้กับนักเรียน ท�ำให้
โรงเรียนได้รับโล่เชิดชูเกียรติระดับดีเยี่ยม
“รางวัลเกียรติคุณ สัญญา ธรรมศักดิ์”
ในโครงการเชิดชูเกียรติสถานศึกษาทีส่ ร้าง
คนดีให้สังคม ด้วยการส่งเสริมคุณธรรม
จริยธรรมดีเด่นปี 2552 ของมูลนิธธิ ารน�ำ้ ใจ
นอกจากนี้ ยั ง ได้ รั บ รางวั ล สถานศึ ก ษา
ต้นแบบศูนย์การเรียนรู้ครอบครัวอบอุ่นปี
2552 ของศูนย์สง่ เสริมและพัฒนาพลังแผ่น-
ดินเชิงคุณธรรม ร่วมกับ ส�ำนักงานคณะ
กรรมการการศึกษาขัน้ พืน้ ฐาน
ครูในโรงเรียนยังได้รับการอบรม
และพัฒนาด้านต่างๆ จากการท�ำงานกับ
59
ศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน) เช่น
การท�ำเอกสารรายงานและการจัดการการ
เงินในโครงการ การบริหารจัดการโครงการ
การพัฒนากระบวนการเรียนการสอนใน
ส่วนของการท�ำกิจกรรมและการเงินต่างๆ
มี ก ระบวนการ วิ ธี ก ารเรี ย นการสอนที่
สอดคล้ อ งกั บ ความต้ อ งการของเด็ ก
และสามารถต่อยอดไปในชัน้ เรียนต่อไปได้
เกิ ด กั ล ยาณมิ ต รเพิ่ ม ขึ้ น มี เ ครื อ ข่ า ย
โรงเรียนเพิม่ ขึน้
จากคุณธรรมพืน้ ฐานสูก่ ารพัฒนา
ยกระดั บ การพั ฒ นาทั ก ษะชี วิ ต
“Life Skills in 21st Century”
จากการเสริ ม สร้ า งคุ ณ ธรรมพื้น
ฐานเริม่ จากการคิดดี พูดดี และมีความรับ
ผิดชอบ เพือ่ เป็นการปลูกฝังให้เยาวชนเป็น
เด็ ก รั ก ดี หรื อ รั ก ที่ จ ะเป็ น คนดี แ ละมี
คุณภาพให้นักเรียน “เก่ง ดี มีความสุข”
ซึ่งเป็นกิจกรรมที่ร่วมกันกับศูนย์คุณธรรม
(องค์การมหาชน) เมื่อเกิดรูปธรรมความ
ส�ำเร็จให้เห็นจากจากการได้รับรางวัลซึ่ง
เป็นก�ำลังใจให้ทางโรงเรียน ในช่วงปี พ.ศ.
2556 โรงเรียนจึงเกิดแนวคิดการพัฒนายก
ระดับ ต่อยอดการท�ำกิจกรรมร่วมกับศูนย์
คุณธรรม (องค์การมหาชน) เป็นโครงการ
พัฒนาคุณภาพชีวติ ของนักเรียนให้มที กั ษะ
การเรียนรู้ หรือที่เรียกว่า “พัฒนาทักษะ
ชีวิตเพื่อสร้างศิษย์สู่ศตวรรษที่ 21” (Life
Skills in 21st Century) ซึ่งมีวัตถุประสงค์
เพือ่ สร้างการเรียนรูท้ กั ษะชีวติ และวัฒน-
ธรรมความซื่อสัตย์ รับผิดขอบ พอเพียง
รักและรับใช้ให้เกิดขึน้ ในสถานศึกษา รวม
ทั้งการสร้างเครือข่ายพัฒนาให้เป็นแหล่ง
เรียนรู้เชิงบูรณาการ Life Skills in 21st
Century เป็นโดยการสร้างกระบวนการ
เรียนรูห้ รือการบ่มเพาะคุณธรรมจากความ
แก่นแท้ของความเข้าใจ (Head) เพื่อให้
เกิดการการยอมรับ (Heart) และน�ำไปสู่
60
การปฏิบัติโดยเน้นกระบวนการสอนแบบ
Inductive Method ทีเ่ ริม่ จากการน�ำเสนอ
แบบ เพื่อให้นักเรียนค้นหาตนเอง และ
การผลิตความรู้รวบยอดในรูปแบบต่างๆ
ในการด�ำเนินโครงการพัฒนาทักษะชีวิตที่
ใช้ตวั ย่อว่า “LVR”
L : การพัฒนาองค์รวมเพือ่ เตรียม
ความพร้อมสูส่ งั คมแห่งปัญญา
v : การบ่มเพาะด้านคุณธรรม
จริยธรรม ความซือ่ สัตย์ ความรับผิดชอบ
พอเพียง รักและรับใช้
R : การสร้างทักษะในด้านการ
ไตร่ตรอง (Reflection)
องค์ความรู้ที่ส�ำคัญในการสร้าง
ทักษะชีวติ ประกอบด้วย ทักษะการคิดเชิง
สร้างสรรค์ ทักษะการคิดอย่างมีวจิ ารณญาณ
ทักษะการตระหนักรู้ในตนเอง ทักษะการ
ตัดสินใจ ทักษะการแก้ไขปัญหา ทักษะ
การจัดการกับอารมณ์ ทักษะการจัดการ
กับความเครียด และทักษะการเข้าใจผูอ้ นื่
ทั ก ษะการสื่ อ สารอย่ า งมี ป ระสิ ท ธิ ภ าพ
ทั ก ษะการสร้ า งความสั ม พั น ธ์ ร ะหว่ า ง
บุคคล
การด�ำเนินโครงการดังกล่าวมีรปู แบบ
กระบวนการหลักๆ 3 ส่วนประกอบด้วย
1) การพัฒนาครูในโรงเรียน ทั้งการด้าน
การพั ฒ นาทั ก ษะเติ ม เต็ ม ความรู ้ การ
พัฒนาแผนการสอนแบบองค์รวม และการ
ค้นหาครูต้นแบบ “ Smart Teachers”
2) การพัฒนานักเรียน เน้นการจัดค่าย
กิ จ กรรมเพื่ อ ปลู ก จิ ต ส� ำ นึ ก และมี ก าร
ยกย่องส่งเสริมนักเรียนต้นแบบ “Smart
Kids” 3) การขยายเครือข่ายสร้างแหล่ง
เรียนรู้เชิงบูรณาการ “ทักษะชีวิต” เพื่อ
ท�ำให้เกิดการเติมเติมความรู้ และการแลก
เปลีย่ นประสบการณ์สงู่ านสมัชชาคุณธรรม
ในล�ำดับต่อไป
จากกระบวนการต่ า งๆ ที่ ป รั บ
เปลี่ ย นจนสามารถกลายเป็ น วิ ถี ข อง
โรงเรียนนฤมลทิน ธนบุรี เช่น กิจกรรมกิน
ข้าวหมดจาน ยิ้มไหว้พูดจาอ่อนหวาน
ไพเราะ หรือการท�ำกิจกรรมสร้างเสริม
ทักษะชีวิตที่บูรณาการกับหลักสูตรการ
เรียนการสอน กระบวนการพัฒนาเด็กของ
โรงเรี ย นมี ห ลากหลาย ประกอบกั บ
โรงเรี ย นมี เ ครื อ ข่ า ยโรงเรี ย นเอกชนที่
เข้มแข็ง ดังนัน้ จึงมีการชักชวนให้โรงเรียน
เครื อ ข่ า ย จ� ำ นวน 7 โรงเรี ย น ได้ แ ก่
โรงเรียนอนุบาลมณีรัตน์ โรงเรียนเศรษฐ
บุตรอุปถัมภ์ โรงเรียนสมาคมสตรีไทย
โรงเรี ย นอุ ด มวิ ท ยา โรงเรี ย นรุ จิ เ สรี
โรงเรียนจินดารัตน์ และโรงเรียนอนุบาล
สุดารัตน์ ใช้เป็นต้นแบบในการจัดกิจกรรม
ของแต่ละโรงเรียนในส่วนของการพัฒนา
ทักษะชีวิต เพื่อให้เด็กเกิดการเรียนรู้จาก
ประสบการณ์ตรงและจากการลงมือปฏิบตั ิ
จริง รวมถึงให้ผู้ปกครองมีส่วนร่วมเพื่อ
สร้างความเข้าใจในการเรียนรูข้ องเด็ก
ปัจจัยสูค่ วามส�ำเร็จของแหล่งเรียนรู้
การส่งเสริม คุณธรรมจริยธรรม เพือ่
ปลูกฝัง คนดี เก่ง และมีความสุข
ปัจจัยความส�ำเร็จทีแ่ ท้จริงคือ เด็ก
และผูป้ กครอง ทัง้ คุณภาพในตัวเด็ก สิง่ ที่
เกิดขึ้นกับตัวเด็ก วิธีการคิดและวิธีการ
ปฏิบัติของเด็ก ทั้งหมดนี้มีความเปลี่ยน-
แปลงในทางที่ ดี ขึ้ น ไม่ ว ่ า สมศ. มา
ประเมินภายใน หรือ สทศ. มาประเมิน
ภายนอกก็กล่าวเป็นเสียงเดียวกันว่า เด็กมี
ความกล้าที่จะตอบค�ำถาม กล้าที่จะคิด
กล้าแสดงความคิดเห็น อย่างเหมาะสม
ตามวัย มีระบบมีระเบียบมากขึน้ คิดเป็น
และสามารถบริหารจัดการได้มากขึน้ รูจ้ กั
ทีจ่ ะออกมาหน้าห้องและเป็นตัวแทนแสดง
ความคิดเห็นของห้องตนเอง ส�ำหรับความ
เปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น คือ มีการเปิดรับ
ความคิดเห็นของคนอืน่ และยอมรับความ
คิดเห็นของเพือ่ นร่วมงานมากขึน้ เนือ่ งจาก
ผ่านกระบวนการการท�ำงานร่วมกัน มอง
เห็นสิง่ ดีๆ ความคิดดีๆ ของเด็กว่ามีความ
หลากหลาย และมีความแตกต่างบางครัง้ ดี
กว่ า ความคิ ด ของครู อี ก ด้ ว ย ส� ำ หรั บ ผู ้
บริหาร หลังจากทีท่ �ำโครงการแล้วก็มกี าร
เปิดโอกาสให้ครู นักเรียน ได้แสดงความ
คิดเห็นและคิดค้นวิธีการท�ำงานมากขึ้น
แล้ว จึงวางบทบาทจากผู้ด�ำเนินโครงการ
มาเป็ น ที่ ป รึ ก ษาแทน หลั ง จากที่ ไ ด้ ใ ห้
นโยบายการท�ำงานไปแล้ว คนท�ำงานก็มี
ความสุข เพราะยอมรับฟังความคิดเห็น
ของคนท�ำงาน ท่านอื่นๆ คุยกันแบบพี่ๆ
น้องๆ ซึง่ ก่อนหน้าทีจ่ ะมาท�ำโครงการร่วม
กับศูนย์คุณธรรม ครูที่โรงเรียนนั้นยังไม่มี
ความกล้ า แสดงออกเท่ า กั บ ปั จ จุ บั น นี้
กิจกรรมที่ทางโรงเรียนภาคภูมิใจที่สุดคือ
การสร้างวินัยในการรับประทานอาหารให้
พอดี โดยใช้สัญลักษณ์การยกนิ้วมือดัง
ความหมายที่กล่าวไปข้างต้น และเมื่อ
นักเรียนเลือกว่าต้องการข้าวเท่าใดแล้ว ครู
ก็จะสอนว่า เมื่อเลือกแล้วต้องรับผิดชอบ
ในสิ่งที่ตนเองเลือกให้ได้ ผลที่เกิดขึ้นคือ
เด็กสามารถรับผิดชอบการรับประทาน
อาหารของตนเองได้ ไม่เหลือเป็นเศษ
อาหาร รับประทานอาหารได้เยอะขึน้ และ
มีความสุขในการรับประทานทานอาหาร
ค� ำ แนะน� ำ ของทางโรงเรี ย นที่
ต้องการบอกให้พื้นที่อื่นๆ ท�ำงานให้เกิด
ความส�ำเร็จเหมือนกัน คือ อันดับแรกต้อง
ท�ำให้บคุ ลากรเกิดความเป็นหนึง่ เดียว มอง
เห็นเป้าหมายเดียวกัน ดูบริบทของตนเอง
ดู พื้ น ฐานของตนเองว่ า เป็ น อย่ า งไร
ต้องการแก้ปัญหาด้านไหน มีวิธีการที่จะ
ด�ำเนินการอย่างไร จากนัน้ จึงร่วมกันลงมือ
ท�ำงาน สรุปผล และปรับปรุงพัฒนางานไป
เรือ่ ยๆ
ครู : “การด�ำเนินโครงการต่างๆ
ผู้อ�ำนวยการจะเป็นคนให้หัวข้อในการท�ำ
กิจกรรม แต่ละกลุม่ กิจกรรมก็จะร่วมกันคิด
ว่าจะท�ำอย่างไร เช่น การพูดจาไม่สุภาพ
ก็ ช ่ ว ยกั น คิ ด ว่ า ค� ำ ไหนที่ ไ ม่ สุ ภ าพและ
เปลีย่ นเป็นค�ำสุภาพว่าอย่างไร และร่วมกัน
ณรงค์การใช้คำ� สุภาพในโรงเรียน พอคนทีท่ ำ�
คิดเอง กิจกรรมทีท่ ำ� ก็จะราบรืน่ แต่ถา้ หาก
ผู ้ บ ริ ห ารบั ง คั บ ก็ จ ะมี ส ะดุ ด เพราะคน
ท�ำงานจะต้องรอค�ำสัง่ ต่อ การให้โจทย์และไป
คิดวิธกี ารเองก็จะสามารถท�ำงานได้สบายใจ”
ครู : “ความส�ำเร็จทีเ่ ห็นได้ชดั จาก
การท�ำงานอย่างต่อเนื่องกับศูนย์คุณธรรม
(องค์การมหาชน) คือ ผูป้ กครองนักเรียน
เกิดความสัมพันธ์ทดี่ ตี อ่ กัน เนือ่ งจากมีการ
ท�ำกิจกรรมร่วมกัน ส่งผลให้โรงเรียนและผู้
ปกครองเกิดปฏิสัมพันธ์ที่ดีต่อกันมากขึ้น
โรงเรียนเปิดกว้างรับผู้ปกครองมาให้ร่วม
ท�ำกิจกรรมในโรงเรียนมากขึ้น กิจกรรมที่
ประสบความส�ำเร็จมากที่สุดที่ท�ำมาคือ
กิจกรรมครอบครัวอบอุน่ ”
ความภูมใิ จจากใจผูป้ กครอง
นายจุมพต วินยวรพล : ผมเป็น
ผู้ปกครองของ ด.ญ.มณธิรา วินยวรพล
น้องมน และนางสาวเมลานี วินยวรพล ซึง่
ทัง้ 2 คนเป็นศิษย์เก่าของทีน่ ี่ ตลอดระยะ
เวลาทีผ่ า่ นมาตัง้ แต่ทลี่ กู สาวทัง้ 2 คนของ
ผมได้รบั การศึกษาทีโ่ รงเรียนแห่งนี้ ผมต้อง
ขอขอบพระคุณทางคณะผู้บริหาร คุณครู
และบุคลากรทุกท่านที่ดูแลเอาใจใส่ให้
ความรู้ อบรมบ่มนิสยั ให้ลกู สาวทัง้ สองเป็น
คนดี มี ค วามรู ้ คู ่ คุ ณ ธรรมสมกั บ กั บ
เจตนารมณ์ของทางโรงเรียนลูกๆ ได้รับ
ความอบอุ่นจากสังคมในโรงเรียนรั้วฟ้า-
ขาวได้รบั การดูแลจากทางโรงเรียนเสมือน
ครอบครัวเดียวกัน เป็นครอบครัวที่ใหญ่
และอบอุ่นมากๆ นอกจากนี้ทางโรงเรียน
ได้ ว างรากฐานทางการศึ ก ษาที่ มี ค วาม
61
มัน่ คงมากให้กบั ลูกสาวทัง้ 2 ของผม ท�ำให้ แต่นนั้ ก็เพือ่ หวังให้นกั เรียนทุกคนมีระเบียบ น�ำ้ ใจ สมาคมอนุบาลศึกษาแห่งประเทศไทย เกินก�ำลังของครูผสู้ อน ซึง่ การด�ำเนินการที่ กิจกรรมภายใน หรือกิจกรรมภายนอก ความส�ำเร็จจากเด็ก การเพาะบ่มคุณธรรม
ลู ก ๆ ได้ มี โ อกาสศึ ก ษาต่ อ ในระดั บชั้น และมี คุ ณ ลั ก ษณะอั น พึ ง ประสงค์ ขอ สภาการศึกษาคาทอลิกแห่งประเทศไทย ผ่านมาคือการบูรณาการกิจกรรมลงไปใน เช่น การเขียนเรียงความหรือบทความสัน้ ๆ ทีเ่ ด่นชัดของโรงเรียน คือเรือ่ งวินยั ทัง้ ของ
มัธยมศึกษาที่โรงเรียนชั้นน�ำของประเทศ ชมเชยเจ้าหน้าทีท่ คี่ อยให้บริการทางจราจร ฝ่ายการศึกษาอัครสังฆมณฑลกรุงเทพฯ แผนการสอนและแผนกิจกรรมหลักสูตรที่ ของเด็ก ซึง่ สังเกตได้วา่ เด็กมีพฒั นาการใช้ ครูและนักเรียน โดยครูมีทั้งความรับผิด
สุดท้ายนีผ้ มและครอบครัวขอขอบพระคุณ มีความตัง้ ใจในการท�ำงานมากค่ะ ยิม้ แย้ม สมาคมโรงเรียนเอกชนที่ใช้ภาษาอังกฤษ ต้องท�ำ เป็นการสร้างและพัฒนาทักษะให้ ภาษาเขียนของตนเอง แผนการท�ำงานต่อ ชอบและมี วิ นั ย วิ ธี คิ ด ของครู ไ ด้ ถู ก
ทางโรงเรี ย นนฤมลทิ น ธนบุ รี คณะผู ้ ตลอดเวลาแม้ ว ่ า จะเหนื่ อ ยสั ก แค่ ไ หน เป็นสือ่ การสอน มหาวิทยาลัยศรีนครินทร- เด็กเกิดทั้งความเก่งและความดี กระบวน ไปคือ การพัฒนากิจกรรมให้มีกระบวน ถ่ายทอดลงสูเ่ ด็กเด็กๆ ท�ำให้เกิดกิจกรรม
บริหาร คุณครู และบุคลากรทุกท่านอีก สุ ด ท้ า ยต้ อ งขอกราบขอบพระคุ ณ คณะ วิ โ รฒ ส� ำ นั ก งานเขตพื้ น ที่ ก ารศึ ก ษา การบูรณาการกิจกรรมเข้าสู่การเรียนการ การที่สั้นและง่ายมากขึ้น เด็กสามารถจัด ดีๆ ทีส่ ามารถพัฒนาเด็กได้ ซึง่ โรงเรียนก็
ครั้ง แม้ว่าลูกสาวทั้ง 2 คนจะส�ำเร็จการ ผู้บริหาร คณะครู และบุคลากรทุกท่านที่ กรุงเทพมหานคร เขต 1 โรงพยาบาล สอนถื อ ว่ า โรงเรี ย นสามารถท� ำ ได้ แ ละ ระบบและจัดกระบวนการทางความคิดได้ จะยังคงด�ำเนินการ และพัฒนาให้ดยี งิ่ ขึน้
ศึกษาจากที่นี่ไปแล้วก็ตาม แต่ผมและ คอยดูแลนักเรียนทุกคน ดิฉันหวังว่าทาง ศิรริ าช โรงพยาบาลเจ้าพระยา ประสบความส�ำเร็จ การต่อยอดความ ความภูมใิ จอีกเรือ่ งหนึง่ ก็คอื ค�ำถามจากผู้ กิ จ กรรมที่ ส ่ ง ผลกั บ นั ก เรี ย นน้ อ ยทาง
ครอบครัวก็จะจดจ�ำโรงเรียนนี้ตลอดไป โรงเรียนนฤมลทิน ธนบุรี จะยังคงมุ่งมั่น ส�ำเร็จจะน�ำปัญหาที่พบมาร่วมกันหาทาง ที่มาดูงานที่โรงเรียน ที่ถามว่า “ครูที่นี่ โรงเรียน ก็จะปรับเปลีย่ นให้มคี วามเหมาะ
เนื่องจากเป็นความประทับใจซึ่งเกิดขึ้น รั ก ษาคุ ณ ภาพทางการศึ ก ษาเพื่ อ ผลิ ต ปัญหาอุปสรรคทีม่ กั มาเยือน แก้ไข และประเมินวิธกี ารแก้ไขว่าสามารถ ท�ำไม super จัง สามารถท�ำอะไรต่อมิอะไร สมต่อไป
ตั้ ง แต่ วั น แรกที่ ไ ด้ เ ข้ า มา ถึ ง ตลอดจน นักเรียนที่ดีสู่สังคมตลอดไป” ระหว่างทางในการท�ำงานทีผ่ า่ นมา แก้ไขได้จริงหรือไม่ เด็กก็เป็นสิง่ ทีโ่ รงเรียน ได้เยอะแยะ” ซึ่งค�ำตอบของทางโรงเรียน
วันสุดท้ายทีล่ กู ๆ เรียนจบ สิง่ ต่างๆ เหล่านี้ ปัญหาต่างๆ ย่อมเกิดขึน้ โดยปัญหาใหญ่ ภู มิ ใ จมากที่ สุ ด ไม่ ว ่ า จะเป็ น การท� ำ คือ ครูมีใจในการท�ำงาน เนื่องจากเห็น
จะคงอยูใ่ นความทรงจ�ำของครอบครัววินย ร่วมด้วยช่วยกันสร้างสรรค์คณ ุ ธรรม คือ เรือ่ งของการไม่เคยท�ำ ไม่เคยรู้ ลองผิด พ.ศ.2549 พ.ศ.2550 พ.ศ.2551 พ.ศ.2552 พ.ศ.2553 พ.ศ.2554 พ.ศ.2555 พ.ศ.2556 พ.ศ.2557
วรพลตลอดไป” การบริ ห ารจั ด การ และวิ ธี ก าร ลองถูกกัน แต่กส็ ามารถแก้ปญั หาได้ โดยผู้
เด็กดี เด็กดี นฤมลทิน นฤมลทิน นฤมลทิน นฤมลทิน นฤมลทิน นฤมลทิน นฤมลทิน
คุณแม่เด็กหญิงพิมพิศา แตงมณี : ท�ำงาน จะใช้กระบวนการมีสว่ นร่วม มีการ บริหารได้นำ� วิทยากรมาให้ความรูใ้ นการท�ำ ศรีนฤ.ธ ศรีนฤ.ธ เทิดไท้องค์ ร้อยดวงใจ สานสัมพันธ์ พอเพียง แหล่งเรียนรู้ แหล่ง แหล่ง
“ก่อนทีจ่ ะตัดสินใจให้ลกู ได้เรียนทีโ่ รงเรียน สื่อสารสร้างความเข้าใจกับผู้ที่เกี่ยวข้อง กิจกรรมต่างๆ เพิม่ พูนความรูแ้ ละมาช่วย ราชัน
น้อมน�ำ
ใฝ่กตัญญู
รู้รักสามัคคี
สายใยรัก
ครอบครัว
เพื่อพ่อ
บ่มเพาะ
วิถีพอเพียง เรียนรู้เชิง
บูรณาการ
เรียนรู้เชิง
บูรณาการ
นฤมลทิน ธนบุรี ดิฉนั และครอบครัวได้ยนิ โดยมีการประชุมท�ำความเข้าใจกับคณะครู สร้างแรงบันดาลใจ ส�ำหรับปัญหาอีกเรือ่ ง คุณธรรม สู่วิถีไทย อบอุ่น คุณธรรม
ชื่อเสียงของโรงเรียนมานานจากค�ำบอก และบุคลากรที่เกี่ยวข้องภายในโรงเรียน ที่เกิดขึ้นในช่วงแรกคือ ผู้ปกครองรู้สึก สู่ชีวิต ตามแนวคิด สู่สังคมไทย
พอเพียง วิถีไทย
เล่าของคนรอบข้าง รวมทัง้ ได้รบั ค�ำแนะน�ำ ก่อนที่จะมีการท�ำกิจกรรมต่างๆ ครูเป็น ว่าการเขียนรายงานมีบอ่ ยเกินไป แต่มาใน
จากคุณอาจิว๋ ซึง่ เป็นท่านอาจารย์ใหญ่ของ ปัจจัยส�ำคัญที่ท�ำให้กิจกรรม โครงการ ระยะหลังก็เริ่มรู้สึกว่าเป็นเรื่องที่ดีและได้
โรงเรียนอนุบาลบ้านสวนว่า “โรงเรียนแห่งนี้ ต่างๆ เกิดความส�ำเร็จ เนือ่ งจากได้มกี าร เรียนรูร้ ว่ มกันกับลูก ซึง่ ปัญหาต่างๆ ทีเ่ กิด “ปิยวาจา” เด็กที่ประพฤติ ปลูกฝังให้ “ความกตัญญู ปฏิสัมพันธ์ อบรมบ่มเพาะ นักเรียน ให้ความรู้และ พัฒนา
มีความเอาใจใส่ในด้านวิชาการควบคู่กับ ปรับความคิดให้ตรงกัน มีเป้าหมายเป้า ขึ้นก็สามารถผ่านพ้นไปได้จากการแก้ไข การพูดจาด้วย ปฏิบัติตนตาม เยาวชนรู้จัก กตเวที คือ ระหว่างครู ให้เด็กๆ พัฒนา แนวทาง แผนการสอน
ความไพเราะ “สมบัติผู้ดี” รักผู้อื่น เครื่องหมาย นักเรียนและ สามารถด�ำรง กระบวนการ พัฒนา“ทักษะ สร้างครู
คุณธรรม” ถึงแม้วา่ จะเป็นโรงเรียนศาสนา เดียวกันและเดินไปพร้อมๆ กัน มีการ ปัญหาที่พบในระหว่างทาง ส�ำหรับปัญหา อ่อนหวาน พูด รักษ์โลก ของคนดี” ผู้ปกครอง ชีวิตอย่าง คิดและสามารถ ชีวิตกับการ ต้นแบบ
คริสต์ แต่ทางโรงเรียนก็ให้ความส�ำคัญกับ ประเมินการท�ำงานกันเป็นระยะในระหว่าง ด้านเอกสารหรือภาระงานทีเ่ พิม่ มากขึน้ คือ ด้วยความ
จริงใจ ไม่พูด
ตามแนวพระ
ราชด�ำรัส
สร้างความ
ตระหนักด้าน
ร่วมท�ำกิจกรรม
สัมพันธ์ใน
สมดุลทาง
เศรษฐกิจ
น�ำความรู้ ไป
ประยุกต์ใช้
เรียนรู้ใน
ศตวรรษที่ 21”
นักเรียน
ต้นแบบ ผ่าน
กิจกรรมทางพุทธศาสนาด้วย ด้วยเหตุผลนี้ คนท�ำงานด้วยกันเอง เพื่อหาปัญหาและ ข้อมูลเชิงสถิติต่างๆ ที่เก็บจากการท�ำ หยาบก้าวร้าว
พูดในสิ่งที่เป็น
“วิถีชีวิตแห่ง
การด�ำรง
ความกตัญญู
ต่อผู้มี
โรงเรียน ท�ำให้
เด็กเกิดเจตคติ
สังคม
สิ่งแวดล้อม
ตามหลัก
ปรัชญา
ผ่านกิจกรรม
และสอดแทรก
กระบวนการ
พัฒนาทักษะ
จึงท�ำให้ดิฉันตัดสินใจเลือกโรงเรียนนี้เป็น ร่วมกันหาแนวทางแก้ไข กิจกรรมของนักเรียน มีเพิ่มมากขึ้นตาม ประโยชน์ ที่สมบูรณ์ คุณความดี ที่ดี และวัฒนธรรม เศรษฐกิจ คุณธรรม ชีวิตผ่าน
ยึดทาง ผู้มี กระตือรือร้น น�ำความรู้ ไป พอเพียง และครู จริยธรรม กิจกรรม และ
สถานศึกษาของลูกตลอดระยะเวลาที่น้อง ระยะเวลาที่ด�ำเนินกิจกรรม ดังนั้นจึงได้มี สายกลาง อุปกระคุณ ต่อการเรียน ถ่ายทอดใน สามารถสอด ที่ได้รับผ่าน ขยายกิจกรรม
พิมเรียนอยู่ที่โรงเรียนแห่งนี้ น้องพิมมี โรงเรียนดีมีคุณธรรมน�ำหน่วยงาน การแก้ปญั หาโดยสร้างเครือ่ งมือในการเก็บ และกตัญญู
ต่อส่วนร่วม
มากขึ้น ครอบครัว แทรกเทคนิคไป
ในการเรียน
กิจกรรม ต้นแบบลงสู่
โรงเรียน
ความรู้ความสามารถ และมีความรับผิด ประสานใจ ข้อมูลที่ส�ำคัญส�ำหรับครูและนักเรียนไว้ การสอน เครือข่าย
ชอบในการเรียน รวมทัง้ หน้าทีท่ ไี่ ด้รบั มอบ ทางโรงเรียนได้รับการศนับสนุน ตามช่วงเวลาที่ท�ำงาน ทั้งเชิงสถิติ และ กิจกรรม กิจกรรมการมีสว่ น กิจกรรม บูรณาการ ขยายสู่
กิจกรรม กิจกรรม กิจกรรม Family Project
หมายจากทางบ้าน กิจกรรมต่าง ๆ ทีท่ าง จากหน่ ว ยงานต่ า งๆ มากมาย อาทิ เอกสารส� ำคัญต่างๆ เพื่อให้เกิดความ เปิดกรุของเก่า หนึ่งเหรียญ การบ้าน SPA และ กิจกรรมคลินิกเติมฝันปันรัก
ร่วมของผูป้ กครอง
พัฒนาการเรียนรูล้ กู
จิตอาสาสู่ คุณธรรม เครือข่าย 7
เพื่อโลกสวย สังคมภายนอก ในแผนการ โรงเรียน
โรงเรี ย นได้ จั ด ขึ้ น โดยเฉพาะกิ จ กรรม เครือข่ายสนับสนุนและร่วมมือพัฒนาการ สะดวกในการค้นหา กิจกรรมครอบครัว
เรียนการสอน
กิจกรรม
บูรณาการ สามารถท�ำให้เด็กๆ น�ำความรู้ ศึกษา กระทรวงศึกษาธิการ ส�ำนักงานเขต กิจกรรมแสง
ธรรมน�ำชีวิต หนึ่งมือน้อย
กิจกรรมสาน
สายใยรัก
กิจกรรม Parents as Teachers
และ กิจกรรม Classroom Visit
สุขสันต์ชวนกันไปวัด
และกิจกรรมคนคอ
ไปใช้กับสังคมปัจจุบันได้ดี อีกทั้งคณะผู้ บางกอกน้อย กองทัพเรือส�ำนักงานคณะ ความภูมใิ จและก้าวต่อไปของนฤมลทิน สร้างโลกสดใส เดียวกัน

บริหาร และครูทกุ ท่านก็คอยดูแลเอาใจใส่ กรรมการการศึกษาเอกชนศูนย์คุณธรรม การท�ำงานด้านคุณธรรมจะต้องท�ำ กิจกรรมหนู

ให้คำ� ปรึกษาื และมีความเป็นกันเอง ดิฉนั
คิดว่าผูป้ กครองท่านอืน่ ก็มคี วามประทับใจ
เช่นเดียวกัน ถึงแม้ครูบางท่านอาจเข้มงวด
62
(องค์ ก ารมหาชน) คณะครุ ศ าสตร์
จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย สมาคมสภาการ
ศึกษาเอกชนแห่งประเทศไทย มูลนิธิธาร
ท�ำได้ “กินข้าว
ต่ อ เนื่ อ งและตอกย�้ ำ เด็ ก อยู ่ ต ลอดเวลา หมดจาน”
โดยที่กิจกรรมที่ท� ำสามารถปรับเปลี่ยน
พฤติกรรมของเด็กและไม่เป็นภาระงานที่ แผนภาพแสดงกระบวนการสร้างการเด็กดีศรีนฤมลทิน
63
ต้นแบบแหล่งเรียนรูเ้ ชิงคุณธรรม
โรงเรียนบ้านหนองตาบ่ง หมูท่ ี่ 4
ต�ำบลวังขนาย อ�ำเภอท่าม่วง จ.กาญจนบุรี
ผอ.วิวรรธน์ วรรณศิริ : “การปลูก
ฝังคุณธรรม จริยธรรม ให้เด็กท�ำได้หลาย
วิ ธี แต่ เ ราเลื อ กใช้ วิ ธี จิ ต อาสา เพราะ
ต้องการสอนให้เด็กรู้จักการให้โดยไม่หวัง
สิ่งตอบแทน เมื่อเขาได้เรียนรู้จากการ
ปฏิบตั จิ ริง เขาสามารถซึมซับได้เอง ท�ำให้
จิตใจดี มีเมตตา เอื้อเฟื้อ กิจกรรมจิต
อาสาสร้ า งความเป็ น มนุ ษ ย์ ที่ อ ่ อ นโยน
เอือ้ เฟือ้ ต่อสรรพสิง่ ด้วยใจทีเ่ มตตา กรุณา
การเรียนรูน้ อกห้องเรียนโดยการสัมผัสจริง
ส่งผลให้เด็กนักเรียนโรงเรียนบ้านหนองตา
บ่ ง เปลี่ ย นแปลงพฤติ ก รรม ฝึ ก กระท�ำ
64
กิจกรรมต่างๆ โดยไม่หวังสิ่งตอบแทน
ยึดประโยชน์ส่วนรวมมากกว่าประโยชน์
ส่วนตน ซึ่งกิจกรรมต่างๆ ที่เด็กได้ฝึก
ปฏิบัติ สิ่งนี้จะเป็นภูมิคุ้มกันที่ดียิ่งให้กับ
ตัวเองตลอดไป ไม่ด�ำรงชีวิตแบบขาดสติ
รู้จักคิด รู้จักให้ ซึ่งจะท�ำให้สังคมอยู่ร่วม
กันอย่างสงบสุขต่อไป” ยิง่ ให้...ยิง่ ได้...ยิง่
เพิม่ พลัง...สร้างการให้อย่างยัง่ ยืน
การสร้างจิตส�ำนึกปลูกฝังคุณธรรม
เพือ่ ให้เด็กเป็นคนดี มีคณุ ธรรม จริยธรรม
ทางโรงเรียนได้ใช้ “จิตอาสาเพื่อสังคม”
เป็ น เครื่ อ งมื อ ในการลงมื อ ปฏิ บั ติ โดย
ประสาน 4 พลังสร้างสรรค์จติ อาสาเข้าด้วย
กันคือ บ้าน วัด โรงเรียน ชุมชน โดยให้
เด็กนักเรียนเรียนรูจ้ ากการลงมือปฏิบตั จิ ริง
ท�ำซ�ำ้ อย่างสม�ำ่ เสมอ เป็นกระบวนการหล่อ
หลอมให้เด็กเกิดการเปลีย่ นแปลงพฤติกรรม
โดยไม่ตอ้ งมีการบังคับ กิจกรรมสร้างสรรค์
จิ ต อาสาจึ ง ประกอบด้ ว ย ครู จิ ต อาสา
ยุ ว ชนจิ ต อาสา และชุ ม ชนจิ ต อาสา
เพื่ อ ท� ำ ให้ เ มล็ ด พั น ธุ ์ แ ห่ ง ความดี เ จริ ญ
งอกงาม เติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่มีจิตอาสา
งอกงามตามวัย เป็นสังคมแห่งความดูแล
ช่วยเหลือเอือ้ อาทรซึง่ กันและกัน
โรงเรียนบ้านหนองตาบ่ง....โรงเรียน
เล็กๆ แต่งดงาม
โรงเรี ย นบ้ า นหนองตาบ่ ง เป็ น
โรงเรียนขนาดเล็ก สังกัดส�ำนักงานคณะ
กรรมการการประถมศึกษาขัน้ พืน้ ฐาน ตัง้
อยูห่ มูท่ ี่ 4 ต�ำบลวังขนาย อ�ำเภอท่าม่วง
จังหวัดกาญจนบุรี โรงเรียนแห่งนี้ได้สอน
นักเรียนบ้านหนองตาบ่งและหมู่บ้านใกล้
เคียงมานานกว่า 75 ปี ตั้งแต่วันที่ 22
กันยายน พ.ศ. 2481 เป็นต้นมา ช่วงแรก
ของการก่อตั้งโรงเรียนอาศัยที่ดินบริจาค
ของผูใ้ หญ่บญุ หลวง ธรรมชาติ บนพืน้ ที่ 90
ไร่ มีนายข�ำ บุญชู เป็นครูใหญ่คนแรก
ต่อมาถูกเวนคืนที่ดินเพื่อสร้างทางรถไฟ
และขุดคลองส่งน�้ำตามโครงการของเขื่อน
แม่กลอง ท�ำให้ปัจจุบันพื้นที่ของโรงเรียน
เหลือประมาณ 27 ไร่ เปิดท�ำการสอนตัง้ แต่
ระดั บ ก่ อ นประถมศึ ก ษาถึ ง ชั้ น ประถม
ศึกษาปีที่ 6 มีนกั เรียนประมาณ 117 คน
ผู้บริหาร 1 คน ครูผู้สอน 7 คน นักการ
ภารโรง 1 คน ค�ำขวัญประจ�ำโรงเรียนคือ
“รูเ้ วลา รูห้ น้าที่ มีความสามัคคี” ปัจจุบนั
มีนายวิวรรธน์ วรรณศิริ เป็นผูอ้ ำ� นวยการ
ท�ำหน้าที่บริหารโรงเรียนมาตั้งแต่ปี 2543
ปัจจุบนั โรงเรียนมีการพัฒนาอย่างต่อเนือ่ ง
โดยได้รบั ความร่วมมือจากโรงเรียน ชุมชน
และหน่วยงานภาคีพฒั นาภายนอก
ศิ ษ ย์ เ ก่ า เชื่ อ มโยงพลั ง ค่ า ยอาสา
พัฒนาโรงเรียนบ้านหนองตาบ่ง
ปี พ.ศ. 2544 ศิษย์เก่าโรงเรียนบ้าน
หนองตาบ่ ง ได้ เ ข้ า ศึ ก ษาต่ อ ในระดั บ
อุดมศึกษา คณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัย-
ศรีนครินทรวิโรฒ และเรียนวิชาการพัฒนา
สังคมกับอาจารย์สมปอง ใจดีเฉย อาจารย์
ประจ�ำภาควิชาศึกษาศาสตร์ ของทาง
มหาวิทยาลัยขณะเดียวกันอาจารย์สมปอง
ใจดีเฉย ก็ได้ท�ำงานร่วมกับศูนย์คุณธรรม
(องค์การมหาชน) และมีกิจกรรมเกี่ยวกับ
ค่ายอาสา โดยมีเงื่อนไขว่านักศึกษาหาก
เรียนจบมัธยมจากทีไ่ หนให้ไปจัดค่ายอาสา
พัฒนาที่นั่น เพื่อช่วยส่งเสริมการพัฒนา
กิจกรรมและพัฒนาโรงเรียน ดังนั้นจึงมี
การจัดค่ายอาสาในโรงเรียนบ้านหนองตา
บ่งขึ้นครั้งแรก มีนักศึกษาจากคณะต่างๆ
ของมหาวิทยาลัย มาเข้าค่ายจ�ำนวน 60 คน
โดยพักค้างคืนในโรงเรียน ซึง่ ขณะนัน้ เป็น
เรื่องใหญ่มากที่โรงเรียนขนาดเล็กจะจัด
ทีพ่ กั ให้กบั คน 60 คน แต่ชาวบ้านก็รว่ มกัน
จัดเตรียมสถานที่ และช่วยพัฒนาโรง-เรียน
เพือ่ รับรองนักศึกษาทีจ่ ะมาเข้าค่าย ท�ำให้
นักเรียนในโรงเรียนได้มีโอกาสพูดคุยกับ
พีๆ่ ซึง่ เป็นศิษย์เก่า ท�ำให้นกั เรียนซึง่ เป็น
รุน่ น้องเกิดแรงบันดาลใจในการเรียน เนือ่ ง
จากอยากท�ำกิจกรรมเหมือนรุน่ พีท่ มี่ าเข้าค่าย
หลังจากนั้นก็มีนักศึกษาเข้ามาจัด
ค่ายเฉลี่ยปีละ 3-4 ครั้ง ในการจัดค่าย
แต่ละครั้งชาวบ้านจะเข้ามามีส่วนร่วมกับ
โรงเรียน ท�ำกิจกรรมกับนักศึกษาทุกครั้ง
เนื่ อ งจากเห็ น ประโยชน์ ที่ โ รงเรี ย นและ
นั ก เรี ย นได้ รั บ จากการเข้ า ค่ า ย ดั ง นั้ น
ทุกครั้งที่โรงเรียนมีกิจกรรมต่างๆ คนใน
ชุมชนจะให้ความร่วมมือร่วมใจ และให้
ความช่วยเหลือเท่าทีจ่ ะช่วยได้ เช่น ร่วมกัน
ท�ำอาหารเลีย้ งนักศึกษาทีม่ าเข้าค่าย และ
ร่วมท�ำกิจกรรมกับนักศึกษา
การที่โรงเรียนบ้านหนองตาบ่งมี
นักศึกษามาจัดค่ายบ่อยครั้ง ส่งผลให้
โรงเรียนเป็นศูนย์กลางในการท�ำกิจกรรม
ต่างๆ อาทิ ค่ายวิทยาศาสตร์ ค่ายภาษา
อังกฤษ มีกิจกรรมหลักคือ กิจกรรมค่าย
อาสาของมหาวิทยาลัยต่างๆ แต่เนือ่ งจาก
โรงเรียนมีนักเรียนจ�ำนวนไม่มาก จึงได้
ชักชวนโรงเรียนเครือข่ายเข้ามาร่วมกิจกรรม
ด้วย เมื่อมีกิจกรรมมากขึ้น โรงเรียนบ้าน
หนองตาบ่งก็เริม่ เป็นทีร่ จู้ กั มากขึน้
เส้นทางสู่การพัฒนาจิตอาสาเพื่อ
สังคม
ในปี พ.ศ. 2549 โรงเรียนบ้าน
หนองตาบ่งได้มีการจัดกิจกรรมวันเด็ก มี
อาจารย์สมปอง ใจดีเฉย และผูอ้ �ำนวยการ
ศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน) ในสมัย
65

นั้นอย่าง นางสาวนราทิพย์ พุ่มทรัพย์
มาเข้าร่วมงาน ท�ำให้เห็นภาพการท�ำงาน
ร่วมกันระหว่างโรงเรียนและชุมชนทีช่ ดั เจน
ต่อมาในปี พ.ศ. 2550 โรงเรียนบ้านหนอง
ตาบ่งได้รบั การคัดเลือกให้ไปศึกษาดูงานที่
มูลนิธิพุทธฉือจี้ ประเทศไต้หวัน รุ่นที่ 2
ตามหลักสูตรของศูนย์คุณธรรม (องค์การ
มหาชน) โดยได้สง่ ตัวแทนเข้าร่วมศึกษาดู
งานจ�ำนวน 2 คน ความประทับใจในความ
เป็นพุทธของมูลนิธิพุทธฉือจี้ ที่แม้กระทั่ง
โรงพยาบาลก็ยังมีความเป็นพุทธ รวมไป
ถึงกระบวนการการศึกษาที่มีการบ่มเพาะ
เรื่องของจิตอาสามาตั้งแต่ระดับประถม
จนถึงระดับมหาวิทยาลัย ได้เห็นว่าอาสา
สมัครทั้งความเป็นกันเองให้เกียรติผู้อื่น
ยกย่องผูอ้ นื่ เสมอ
หลังจากทีต่ วั แทนโรงเรียนกลับมา
จากศึ ก ษาดู ง าน ก็ ไ ด้ น�ำ เอาความรู้มา
ถ่ายทอดให้กับครู นักเรียน ผู้ปกครอง
โดยมีการจัดเวทีประชุมผูป้ กครอง เล่าเรือ่ ง
ราวดีๆ ที่ได้รับจากการไปศึกษาดูงาน
และให้ดู VTR ของมูลนิธพิ ทุ ธฉือจี้ ให้เห็น
ถึงความเป็นพุทธทีแ่ ท้จริง เน้นการพัฒนา
จิ ต ใจจากการปฏิ บั ติ แ ละการท� ำ งาน
โรงเรียนจึงเริม่ คิดแผนงานโครงการเกีย่ วกับ
66
การสร้างคุณธรรมให้แก่เด็กนักเรียนผ่าน
กิ จ กรรมต่ า งๆ โดยที่ ศู น ย์ คุ ณ ธรรม
ได้สนับสนุนงบประมาณผ่าน ทางมหา-
วิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒให้เป็นผู้บริหาร
จั ด การ โดยมี อ าจารย์ ส มปองเป็ น ผู ้
ประสานงานโครงการ เริม่ จากการพัฒนา
โรงเรียนทัง้ 4 ภาค ให้เป็นโรงเรียนต้นแบบ
4 แห่ง ประกอบด้วย ภาคใต้ : โรงเรียน
ต้นบากราษฎร์บ�ำรุง (ตรัง) ภาคเหนือ :
โรงเรียนห้วยโผ (แม่ฮ่องสอน) ภาคตะวัน
ออก : โรงเรียนอนุบาลตราด (ตราด) และ
ภาคตะวันตก : โรงเรียนบ้านหนองตาบ่ง
(กาญจนบุร)ี ทัง้ หมด 4 โรงเรียน
ผอ.วิวรรธน์ วรรณศิริ : “จับเป็นพี่
น้องกันเลย เดินพร้อมกัน ศูนย์คุณธรรม
(องค์ ก ารมหาชน) ให้ เ ขี ย นแผนงาน
โครงการ เราก็เขียนโครงการประมาณจัด
ค่ า ยพุ ท ธศาสนา เมื่ อ ถึ ง เวลาพั ฒ นา
โครงการ ผู้ทรงคุณวุฒิได้เห็นกิจกรรมก็
สัง่ ให้หยุดเลย ให้กลับไปบ้านใหม่ เพราะ
คิดได้ไม่พอทางเราก็เก็บโครงการมาคิด
ใหม่”
ก้าวแรกเริ่มต้นต่อยอดจากทุนเดิม
สร้างพลังครูอาสา
การเริ่มต้นเป็นการต่อยอดจากทุน
เดิมที่ทางโรงเรียนมีอยู่คือ ในช่วงปี พ.ศ.
