U muzičkoj teoriji i u muzičkom pismu postoje dve osnovne vrste artikulacije i to su

„(po)vezano nizanje uzastopnih tonova i njihovo manje ili više izraženo odvajanje, koje većinom
podrazumeva i izvesno skraćivanje trajanja svakog tona. Prvi način izvođenja najopštije se
naziva legato (doslovno: vezano, povezano – od ital. legare = vezati), a drugi način – stakato
(ital. staccato = odvojen, zaseban). Među njima postoje i neki prelazni vidovi, a naročito u okviru
ovog drugog i razne nijanse“ (Despić, 1997: 203).

Za razliku od non legata, Šenker smatra da tehnika legata predstavlja specifičan voljni čin u cilju
povezivanja malih i najmanjih jedinica, odnosno grupa nota, jer da bi se kreirao "pritisak" i
legato mora postojati specifična izvođačka intencija (Schenker, 2000: 21). Tehnika legata je, bar
zasad kako precizira Šenker, najteži i najkomplikovaniji način sviranja za pijanistu. Kao što
violinista ne može da poveže nekoliko nota kontinuiranim pokretom gudala na jednoj žici, niti
pevač može povezati nekoliko nota jednim dahom, na sličan način jedino "mirno" pozicionirana
ruka daje mogućnost sviranja nekoliko nota u progresivnoj sukcesiji tako da se tonovi "stapaju"
jedan u drugi kao da formiraju zvučni lanac, poput efekta legato grupe izvedene na violini ili
pevanjem (Ibid).
Šenker piše da osim "mirne ruke" (to jest, bez karakterističnog "drmanja ruke" potrebnog za
postizanje non legato artikulacije), legato tehnika u većoj meri zavisi od posebne tehničke
veštine. Ova tehnika, prema Šenkeru, bazirana je na sledećim elementima: aktivnost prstiju,
artikulisanje legata i načini simulacije. Aktivnost prstiju je veoma važna za legato tehniku.
Zadržavanje prstiju na dirkama uslovljava i trajanje "živog" zvuka na klaviru. Šenker najpre
detaljno objašnjava važnost zadržavanja takozvanih "ležećih" tonova (ovaj efekat se naziva i
"prsni pedal"), i to kroz analogiju između klavirskog i orkestarskog zvuka. S tim u vezi on
pojašnjava da je sama ideja sekventnog nizanja tonova proizašla iz „nezavisnog fenomena“
poznatog kao portamento (Ibid).132 Ovaj efekat se koristi prilikom oblikovanja melodijskog
skoka tako što se određeni interval oblikuje na način da se "ispuni zvučni prostor" koji postoji
između početnog i ciljnog tona tog skoka, kako bi njegov okvir (samim tim i oblik) bio uočljiviji.
Pošto na klaviru nije moguće izvesti u potpunosti ovaj efekat, ekvivalentnost se postiže
isticanjem intervalskog "okvira" kroz njegovu simultanu determinisanost, tako što prstom
zadržimo početni ton melodijskog skoka dok istovremeno sviramo ciljni ton, a početni ton
pustimo tek nakon jasno čujnog simultanog zvučanja "intervalskog okvira".
132 Despić (1997: 210) objašnjava da je takozvani portamento (čiji naziv ne treba mešati sa
portato artikulacijom) efekat sličan kraćem glisandu „prvenstveno u pevanju, ali i na gudačkom
instrumentu. Tu se, polazeći od jedne tonske visine sledeća doseže brzim ʽprenošenjemʼ glasa,
odnosno prsta na žici, do nje, uz ovlašno pređene, manje čujne međutonove“. 100
