ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΜΑΘΗΜΑ: ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΘΕΜΑΤΟΣ

ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΥ 2015

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ : Πελεκούδας Νικόλαος,

Διδάκτωρ Πολ.-Κοινωνικών Επιστημών Παντείου

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1. Σύντομη περιγραφή της έννοιας των ατομικών, κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων.
α) Τα ατομικά διακιώματα αφορούν την αξίωση του ατόμου έναντι του κράτους έτσι ώστε αυτό, υπό
πρϋποθέσεις, να μην παρεμβαίνει σε ορισμένους κύκλους δραστηριοτήτων του ατόμου.
β) Τα κοινωνικά δικαιώματα αφορούν την αξίωση του ατόμου έναντι του κράτους έτσι ώστε αυτό να
προχωρεί σε συγκεκριμένες παροχές υλικών ή άϋλων αγαθών.
γ) Τα πολιτικά δικαιώματα αφορούν την αναγνώριση και την προστασία της συμμετοχής του πολίτη
στην πολιτειακή δράση.
2. Πολύ σύντομη ιστορική αναδρομή της κατοχύρωσης των τριών γενεών δικαιωμάτων.

ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ

1. Περιγραφή της μετάβασης από τα απολυταρχικά καθεστώτα, στα δημοκρατικά και φιλελεύθερα,
και πως αυτό επέδρασε στην αναγνώριση των τριών γενεών δικαιωμάτων.

1
 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ
2. Τα ατομικά δικαιώματα καρπός των αστικών επαναστάσεων του 18ου αιώνα. Τα πολιτικά
δικαιώματα ως αποτέλεσμα των πολιτικών γεγονότων, με αφετηρία το 1848 μέσα στο 19ο αιώνα. Τα
κοινωνικά δικαιώματα ως αποτέλεσμα του μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο προβληματισμού, για την
γενικότερη προστασία του πολίτη σε όλους τους τομείς της ζωής. Και αυτό γιατί τα κοινωνικά δικαιώματα
περιλαμβάνουν την προστασία της εργασίας, της κοινωνικής ασφάλισης, της υγείας, της ευρύτερης
κοινωνικής πρόνοιας, την προστασία του γάμου, της οικογένειας, της παιδικής ηλικίας και της νεότητας.

3. Να υπενθυμιστεί πως η αντιμετώπιση των ατομικών, κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων, παρά
την καταγραφή τους μέσα από διεθνείς συνθήκες (Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης του 1961, Διεθνές
Συμβόλαιο για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα του Ο.Η.Ε. το 1966), δεν έχουν την
ίδια αντιμετώπιση από χώρα σε χώρα, ούτε και είναι το ίδιο κέντρο βάρους τους.

4. Στην Ελλάδα αυτά τα τρία είδη δικιαωμάτων, ιδιαίτερα τα ατομικά και τα πολιτικά, λόγω της
επίδρασης της Γαλλικής Επανάστασης, περιγράφονται ως μέριμνες της Πολιτείας, ήδη από τα πρώτα
μετεπαναστατικά Συντάγματα, για παράδειγμα της Επιδαύρου και του Άστρους.
Πιο αναλυτικά όμως πρέπει να σταθούμε στην κατοχύρωση των κοινωνικών δικαιωμάτων, που
αποτυπώνεται για πρώτη φορά με μεγαλύτερη πληρότητα στο Σύνταγμα του 1975. (για παράδειγμα άρθρα
17 παρ. 1, 106 παρ. 2, 2 παρ 1, 25 παρ. 2, 116 παρ. 2 εδάφιο β.).

5. Το μεταναστευτικό ζήτημα
α) Τι είναι μετανάστευση. Η μετακίνηση ακούσια ή εκούσια ( ανεπιθύμητες πολιτικές αλλαγές,
επιδείνωση των οικονομικών όρων διαβίωσης, πολεμικά γεγονότα) μερίδων πληθυσμού, από μια χώρα σε
άλλη, ή εντός της ίδιας, για την αναζήτηση καλύτερων όρων ζωής και επίτευξης των προσωπικών ή
οικογενειακών στόχων.
β) Πριν την παγκοσμιοποίηση, ο ευρωπαϊκός χώρος κυρίως είναι χώρος "εξαγωγής" μεταναστών,
ιδιαίτερα προς τις Η.Π.Α. και την Αυστραλία. Μετά τη δεκαετία του 1970, και ιδιαίτερα και με ένταση, από
την αρχή της δεκαετίας του 1990, η Ευρώπη γίνεται χώρος "εισαγωγής" μεταναστών, μια που είναι μια
εποχή εδραίωσης του ενιαίου οικονομικού χώρου, σε ένα ασταθές οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό
περιβάλλον στην Ανατολική Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή.
γ) Νέο στοιχείο ιδιαίτερα στις μέρες μας, είναι οι μαζικά μετακινούμενοι πρόσφυγες, οι οποίοι δεν
επιδιώκουν να παραμείνουν στην Ελλάδα, παραμένοντας σε ένα διαρκώς προσωρινό καθεστώς φιλοξενίας
στην Ελλάδα. Είναι η νέα πτυχή του μεταναστευτικού ζητήματος, που θέτει ξανά το πρόβλημα της
νοηματοδότησης των θεμελιωδών δικιαωμάτων του πολίτη, καθώς και την ίδια την έννοια του πολίτη. Αυτό
το θέμα έχει απασχολήσει έντονα τόσο τους διεθνείς οργανισμούς όσο και τη σχετική επιστημονική
βιβλιογραφία.
δ) Η αντιμετώπιση του ζητήματος από την Ευρωπαϊκή Ένωση υπό το βάρος των μαζικών