2548-2549 ก่อนทีจ่ ะได้เดินทางไปศึกษาดู
งานที่ประเทศไต้หวัน โรงเรียนมีกิจกรรม
ส่งเสริมให้นักเรียนอ่านหนังสือตอนเย็น
เพือ่ แก้ปญั หาเด็กติดเกม ทีไ่ ปเล่นร้านเกม
ในตลาด มีวิธีการสร้างแรงจูงใจกิจกรรม
คือ หากใครอ่านหนังสือก็จะได้รบั ประทานขนม
มีน�้ำหวานให้ดื่ม ไม่อ่านก็จะไม่ได้ดังนั้น
เด็ ก อยากรั บ ประทานขนมก็ จ ะมาอ่ า น
หนังสือ นอกจากนีย้ งั มีการส่งเสริมให้เกิด
กิจกรรมครูอาสา โดยจัดกลุม่ ครูทมี่ คี วาม
ถนัดในแต่ละเรือ่ งไปสอนเด็กๆ เช่น ครูทมี่ ี
ความสามารถในการวาดภาพ จัดดอกไม้สด
ร้อยมาลัย ท�ำดอกไม้แห้ง ประดิษฐ์ตน้ เงิน
ต้นทอง สอนท�ำอาหารเป็นต้น และในช่วง
เวลาเดียวกันนี้ โรงเรียนบ้านหนองตาบ่งได้
เข้ า ร่ ว มโครงการโรงเรี ย นวิ ถี พุ ท ธตาม
นโยบายของส� ำ นั ก คณะกรรมการการ
ศึ ก ษาขั้ น พื้ น ฐานกระทรวงศึ ก ษาธิ ก าร
(สพฐ.) กาญจนบุรี เขต 1 และท�ำกิจกรรม
ต่างๆ ในโรงเรียนตามแนวทางวิถีพุทธ
เดียวเช่นเดียวกัน
ครูทกุ คนในโรงเรียนจะร่วมกันเป็น
ครูจิตอาสา ท�ำกิจกรรมทุกเย็น ตั้งแต่
16.30-17.30 น. โดยจัดกลุม่ กิจกรรมต่างๆ
เพื่ อ สอนนั ก เรี ย น เช่ น สอนวาดภาพ
ท�ำดอกไม้ประดิษฐ์ ดอกไม้สด สอนท�ำ
อาหาร สอนการบ้าน สอนภาษาอังกฤษ
แต่ละกลุ่มก็จะมีนักเรียนที่สนใจประมาณ
กลุ่มละ 15-20 คน บางครั้งนักเรียนท�ำ
เสร็จไม่ทนั แล้วมีผปู้ กครองมารับ ผูป้ กครอง
ก็จะมาช่วยท�ำ เป็นการสร้างความอบอุ่น
ในครอบครัว นอกจากนี้ยังสามารถสร้าง
ความสัมพันธ์ที่ดีให้กับครอบครัวได้ด้วย
เช่น วันแม่กจ็ ะมีการให้เด็กๆ ร้อยมะลิและ
ใช้ไหว้แม่ ซึ่งปัจจุบันก็ยังมีครูจิตอาสาท�ำ
กิจกรรมเหล่านีอ้ ยูอ่ ย่างต่อเนือ่ ง
อาจารย์นกุ ลู : “การท�ำงานของเรา
ก็เป็นครูอาสา ครูสว่ นใหญ่เป็นครูในท้อง- ความกตัญญูกตเวที และการสร้างความ ร่วมงานในวัด โดยการเดินทางไปวัดจะมี
ถิ่น ผมเองก็อยู่บ้านพัก สามารถท�ำงาน สัมพันธ์อนั ดีงามกับผูส้ งู อายุ ลุงเปีย๊ ก (ปัจจุบนั เสียชีวติ แล้ว) ซึง่ เป็นชาว
หลังเวลาเลิกเรียนได้ เราท�ำกันไม่มีค่า ยุวชนจิตอาสา คือนักเรียนที่ท�ำ บ้ า นที่ มี ใ จอาสามาช่ ว ยอ� ำ นวยความ
ตอบแทน ท�ำด้วยใจ บางทีเด็กหิวไอติมเรา กิจกรรมเก็บขยะในชุมชน ซึ่งผลของการ สะดวก จัดหาและขับรถพาเด็กๆ ไปท�ำ
ก็ควักเงินซื้อให้กิน มีเด็กคนหนึ่งชื่อแอน ท�ำกิจกรรมนี้ท�ำให้ปริมาณขยะในชุมชน กิจกรรมที่วัด ส่วนผู้ปกครองช่วยกันท�ำ
ยังจ�ำได้เลย นั่งอยู่ที่สนามเด็กเล่น เราก็ และริ ม ทางรถไฟลดลงอย่ า งเห็ น ได้ ชั ด กั บ ข้ า วให้ เ ด็ ก ไปกิ น ระหว่ า งการไปท�ำ
ถาม ว่าแอนอยากกินอะไร? เด็กบอกว่า ชาวบ้านเกิดความละอายมากขึ้นที่เด็กจะ กิจกรรม นักเรียนทีผ่ า่ นโครงการจิตอาสา
ไม่มีเงิน เราก็บอกว่า อยากกินอะไรหยิบ ต้องมาช่วยเก็บขยะทีต่ นเองทิง้ และช่วยท�ำ มาแล้วเป็นเวลาประมาณ 3-4 ปี ทาง
เอา เขาก็ไปหยิบอันละ 25 บาท เราก็ให้กนิ กิจกรรมพัฒนาวัดต่างๆ ส่งผลให้เกิด โรงเรียนพบว่า เด็กมีพฤติกรรมไปในทางที่
นะเพราะเด็กก็อยากกิน ครูกเ็ สียเงินให้ทกุ ความสัมพันธ์อนั ดีระหว่างชุมชน เด็ก และ ดีขึ้น เช่น ช่วยพ่อแม่ท�ำงานบ้านมากขึ้น
วันแหละ” (หัวเราะอย่างมีความสุข) วัด กิจกรรมส่วนใหญ่ทไี่ ปช่วยงานวัด คือ มีความรับผิดชอบต่อหน้าที่ตัวเองมากขึ้น
ช่วงทีว่ ดั มีงานกฐิน ผ้าป่า เด็กก็จะไปช่วย กล้าแสดงออก รู้จักการแบ่งปัน เสียสละ
ก้าวทีส่ องเสริมสร้างยุวชนจิตอาสา : กันท�ำความสะอาด เสิร์ฟน�้ำให้แขกที่มา แต่หากออกจากโรงเรียนไปแล้ว 1-2 ปี
จิตอาสาจากการปฏิบตั จิ ริง
การส่งต่อพลังจิตอาสาจากครูสู่
ลูกศิษย์ท�ำให้นักเรียนได้เรียนรู้ทั้งการจัด
ดอกไม้ การวาดภาพ การเรียนรูท้ กั ษะการ
อ่าน เพื่อให้เกิดการขยายผลจิตอาสาเพื่อ
สังคมที่เน้นกระบวนการปลูกฝังคุณธรรม
จากการปฏิบัติ คณะครูจึงมีการปรึกษา
หารือกันว่า เมื่อครูมีการท�ำกิจกรรมจิต
อาสา ดังนั้นนักเรียนก็ควรได้รับการปลูก
ฝั ง เรื่ อ งจิ ต อาสากลั บ ไปยั ง ชุ ม ชนเช่ น
เดียวกัน โดยท�ำกิจกรรมง่ายๆ เพือ่ ร่วมกัน
พัฒนาชุมชน เช่น การเก็บขยะในชุมชน
และตามทางรถไฟ การบ�ำเพ็ญประโยชน์
วัดต่างๆ ในพืน้ ที่ ได้แก่ วัดทุง่ ทอง วัดวัง
ขนาย วัดห้วยนาคราช และวัดมโนธรรมา
ราม (วัดนางโน) สิ่งที่เกิดขึ้นอย่างเห็นได้
ชัดคือ ขยะในชุมชนลดลง ความสัมพันธ์
ของโรงเรียนกับชุมชนดีขึ้น อีกทั้งขยะที่
เก็บมาก็น�ำมาขาย เพื่อเป็นการสอนให้
นักเรียนได้เรียนรู้เรื่องการท� ำธุรกิจเพื่อ
สังคม นอกจากนีย้ งั มีการท�ำอาหารเลีย้ งผู้
สูงอายุ เด็กๆ จะได้ป้อนอาหารให้กับผู้
ป่วยทีเ่ ป็นอัมพฤกษ์ อัมพาต โดยกิจกรรม
นีจ้ ะมีใบงานให้นกั เรียนได้สอบถามพูดคุย
กับผูป้ ว่ ย ท�ำให้เกิดการเรียนรูเ้ รือ่ งการดูแล
ช่วยเหลือผูอ้ นื่ สร้างความตระหนักในเรือ่ ง
67
เด็กก็อาจจะปรับพฤติกรรมไปตามสภาพ สังคม การสร้างจิตอาสาเพื่อสังคมของ ผู้ปกครองหลายคนมาร่วมกิจกรรมของ หมู่บ้าน (อสม.) เป็นคณะกรรมการสถาน ประมาณ 20 กว่าคน การดูแลก็จะดูแลกัน ฝากเขาเราก็แทรกเรื่องการแบ่งปัน ว่าให้
แวดล้อม ซึ่งทางโรงเรียนก็ไม่สามารถ โรงเรียนบ้านหนองตาบ่ง มีการขยายจาก โรงเรี ย นตามคุ ณ สมบั ติ ที่ ดี ข องพ่ อ แม่ ศึกษา หรือคณะกรรมการชุดอืน่ ๆ ซึง่ ล้วน ไปจนเด็กจบการศึกษา และต่อเนือ่ งกันไป เอาไปฝากน้องทีบ่ า้ นด้วย ให้แบ่งกับเพือ่ น
ควบคุมได้นคี่ อื สิง่ ทีน่ า่ เป็นห่วง ครูจติ อาสาสูย่ วุ ชนจิตอาสา และจากยุวชน อุปถัมภ์ มาช่วยเหลือโรงเรียนและช่วย แต่เป็นคนเดียวกันทีส่ มัครใจมาเป็นพ่อแม่ แล้วแต่ความประสงค์ของพ่อแม่อุปถัมภ์ ในห้อง แต่เด็กบางคนก็ตอ้ งการแค่กอด”
จิตอาสาสู่ชุมชนอาสา และพลังชุมชน เหลือเด็ก เป็นผูท้ มี่ คี วามพร้อมทีจ่ ะแบ่งปัน อุปถัมภ์ ตัวเด็กเอง และผูป้ กครองทีแ่ ท้จริง ปัจจุบนั ป้าตุน่ : “บางทีเราก็ไปดูเขาที่บ้าน
เสียงจากน้องๆ อาสากลั บ คื น มาสู ่ โ รงเรี ย น อี ก ทั้ ง ยั ง ทัง้ ความรัก เงินทอง และความอบอุน่ แต่ พ่อแม่อปุ ถัมภ์บา้ นหนองตาบ่ง เริม่ จ�ำนวนพ่อแม่อปุ ถัมภ์ลดลงเนือ่ งจากปัญหา บ้าง ครอบครัวทีป่ า้ ดูแล พ่อเขาไปมีแฟน
น้องแบม : “หนูไปช่วยกวาดลานวัด ไปช่วย ท� ำ โครงการพ่ อ แม่ อุ ป ถั ม ภ์ ซึ่ ง ได้ ปัญหาของการท�ำโครงการพ่อแม่อุปถัมภ์ ด�ำเนินการรุ่นแรก ในปี พ.ศ. 2552 มี ปากท้อง เวลาการท�ำงานทีต่ อ้ งเพิม่ มากขึน้ ใหม่ แม่เป็นมะเร็งเสียชีวิต บางครั้งเราก็
เลีย้ งอาหารผูป้ ว่ ยค่ะ” แรงบันดาลใจมาจากการศึกษาดูงานเรื่อง ส่วนใหญ่ ครอบครัวทีแ่ ท้จริงของเด็กจะไม่ ผู้ปกครองสนใจและเข้าร่วมเป็นพ่อแม่ รวมถึงมีคา่ ใช้จา่ ยทีเ่ พิม่ ขึน้ และเวลาว่างที่ ช่วยเรือ่ งเงินแต่เขาไม่คอ่ ยจะยอมรับหรอก
น้องออม : “ไปถึงวัดหนูชอบกวาดพืน้ ลาน ครอบครั ว อบอุ ่ น ที่ ป ระเทศนิ ว ซี แ ลนด์ เปิดใจกับ จึงเน้นเด็กทีไ่ ม่มพี อ่ แม่ ส�ำหรับ อุปถัมภ์ก ว่ า 30 คน เช่ น ป้ า ตุ ่ น กุ ้ ง ไม่ตรงกัน ก็คอยถามข่าวคราวความเป็นอยู่เรื่อยๆ
วัด กวาดถนน เช็ดถูลา้ งห้องน�ำ้ ท�ำความ โดยเริ่ ม ท� ำ โครงการพลั ง จิ ต อาสาพา ในครอบครั ว ของผู ้ ที่ จ ะมาเป็ น พ่ อ แม่ พีเ่ หนาะ เป็น 3 คนในอีกหลายๆ คนทีรบั พีเ่ หนาะ : “กิจกรรมพ่อแม่อปุ ถัมภ์ เด็กทีด่ แู ลอยูอ่ กี คนชือ่ น้องกิบ๊ แม่มารับไป
สะอาดวัดและชอบท�ำบุญค่ะ” ครอบครั ว อบอุ ่ น ครั้ ง นั้ น มี ก ารใช้ อุปถัมภ์ ทางโรงเรียนจะมีการสร้างความ สมัครเป็นพ่อแม่อุปถัมภ์ โดยโครงการมี ดีนะ เพราะว่าเด็กบางคนขาด อะไรบาง แล้ว อีกคนหนึ่งผู้ชายชื่อน้องไอซ์ ยังบวช
น้องแอน : “หนูชอบไปให้ก�ำลังใจผู้ ดูแล กระบวนการท�ำประชาคม เชิญผู้ปกครอง เข้าใจให้กับภายในครอบครัวก่อนที่จะไป สัดส่วนการดูแลแบบ พ่อแม่ 1 : นักเรียน 2 อย่างเราก็สามารถไปเติมให้เขาได้ เช่น เณรอยู่ การเลี้ยงลูกเราก็เลี้ยงเหมือนกับ
คนป่วย และไปแสดงล�ำตัดให้คนป่วยดูคะ่ ” มาร่วมกันพูดคุยสร้างความเข้าใจ มีผู้ รับเด็กมาเป็นลูกอุปถัมภ์ คน การดู แ ลเด็ ก จะดู แ ลพบปะกั น ที่ ขาดพ่อแม่ ขาดความอบอุน่ ” เลีย้ งลูกของเรา สัง่ สอนเรือ่ งราวดีๆ ให้กบั
การมีกจิ กรรมต่างๆ ด้านจิตอาสา ปกครองเข้าร่วมเวทีประมาณ 500 คน การจับคูเ่ ด็กกับพ่อแม่อปุ ถัมภ์ ทาง โรงเรียน มาคุยเพื่อรับฟังปัญหาของเด็ก พี่กุ้ง : “เด็ ก เหล่ า นี้ มี ป ั ญ หา เด็ก”
ให้เด็กได้ปฏิบตั เิ ช่นนี้ ท�ำให้เด็กซึมซับเรือ่ ง ประกอบด้วย ก�ำนัน ผูใ้ หญ่บา้ น เทศบาล โรงเรียนจะดูความถนัดของเด็กกับพ่อแม่ แทนพ่อแม่ทแี่ ท้จริง ซึง่ บางเรือ่ งเขาติดต่อ ครอบครัว หากเราสามารถเติมให้เขาได้ เช่น
คุ ณ ธรรม ความกตั ญ ญู โดยอั ต โนมั ติ ผู้ปกครอง เพื่อหาแนวทางร่วมกันในการ อุปถัมภ์ดังที่กล่าวมาข้างต้น โดยจะยก พูดคุย ปรึกษากับพ่อแม่ผปู้ กครองทีแ่ ท้จริง ความรักทีเ่ ราสามารถให้เขาได้ เวลาเด็ก
ซึ่ ง สิ่ ง เหล่ า นี้ เ ราไม่ ส ามารถสอนได้ ที่ ด�ำเนินโครงการพ่อ แม่ อุปถัมภ์ หลังจากที่ ตัวอย่างให้เห็นได้ชัดเจนคือ เด็กคนไหน ไม่ ไ ด้ ทางโครงการมี พ ่ อ แม่ อุ ป ถั ม ภ์ เจอเราก็อยากกอด อยากพูดคุย กับคนที่
โรงเรียน เด็กต้องได้สมั ผัสกับของจริงด้วย มีการปรึกษาหารือกันแล้ว จึงได้มกี ารเปิด เล่นฟุตบอลเก่ง พ่อแม่อปุ ถัมภ์กจ็ ะเป็นคน ประมาณ 10 กว่าคน รับผิดชอบดูแลเด็ก เลีย้ งเขามาเขาไม่กล้า การทีเ่ ราเอาขนมมา
ตัวเอง ท�ำให้พฤติกรรมเปลีย่ นแปลงอย่าง รับสมัครพ่อแม่อุปถัมภ์ คัดกรองเด็กที่มี ทีถ่ นัดในเรือ่ งของกีฬา คนทีม่ ลี กู ผูช้ ายก็ให้
เห็นได้ชดั บางคนชวนพ่อแม่ไปเยีย่ มผูป้ ว่ ย ปัญหาครอบครัว จับคูก่ นั กับพ่อแม่อปุ ถัมภ์ มีลกู อุปถัมภ์ผหู้ ญิงเพือ่ ให้พอ่ แม่อปุ ถัมภ์ได้
เอง อีกทั้งยังให้ความส�ำคัญกับการออก โดยดูความถนัดว่าพ่อแม่อุปถัมภ์คนไหน มีลูกเพิ่มเข้ามา ทั้งหมดนี้คืการดูลักษณะ
ก�ำลังกาย เพราะรู้ว่าสาเหตุหนึ่งของการ ถนัดเรือ่ งอะไร ก็จะให้ลกู ทีถ่ นัดด้านนัน้ ๆ เด่นของเด็กและพ่อแม่อปุ ถัมภ์แล้วมาจับคู่ โรงเรียนบ้านหนองตาบ่ง ครูจิตอาสา สอนท�ำ วาดรูป ทักษะ
“จิตอาสาเพื่อสังคม” ดอกไม้สด การอ่าน
เจ็บป่วย คือไม่ออกก�ำลังกาย อย่างไร ไปอยูด่ ว้ ย กัน โรงเรียนจะมีการส�ำรวจข้อมูลเด็กทีจ่ ะ
ก็ตามนอกจากฝึกให้เด็กมีจิตใจอ่อนโยน วิธีการชักชวนคนที่มาเป็นพ่อแม่ เข้าโครงการเบือ้ งต้นก่อน โดยครูประจ�ำชัน้
มีความเอือ้ เฟือ้ เผือ่ แผ่ตอ่ ผูอ้ นื่ แล้ว ยังช่วย อุปถัมภ์ ใช้เวทีชมุ ชนในการท�ำความเข้าใจ จะดูว่าเด็กคนไหนเป็นอย่างไร ขาดส่วน
ลดภาระค่าใช้จา่ ยในการรักษาพยาบาลให้ เปิดรับสมัครและพูดคุยกันเป็นการส่วนตัว ไหนต้องเติมส่วนไหน เด็กคนไหนชอบกีฬา ปลูกฝังคุณธรรม ยุวชน ดูแล
กับภาครัฐได้อกี ทางหนึง่ ด้วย มีการก�ำหนดเกณฑ์หลักๆ คือ ต้องเป็นคน เด็กคนไหนชอบวาดภาพ และจับคู่กับพ่อ จิตอาสา ขยะแรลลี่ ผู้สูงอายุ
จากการลงมือปฏิบัติ
มีเมตตา มีความพร้อม ต้องการช่วยเหลือ แม่อุปถัมภ์ให้ตรงกัน เมื่อจับคู่แล้วก็จะมี
ก้าวทีส่ ามพลังชุมชนจิตอาสา : พ่อแม่ สังคม กิจกรรมนี้ศูนย์คุณธรรม (องค์การ การพบปะเจอกันเดือนละ 1 ครัง้ ทีโ่ รงเรียน
อุปถัมภ์ดูแลเด็กนักเรียน เติมเต็ม มหาชน) ได้จดั ท�ำสารคดี 3 นาที เพือ่ เผย ในวันที่ 8 ของทุกเดือน ต่อมาปรับเป็นวันที่
ความรัก ความอบอุน่ แพร่ความดีความงามของโครงการ หลัง 6 ของทุกเดือนเพราะเป็นวันฝากสัจจะออม ธุรกิจเพื่อ
ปี พ.ศ. 2552 โรงเรียนบ้านหนอง จากสารคดี เ ผยแพร่ อ อกไป คนที่ ไ ด้ ดู ทรัพย์ ซึง่ มีพอ่ แม่อปุ ถัมภ์ทจี่ ะมาท�ำงานใน สังคม
ตาบ่งท�ำโครงการร่วมกับศูนย์คุณธรรม สารคดีโทรมาทีโ่ รงเรียน และต้องการจะมา ส�ำนักงานของกลุม่ ออมทรัพย์อยูท่ โี่ รงเรียน
(องค์การมหาชน) ภายใต้ประเด็นครอบ- สมัครเป็นพ่อแม่อปุ ถัมภ์โดยช่วยสนับสนุน ด้ ว ย หรื อ อาจจะมาวั น อื่ น ๆ ที่ ต นเอง
ครัวอบอุน่ โดยการสนับสนุนให้สง่ ตัวแทน เงิน แต่ทางโรงเรียนได้ชี้แจงว่าพ่อแม่ สะดวกก็ได้ ซึ่งจุดเด่นอีกเรื่องของที่นี่คือ
ครูในโรงเรียนไปศึกษาดูงานที่ประเทศ อุปถัมภ์นคี้ อื การช่วยเหลือโดยการให้ความ ผู้ปกครองส่วนใหญ่เป็นคนที่มีจิตอาสา ชุมชนจิต พ่อแม่ กิจกรรม
นิวซีแลนด์ หลังจากกลับมาจากการศึกษา รักและเวลาทีจ่ ะเข้ามาช่วยดูแลเด็ก พูดคุย มีใจทีจ่ ะช่วยงาน ท�ำงานเพือ่ ส่วนรวม เช่น อาสา บุญธรรม ในโรงเรียน
ดูงาน ทีมงานครูจึงเริ่มพัฒนาโครงการ ให้กำ� ลังใจเด็ก และคนคอยแนะน�ำสิง่ ทีถ่ กู เป็นคณะกรรมการของกลุม่ ออมทรัพย์ของ
กิจกรรม ขยายผลการส่งเสริมจิตอาสาเพือ่ ต้ อ งในการด� ำ เนิ น ชี วิ ต ให้ กั บ เด็ ก มี หมูบ่ า้ น เป็นอาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำ
68 69
ศูนย์เรียนรูเ้ ชิงคุณธรรมโรงเรียนบ้าน
หนองตาบ่ง : ค่ายเพื่อการเรียนรู้
ปลูกฝังคุณธรรม
การปลู ก ฝั ง ให้ เ กิ ด ครู จิ ต อาสา
เยาวชนจิ ต อาสา และชุ ม ชนจิ ต อาสา
เป็นกระบวนการหล่อหลอมให้เกิด “จิต
อาสาเพือ่ สังคม” จากการปฏิบัติที่มีการ
สั่งสมประสบการณ์ ท�ำให้โรงเรียนบ้าน
หนองตาบ่งเป็นตัวอย่างของโรงเรียนเล็กๆ
ที่งดงามในด้านการปลูกฝังคุณธรรมด้าน
จิตอาสา มีการท�ำกิจกรรมร่วมกันระหว่าง
โรงเรียน ชุมชน ผู้ปกครองนักเรียนมา
อย่ า งต่ อ เนื่ อ ง จนกระทั่ ง สามารถเป็ น
ตัวอย่างทีด่ ี มีโรงเรียนและหน่วยงานต่างๆ
มาศึกษาดูงาน และมีการพัฒนายกระดับ
ให้เป็นศูนย์การเรียนรู้และเป็นสถานที่จัด
ค่ายกิจกรรมต่างๆ เพื่อพัฒนานักเรียน
เช่น ค่ายเด็กดีสร้างได้ 2 ครัง้ ค่ายกองทุน
การศึกษา 3 ครัง้ เป็นการจัดค่ายในระดับ
ประถม และค่ายอื่นๆ อีกกว่า 10 ครั้ง
เป็นแหล่งศึกษาดูงานเกีย่ วกับเยาวชนผูน้ ำ�
จิตอาสา และเป็นแหล่งศึกษาดูงานให้กับ
หน่วยงานต่างๆ ด้านจิตอาสา ในระยะ
เวลาต่อเนื่องประมาณ 5 ปี โดยเฉลี่ยมี
คณะต่างๆ มาศึกษาดูงานประมาณปีละ
20 กว่าคณะ เช่น โรงเรียนบางมูลนากฯ
การไฟฟ้า อาสาสมัครสาธารณสุขประจ�ำ
หมูบ่ า้ น (อสม.) ส�ำนักงานคณะกรรมการ
ป้องกันและปราบปรามยาเสพติด (ปปส.)
