Ord.Prof.Dr. ALi FUAT BASGILN _ HATIRALARI sokazicl . panna YAYINLARI A.S. Kazim Ismail Girkan Cad. Ontakiar Isham 12/25 Cagalodiu-lstanbul Tel: 526 09 77 + P.K. 1997 SirkectlstanbulBoGaAzici YAYINLARI ISBN: 975-451-308-5 Dizgi: S.0.S Ofset Montaj: Seyran Ofset Kapak: Macit Ergene Baskt: TASANGIL Ofset Baski Tarihi: Ekim 1990 AS.I115 HATIRALAR a i¢inDEKILER Yaymevinin Onsbzii Once Bir Siikran ve Bir Beyan Sale Koskinde Bir Gordisme Sayin Giirsel ile Sale Kégkii'nde Neler Gérastiim - 13 Harbiye'de Oni idare Erkam Ontinde 15 Gergeklesen Bir Riya... — 18 Dordiine’t Defa Orfi Idarede 20 Tevkif ve Hitere 23 Holden Hiicreye 25 Hiicremde Hayallerle Bir Sohbet ....... 27 Hayrin ve Insanhgin Bana Dedikiert .. 29 Hiicrede Hayal ve Hatiralar Resmi Gecidi, 30 Hayal Gdlgeleri Resmi Gecide Devamda, 33 Hicreden Nezaret Altina . 36 Harbiye'de Nezaret Altina . 38 Harbiye'de Sorgular seeseene 40 Harbiye'de Son Sorgular ve Balmumeuyya Gidis... 43 Balmumcu Askerl Hapishanesindeld ik Giinlerim ... 45 Balmumcu’da Izdirap ve Giinlik Hayatim an Balmumcu Hapishanesinden Hayat Sahneleri te Balmumcu'da Haftann Sayih Ginleri Be Balmumeu’da Ginlik Hayat Sahneleri. 55 Balmumcu’da Turlar ve Toplu Gezinmeler 58 Durusmalar ve Tabliye 60 Beraat ; 63 27 Mayisa Girerken .... . 65 Ihtilalin Flama isaretint istanbul Universitest'ni Baz Hocalani Verdi 68 28 Nisan Hadisesine Ait Gaflar Hal ve Gérisler 70 27 Mayisin Esiginde . 72 27 Mays ... 76 HATIRALAR 28 Mayis Beyannamesinin Dagiindirdikleri......... 77 27 Mayistan Sonra . 81 Yeni Partilerin Dogugu 87 15 Bkim Secimlerine Dogru 89 Secimlerden Sonra 91 Déniis ve Ankara'ya Gidig 93 Ankara'da Gértigmeler ve Tartgmalar 96 Bagvekalette 98 Bagvekaletteki Konusmalar 100 Bagvekalet Konusmalarmin Sonu ve istifa Kararlar 1 101 Parti Sefleri ile Gériismeler 104 Bolakbasidasuz . 106 Perdenin Kapanist 108 Perdesi Kapanan Dramin Muhasebesi . 110 Ekim'den Sonra qd Koalisyona Dogru 113 Ankara'ya fkinci Gidis 115 Ord.Prof.Dr. Hitfz1 Veldet Velidedeoglu ile Acik Hasbihal .. Lessee 118, Dostlugumuza Dair 119 Dostlus ve Hakikat Sevgist 121 Hakikat ve Akh Selim Karsisinda 28 Mayis Beyannamesi 123 Milletiorin ihtilal Hakka 126 Bir Maheranin Hikayesi 128 Uyde:rma Dil Modast ....sssscesuseeneeee 133 indnd.Atalar Mirast Dilimizi Harap Etti soe 125 ‘VekaJetin Emri, Milli Sefin Emridir .. Vekil Beyi iskat Ettiniz .. ‘Darkcemiz Politika Hirsina Kurban Olmakta Devam Ediyor indéfha, Styasi Hayatinda {lk Defa Béylesine Bir,Kafa Tutma ile Karsilagiyordu Bahsin Sonu ‘Tarkce Meselesi 137 139 141 143 145 - 155 HATIRALAR YAYINEVINiN ONSOZU Ordinaryiis Profesor Dr. Ali Fuat Basgil, son devirde ye- tismig baydk bir hukuk alimidir. Doktorasim Fransa'da yapmustir. Ankara'da Miilkiye mektebinde ve diger cesitli okullarda hocalik yaptiktan sonra istanbul Universitesi Hukuk Fakiltest'nde "ls Hukuku" ve "Turk Anayasasi" okutmustur. ‘Amma, onun asil mithim tarafi sadece hukuk alimiligi degildir. Bu vasfiyla beraber, milletine mal olmug bulun- masidir. Bilhassa, 1945-1960 arasmnda Turk millet! onu viedan- nin sesi kabul etmistir ve onun ilmini kendi vicdant ka- naatlerinin percinleyicisi. Gercekten Prof.Basgil, ismet indna devrindeki, daha da koyulastinhp ekilmez. hale getirilen "Uydurmacik" karsisma bitin giiciyle cikmus, milletinin binlerce senedir isledigi tertemiz Tirkce'y! mi- dafaa etmistir. ‘Aynica bir anayasact olarak da, fert hak ve harriyetleri- ni, demokratik nizam, anayasa Gstinlagind en olgun sekliyle gazete situnlanndan milli efkara