Sledeći element o kom Šenker govori je tehnika artikulisanja legata. On kaže da se u svim
muzičkim izvođačkim disciplinama tehnika legata sastoji od individualnih tonova u okviru grupe
koje primaju pritisak odvojeno, bez obzira što to striktno posmatrano nije u legato maniru. Kao
što violinisti i pevači mogu naglasiti pojedinu notu u frazi, tako pijanista može (čak i dok drži
jedan prst na dirci, kao u portamento efektu) premestiti ruku i šaku elastičnim pokretom u cilju
"uzimanja" sledeće dirke sa pozicije koja je u većoj meri ekstenzivna nego što bi to zahtevala
striktna daljina između dirki. Šenker ove pokrete slikovito opisuje kao ruku koja „korača napred
i nazad po dirkama koje joj služe umesto čvrstog tla“ (Ibid: 25). Prema Šenkeru, postoje dva
osnovna tipa legata koje izvođač može koristiti u zavisnosti od zahteva muzike. Prvi tip zahteva
veoma "mirnu" ruku do stepena potpune rigidnosti. Šenker ovaj tip legata poredi sa glumcem
koji na sličan način, zadržavajući određeni stepen intenziteta glasa, izražava tenziju koju zahteva
dramska situacija. Drugi tip opisuje kao "ekspresivni" legato, koji opet dozvoljava bezbrojne
nijanse proistekle iz pokreta ruke kojim se "dozira i raspoređuje" pritisak na dirke u okviru
melodijske fraze. Postoje i načini simulacije legato artikulacije u situacijama kada na klavijaturi
fizički nije moguće izvesti legato u smislu portamenta, to jest, kada melodijski skok prevazilazi
fizičku veličinu šake. U tim situacijama „gest zamenjuje efekat“ (Ibid). Irina Gorin (2014: 38)
ovaj gest poredi sa imaginarnim formiranjem "duge" ili simuliranjem putanje "leta leptira".
Gorinova u svom radu takođe najveću pažnju poklanja učenju pravilnog izvođenja legato
artikulacije. Ona smatra da je od esencijalne važnosti „naučiti studenta da postigne uglađenost
zvuka prilikom prelaza sa jednog na drugi ton“ (Ibid: 41). Zato ona insistira da učenje sviranja
legata treba početi sa vežbama baziranim na sviranju dve (po)vezane note (takozvani legato
parovi). Cilj ovih vežbi je postizanje sinhronizacije početka zvučanja drugog tona sa završetkom
zvuka prvog tona (Ibid: 42). Pritom, treba imati na umu da „linija koja je formirana od dva zvuka
istog volumena ne stvara utisak (po)vezanih zvukova“, te da se „veza javlja jedino ako je
prisutna dinamička i ritmička konekcija između zvukova“ (Ibid). Gorinova u realizaciji ovog
temeljnog tehničkog zahteva insistira na jedinstvenom pokretu ruke, šake i prstiju, kao i kod
izvođenja jednog non legato tona. Drugim rečima, ona zapravo insistira na pravilno oblikovanom
pijanističkom gestu. Izvođenje ovog pijanističkog gesta Gorinova opisuje na sledeći način:
„Legato parove treba svirati drugim i trećim prstom jer su oni najstabilniji. Prvi zvuk u paru
treba svirati duboko, sa pokretom prema unutra (isti pokret kao za non legato). Zatim je potrebno
polako stupiti na susednu dirku tako da se drugi zvuk svira mekše i lakše, potpomognut
plutajućim pokretom zgloba. Šaka i zglob 101