และโรงเรียนอีกหลายๆ แห่ง รูปแบบของ
การจัดสถานที่ในการศึกษาดูงานคือ จัด
เป็นฐานการเรียนรู้ จ�ำนวน 3 ฐาน ได้แก่
พ่อแม่อุปถัมภ์ ยุวชนจิตอาสา ครูอาสา
และกิจกรรมเข้าค่ายอบรม 4 ฐาน ได้แก่
ความดีทหี่ นูสามารถท�ำได้ การให้พลังรักที่
ยิ่งใหญ่ การเป็นเด็กดีมีจิตอาสา และจิต
อาสาเพือ่ สังคม ฐานเหล่านีไ้ ด้แนวคิดจาก
คุณเมตตา (อาสาสมัครจากมูลนิธพุทธิฉอื จี้
ประเทศไทย) เป็นการจัดท�ำโดยมีฐานคิด
ให้ ม องความจริ ง ที่ ใ กล้ ตั ว ง่ า ย และ
สามารถท� ำ ได้ จ ริ ง เช่ น การท� ำ ความ
สะอาดสถานที่ กวาดบ้าน ถูบา้ น พับผ้า
ล้างจาน
การขอเข้าศึกษาดูงานแต่ละครั้ง
ส่วนใหญ่จะเป็นการติดต่อผ่านโทรศัพท์
70
ค่าใช้จ่ายที่เกิดขึ้นส่วนใหญ่ คณะที่มาดู
งานก็จะใส่ซองเพือ่ ช่วยสนับสนุนค่าใช้จา่ ย
เป็นค่าอาหาร อาหารว่าง แต่โรงเรียนบ้าน
หนองตาบ่งไม่ได้ติดตามการขยายผลว่า
แต่ ล ะแห่ ง ที่ ม าศึ ก ษาดู ง านมี ก ารน� ำ
แนวทางการท�ำกิจกรรมใดไปใช้บา้ ง เพียง
แต่ได้พดู คุยกัน เช่น ทีภ่ เู ก็ต ได้พดู คุยถึง
ความคืบหน้ากับอาจารย์ทมี่ าดูงาน แล้วได้
แนวคิดทีจ่ ะไปท�ำต่อ โดยให้อบต. ภูเก็ตไป
ดูงานทีไ่ ต้หวัน ทางอ�ำเภอบ้านไร่ จังหวัด
เพชรบุรี เขต 2 ก็เป็นอีกหนึ่งหน่วยงาน
ทีม่ าศึกษาดูงานและน�ำแนวทางทีไ่ ด้ไปท�ำ
เรื่องจิตอาสาต่อ เสนอไปยังพื้นที่เขตการ
ศึ ก ษาจนพื้ น ที่ เ ขตการศึ ก ษาต้ อ งจั ด
หลักสูตรศึกษาดูงานที่โรงเรียนบ้านหนอง
ตาบ่งอีกครัง้
ในด้านการบริหารจัดการศูนย์การ
เรียนรู้ได้มีการประสานงาน และท�ำงาน
ร่วมกันระหว่างโรงเรียนและชุมชน ผอ.
วิ ว รรธน์ วรรณศิ ริ ได้ ป รึ ก ษากั บ คณะ
กรรมการสถานศึกษา ผูป้ กครองและครูใน
โรงเรียน เรือ่ งการแบ่งบทบาทหน้าทีใ่ นการ
ท�ำกิจกรรมต่างๆ ภายในโรงเรียน เช่น
การจัดค่าย หรือการเตรียมการก่อนทีจ่ ะมี
หน่วยงานอื่นๆ มาศึกษาดูงาน และยก
ระดั บ โรงเรี ย นขึ้ น เป็ น “ศู น ย์ โ รงเรี ย น
ต้นแบบจิตอาสา ”มีโครงสร้างและแบ่ง
บทบาทหน้ า ที่ ต ่ า งๆ ได้ แ ก่ ประธาน
ศู น ย์ ก รรมการที่ ป รึ ก ษา ฝ่ า ยวิ ช าการ
ฝ่ายประชาสัมพันธ์ ฝ่ายปฏิคม ฝ่ายงบ
ประมาณ ฝ่ายอบรม ฝ่ายสถานที่ และฝ่าย
ประเมินผล โดยมีทีมงานในแต่ละฝ่าย
ประมาณทีมละ 3-6 คน แล้วแต่ความถนัด
และความส�ำคัญของงาน และจะมีโครง-
สร้ า งอี ก ส่ ว นในการจั ด การงานต่ า งๆ
ของโรงเรียน ได้แก่ วันส�ำคัญ เช่น วันพ่อ
วันแม่ วันเด็ก วันสงกรานต์ เป็นต้น เริม่ มี
การจัดโครงสร้างเป็นระยะเวลากว่า 3 ปี
เมือ่ มีคนช่วยกันท�ำงาน ท�ำให้งานส�ำเร็จไป
อย่ า งรวดเร็ ว ไม่ มี ก ารเกี่ ย งกั น ท� ำ งาน
หรือยึดติดในโครงสร้างที่ได้แต่งตั้งขึ้น
เนื่องจากการจัดโครงสร้างถูกออกแบบขึ้น
เพื่ อ ให้ เ กิ ด แกนหลั ก ในการด� ำ เนิ น การ
แต่ละฝ่ายและมีการแบ่งบทบาทหน้าที่กัน
อย่างชัดเจน
ศูนย์รวมจิตใจ : บ้าน วัด โรงเรียน
เมื่อครั้งที่ ผอ.วิวรรธน์ วรรณศิริ
มาเป็นอาจารย์ใหญ่ เมือ่ โรงเรียนถึงช่วงจัด
วันเด็ก อาจารย์นุกูล อาจารย์ในโรงเรียน
และคณะกรรมการสถานศึกษาจะช่วยเรี่ย
ไรเงินตามบ้านผูป้ กครอง แต่ละครัง้ จะได้
เงินประมาณ 1,000-2,000 บาท เพื่อมา
เลี้ยงเด็ก ซื้อของให้เด็กบ้าง ส�ำหรับวัน
ส�ำคัญทางศาสนาต่างๆ เช่น วันเข้าพรรษา
วั น ออกพรรษา คนในชุ ม ชนก็ จ ะมาใช้
สถานที่ของโรงเรียนแทนศาลาวัด ในการ
ท�ำกิจกรรมทางศาสนา โดยนิมนต์พระจาก
หมู ่ บ ้ า นอื่ น มาเป็ น ผู ้ ป ระกอบพิ ธี ก รรม
วันสงกรานต์ก็จะเชิญผู้สูงอายุมารดน�้ำ
ด�ำหัว วันแม่ วันพ่อ จัดงานเชิญพ่อแม่มา
ร่วมงาน มอบพวงมาลัย ซึง่ กิจกรรมเหล่านี้
จะถูกจัดขึ้นที่โรงเรียน สืบต่อกันเรื่อยมา
เป็นระยะเวลายาวนาน
โรงเรียนบ้านหนองตาบ่ง มีทนุ ทาง
สังคมทีต่ า่ งจากโรงเรียนอืน่ ๆ เนือ่ งจากใน
หมู่ 4 ต�ำบลวังขนาย ไม่มีวัดซึ่งเป็นศูนย์
รวมจิตใจของคนในชุมชน และไม่มศี าลา
อเนกประสงค์ในหมู่บ้านซึ่งใช้ท�ำกิจกรรม
ดังนั้นจึงมาใช้พื้นที่ของโรงเรียนในการท�ำ
กิจกรรม เป็นศูนย์กลางในการท�ำกิจกรรม
ของชุมชน เช่น ใช้เป็นที่ท�ำการของกลุ่ม
สั จ จะออมทรั พ ย์ เ พื่ อ การผลิ ต กองทุ น
หมู่บ้าน เป็นต้น การท�ำกิจกรรมต่างๆ
ของโรงเรียนทีผ่ า่ นมา ไม่วา่ จะเป็นกิจกรรม
ค่ า ย หรื อ กิ จ กรรมอื่ น ๆ ของโรงเรี ย น
คณะกรรมการสถานศึ ก ษา รวมทั้ ง ผู ้
ปกครอง ครู และนักเรียนจะเป็นกลุ่มที่มี
ส่วนร่วมสูง ท�ำให้โรงเรียนได้รบั ความร่วม
มือ ร่วมแรง และร่วมใจทุกครัง้
สร้างเครือข่ายขยายจิตอาสา
โรงเรียนเครือข่ายของโรงเรียนบ้าน
หนองตาบ่งที่สนใจเรื่องการบ่มเพาะจิต
อาสาให้กับเด็กในโรงเรียนมีโรงเรียนบ้าน
หนองหวาย เป็นโรงเรียนประถมขนาดเล็ก
มีนกั เรียนประมาณ 90 คน ครู 4 คน ตัง้ อยูท่ ี่
อ.เลาขวั ญ จ.กาญจนบุ รี เดิ ม เด็ ก ใน
โรงเรียนมีปญั หาเรือ่ งกริยามารยาท ทีค่ อ่ น
ข้างแข็งกระด้าง ผูอ้ ำ� นวยการโรงเรียนท่าน
เดิม (ปัจจุบนั เสียชีวติ แล้ว) เห็นว่าควรจะมี
การแก้ไขปัญหานี้ อีกทัง้ ได้รบั การชักชวน
จากผอ.วิวรรธน์ วรรณศิริ ซึ่งเป็นพี่ชาย
ให้เข้าร่วมกิจกรรมค่ายปลูกต้นกล้าจิต
อาสาเพื่อขยายผลเรื่องจิตอาสาและสร้าง
แกนน�ำให้กบั โรงเรียนเครือข่ายน�ำไปขยาย
ผลนั้ น มี ก ารด� ำ เนิ น การร่ ว มกั น มา
ประมาณ 1 ปี กิจกรรมทีโ่ รงเรียนเครือข่าย
ด�ำเนินการ ได้แก่ การท�ำความสะอาดวัด
และเยี่ยมบ้าน การนวด ป้อนข้าว กวาด
พื้นบ้าน-ลานบ้านให้ผู้สูงอายุในหมู่บ้าน
ของตนเอง โดยใช้เวลาในวันเสาร์ ซึง่ ผูส้ งู
อายุทจี่ ะไปช่วยดูแล นัน้ เป็นคนทีไ่ ม่มญี าติ
พี่น้องดูแล นักเรียนจะน�ำของจากบ้าน
ตนเองไปเยี่ยม โดยมีครูพาไป แบ่งเป็น
กลุม่ กลุม่ ละประมาณ 10 กว่าคน สาเหตุ
ที่เลือกกิจกรรมผู้สูงอายุเนื่องจากเป็นการ
บ�ำเพ็ญประโยชน์ ส�ำหรับครูอาสาก็มชี ว่ ง
เวลาสอนนักเรียน ในส่วนของชุมชนก็ไป
ท�ำความสะอาดชุมชน จึงเพิ่มเติมเรื่อง
การดูแลผูส้ งู อายุ โดยตกลงกันระหว่างครู
และเด็ก
ครูพจนา : “หลังจากทีน่ กั เรียนเข้า
ร่วมกิจกรรม พบว่าเด็กเราเกิดนะ เพราะ
ว่าเมือ่ กลับมา คนก็จะพูดกันว่า เนีย่ จิตอา
สาๆ มี นั ก เรี ย นจิ ต อาสาในโรงเรี ย น
ประมาณ 34 คน มาเข้าค่ายกับโรงเรียน
บ้านหนองตาบ่งได้รบั ความสนุกสนาน ได้
เพือ่ นใหม่ เมือ่ กลับไปก็ไปท�ำกิจกรรมโดย
การไปเยี่ยมผู้สูงอายุ สิ่งที่ได้จากการไป
บ�ำเพ็ญประโยชน์คอื นักเรียนเกิดความภาค
ภูมใิ จ เขาอยูบ่ า้ นเขาไม่มใี ครนวดให้ พอมี
เด็นนักเรียนไปนวดให้เขาเขาก็ดีใจ ตอน
ไปเยี่ยมที่บ้านเขาก็ดีใจที่มีเด็กนักเรียนไป
เยี่ยม เราได้ท�ำประโยชน์ให้ผู้อื่น ใช้เวลา
ว่างให้เป็นประโยชน์ ไม่ตอ้ งให้ใครมาบอก
ท�ำเองได้เลย ท�ำให้คนอื่นโดยที่ไม่หวังสิ่ง
ตอบแทน”
ปัญหาอุปสรรคส� ำคัญในการท� ำ
กิจกรรมคือ การพาเด็กออกนอกโรงเรียน
เพราะต้องรับผิดชอบเรือ่ งความปลอดภัย
ผลกระทบจากการที่เด็กเข้าร่วม
โครงการหรือการได้รับการหล่อหลอมให้
เป็นแกนน�ำจิตอาสาในโรงเรียนบ้านหนอง
ตาบ่งนั้น นอกจากจะไม่กระทบกับการ
เรียนการสอนแล้ว นักเรียนยังมีผลการ
เรียนที่ดีขึ้น จากที่ผลการเรียนไม่ดีนัก
กลับดีขนึ้ เรือ่ ยๆ ผลการสอบ O-Net ก็สงู
ขึ้น และสามารถเป็นวิทยากรให้ข้อมูลแก่
ผูท้ มี่ าดูงานได้อกี ด้วย โรงเรียนท�ำงานมา 5
ปี นักเรียนก็ดีขึ้น พูดกันรู้เรื่องมากขึ้น
แก้ปญั หาเรือ่ งเด็กทะเลาะกันได้ ใช้หนังสือ
เพิม่ ขึน้ มีจติ อาสาเพิม่ ขึน้ สามารถพัฒนา
จิตใจได้เป็นอย่างดี
ด้านชุมชนมีการประยุกต์เอาความ
รู้ไปใช้ได้อย่างเหมาะสม เนื่องจากทุกคน
มาช่วยกันพัฒนาชุมชน โรงเรียน สามารถ
น�ำเอาคุณธรรมความดีมาใช้ในระบบการ
บริหารจัดการกองทุนหมู่บ้านของชุมชน
เพิม่ เติมด้วย ส�ำหรับผลทีเ่ กิดขึน้ กับคนใน
ชุมชนคือ สามารถเป็นวิทยากรกระบวนการ
แลกเปลีย่ นความรูใ้ ห้กบั ผูท้ มี่ าศึกษาดูงาน
ได้ สามารถแนะน�ำบอกเล่าในประเด็นพ่อ
แม่อุปถัมภ์ว่า ทางโรงเรียนและตนเองท�ำ
อะไรบ้าง รวมทัง้ มี VTR ให้ดู และแนะน�ำ
วิธกี ารรายละเอียดต่างๆได้
ร่วมด้วยช่วยกัน พลังภาคี สร้างคน
พัฒนาโรงเรียน
โรงเรียนบ้านหนองตาบ่งเป็นโรง
เรียนเล็กๆ มักจะได้สิ่งของมาจากการ
สนับสนุนจากหน่วยงานเอกชนต่างๆ ที่มี
การท�ำกิจกรรมเพือ่ สังคม (CSR) เช่น การ
สร้างห้องน�้ำ การบริจาคคอมพิวเตอร์
และเมื่ อ โรงเรี ย นได้ รั บ สิ่ ง ของเหล่ า นี้
คุณครูก็จะบอกเล่าเรื่องราวการได้มาของ
ของแต่ละชิ้น แต่ละอย่าง ให้นักเรียนได้
ทราบและให้เห็นถึงความส�ำคัญและความ
ยากล�ำบากของการได้มา เช่น ปี 2553
บริษทั ทิปโก้ มาส�ำรวจและจัดสร้างห้องน�ำ้
หลังใหม่ให้โรงเรียน องค์การบริหารส่วน
จั ง หวั ด กาญจนบุ รี ส นั บ สนุ น ระบบน�้ ำ
ประปาของโรงเรียน ทุนอาหารกลางวัน
นมโรงเรียน ปี 2554 บริษทั ทรีบอนด์ มา
ช่วยสร้างโครงหลังคาเหล็กกันความร้อน
ทาสี โ รงอาหาร ทาสี บ นหลั ง คา และ
ส�ำนักงานพืน้ ทีเ่ ขตการศึกษาที่ 1 กาญจนบุรี
ที่สนับสนุนงบประมาณท� ำโครงการต่อ
เนือ่ งทุกปีตามนโยบายของ ส�ำนักงานคณะ
กรรมการการศึ ก ษาขั้ น พื้ น ฐาน ได้ แ ก่
โครงการโรงเรี ย นวิ ถี พุ ท ธ โรงเรี ย น
คุณธรรมชั้นน�ำ โรงเรียนสีขาว (เกี่ยวกับ
การป้องกันยาเสพติด) โครงการกิจกรรม
การแข่งขันกีฬากลุม่ เครือข่ายชาววัง (กีฬา
สามัคคี) โครงการกิจกรรมเข้าค่ายลูกเสือ
เนตรนารี
มหาวิ ท ยาลั ย ศรี น คริ น ทรวิ โ รฒ
น�ำโดยอาจารย์สมปอง ใจดีเฉย รวมทั้ง
ศูนย์คณุ ธรรม (องค์การมหาชน) ทีเ่ ป็นจุด
เริม่ ต้นทีส่ ำ� คัญของกิจกรรมต่างๆ ต่อเนือ่ ง
จนเกิดความส�ำเร็จในปัจจุบนั โดยโรงเรียน
ท�ำโครงการเพื่อพัฒนาคุณธรรมจริยธรรม
ต่อเนื่องมาเป็นระยะเวลา 5 ปี จนกลาย
เป็นต้นแบบด้านจิตอาสาทีส่ ำ� คัญ
ก้าวต่อไปของศูนย์โรงเรียนต้นแบบ
จิตอาสา
การมีส่วนร่วมเป็นปัจจัยส� ำคัญ
ปัจจัยแรกทีท่ ำ� ให้โรงเรียนบ้านหนองตาบ่ง
ได้รบั การยอมรับจากทีต่ า่ งๆ และสามารถ
พัฒนาขึ้นมาเป็นศูนย์เรียนรู้ด้านจิตอาสา
ทั้งหมดนี้เกิดจากความร่วมมือร่วมใจใน
การท�ำกิจกรรมต่างๆ มีการประชุมร่วมกัน
เป็นประจ�ำอย่างต่อเนื่อง รวมทั้งมีการ
สื่อสารสองทาง มีการประกาศเสียงตาม
สาย ถือได้ว่าโรงเรียนเป็นศูนย์กลางของ
ชุมชน ทุกคนเป็นเจ้าของโรงเรียน เป็นเจ้า
ภาพในการจั ด กิ จ กรรมต่ า งๆ อี ก ทั้ ง
นักเรียนที่ได้เข้าร่วมเป็นแกนน�ำจิตอาสา
สามารถเรียนรู้เรื่องราวต่างๆ จากการท�ำ
กิจกรรมทัง้ หลาย และน�ำมาปรับใช้ในชีวติ
ประจ�ำวันได้ เช่น การช่วยเหลือผูอ้ นื่ ความ
เสียสละ มีน�้ำใจ การแบ่งปันให้เพื่อน
ฉะนั้นการปลูกฝังเรื่องคุณธรรมจริยธรรม
ต้องปลูกฝังที่เด็ก และต้องปลูกฝังอย่าง
ต่อเนื่อง เพื่อสร้างคุณธรรมความดีสืบต่อ
ไป ส�ำหรับเรือ่ งกิจกรรมนัน้ ทางโรงเรียนได้
จั ด ท� ำ เป็ น ปกติ จ นกระทั่ ง กลายเป็ น วิ ถี
ส�ำหรับสิ่งที่ทางโรงเรียนต้องการอยากจะ
พัฒนาต่อหรือเข้ามาช่วยเสริมคือ ด้าน
วิชาการหรือ องค์ความรู้ด้านการบริหาร
จัดการ และอาจจะพัฒนาหลักสูตรการจัด
ค่ายจิตอาสาให้มีความเข้มข้นมากขึ้นต่อ
ไป เพื่อให้เป็นแหล่งเรียนรู้ด้านจิตอาสาที่
เป็นที่รู้จักมากยิ่งขึ้น
71
ศูนย์การเรียนโรงเรียนต้นแบบด้านคุณธรรม
จริยธรรม (บางมูลนากโมเดล) โรงเรียนบางมูลนาก
ภูมวิ ทิ ยา ต�ำบลบางมูลนาก อ�ำเภอบางมูลนาก
จังหวัดพิจติ ร
 ย้อนรอยความเป็นมาโรงเรียนบาง
มูลนากภูมวิ ทิ ยาคม
 โรงเรียนบางมูลนากภูมวิ ทิ ยาคมเ
ป็นโรงเรียนมัธยมประจ�ำอ�ำเภอที่เก่าแก่
เป็ น โรงเรี ย นที่ เ ปิ ด สอนระดั บ ชั้ น มั ธ ยม
ศึกษาแห่งที่ 3 ของจังหวัดพิจิตร เดิมชื่อ
โรงเรียนประจ�ำ อ�ำเภอบางมูลนาก ตัง้ ขึน้
ราว พ.ศ.2464 โดยตั้งอยู่ ณ ศาลาการ
เปรียญ (เก่า) ของวัดบางมูลนาก เป็น
โรงเรียนแบบสหศึกษา เปิดสอนชัน้ ประถม
ศึกษาปีที่ 1-3 รวม 6 ห้องเรียน มีนกั เรียน
แรกตัง้ 80 คน มีนายแก้ว อิม่ วิทยา เป็น
ครู ใ หญ่ ค นแรก ต่ อ มาเมื่ อ วั น ที่ 1
พฤษภาคม 2466 ย้ายมาท�ำการสอนทีห่ อ้ ง
แถวในตลาด ต่อมาย้ายไปท�ำการสอนที่
72
มัธยมศึกษาปีที่ 3 นับตั้งแต่ปีการศึกษา
2496
ต่อมาเมือ่ ปี พ.ศ. 2497 นายเยียน
โพธิสวุ รรณ นายอ�ำเภอบางมูลนาก ด�ำริที่
จะสร้างโรงเรียนขึ้นใหม่ ณ ฝั่งตะวันตก
ของแม่น�้ ำน่าน บริเวณที่ตั้งอ� ำเภอเก่า
(สถานที่ตั้งโรงเรียนปัจจุบัน) เพราะที่ตั้ง
เดิมมีพนื้ ทีจ่ �ำกัดไม่สามารถขยายโรงเรียน
ได้ จึงมีการตั้งคณะกรรมการด�ำเนินการ
โดยมีการเรีย่ ไร รับบริจาคเงิน เพือ่ ร่วมกัน
สร้างโรงเรียน ได้เงินทัง้ สิน้ 400,000 บาท
ท�ำการก่อสร้างอาคารเรียนเรือนไม้ 2 ชั้น
12 ห้องเรียน และได้รบั เงินสนับสนุนจาก
รัฐบาล 1,000,000 บาท สมทบสร้าง จึงได้
ต่อเติมอาคารเรียน บ้านพักครู บ้านพัก
ภารโรง และห้องน�้ำ เปิดใช้เมื่อวันที่ 17
บ่อนเก่าซึง่ เป็นอาคารของแผนกสุขาภิบาล พฤษภาคม 2499 เป็นต้นมา
ห้องแถวเชิงสะพานสุทธิรักษ์สโมสร ที่พัก
ของข้าราชการทีจ่ ะไปมาจังหวัดเพชรบูรณ์
ปัจจุบันโรงเรียนมีพื้นที่ขนาด 32
ไร่ เปิดสอนนักเรียนระดับชัน้ มัธยมศึกษาปี
และที่ ต ลาดสดของแผนกสุ ข าภิ บ าล ที่ 1-6 มี จ� ำ นวนนั ก เรี ย น 2,132 คน
บางมูลนากตามล�ำดับ โดยเปิดสอนถึง
ระดับชัน้ ประถมศึกษาปีที่ 4 มีการต่อเติม
จ�ำนวนห้องเรียน 54 ห้อง มีครูรวมทัง้ หมด
96 คน มีวิสัยทัศน์ของทางโรงเรียนคือ
สร้ า งอาคารเรี ย นหลั ง ใหม่ เ พิ่ ม เติ ม
“ระบบดี มี คุ ณ ธรรม น� ำ ความรู ้
(ปัจจุบันเป็นโรงเรียนอนุบาลบางมูลนาก)
เมือ่ พ.ศ. 2476 ด้วยเงินรายได้จาการแสดง
มุ่งพัฒนาการศึกษาสู่มาตรฐานสากล”
ผู้อ�ำนวยการคนปัจจุบันคือ นายมานพ
ละครเงินเรี่ยไร เงินบริจาคและเงินงบ เกตุเมฆ
ประมาณ เปิดสอนระดับชัน้ มัธยมศึกษาปี
ที่ 1-4 ในช่วงแรกของการเปิดสอนระดับ เส้นทางสูศ่ นู ย์การเรียนรูเ้ ชิงคุณธรรม
มัธยมเปิดรับเฉพาะนักเรียนชาย ในปี พ.ศ. จริยธรรม (บางมูลนากโมเดล)
2494 จึงเปิดสอนระดับชัน้ มัธยมศึกษาปีที่ โรงเรียนบางมูลนากภูมิวิทยาเป็น
1-6 มีนกั เรียนสตรีเข้ามาเรียนในระดับชัน้ โรงเรียนมัธยมประจ�ำอ�ำเภอที่เปิดสอนมา
ยาวนานนับ 9 ทศวรรษ โดยมีเป้าหมาย
หลักคือการพัฒนานักเรียนให้มผี ลสัมฤทธิ์
ทางการเรียนคุณภาพทางด้านวิชาการให้
อยู่ในระดับสูง ซึ่งพบว่าผลการเรียนของ
นักเรียนอยู่ในเกณฑ์ดี นักเรียนที่เรียนจบ
สามารถสอบเรียนต่อในระดับอุดมศึกษา
และสายอาชี พ ได้ ใ นระดั บ ที่ น ่ า พอใจ
อย่างไรก็ตาม พบว่าในปัจจุบันนักเรียนมี
การแสดงออกพฤติกรรมทางด้านคุณธรรม
และจริยธรรมไม่เหมาะสม จากการประชุม
หารือร่วมกันระหว่างคณะกรรมการสถาน
ศึกษา ครู ผูป้ กครอง ศิษย์เก่า นักเรียน มี
ความเห็นตรงกันว่า พฤติกรรมทีไ่ ม่เหมาะ
สมซึ่งนักเรียนได้แสดงออกนั้นมีอยู่หลาย
ประการ เช่น การพูดจาไม่สภุ าพ สูบบุหรี่
มีเพศสัมพันธ์กอ่ นวัยอันควร ทะเลาะวิวาท
ลอกการบ้าน ทุจริตในการสอบ ไม่ทงิ้ ขยะ
ลงในถังขยะ ไม่เข้าแถวซื้ออาหาร มา
โรงเรียนสาย แต่งกายไม่เรียบร้อย ไม่มี
สัมมาคารวะ ไม่มจี ติ อาสา ไม่ดแู ลรักษา
ทรัพยากรส่วนรวม ใช้จา่ ยฟุม่ เฟือย เป็นต้น
ในช่วงปี พ.ศ. 2553 โรงเรียนบาง
มู ล นากฯ ได้ รั บ การหนุ น เสริ ม จาก
ส�ำนักงานการตรวจเงินแผ่นดิน และศูนย์
คุณธรรม (องค์การมหาชน) ในการด�ำเนิน
โครงการสร้ า งโรงเรี ย นต้ น แบบด้ า น
คุณธรรม จริยธรรม เพือ่ น�ำไปเป็นต้นแบบ
ในการขยายผล ซึง่ สอดคล้องกับความเห็น
ของคณะกรรมการการศึกษา ครู และศิษย์
เก่าต่างได้เล็งเห็นว่าปัญหาดังกล่าวมีแนว
โน้มที่จะเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ จึงเป็นจุดเริ่มต้น
ที่ท�ำให้ครูในโรงเรียนเกิดการพูดคุยหารือ
ถึงสภาพปัญหาและการแก้ไขปัญหา ท�ำให้
แนวทางการแก้ไขดังกล่าว โดยมีฐานคิดใน
การแก้ปัญหาคือ “การปลูกฝังคุณธรรม
จริยธรรม เพือ่ สร้างภูมคิ มุ้ กัน ให้นกั เรียนมี
หลักชีวิตที่มั่นคงในจิตใจ พึ่งตนเอง จิต
อาสา ช่วยเหลือสังคม” ก�ำหนดเป้าหมาย
ในการสร้างคุณธรรมจริยธรรมหลักที่จะ
เกิดขึ้นกับครูและนักเรียน 3 ประการคือ
“ความซื่อสัตย์ ความรับผิดชอบ และ
ความพอเพี ย ง” โดยให้ ทุ ก ภาคส่ ว นที่
เกี่ยวข้องได้มีส่วนร่วม ทั้งคณะกรรมการ
การศึกษา ผู้ปกครอง ครู และนักเรียน
เพือ่ ร่วมกันวิเคราะห์ปญั หา สาเหตุ เพือ่ น�ำ
หน่วยงาน
ภาคี
สนับสนุน
นักเรียน
แผนภาพแสดงบางมูลนากโมเดล
มาเป็นแนวทางในการก�ำหนดยุทธศาสตร์
ด� ำ เนิ น งานเพื่ อ ให้ บ รรลุ เ ป้ า หมาย
โดยประกอบด้วย 3 ยุทธศาสตร์ ได้แก่ 1)
ยุทธศาสตร์การพัฒนาครู 2) ยุทธศาสตร์
การพัฒนานักเรียน 3) ยุทธศาสตร์การ
พัฒนาสภาพแวดล้อม รวมถึงได้มีการ
ก�ำหนดกิจกรรมหลัก 6 กิจกรรม เพื่อให้
เกิ ด การสร้ า งรู ป ธรรมของการสร้ า ง
คุณธรรม จริยธรรม ได้แก่ การเสริมสร้าง
ระเบียบวินัย การเสริมสร้างความดี การ
เสริมสร้างความกตัญญูกตเวที การพัฒนา
จริยธรรม การส่งเสริมจิตอาสา การพัฒนา
โรงเรี ย นสี ข าว โดยภาพรวมเรี ย กว่ า
“ยุทธศาสตร์ 3-6-3”
• ส�ำนักงานตรวจ
งานแผันดิน
• ศูนย์คุณธรรม
(องค์การมหาชน)
ครูและเครือข่าย
ผู้ปกครอง
จิตอาสา
73
ภาพแสดงกลไกการขับเคลื่อนบางมูลนากโมเดล กระบวนการเรียนรู้ การเชือ่ มโยงความรูท้ ี่ และสภาพแวดล้ อ มภายในโรงเรี ย น ประชุมสรุปบทเรียนร่วมกับคณะกรรมการ
กระบวนการสร้างคุณธรรม จริยธรรม บางมูลนากโมเดล
เกี่ยวข้องกับการพัฒนาโรงเรียนต้นแบบ ก�ำหนดยุทธศาสตร์ และกิจกรรมเพือ่ บรรลุ การศึกษาและทีมงานครูในโรงเรียน เป็น
พัฒนาคุณธรรม จริยธรรมของครู พัฒนาคุณธรรม สภาพแวดล้อมที่ส่งเสริม จากภายนอกให้ครูของโรงเรียนบางมูลนากฯ สูเ่ ป้าหมาย เรียกว่า “ยุทธศาสตร์ 3-6-3” ก�ำลังในการเสริมสร้างคุณธรรมในโรงเรียน
“พัฒนาครู ครูร่วมคิดร่วมท�ำ จริยธรรมของนักเรียน การพัฒนาคุณธรรม
จริยธรรม เกิดการเรียนรู้กระบวนการสร้างโรงเรียน (รายละเอียดตามตาราง) และในครอบครัวเพือ่ ให้เกิดความต่อเนือ่ ง
น้อมน�ำความส�ำเร็จ นิเทศก์ติดตามผล” ตัวชี้วัด “นักเรียนต้นแบบ” “อัตลักษณ์สภาพแวดล้อมภายในและนอก
ตัวชี้วัด “ครูต้นแบบ” โรงเรียน โดยมีสว่ นร่วมกับชุมชน” ต้ น แบบ การร่ ว มกั น สร้ า งเป้ า หมาย • อัตลักษณ์ครูและผู้บริหาร : ไม่ • การบูรณาการงานโครงการกับ
อัตลักษณ์ (ตัวบ่งชี้ความส�ำเร็จของการ เบียดเบียนเวลาราชการ ไม่แสวงหาผล ภารกิจหลักและงานประจ�ำ โดยการบูรณา-
ความ ความ พอเพียง ความ ความ ความ • ภายในโรงเรียนสะอาดเป็น ด�ำเนินโครงการ) ขัน้ ตอนวิธกี ารด�ำเนินการ ประโยชน์จากนักเรียนและโรงเรียน ตรงต่อ การกับกระบวนการเรียนการสอน 8 กลุม่
ซื่อสัตย์ รับผิดชอบ ซื่อสัตย์ รับผิดชอบ รับผิดชอบ ระเบียบ เรียบร้อยและสวยงาม
• มีแหล่งเรียนรู้ที่หลากหลายและ ติดตามสรุปบทเรียน เพื่อพัฒนาปรับปรุง เวลา รับผิดชอบในหน้าที่ มีจติ อาสา และ สาระ การปรับปรุงงานวินยั นักเรียนทัง้ ทาง
• ไม่เบียดเบียน • ตรงต่อเวลา • ประหยัด • ไม่พูด • การเดินแถว/ • มีน�้ำใจ พอเพียง
เวลาราชการ • แต่งกาย ทรัพยากรของ ค�ำหยาบ เข้าแถว เสียสละ ช่วย • มีความร่วมมือกับชุมชนในการ การด�ำเนินงาน ประหยัดทรัพยากรของโรงเรียน ตรงและทางอ้อม งานประกันคุณภาพ
• ไม่แสวงหาผล
ประโยชน์จาก
ถูกระเบียบของ
โรงเรียนและ
โรงเรียน
• เสียสละ
วาจาสุภาพ
• ห่างไกล
• การวาง
รองเท้า
เหลือผู้อื่นโดย
ไม่หวังผล
พัฒนาคุณภาพการศึกษา
และส่งเสริมคุณธรรม จริยธรรม
ด้านกระบวนการในการด�ำเนิน • อัตลักษณ์ของนักเรียน : ปฏิบตั ิ กิจกรรมพิเศษของโรงเรียน และการพัฒนา
โรงเรียนและ ทางราชการ แบ่งปัน ต่อ ยาเสพติด • กิจกรรม ตอบแทน โครงการสร้ า งโรงเรี ย นต้ น แบบด้ า น ตามกฎระเบียบของโรงเรียน ไม่เกี่ยวข้อง หลักสูตรโครงงานคุณธรรม คือ การส่ง-
นักเรียน • จิตอาสา นักเรียนและ • ไม่ทะเลาะวิวาท หน้าเสาธง • มีความ คุณธรรม จริยธรรม ในการสังเคราะห์ครัง้ กับอบายมุข ด�ำรงชีวติ อย่างพอเพียง มีจติ เสริมให้นกั เรียนแต่ละระดับชัน้ มีการจัดท�ำ
• ไม่โกหก รับผิดชอบต่อ เพื่อนร่วมงาน • รักนวล • ระเบียบของ พอเพียง
และมีสัจจะ หน้าที่ที่ได้รับ สงวนตัว โรงเรียน ประหยัด นี้ ได้แบ่งออกเป็น 3 ระยะได้แก่ 1) การเต อาสา และจิตส�ำนึกสาธารณะ โครงงานคุณธรรม งานวินยั นักเรียน และ
• ไม่สร้างความ มอบหมาย • ไม่เล่นการพนัน • ยิ้ม ไหว้ • ประหยัด
แตกแยกในหมู่ • ยิ้ม ไหว้ • ไม่ลักขโมย ไม่ ทักทาย การใช้ รียมความพร้อม 2) การลงมือปฎิบตั กิ าร • สภาพแวดล้อมโรงเรียน สะอาด กิ จ กรรมจิ ต อาสา โดยใช้ ก ระบวนการ
คณะ ทักทาย กรรโชกทรัพย์ • มีสมั มาคารวะ ทรัพยากร เสริมสร้างคุณธรรม จริยธรรม 3) การ ร่มรืน่ สวยงาม และชุมชนเข้ามามีสว่ นร่วม วิเคราะห์ตัวเองอย่างเป็นวิทยาศาสตร์เพื่อ
(อ่อนน้อมถ่อม ของโรงเรียน
ตน) ติดตามประเมินผลและการสังเคราะห์องค์ ในการพั ฒ นาคุ ณ ธรรม จริ ย ธรรมของ การสืบค้นปัญหา สาเหตุ และหาแนวทาง
• ช่วยเหลือ
ผู้ปกครอง ความรู้ ซึง่ มีรายละเอียดดังนี้ นักเรียน ในการแก้ไข ทั้งในรูปปัญหาที่อยากแก้ไข
• ตอบแทนผู้มี
พระคุณ
ขั้นที่ 1 เตรียมความพร้อม “ครู พัฒนาปรับปรุง และความดีที่อยากท�ำ
• เชื่อฟังพ่อแม่ และเครือข่ายผู้ปกครองจิตอาสา” โดยใช้ ขัน้ ที่ 2 ลงมือปฏิบตั กิ ารเสริมสร้าง โดยเปิดโอกาสให้นกั เรียนมีการจัดท�ำโครง
ผู้ปกครอง ยุทธศาสตร์การพัฒนาครูให้เกิดความรู้ คุณธรรม จริยธรรม เพื่ อ เสริ ม สร้ า ง งานคุณธรรมในทุกระดับชั้น อย่างหลาก
• ขยัน อดทน
เอาใจใส่ ความเข้าใจ และทักษะที่จ�ำเป็นในการ คุณธรรม จริยธรรม ตามอัตลักษณ์ของ หลายและสร้างสรรค์ เรียนรูก้ ารท�ำความดี
การเรียน
• แต่งกาย ด�ำเนินงานเสริมสร้างคุณธรรม จริยธรรม นักเรียน คือ ความซือ่ สัตย์ ความรับผิดชอบ อย่างมีความสุข โครงงานคุณธรรมของ