aktarms ve tam tasvip gormuastar. ‘Amma, en biydk tasvibi bilhassa layikdik konusundaki nesriyat ile kazanmistr. Gercekten herkesin kalem oynattig fakat kimsenin bir8 HATIRALAR sey bilmedigi bu konuda Prof.Basgil isin ilmi ve fikri te- melini "vicdan hiirriyeti" platformuna oturtarak, kati bir layildik tatbikati ile milletin din ve vicdan hérriyetinin ipotek altna alinmasinin dniine gecmek istemistir. ©, Universitede de, aki selimin, vakarm, gercek de- mokrast taraftarhginin temsilcisi idi.. Ginlilk politika ve laslartmaciik, ideolojik tahrik onun seciyesinde yoktu. Yiluct devrimeilik denen nesnenin tam kargisinda idl, Devrimeiligi "Gebeyi. tekme ile dogurtmak" diye tarif eder yazilarinda biy&k bir berrakhk Omegi verirdi. 1950'den énce, 1960'a kadar, Anayasann dstanlaga iki meclisli parlamento, "hukuk Devieti" "vicdan Hirri- yeti" konulanndaki yazilanyla milletinin bayak cogunlu- gunun génlinde dyle bir taht kurdu ki, ihtilalden sonra da bu biydk coguniuk Basgil'i vicdanm teretimani ola- rak gorda. Universite, ikiye bolinmista.. 27 Mayisi kayitsw sart- sw destekleyenler, hatta daha da ciiretlendirenler. Sunu da hemen belirtmeliyiz ki, Tirk ordusu ve 27 Mayis erka- nu hig bir zaman ‘iniversitenin bu asin thtilalct erkanyla bir ve beraber olmadi.Onlann agtigt yoldan ilerlemedi ve daha mutedil davrand. Ne var ki, milli irade, Basgil Hoca'nm gerefli almyla ay- dinlanan bast tizerinde taclamyordu... Eu ise her ihtilalde gbrildiga gibi ihbarcilara melanet- lerint icra icin firsat veriyordu.. Hog, Basgil Hoca'da filir- Jerint saklayacak bir insan degildiZO bir kanaat adam idi. Kanaatm: saklayacak gayri medéni bir insan degildi. Bu bakimdan Yassiada'da sahitlik yaparken kanaatlerint soylemekten cekinmemisti. O kadar ki Bagol, "Kanaat bildirmeyiniz. siz bilirkisi degilsiniz” demek ciretini géstermis ve "Bilirkigi ile kanaat sahidi arasinda fark yoktur, ben girgii sahidi defil kanaat gahidiyim elbet- te kanaatimi séyleyecegim" diyerek O'nu susturmak- tan ve bu kanaatini thtilalin bagi Cemal Garsel'e de ak- tarmaktan gekinmemisti. HATIRALAR 9 Basgil'in kanaati milletin kanaati idi, Nitekim, nasil shtilalden kisa bir miiddet énce DP erka- mi ona basvurmak lizumunu hissetmislerdi, ihtilalden sonra da milletin bilydik cogunlugu onun etrafinda birles- mek arzusunu gosterdi. Hatta Basgil Hoca'nm, silaydnetim tarafindan gozaltina ahnmasi, mahkemelere verilmesi, isvicrelere gitmek 20- runda kalmasi, kitabumn yasaklanmast milleti daha da bilemis, onun etrafinda toplamustir diyebiliriz. iste bu eserde Basgil Hoca'nm, Tirk milletinin demok- rasiye dogru ciktuji seferdeki roid, vicdan ezintisini, fe- rahladigi noktalan, silayénetim tatbikatim,, bir manada otuz sene dncesini herseyiyle okuyacaksmuz. Baggil Hoca, 1961 secimlerinde Samsun'dan Senatér secildi. ‘Amma bu basit bir senatdr segilmek defitidi. Millet, onu "Cumhurbaskanhgi" koltuguna otursun, demokrasiye, in- san haklarna saygi, hukuk devieti ne imis herkese g6s- tersin” niyetindeydi. Bazi milletvekili anneleri bunun icin ogullarina yemin bile verdirmislerdi. . ‘Amma ihtilaiciler de "Gebeyi tekme ile dogurttuklart- mi" anlamuslar. isin bu kadar cabuk ters dénmesinden endiseye dismislerdi.. Bunun dizerine Ankara'ya mazba- tasm almaya giden Basgil Hoca'y1 gece yarist tehdit etti- ler. Bilhassa "Siz Cumhurbagkam: secilmekte tsrar ederseniz demokrasi elli sene geriye gider" demcleri Hocayi endigelendirdi. ‘Ciinkii o; sahsi ikbal hislerinin dzerine rkmg bir in- sand. ‘Memleketinde gercek demokrasiyi gormekten baska ar- musu yoktu... 