2
 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ
μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών, αφορά δύο πλευρές του ζητήματος. Από τη μια μεριά με
πρωτοβουλίες όπως το Πρόγραμμα της Στοκχόλμης που χρηματοδοτεί ενεργητικές πολιτικές ένταξης των
μεταναστών, πράγμα που σημαίνει δικαιώματα και υποχρεώσεις για τους μετανάστες, και από την άλλη με
συνθήκες όπως του Δουβλίνου 1 και 2, για την προστασία των εξωτερικών συνόρων της Ευρωπαϊκής
Ένωσης, καθώς και του κοινωνικού ιστού της σε κάθε χώρα. Πολύ περισσότερο με την τελευταία
συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας, με απαίτηση και της Ελλάδας, για τον έλεγχο των προσφυγικών ροών προς τον
ελληνικό και ευρωπαϊκό χώρο.
ε) Η Ελλάδα, μια κατεξοχήν χώρα "εξαγωγής" μεταναστών μέσα στον 20ο αιώνα, μετά τη δεκαετία
του 1990, έχει καταστεί ένας από τους κυριότερους εθνικούς χώρους υποδοχής μεταναστών. Η Ελλάδα
εφαρμόζει τις ευρωπαϊκές συμφωνίες για το ζήτημα, όμως η μαζικότατη εισροή μεταναστών και
προσφύγων, και υπό το βάρος των οξύτατων οικονομικών προβλημάτων δημιουργεί προσκόμματα όχι μόνο
για την αντιμετώπιση του ζητήματος, αλλά φαίνεται να δημιουργεί συνθήκες σύγκρουσης ανάμεσα σε
θεμελιώδη κοινωνικά και ατομικά δικαιώματα. Και εδώ βρίσκεται το βασικό ζήτημα.

6. Κριτήρια αντιμετώπισης.
Η απόλαυση των ατομικών, κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων, που δοκιμάζεται στο φόντο του
μεταναστευτικού/προσφυγικού ζητήματος, μας καλεί όχι να επιλέξουμε κάποιο από αυτά που θα πρέπει να
συνεχίζει να εκπληρώνεται από την Πολιτεία. Ούτε πολύ περισσότερο, να θέσουμε σε σύγκριση την
αναγκαία εκπλήρωσή τους, ανάμεσα σε γηγενείς και μετανάστες. Μια τέτοια οδός επίλυσης, το μόνο που
μπορεί να κάνει, είναι να τροφοδοτεί ακραίες πολιτικές αντιλήψεις αντιμετώπισης του ζητήματος, και
τελικά άθελά μας, να παρεμβαίνει αρνητικά στο ίδιο το περιεχόμενο των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Από τη
μεριά μας, ως πολιτικοί επιστήμονες, ή κρατικοί υπάλληλοι, μπορούμε να θέσουμε τρία βασικά κριτήρια,
που να αίρουν αυτή τη "σύγκρουση" δικαιωμάτων.
α) Την προσπάθεια για ισόρροπη εφαρμογή τους, χωρίς να διαταράσσεται η κοινωνική ζωή και η
οικονομική δραστηριότητα της χώρας.
β) Την παροχή των δικαιωμάτων που διεθνώς αναγνωρίζονται για τους μετανάστες και τους
πρόσφυγες, ως γενικότερα ανθρώπινα δικαιώματα, και τα οποία σε ένα μεγάλο βαθμό είναι διάφορα από
αυτά του αναγνωρισμένου πολίτη ενός κράτους, με βάση τους νόμους και το Σύνταγμά του.
γ) Η προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας, χωρίς καμία διάκριση κατοχυρώνεται στο
Ελληνικό Σύνταγμα. Θα άξιζε η προτροπή ενός προβληματισμού για το ποιες υποχρεώσεις τα συνοδεύουν
για τους γηγενείς και νομιμοποιημένους μετανάστες από τη μια μεριά, και για τους πρόσφευγες από την
άλλη, που θα θέτει σε μια πιο στέρεα βάση την ίδια την έννοια του πολίτη στις σύγχρονες συνθήκες.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

1. Η Ελλάδα αποτελεί ένα κράτος δικαίου μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Από αυτή την άποψη είναι

3
 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ
υποχρεωμένη να παρέχει σε κάθε πολίτη της την κοινωνική συνοχή και την ασφάλεια των εξωτερικών
συνόρων, ως βασικών προϋποθέσεων εξέλιξης της κοινωνικής ζωής, και της ατομικής εξέλιξης.
2. Από αυτή την σκοπιά μπορεί να διαπραγματεύεται στα διεθνή φόρα που συμμετέχει, την βελτίωση
των σχετικών συνθηκών για το μεταναστευτικό/προσφυγικό ζήτημα, προβαίνοντας σε σχετικές συμμαχίες
με χώρες που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα.
3. Με τα κριτήρια που υποδεικνύουμε, πιστεύουμε πως μπορεί να υπάρξει η βάση για έναν
στρατηγικό σχεδιασμό αντιμετώπισης του μεταναστευτικού/προσφυγικού ζητήματος, και ταυτόχρονα την
έλλογη εφαρμογή όλων των ατομικών, κοινωνικών και πολιτικών δικαιωμάτων, που αποτελούν όχι μόνο
μια σημαντική ιστορική διεθνή κληρονιμιά, αλλά και την ασφαλέστερη οδό για την προστασία και την
διεύρυνση της δημοκρατίας και της έννοιας του πολίτη.