ถูกระเบียบ เพื่ อ ให้ ค รู เ ป็ น ต้ น แบบด้ า นคุ ณ ธรรม และพอเพียง มีกระบวนการดังต่อไปนี้ บางมูลนากโมเดล มีจ�ำนวนมากถึง 108
กลไกการด�ำเนินงาน กลไกการด�ำเนินงาน กลไกการด�ำเนินงาน จริยธรรม และเป็นกลไกในการขับเคลื่อน • การจัดโครงสร้างการท�ำงานร่วมกัน โครงงาน (เฉลี่ย 2 โครงงานห้อง) ดัง
ครู นักวิชาการ คณะกรรมการการศึกษา เครือข่าย นักเรียนปฏิบัติผ่านกระบวนการเรียนการสอนจัดท�ำ ครู นักเรียน และเครือข่าย โดยเฉพาะการเติ ม เต็ ม ความรู ้ โ ดยใช้ ตั้งแต่ระดับผู้บริหารโรงเรียน ฝ่ายกิจการ ตัวอย่างแยกรายละเอียดดังต่อไปนี้
ผู้ปกครองจิตอาสา ที่ปรึกษา ส�ำนักงานการตรวจเงิน โครงงานคุณธรรม การบูรณาการการเรียนการสอน ผู้ปกครองจิตอาสา
แผ่นดิน และศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน) 8 กลุ่มสาระ งานวินัยนักเรียนทั้งทางตรงและทางอ้อม หลั ก สู ต รการเรี ย นรู ้ จ ากศู น ย์ คุ ณ ธรรม นักเรียน หัวหน้าระดับ ครูประจ�ำชัน้ และ • โครงงานด้ า นการเสริ ม สร้ า ง
กระบวนการ กระบวนการอบรม/ประชุมสัมมนาและ กระบวนการ ใช้รูปแบบกิจกรรมการเรียนรู้จากการ กระบวนการ ปรับสภาพแวดล้อม (องค์การมหาชน) ได้แก่ หลักสูตร Ma- ครู ทุ ก คนในโรงเรี ย น คณะกรรมการ ระเบียบวินยั ได้แก่ โครงงานไหว้สวยยิม้ ใส
การศึ ก ษาดู ง าน ก� ำ หนดเป้ า หมาย ยุ ท ธศาสตร์ ปฏิบัติจริง และใช้ “โครงงานคุณธรรม” เป็นเครื่องมือ ทั้งภายในและนอกโรงเรียน การมี naging SR School หลักสูตรผูน้ ำ� เยาวชน นักเรียน คณะกรรมการสถานศึกษา เครือ และโครงงานความดีนั้นท�ำได้ วินัยนั้น
แผนงาน โครงการกิจกรรมที่ชัดเจน การนิเทศก์ก�ำกับ หลักในการขับเคลื่อน โดยนักเรียนเข้ามามีส่วนร่วมใน ส่วนร่วม จากหน่วยงานภายนอก
ติดตามและเสริมแรงอย่างต่อเนื่อง นอกจากนี้ยังมีทีม ทุกกระบวนการ สนับสนุนให้ครูสอดแทรกคุณธรรม เช่น เครือข่ายผู้ปกครองจิตอาสา จิตอาสา หลักสูตรส่งเสริมคุณธรรมความดี ข่ายผู้ปกครองจิตอาสา เพื่อเป็นกลไกใน มัน่ คง
นั ก วิ ช าการร่ ว มวิ จั ย เชิ ง ปฏิ บั ติ ก ารและให้ ค� ำ แนะน� ำ จริ ย ธรรมในกลุ ่ ม สาระการเรี ย นรู ้ บู ร ณาการใน หลักสูตรโครงงานคุณธรรม การพัฒนาการ การเสริ ม สร้ า งคุ ณ ธรรม จริ ย ธรรมใน • โครงงานด้านการใส่ใจเสริมสร้าง
ปรึกษา และติดตามประเมินผลการด�ำเนินงาน กิจกรรมพัฒนาผู้เรียนในชั่วโมงชุมนุม
คิดเชิงระบบ การศึกษาดูงาน/แลกเปลีย่ น โรงเรียน โดยทุกภาคส่วนมีสว่ นร่วม ความดี ได้แก่ โครงงานร่วมด้วยช่วยกัน
เรียนรู้ การสัมมนาเพือ่ ประเมินตนเองและ • การสร้างเครือข่ายความร่วมมือ ท�ำความดี โครงงานบ้านเด็กดี โครงงาน
ก้าวแรกกระตุกต่อมคิด กระตุ้นจิต องค์ความรู้ กระบวนการสร้างโรงเรียน ความรู้ ประสบการณ์ใหม่ๆ ด้วยการศึกษา สื่อสารเชิงลึก รวมทั้งสร้างพลังร่วม และ กับกรรมการสถานศึกษา ผูป้ กครอง ชุมชน วาดมือสือ่ ใจ และโครงงานกระปุกออมบุญ
วิญญาณความเป็นครู : แม่พิมพ์ ต้นแบบทางด้านของคุณธรรม จริยธรรม ดูงานตัวอย่างที่ดี เพื่อให้ครูเป็นกลไก การพาผู้ที่เกี่ยวข้องในการด�ำเนินงานไป ซึง่ ในการเสริมสร้างคุณธรรมจริยธรรมตาม • โครงงานด้านความกตัญญู ได้แก่
สร้างคุณธรรม จริยธรรมสูน่ กั เรียน บางมูลนากโมเดล กล่าวว่า ก้าวแรกของ ส�ำคัญ ท�ำหน้าที่เพาะบ่มต้นกล้าเยาวชน ศึ ก ษาดู ง าน ณ โรงเรี ย นต้ น แบบด้ า น บางมูลนากโมเดลนั้นมีการสร้างเครือข่าย โครงงานมารยาทดีศรีภูมิ และโครงงา
การขับเคลื่อนเสริมสร้างคุณธรรม ของการขั บ เคลื่ อ นภารกิ จ ดั ง กล่ า วคื อ คนคุณธรรม จริยธรรม ให้เติบโตงอกงาม คุ ณ ธรรมจริ ย ธรรม การสื่ อ สารเชิ ง ลึ ก ผูป้ กครองจิตอาสาเข้าร่วมการท�ำกิจกรรม นภ.ว.นีด้ เี พราะมีความกตัญญู
จริยธรรม ของบางมูลนากโมเดล ให้ความ การกระตุกต่อมคิด กระตุ้นจิตวิญญาณ แข็งแรงพร้อมกับภูมคิ มุ้ กัน ภายในองค์กร และการเสริมสร้างความ เช่น การให้ผู้ปกครองเข้ามามีส่วนร่วมใน • โครงงานด้ า นความพร้ อ ม
ส�ำคัญกับการสร้างการมีส่วนร่วมของผู้ที่ ของความเป็นครู “พัฒนาครู ครูรว่ มคิด ผูท้ มี่ บี ทบาทในการกระตุกต่อมคิด เข้าใจแก่คณะครูและนักเรียนทั้งแบบกลุ่ม การก�ำหนดยุทธศาสตร์การด�ำเนินงาน มีจริยธรรม ได้แก่ โครงงาน Morality ท�ำดี
เกีย่ วข้องทุกระดับ นับตัง้ แต่ ครู นักเรียน ร่วมท�ำ น้อมน�ำความส�ำเร็จ นิเทศก์ตดิ ตาม และกระตุ้นจิตวิญญาณความเป็นครูคือ ย่อยและรายบุคคล การศึ ก ษาดู ง าน ผู ้ ป กครองมายื น รั บ 6 กิจกรรม
ผูป้ กครอง ส�ำนักงานการตรวจเงินแผ่นดิน ผล” เพือ่ ให้เกิดครูตน้ แบบ โดยการสือ่ สาร ศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน) และนัก กระบวนการเตรียมคน เป็นการ นักเรียนเข้าโรงเรียนในตอนเช้า มารับไหว้ • โครงงานด้านการน้อมน�ำ จิต
ศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน) และนัก กับครูและผู้ที่เกี่ยวข้อง เพื่อให้เกิดความ วิชาการโดยการวิจัยเชิงปฎิบัติการเพื่อ เตรียมความพร้อมของครูและผูท้ เี่ กีย่ วข้อง เด็กนักเรียน “ยิม้ ไหว้ ทักทาย” เป็นการ อาสา ได้แก่ โครงงานปันรัก ปันน�้ำใจ
วิชาการให้ค�ำปรึกษา รวมทั้งการพัฒนา เข้าใจที่ชัดเจนร่วมกันของทุกฝ่าย และ สร้ า งโรงเรี ย นต้ น แบบด้ า นคุ ณ ธรรม หลังจากนัน้ จะเข้าสูข่ นั้ ตอนการเตรียมงาน เรียนรู้เรื่องมารยาทไทย การแสดงความ โครงงานแบ่งปันรอยยิ้มให้น้อง โครงงาน
สภาพแวดล้อมภายในโรงเรียนทีเ่ อือ้ อ�ำนวย พั ฒ นาทั ก ษะการคิ ด เชิ ง ระบบ คิ ด เพื่ อ จริ ย ธรรม โดยคณะศึ ก ษาศาสตร์ โดยสร้างการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วนที่ อ่อนโยน อ่อนน้อมถ่อมตน หลังจากนั้น ร้อยด้วยรัก ถักด้วยใจ มอบให้น้อง และ
ให้เกิดการพัฒนาคุณธรรม จริยธรรมของ แก้ไขปัญหา คิดสร้างสรรค์ การสือ่ สารเชิง มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ โดยใช้ เกีย่ วข้อง ร่วมกันก�ำหนดอัตลักษณ์ หรือตัว เครือข่ายผู้ปกครองจิตอาสาจะเดินตรวจ โครงงานจิตอาสาน�ำพาแสงสว่าง
นักเรียนและครู จากรายงานการสังเคราะห์ ลึกในองค์กร และเปิดโลกทัศน์ เติมเต็ม กระบวนการให้ ค� ำ ปรึ ก ษาและการจั ด บ่งชี้ความส�ำเร็จ การพัฒนาครู นักเรียน ความเรียบร้อยภายในโรงเรียน รวมทัง้ การ
74 75
 • โครงงานด้านการพัฒนาโรงเรียน
สีขาว ได้แก่ โครงงานเพื่อนช่วยเพื่อน
โครงงาน Non-Smoking School และ
โครงงานพลังจิว๋ รักษ์โลก
นอกจากนี้ยังมีการบูรณาการกับ
การท�ำกิจกรรมของชมรมต่างๆ การจัดฐาน
การเรียนรูค้ า่ ยลูกเสือ เนตรนารี ยุวกาชาด
และผูบ้ ำ� เพ็ญประโยชน์ กิจกรรมปฐมนิเทศ
นักเรียนใหม่ การจัดการค่ายเรียนรูค้ ณุ ธรรม
• การพั ฒ นาสภาพแวดล้ อ ม
ภายในโรงเรี ย นสะอาดเป็ น ระเบี ย บ
เรียบร้อยและสวยงาม มีแหล่งเรียนรู้ที่
หลากหลายและพอเพียง มีความร่วมมือ
กับชุมชนในการพัฒนาคุณภาพการศึกษา
และส่งเสริมคุณธรรม จริยธรรม โดยมี
กิจกรรมทีท่ ำ� ให้เกิดการเรียนรูค้ อื หลังจาก
เข้าแถวเคารพธงชาตินกั เรียนจะมีการแบ่ง
เวรกั น ท� ำ ความสะอาดบริ เ วณรอบๆ
โรงเรียน เก็บขยะ กระดาษ น�ำวัสดุมา
รีไซเคิล และมาท�ำปุย๋ อินทรีย์ ชีวภาพ ปุย๋
ที่ได้จะน�ำไปใช้รดผักที่ปลูกไว้เป็นอาหาร
กลางวันในโรงเรียน นอกจากนีย้ งั มีการจัด
ระเบี ย บวิ นั ย ในชั้ น เรี ย น เช่ น การวาง
กระเป๋า รองเท้า ให้เป็นระเบียบเรียบร้อย
ก่อนเข้าชั้นเรียน และการเดินแถวเพื่อขึ้น
ชัน้ เรียน ท�ำให้นกั เรียนเรียนรูเ้ รือ่ งการสร้าง
ความมีระเบียบวินยั ในชีวติ ประจ�ำวัน
• การนิเทศก์ ติดตาม สรุปบท
เรียน การสร้างขวัญและก�ำลังใจ เสริม
หนุน แก้ไข พัฒนาเชือ่ มประสานอย่างต่อ
เนือ่ งโดยนักวิชาการ
• การประชาสั ม พั น ธ์ เ ผยแพร่
กระบวนการสร้างโรงเรียนต้นแบบด้าน
คุณธรรมจริยธรรม (บางมูลนากโมเดล)
สู ่ ส าธารณะ เช่ น การเข้ า ร่ ว มสมั ช ชา
คุณธรรมแห่งชาติ ครั้งที่ 5 โดยมีการน�ำ
เสนอกระบวนการสร้างโรงเรียนต้นแบบ
ด้ า นคุ ณ ธรรม จริ ย ธรรม บางมู ล นาก
โมเดล นอกจากนีย้ งั มีการผลิตสือ่ วิดที ศั น์
ดอกไม้บานสือ่ สารความดี รวมทัง้ เอกสาร
การจัดเวทีให้มกี ารแลกเปลีย่ นประสบการณ์
และการเชือ่ มโยงเครือข่ายระหว่างโรงเรียน
ท�ำให้เกิดการเรียนรู้และการขยายผลสู่
โรงเรียนใกล้เคียง
76
ขัน้ ที่ 3 สรุปบทเรียน ติดตาม ประ เมิน และติดตามอย่างสม�่ำเสมอ รวมถึงมีการ คุ ณ ธรรมและจริ ย ธรรมที่ เ กิ ด ขึ้ น ผู้ปกครองท�ำงานบ้าน การท�ำโครงงาน โดยการมีส่วนร่วมในลักษณะการรับฟัง
ผล และสังเคราะห์องค์ความรู้ จัดการประชาสัมพันธ์เผยแพร่กระบวนการ จากการด�ำเนินโครงการ “บางมูล คุ ณ ธรรม คุ ณ ธรรมด้ า นความซื่ อ สั ต ย์ ความเห็นจากล่างขึ้นบน (Bottom-up)
การเสริมสร้างคุณธรรม จริยธรรม สร้ า งโรงเรี ย นต้ น แบบด้ า นคุ ณ ธรรม นากโมเดล” นักเรียนมีการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมกัน จากผู้ปฏิบัติสู่ผู้บริหาร และเด็กร่วมคิด
ของบางมูลนากโมเดล เป็นการด�ำเนินงาน จริ ย ธรรม (บางมู ล นากโมเดล) ออก ความซือ่ สัตย์ รับผิดชอบ พอเพียง เป็น จากการลอกการบ้านมาเป็นการช่วยเหลือ ร่วมท�ำ ร่วมน�ำเสนอ และร่วมรับความ
ควบคูก่ บั การวิจยั เชิงปฏิบตั กิ าร สังเคราะห์ สูส่ าธารณะ อย่างต่อเนือ่ ง อัตลักษณ์ที่บ่งชี้ถึงความส�ำเร็จของการ กันติวให้ความรู้ เพื่อนสอนเพื่อน พี่สอน ส�ำเร็จด้วยความภาคภูมใิ จ โดยมีครูเป็นผู้
องค์ความรู้ กระบวนการสร้างโรงเรียน ด�ำเนินโครงการ สร้างโรงเรียนต้นแบบด้าน น้อง ท�ำให้เกิดความรักและความสามัคคี เสริมหนุน อ�ำนวยความสะดวก และเชือ่ ม
ต้นแบบด้านคุณธรรม จริยธรรม โดยทีม คุณธรรม จริยธรรม (บางมูลนากโมเดล) กันในหมูค่ ณะ อันน�ำไปสูก่ ารเกิดสัมพันธ- ประสาน
นักวิชาการคณะศึกษาศาสตร์ มหาวิทยาลัย ผลจากการด�ำเนินโครงการพบว่า ภายหลัง ภาพของนักเรียนในโรงเรียนทีด่ ขี นึ้ ปัญหา • มีการบูรณาการการด�ำเนินงาน
ศรีนครินทรวิโรฒ ในการด�ำเนินงานในครัง้ การด�ำเนินโครงการ ทัง้ ครู นักเรียน และ การทะเลาะวิ ว าทลดลง นั ก เรี ย นมี จิ ต ของโครงการกับภารกิจหลักของโรงเรียน
นี้จึงมีนักวิชาการท�ำหน้าที่ในการพัฒนา สภาพแวดล้อมมีการเปลีย่ นแปลงอย่างเห็น อาสา/จิตสาธารณะเพิม่ ขึน้ อาทิ บูรณาการกับกระบวนการเรียนการ
ให้ค�ำปรึกษา การสังเคราะห์องค์ความรู้ ได้ชดั เมือ่ เทียบกับก่อนการด�ำเนินโครงการ • สภาพแวดล้ อ มของโรงเรี ย น สอน 8 กลุ่มสาระ การท�ำกิจกรรมชมรม
จากการด�ำเนินงาน โดยการน�ำคณะครู ดังต่อไปนี้ ร่มรืน่ และน่าอยู่ เกิดจากการมีสว่ นร่วมของ กิจกรรมพัฒนาผู้เรียน งานวินัยนักเรียน
และผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้องไปสัมมนา เชิง • เกิดพลังความร่วมมือและการมี นักเรียนในด้านต่างๆ อาทิ นักเรียนมีการ กิจกรรมเพื่อสาธารณประโยชน์ โครงงาน
ปฏิบัติการเพื่อน�ำเสนอความก้าวหน้าและ ส่วนร่วมของทุกภาคส่วนในการด�ำเนิน จัดเวรรักษาความสะอาดห้องเรียน และ คุณธรรม และงานประกันคุณภาพ
การสรุปบทเรียนของการด�ำเนินโครงการ โครงการ ท�ำให้เกิดความรัก สามัคคีของ บริเวณรอบๆ โรงเรียน การเก็บขยะ เก็บ • มีผู้น�ำและครูที่ดีทั้งในด้านการ
ร่วมกันวิเคราะห์ SWOT ร่วมกันคิดแก้ไข ครู นักเรียน เครือข่ายผูป้ กครองจิตอาสา ใบไม้น�ำมาท�ำปุ๋ยชีวภาพ และการมีส่วน ประพฤติตนเป็นแบบอย่าง ความมุ่งมั่น
ปัญหาและวิธีการที่จะน�ำไปสู่การด�ำเนิน และเกิดการเรียนรู้ เติมเต็มความรู้ใหม่ๆ ร่วมของเครือข่ายผูป้ กครองจิตอาสาในการ และตัง้ ใจจริง ความสามัคคีเป็นน�ำ้ หนึง่ ใจ
งานที่มีประสิทธิภาพ การนิเทศก์ ก�ำกับ ให้กับครูในโรงเรียน และเรียนรู้ประสบ- รักษาความสะอาดบริเวณรอบๆ โรงเรียน เดี ย วกั น ความเสี ย สละและการมี จิ ต
การณ์การท�ำงานร่วมกับหน่วยงานภาคี วิญญาณความเป็นครูโดยแท้ การพัฒนา
ภายนอก เช่น ส�ำนักงานการตรวจเงิน ปัจจัยทีส่ ง่ ผลต่อความส�ำเร็จ ปรั บ ปรุ ง ตนเองและวิ ธี ก ารท� ำ งานให้ มี
แผ่นดิน ศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน) ความส�ำเร็จที่เกิดขึ้นจากกระบวน ประสิ ท ธิ ภ าพ การเปิ ด ใจยอมรั บ การ
ตารางแสดงบทบาทของส่วนต่างๆ และนักวิชาการทีใ่ ห้คำ� แนะน�ำปรึกษา การสร้ า งโรงเรี ย นต้ น แบบคุ ณ ธรรม เปลีย่ นแปลง
ที่เกี่ยวข้องกับการขับเคลื่อนบางมูลนากโมเดล • เกิ ดครูต ้นแบบด้า นคุณ ธรรม จริยธรรม (บางมูลนากโมเดล) เกิดจาก • มีระบบการนิเทศก์ก�ำกับ และ
บทบาทของ ปฏิบัติการเสริมสร้างคุณธรรม จริยธรรม เป็นแบบอย่างทีด่ ใี ห้กบั นักเรียน ปัจจัยทีส่ ำ� คัญดังต่อไปนี้ ติ ด ตามงานอย่ า งสม�่ ำ เสมอ ในขณะที่
ส่วนต่างๆ จริยธรรม บางมูลนากโมเดล ทัง้ ในด้านของความสามัคคี ร่วมมือร่วมใจ • มีกระบวนการพัฒนาและเตรียม นักเรียนส่วนมากก็มีทุนทางสังคมและทุน
ที่เกี่ยวข้อง ในการด�ำเนินโครงการ อีกทั้งเป็นแบบ ความพร้อม “ติดอาวุธทางปัญญา” ให้กบั ทางปัญญาที่ดี กล่าวคือ มีความมุ่งมั่น
โรงเรียน • งานวินัยนักเรียนทั้งทางตรงและทางอ้อม อย่างในด้านคุณธรรมของความรับผิดชอบ ครู นักเรียน ผู้ปกครอง โดยมีหน่วยงาน มานะพยายามที่ จ ะร่ ว มเป็ น ฟั น เฟื อ ง/
• แต่งตั้งคณะกรรมการนักเรียน/นักเรียนแกนน�ำ ซึง่ เป็นการสะท้อนความเห็นของนักเรียนว่า ภายนอก เช่น ศูนย์คุณธรรม (องค์การ เครื่ อ งจั ก รในการขั บ เคลื่ อ นโครงการนี้
• สอดแทรกการเรียนการสอน 8 กลุ่มสาระ
• กิจกรรมพัฒนาผู้เรียน/ชุมนุม/ค่ายลูกเสือ ครูเข้าสอนตรงเวลา มาท�ำงานตรงเวลา ไม่ มหาชน) และนักวิชาการให้ค�ำแนะน�ำ ถึงแม้จะมีปัญหาอุปสรรคในระหว่างการ
• ครูที่ปรึกษา/ครูเวรประจ�ำวัน/ระดับชั้น
• ผู้บริหาร/ผู้รับผิดชอบโครงการ/ครูทุกคน เบียดเบียนเวลาราชการ มีจติ อาสาร่วมท�ำ ปรึกษา ร่วมท�ำกิจกรรมและนิเทศก์ตดิ ตาม ด�ำเนินงาน กิจกรรมและโครงงานคุณธรรม
• กรรมการสถานศึกษา/ผู้ปกครอง/ชุมชน
• การจัดกิจกรรม/การเสริมสร้างก�ำลังใจ
กิ จ กรรมกั บ นั ก เรี ย น ประหยั ด การใช้ อย่างต่อเนื่อง โดยมีการหนุนเสริมความรู้ ของนั ก เรี ย นมี ค วามหลากหลายและ
• การติดตาม/เสริมหนุน/แก้ไข/พัฒนา/เชื่อมประสานอย่างต่อเนื่องโดย ทรัพยากรของโรงเรียน เป็นต้น เปิดโลกทัศน์ ประสบการณ์ใหม่ๆ ให้กบั ครู สร้างสรรค์ สร้างกระแสการท�ำความดีได้
นักวิชาการ • นักเรียนเกิดการเปลี่ยนแปลง และนักเรียน และงบประมาณในการเอื้อ ทั้งในโรงเรียนและชุมชนอย่างกว้างขวาง
นักวิชาการ • การอบรมพัฒนาศักยภาพครู พฤติกรรมไปในทางที่ดีขึ้น โดยเฉพาะ อ�ำนวยการท�ำกิจกรรม โดยเฉพาะกิ จ กรรมด้ า นจิ ต อาสาและ
• การอบรมพัฒนาศักยภาพนักเรียน
• การประชุมสร้างความเข้าใจแก่ผู้ปกครอง คุ ณ ธรรมด้ า นความรั บ ผิ ด ชอบ การมี • มีการใช้การวิจัยเชิงปฏิบัติการ สาธารณะประโยชน์ จนกระทั่งเกิดการ
• การจัดค่ายคุณธรรมเด็กดีสร้างได้ ระเบียบวินยั ความสามัคคี ความอ่อนน้อม เป็นเครื่องมือให้เกิดการสร้างและพัฒนา ขยายผลความร่วมมือต่อไปยังชุมชนและ
• การจัดกิจกรรมเสริมทั้งทางตรงและทางอ้อม
• การสร้างแกนน�ำ/เครือข่าย/แนวร่วมเพิ่มเติม ถ่อมตน ยิม้ ไหว้ ทักทาย มีสมั มาคารวะ องค์ ค วามรู ้ ใ นการขั บ เคลื่ อ นการสร้ า ง หน่ ว ยงานที่ เ กี่ ย วข้ อ ง นอกจากนี้ มี
• การพัฒนาการคิดเชิงระบบ
• การพัฒนาการสื่อสารภายในองค์กร โดยมีรูปธรรมคุณธรรมด้านต่างๆ อาทิ โรงเรี ย นต้ น แบบคุ ณ ธรรม จริ ย ธรรม คณะกรรมการสถานศึกษาทีเ่ ข้มแข็งอีกด้วย
• การให้ค�ำปรึกษา/ช่วยเหลือ/แก้ไขปัญหา ความมีระเบียบวินัย ได้แก่ การเข้าแถว (บางมูลนากโมเดล) • เครื อ ข่ า ยผู ้ ป กครองจิ ต อาสา
• การนิเทศก์ ก�ำกับ ติดตาม สร้างขวัญ/ก�ำลังใจ
หน้าเสาธง การเข้าแถวซือ้ อาหาร การเดิน • พลังความร่วมมือและการมีสว่ น และพ่อค้าแม่คา้ ในโรงเรียนเข้ามาร่วมผนึก
ศูนย์คณ
ุ ธรรม • หลักสูตร Managing SR School
แถวเข้าโรงเรียนและกลับบ้าน การเดินแถว ร่วมของทุกภาคส่วน ทั้งครู ผู้ปกครอง ก�ำลังเพือ่ ช่วยขับเคลือ่ น บางมูลนากโมเดล
(องค์การ • หลักสูตรผู้น�ำเยาวชนจิตอาสา
• หลักสูตรส่งเสริมคุณธรรมความดี ขณะเปลีย่ นชัน้ เรียน การจัดวางรองเท้าให้ นักเรียน ส�ำนักงานการตรวจเงินแผ่นดิน รวมทั้งการสื่อสารเชิงลึก นิเทศก์ติดตาม
มหาชน) • หลักสูตรโครงงานคุณธรรม
• การศึกษาดูงาน/แลกเปลี่ยนเรียนรู้ เป็ น ระเบี ย บ มารยาทและกาลเทศะ ศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน) และนัก ให้กำ� ลังใจ เป็นทีป่ รึกษา ช่วยแก้ไขปัญหา
• การสัมมนาเพื่อประเมินตนเองและสื่อสารเชิงลึก รวมทั้งสร้างพลังร่วม
คุณธรรมด้านความรับผิดชอบ ช่วยพ่อแม่ วิชาการจากมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ
77
ศูนย์เรียนรูเ้ ชิงคุณธรรมโรงเรียนบ้านจับไม้
ต�ำบลเฝ้าไร่ อ�ำเภอเฝ้าไร่ จังหวัดหนองคาย
“ศูนย์เรียนรู้เชิงคุณธรรมโรงเรียน พอเพียงร่วมกับศูนย์คุณธรรม (องค์การ ข้าวเหนียวและการทอเสือ่ เป็นเครือ่ งมือให้ กิจกรรมค่ายร่วมกับโรงเรียนหลายค่ายด้วย
บ้านจับไม้มที นุ เดิมคือ มีชมุ ชนเป็นพลังจิต มหาชน) นั้ น เริ่ ม ตั้ ง แต่ ป ี พ.ศ. 2550 เกิดการสร้างการคุณธรรมพื้นฐานให้กับ กั น เช่ น ชุ ม นุ ม อาสาพั ฒ นาชุ ม ชน
อาสาที่ส�ำคัญในการพัฒนาโครงสร้างพื้น เป็ น ต้ น มา เป้ า หมายที่ ส�ำ คั ญ ก็ เ พื่ อ ให้ เยาวชนด้วยการเรียนรู้จากครูภูมิปัญญา มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ก่อสร้างอาคาร
ฐานร่วมกับโรงเรียนมายาวนานเกือบ 50 ปี นักเรียนในโรงเรียนเกิดการเรียนรู้ และ ท้องถิ่น ส่งผลให้เกิดการเรียนรู้ความพอ ธรรมประชานุ ส รณ์ ใ ช้ เ ป็ น ห้ อ งสมุ ด ใน
และเป็นโรงเรียนวิถีพุทธที่เน้นการพัฒนา หล่อหลอมตนเองให้เป็นผูท้ มี่ จี ติ อาสา รูจ้ กั เพียง พึง่ ตนเอง ระหว่างลูกหลานเยาวชน โรงเรียน ชุมนุมอีสาน มหาวิทยาลัยมหิดล
ให้นักเรียนเป็น เด็กดีมีคุณภาพ ยิ้มง่าย การใช้ชีวิตอย่างพอเพียงในชีวิตประจ�ำวัน คนรุ ่ น ใหม่ กั บ ครู ภู มิ ป ั ญ ญาท้ อ งถิ่ น และชุมนุมวัฒนธรรมอีสาน มหาวิทยาลัย
ไหว้สวย ซึ่งเป็นที่ยอมรับจากชุมชนใกล้ โดยการใช้กระบวนการเชือ่ มโยงให้เกิดการ โดยการเรียนรู้จากการลงมือปฎิบัติจริง เทคโนโลยีมหานครสร้างอาคารประกอบ
เคียง การเข้าสู่เส้นทางการพัฒนาด้าน ท� ำ กิ จ กรรมการเรี ย นรู ้ ร ่ ว มกั น ระหว่ า ง เพือ่ น�ำไปสูก่ ารสร้างอัตลักษณ์ของนักเรียน (อาคารมหิดลเทคโนโลยีมหานคร-อาคาร
คุณธรรม ตามแนวปรัชญาเศรษฐกิจพอ โรงเรี ย น ครอบครั ว และชุ ม ชน มี โรงเรียนบ้านจับไม้ คือ ซือ่ สัตย์ รับผิดชอบ รวมน�ำ้ ใจ)
เพียง โดยการบูรณาการจิตอาสาและความ ภูมิปัญญาท้องถิ่นเรื่องการจักสานกระติ๊บ มีวถิ กี ารด�ำเนินชีวติ อย่างพอเพียง” ใช้อาคารท�ำเป็นโรงอาหารและได้
แผนภาพเส้นทางสู่ศูนย์การเรียนรู้เชิงคุณธรรมโรงเรียนบ้านจับไม้ รับความร่วมมือจากข้าราชการ พ่อค้า
ประชาชนในจังหวัดหนองคายร่วมสมทบ
ศูนย์เรียนรู้เชิงคุณธรรมบ้านจับไม้ ทุน การก่อสร้าง มีการสร้างห้องน�้ำเด็ก
อนุบาล ร่วมสร้างเตาเผาขยะใช้จัดการ
จุดเริ่มต้น ความส�ำเร็จที่อยากเห็น จังหวะก้าว กระบวนการ ขยะในโรงเรียน นอกจากนีย้ งั มีมลู นิธกิ ลุม่
แสงเทียนได้เข้ามาจัดค่ายอาสาพัฒนา
ค่ายอาสาสร้าง จิตอาสาใช้ชีวิต • การสร้างความเข้าใจเกี่ยวกับ ค่ายอาสาสร้างพลังจิตอาสาชุมชน โรงเรียนโดยการกั้นฝารอบนอกและในตัว ชนบท ก่ อ สร้ า งห้ อ งน�้ ำ ถมปรั บ พื้ น ที่
จิตอาสาชุมชน อย่างพอเพียง การด�ำเนินงานกับผู้ที่เกี่ยวข้อง
ร่วมแรง ร่วมใจ • การพัฒนาเติมเต็มความรู้ : ก่อเกิดโรงเรียนบ้านจับไม้ อาคารเรียน สร้างบ้านพักครู ก่อสร้าง ก่อสร้างห้องน�ำ้ จัดท�ำสนามเด็กเล่น มอบ
พัฒนาโรงเรียน ด้วยการศึกษาดูงาน แลกเปลีย่ น ประชากรส่วนใหญ่ของชุมชนบ้าน อาคารเรี ย นเพิ่ ม เติ ม และสร้ า งอาคาร พระพุทธรูป 2 องค์ใหญ่ พร้อมแท่นเครือ่ งปั้
ประสบการณ์ กับพื้นที่ต้นแบบ จับไม้อพยพมาจากจังหวัดอุบลราชธานี อเนกประสงค์ เวลานัน้ มีนกั เรียนเพิม่ ขึน้ มน�ำ้ ให้กบั โรงเรียน การพัฒนาโรงเรียนใน
พัฒนาจิตอาสา โรงเรียน ชุมชนดี • การวางแผนปฏิบัติการ
ซื่อสัตย์ รับผิดชอบ มีวินัย สร้างสรรค์ • ลงมือท�ำกิจกรรมปฏิบัติการ ภายใต้ ก ารน� ำ ของหลวงปู ่ ค� ำ ดี มาตั้ ง ตามล�ำดับ ท�ำให้ขาดแคลนห้องเรียน ช่วง 10 ทีผ่ า่ นมา โรงเรียนบ้านจับไม้ ได้
มีวิถีการด�ำเนิน สังคมจับไม้ กิจกรรมในโรงเรียนปลูกผัก ถิ่นฐานอยู่ที่ต�ำบลเฝ้าไร่ อ�ำเภอเฝ้าไร่ โรงเรียนได้รบั ความอนุเคราะห์งบประมาณ ก่อสร้างอาคาร ปรับปรุง ซ่อมแซม การ
ชีวิตอย่างพอเพียง ให้รู้รักพอเพียง เลี้ยงปลาเป็นอาหารกลางวัน จ.หนองคาย มีหลวงปู่ค�ำดีเป็นศูนย์รวม จากมหาวิทยาลัยหอการค้าไทย ต่อเติมชัน้ พัฒนาโครงสร้างพื้นฐาน และปรับปรุง
พัฒนาหลักสูตรท้องถิ่น
การปลูกต้นคล้าและทอเสื่อ จิตใจของคนในชุมชนตั้งแต่อดีตจนถึง ล่างของอาคารเรียน การพัฒนาปรับปรุง สภาพภูมทิ ศั น์ของโรงเรียนให้เป็นโรงเรียน
โรงเรียนวิถีพุทธ • การติดตามประเมินผล ปัจจุบันเนื่องด้วยท่านเป็นพระที่ศักดิ์สิทธิ์ ต่อเติมโรงเรียน มีการด�ำเนินงานอย่างต่อ ทีม่ สี ภาพแวดล้อมร่มรืน่ น่าเรียน
เด็กดี มีคุณภาพ ครอบครัวอบอุ่น ทบทวน สรุปบทเรียน มาก และเป็ น บุ ค คลที่ ช าวบ้ า นเคารพ เนือ่ ง โดยส่วนหนึง่ ได้รบั การสนับสนุนจาก นอกจากการพัฒนาปรับปรุงภูมิ-
ยิ้มง่าย ไหว้สวย ชุมชนเข้มแข็ง • การปรับแผนงาน กิจกรรม