1961 Meclisinin ilk celsesinde ismet Inénii tabi bas- kands. Secilenler yemin ediyorlardi.. Sira Samsun Sena- téra Ali Fuat Basgil'e gelince "Istifa etmistir" diye alelace- le soyleyip baskasina soz vermisti. Béylece asil rakibinden kurtulmustu,cS HATIRALAR Bogazi¢! Yaymevi, aziz hukuk alimi Ord.Prof.Dr. Ali Fu at Basgil Hoca'nm, gazete sayfalannda kalmg ve bir dev- re igik tutan hatralanm nesretmeyi bir vefa borcu bil- mistir. Bu hususta bize icazet veren muhterem Navide Basgil hantmafendiye tesekkiirlerimizle.. BOGAZiCi YAYINLARI HATIRALAR iL YAKIN MAZiDEN HATIRA KIRINTILARI: ONCE BiR SUKRAN VE BiR BEYAN isvigre, Haziran 1962 iki ay: askin bir zaman Cenevre Universitesi g6z klini- inde yattun. Ameliyat gecirdim, tedavi gordiim ve bir kag gin evvel, hamdolsun eski sibhatime kavugarak Klinigi terkettim. Bu gecen wdiraph zamanumda, gerek Tiirki- ye'den telgraf ve mektupla, gerek Cenevre ve Lozan'dan bizzat ziyaretime gelerek bana gecmis olsun tesellisinde bulunan dostlanma ve sevenlerime sikranlanm suna- mm, Yukandaki bashk altnda, 6mrimiin son yirmi senesi- ne ait bazi haturalarm: en yalunlanndan baslayip uzakla- ra dogru inmek tizere nesretmek niyetindeyim. Maksadim_ suf Tark tariheisine kigiik bir hizmette bulunabilmektir. Haturalarda bazi tarih, {sim ve mahal yanhshklari g61 larse simdiden af ve éziir dilerim, SALE KOSKUNDE BiR GORUSME (Sene 1960 Agustos ay: giinlerinden birinde bir telefon: - Burasi Yildw, Sale Koski, Ben yarbay. Reistcumhur Hazretleri bugiin sizinle gorismek arzusundadrr, tesrifi- nizi rica ederim. - Memnuntyetle efendim. ikinci Sultan Abdulhamid'in Yabanci yiksek misafirleri icin yapturdigh bu nefis kosktin cdimle kapisinin solundaki maiyet odasindayim, icerde muhtelif riitbeden bircok su-a HATIRALAR bay, telash gelip gitmeler, arasiz telefon konusmalan. Bi- raz sonra bir subay refakatnda fist kata caktik, merdiven basimn tam karsisma rastlayan biiydik cifte kapmin birt agild, Uzun boylu ve cana yakin simal bir Orgeneral (Cemal Giirsel) yanmda tiknazca ve sevimli bir Korgene- ral oldugu halde, kapida gortindii. Ve, bitytik bir tevazu ile beni karsiladi, Elimi sikti, Liiks déseli odanin sol tara- finda, yuvarlak bir masanin arkasindaki kanepeye yan yana oturduk. Korgeneral de karsimuzdaki koltukta yer adi. Beni coktan beri gormek arzusunda oldugunu, fakat buna bir tiirla firsat bulamadigm séyleyerekx séze basla- yan Saym Girsel:) - Yanlarmuz okuyorum. Gecenlerde, eski Anayasa fiz rindeki yazinizi cok bejendim ve tekrar tekrar okudum.4 Bende sizinle hemfikirim, Elimizde senelerce denenmis, ahsilms bir Anayasa varken ve bunun eksiklerinin tamir ve islaht mimkiinken bir yenisini tecriibeye girismenin manast yoktur. Fakat, bir defa karar verilmig oldu. Ana- yasa komisyonu calismalari ile yakdan alakadar olma- ya firsat bulamadim. Yalnwz, komisyonun hazirlayacagt Anayasa nasil olsa bize, yani Milli Birlik Komitesine gele- cektir. O zaman ben sizden, hazrlanan projeyi basbasa verip birlikte gozden gecirmek izere Ankara'ya gelmenizi bilhassa rica edecegim.? - Emredersiniz, Pasam, Memleket hizmetinden her za- man bir nefer gibi calismaya amadeyim. Zati Alinizin de bu mevzuda benimle aym fikirde oldugunuzu dgrenmek- (a Pataan babes ba yu, Yer Saban / Haran 1960 washawy rn doy ‘mab asa ony ahs nian gman melon eee ae 81) Bib yard hana olarak deni K, Pho be meres, Om sent Be ‘Anayaeay cod eather var. dgeatala tebe your, Avaya chet eo. ‘nes mide, Duar tne ve tail