moraju biti fleksibilni kako bi omogućili spoznaju o tranziciji težine sa jednog prsta na drugi.
Veoma je korisno vežbanje legato parova uz disanje. […] Povezivanje više nota (tri i četiri)
legato samo je modifikacija sviranja dve note pod lukom. […] Na taj način, student uči da svira
petoprsnu poziciju na kombinovani pokret zgloba, kada se zglob neznatno kreće prema
poslednjem prstu u grupi. Ovi pokreti su neophodni za uglađeno izvođenje legata i za osećaj
ʽdisanjaʼ ruku. Ruka bi trebalo da se kreće slobodno i fleksibilno, povezujući note uglađeno,
vodeći prste sa dirke na dirku“ (Ibid: 42-43).

T.MATHHAY: 229 (INVISIBLE AND INVISIBLE PIANO TEHNIQUE)

1. Postoji i drugi oblik Legato PRIRODNI (NATURAL) legato.

Ovdje vrlo lagano opuštate ruku, tako da ne bude tako potpuno stacionirana ili uravnotežena kao
za staccato, ili za "umjetni" legato. Ovdje je dopušteno da vrlo malo težine podlaktice ili cijele
ruke neprekidno leži na (ležištima za ključeve ili ležištima tipki) tijekom svake fraze. Ova
dodatna težina prisiljava neki drugi prst da nastavi s laganim naprezanjem kako bi podupro
težinu, sve dok ga idući prst ne oslobodi svoje dužnosti. Shvatite da je jedan ili drugi prst stoga
ovdje primoran da podupire ovu nošenu težinu, sve dok ga drugi ne razriješi. Tako imate legato
automatski izazvan težinom koju dopuštate da leži na tipkama na donjoj razini. Ovaj "prirodni"
legato - možete nazvati i "prisiljeni legato"; jer ga prisiljava težina u mirovanju

T.MATTHAY: THE ACT OF TOUCH (85-87)

LEGATO se inducira na isti način; težina koja je dovoljna da pritisne tipku i koja je, ako
se nastavi, dakle, dovoljna da je drži pritisnutu, ako se prenese (ili prenese) s "tipke na tipku",
stvorit će to stapanje jednog zvuka u sljedeći,pod nazivom Legato. Ovaj prijenos male težine
trebao bi se izvršiti u istom trenutku kada se želi započeti spuštanje sljedeće tipke. Spuštanje
nove tipke je na taj način tako tempirano da se susreće s usponom prethodne tipke otprilike na
pola puta, ili otprilike; prigušivač uzlaznog tona posljedično će dosegnuti svoje žice u istom
trenutku kada počne sljedeći zvuk; i tako će se jedan zvuk uredno spojiti sa sljedećim, bez mrlja i
bez prekida u kontinuitetu. 2 Ova lagana težina , koji se tako naslanja na klavijature u Legatu i
tako se prenosi s note na notu, istovremeno je kontinuiran s trajanjem svake glazbene fraze;
zapravo ovdje tvori čin fraze. SUPER-legato, legatissimo, induciran je blagim odgađanje
prijenosa Lagana težina tako kontinuirano leži na klavijaturi tijekom svake glazbene fraze,
nakon trenutka kada započne sljedeći zvuk. Zvukovi se stoga malo preklapaju; izazivajući učinak
donekle sličan glissando sviranja violine i portamento pjevanja.

LEGATO se dobiva upotrebom i intervencijom uzastopnih prstiju tijekom nastavka

takvog čina odmora-odmaranja, laganog, a opet dovoljno teškog da prisili neki prst da nastavi
podupiruću radnju super-nametnute "težine.4 Takav LEGATO-uvjerljive težine mora se u ovom
slučaju prenijeti s prsta na prst. Ovaj prijenos mora se izvršiti na svaku sljedeću tipku u trenutku
kada se želi započeti njezin otklon, kako bi smo postigli taj učinak savršenog nastavka između
zvuka i zvuka (bez mrlja) što čini savršeni Legato ( Vide Io9 stranica 86S GhapL XL).
Prijenos težine se, dakle, vrši s dna već zvučane note, na vrh ili površinu note koja se
nalazi pored zvuka 1
Ako je potreban Super-legato (legatissimo), tada se takav prijenos mora izvršiti malo
kasnije nego što je upravo opisano, tako da prijenos težine može biti odgođen sve dok sljedeća
tipka već ne dosegne svoju punu depresiju; čime se uzrokuje željeno preklapanje zvukova.2

(202 STR)
Istinski Legato, otkrili smo, moguć je samo u prijelazima prstima; l za Tenuto oblik
odmaranja (ili pp Dodir težine) ovdje se mora prenositi s prsta na prst tijekom nastavka svake
fraze.
Ovaj prijenos bi trebao biti izveden tako da prethodni prst prestane s aktivnostima koje
podržavaju težinu u trenutku kada je potrebno spuštanje sljedeće tipke za početak. Tako je novi
prst prisiljen automatski preuzeti svoje dužnosti kao odgovor na težinu koju je prethodni prst
"ostavio na cjedilu".