ให้สอดคล้องกับบริบทของ
นับถือกันสืบต่อมาโรงเรียนบ้านจับไม้เป็น ชาวบ้าน และองค์การบริหารส่วนต�ำบลเฝ้า ทัศน์และสภาพแวดล้อมของโรงเรียนแล้ว
พื้นที่ โรงเรียนเก่าแก่มีอายุเกือบ 6 ทศวรรษ ไร่ ทั้งอาคารเรียนและการก่อสร้างสนาม ยังมีการเข้าค่ายอาสาจากมหาวิทยาลัย
• การประสานเชื่อมโยง ตัง้ อยูใ่ นบริเวณวัดบุปผาราม ซึง่ เปิดท�ำการ กีฬาวอลเลย์บอลและสนามตะกร้อ ในการ ต่ า งๆ มี นั ก ศึ ก ษามาท� ำ งานจิ ต อาสา
เชื่อมโยงเครือข่าย เครือข่ายระหว่างโรงเรียน สอนระดับประถมศึกษาตอนต้นเมื่อวันที่ ด�ำเนินงานก่อสร้างอาคารและสนามกีฬา ประกอบด้วยนักศึกษาแพทย์ พยาบาล
โรงเรียน • พัฒนาศูนย์เรียนรู้เชิง
คุณธรรมเพื่อการขยายผล 21 พฤศจิกายน พ.ศ. 2497 มีนกั เรียน 29 ของโรงเรียนจะมีชาวบ้านเข้ามามีสว่ นร่วม และตัวแทนจากหน่วยงานต่างๆ มาช่วย
คน นายประเสริฐ มงคลสวัสดิ์ เป็นครู และเป็นแรงงานหลักในการท�ำงานโดย ก่อสร้างอาคาร ถือเป็นจุดเริ่มต้นท�ำให้มี
ใหญ่คนแรก ทีต่ งั้ ของโรงเรียนได้รบั บริจาค ตลอด ชาวบ้านมาช่วยกันท�ำงานเพิม่ มากขึน้ การ
พัฒนาศูนย์เรียนรู้
เชิงคุณธรรม ทีด่ นิ จากชาวบ้าน จ�ำนวน 6 ไร่ และชาว ในอดีตสภาพของโรงเรียนบ้านจับ จัดค่ายอาสาแต่ละครัง้ ชาวบ้านก็จะมาช่วย
บ้านช่วยกันบริจาควัสดุ อุปกรณ์ และงบ ไม้ที่เป็นโรงเรียนขนาดเล็ก เก่าแก่ และมี กั น ลงแรง เตรี ย มสถานที่ เ พื่ อ รองรั บ
ประมาณเพื่อสร้างอาคารเรียนหลังแรกให้ ปัญหาขาดแคลนห้องเรียน วัสดุอุปกรณ์ นักศึกษาที่มาจัดค่าย ช่วยดูแลอ�ำนวย
กั บ ลู ก หลานในชุ ม ชนได้ เ รี ย นเล่ า เรี ย น สื่อการเรียนการสอน ขาดแคลนอุปกรณ์ ความสะดวกให้กบั นักศึกษาด้วยความยินดี
โรงเรียน ครอบครัว ชุมชน เครือข่าย หาความรูฝ้ กึ ฝนตนเอง ต่อมาชาวบ้านร่วม กีฬา จากสภาพดังกล่าวท�ำให้โรงเรียนบ้าน และเต็มใจ การท�ำงานค่ายอาสาแต่ละครัง้
กันซื้อที่ดินเพิ่มเพื่อขยายพื้นที่อีก 3 ไร่ จับไม้มกั จะได้รบั การแนะน�ำจากส�ำนักงาน จะท�ำงานร่วมกันอย่างน้อย 15 วัน ชุมชน
ต่อมาปี พ.ศ. 2519 โรงเรียนได้รบั เขตพื้ น ที่ ก ารศึ ก ษาให้ กั บ มหาวิ ท ยาลั ย และนักศึกษาช่วยกันท�ำงานผลัดเปลีย่ นกัน
ศูนย์คุณธรรมสนับสนุนงบประมาณ ความรู้ การสื่อสารเผยแพร่รูปธรรมความส�ำเร็จ งบประมาณจากทางราชการ จึงปรับปรุง ต่างๆ ที่ต้องการจัดค่ายอาสา มีการท�ำ อย่างต่อเนือ่ ง ท�ำให้นกั ศึกษาและชาวบ้าน
78 79
เกิ ด ความผู ก พั น กั น ปั จ จุ บั น บางคนยั ง
ติดต่อกัน เสมือนเป็นญาติพี่น้อง การท�ำ
ค่ายอาสาจึงเป็นเหมือนสะพานท�ำหน้าที่
เชื่อมโยงระหว่างโรงเรียน และชุมชนให้มี
ส่วนร่วมในการพัฒนาโรงเรียน ช่วยท�ำ
กิจกรรมต่างๆ ทุกครัง้ ทีโ่ รงเรียนมีงานชาว
บ้านก็จะมาช่วยกันแบ่งหน้าที่ในการดูแล
ต้อนรับ และร่วมท�ำงานเรื่อยมาตลอด
จนถึงปัจจุบัน จนกระทั่งในปี พ.ศ. 2552
ศูนย์คณุ ธรรม (องค์การมหาชน) สนับสนุน
งบประมาณปรับปรุงอาคารอเนกประสงค์
ให้ เ ป็ น ศู น ย์ ก ารเรี ย นรู ้ เ ชิ ง คุ ณ ธรรม
ก่ อ สร้ า งอาคารห้ อ งสมุ ด จิ ต อาสาหนึ่ ง
เดี ย วกั น โดยอาจารย์ จ ากจุ ฬ าลงกรณ์
มหาวิทยาลัย และได้รับงบประมาณจาก
สพฐ. ปรับปรุงอาคารเรียนและประปา
โรงเรียนต่อมาในปี พ.ศ. 2555 ได้รับงบ
ประมาณจัดซื้อสื่อศูนย์การเรียนรู้ส�ำหรับ
โรงเรียนขนาดเล็กจากสพฐ. และได้รบั การ
สนับสนุนงบประมาณจากบริษทั เทพผดุง
พรมะพร้าว จ�ำกัด และบริษัท อ�ำพลฟู้ด
จ� ำ กั ด จ� ำ นวน 200,000 บาท ในการ
ก่อสร้างรั้วโรงเรียนและปรับปรุงภูมิทัศน์
แหล่ ง เรี ย นรู ้ ภ ายในโรงเรี ย น ปั จ จุ บั น
โรงเรี ย นบ้ า นจั บ ไม้ เปิ ด สอนระดั บชั้ น
อนุ บ าล 1-ชั้ น ประถมศึ ก ษาปี ที่ 6
การพัฒนาโรงเรียนบ้านจับไม้ให้ความ
ส�ำคัญกับการพัฒนาทางด้านคุณภาพการ
ศึกษาเพื่อเสริมสร้างประสบการณ์เพื่อให้
เติบโตเป็นเยาวชนทีม่ คี ณุ ภาพ
โรงเรียนวิถีพุทธ....จุดเริ่มต้นของ
การสร้ า งคุ ณ ธรรมให้ กั บ ครู แ ละ
นักเรียน เชื่ อ มโยง ณ โรงเรี ย นผู ้ น� ำ จั ง หวั ด
การพัฒนาคุณภาพการศึกษาของ
โรงเรียนบ้านจับไม้นบั ตัง้ แต่ ปี พ.ศ. 2547
เป็นต้นมา เน้นการพัฒนาคุณภาพชีวิต
พัฒนาทักษะการใช้ชีวิตโดยมีคุณธรรม
ชี้น�ำทางชีวิตให้กับนักเรียน จากการท�ำ
โครงการตามนโยบายโรงเรียนน�ำร่องของ
สพฐ. ตามโครงการโรงเรี ย นวิ ถี พุ ท ธ
โรงเรียนที่สนใจ จึงได้รับการสนับสนุน
ช่ ว ยเหลื อ และได้ รั บ ค� ำ แนะน� ำ จาก
คุณอนุชิต บัวพุฒ ซึ่งเป็นศึกษานิเทศก์
80
ช�ำนาญการพิเศษของสพป.หนองคาย เขต
2 จังหวัดหนองคาย หลักการพัฒนา
โรงเรียนวิถีพุทธ คือ การน�ำหลักธรรม
พระพุ ท ธศาสนามาใช้ เน้ น กรอบการ
พัฒนา กระบวนการเรียนการสอน ตาม
หลักไตรสิกขา คือ ศีล สมาธิ ปัญญา
อย่างบูรณาการ ผู้เรียนได้เรียนรู้ผ่านการ
พัฒนา “การกิน อยู่ ดู ฟัง” ซึ่ง การท�ำ
กิจกรรมของโรงเรียนวิถีพุทธรวมถึงมีการ
จัดสภาพของโรงเรียนวิถีพุทธ ประกอบ
ด้ ว ยด้ า นกายภาพคื อ อาคารสถานที่
ห้องเรียน แหล่งเรียนรู้ สภาพแวดล้อม
ด้านกิจกรรม ปรับพื้นฐานวิถีชีวิต เช่น
กิ จ กรรมประจ� ำ วั น กิ จ กรรมวั น ส� ำ คั ญ
กิจกรรมนักเรียน ด้านการเรียนการสอน
เริม่ ตัง้ แต่การก�ำหนดหลักสูตรสถานศึกษา
การจัดหน่วยการเรียน แผนการจัดการ
เรียนรู้ จนถึงกระบวนการเรียนการสอน
ด้ า นบรรยากาศและปฏิ สั ม พั น ธ์ ใ นการ
ปฏิ บั ติ ต ่ อ กั น ระหว่ า งครู กั บ นั ก เรี ย น
นั ก เรี ย นกั บ นั ก เรี ย น หรื อ ครู กั บ ครู
และด้ า นการบริ ห ารจั ด การตั้ ง แต่ ก าร
ก�ำหนดวิสยั ทัศน์ จุดเน้น การก�ำหนดแผน
ปฏิบตั กิ าร การสนับสนุน ติดตาม ประเมิน
ผล และพัฒนาต่อเนือ่ ง ซึง่ การจัดสภาพใน
แต่ละด้านจะมุ่งพัฒนานักเรียนตามระบบ
ไตรสิกขาได้อย่างชัดเจนและมีประสิทธิภาพ
โรงเรียนวิถีพุทธบ้านจับไม้ มีเป้า-
หมายเพื่อส่งเสริมและพัฒนาให้นักเรียน
เป็นเด็กดี มีคณุ ภาพ ยิม้ ง่าย ไหว้สวย มี
การออกแบบกิ จ กรรมเพื่ อ สร้ า งความ
ตระหนักเรือ่ งของระเบียบวินยั และแนวทาง
วิถีพุทธโดยให้ชุมชนเข้ามามีส่วนร่วมใน
การคิ ด กิ จ กรรม อี ก ทั้ ง ยั ง มี วั ฒ นธรรม
ดัง้ เดิมทีน่ บั ถือหลวงปูค่ ำ� ดี ทีส่ งั่ สมค�ำสอน
ที่ดี เช่น น้องไหว้พี่ การจัดเขตบริการ
กิจกรรมประจ�ำวันเพือ่ ท�ำความสะอาดดูแล
พืน้ ทีร่ บั ผิดชอบให้เกิดความเรียบร้อย ส่ง-
เสริมวัฒนธรรมประเพณีของชุมชน ครูนำ�
เด็กไปร่วมงานประเพณีในชุมชน ไปให้
บริการต่างๆ ในงาน รวมถึงการพานักเรียน
ไปท�ำบุญไหว้พระทุกวันพระ รวมทัง้ จัดให้
มีประธานกรรมการสถานศึกษาที่ร่วมกับ
โรงเรียนพาเด็กไปวัด ทัง้ หมดนีเ้ ป็นกิจกรรม
คือให้เด็กเข้าใจหลักของการปฏิบัติตาม
แนวทางของศาสนาพุทธ
คุณอนุชติ บัวพุฒ : “ในฐานะที่
เคยดูแลระดับมัธยม บอกได้เลยว่าเด็กของ
โรงเรียนบ้านจับไม้ทุกคนที่ออกไปจาก
โรงเรียนไปเรียนต่อในระดับที่สูงขึ้นนั้นดี
ทุกคน สามารถไปเป็นแกนน�ำในเรือ่ งต่างๆ
เช่น ช่วยเหลือครู ทักทาย น�ำพาเพือ่ นท�ำ
กิจกรรมต่างๆ ได้”
ครูโรงเรียนบ้านจับไม้ : “เด็กของ
โรงเรียนเรามีจุดเด่นที่ต่างจากโรงเรียน
อื่ น ๆ คื อ มี ค วามแตกต่ า งด้ า นกริ ย า
มารยาท ผู้ปกครองบ้านอื่นก็บอกว่า เด็ก
นักเรียนโรงเรียนบ้านจับไม้เป็นเด็กที่มี
มารยาทดี”
การสอนให้ นั ก เรี ย นเห็ น ความ
ส�ำคัญในเรือ่ งการท�ำบุญไหว้พระของคนใน
ชุมชนบ้านจับไม้ที่จะต้องละเว้นการฆ่า
สัตว์ตัดชีวิตในวันพระ ทุกวันพระ ลูก
หลานของชุมชนก็ต้องปฏิบัติตาม กลาย
เป็นจารีตของชุมชนที่ได้ปฏิบัติต่อกันมา
ชื่อเสียงของโรงเรียนด้านวิถีพุทธส่งผลให้
พระอาจารย์ชติ สุรชิ โย ชักน�ำให้โรงเรียน
บ้านจับไม้ท�ำความรู้จักกับศูนย์คุณธรรม
(องค์การมหาชน) เนือ่ งจากท่านมาจัดค่าย
ทีโ่ รงเรียนบ้านหนองหลวง ซึง่ ผูอ้ ำ� นวยการ
โรงเรียนได้เข้าร่วมโครงการท�ำงานกับศูนย์
คุณธรรมอยูก่ อ่ นหน้านี้ จึงได้การชักชวน
และได้รับคัดเลือกให้เข้าโครงการท�ำงาน
เป็นเครือข่ายกับศูนย์คณุ ธรรม เริม่ จากเข้า
ร่วมอบรมการพัฒนาคุณภาพชีวติ ว่าด้วย
แนวทางการด� ำ เนิ น ชี วิ ต ตามปรั ช ญา
เศรษฐกิจพอเพียง และน�ำคุณธรรมมา
กาญจนบุรี ในปี 2549 จึงเป็นจุดเริ่มต้น
และศูนย์คณุ ธรรม (องค์การมหาชน) ก็สง่
เสริมให้เกิดการเรียนรู้ดูงานที่มูลนิธิพุทธ
ฉือจี้ ประเทศไต้หวัน
ปี พ.ศ. 2550 เริ่มท�ำโครงการกับ
ศูนย์คณุ ธรรม (องค์การมหาชน) เรือ่ งศูนย์
การเรียนรูบ้ รู ณาการจิตอาสาและความพอ
เพียงร่วมกัน มีทงั้ หมด 8 โรงเรียน ได้แก่
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 3 โรงเรียน ภาค
เหนื อ 5 โรงเรี ย น ประเด็ น ที่ ท� ำ มี 5
กิ จ กรรม คื อ วาทะธรรมส่ อ งน� ำ ชี วิ ต
จิตอาสาพลังแห่งคุณธรรม เป็นการน�ำเรือ่ ง
จิตอาสามาปรับใช้ในโรงเรียน หนุนน�ำโลก
ด้วยการจัดการขยะ ท�ำเพือ่ สาธารณะด้วย
การออม น้อมน�ำชีวิตสู่ความพอเพียงโดย
น�ำหลักเศรษฐกิจพอเพียงของพระบาท
สมเด็ จ พระเจ้ า อยู ่ หั ว มาใช้ ป ฏิ บั ติ ใ น
โรงเรี ย น 5 เรื่ อ งนี้ ผู ้ บ ริ ห ารของทั้ ง 8
โรงเรียนร่วมก�ำหนดหัวข้อด้วยกัน โดยใช้
แนวคิดจากการไปศึกษาดูงานทีม่ ลู นิธพิ ทุ ธ
ฉือจี้ วัตถุประสงค์ของทัง้ 5 เรือ่ งนีม้ เี ป้า
หมายคือ เด็กต้องมีจิตอาสา สามารถน�ำ
หลักปรัชญาด้านความพอเพียงมาใช้ได้
(เรือ่ งการจัดการขยะ) ช่วยเหลือสังคมโดย
การออมทรัพย์และน�ำเงินทีไ่ ด้ไปซือ้ สิง่ ของ
ให้ผู้สูงอายุ คนป่วยในชุมชน การท�ำงาน
ช่วงแรกการมีสว่ นร่วมของชุมชนยังไม่มาก
นักเนือ่ งจากเน้นการท�ำกิจกรรมในโรงเรียน
และให้เด็กนักเรียนเป็นหลัก
รวมพลังชุมชน โรงเรียน : พัฒนา
จิตอาสาวิถพ ี อเพียงด้วยภูมปิ ญ ั ญา
ท้องถิน่
เส้ น ทางเข้ า สู ่ ก ารเสริ ม สร้ า ง
คุณธรรมจริยธรรมให้กับเด็กในโรงเรียน
การสร้างการมีส่วนร่วมของผู้ที่เกี่ยวข้อง
โดยการด�ำเนินกิจกรรมต่างๆ นับตั้งแต่
การท�ำความเข้าใจกับผู้ที่เกี่ยวข้องในการ
ด�ำเนินโครงการฯ ระหว่างโรงเรียนกับ
ชุมชน คือ การท�ำประชาคมเชิญชาวบ้าน
ในชุมชน มาประชุมท� ำความเข้าใจกับ
โครงการ แผนงาน กิจกรรม และผลทีจ่ ะ
เกิดขึ้นจากการท�ำโครงการ ให้ความรู้
ประสบการณ์ เกี่ ย วกั บ วิ ถี ชี วิ ต และ
เศรษฐกิจพอเพียงแก่ผู้ที่เกี่ยวข้องทุกภาค
ให้เห็นตัวอย่างรูปธรรม เริม่ ต้นจากการพา
ผู้น�ำชุมชน จ�ำนวน 130 คน เดินทางไป
ศึกษาดูงานทีศ่ นู ย์เศรษฐกิจพอเพียงทีศ่ นู ย์
เรียนรู้เรไรอโศก จังหวัดเลย เพื่อให้ผู้น�ำ
ชุมชนเกิดการเรียนรูจ้ ากรูปธรรมความพอ
เพียง อันจะน�ำไปสูก่ ารปรับเปลีย่ นวิธคี ดิ ให้
กับผูน้ ำ� ชุมชนสูเ่ รือ่ งความพอเพียง ในการ
ศึกษาดูงานในครัง้ นีไ้ ด้รบั การสนับสนุนงบ
ประมาณจากศู น ย์ คุ ณ ธรรม (องค์ ก าร
มหาชน) โดยผู้น�ำชุมชนร่วมกันสมทบค่า
ใช้จ่ายบางส่วนเพื่อเป็นค่าใช้จ่ายในการ
ศึกษาดูงาน
การเรียนรู้รูปธรรมความพอเพียง
ในครั้งนั้นชุมชนมีการแบ่งงานกันเพื่อเก็บ
ข้ อ มู ล มี ก ารพู ด คุ ย และแลกเปลี่ ย น
ประสบการณ์ นับเป็นการสร้างแรงบันดาล-
ใจอย่างดีให้กับผู้น�ำชุมชน หลังจากกลับ
มาจากการศึ ก ษาดู ง าน ผู ้ น�ำ ชุ ม ชนใน
ชุ ม ชนตื่ น เต้ น และอยากลงมื อ ท� ำ สิ่ ง ที่
ตนเองไปดูงาน
คุณครูเงิน : “กลับมาก็ได้ลงมือท�ำ
เรื่ อ งของปุ ๋ ย ชี ว ภาพน� ำ มาใช้ ร ดผั ก ใน
โรงเรียน มีกิจกรรมในโรงเรียนสอนให้
นั ก เรี ย นปลู ก เห็ ด ปลู ก พื ช ผั ก สวนครั ว
เลีย้ งปลา รวมทัง้ เกิดกลุม่ จักสานและกลุม่
ทอเสือ่ ”
ผูป้ กครองนักเรียน : “ได้ความรู้ที่
แปลกใหม่ เรือ่ งของการจักสานในรูปแบบ
ทีไ่ ม่เคยเห็นมาก่อน เช่น ได้รจู้ กั การท�ำปุย๋
ชีวภาพ และการพึ่งตนเองบนวิถีความ
พอเพียง ลดรายจ่าย เพิ่มรายได้ให้กับ
ครอบครัว”
ในช่วงปีแรกของการสร้างคุณธรรม
ความซื่อสัตย์ รับผิดชอบ รวมถึงวิถีการ
ด�ำเนินชีวติ พอเพียงของโรงเรียนบ้านจับไม้
เริ่มต้นจากการพึ่งตนเองในการท�ำอาหาร
กลางวัน ให้เด็กนักเรียนชัน้ ประถมศึกษาปี
ที่ 5 และ 6 แบ่งบทบาทหน้าทีค่ วามรับผิด
ชอบช่ ว ยกั น ปลู ก พื ช ผั ก ปลอดสารพิ ษ
เลีย้ งปลา เพือ่ น�ำมาปรุงอาหารกลางวันให้
นักเรียนในโรงเรียนได้รบั ประทานอาหารที่
สะอาดและปลอดภัย นอกจากปลูกผักใน
โรงเรียนแล้ว ทางโรงเรียนยังได้สนับสนุน
ให้นักเรียนขยายผลสู่ครอบครัวด้วยการ
ปลูกพืชผักสวนครัวรั้วกินได้ในบ้านของ
ตนเอง
หลังจากที่มีการท� ำกิจกรรมการ
สร้างเสริมวิถีพอเพียงได้หนึ่งปีเต็ม ต่อมา
ในปี พ.ศ. 2551 จึงได้สรุปบทเรียนว่าการ
ขับเคลื่อนงานที่ผ่านมา เป็นการท�ำงาน
ของโรงเรียนและท�ำภายในโรงเรียนเป็น
หลัก จึงคิดไปถึงการต่อยอดกิจกรรมเดิมที่
เป็นการท�ำงานเชิงรุกเข้าสูช่ มุ ชนให้มากขึน้
81
จึงมีแนวคิดการท�ำกิจกรรมเพือ่ ให้เกิดการ
เชื่อมโยงกันระหว่างศิษย์เก่ารุ่นพี่ที่ออก
จากโรงเรียนไปแล้วทั้งหมดกับนักเรียนรุ่น
น้องในโรงเรียน กลับมาจัดค่ายท�ำกิจกรร
รมร่วมกัน เพื่อให้พี่ดูแลนักเรียนน้องต่อ
โดยอาศัยผู้น�ำชุมชนเป็นหัวหน้าชุดจิต
อาสา เป็นตัวเชื่อมระหว่างโรงเรียนกับ
ชุมชน จึงมีการจัดกิจกรรมเปิดเวทีให้เกิด
การเชื่ อ มโยงประสบการณ์ ก ารเรี ย นรู ้
แลกเปลี่ยนประสบการณ์ระหว่างรุ่นพี่กับ
รุ่นน้อง มีการจัดเวทีคนดีคนเก่งคนกล้า
เปิดโอกาสให้เด็กได้แสดงออก ให้รนุ่ พีท่ จี่ บ
จากโรงเรียนบ้านจับไม้กลับมาเล่าเรือ่ งราว
ต่างๆ ให้รนุ่ น้องฟัง และท�ำเรือ่ งจิตอาสา
พาน้องไปวัดวันเสาร์ พาน้องไปท�ำความ
สะอาดตามบริเวณบ้าน และจะมีพอี่ กี กลุม่
สอนพิเศษให้นอ้ ง สุดท้ายคือ กิจกรรมการ
แลกเปลี่ยนเรียนรู้ระหว่างโรงเรียนและ
ชุมชนโดยอาศัยผู้ปกครอง การด�ำเนิน
กิจกรรมของโรงเรียนในปี พ.ศ. 2551 มี
กิจกรรมที่ทำ� ให้เกิดการสร้างจิตอาสาการ
ช่วยเหลือดูกันแลระหว่างรุ่นพี่กับรุ่นน้อง
ทัง้ หมด 8 กิจกรรม การสรุปบทเรียนและ
ประเมินผลการด�ำเนินงานพบว่า มีการท�ำ
กิจกรรมที่อยู่ในระดับดี เนื่องจากมีการ
พัฒนากิจกรรมใหม่ๆ ทีท่ ำ� ให้เกิดการสร้าง
จิตอาสาร่วมกันของนักเรียนอย่างต่อเนือ่ ง
ต่อมาในปี พ.ศ. 2552 การสร้าง
จิตอาสาของโรงเรียนบ้านจับไม้เริ่มมีการ
เชือ่ มโยงกับกิจกรรมภายในชุมชนทีม่ ากยิง่
ขึ้นโดยอาจารย์สมปอง ใจดีเฉย อาจารย์
จากคณะสั ง คมศาสตร์ มหาวิ ท ยาลั ย
ศรีนครินทรวิโรฒ ซึง่ เป็นผูท้ รงคุณวุฒขิ อง
ศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน) ลงพื้นที่
ใช้เวทีการติดตามประเมินผล สรุปบทเรียน
ร่วมกันระหว่างผู้น�ำชุมชนและเด็กๆ ใน
หมู ่ บ ้ า น มี ก ารพู ด คุ ย ทบทวนการท� ำ
กิจกรรม ในระหว่างทีม่ กี ารประชุมนัน้ ชาว
บ้านทีเ่ ข้าร่วมประชุมน�ำกระติบ๊ ข้าวเหนียว
มานั่ ง สานในระหว่ า งที่ ฟ ั ง การประชุ ม
ท�ำให้เกิดความคิดว่า การท�ำกิจกรรมใน
ช่วงต่อไป ควรมีการน�ำเอาภูมปิ ญั ญาท้อง
ถิน่ มาเป็นเครือ่ งมือ ส่งเสริมให้เกิดการท�ำ
กิจกรรมเพื่อเสริมสร้างครอบครัวอบอุ่น
82
โดยน�ำเรือ่ งจักสานมาเชือ่ มต่อเป็นกิจกรรม
ในโครงการของโรงเรียน เสริมสร้างกิจกรรม
ที่ ท� ำ ให้ เ กิ ด การท� ำ งานร่ ว มกั น ระหว่ า ง
คนในครอบครัว อันจะน�ำไปสู่ความรัก
ความผู ก พั น ครอบครั ว อบอุ ่ น และปี
เดียวกันนีเ้ องชุมชนได้รบั รางวัลกองทุนแม่
ของแผ่นดิน เป็นกองทุนในชุมชนที่มีเป้า
หมายการสร้ า งครอบครั ว อบอุ ่ น เช่ น
เดียวกัน ซึ่งมีความสอดคล้องกับนโยบาย
ของศูนย์คณุ ธรรม (องค์การมหาชน) ทีส่ ง่
เสริมเรือ่ งครอบครัวอบอุน่
หลังจากนั้นจึงมีการประชุมเพื่อ
ปรึกษาหารือร่วมกันระหว่างโรงเรียนกับ
ผูน้ ำ� ชุมชนบ้านจับไม้ เพือ่ พิจารณาร่วมกัน
ว่าจะท�ำกิจกรรมอะไรที่สามารถเชื่อมกับ
เรื่องครอบครัวอบอุ่น ในที่ประชุมมีความ
เห็นร่วมกันว่า “ครอบครัวจะอบอุน่ ได้ เรือ่ ง
เศรษฐกิจมันต้องดี จิตใจก็ตอ้ งเป็นคนทีม่ ี
จิตใจงาม ผูป้ กครองต้องเข้มแข็ง เด็กเรา
เราต้ อ งดู แ ลเขาเป็ น อย่ า งดี ค้ น หา
ครอบครัวทีจ่ ะมาเป็นต้นแบบได้ และมาท�ำ
กิจกรรมทีเ่ ป็นวิถขี องชุมชน ”จึงท�ำให้เกิด
ข้อสรุปร่วมกันว่า โรงเรียนและชุมชนจะ
ร่ ว มกั น โครงการ “โรงเรี ย นส่ ง เสริ ม
ครอบครัวอบอุน่ ชุมชนเข้มแข็ง แหล่งเรียน
รู ้ เ ชิ ง คุ ณ ธรรม” เป้ า หมายเพื่ อ ให้ เ กิ ด
กิ จ กรรมการท� ำ ความดี ต ามวิ ถี แ ม่ ข อง
แผ่นดิน ใช้หลักเศรษฐกิจพอเพียงโดยใช้
กิจกรรมจักสานเป็นเครื่องมือสร้างความ
อบอุ่นในครอบครัว เนื่องจากในชุมชนมี
กลุม่ จักสานอยูเ่ ดิมแล้ว น�ำโดยคุณทองใบ
และคุณบุปผา ซึง่ เป็นครูภมู ปิ ญั ญา และมี
ผู้ใหญ่บ้านที่เป็นแกนหลักเรื่องนี้ วัตถุ-
ประสงค์เพื่อส่งเสริมให้เกิดการพัฒนา
ผลิตภัณฑ์ 1 ครอบครัว 1 ผลิตภัณฑ์ ดัง
นั้นจึงมีการเรียนรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่น โดย
การพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่น ท�ำให้เด็กได้
เรียนรู้และฝึกฝนอาชีพภูมิปัญญาท้องถิ่น
เรื่องจักสานกระติ๊บใส่ข้าวเหนียวจากต้น
คล้า การทอเสื่อ และการทอผ้าเป็นการ
เรียนรู้แบบครบวงจรการผลิตจากคนเฒ่า
คนแก่ ใ นชุ ม ชน โดยมี ก ารเชิ ญ ครู ภู มิ -
ปัญญาท้องถิ่นมาสอนในโรงเรียน เพื่อให้
เด็กท�ำเองได้ สามารถสร้างรายได้ให้กับ
ตนเอง ใช้ เ วลาว่ า งให้ เ ป็ น ประโยชน์
และสร้างความอบอุน่ ในครอบครัวจากการ
ท�ำงานร่วมกัน
วิธกี ารในการพัฒนาหลักสูตรท้อง-
ถิ่นเรื่องการจักสานกระติ๊บข้าวเหนียวจาก
ต้นคล้าและการทอเสื่อ คณะครูโรงเรียน
บ้านจับไม้ได้จัดท�ำคู่มือการจักสาน โดย
อาจารย์พิสมัยเป็นผู้มีบทบาทหลักในการ
ท�ำคูม่ อื โดยมีการสัมภาษณ์จากคุณทองใบ
ซึ่งเป็นครูภูมิปัญญา โดยศึกษาแนวทาง
การจั ด ท�ำ คู ่ มื อ จากโรงเรี ย นบ้ า นหนอง
พันทา อ�ำเภอโซ่พิสัย เป็นโรงเรียนที่สอน
เรื่องการจักสานท�ำเรื่องหัตถกรรมในครัว
เรือน เป็น OTOP ของชุมชน และเป็น
หลักสูตรท้องถิน่ ทีใ่ ช้จริงในโรงเรียน ในช่วง
แรกของการสร้ า งกระบวนการเรี ย นรู ้
หลักสูตรท้องถิ่นเรื่องการจักสานกระติ๊บ
ข้าวเหนียวจากต้นคล้านั้นได้มีการเชิญครู
ภู มิ ป ั ญ ญามาสอนในโรงเรี ย น ใช้ ง บ
ประมาณจากส�ำนักงานเขตพื้นที่จ่ายค่า
วิทยากรท้องถิน่ และให้วทิ ยากรจากพืน้ ที่
อื่ น มาช่ ว ยสอนในวั น อั ง คาร และวั น
พฤหัสบดี เวลา 15.00 -16.00 น. เมือ่ มีการ
ด�ำเนินการไประยะหนึง่ จึงได้มกี ารประชุม
สรุปร่วมกันระหว่างชุมชนและโรงเรียน
จะไม่ใช้งบจากส�ำนักงานพื้นที่เขตในการ
จ้างวิทยากร ก่อให้เกิดวิทยากรจิตอาสาขึน้
เรียกว่ากลุ่มจิตอาสาภูมิปัญญาท้องถิ่น
เป็ น ครู ภู มิ ป ั ญ ญากลุ ่ ม ทอเสื่ อ และกลุ ่ ม
จักสาน ช่วงนัน้ ได้รบั งบประมาณจากพืน้ ที่
เขตการศึกษา โรงเรียนมีการต่อยอดจาก
ศูนย์คณุ ธรรม (องค์การมหาชน) ส่งผลให้
เกิดจิตเหล่าอาสาที่จะมาสอนเรื่องการ
จักสานประมาณ 10 กว่าคน และกลุม่ ทอ
เสื่ออีก 10 กว่าคน ซึ่งทั้งหมดมีเวลาและ
สามารถมาสอนนักเรียนที่โรงเรียนได้ จึง
เปิดเวทีเพือ่ ทบทวนระบบการเรียนการสอน
โดยให้ความสะดวกแก่ครูภูมิปัญญา รวม
ถึงมีการจัดการสอนโดยให้นกั เรียนไปเรียน
ในชุมชน มีเด็กในระดับชัน้ ประถมศึกษาปี
ที่ 4-6 เข้าร่วมกิจกรรม เด็กสามารถเลือก
ตามความสมัครใจว่าต้องการจะเรียนทอ
เสื่อ หรือจะเรียนจักสาน ใช้ศาลากลาง
บ้านเป็นห้องเรียน ผลทีเ่ กิดขึน้ จากการสอน
เด็กสามารถจักสานได้ประมาณร้อยละ 80
และพบว่าวัตถุดิบที่ใช้ในจักสานไม่พอ
เพียง ต้นคล้าที่ใช้เพื่อสานกระติ๊บยังต้อง
ซือ้ จากนอกชุมชน รวมทัง้ ยังต้องใช้ตน้ ลาน
มาเป็นวัสดุดว้ ย จึงมีการให้ความรูแ้ ละส่ง
เสริมการปลูกต้นคล้า และต้นกก เพื่อใช้
เป็นวัตถุดบิ ในการผลิตภายในชุมชน
สิง่ ทีเ่ กิดขึน้ จากการจัดท�ำหลักสูตร
ท้ อ งถิ่ น นอกจากการมี ก ระบวนการ
ถ่ายทอดภูมิปัญญาท้องถิ่นให้กับลูกหลาน
ในชุมชนให้เป็นผู้สืบทอดความรู้รุ่นต่อไป
แล้วเพื่อใช้เป็นเครื่องมือในการสร้างงาน
สร้างอาชีพ และรายได้เลี้ยงครอบครัวใน
อนาคต สิ่งส�ำคัญที่เกิดจากกระบวนการ
เรี ย นรู ้ ข องนั ก เรี ย นคื อ ในการสอน
การสร้างกระบวนเรียนรูจ้ ากการปฏิบตั จิ ริง
รวมถึงเรื่องของ ความรับผิดชอบ ความ
ซื่อสัตย์ และความพอเพียง ความรับผิด
ชอบคือ ให้เด็กปลูกต้นกกและต้นคล้าใน
โรงเรียน มอบหน้าที่ให้เด็กช่วยกันดูแล
นักเรียนได้เล่าว่า กิจกรรมนี้สอนให้เกิด
ความรับผิดชอบ เชือ่ มโยงไปสูร่ ะเบียบวินยั
เรื่องการวางรองเท้า การท�ำความสะอาด
หน้าห้องตนเอง ฝึกปฏิบตั โิ ดยการแบ่งกลุม่
นักเรียนออกเป็น 5 กลุ่มหมู่บ้าน ได้แก่
หมูบ่ า้ นเศรษฐกิจพอเพียง หมูบ่ า้ นกตัญญู
รู้คุณ หมู่บ้านคุณธรรมน�ำสุข หมู่บ้าน
กัลยาณมิตร และหมู่บ้านจิตอาสา แบ่ง
คละเด็ ก ตั้ ง แต่ อ นุ บ าลจนถึ ง ชั้ น ประถม
ศึกษาปีที่ 6 มีพ่อครู แม่ครูเป็นที่ปรึกษา
เป็นการแบ่งกลุ่มเพือ่ สอดแทรกเรื่องความ
ซือ่ สัตย์ลงมาทีต่ วั เด็ก ถ้าเด็กไม่ทำ� งานคือ
ไม่ ซื่ อ สั ต ย์ ต ่ อ หน้ า ที่ ที่ ไ ด้ รั บ มอบหมาย
ผลจากการท�ำกิจกรรมต่างๆ ส่งผลให้
โรงเรี ย นผ่ า นการประเมิ น ยกระดั บ
โรงเรียนเป็นโรงเรียนต้นแบบความพอเพียง
และโรงเรียนต้นแบบจิตอาสาของสพฐ.
โดยการประเมินของสพฐ. นัน้ เน้นเรือ่ งของ
จิตอาสา การมีสว่ นร่วมกับชุมชนโรงเรียน
มีส่วนร่วมอย่างไรในสิ่งต่างๆ เหล่านี้
และพฤติกรรมเด็กเปลี่ยนไปจริงหรือไม่
โครงการนี้โรงเรียนบ้านจับไม้อาสาเป็น
โรงเรียนน�ำร่องเรื่องจิตอาสา ซึ่งถูกเสนอ
โดยส�ำนักงานพื้นที่เขต ส่งผลให้มีการ
ขยายความรู้ มีคนมาศึกษาดูงาน เริม่ จาก
ภายในพื้ น ที่ เ ขตการศึ ก ษาหนองคาย
ต่อด้วยทีอ่ ดุ รธานี ขอนแก่น และมหาสาร-
คาม ทัง้ หมดเป็นพืน้ ทีเ่ ขตทีอ่ ยูใ่ กล้เคียงกับ
โรงเรียนบ้านจับไม้ จนท้ายที่สุดทางสพฐ.