ei, eke ve gear Kapa, Any bu aye: sina yeisnden ve hayes tele vat ve ast da pmo bu gS ‘in yerindliiot tbat etmgt. Yen Anayana, eatin segnlerdeckeerget sued ‘Sony veyern nisl spo wuld Rey, Fast Opinemgtr Knee wuld ‘a davaarda bole be met arener Ba ik ike gt memeket merece en gi sph nh een be yore sg sneak be gl lamar stare Ba mice yan nayasanas oraya part ik parka nokta: Dube we pret teal, ‘enw snman goeteresehtie (2 Say Devt Rein cence ver males nak eed HATIRALAR 13, ten aynica bahtiyarlk duydum. “SAYIN GURSEL iLE SALE KOSKUNDE NELER GORUSTUM - Daha ewvel, layiklik haklandaki yazinzi da begenmis- tim. O mes'elede de sizinle ayn fikirdeyim.’ Bence de su layiklik kelimesini bir tarafa buakmal ve bunu Anayasa- ya kelime olarak degil, mefhum ve tarif olarak koymaldir. Layiklikten medeni dinya ne anhyorsa, Anayasa da bunu fade etmelidir. - Defilmi Pasam! Milletlerin hayatinda baz: tesadiifler gibi bazi kelimeier de vardirki, bunlar anlasmazhk kayna- i olur, nahuset sacar, seamet dogurur, bu kelime bence bunlardan biridir. Garp memleketleri hukukunda layik- lik, devietin din islerine, dinin de deviet islerine kansma- mast biri cismani ve digeri ruhani bu iki kuvvetin birbi- rinden ayrimasi fakat birbirine muarw, degil, yardimet olmasi demektir. Bence, yeni Anayasada bunu ifade ede- lim, Bu gine kadar memicket hallanca neyin nesi oldugu anlasimayan ve mes'um aynihklar yaratan bu yabanct kelimeyi bir tarafa birakahm. Giirsel Paga devam etti; - Fakat din adam kisvesi altnda bir takm cahil kimse- lerin, halkmn dini hislerini istismar etmelerine de meydan vermeyelim, Siz de kabul edersiniz. ki, bu adamlann cogu cahil ve gorgiistizdiir. insafsizca halka istismar ediyorlar. - aym fikirdeyim. Bizde din adam kisvest atindaki in- sanlann bir cogu hakikaten cchildir. Fakat, Pagam, mi- hendis ve mimar teknik tniversiteden, hukukeu, doktor hukuk ve tip fakiiltelerinden yetistiai gibi, din adamlart da dint tahsil miiesseselerinden yetisir. Bizde ise, bu mit- esseseler senelerce evvel kapatilmis, yerlerine yenileri de acilmamus ve din ogretimi yasak edilmistir. Bu vaziyette, bekledigimiz bilgili ve aydin din adam nerden yetisirdi? (0) Pagan bahaetdert yan, Yet Ssbabin 97,1960 asjanda gmt. (Beene, Nem shanda ante merle sable 10814 HAI Ben eski dint tahsil mdesseselerint midafaa etmiyoi r ve kabul ediyorumikt; bunlar iskolastik batagina saplanmig faydasw. hale gelmislerdi. Mamafih hepsi degil, son devir- de kurulan bir medresetiil metehassisin vardirid, bu gtin zerini kuramayw. Ciinkii bu gin bi a cn nan gin burada ‘okutacak. Kanaatimce bu giinkit netice énceden diigiindilmig ve dilenmistir. istenmistirkt Tarkiye'de din madessesesi, Bo- Gazicinin metrok ahsap konaklan gibi, zaman ile ¢ard- yap ¢okstin. Fakat din insan iginin derin bir ihttyaci ve ‘kdkla bir ictimai miiessese olarak dayanmustir. Yalnz ne yazikur ki, din adamlan sahasi bosalmug ve bu sahay1 ce- halet kaplamstir, Séziin burasinda muhterem muhatabim, konusmasi- nun mecrasim defistirerek, - Su Yass: Adadakilerin irtikap ettikleri suiistimall ne dersiniz? diye sormustu. aa < Deviet hizmetinde sutistimal sugunu mazur géstere- cek ve affettirecek hig bir sebep ve bahane tasawvur ede- mem, Suclu hesabin: vermeli ve cezasin. gekmelidir. ~ Sulistimal bir tarafa bu adamlar memleketin Anaya: sasini cignediler. - Cok agir bir suc, Pasam, yalniz kanaatimce Anayasa- yi olgneme ile anayasaya aykiri kanun yapma ve biy- le bir kanuna rey verme, birbirinden hukuken tama- miyle ayn ik