ได้มีโครงการให้โรงเรียนทั้ง 4 ภูมิภาคมา
แลกเปลี่ ย นเรี ย นรู ้ เ พื่ อ ขยายผลการท� ำ
กิจกรรมสร้างจิตอาสาที่มีการเชื่อมโยงกับ
ชุมชนอย่างเป็นรูปธรรม
ในช่วงเดียวกันนี้เองครูโรงเรียน
บ้านจับไม้ได้มโี อกาสเข้าค่ายตามหลักสูตร
ของ สพฐ. ท�ำให้เกิดการเชือ่ มโยงเครือข่าย
ระหว่างนักเรียนโรงเรียนบ้านจับไม้และ
โรงเรี ย นเครื อ ข่ า ย 4 โรงเรี ย น ได้ แ ก่
โรงเรียนค�ำโคนสว่าง โรงเรียนบ้านหนองยาง
โรงเรียนบ้านหนองวัวชุม และโรงเรียนรสริน
เพื่ อ ร่ ว มกั น พั ฒ นากิ จ กรรมธรรมมนู ญ
ครอบครัว เป็นการสร้างระบบการดูแล
ช่วยเหลือเด็กในชุมชนโดยการพัฒนาผูน้ �ำ
ครอบครัว สร้างผู้น�ำครอบครัวเข้มแข็ง
เน้นครอบครัวละ 1 คน มาอบรมให้ความรู้
เรือ่ งหน้าทีข่ องผูน้ ำ� ครอบครัว หน้าทีเ่ ด็ก มี
ศึกษานิเทศก์และผู้บริหารโรงเรียนใกล้
เคี ย งมาเป็ น วิ ท ยากร สิ่ ง ที่ เ กิ ด ขึ้ น คื อ
ได้ครอบครัวต้นแบบและได้มีการเผยแพร่
ผลการท�ำกิจกรรมผ่านสารคดีสั้น 3 นาที
โดยการสนั บ สนุ น จากศู น ย์ คุ ณ ธรรม
(องค์การมหาชน) และจากการเชื่อมโยง
เครือข่ายระหว่างโรงเรียนท�ำให้เกิดการ
เรียนรู้และการขยายกิจกรรมของโรงเรียน
ในเครือข่าย ตัวอย่างเช่น โรงเรียนค�ำโคน
สว่าง โรงเรียนหนองยาง โรงเรียนบ้าน
หนองวัวชุม มีการท�ำกิจกรรมส่งเสริมเรือ่ ง
การจักสานในโรงเรียน โรงเรียนรสรินมีการ
ท�ำกิจกรรม ส่งเสริมเรือ่ งการท�ำไม้กวาด
จากเชื่ อ มโยงเครื อ ข่ า ยโรงเรี ย น
รู...
้ ....สูก่ ารพัฒนาศูนย์เรียนรูเ้ ชิง
คุณธรรม
ปี พ.ศ. 2553 โรงเรียนบ้านบ้าน
จับไม้ได้สง่ ตัวแทนไปอบรมทีโ่ รงเรียนผูน้ ำ�
เพือ่ ท�ำความเข้าใจเรือ่ งแหล่งเรียนรูร้ ว่ มกับ
ศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน) แล้วน�ำ
กลับมาทบทวนตนเองว่าการด�ำเนินงาน
ของโรงเรียนบ้านจับไม้มอี งค์ประกอบอะไร
บ้ า งที่ ส ามารถเป็ น ฐานการเรี ย นรู ้ ไ ด้
โดยมี ก ระบวนการท� ำ ความเข้ า ใจเรื่ อ ง
แหล่งเรียนรู้ วิเคราะห์ตนเอง นัน้ จะท�ำให้
กิจกรรมมีความเข้มข้นมากขึ้นกว่าเดิม
โดยค้นหาตัวตนที่เป็นวิถีชีวิตว่าคืออะไร
ซึ่ ง ทางโรงเรี ย นได้ พ บว่ า เป็ น เรื่ อ งของ
การพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่นโดยการมีส่วน
ร่วมของคนในชุมชน เรือ่ งของการจักสาน
และการทอเสื่อซึ่งใช้เป็นเครื่องมือในการ
สร้างจิตอาสาสูว่ ถิ พี อเพียงได้
83
 ต่อมาในปี พ.ศ. 2554 โรงเรียนบ้าน
จั บ ไม้ ไ ด้ มี ก ารจั ด ท� ำ โครงการพั ฒ นา
ศักยภาพศูนย์การเรียนรู้ ตามองค์ประกอบ
ของแหล่งเรียนรู้ 8 ข้อ คือ ต้องมีสถานที่
มีองค์ความรู้ที่จะเกิดขึ้นจากการปฏิบัติ
ต้องมีผดู้ แู ลศูนย์ มีครูภมู ปิ ญั ญา มีผทู้ จี่ ะ
ซึ่ ง ทางโรงเรี ย นบ้ า นหนองวั ว ชุ ม มี อ ยู ่
ประมาณ 30 คน เข้าร่วมกันจัดเวรรับผิด
ชอบ ท�ำหน้าที่เป็นครูภูมิปัญญาจิตอาสา
ถ่ า ยทอดความรู้ด้านการจักสานให้กับ
นักเรียนในโรงเรียน ท�ำให้นกั เรียนเกิดการ
เรี ย นรู ้ คุ ณ ธรรมจริ ย ธรรม เห็ น คุ ณ ค่ า
ครูภูมิปัญญาเปิดเวลาสอนในเวลาที่ไม่
ตรงกัน เพื่อเปิดโอกาสให้นักเรียนเลือก
เรียนได้เพิม่ ขึน้
เบื้ อ งหลั ง ความส� ำ เร็ จ ต้ น แบบ
คุณธรรม
โครงสร้างศูนย์การเรียนรู้เชิงคุณธรรมโรงเรียนบ้านจับไม้
คณะที่ปรึกษา
ชุดเดิม ชุดใหม่
ผู้บริหารศูนย์ส่งเสริมและพัฒนาพลังแผ่นดิน ผู้บริหารศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน)
เชิงคุณธรรม
ผู้อ�ำนวยการส�ำนักงานพื้นที่เขตการศึกษา / ผู้อ�ำนวยการส�ำนักงานพื้นที่เขตการศึกษา /
รองผู้อ�ำนวยการส�ำนักงานพื้นที่เขตการศึกษา รองผู้อ�ำนวยการส�ำนักงานพื้นที่เขตการศึกษา

มาเรียนรู้ มีคนมาศึกษาดูงาน มีเครือข่าย สืบสานภูมิปัญญาท้องถิ่น และคุณธรรม โรงเรียนบ้านจับไม้มีการด�ำเนิน ศึกษานิเทศก์ผู้รับผิดชอบด้านคุณธรรม ศึกษานิเทศก์ผู้รับผิดชอบด้านคุณธรรม

ความดีความงามที่เกิดขึ้น และมีการเผย ด้านความรับผิดชอบ ความมีระเบียบวินยั งานในเส้นทางสายคุณธรรมมาอย่างต่อ นายอ�ำเภอเฝ้าไร่ นายอ�ำเภอเฝ้าไร่

แพร่ผลงานระดับอ�ำเภอเป็นตัวแทนของ
เขต ในเรือ่ งเศรษฐกิจพอเพียงทางโรงเรียน
บ้านจับได้รับหน้าที่ไม้เป็นศูนย์การอบรม
โครงงานคุณธรรม โดยครูพสิ มัย ได้รบั งบ
ประมาณจากสพฐ. โดยบุคลากรของทาง
โรงเรียนบ้านจับไม้นนั้ เป็นวิทยากรอบรม
ครูเรื่องการท�ำจิตอาสาที่ใช้กระบวนการมี
ส่วนร่วม ซึ่งจะต้องไปเป็นวิทยากรปีละ
ประมาณ 10 ครั้ง และยังเป็นทีมที่ไปให้
ความรู้เรื่องเศรษฐกิจพอเพียงให้กับสพม.
อีกด้วย
ปี พ.ศ.2555 มี ก ารขยายท� ำ
โครงการพัฒนาศูนย์การเรียนรูเ้ ครือข่ายไป
ยังโรงเรียนบ้านหนองยางและโรงเรียนบ้าน
หนองวัวชุม โดยการชักชวนมาท�ำกิจกรรม
ร่วมกัน ทางโรงเรียนลูกข่ายจึงมีการไป
หารือกับชุมชนว่าจะท�ำกิจกรรมคล้ายกับ
โรงเรียนบ้านจับไม้หรือไม่เมื่อทาง ชุมชน
เห็นด้วยจึงเริ่มด�ำเนินการคู่กัน ตอนนั้น
โรงเรียนบ้านจับไม้ซึ่งเป็นแม่ข่ายได้ช่วย
สนั บ สนุ น งบประมาณเพื่ อ ให้ เ กิ ด การ
ท�ำงานโรงเรียนละ 27,400 บาท โดยงบ
ประมาณที่สนับสนุนให้เป็นค่าใช้จ่ายใน
การปรับปรุงพื้นที่ให้เป็นศูนย์เรียนรู้ ซื้อ
เครื่องมือที่จะมาใช้ในการท�ำกิจกรรมทอ
เสือ่ สานกระติบ๊
โรงเรี ย นบ้ า นหนองวั ว ชุ ม ท� ำ
กิจกรรมเดียวกันเป็นการพัฒนาโรงเรียน
เครื อ ข่ า ยโดยใช้ ห ลั ก สู ต รเดี ย วกั น กั บ
โรงเรี ย นบ้ า นจั บ ไม้ ใ นการปลู ก ต้ น กก
ต้นคล้า เพื่อเป็นการเรียนรู้ในการทอเสื่อ
และจักสาน มีครูภูมิปัญญาในชุมชนมา
ช่วยสอนการทอเสื่อ ซึ่งครูภูมิปัญญานั้น
เป็นทุนเดิมทีม่ ใี นพืน้ ทีอ่ ยูแ่ ล้ว กระบวนการ
คือให้ครูภมู ปิ ญั ญาได้มาแลกเปลีย่ นเรียนรู้
กั บ ครู ภู มิ ป ั ญ ญาที่ โ รงเรี ย นบ้ า นจั บ ไม้
84
ให้กบั นักเรียนในโรงเรียน
โรงเรียนบ้านหนองยาง กิจกรรม
ประจ�ำวันทีม่ กี ารท�ำอยูแ่ ล้ว ได้แก่ การท�ำ
ความสะอาดเขตรับผิดชอบ การท�ำการ
เกษตรในโรงเรียน ปลูกผักเลีย้ งไก่พนื้ เมือง
แต่ ยั ง ไม่ ไ ด้ ร ่ ว มโครงการกั บ โครงการ
คุณธรรม เมื่อได้มีโอกาสเข้าร่วมอีกทั้งใน
ชุมชนบ้านหนองยางมีทุนด้านการทอเสื่อ
กกอยู่แล้ว จึงมีกลุ่มแม่บ้านเป็นวิทยากร
ประมาณ 30 คน เริม่ โดยการปลูกต้นคล้า
ในโรงเรียน และแบ่งให้เด็กดูแลแปลงของ
ตนเอง พัฒนาหลักสูตรท้องถิ่นโดยให้ครู
ภูมิปัญญาในชุมชนมาเป็นผู้ที่ท�ำหน้าที่
ถ่ายทอดความรู้ ความภูมใิ จหนึง่ ของบ้าน
หนองยางคือ สามารถดึงครูภมู ปิ ญั ญาเข้า
มาช่วยงานได้โดยไม่มคี า่ จ้างไม่มคี า่ ตอบแทน
บางคนไม่มบี ตุ รหลานก็มาช่วย การเริม่ ต้น
สร้างการเรียนรู้คือ การสร้างเสริมให้เด็ก
นักเรียน และครูภูมิปัญญาชุมชนมาเข้า
ค่ายเพือ่ เรียนรูร้ ว่ มกันจากโรงเรียนบ้านจับ
ไม้ เพือ่ น�ำเอาความรูไ้ ปประยุกต์ใช้
โครงการปี 2556 จะต้องยกระดับ
โดยเปิดห้องเรียนในชุมชน จัดกลุม่ นักเรียน
ไปเรียนกับครูภูมิปัญญาที่บ้าน พอเรียน
แล้วได้จัดให้มีกิจกรรมต่อยอด โดยให้
นักเรียนได้เรียนกับครูภมู ปิ ญั ญาคนเดิมไป
จนกระทัง่ จบหลักสูตร หลังจากนัน้ ให้เด็ก
มีการประกวดแข่งขัน เพื่อฝึกเด็กให้เกิด
ความรั บ ผิ ด ชอบและการเปลี่ ย นแปลง
พฤติ ก รรม และในระหว่ า งนั้ น ครู
ภูมปิ ญั ญาได้มานัง่ ในเวทีและคุยกันเพือ่ หา
แนวทางการพั ฒ นาการเรี ย นด้ ว ยกั น
ครูภมู ปิ ญั ญาจะเป็นผูป้ ระเมินเด็ก โรงเรียน
สร้างเครื่องมือให้ครูประจ�ำชั้นไปประเมิน
ผล และได้ผลพลอยได้คอื ครูกบั ผูป้ กครอง
ได้รู้จักกันมากขึ้น อีกทั้งยังได้มีการจัดให้
เนือ่ งจนกระทัง่ มีการจัดตัง้ ศูนย์การเรียนรู้
เชิงคุณธรรมโรงเรียนบ้านจับไม้ ภายใน
ศู น ย์ มี ก ารแบ่ ง บทบาทหน้ า ที่ เ ป็ น การ
บริหารจัดการด้วยโครงสร้างทีจ่ ดั การร่วมกัน
โดยมี ส ่ ว นผสมของคณะกรรมการอั น
ประกอบด้ ว ย คณะที่ ป รึ ก ษา ได้ แ ก่
ผู้บริหารศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน)
ผูอ้ ำ� นวยการหรือรองผูอ้ ำ� นวยการส�ำนักงาน
พื้ น ที่ เ ขตการศึ ก ษา ศึ ก ษานิ เ ทศก์
นายอ�ำเภอเฝ้าไร่และเทศมนตรีตำ� บลเฝ้าไร่
และคณะกรรมการบริ ห ารศู น ย์ ไ ด้ แ ก่
ผอ.โรงเรียนบ้านจับไม้ ครูโรงเรียนบ้านจับ
ไม้ทกุ คน ครูภมู ปิ ญั ญา ด้านการจักสาน/
ทอเสือ่ และคณะกรรมการสถานศึกษา
ปัจจัยความส�ำเร็จ ที่เป็นทุนเดิม
ก่อนที่จะด�ำเนินการจนมาถึงทุกวันนี้คือ
ชุมชนที่เข้มแข็ง มีความเสียสละ มีจิต
อาสา เด็กนักเรียนที่ดี ทุนครูภูมิปัญญา
แต่สงิ่ ทีย่ งั ขาดอยูก่ ค็ อื วัตถุดบิ หากมองใน
แง่ของการค้า แต่ในส่วนของการเรียนรู้
ถือว่าไม่ขาดแคลน และถึงแม้งบประมาณ
ในการท�ำงานยังขาดอยู่บ้าง แต่ก็ยังมีทุน
จากแหล่งทุนอืน่ เช่น SML อย่างไรก็ตาม
แม้ วิ ถี ชี วิ ต ของชาวบ้ า นในปั จ จุ บั น จะ
เปลี่ยนไป เริ่มมีการปลูกพืชเศรษฐกิจตัว
ใหม่คือยางพารา แต่ทางชุมชนก็ยังไม่ทิ้ง
วิ ถี ชี วิ ต เดิ ม ที่ มี ก ารทอเสื่ อ สานกระติ๊ บ
เนื่องจากยังมีการสั่งซื้อกระติ๊บข้าวเหนียว
จากบ้านจับไม้
นายกเทศมนตรีต�ำบลเฝ้าไร่
คณะกรรมการบริหารศูนย์การเรียนรู้
ชุดเดิม
ผู้บริหารโรงเรียนบ้านจับไม้ นายไกรสร พิมพ์ประชา
ครูโรงเรียนบ้านจับไม้ทุกคน
ครูภูมิปัญญาด้านการจักสาน
นายเคน ทารถม, นายสายทอง พิมพันธ์
นางสร้อยสอางค์ พิมพ์พันธ์, นางเย็น ทารถ
นายพรม ปักภัย, นางทองใบ พิมพ์พันธ์
ครูภูมิปัญญาด้านการทอเสื่อ
นายชาตรี พิมพันธ์, นายมงคลเกียรติ พิมพันธ์
นางบัวลา ชนชนะกุล, นางรักษิณา บุญอินทร์
นางรัศมี พิมพันธ์, นางสหวี ดีสัมพันธ์
นางสมเพียร ประสมพืช
คณะกรรมการสถานศึกษา
นายบัญชา ชนชนะกุล
นายเคน ทารถ
นายสรเพชร พิมพ์พันธ์
นายเบิด พิมพันธ์
สนับสนุนด้วยนโยบายสร้างสายใย
กับภาคี
• โครงการน�้ ำ ใสดุ จ น�้ ำ พระทั ย
พระราชินี : เป็นโครงการที่จัดการด้าน
สิง่ แวดล้อมล�ำห้วยค�ำมิด สายน�ำ้ หลักของ
บ้ า นจั บ ไม้ แ ละดู แ ลรั ก ษาความสะอาด
หนองฝาบาท พื้นที่สาธารณะที่ได้รับงบ
ประมาณจากสพฐ.
• โครงการโรงเรียนวิถพี ทุ ธเน้นจิต
อาสา : เป็นโครงการที่ได้รับงบประมาณ
จากสพฐ. น�ำกระบวนการบริหารจัดการ
และการพัฒนาบุคคลให้มีความตระหนัก
ร่วมที่จะสร้างคุณลักษณะความเสียสละ
มีจติ อาสาให้เกิดขึน้ ในโรงเรียนและชุมชน
• โครงการพัฒนาคุณธรรมส�ำนึก
ความเป็นไทยเพื่อพัฒนาเด็กไทยอย่าง
ยั่งยืน : เป็นโครงการที่ได้รับงบประมาณ
จากสพฐ. มีกจิ กรรมหลัก 3 กิจกรรม คือ
ศูนย์การเรียนรู้พุทธศาสนาสร้างจิตอาสา
ชุมชน กิจกรรมโครงงานคุณธรรมส�ำนึกดี
นายกเทศมนตรีต�ำบลเฝ้าไร่
ชุดใหม่
ผู้บริหารโรงเรียนบ้านจับไม้ นายไกรสร พิมพ์ประชา
ครูโรงเรียนบ้านจับไม้ทุกคน
ครูภูมิปัญญาด้านการจักสาน
นายเคน ทารถม, นายสายทอง พิมพันธ์
นางสร้อยสอางค์ พิมพ์พันธ์, นางเย็น ทารถ
นายพรม ปักภัย, นางทองใบ พิมพ์พันธ์
ครูภูมิปัญญาด้านการทอเสื่อ
นายชาตรี พิมพันธ์, นายมงคลเกียรติ พิมพันธ์
นางบัวลา ชนชนะกุล, นางรักษิณา บุญอินทร์
นางรัศมี พิมพันธ์, นางสหวี ดีสัมพันธ์
นางสมเพียร ประสมพืช
คณะกรรมการสถานศึกษา
นายบัญชา ชนชนะกุล
นายเคน ทารถ
นายสรเพชร พิมพ์พันธ์
นายเบิด พิมพันธ์
และกิจกรรมค่ายพระ ครู ดูแลช่วยเหลือ
เด็กนักเรียน
• โครงการโรงเรี ย นแบบอย่ า ง
สถานศึกษาพอเพียง : เป็นโรงเรียนที่ขับ
เคลื่อนคุณธรรมผ่านกิจกรรมด้วยหลักคิด
ปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง 3 ห่วง 2
เงือ่ นไข 4 มิติ : ของทางหน่วยงานส�ำนัก
ปลัดกระทรวงศึกษาธิการ
ก้าวต่อไปสร้างเครือข่ายคุณธรรม
การท�ำงานของโรงเรียนบ้านจับไม้
มีความต่อเนื่องยาวนาน ลองผิดลองถูก
เรื่อยมา แต่ไม่ได้โดดเดี่ยว เพราะมีทั้ง
ชุมชน นักเรียน ครู ภาคีเครือข่ายต่างๆ
ที่พร้อมจะก้าวและพัฒนาไปด้วยกัน เปิด
เป็นต้นแบบเพื่อให้พื้นที่อื่นๆ ได้สามารถ
เข้ามาแลกเปลี่ยนเรียนรู้ เติมเต็มด้วยกัน
ได้ อีกทั้งยังมีการสร้างเครือข่ายคุณธรรม
ความดีไปยังโรงเรียนอืน่ ๆ เพือ่ ให้เกิดการ
ขยายผลการเสริมสร้างคุณธรรมจริยธรรม
ในโรงเรียนเครือข่าย ได้แก่ โรงเรียนบ้าน
หนองวัวชุม โรงเรียนบ้านหนองยาง และมี
การจัดท�ำโครงการพัฒนาขยายผลศูนย์
การเรียนรู้เชิงคุณธรรมบ้านจับไม้ โดยมี
วั ต ถุ ป ระสงค์ เ พื่ อ พั ฒ นาการด� ำ เนิ น
โรงเรี ย นเครื อ ข่ า ยในด้ า นองค์ ค วามรู ้
แนวทางในการบริหารจัดการแหล่งเรียนรู้
การพัฒนาแหล่งเรียนรู้สู่มาตรฐานและมี
คุณภาพ โดยมีกระบวนการคือการพัฒนา
หลักสูตรท้องถิ่นเพื่อเสริมสร้างการเรียนรู้
ให้กับเด็กนักเรียนเป็นหลักสูตรรายวิชา
เพิ่มเติม รวมถึงจัดหลักสูตรการจักสาน
และการทอเสือ่ เพือ่ ใช้เป็นเครือ่ งมือในการ
พัฒนาพฤติกรรมนักเรียนตามวิถีโรงเรียน
และวิถีชุมชน นอกจานนี้การจัดเวทีแลก
เปลีย่ นเรียนรู้ การถอดองค์ความรูร้ ว่ มกัน
ระหว่างโรงเรียนในเครือข่าย โดยมีการท�ำ
กิจกรรมเพือ่ ให้บรรลุเป้าหมายดังกล่าว จึง
มีการพัฒนาศักยภาพครู ผูน้ �ำชุมชน และ
นักเรียนแกนน�ำเพื่อร่วมกันออกแบบกิจ-
กรรม และการติดตามเยีย่ มเยือนโรงเรียน
ในเครือข่าย จัดเวทีแลกเปลีย่ นเรียนรู้ โดย
การเปิดบ้านคนดี แลกเปลีย่ นเรียนรูค้ นเก่ง
คนกล้า เพื่อเป็นการน�ำเสนอองค์ความรู้
และการให้ก�ำลังใจแก่ผู้ที่สร้างคุณธรรม
และความดี “ซือ่ สัตย์ รับผิดชอบ มีวถิ กี าร
ด�ำเนินชีวติ อย่างพอเพียง”
85
สังเคราะห์ ประมวลภาพรวมความรูก้ ารเสริมสร้าง
คุณธรรมและจริยธรรม ของศูนย์การเรียนรู้
แหล่งเรียนรู้ เชิงคุณธรรมจริยธรรม
ภายใต้ ก ารส่ ง เสริ ม และสนั บ สนุน
ของศูนย์คณ ุ ธรรม (องค์การมหาชน)
ศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน)
เป็นหน่วยงานของรัฐที่ถูกจัดตั้งขึ้นตาม
แนวคิดในการพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ของ
ชาติให้เป็นพลเมืองดี เพือ่ ให้เป็นพลังหลัก
ของแผ่นดิน อันจะท�ำให้กอ่ เกิดการพัฒนา
ที่มีคุณภาพและความยั่งยืน ดังวิสัยทัศน์
ของหน่วยงาน “ศูนย์คุณธรรมเป็นแหล่ง
กลางพัฒนาความรู้และนวัตกรรมด้าน
คุณธรรม รวมทั้งสร้างเสริมพลังเครือข่าย
เพือ่ ขับเคลือ่ นสังคมคุณธรรม” โดยมีพนั ธ
กิจหลักคือ การจัดประชุมสมัชชาคุณธรรม
และพั ฒ นาองค์ ค วามรู ้ ด ้ า นคุ ณ ธรรม
จริยธรรมด้วยกระบวนการจัดหาความรูร้ ปู
แบบต่างๆ และการส่งเสริมสนับสนุนเครือ
ข่ายองค์กรภาคีที่เกี่ยวข้องให้มีความเข้ม
แข็งทางวิชาการและนวัตกรรม และการ
ประสานความร่ ว มมื อ กั บ ภาคส่ ว นที่
เกีย่ วข้องในการรวมพลังของกลุม่ หรือเครือ
ข่ายทางสังคมเพื่อพัฒนาคุณธรรมความดี
ที่ เ หมาะสมกั บ บริ บ ทของสั ง คมไทยทุก
ระดั บ ตั้ ง แต่ คุ ณ ธรรม จริ ย ธรรม
การด�ำเนินชีวติ ในครอบครัว ชุมชน องค์กร
และในสังคมไทย โดยการใช้กระบวนการ
“ขับเคลื่อนคุณธรรม” เป็นหลักในการส่ง
เสริมคุณธรรมความดีในสังคม เพื่อให้
บรรลุ สู ่ เ ป้ า หมายดั ง กล่ า วจึ ง ได้ มี ก าร
ก�ำหนดยุทธศาสตร์ 3 ยุทธศาสตร์ ได้แก่ 1)
ยุทธศาสตร์การพัฒนาแหล่งบริการความรู้
กระตุ ้ น ความคิ ด และการสร้ า งสรรค์
ทั ศ นคติ ก ารเรี ย นรู ้ ข องประชาชน 2)
ยุทธศาสตร์การสร้างต้นแบบ (Prototype)
และพัฒนาภาคีเครือข่าย (Network) เพือ่
การขยายผล 3) ยุทธศาสตร์การบ่มเพาะ
(Incubation) คนรุน่ ใหม่ทจี่ ะเป็นก�ำลังใน
การสร้างเศรษฐกิจฐานความคิดสร้างสรรค์
ให้เติบโตต่อไป
86
ยุทธศาสตร์การพัฒนาแหล่งบริการ
ความรูก้ ระตุน้ ความคิดและการสร้างสรรค์
ทัศนคติการเรียนรูข้ องประชาชน เป็น 1 ใน
3 ยุทธศาสตร์ ซึ่งมีแผนงานโครงการส่ง-
เสริมพัฒนาแหล่งเรียนรู้เชิงคุณธรรมแบบ
บูรณาการ และมีกิจกรรมในการพัฒนา
สร้ า งสรรค์ แ หล่ ง เรี ย นรู ้ คุ ณ ธรรมแบบ
บูรณาการ ส่งเสริมกระบวนการธรรมาภิบาล
ในองค์กรภาคส่วนต่างๆ ส่งเสริมเครือข่าย
พัฒนารูปแบบแหล่งเรียนรู้ สร้างสรรค์สื่อ
ความดีเพื่อการเผยแพร่ ดังนั้นจึงมีการ
สังเคราะห์ ประมวลความรูก้ ารเสริมสร้าง
คุณธรรมจริยธรรมของศูนย์การเรียนรูแ้ ละ
แหล่งเรียนรู้เชิงคุณธรรม ภายใต้การส่ง-
เสริ ม และสนั บ สนุ น ของศู น ย์ คุ ณ ธรรม
(องค์การมหาชน)
สังเคราะห์ ประมวลความรูก้ ารเสริม
สร้างคุณธรรม จริยธรรม ของศูนย์
การเรียนรูแ้ ละแหล่งเรียนรู้
การสังเคราะห์ ประมวลความรู้
การเสริมสร้างคุณธรรมจริยธรรม ของศูนย์
การเรียนรู้โรงเรียนต้นแบบด้านคุณธรรม
จริยธรรม ภายใต้การส่งเสริมและสนับ-
สนุนของศูนย์คุณธรรม (องค์การมหาชน)
มีวัตถุประสงค์เพื่อเป็นการสังเคราะห์รูป
แบบการส่งเสริมคุณธรรม จริยธรรมของ
ศูนย์การเรียนรู้ แหล่งเรียนรู้ของต้นแบบ
ด้านคุณธรรม จริยธรรม น�ำมาประยุกต์ใช้
เป็นแนวทางในการเผยแพร่ขยายผลและ
การพัฒนายกระดับศูนย์การเรียนรู้เชิง
คุณธรรม จริยธรรม เพือ่ ให้เกิดการพัฒนา
รูปแบบ กระบวนการถ่ายทอด และการ
เรียนรูก้ ารสร้างคุณธรรม จริยธรรมได้อย่าง
มีประสิทธิภาพและเกิดความยัง่ ยืน
ในการสังเคราะห์ ประมวลความรู้
การเสริมสร้างคุณธรรมจริยธรรม ของศูนย์
การเรียนรู้โรงเรียนต้นแบบด้านคุณธรรม
รวมของศูนย์การเรียนรู้ ได้แก่ ข้อมูลพื้น
ฐานทัว่ ไปของศูนย์การเรียนรู้ ความเป็นมา
ด�ำเนินงาน 4) กระบวนการเสริมสร้าง
คุณธรรมจริยธรรม 5) ปัจจัยที่เกี่ยวข้อง
จริยธรรมพืน้ ฐานให้กบั เด็กและเยาวชน 2)
การเสริมสร้างคุณธรรมจริยธรรม ค่านิยม
ของการเป็ น ศู น ย์ ก ารเรี ย นรู ้ แ ละเข้ า สู ่
กระบวนการเสริมสร้างคุณธรรม จริยธรรม
การด�ำเนินกิจกรรมเพื่อปลูกฝังคุณธรรม
(ตามแผนภาพกรอบการสังเคราะห์ ประมวล
ความรู้ก ารเสริ ม สร้ า งคุ ณ ธรรม และ
จริยธรรมของศูนย์การเรียนรูแ้ ละแหล่งการ
พื้นฐานในการด�ำเนินชีวิตระดับบุคคล3)
การเสริมสร้างคุณธรรมจริยธรรมระดับ
กลุม่ และชุมชน (กลุม่ ธุรกิจชุมชน) ดังราย
และจริยธรรมผลทีเ่ กิดขึน้ ปัญหาอุปสรรค
และบทบาทของหน่วยงานทีเ่ กีย่ วข้อง
เรียนรู)้
ผลจากการสังเคราะห์ ประมวล
ละเอียดทีจ่ ะกล่าวถึงต่อไปนี้
การก�ำหนดกรอบในการสังเคราะห์ ภาพรวมการเสริมสร้างคุณธรรม และ
จริยธรรม ในครั้งนี้เป็นภาพรวมจากศูนย์ ประมวลภาพรวมการเสริมสร้างคุณธรรม จริยธรรมของศูนย์การเรียนรู้และแหล่ง
การเรี ย นรู ้ และแหล่ ง การเรี ย นรู ้ เ ชิ ง จริยธรรมของศูนย์การเรียนรู้และแหล่ง เรียนรู้ พบว่า ในการเสริมสร้างคุณธรรม
คุณธรรม และจริยธรรม จ�ำนวน 9 แห่ง เรียนรู้ ประกอบด้วย 5 ประเด็นหลัก ได้แก่ และจริยธรรมของศูนย์การเรียนรูแ้ ละแหล่ง
ประกอบด้วย 1) ศูนย์เรียนรู้เชิงคุณธรรม 1) ระดั บ ของการเสริ ม สร้ า งคุ ณ ธรรม เรียนรู้ ภายใต้การส่งเสริมและสนับสนุน
โรงเรียนบ้านจับไม้ ต�ำบลเฝ้าไร่ อ�ำเภอเฝ้า จริยธรรม 2) ลักษณะของคุณธรรมที่พึง ของ ศูนย์คณุ ธรรม (องค์การมหาชน) มี 3
ไร่ จังหวัดหนองคาย 2) ศูนย์การเรียน ประสงค์ ใ นแต่ ล ะระดั บ 3) กลไกการ ระดับ คือ 1) การเสริมสร้างคุณธรรม
โรงเรียนต้นแบบด้านคุณธรรม จริยธรรม
(บางมูลนากโมเดล) โรงเรียนบางมูลนาก
ภู มิ วิ ท ยา ต� ำ บลบางมู ล นาก อ� ำ เภอ แผนภาพแสดงระดับของการเสริมสร้างคุณธรรมจริยธรรมของแหล่งเรียนรู้
บางมูลนาก จังหวัดพิจิตร 3) ศูนย์การ
เรียนรู้เชิงคุณธรรมด้านเศรษฐกิจพอเพียง กรอบการสังเคราะห์ ประมวลความรู้การเสริมสร้างคุณธรรม
วัดพระบรมธาตุดอยผาส้ม ต�ำบลยั้งเมิน และจริยธรรม ของศูนย์การเรียนรู้และแหล่งการเรียนรู้
อ�ำเภอสะเมิง จังหวัดเชียงใหม่ 4) ศูนย์
เรี ย นรู ้ เ ชิ ง คุ ณ ธรรมโรงเรี ย นนฤมลทิ น ระดับการเสริมสร้าง ลักษณะคุณธรรม กระบวนการ
คุณธรรม ที่พึงประสงค์ เสริมสร้างคุณธรรม ปัจจัยที่เกี่ยวข้อง
ธนบุรี ถนนจรัญสนิทวงศ์ เขตบางกอกน้อย และกลไกการด�ำเนินงาน
กรุ ง เทพมหานคร 5) ศู น ย์ เ รี ย นรู ้ เ ชิ ง
คุณธรรมโรงเรียนบ้านหนองตาบ่ง หมูท่ ี่ 4 1. การเสริมสร้าง คุณธรรมพื้นฐาน พัฒนาครู
คุณธรรมจริยธรรม พัฒนาจิตอาสา ซื่อสัตย์ พัฒนานักเรียน หน่วยงานภาคี
ต�ำบลวังขนาย อ�ำเภอท่าม่วง จ.กาญจนบุรี รับผิดชอบ พอเพียง เชื่อมโยงเครือข่าย
พื้นฐานให้กับเด็กและ ความมีระเบียบวินัย ความ พัฒนาหลักสูตรคุณธรรม ที่เกี่ยวข้อง
6) ศู น ย์ เ รี ย นรู ้ เ ชิ ง คุ ณ ธรรมวิ ท ยาลั ย เยาวชน สามัคคี มารยาทอันดีงาม จริยธรรม บูรณาการกับ
เทคโนโลยีสยาม 46 ถนนจรัญสนิทวงศ์ พูดจาไพเราะ ดูแลช่วย
เหลือผู้ที่ได้รับความเดือด
การเรียนการสอน
จัดท�ำสื่อเผยแพร่ Website
แขวงวัดท่าพระ เขตบางกอกใหญ่ กรุงเทพ- โรง ครอบ ร้อน ดูแลรักษาสิ่งแวดล้อม การประกวด ให้รางวัล
ชุมชน เรียน ครัว ขยัน ประหยัด อดทน ชมเชย
มหานคร 7) ศูนย์เรียนรู้เชิงคุณธรรมกิจ
วิจัยเพื่อพัฒนาท้องถิ่นจังหวัดเชียงใหม่
มหาวิทยาลัยราชภัฎเชียงใหม่ 8) ศูนย์ 2. การเสริมสร้าง การพึ่งตนเอง อริยสัจ 4
ลดรายจ่าย สร้างรายได้ ทุกข์ : ค้นหาทุกข์ของตนเองให้ ความส�ำเร็จและปัญหา
เรียนรูเ้ ชิงคุณธรรมโรงเรียนต้นบากราษฎร์ คุณธรรม ค่านิยมพืน้ - สร้างสุขให้ครอบครัว พบ
ฐานในการด�ำเนินชีวิต อุปสรรคทีเ่ กิดขึน้
บ�ำรุง อ�ำเภอเมือง จังหวัดตรัง และ 9) ระดับบุคคล
ขยัน ซื่อสัตย์ รับผิดชอบ
มีวินัย สามัคคี
สมุทัย : ค้นหาเหตุแห่งทุกข์
นิโรธ : หาทางดับทุกข์
ศูนย์เรียนรูช้ มุ ชนสวนสร้างสุขบ้านเกาะทัง มรรค : แนวทางการปฏิบัติ
เพื่อดับทุกข์
เทศบาลนาโหนด อ�ำเภอเมือง จังหวัดพัทลุง บ้าน / โรง
วิธกี ารสังเคราะห์ ประมวลความรู้ ชุมชน วัด เรียน
การเสริมสร้างคุณธรรม และจริยธรรมของ
ศู น ย์ ก ารเรี ย นรู ้ โ รงเรี ย นต้ น แบบด้ า น 3. การเสริมสร้าง ธุรกิจเพือ่ สังคม การเชือ่ มโยงเครือข่ายผูผ้ ลิต
พัฒนาคน สร้างส�ำนึก และผูบ้ ริโภค
คุ ณ ธรรมจริ ย ธรรม ในครั้ ง นี้ ใ ช้ วิ ธี ก าร คุณธรรมระดับกลุ่ม สาธารณะ สร้างธรรมาภิบาล วิจยั เพือ่ พัฒนาท้องถิน่
แนวทางการพัฒนา
ศึกษาจากเอกสารข้อมูลการด�ำเนินงาน และชุมชน ในการบริการจัดการพัฒนา พัฒนาระบบฐานข้อมูลการ ยกระดับและการขยายผล
(กลุ่มธุรกิจชุมชน) ระบบบริหารจัดการ ประชาสัมพันธ์จดั ท�ำ
ของศูนย์การเรียนรู้ แหล่งเรียนรู้ เสริมสร้าง ขบวนบุญ (เชือ่ มโยงเครือข่าย) Website
คนดูแลธรรมชาติ ธรรมชาติ จัดการทรัพยากรธรรมชาติ
คุ ณ ธรรมและจริ ย ธรรมภายใต้ ก าร กลุ่ม หน่วยงาน ดูแลคน ขยายเครือข่ายด้วย และสิง่ แวดล้อม
สนับสนุนของศูนย์คุณธรรม จ�ำนวน 9 ผลิตภัณฑ์ชมุ ชนผ่าน “ฟืน้ ฟู อนุรกั ษ์ ธรรมชาติเพือ่
องค์กร ภาคี สือ่ อนไลน์ ธรรมชาติดแู ลคน”
ชุมชน พัฒนา
แห่ง ซึ่งมีประเด็นในการศึกษาเพื่อน�ำมา
เป็นฐานในการสังเคราะห์ ประมวลภาพ
87
1. การเสริ ม สร้ า งคุ ณ ธรรม
จริ ย ธรรมพื้ น ฐานให้ แ ก่ เ ด็ ก และ
เยาวชน
1.1 ตัวชี้วัด คุณลักษณะของคุณธรรม
จริยธรรมทีพ ่ งึ ประสงค์ของเด็กและเยาวชน
จากการศึกษาทบทวนเอกสารการ
ถอดองค์องค์ความรูข้ องต้นแบบศูนย์เรียนรู้
เชิงคุณธรรมโรงเรียนบ้านจับไม้ ศูนย์การ
เรียนโรงเรียนต้นแบบด้านคุณธรรม จริยธรรม
(บางมูลนากโมเดล) ศูนย์เรียนรู้โรงเรียน
ต้นแบบแหล่งเรียนรู้เชิงคุณธรรมโรงเรียน
นฤมลทินธนบุรี ศูนย์เรียนรู้เชิงคุณธรรม
โรงเรียนบ้านหนองตาบ่ง ศูนย์เรียนรู้เชิง
คุณธรรมวิทยาลัยเทคโนโลยีสยาม ศูนย์
เรียนรูเ้ ชิงคุณธรรมโรงเรียนต้นบากราษฎร์
บ� ำ รุ ง พบว่ า การเสริ ม สร้ า งคุ ณ ธรรม
จริ ย ธรรมในโรงเรี ย นเป็ น การพั ฒ นา
คุณธรรม จริยธรรมพืน้ ฐานให้แก่เด็กและ
เยาวชน กลุม่ เป้าหมายหลักในการเสริมสร้าง
คุ ณ ธรรมจริ ย ธรรม คื อ กลุ ่ ม เด็ ก และ
เยาวชนตั้งแต่ระดับอนุบาล ประถมศึกษา
มัธยมศึกษา และระดับปวช. ปวส. โดยมี
เป้ า หมายของการเสริ ม คุ ณ ธรรมจริ ย
ธรรมให้กบั เด็กและเยาวชนคือ “คนดี เก่ง
และมีความสุข” คุณลักษณะหรือตัวชี้วัดที่
จะให้เกิดขึน้ ในแต่ละระดับ ได้แก่
• การเสริมสร้างคุณธรรม และจริย-
ธรรมด้านจิตใจและทัศนคติของนักเรียน
ตัวชีว้ ดั คือ เกิดจิตอาสาช่วยเหลือผูอ้ นื่ เสีย-
สละเพือ่ ส่วนรวม ความสามัคคี ท�ำงานร่วม
กันเป็นทีม ให้อภัย ความอดทน ความกตัญญู
• การเสริมสร้างคุณธรรม และจริย-
ธรรมด้านพฤติกรรมการแสดงออกของนักเรียน
ตัวชีว้ ดั คือ กริยามารยาทเรียบร้อย พูดจา
สุภาพเรียบร้อย การไหว้ ทักทายผูใ้ หญ่ ความ
มีระเบียบวินยั ความรับผิดชอบ ขยัน ประหยัด
ประหยัดอดออม ความสามัคคีและความร่วม
มือ ลดการทะเลาะวิวาท การดูแลรักษาความ
สะอาด และรักษาสิ่งแวดล้อมในโรงเรียน
88
เสริมสร้างคุณธรรม
จริยธรรมด้านจิตใจ
และทัศนคติ
เสริมสร้างคุณธรรม
จริยธรรม
ด้านพฤติกรรม
การแสดงออก
1.2 กลไกการขับเคลือ่ นคุณธรรม
กลไกขั บ เคลื่ อ นเสริ ม คุ ณ ธรรม
จริยธรรมให้กบั เด็กและเยาวชนให้เป็นผูท้ มี่ ี
คุณสมบัติ “คนดี เก่ง และมีความสุข”
ประกอบด้วย
• โรงเรียน ได้แก่ ครู นักเรียน
• ครอบครั ว ชุ ม ชน ได้ แ ก่
ผูป้ กครอง คณะกรรมการศึกษา หน่วยงาน
ท้องถิน่
• หน่วยงานภาคีที่เกี่ยวข้องใน
พืน้ ที่ เช่น ศูนย์คณุ ธรรม (องค์การมหาชน)
นักวิชาการ มหาวิทยาลัยศรีนครินทรา
วิโรฒ ส�ำนักงานตรวจงานแผ่นดิน สพฐ.