filldir. Biri ceza_kanununun gumiiline girerki, su , sug unsuru cebirdir. Digeri ise miilga. Anayasanm 17'nci maddesine girer. Bu madde Biyiik Millet Meclisi azasina en enis ve mutlak sekliyle bir masuniyet yani mes'uliyetsizlik tan- ma onlan mutlak surette himayesi alta almakta- ur: ees 1 Am ma mn e Im he ang ans see aes mtn ee “jbl olgusuen weteyr ve bli gi Nnapuyerunu. Die Ronepmas- Bret, ben gbldin. Pakat gong yall defi, Kanaat ‘sill srr aden may nksyoien, n MeMi: BULA east HATIRALAR 15 Kaldiki, muhterem Pasam, efjer Anayasa'ya aylan hare- ket ve icraat mevzuu bahis ise, 1924’de yapilan mialga Anayasa simdiye kadar kimler ve hangt hakdmetler tara- findan ¢ignenmedi? Anayasa, mebuslarm halk tarafin- dan secilmesini emrederken, bunlar seneler boyunca gef tarafindan liste halinde tayin edilmediler mi? Tasawvur buyurunuz Pasam, bir yol giderken éniimize, sariilmiis genis bir tarla gelse, tabiattyle saga sola bakar, bizden evvel gecilmls ve clinenmig bir yol ararz. Bulur- sak oradan yardr, takuz tukuz tarlaya vurmayw. Kanaa- timce 1950 iktidar defismesinde, yent iktidarm adamlan yollanmn tierinde siralmis bir tarla gordiler. Ve kendi- lerinden evel gecilip ¢ignenmig bir yol aradilar. O yolu takip edip gittiler. Ve tabii hata islediler. Her rastlanan yolun selamete ulastiramayacagint ddginmediler. Fakat bu hatay: isleyen yalmz onlar degildi. Sézlerimin burasinda, kargimuzda oturan Korgeneral bent tasvip eder bir tavir ald: ve dogrudur, efendim dedi. Giirsel Pasa tlave ettl. - Fakat bu nereye gotarar? - Bunun nereye gotirdagind bilmem*. Mallakat birbucuk sate yaklasmisti. Son sézlerimin Sayin Garsel dizerinde biraktigh tesiri gormeye firsat bula- madan, muhterem muhatabmmn laymetl zamanlanmn da- ha fazla israf etmemek icin misaadelerint rica ederek yanlanndan aynidm. HARBIYEDE ORFi iDARE ERKANI ONUNDE 1960 yilmn yazi boyunca Yeni Sabah'a yaziyordum, Son bir seri yaziya baslamistim. Bu seride, iinet defa ¢a- finldim, Besiktas Saraymin matyet késkinde toplanan Sorusturma Kurulundaki istievabimin mevzuunu ele al- mistim, Bu mevzu, kanunlann Anayasaya aykinhgi me- selest idl, Bu mes‘elede otedenberi besledigim ve cok ya- "= Vanlagn b lmenan Tedbrer Karuna dala nepreleriyorur.ao HATIRALAR zmda ifade ettigim kanaatim gu idi: Bizde Meclis'ten ¢1- kan bir kanun Anayasaya aylan olabilir. Ve bu aylanhike mahkeme éniinde iddia edilebilir. Boyle bir iddia ile kar- silagan mahkeme, evvelemirde, bu iddiay: bir hiikme baglamaya ve tatbik edecegi kanununun Anayasaya uy- gun olup olmadigin: tetKils etmeye, vazifest icabi, mecbur- ur. Fakat, demistim bahsi gecen serinin son yazisinda, herkes bu kanaatte degildir. Aksi kanaat tasiyanlar ara- sinda Saym ismet inénii tle Saym Rektor Siddik Sami Onar basta gelir, Her ikisine gére, bizim sistemimizde, Mecliste usuld dairesinde mizakere ve kabul olunan her kanun, milli iradenin ifadesidir ve Anayasaya tamamiyle uygun kabul olunur. Binaenaleyh hic bir kanun hakkinda, hig bir mahkeme éninde, Anayasaya aylaridir iddiast ileriye sii- riilemez ve béyle bir iddiay: mahkeme nazara alamaz. Siddik Sami Onar'n yirmi bes seneden beri bu kanaatini agiklayan yazilan meydandadir. indnii ise, bu husustaki kanaatini, 1950. secimlerine tekaddim eden gtinlerden birinde, Taksim Meydanmda verdigi meshur nutukta acikea ifade etmistir. Bu nutkunda inéni: "bize Anayasa- ya aykin kanun cikardmu, diyorlar. Bizim mevzuatimiz- da milli iradeyi temsil eden Meclisin cikardig. her kanun Anayasa uygundur, aykan olamaz” demistir. Bu