หน่วยงานภาครัฐและเอกชน
พลังในการขับเคลื่อนดังกล่าวจะ
ต้องมีกระบวนการสร้างความรูค้ วามเข้าใจ
ก�ำหนดเป้าหมายแผนงาน โครงการ ตัวชี้
วั ด ความส� ำ เร็ จ หรื อ คุ ณ คุ ณ ธรรมที่ พึ ง
ประสงค์ การติดตามประเมินผล รวมทัง้ มี
การพัฒนาศักยภาพเติมเต็มความรู้ใหม่
ประสบการณ์ใหม่ให้กบั ผูท้ เี่ กีย่ วข้องในการ
ขับเคลือ่ นงาน การจัดโครงสร้างและการ
แบ่งบทบาทหน้าที่ การประสานการท�ำงาน
ร่ ว มกั น เพื่ อ ให้ ก ระบวนการเสริ ม สร้ า ง
คุณธรรมและจริยธรรมแก่เด็กและเยาวชน
มีการปลูกฝังทั้งในโรงเรียน ครอบครัว
และสภาพแวดล้อมภายในชุมชน โดยมีนกั
วิชาการ หน่วยงานภายนอกทั้งภาครัฐ
และเอกชน เข้ามาหนุนเสริมในด้านความรู้
งบประมาณ และการขยายผลองค์ความรู้
ตั ว อย่ า งเช่ น ศู น ย์ เ รี ย นรู ้ เ ชิ ง
คุณธรรมโรงเรียนบ้านจับไม้ เส้นทางเข้าสู่
ศู น ย์ คุ ณ ธรรมเริ่ ม ต้ น จากการท� ำ ความ
เข้าใจกับผู้ที่เกี่ยวข้องในการด�ำเนินโครง
การฯ ระหว่างโรงเรียนกับผู้ชุมชนคือการ
ท�ำประชาคม เชิญชาวบ้านในชุมชนมา
ประชุมท�ำความเข้าใจโครงการ แผนงาน
กิจกรรม และผลที่จะเกิดขึ้นจากการท�ำ
โครงการ เพือ่ ให้ผนู้ ำ� ชุมชนเห็นตัวอย่างรูป
ธรรม จึงมีการเสริมสร้างประสบการณ์
เกี่ยวกับการท�ำงานโดยการพาผู้น�ำชุมชน
จ�ำนวน 130 คน เดินทางไปศึกษาดูงานที่
ศูนย์เศรษฐกิจพอเพียง ศูนย์เรียนรู้เรไร
อโศก จังหวัดเลย เพื่อให้ผู้น�ำชุมชนเกิด
การเรี ย นรู ้ จ ากรู ป ธรรมความพอเพี ย ง
อันจะน�ำไปสู่การปรับเปลี่ยนวิธีคิดให้กับ
ผู้น�ำชุมชนสู่เรื่องความพอเพียง ในการ
ศึกษาดูงานในครัง้ นีไ้ ด้รบั การสนับสนุนงบ
ประมาณจากศูนย์คณุ ธรรม โดยผูน้ ำ� ชุมชน
ร่วมกันสมทบค่าใช้จา่ ยบางส่วนเพือ่ เป็นค่า
ใช้จา่ ยในการศึกษาดูงาน
การขับเคลือ่ นเสริมสร้างคุณธรรม
จริยธรรม ของโรงเรียนบางมูลนากภูมิ
วิทยา ให้ความส�ำคัญ ในเรือ่ งของการสร้าง
การมีส่วนร่วมของผู้ที่เกี่ยวข้องทุกระดับ
นั บ ตั้ ง แต่ ครู นั ก เรี ย น ผู ้ ป กครอง
ส� ำ นั ก งานการตรวจเงิ น แผ่ น ดิ น ศู น ย์
คุ ณ ธรรม (องค์ ก ารมหาชน) และนั ก
วิชาการให้ค�ำปรึกษา รวมทั้งการพัฒนา เติมเต็มความรู้ ประสบการณ์ใหม่ๆ ด้วย
สภาพแวดล้อมภายในโรงเรียนทีเ่ อือ้ อ�ำนวย การศึกษาดูงานตัวอย่างทีด่ ี เพือ่ ให้ครูเป็น
ให้เกิดการพัฒนาคุณธรรม จริยธรรม ของ กลไกส�ำคัญ ท�ำหน้าที่เพาะบ่มต้นกล้า
นักเรียนและครู จากรายงานการสังเคราะห์ เยาวชนคนคุณธรรม จริยธรรม ให้เติบโต
องค์ความรู้ กระบวนการสร้างโรงเรียน งอกงาม แข็งแรงพร้อมกับภูมคิ มุ้ กัน
ต้ น แบบด้ า นคุ ณ ธรรม จริ ย ธรรม นอกจากนี้ยังมีการจัดโครงสร้าง
บางมูลนากโมเดล กล่าวว่า ก้าวแรกของ การท�ำงานร่วมกันตั้งแต่ระดับผู้บริหาร
ของการขั บ เคลื่ อ นภารกิ จ ดั ง กล่ า วคื อ โรงเรียน ฝ่ายกิจการนักเรียน หัวหน้าระดับ
การกระตุ ก ต่ อ มคิ ด และกระตุ ้ น จิ ต ครูประจ�ำชั้น และครูทุกคนในโรงเรียน
วิญญาณของความเป็นครู “พัฒนาครู ครู คณะกรรมการนักเรียน คณะกรรมการ
ร่วมคิดร่วมท�ำ น้อมน�ำความส�ำเร็จ นิเทศก์ สถานศึกษา เครือข่ายผู้ปกครองจิตอาสา
ติดตามผล” เพือ่ ให้เกิดครูตน้ แบบ โดยการ เพื่อเป็นกลไกในการเสริมสร้างคุณธรรม
สือ่ สารกับคณาจารย์และผูท้ เี่ กีย่ วข้อง เพือ่ จริยธรรม ในโรงเรียนโดยการมีส่วนร่วม
ให้เกิดความเข้าใจที่ชัดเจนร่วมกันของทุก ของทุกภาคส่วน และการสร้างเครือข่าย
ฝ่าย และพัฒนาทักษะการคิดเชิงระบบ ความร่วมมือกับกรรมการสถานศึกษา ผู้
คิดเพื่อแก้ไขปัญหา คิดสร้างสรรค์ การ ปกครอง ชุ ม ชน ซึ่ ง ในการเสริ ม สร้ า ง
สือ่ สารเชิงลึกในองค์กร รวมถึงเปิดโลกทัศน์ คุณธรรมจริยธรรมตามบางมูลนากโมเดล
1. พัฒนาครู
ประสบการณ์
ความรู้จัดระบบการ
ท�ำงานแผนงาน
การติดตาม
6. การสื่อสาร 2. พัฒนานักเรียน
ประชาสัมพันธ์ และ โครงงาน
การจัดท�ำ Website กิจกรรมการจัดค่าย
กระบวนการเสริม
สร้างคุณธรรมและ
จริยธรรมให้กบั เด็ก
และเยาวชน
5. การเชื่อมโยง 3. พัฒนาสภาพ
เครือข่าย แวดล้อมในโรงเรียน
4. การบูรณาการ
กับการเรียนการสอน
และการจัดคุณภาพ
การศึกษา
ภาพแสดงกระบวนการเสริมสร้างคุณธรรมจริยธรรมให้กบั เด็กและเยาวชน
มีการสร้างเครือข่ายผู้ปกครอง จิตอาสา
เข้าร่วมการท�ำกิจกรรม เช่น การให้ผู้
ปกครองเข้ามามีส่วนร่วมในการก�ำหนด
ยุทธศาสตร์การด�ำเนินงาน การศึกษาดู
งาน ผู ้ ป กครองมายื น รั บ นั ก เรี ย นเข้ า
โรงเรียนในตอนเช้า มารับไหว้เด็กนักเรียน
“ยิ้ม ไหว้ ทักทาย” เป็นการเรียนรู้เรื่อง
มารยาทไทย การแสดงความอ่อนโยน
อ่อนน้อมถ่อมตน หลังจากนั้นเครือข่าย
ผู้ปกครองจิตอาสา จะเดินตรวจความ
เรี ย บร้ อ ยภายในโรงเรี ย น รวมทั้ ง การ
ประชุมสรุปบทเรียนร่วมกันคณะกรรมการ
การศึกษาและทีมงานครูในโรงเรียน เป็น
ก�ำลังในการเสริมสร้างคุณธรรมในโรงเรียน
และในครอบครัวเพือ่ ให้เกิดความต่อเนือ่ ง
1.3 กระบวนการเสริมสร้างคุณธรรม
จริยธรรมให้กบั เด็กและเยาวชนในโรงเรียน
จากการศึกษาทบทวนเอกสารของ
ศูนย์การเรียนรู้ แหล่งเรียนรู้เชิงคุณธรรม
พบว่า กระบวนการทีแ่ ต่ละโรงเรียนด�ำเนิน
งานเพื่อเสริมสร้างคุณธรรม จริยธรรมให้
กับเด็กและเยาวชนนัน้ มีสงิ่ ส�ำคัญคือ การ
ใช้กิจกรรม โครงงานของนักเรียน เป็น
เครื่ อ งมื อ ในการเสริ ม สร้ า งคุ ณ ธรรม
จริยธรรมให้กับเด็กและเยาวชน อย่างไร
ก็ตามพบว่าในกระบวนการด�ำเนินงานดัง
กล่าวมีส่วนต่างๆ ที่เกี่ยวข้องในการขับ
เคลื่อนคุณธรรมในโรงเรียน ดังนั้นในการ
ด�ำเนินงานดังกล่าวจึงมีกระบวนการที่
ส� ำ คั ญ คื อ การพั ฒ นาครู การพั ฒ นา
นักเรียน การพัฒนาสภาพแวดล้อมใน
โรงเรียนเพื่อเสริมสร้างคุณธรรมจริยธรรม
การบูรณาการกับการเรียนการสอน การ
เชื่ อ มโยงเครื อ ข่ า ย และการสื่ อ สาร
ประชาสัมพันธ์ Website
89
1.3.1 การพัฒนาครู : กลไกหลักในการ • การพัฒนาเติมเต็มความรู้ด้วย สร้างคุณธรรมจริยธรรมพืน้ ฐานส�ำหรับเด็ก
ขับเคลือ่ นคุณธรรมในโรงเรียน การศึกษาดูงาน แลกเปลีย่ นประสบการณ์ และเยาวชนในโรงเรียน มี 2 ระดับคือ
การขับเคลื่อนคุณธรรมจริยธรรม
ให้กับเด็กและเยาวชนในโรงเรียน มีกลไก
หลักในการด�ำเนินงานคือครูในโรงเรียน
และทีมบุคลากรในโรงเรียน ซึ่งจะต้องมี
ความรู้ความเข้าใจในเป้าหมาย แผนงาน
โครงการ ตั ว ชี้ วั ด ความส� ำ เร็ จ ของการ
ด�ำเนินงานคือ ทีมงานมีความชัดเจน และ
เป็นพลังส�ำคัญในการขับเคลื่อนคุณธรรม
จากการประมวลภาพรวมการด�ำเนินงาน
ของศู น ย์ ก ารเรี ย นรู ้ เ ชิ ง คุ ณ ธรรมพบว่า
การด�ำเนินงานของศูนย์การเรียนรู้เริ่มต้น
จากการพัฒนาครูให้เป็นต้นแบบของการ
เสริมสร้างคุณธรรม เป็นต้นแบบทีด่ ใี ห้กบั
นักเรียน ดังตัวอย่างรูปธรรมทีช่ ดั เจนจาก
โรงเรียนต้นแบบด้านคุณธรรม จริยธรรม
บางมูลนากโมเดล มีกระบวนการการกระ
ตุกต่อมคิด และกระตุ้นจิตวิญญาณของ
ความเป็นครู “พัฒนาครู ครูรว่ มคิดร่วมท�ำ
น้อมน�ำความส�ำเร็จ นิเทศก์ติดตามผล”
เพื่อให้เกิดครูต้นแบบ โดยการสื่อสารกับ
คณาจารย์และผู้ที่เกี่ยวข้อง เพื่อให้เกิด
ความเข้าใจที่ชัดเจนร่วมกันของทุกฝ่าย
และพัฒนาทักษะการคิดเชิงระบบ คิดเพือ่
แก้ไขปัญหา คิดสร้างสรรค์ การสือ่ สารเชิง
ลึกในองค์กร และเปิดโลกทัศน์ เติมเต็ม
ความรู้ ประสบการณ์ใหม่ๆ ด้วยการศึกษา
ดู ง านตั ว อย่ า งที่ ดี เพื่ อ ให้ ค รู เ ป็ น กลไก
ส�ำคัญ ท�ำหน้าที่เพาะบ่มต้นกล้าเยาวชน
คนคุณธรรม จริยธรรม ให้เติบโตงอกงาม
แข็งแรงพร้อมกับภูมคิ มุ้ กัน โดยกระบวนการ
ในการพัฒนาครูคือ การอบรม/ ประชุม
สัมมนาและการศึกษาดูงาน ก�ำหนดเป้าหมาย
ยุทธศาสตร์ แผนงาน โครงการกิจกรรม
การก�ำหนดตัวชี้วัดคุณธรรม จริยธรรมที่
เกิดขึ้น การนิเทศก์ ก�ำกับ ติดตามและ
เสริมแรงอย่างต่อเนือ่ ง นอกจากนีย้ งั มีทมี
นักวิชาการร่วมวิจัยเชิงปฏิบัติการและให้
ค�ำแนะน�ำปรึกษา และติดตามประเมินผล
การด� ำ เนิ น งาน และสรุ ป ภาพรวมของ
กระบวนการพัฒนาครู เพือ่ เป็นกลไกการขับ
เคลือ่ นคุณธรรมจริยธรรมในโรงเรียน ดังนี้
• การสร้างความเข้าใจเกี่ยวกับ
การด�ำเนินงานกับผูท้ เี่ กีย่ วข้อง
90
กับพืน้ ทีต่ น้ แบบ
• การวางแผนปฏิบัติการและการ
ก�ำหนดตัวชีว้ ดั ความส�ำเร็จ
• ปฏิบัติกิจกรรมโดยการบูรณา
การกับการเรียนการสอนกับหลักสูตรต่างๆ
• การติดตามประเมินผล ทบทวน
สรุปบทเรียน
• การปรั บ แผนงาน กิ จ กรรม
ให้สอดคล้องกับบริบทของพืน้ ที่
• การประสานเชื่อมโยงเครือข่าย
ระหว่างโรงเรียน
• พัฒนาศูนย์เรียนรู้เชิงคุณธรรม
เพือ่ การขยายผล
ในกระบวนการพัฒนาครู ได้รับ
การสนับสนุนจากศูนย์ส่งเสริมและพัฒนา
พลังแผ่นดินเชิงคุณธรรม (ศูนย์คุณธรรม)
คือ การอบรมตามหลักสูตรการเรียนรูจ้ าก
ศูนย์คณุ ธรรม ได้แก่ หลักสูตร Managing
SR School หลักสูตรผูน้ ำ� เยาวชนจิตอาสา
หลั ก สู ต รส่ ง เสริ ม คุ ณ ธรรมความดี
หลักสูตรโครงงานคุณธรรม การพัฒนาการ
คิดเชิงระบบ การศึกษาดูงาน/แลกเปลีย่ น
เรียนรู้ การสัมมนาเพือ่ ประเมินตนเองและ
สื่อสารเชิงลึกรวมทั้งสร้างพลังร่วม และ
การพาผู้ที่เกี่ยวข้องในการด�ำเนินงานไป
ศึกษาดูงานทัง้ ในและต่างประเทศ รวมถึง
โรงเรียนต้นแบบด้านคุณธรรม จริยธรรม
หลักสูตรการสื่อสารเชิงลึกภายในองค์กร
และการเสริมสร้างความเข้าใจแก่คณะครู
และนั ก เรี ย นทั้ ง แบบกลุ ่ ม ย่ อ ยและราย
บุคคล เพื่อให้เกิดการมีส่วนร่วมข้องผู้ที่
เกีย่ วข้องทุกระดับทัง้ ครู ผูป้ กครอง คณะ
กรรมการการศึกษา
1.3.2 พั ฒ นานั ก เรี ย น : เสริ ม สร้ า ง
คุณธรรมจริยธรรมพื้นฐานส�ำหรับเด็ก
และเยาวชนในโรงเรียน
เด็กและเยาวชนในโรงเรียนเป็น
กลุ ่ ม เป้ า หมายหลั ก ในการเสริ ม สร้ า ง
คุณธรรมจริยธรรมพืน้ ฐานในการด�ำเนินชีวติ
จากการศึกษาทบททวนเอกสารการถอด
องค์ความรู้ศูนย์การเรียนรู้ แหล่งเรียนรู้
เชิงคุณธรรมจริยธรรมพบว่า ในการเสริม
1) การเสริมสร้างคุณธรรมจริยธรรมด้าน
จิตใจและทัศนคติของนักเรียน ตัวชี้วัดคือ
เกิดจิตอาสาช่วยเหลือผู้อื่น เสียสละเพื่อ
ส่วนรวม ความสามัคคี ท�ำงานร่วมกันเป็น
ทีม ให้อภัย ความอดทน ความกตัญญู
ความพอเพียง ความภาคภูมใิ จและเรียนรู้
ภู มิ ป ั ญ ญาท้ อ งถิ่ น 2) การเสริ ม สร้ า ง
คุ ณ ธรรมจริ ย ธรรมด้ า นพฤติ ก รรมการ
แสดงออกของนักเรียน ตัวชี้วัดคือ กริยา
มารยาทเรียบร้อย พูดจาสุภาพเรียบร้อย
การไหว้ ทักทายผู้ใหญ่ ความมีระเบียบ
วินัย ความรับผิดชอบ ขยัน ประหยัด
อดออม ความสามัคคีและความร่วมมือ ลด
การทะเลาะวิวาท การดู แ ลรั ก ษาความ
สะอาด และรักษาสิ่งแวดล้อมในโรงเรียน
กระบวนการในการเสริมสร้างคุณธรรม
จริยธรรมให้กบั เด็กและเยาวชนในโรงเรียน
ดังที่กล่าวถึงข้างต้น ให้ความส�ำคัญของ
การสร้ า งการมี ส ่ ว นร่ ว มกั บ ทุ ก ส่ ว นที่
เกีย่ วข้องทัง้ ครู ผูป้ กครอง คณะกรรมการ
การศึกษา ในบางโรงเรียนมีการแต่งตั้ง
คณะกรรมการนักเรียน นักเรียนแกนน�ำ
เพื่อให้เป็นกลไกหลักในการขับเคลื่อน
คุณธรรมในโรงเรียนร่วมกับครู ผูป้ กครอง
นอกจากนี้ยังให้ความส� ำคัญกับ
การใช้กจิ กรรมท�ำให้เกิดการเรียนรูจ้ ากการ
ลงมื อ ปฏิ บั ติ จ ริ ง และใช้ “โครงงาน
คุณธรรม” เป็นเครื่องมือหลักในการขับ
เคลือ่ นคุณธรรม สนับสนุนให้ครูสอดแทรก
คุณธรรมจริยธรรม ในกลุม่ สาระการเรียนรู้
8 กลุ่มสาระการเรียนรู้ การบูรณาการใน
กิจกรรมพัฒนาผูเ้ รียนในชัว่ โมง เช่น การ
จัดค่ายลูกเสือ การจัดตั้งชุมนุม ชมรม
การจัดกิจกรรมพัฒนาผูเ้ รียน การจัดค่าย
บ�ำเพ็ญประโยชน์ การจัดค่ายจิตอาสา
การบูรณาการกับงานบริการวิชาการชุมชน
การบูรณาการกับงานวินัยนักเรียนทั้งทาง
ตรงและทางอ้อม การจัดการประกวดและ
การให้ ร างวั ล แก่ นั ก เรี ย นต้ น แบบด้ า น
คุณธรรม จริยธรรม
การเชือ่ มโยงเครือข่ายและ
การสือ่ สารประชาสัมพันธ์
ผ่านสือ่ ต่างๆ และ Website
การกระตุน้ สร้างแรงบันดาลใจ
จัดการประกวดและการให้
รางวัลแก่นกั เรียนต้นแบบด้าน
คุณธรรมจริยธรรม
ภาพแสดงการเสริมสร้างคุณธรรมจริยธรรมพัฒนานักเรียน
ตัวอย่างรูปธรรมของการเสริมสร้าง
คุณธรรมจริยธรรมพัฒนานักเรียน ศูนย์
เรียนรู้เชิงคุณธรรมโรงเรียนบ้านจับไม้
ในช่วงปีแรกเป็นการสร้างคุณธรรม ซือ่ สัตย์
รับผิดชอบ มีวิถีการด�ำเนินชีวิตพอเพียง
นักเรียนโรงเรียนบ้านจับไม้เริม่ ต้นจากการ
พึ่งตนเองในการท�ำอาหารกลางวัน โดย
การให้เด็กนักเรียนชัน้ ประถมปีที่ 5 และ 6
แบ่งบทบาทหน้าทีค่ วามรับผิดชอบช่วยกัน
ปลูกพืชผักปลอดสารพิษ เลีย้ งปลา เพือ่ น�ำ
มาปรุงอาหารกลางวันที่สะอาดปลอยภัย
ให้นกั เรียนในโรงเรียนได้รบั ประทานอาหาร
รับประทาน นอกจากปลูกผักในโรงเรียน
แล้ว ยังสนับสนุนให้นักเรียนขยายผลสู่
ครอบครัวด้วยการปลูกพืชผักสวนครัวรั้ว
กินได้ในบ้านของตนเอง นอกจากนี้ยังมี
การพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่น ท�ำให้เด็กได้
เรียนรู้และฝึกฝนอาชีพภูมิปัญญาท้องถิ่น
อาทิ เรือ่ งจักสานกระติบ๊ ใส่ขา้ วเหนียวจาก
ต้ น คล้ า การทอเสื่ อ และการทอผ้ า
เป็นการเรียนรู้แบบครบวงจรการผลิตจาก
การคุณธรรม
จริยธรรม
พัฒนานักเรียน
คนเฒ่าคนแก่ในชุมชน โดยการเชิญครู
ภูมปิ ญั ญาท้องถิน่ มาสอนในโรงเรียนเพือ่ ให้
เด็กท�ำเป็น สร้างรายได้ สร้างความอบอุน่
ในครอบครัวจากการท�ำงานร่วมกัน
แหล่งเรียนรู้เชิงคุณธรรมโรงเรียน
ต้นบากราษฎร์บ�ำรุง เริ่มจากการสร้าง
คุ ณ ธรรมพื้ น ฐานในการใช้ ชี วิ ต ในด้ า น
ความมีวนิ ยั ความรับผิดชอบ โดยการพลิก
มุมมองเกี่ยวกับการพัฒนาสร้างระเบียบ
วินัย ความรับผิดชอบให้กับเด็กนักเรียน
จากเดิมที่มีกฎระเบียบบังคับให้ท�ำมาสู่
วินัยที่ท�ำด้วยใจคือวินัยที่ถาวร และยั่งยืน
ซึง่ มีกจิ กรรมทีส่ ำ� คัญคือ การถอดและการ
วางรองเท้าให้เป็นระเบียบ การรับประทาน
อาหารให้หมดจานไม่เหลือทิง้ การเข้าแถว
และการจั ด แถว การท� ำ ความสะอาด
โรงเรียนร่วมกันของนักเรียน นอกจากนีย้ งั
มีการเชือ่ มโยงการท�ำกิจกรรมจากโรงเรียน
สู่ครอบครัว และชุมชน เพื่อให้เกิดการ
เรี ย นรู ้ ร ่ ว มกั น ระหว่ า งนั ก เรี ย นและผู ้
ปกครอง ในการเรียนรูก้ ารด�ำเนินชีวติ อย่าง
การจัดท�ำโครงงาน
คุณธรรม การจัดกิจกรรม
พัฒนา ผูเ้ รียนในชัว่ โมง
การจัดกิจกรรมพัฒนา
จิตอาสา การจัดค่าย
บ�ำเพ็ญประโยชน์
การบูรณาการกับ
งานวินยั นักเรียนทัง้ ทางตรง
และทางอ้อม
พอเพียง โรงเรียนจึงมีการจัดท�ำโครงการ
เดินตามรอยเท้าพ่อกินอยู่อย่างพอเพียง
เพื่อสร้างการเรียนรู้ การด�ำเนินชีวิตตาม
แนวเศรษฐกิ จ พอเพี ย งให้ กั บ แกนน� ำ
นักเรียน ผูป้ กครอง และชุมชน และปลูก
ฝั ง คุ ณ ธรรมด้ า นความขยั น ประหยั ด
มีวินัยในการด�ำเนินชีวิต การลดรายจ่าย
เช่น การปลูกผัก/เลีย้ งปลา เพือ่ การบริโภค
ปลูกฝังความรูเ้ รือ่ งเศรษฐกิจพอเพียง โดย
การพาเด็กนักเรียนไปดูงานเศรษฐกิจพอ
เพียง ณ บ้านหน�ำควาย ต�ำบลนาท่าม
เหนือ จังหวัดตรัง และกลับมาท�ำกิจกรรม
ลงมือปฏิบัติเอง เป็นการเรียนรู้จากการ
ปฏิบตั จิ ริง อาทิเช่น การปลูกต้นไม้ ปลูก
ผักและท�ำปุ๋ย ให้ชุมชนมาเรียนรู้การท�ำ
น�้ำยาล้างจาน น�้ำยาอเนกประสงค์ ปลูก
ต้ น ไม้ เ คลื่ อ นที่ ผู ้ ป กครองมาเรี ย นรู ้ ที่
โรงเรียนและน�ำไปผลิตใช้ทคี่ รัวเรือนตนเอง
91
1.3.3 พัฒนาสภาพแวดล้อมในโรงเรียน และการจัดกิจกรรมจิตอาสา เพือ่ เป็นการ สอบถามพูดคุยกับผู้ป่วย ท�ำให้เกิดการ
และชุ ม ชน เพื่ อ เสริ ม สร้ า งคุ ณ ธรรม สร้างอัตลักษณ์ในตัวผูเ้ รียนให้ได้มจี ติ อ่อน เรียนรู้เรื่องการดูแลช่วยเหลือผู้อื่น และ
จริยธรรม โยนพร้ อ มแบ่ ง ปั น น�้ำ ใจสู ่ บุ ค คลผู ้ ด ้ อ ย เรียนรูเ้ รือ่ งความกตัญญูกตเวที และการ
การเสริมสร้างคุณธรรมจริยธรรม
ให้กบั เด็กและเยาวชนในโรงเรียน ปัจจัยที่
ส่งเสริมให้เกิดการพัฒนาคุณธรรมตามเป้า
หมายคือ การพัฒนาสภาพแวดล้อมใน
โรงเรียนและชุมชนให้สะอาด เป็นระเบียบ
เรียบร้อย การมีการก�ำหนดระเบียบ กติกา
การอยู่ร่วมกันในโรงเรียน เป็นกิจกรรม
หนึ่งที่ศูนย์การเรียนรู้เชิงคุณธรรมใช้เป็น
เครือ่ งมือในการเสริมสร้างจิตอาสา ความ
รับผิดชอบต่อหน้าที่ และการท�ำงานร่วม
กับผูอ้ นื่ ตัวอย่างเช่น ให้นกั เรียนท�ำความ
สะอาดในโรงเรียน และสภาพแวดล้อม
บริเวณรอบๆ โรงเรียน เช่น หมู่บ้าน วัด
พืน้ ทีส่ าธารณะ นักเรียนจะท�ำความสะอาด
เก็บขยะ คัดแยกขยะ และมีการจัดท� ำ
ธนาคารขยะ น�ำรายได้ที่เกิดจากการขาย
ขยะไปช่วยเหลือท�ำอาหารเลีย้ งผูพ้ กิ ารและ
ผูส้ งู อายุ
นอกจากการดู แ ลรั ก ษาความ
สะอาดภายในและบริเวณรอบๆ โรงเรียน
ยังมีการสร้างบรรยากาศในการอยู่ร่วมกัน
ในโรงเรียนและชุมชนด้วยความเป็นมิตร
เคารพผูส้ งู อายุ ยิม้ แย้มแจ่มใส ดังตัวอย่าง
โรงเรียนต้นแบบแหล่งเรียนรู้เชิงคุณธรรม
โรงเรี ย นนฤมลทิ น ธนบุ รี มี ก ารจั ดท�ำ
โครงการวิจัย เริ่มเสริมสร้างคุณลักษณะ
ของเยาวชนที่พึงประสงค์ของเยาวชนไทย
ในชื่อโครงการ “เด็กดีศรี นฤ.ธ” ที่มีการ
ท�ำกิจกรรมปิยวาจา เพื่อแก้ไขปัญหาเด็ก
พูดไม่มหี างเสียง ติดการ์ตนู ญีป่ นุ่ ติดหนัง
เกาหลี โดยมีกลุ่มเป้าหมายเป็นนักเรียน
ชัน้ ประถมศึกษา ปีที่ 4-6 โดยมีนกั เรียนชัน้
ประถมศึกษาปีที่ 6 เป็นกลุม่ เป้าหมายหลัก
คณาจารย์ ใ นโรงเรี ย นจึ ง ได้ ร ่ ว มกั น คิ ด
กิจกรรมให้นักเรียนตั้งเป็นชมรม เด็กจะ
ต้องรณรงค์กนั เองโดยให้เด็กเลือกครูเป็นที่
ปรึกษา กิจกรรมที่ท�ำเด็กก็จะร่วมกันคิด
เช่น การเขียนบัตรค� ำที่เป็นค� ำไพเราะ
น�ำมาเป็นที่คั่นหนังสือให้เด็กเดินแจกเด็ก
ด้วยกัน หรือการท�ำละครเชิงคุณธรรมมา
น�ำเสนอในช่วงพักรับประทานอาหารกลางวัน
92
โอกาสกว่าในสังคม กิจกรรมจิตอาสาถือ
เป็นกิจกรรมหลักของโรงเรียนนฤมลทิน
ธนบุรี มีกจิ กรรมทีส่ ำ� คัญ อาทิ การบ�ำเพ็ญ
ประโยชน์ในและนอกโรงเรียน โดยให้
นักเรียนในระดับประถมศึกษาปีที่ 1-6 ทีม่ ี
จิ ต อาสาดู แ ลท� ำ ความสะอาดบริ เ วณที่
ตนเองรับผิดชอบ ตลอดปีการศึกษาท�ำให้
สถานที่ในโรงเรียนสะอาดน่าอยู่ และมี
ความสวยงาม นักเรียนในระดับชัน้ ประถม
ศึกษาปีที่ 2-3 ออกไปพัฒนาพื้นที่บริเวณ
วัดบางเสาธง โดยจัดเก็บกวาดท�ำความ
สะอาดบริเวณเขื่อนริมน�้ำหน้าวัด ส่วน
นักเรียนในระดับชั้นประถมศึกษาปีที่ 4-6
ได้ อ อกไปพั ฒ นาพื้ น ที่ บ ริ เ วณลานวั ด
บางเสาธง ทั้งนี้เพื่อให้นักเรียนได้มีส่วน
ร่วมสร้างชุมชนน่าอยู่
ส่วนรูปธรรมการด�ำเนินงานของ
ศูนย์การเรียนรู้เชิงคุณธรรมโรงเรียนบ้าน
หนองตาบ่ง จังหวัดกาญจนบุรี การส่งต่อ
พลังจิตอาสาจากครูสู่ลูกศิษย์ได้เรียนรู้ทั้ง
การจัดดอกไม้ การวาดภาพ การเรียนรู้
ทักษะการอ่านเพื่อให้เกิดการขยายผล
พลังจิตอาสาเพือ่ สังคม ทีเ่ น้นกระบวนการ
ปลูกฝังคุณธรรมจากการปฏิบตั ิ คณาจารย์
จึงมีการปรึกษาหารือกันว่าครูมีการท�ำ
กิจกรรมจิตอาสา ดังนัน้ นักเรียนควรจะคืน
เรื่องจิตอาสากลับไปยังชุมชน และคิดต่อ
ไปว่าจะท�ำอย่างไร เมื่อร่วมกันคิดจึงได้
กิจกรรมง่ายๆ เพื่อร่วมกันท�ำเพื่อชุมชน
คื อ การเก็ บ ขยะในชุ ม ชนและตาม
ทางรถไฟ การบ�ำเพ็ญประโยชน์ วัดต่างๆ
ในพืน้ ที่ ได้แก่ วัดทุง่ ทอง วัดวังขนาย วัด
ห้วยนาคราช และวัดมโนธรรมาราม (วัด
นางโน) สิง่ ทีเ่ กิดขึน้ คือ ขยะในชุมชนลด
ลง ความสัมพันธ์ของโรงเรียนกับชุมชนดี
ขึน้ อีกทัง้ ขยะทีเ่ ก็บมาก็นำ� มาขาย ต่อยอด
ให้นักเรียนได้เรียนรู้เรื่องการท�ำธุรกิจเพื่อ
สังคม นอกจากนีย้ งั มีการท�ำอาหารเลีย้ งผู้
สูงอายุ เด็กจะป้อนอาหารให้กับผู้ป่วยที่
เป็นอัมพฤกษ์ อัมพาต ในการน�ำเอา
อาหารไปเลีย้ งจะมีใบงานให้นกั เรียนมีการ
สร้างความสัมพันธ์อนั ดีงามกับผูส้ งู อายุ
โรงเรียนบางมูลนากภูมิวิทยา มี
กิจกรรมเพื่อการพัฒนาสภาพแวดล้อม
ภายในโรงเรี ย นสะอาด เป็ น ระเบี ย บ
เรียบร้อย และสวยงาม มีแหล่งเรียนรู้ที่
หลากหลายและพอเพียง มีความร่วมมือ
กับชุมชนในการพัฒนาคุณภาพการศึกษา
และส่งเสริมคุณธรรม จริยธรรม โดยมี
กิจกรรมทีท่ ำ� ให้เกิดการเรียนรูค้ อื หลังจาก
เข้าแถวเคารพธงชาตินกั เรียนจะมีการแบ่ง
เวรกั น ท� ำ ความสะอาดบริ เ วณรอบๆ
โรงเรียน เก็บขยะ กระดาษ น�ำวัสดุมา
รีไซเคิล และมาท�ำปุย๋ อินทรีย์ ชีวภาพ และ
น�ำปุ๋ยไปใช้รดผักทีป่ ลูกไว้เป็นอาหารกลาง
วั น ในโรงเรี ย น นอกจากนี้ ยั ง มี ก ารจั ด
ระเบี ย บวิ นั ย ในชั้ น เรี ย น เช่ น การวาง
กระเป๋า รองเท้า ให้เป็นระเบียบเรียบร้อย
ก่อนเข้าชั้นเรียน และการเดินแถวเพื่อชั้น
เรียน ท�ำให้นกั เรียนได้เรียนรูเ้ รือ่ งการสร้าง
ความมีระเบียบ วินยั ในชีวติ ประจ�ำวัน
ระบบประกัน
คุณภาพ
การศึกษา
บูรณาการกับ
การเรียน
การสอน
กิจกรรมพัฒนา
ผู้เรียนในชั่วโมง
8 กลุ่มสาระ
การเรียนรู้
ภาพแสดงการบูรณาการโครงการ
เสริมสร้างคุณธรรมจริยธรรมกับ
การเรียนการสอน
ดังกรณีตวั อย่าง โรงเรียนบางมูลนาก
ภูมวิ ทิ ยา จังหวัดพิจติ ร การบูรณาการงาน
โครงการเสริมสร้างคุณธรรมจริยธรรมกับ
ภารกิจหลักและงานประจ�ำของอาจารย์ใน
โรงเรียน โดยบูรณาการกับกระบวนการ
เรียนการสอน 8 กลุ่มสาระการเรียนรู้
การปรับปรุงงานวินัยนักเรียนทั้งทางตรง
และทางอ้อม งานประกันคุณภาพการ
ศึกษา กิจกรรมพิเศษของโรงเรียน และการ
พั ฒ นาหลั ก สู ต รโครงงานคุ ณ ธรรมคื อ
การส่งเสริมให้นักเรียนแต่ละระดับชั้นมี
การจั ด ท� ำ โครงงานคุ ณ ธรรม งานวิ นั ย
นักเรียน และกิจกรรมจิตอาสา โดยใช้
กระบวนการวิเคราะห์ตัวเอง อย่างเป็น
วิทยาศาสตร์เพือ่ การสืบค้นปัญหา สาเหตุ
และหาแนวทางในการแก้ไขปัญหาต่างๆ
ทั้ ง ในรู ป ปั ญ หาที่ อ ยากแก้ ไ ข พั ฒ นา
ปรับปรุง และความดีที่อยากท�ำ โดยเปิด
โอกาสให้นักเรียนมีการจัดท� ำโครงงาน
คุณธรรมในทุกระดับชั้นอย่างหลากหลาย
และสร้างสรรค์ เรียนรูก้ ารท�ำความดีอย่าง
มี ค วามสุ ข โครงงานคุ ณ ธรรมของ
บางมูลนากโมเดล มีจ�ำนวนมากถึง 108
โครงงาน (เฉลี่ ย 2 โครงงานห้ อ ง)
นอกจากนี้ยังมีการบูรณาการกับการท�ำ
กิจกรรมของชุมรมต่างๆ การจัดฐานการ
เรียนรู้ค่ายลูกเสือ เนตรนารี ยุวกาชาด
และผูบ้ ำ� เพ็ญประโยชน ก์ จิ กรรมปฐมนิเทศ
นั ก เรี ย นใหม่ การจั ด การค่ า ยเรี ย นรู ้
คุณธรรม
ตัวอย่างแหล่งเรียนรู้เชิงคุณธรรม
วิทยาลัยเทคโนโลยีสยาม มีการรวมตัวกัน
ของนั ก ศึ ก ษากลุ ่ ม อาชี ว ะจิ ต อาสาฯ
หรือที่เรียกว่า “กลุ่ม D-Club” รวมพลัง
นักศึกษาจิตอาสาสร้างสรรค์ เป็นกิจกรรม
เพือ่ บริการโรงเรียนและชุมชน ซึง่ ท�ำให้เกิด
การฝึกทักษะจากการลงมือปฏิบัติจริงให้
กั บ นั ก ศึ ก ษา โดยให้ นั ก ศึ ก ษาออกให้
บริการชุมชนเพือ่ เป็นการบ�ำเพ็ญประโยชน์
นอกจากชุมชนจะได้รับประโยชน์จากการ
บริการแล้ว นักศึกษาทีเ่ ข้าร่วมชมรมยังได้
มีประสบการณ์ทกั ษะ ความช�ำนาญ และ
ฝึกการท�ำงานร่วมกับโรงเรียนอื่นๆ เพิ่ม
เติมอีกด้วย
1.3.4 การเชือ่ มโยงเครือข่ายการเรียนรู้ ค้นหาครอบครัวต้นแบบ สร้างหลักสูตรใน
ขยายผล และเครือข่ายร่วมกับหน่วยงาน การเสริมสร้างเด็กดีมีวินัย สร้างความ
ภาคี เข้าใจในเรื่องการเสริมสร้างวินัยที่บ้าน
รูปแบบการเชื่อมโยงเครือข่ายของ สร้างแหล่งเรียนรู้ให้ได้มาตรฐาน เพื่อให้
ศูนย์การเรียนรู้เชิงคุณธรรมพบว่า มีการ เกิดการขยายผลองค์ความรู้การพัฒนา
รวมตัวกันเป็นเครือข่าย 2 ลักษณะคือ คุณธรรมจริยธรรมด้านวินัย ความรับผิด
1) การเชื่อมโยงเครือข่ายภายในท้องถิ่น ชอบและความซือ่ สัตย์ของนักเรียน ให้กบั
เช่น เครือข่ายผู้ปกครอง ชุมชน และ โรงเรียนต่างๆ ที่รวมตัวกันเป็นเครือข่าย
โรงเรียนในท้องถิ่น เพื่อร่วมกับขับเคลื่อน ท�ำให้เกิดการแลกเปลี่ยนเรียนรู้และการ
คุณธรรมจริยธรรมให้เกิดการขยายผลเต็ม ขยายผลไปยังโรงเรียนต่างๆ จึงเกิดการ
พื้นที่ 2) การเชื่อมโยงเครือข่ายกับหน่วย รวมตัวกันเป็นเครือข่าย เช่น โรงเรียนวัด
งานภาคีภายนอก เช่น นักวิชาการ ศูนย์ โพธิ์ ท อง จั ง หวั ด นครศรี ธ รรมราช
คุณธรรม ส�ำนักงานการตรวจเงินแผ่นดิน โรงเรียนกันตังรัษฎา โรงเรียนย่านตาขาว
บริ ษั ท เอกชน เพื่ อ การพั ฒ นายกระดั บ โรงเรียนบ้านหนองมวง โรงเรียนบ้านหนอง
ศักยภาพศูนย์เรียนรู้เชิงคุณธรรม ทั้งด้าน เจ็ดบาท โรงเรียนบ้านหนองยวน โรงเรียน
ความรู้ ประสบการณ์ และงบประมาณ บ้านหนองเรี้ย โรงเรียนบ้านหนองหมอ
รูปธรรมตัวอย่างแหล่งเรียนรู้เชิง โรงเรียนมิตรภาพที่ 31 “วัดทุง่ หวัง” และ
คุณธรรมโรงเรียนต้นบากราษฎร์บ�ำรุงมี อีกหลายๆ โรงเรียน ในจังหวัดตรังทีม่ าเข้า
การพัฒนายกระดับให้เป็น “ศูนย์การเรียน ร่วมเป็นเครือข่ายท�ำงานคุณธรรมร่วมกัน
รู้ต้นแบบด้านการเสริมสร้างเด็กดีมีวินัย ก่อให้เกิดการเชื่อมโยงประสบการณ์และ
และซื่อสัตย์” โดยการมีส่วนร่วมของบ้าน การขยายความรู้
วัด โรงเรียน ซึง่ มีกจิ กรรมทีส่ ำ� คัญคือการ
เชื่อมโยงเครือข่าย
ภายในท้องถิ่น ครูผู้ปกครอง
ชุมชน โรงเรียน
คุณธรรมจริยธรรม
เครือข่ายขับเคลื่อน
คุณธรรมจริยธรรม
นักวิชาการ
เชื่อมโยงเครือข่ายกับ ศูนย์คุณธรรม
หน่วยงานภาคี หน่วยงานภาครัฐ
ภายนอก ภาคเอกชน
ภาพแสดงการเชือ่ มโยงเครือข่ายเพือ่ ขับเคลือ่ นคุณธรรมจริยธรรม
93
 โรงเรียนบางมูลนากภูมวิ ทิ ยา เกิด คุณธรรมในปีต่างๆ นอกจากหน่วยงานที่ ประกอบที่หลากหลาย มีการแบ่งบทบาท ชุมชนให้ความร่วมมือ สนับสนุนการท�ำ ใกล้ชดิ โรงเรียนแล้ว ยังท�ำให้เกิดการเรียนรู้ ชีวติ คือ ศูนย์การเรียนรูเ้ ศรษฐกิจพอเพียง
การรวมตัวกันของผูป้ กครองนักเรียน เรียก ใกล้ชดิ โรงเรียนแล้ว ยังท�ำให้เกิดการเรียนรู้ หน้าที่ในการบริหารจัดการและการท� ำ กิจกรรมภายในโรงเรียนและชุมชนทั้งทาง และแลกเปลี่ยนประสบการณ์ใหม่ๆ จาก วัดพระบรมธาตุดอยผาส้ม ต�ำบลยั้งเมิน
ว่า เครือข่ายผูป้ กครองจิตอาสา และพ่อค้า และแลกเปลี่ยนประสบการณ์ใหม่ๆ จาก กิจกรรมชัดเจน และสร้างการมีส่วนร่วม ด้านแรงงาน วัสดุอปุ กรณ์ และงบประมาณ โรงเรียนต่างๆ และได้เผยแพร่องค์ความรู้ อ�ำเภอสะเมิง จังหวัดเชียงใหม่ เป็นต้น
แม่ค้าในโรงเรียนได้เข้ามาร่วมผนึกก�ำลัง โรงเรียนต่างๆ รวมถึงได้เผยแพร่องค์ความ ของทุกส่วนทีเ่ กีย่ วข้อง ในการท�ำกิจกรรม • การติ ด ตามการด� ำ เนิ น งาน ของโรงเรียนสูส่ าธารณะ แบบของการสร้างความร่วมมือการอนุรกั ษ์
เพือ่ ขับเคลือ่ นคุณธรรมจริยธรรม นอกจาก รูข้ องโรงเรียนสูส่ าธารณะ ผ่านทางโทรทัศน์ โดยการสร้างความเข้าใจ พูดคุย หาวิธกี าร สม�่ำเสมอ โดยจัดประชุมสรุปงานร่วมกัน • มีการบูรณาการการด�ำเนินงาน ฟืน้ ฟู และพัฒนาวัด ตลอดจนวัดเข้าไปมี
นี้ ยั ง มี ก ารเชื่ อ มโยงเป็ น เครื อ ข่ า ยการ
และทาง Website แก้ไขปัญหา มีขอ้ ตกลง มีกติกา เพื่อให้บุคลากรทุกท่านได้รับทราบความ ของโครงการกับภารกิจหลักของโรงเรียน บทบาทในการพัฒนาสังคม โดยการใช้
ท�ำงานร่วมกับนักวิชาการจากมหาวิทยาลัย ดั ง ตั ว อย่ า งเช่ น ศู น ย์ คุ ณ ธรรม • มีกระบวนการพัฒนาและเตรียม ก้าวหน้าของแต่ละกิจกรรม มีการคิดระดม อาทิ บูรณาการกับกระบวนการเรียนการ หลักธรรมอริยสัจ 4 ทุกข์ สมุทัย นิโรธ
ศรีนครินทรวิโรฒ ในการศึกษาวิจัยและ สนั บ สนุ น ให้ โ รงเรี ย นบางมู ล นากภู มิ ความพร้อม “ติดอาวุธทางปัญญา” ให้กบั สมองร่วมกันในการแก้ปญั หาทีพ่ บระหว่าง สอน 8 กลุ่มสาระ การท�ำกิจกรรมชมรม มรรค เป็นกระบวนการให้เกิดการเรียนรู้
พั ฒ นาการท� ำ กิ จ กรรมของโรงเรี ย น วิทยาคม มีการประชาสัมพันธ์เผยแพร่ ครู นักเรียน ผู้ปกครอง โดยมีหน่วยงาน ทางในการท�ำกิจกรรม กิจกรรมพัฒนาผู้เรียน งานวินัยนักเรียน ค้นหาตัวตนของตนเอง เพือ่ หาทางดับทุกข์
การเชื่อมโยงกับศูนย์คุณธรรม (องค์การ กระบวนการสร้างโรงเรียนต้นแบบด้าน ภายนอก เช่น ศูนย์คุณธรรม (องค์การ • มีการสร้างพลังความร่วมมือและ กิจกรรมเพื่อสาธารณประโยชน์ โครงงาน ที่สร้างสุขอย่างยั่งยืน โดยใช้องค์ความรู้
มหาชน) ท� ำ ให้ มี โ อกาสในการพั ฒ นา คุณธรรมจริยธรรม(บางมูลนากโมเดล) มหาชน) และมีนักวิชาการให้ค�ำแนะน�ำ การมี ส ่ ว นร่ ว มของทุ ก ภาคส่ ว น ทั้ ง ครู คุณธรรม และงานประกันคุณภาพ ตามแนวปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง คือ
ศั ก ยภาพของครู ที่ เ ป็ น แกนน� ำ ทั้ ง การ สูส่ าธารณะ อาทิ โดยเผยแพร่ทางโทรทัศน์ ปรึกษา ร่วมท�ำกิจกรรมและนิเทศก์ตดิ ตาม นักเรียน ผู้ปกครอง และส�ำนักงานการ • มีผู้น�ำและครูที่ดีทั้งในด้านการ การพึง่ ตนเอง การลดค่าใช้จา่ ย สร้างราย
ศึกษาดูงาน การอบรม นอกจากนีก้ ารเข้า นอกจากนีย้ งั มีการเข้าร่วมสมัชชาคุณธรรม อย่างต่อเนือ่ ง โดยมีการหนุนเสริมทัง้ ความ ตรวจเงินแผ่นดิน ศูนย์คณุ ธรรม (องค์การ ประพฤติตนเป็นแบบอย่าง ความมุ่งมั่น ได้ โดยการรวมกลุ่มพัฒนาผลิตภัณฑ์
ร่วมกับสมัชชาคุณธรรม ท�ำให้เกิดการแลก แห่ ง ชาติ ครั้ ง ที่ 5 โดยมี ก ารน� ำ เสนอ รู้ เปิดโลกทัศน์ ประสบการณ์ใหม่ๆ ให้กบั มหาชน) และนักวิชาการจากมหาวิทยาลัย และตัง้ ใจจริง ความสามัคคีเป็นน�ำ้ หนึง่ ใจ และช่วยเหลือเกื้อกูลกันระหว่างคนกับ
เปลี่ยนเรียนรู้การท�ำงานกับโรงเรียนและ กระบวนการสร้างโรงเรียนต้นแบบด้าน ครูและนักเรียน ร่วมทัง้ การหนุนเสริมและ ศรีนครินทรวิโรฒ โดยการมีส่วนร่วมใน เดี ย วกั น ความเสี ย สละและการมี จิ ต ธรรมชาติ เมือ่ คนดูแลธรรมชาติ ธรรมชาติ
หน่วยงานต่างๆ รวมทัง้ ได้รบั การสนับสนุน คุณธรรม จริยธรรมบางมูลนากโมเดล การพัฒนาความรู้ การเสริมสร้างประสบ- ลักษณะการรับฟังความเห็นจากล่างขึน้ บน วิญญาณความเป็นครูโดยแท้ การพัฒนา จะดูแลคนในชุมชน ใช้กลไก “บวร” บ้าน
งบประมาณเพือ่ ด�ำเนินกิจกรรมเสริมสร้าง รวมทั้งมีการผลิตสื่อวีดีทัศน์ดอกไม้บาน การณ์และแรงจูงใจ ให้กบั กลไกการท�ำงาน (Bottom-up) จากผูป้ ฏิบตั สิ ผู่ บู้ ริหาร และ ปรับปรุงตนเองและวิธกี ารท�ำงานให้มปี ระ- วัด โรงเรียน และชุมชนเป็นหลักในการขับ
คุณธรรมจริยธรรมในโรงเรียน สือ่ สารความดี รวมทัง้ เอกสาร การจัดเวที ทัง้ ในโรงเรียนและชุมชน เช่น การศึกษาดู เด็กร่วมคิด ร่วมท�ำ ร่วมน�ำเสนอ และร่วม สิทธิภาพ การเปิดใจยอมรับการเปลีย่ นแปลง เคลื่อน จนกระทั่งท�ำให้เกิดการเชื่อมโยง
ให้มกี ารแลกเปลีย่ นประสบการณ์ และการ งานแลกเปลีย่ นประสบการณ์พนื้ ทีต่ น้ แบบ รับความส�ำเร็จด้วย ความภาคภูมใิ จ โดยมี • มีระบบการนิเทศก์ก�ำกับ และ กันเป็นเครือข่าย “ขบวนบุญ” และพัฒนา
1.3.5 การสือ่ สาร ประชาสัมพันธ์ และการ เชื่อมโยงเครือข่ายระหว่างโรงเรียนท�ำให้ การอบรมเพิ่มทักษะในการท�ำงาน การ ครูเป็นผู้เสริมหนุน อ�ำนวยความสะดวก ติดตามงานอย่างสม�่ำเสมอ การติดตาม ยกระดับสู่ “ธุรกิจเพื่อสังคม” ท�ำให้เกิด
จัดท�ำ Website เกิดการเรียนรู้และการขยายผลสู่โรงเรียน ติดตามประเมินผล การพัฒนายกระดับ และเชื่อมประสาน รวมทั้งการได้รับการ การด�ำเนินงาน โดยการจัดประชุมสรุปงาน พลังคุณธรรม ความรัก ความสุข ความ
ศูนย์การเรียนรู้เชิงคุณธรรมเป็น ใกล้เคียง เป็นศูนย์การเรียนรู้ สนับสนุนจากหน่วยงานต่างๆ ทั้งภายใน ร่วมกันเพื่อให้บุคลากรทุกท่านได้รับทราบ สามัคคี สร้างส�ำนึกสาธารณะ ร่วมกันของ
พืน้ ทีต่ น้ แบบทีม่ รี ปู ธรรมของการเสริมสร้าง • การมีส่วนร่วมของผู้ปกครอง และนอกชุมชน เช่น นายกองค์การบริหาร ความก้าวหน้าของแต่ละกิจกรรม มีการคิด คนในชุ ม ชนท้ อ งถิ่ น ในการดู แ ลรั ก ษา
คุณธรรม จริยธรรมให้กบั เด็กและเยาวชน 1.4 ปัจจัยของความส�ำเร็จ มีกระบวนการสร้างความรู้ความเข้าใจ ส่ ว นต� ำ บลนาพละ ผู ้ ใ หญ่ บ ้ า น คณะ ระดมสมองร่วมกันในการแก้ปัญหาที่พบ ทรัพยากรธรรมชาติ ดิน น�้ำ ป่า ซึ่งจาก
ในโรงเรียนต่างๆ มีการด�ำเนินกิจกรรมที่ การด� ำ เนิ น งานเพื่ อ ขั บ เคลื่ อ น ให้กับผู้ปกครองเข้ามาร่วมท�ำกิจกรรม กรรมการสถานศึ ก ษา และผู ้ ป กครอง ระหว่างทางในการท�ำกิจกรรม หลักดังกล่าวน�ำไปสู่การสร้างรูปธรรมของ
เป็นรูปธรรม มีแนวทางการขยายผลการ คุ ณ ธรรม เสริ ม สร้ า งให้ เ กิ ด คุ ณ ธรรม ทัง้ ในโรงเรียน และในครอบครัวของตนเอง ส� ำ นั ก งานพลั ง งานจั ง หวั ด ส� ำ นั ก งาน การเสริมสร้างค่านิยมพืน้ ฐานในการด�ำเนิน
ท�ำงานผ่านการเชือ่ มโยงเครือข่ายการเรียน จริยธรรมพื้นฐานในการด�ำเนินชีวิตและ มีการชีแ้ จงบทบาทของผูป้ กครอง บทบาท พัฒนาที่ดิน บริษัทเซฟรอน 2. การเสริมสร้างคุณธรรมจริยธรรม ชีวติ คือ
รู้ และการสือ่ สารประชาสัมพันธ์ เผยแพร่ การเตรียมความพร้อมของเด็กและเยาวชน ของโรงเรียน บทบาทของเด็กทีม่ ตี อ่ การท�ำ • การเชือ่ มโยงเครือข่ายการเรียนรู้ ค่านิยมพืน้ ฐานในการด�ำเนินชีวติ • ครอบครั ว พอเพี ย งพึ่ ง ตนเอง
ความรู้ผ่านช่องทางที่หลากหลาย อาทิ ให้เป็นคนเก่ง ดี มีความสุข มีปัจจัยที่ กิจกรรมต่างๆ ในการร่วมสร้างการเปลีย่ น- และการเข้าร่วมกิจกรรมกับศูนย์คุณธรรม รูปธรรมของศูนย์การเรียนรู้เชิง คนในชุมชนจะต้องมีคุณลักษณะคือ พึ่ง
การเข้าร่วมกิจกรรมกับศูนย์คุณธรรมการ เกีย่ วข้อง ดังต่อไปนี้ แปลงพฤติกรรมของเด็ก การจัดกิจกรรมคาราวานและเปิดบ้าน คุณธรรมทีม่ กี ารเสริมสร้างให้เกิดคุณธรรม ตนเอง ประหยัด อดออม ลดพฤติกรรม
จั ด กิ จ กรรมคาราวานและเปิ ด บ้ า น • มี ก ลไกการท� ำ งานที่ มี อ งค์ - • การมีส่วนร่วมของชุมชน ผู้น�ำ คุณธรรมในปีต่างๆ นอกจากหน่วยงานที่ จริยธรรม ค่านิยมพื้นฐานในการด�ำเนิน ฟุม่ เฟือย ลดปัญหาหนีส้ นิ
94 95
 • ชุ ม ชนพอเพี ย ง ลั ก ษณะของ
ชุมชนพอเพียงคือ เกิดการรวมกลุ่มเพื่อ
ช่ ว ยเหลื อ ซึ่ ง กั น และร่ ว มกั น ดู แ ลรั ก ษา
ทรัพยากรธรรมชาติ ดิน น�้ำ ป่า ซึ่งเป็น
ฐานที่ส�ำคัญในการด�ำเนินชีวิต เรียกว่า
ขบวนบุญ
การพึง่ ตนเอง : การท�ำกิจกรรมหลักร่วมกัน
ของเครือข่ายพหุชมุ ชนคือ การพัฒนาองค์
ความรูใ้ ห้กบั ชุมชนเรือ่ งการพึง่ ตนเองเรือ่ ง
การท�ำปุ๋ยอินทรีย์ชีวภาพ การปลูกพืชผัก
พื้ น บ้ า นไว้ กิ น เอง และการผลิ ต น�้ ำ ยา
อเนกประสงค์ สบู่ แชมพู การถ่ายทอด
ความรู้ด้านสุขภาพโดยแพทย์ทางเลือก
รวมทั้ ง ท� ำ การเก็ บ ข้ อ มู ล การอุ ป โภค
บริโภคภายในพืน้ ที่ เช่น การใช้น�้ำยาล้าง
จาน น�ำ้ ยาซักผ้า ปุย๋ หมักชีวภาพ เป็นต้น
เพือ่ น�ำข้อมูลทีไ่ ด้มาวางแผนการผลิตใช้เอง
ในชุมชน
เศรษฐกิจชุมชน : ในรูปแบบของ “ขบวน
บุญ” การผลิตของใช้ทจี่ ำ� เป็นในครอบครัว
ส่วนทีเ่ หลือขายในราคาไม่แพงให้กบั คนใน
ชุมชน เพื่อลดรายจ่ายให้กับคนในชุมชน
โดยใช้โมเดลธุรกิจแบบ “ขบวนบุญสร้าง
รายได้ให้ครอบครัวทีเ่ หลือเผือ่ แผ่กลับคืนสู่
ธรรมชาติ” กล่าวคือ ขายสินค้าชุมชนใน
ราคาต้นทุน ให้คนในเครือข่ายใช้สินค้า
คุ ณ ภาพดี ราคาประหยั ด ให้ กั บ คนใน
ชุมชน
ขบวนบุญดูแลคนและดูแลธรรมชาติ : มี
การจัดสรรเงินก�ำไรจากการจ�ำหน่ายสินค้า
น�ำไปสบทบกองทุนเพือ่ อนุรกั ษ์ทรัพยากร-
ธรรมชาติ เพื่อใช้ในภารกิจปลูกป่า สร้าง
ฝายชะลอน�ำ้ ท�ำแนวกันไฟป่า แต่ปญั หาที่
พบ คือ สมาชิกคนในเครือข่ายยังนิยมซือ้
สิ น ค้ า มี ยี่ ห ้ อ ที่ คุ ้ น เคย และเป็ น สิ น ค้ า
อุตสาหกรรมทีผ่ ลิตจ�ำนวนมากได้ราคาถูก
โมเดลการใช้ สิ น ค้ า เป็ น สื่ อ ให้ ค นเกิ ด
ตระหนั ก ถึ ง ความส� ำ คั ญ ของธรรมชาติ
อย่าง “ขบวนบุญ” กลับไม่ได้รับความ
สนใจส�ำหรับคนในพืน้ ที่ คนต้นน�้ำ คนอยู่
96
ใกล้ป่าไม้แหล่งทรัพยากรส�ำคัญของชีวิต กระบวนการการเติมเต็มให้ความรู้ ศึกษาดู
เท่าที่ควร ซึ่งคนต้นน�้ำ เป็นคนที่สร้าง งานแลกเปลี่ยนประสบการณ์ และการ
ลงพื้นที่พบปะกับ
เศรษฐกิจ คนปลายน�ำ้ เป็นคนสนับสนุนคน เรียนรู้จากการลงมือปฏิบัติจากฐานการ กลุ่มต่างๆ
ต้นน�ำ้ เรียนรูส้ ร้างพืน้ ทีส่ าธิต โดยฐานการเรียนรู้ ในแต่ละต�ำบล
การเสริมสร้างคุณธรรม จริยธรรม คือ วัดพระธาตุดอยผาส้ม และการรวม การจัดท�ำฐานข้อมูล ประสานงานกับผู้น�ำ
ครอบครั ว พอเพี ย งและชุ ม ชนพอเพี ย ง กลุม่ จัดตัง้ องค์กรชุมชน เพือ่ ท�ำกิจกรรม เพื่อการเผยแพร่ ชวนเข้าร่วม
ให้ความส�ำคัญของการปรับเปลีย่ นทัศนคติ สาธารณะร่วมกัน สร้างขวัญและก�ำลังใจ WebSite โครงการ
การด�ำเนินชีวิต วิเคราะห์ทบทวนตนเอง ให้กบั ตนเอง และครอบครัว
เพื่ อ ปรั บ เปลี่ ย นพฤติ ก รรม โดยใช้
การจัดระบบ
โครงสร้างและ ให้ค�ำปรึกษา
การบริหาร และให้ก�ำลังใจ
บ้าน จัดการศูนย์
วัด โรงเรียน ศึกษาดูงาน
อบรมให้ความรู้ และแลกเปลี่ยน
เพิ่มเติม ประสบการณ์
ภาพแสดงตัวอย่างของกระบวนการเสริมสร้างคุณธรรมจริยธรรมระดับ
อนุรักษ์ป่าต้นน�้ำ การพึ่งพาตนเอง การอนุรักษ์พลังงาน การจัดการศึกษา กลุม่ และชุมชนของศูนย์เรียนรูเ้ ศรษฐกิจชุมชนเชิงคุณธรรมจังหวัดเชียงใหม่
อนุรักษ์เหมืองฝาย ผลิตปุ๋ยอินทรีย์ และพลังงานทดแทน รูปแบบใหม่
3. การเสริ ม สร้ า งคุ ณ ธรรม ด�ำเนินงานพัฒนาคุณภาพผลิตภัณฑ์ การ ต้องการให้เกิดความสามัคคี ร่วมแรง
จริ ย ธรรมระดั บ กลุ ่ ม และชุ ม ชน พัฒนาระบบการบริหารจัดการ และการใช้ ร่วมใจ เกิดการช่วยเหลือซึ่งกันและกัน
(ธุรกิจชุมชน) เทคโนโลยีเพือ่ เชือ่ มโยงกับระบบการตลาด เกิดการรวมกลุ่ม ร่วมมือ สร้างพลังใน
ครอบครัวพอเพียง
พึ่งตนเอง
ชุมชนพอเพียง
รูปธรรมของการเสริมสร้างคุณ- Website และการจัดท�ำฐานข้อมูล ซึ่งมี ชุมชน ขยายกิจกรรมเพื่อดูแลสาธารณ
ธรรมจริยธรรมระดับกลุ่มและชุมชนคือ เป้าหมายเพือ่ ให้เกิด “เศรษฐกิจชุมชนเชิง ประโยชน์เพือ่ ส่วนรวม โดยมีกระบวนการ
ศูนย์เรียนรู้เศรษฐกิจชุมชนเชิงคุณธรรม คุ ณ ธรรม” มี ห ลั ก ธรรมาภิ บ าลในการ ในการเสริมสร้างคุณธรรมจริยธรรมของ
ขบวนบุญ จังหวัดเชียงใหม่ โดยกิจวิจัยเพื่อพัฒนา บริ ห ารจั ด การ ความขยั น ซื่ อ สั ต ย์ กลุม่ ดังนี้
(ต้นน�้ำ)
ท้องถิน่ มหาวิทยาลัยราชภัฎเชียงใหม่ และ ประหยัด มีวินัยระหว่างสมาชิกในชุมชน • พัฒนาเสริมสร้างความเข้มแข็ง
เศรษฐกิจชุมชน ในรูปแบบของ “ขบวนบุญ” ความสุภาพ สามัคคี และมีวนิ ยั ต่อส่วนรวม ให้กลุม่ องค์กรชุมชน
ของศูนย์การเรียนรู้วัดพระธาตุดอยผาส้ม ก่อเกิด Model ธุรกิจชุมชน หรือเศรษฐกิจ • ด� ำ เนิ น กิ จ กรรมสาธารณะ
จังหวัดเชียงใหม่ ซึ่งศูนย์การเรียนรู้เชิง ชุมชนทีม่ คี ณุ ภาพและมีคณุ ธรรม มีระบบ ประโยชน์รว่ มกัน เพือ่ สร้างความสามัคคี
คุณธรรมทัง้ สองแห่งสะท้อนให้เห็นบทบาท การบริหารจัดการทีม่ ธี รรมาภิบาล โปร่งใส • พัฒนารูปแบบและคุณภาพของ
คนปลายน�้ำ ของนักวิชาการและวัด ในการเข้าไปมี และมีการด�ำเนินงานสอดคล้องกับบริบท ผลิตภัณฑ์สนิ ค้าชุมชน
บทบาทในการเสริ ม จุ ด อ่ อ น ของกลุ ่ ม ของชุมชน ทรัพยากร ความรู้ ของชุมชน • พัฒนาระบบการจัดการให้น่า
องค์กรเศรษฐกิจชุมชน รวมทั้งพัฒนา ท้องถิ่น มีความรับผิดชอบต่อผู้บริโภค เชือ่ ถือและโปร่งใส
ความเข้มแข็งและการวางรากฐานการท�ำ ผลิตสินค้าคุณภาพดี ราคาประหยัด เป็น • จัดเก็บข้อมูล จัดท�ำฐานข้อมูล
แผนภาพแสดงความสัมพันธ์ของบ้าน วัด โรงเรียน ในการท�ำกิจกรรมร่วมกัน กิจกรรมของกลุ่มอาชีพ กลุ่มองค์กรการ ธรรมไม่เอาเปรียบ Model ขบวนบุญของ • พัฒนา Website เพื่อสร้างการ
ระดับชุมชน เงิน และกลุ่มด้านต่างๆ ทั้งทางด้านการ ศูนย์การเรียนรู้วัดพระธาตุดอยผาส้ม ยัง เรียนรูใ้ นระดับเครือข่าย
97
คณะกรรมการบริหารศูนย์คณ ุ ธรรม
ศาสตราจารย์กติ ติคณุ ดร.เทียนฉาย กีระนันท์ ประธานกรรมการ
ปลัดกระทรวงการพัฒนาสังคมและความมัน่ คงของมนุษย์ กรรมการ
ปลัดกระทรวงวัฒนธรรม กรรมการ
เลขาธิการคณะกรรมการการศึกษาขัน้ พืน้ ฐาน กรรมการ
พลโทนิวฒั ิ บูรณะกุล กรรมการ
ศาสตรจารย์ ดร.ชาติชาย ณ เชียงใหม่ กรรมการ
นางสาวนราทิพย์ พุม่ ทรัพย์ กรรมการ
นายสิน สือ่ สวน กรรมการ
ดร.วัชรมงคล เบญจธนะฉัตร์ กรรมการ
นางฑิฆมั พร กองสอน กรรมการ
ผูอ้ ำ� นวยการศูนย์คณุ ธรรม กรรมการ

ทีป่ รึกษา
ดร.ฉวีรตั น์ เกษตรสุนทร ผูอ้ ำ� นวยการศูนย์คณุ ธรรม
นายสุทธิพงษ์ ชาญชญานนท์ รองผูอ้ ำ� นวยการศูนย์คณุ ธรรม

คณะท�ำงาน
ดร.วรวุฒิ แสงเฟือง ผูจ้ ดั การฝ่ายยุทธศาสตร์
นางสาวสุขมุ าล มลิวลั ย์ หัวหนัากลุม่ งานพัฒนาเครือข่าย
นางสาวศรีวไิ ล นวลขาว หัวหน้ากลุม่ งานบริหารทัว่ ไป
นางสาวพัลลภา ฉัตรทอง นักวิชาการ
นางสาวเนตรรภา ปานมน นักวิชาการ
นางสาวสาริณี ถูกจิตร บริหารทัว่ ไป