yazimm cikmasindan bir iki gin sonra, ziyaretime gelen bir dostum bana: - Son yaaa okudum. Givzel ve cok dogru. Fakat bu ya- uy; gormemezlikten geleceklerini tahmin etmem. Mutlaka sana bir ihtarda bulunacaklardir, hazirlan, dedi. Dostu- mun dedigi ciktx: Filhakika bir ik gin sonra, yani 1961 Ocak ay: basla- nnda bana bir telefon: - Burasi istanbul Emniyet Madarlaga kasmi siyasi, stzt bugiin Orfi idareden caginyorlar. Evinize bir memur gele- HATIRALAR 7 cektir, beraber gideceksiniz. Orfi idare'den cagnhsim ilk de{il, diganed tdi. Fakat bu defakinin evvelkilerden farkt vardi: Emniyet vasitastyle cagmhyor ve memur refakatinde gidiyordum. Hayiasr, ingallah, dedim. Memur geldi. Onu da arabama alarak yollandik ve Har- biyeye geldik. Nobetci subay odasinda bir middet bekle- dim,Bir hayli telefon konusmasindan sonra, buyurun, dediler. Yine memur refakatind: ust kata, Orfi idare'ye giktik. Biraz holde beklemem! sdylediler. Bu bekleyis epeyce siirdii. Nihayet cagirdilar. Odada karsilastigim er- kar tammuyordum, Sonradan dgrendigime gore, bu er- kan basta, istanbul Orfi idare Kumandam Korgeneral Ce- mal Tural olmak iiere Orff idare Kurmay Baskam Albay Emin Aytekin ve Orfi [dare Hakimi Y. Muzaffer bey imis. C iceride sert ve soguk bir hava esmekte oldugunu miiga- hede ettim. Bu defaki gelisim, bundan evvelkilere hic benzemiyordu. Bir kere, erkan degismigtl. Sonra evvelki gelislerimde yagum ve sifatimla miitenasip iltifatlar goste- rilmekte ve nezaketle kabul edilmekte idim, Bu defa iltifat yerine asik suratlarla karsilagmistm. Askerce bir emirle, oturun, dediler. Once Albay Emin Aytekin konustu. Ve, efkan tahrik edici yazlara devam edersem, sonunun hak- Jamda iyi olmayacagim séylediyArkasindan Cemal Tural Pasa, sert bir eda ile, memleketin iginde bulundugu gic durumdan bahsetti. Benim gibi profes6r sifat: tasryan bir kimsenin bunu idrak etmesi lazim geldigini, beni sustur- mayi pekala bildiklerini, fakat kendilerinin matbuata mii- dahale etmek istemediklerini, bunu benim takdir etmem icap ettigini sdyledi. Kendilerine su cevabi verdim:> - Takdir edecegimden siipheniz olmasin, Pasam. Yalnz, bugiinka magkil durumdan kurtulmak icin selamet yolu aramakta, aydin bir vatandag sifatile, vazifemdir. Bugiin ‘Tarkiyemiz, acik denizde firtinaya tutulmus bir gemt vazi- yetindedir. Biz hepimiz, millet olarak, bu geminin yolcu- lanyw. Gemi batarsa, hep birlikte batacagw. Gemi sela- ‘.18 HATIRALAR, met sahiline ulasirsa, birlikte kurtulacagw. Fakat bitin mes'ele, selamet sahilini bulabilmekte ve hayirh bir iske- Jeye yanagmaktadur. iste ben bu iskeleyi aryorum. ~ Evet, dedi, Pasa, firtmaya tutulmug bir geminin yol- culanyx Fakat bu gemi Besiktas veya Kopra iskelesine degil, bizim istedigimiz, mesela, Uskidar iskelesine yana- sacaktir. Biz boyle istiyoruz, Kalktim, Cikarken Paga ilave ett: - Géreyim sizi, burada konustuklanmua da yazin gaze- teye. Ben de munidanarak sunu sdyleyebildim: - Burada gui bir sey konusmadik, samyorum. Ozgiin ve bitkin bir halde odadan ¢iktm, Holdeki is- kemleye yigihrcasina oturdum. Basum dirsegime dayaya- rak distindam: Ya Rabbi! Biz niin birbirimize bu kadar hor balayor, vatandag sevgistyle muamele edemiyoruz? Nicin karsi- muzdakinin de hérmete layik insan oldugunu kabul etmi- yoruz? Kendimizden baskasina nicin yabanci bir deviet casusu gozii ve siiphest ile balayoruz? Nicin hakikatlan gorip duymaktan korkuyor ve hakikattan yihyoruz? Ne zaman basmuzda medeni memleketlere mahsus medeni idareciler gorecegiz? idarecilerimizin itimat ve iltifatmna layik olmak icin, otuz sene dniversite kirsiilerinde mir “mig olmak yetmezse, insan ne olmah ve nasil bir sifat tagmahdw? GERCEKLESEN BiR RUYA ik geneligimdenbert, raya bende daima merak uyandi- ran bir hadise olmustur. Vaktlyle Sotbon'da talebe iken, psikoloji derslerinde, raya tzerinde merakla durdum, Eserler okudum. , Okuduklarm arasinda biydk Fransy, filozofu Bergzim islam alimlerimiz de riya hadisesini inceden inceye tet- — HATIRALAR 19 ‘kik etmislerdir, islamda {ilmi tabiri raya) bashbasina bir ihtisas sahasi tegkil eder. (Bu hususta, Tasképriilizade- nin "Mevzuatiilulfim" adh eserine bakin. ¢ Raya, tipla ruh ve vicdan gibi, esrar dolu bir hayat ha- disesidir... Riyarmn hayret uyandsran en esrarengiz taraft Gaman imtidad)ndan ari olmasidir. Epuzun siren bir ‘iya bile, g6z kurpmasi kadar kasa bir zaman isidir. Adam riyasinda evlenir, coluk cocuk sahibi olur, émur sirer, uyamr, bir de ne gorsiin, uykuya dala ancak bir iki da- kika olmus. Bunu disiinerek (aman)in (siibjektif) oldu- guna ve bizim varhguny, ve benligimizin disinda (zaman) diye bir timtidat)_meveud_olmadiéina_inananlar_vardir fufvakkak olan bir sey varsa, riyanm, ilahi esrarin en harikulade tecellilerinden biri olmasidir.> (Riya, uyku ile suurumuz uyusup silinince, suuralt: Rayatimizin yize cikmasi ve harekete gecmesinden ileri gelir. Ve, umumtyetle (gercek) ve (yalanci) diye ikiye ayn- hr. Yalanei rdyalar fizik, fizyolgik sebepler ve baz ruh haletlerinden dogar)Mesela, adam riyasinda bir cinayet isler, yakalamir, idama mahkam olur, giyotine gotdralar, satir boynuna iner, heyecanla uyamur, bir de goriir ki, yat- ‘gt agag Karyolanin bag tarafindaki kolu yerinden cilap boynuna diismiistir. Aksam alabildigine ylyerek mifidesi- ni sisirip yatan, korkulu riyalar gortir. Riya bazan da, heniiz meydana gikmayan agi bir hast&hgm habercisi olur, Heyecan, korku, keder gibi ruh haletleri de korkulu ryalara sebep olur Catan bu gibi sebeplerle gérdien yalanc: rayalann di- sinda, bir de (ercek riya)lar vardir ki, asil esrarengiz, olan bunlardir. Bu riyalar, yormasim bilenlere, geleceji ve olacagi haber verir. Riya tabiri san‘att da asil bu tarlit riyalarda koymet abr. Royanm bu tirlisiimé iim heniz izah edemtyor. Ciinki bunlan fizik, fizyolojik bir_s yahut bell bir a xP fiyanmn bu térlisinden korkarm. Onun igin riya gor memeyi tercih ederim. Esasen pek seyrek riya gortiriim.20 HATIRALAR Bazan bir iki sene gecer, hic gormem. Asada anlataca- um raya maalesef gergek ryalardan birt oldu ve aynile oukt. 1960 senesinin Arabk ay1 baslarinm bir gecesinde gér- diigiim bir riyada: Sel birikintis! cok genig bir yerdeyim. Saha, ucsuz, bu- caksw, diz boyu eivik bir camur deryasi. Camurdan ‘kur- tulmak icin, bitin gayretimle yariiyor, yiirtyorum. Umitsiziige dastiim. Bir arahik, ya igi camur dolu bir cu- kura basarsam, diye korktum, yerimden kumildayamaz oldum, Sikildim, bunaldim, imdada yetigecek kimse yok- tu, Bu bunalma icinde kargida, bir metre kadar yitksek- likte, kenar boyunca uzanan bir set ve tistimde bir subay gordiim. Arada epeyce bir mesafe vardh. Biitiin gayretimi toplayarak sete dogru bin miskilatla yiradim. Subay bana seslendi. Nihayet, sete yaklastm ve subayin oldugu yerin alta vardim. Elini uzatt.. Ver clini, dedi ve beni cekip setin asttine cikard. Yorgunluktan bitap diistiim ve uyandun, Bu riiyadan on gin kadar sonra, yani 1961 senesinin 11 Ocak sabaln, bir telefon: __- Burasi, istanbul Emniyet Midarlaga. Sizi tekrar Orfi idare'den cagnyorlar. Ogleden sonra saat 15'de muhak- kak orada olunuz, Raya gerceklesiyordu. 11 Ocak dgleden sonra dérdin- cit defa Orfi Idare'ye diye evden ciktum. 29 Mart égleden sonra eve déndiim. Yani iki ay on sekiz gim bir camur deryasinda yizdiikten sonra insan bir subaym himmetle- niyle, selamete ciktim, DONDUNCU DEFA ORFI iDAREDE Haarlandmm. baktim Ji bizim hanim da hazirlanm: bugiin icimde bir silant: var, ben de gelecegim, dedi. Be- HATIRALAR 21 raber yollandik, Ucit gece Harbiyeye geldik. Harum araba- da bekllyedursun, ben bermutat ndbetc! subay: odasina girdim. Her zamanki gibi, telefon konusmalanndan son- ra, bir sivil polis refakatinde, ist kata, drft idareye ¢iktsm, Holde bekleyin, dediler. Bir iskemleye iliserek, beklemeye basladim, Biraz sonra, éniimden, kucajinda yazi makine- si, bir inzibat eri gecti. Arkasmdan bir daktilo hanm, da- ha arkadan orfi idare hakimi. Benim riya gerceklesmeye yiz tutmustu. Fakat tevkif edilecegim hig akhma gelmi- yordu. Hem tevkifimi icabettirecek bir sucum da yoktu. ‘Orfi idareye son gelisimden sonra, tek bir yazi nesretme- mistim. Cagdlar, Kurmay baskami odasinin Sniindeki kiigiik antrede hakim ve daktilo bekliyordu. Oturdum, Hakim bana, bir mecmua uzatts ve onu tamyip tanumadigumi sor- du. "Tarkiye ve Diinya" adim tasryan mecmuay: ilk defa gordagimd, adi: daht isitmedigimt séyledim. = Nazil olur, mecmuada yazamwz var, hem de bas yazi? Hakikaten, mecmuanin bag yazist benimdi. = Gordiim, efendim. Bu yazi bundan tahminen bir bu- cul ay evvel Yeni Sabah'ta clams, Kurucu: Meclis hak- Janda bir yazadir, Oradan iktibas etmisler. - Sizin izin ve misaadeni aldilar ms? - Hayir, efendim, Ben bu cevaplar verirken, bir taraftan da mecmuann yapraklanm cevirip balayordum. i¢ sahifelerin birinde g6- ‘ime bir imza tlistt. - Masaade ediniz, efendim, burada gérdigiim Nedret Pinar imzasi, bana bundan ikt ay kadar evel gecen bir telefon konusmasim haturlatti, Bu telefon konusmasi me- seleyi aydinlatacaktir, zannediyorum: Bu avukat hamm bir gin telefon etti, Kendisinin eski ve hiirmetkar bir talebem oldugunu, baz: arkadaslarile bir mecmua cikaracaklarim, bunun ilk sayisim benim bir portrem ve kasa bir hal terciimemle siislemek istediklerint soyledi. Hazrda resmim olmadigmu, yaptirinca kendisine22 “ HATIRALAR gnderecegimi bildirdim. Aradan on beg yirmi gin gecti. Telrar telefon ett, Hocam, biz portre isint hallettik. $im- di sizden bir yazi rica ediyorum, dedi. Vaktim olmadigin, yazamayacagim sbyledim, O halde, gazete ve mecmua- larda simdiye kadar cikmig olan yazilannwzdan alabilir miyiz diye sordu, Alabilirsiniz, dedim. Simdi, anlyorum Kd, Nedret Hamm gikaracagindan bahsettigi mecmua budur ve muhtelif yazilarim icinden bu yaziyi secip ikti- bas etmislerdir. - iktibas olsa, tarth konur ve me‘haz gésterilirdi. Goste- rilmedigine gore, evvelce cikmus yaziniz tekrar bu mec- muada da nesrettiginiz anlasiliyor. Halbuki, 12 Aralkta Milli Birlik Komitest tarafindan gikanlan bir kanun ile, Kurucu Meclis hakkinda her trl tenkid yazis) yasak edilmistir. Bu yazimw ise, dogrudan dogruya Kurucu Meclisi tenkid ediyor. - Yazida tarih ve me‘haz gosterilmemest hususunu ba- na defil, mecmua sahibine ve yazi isleri midariine sor- manu. lazam gelir. Tekrar ediyorum: bu yazi, bir bucuk ay ewvel yani bahsettiginiz kanunun qikmasmdan énce ya- zilmig ve Yeni Sabah'ta nesredilmistir, Malamunuz oldu> gu aizere, ceza veren ve yasak koyan kanunlar nesirlerin- den evvelki hal ve hadiselere samil olmaz. Ayn. yaziy1 tekrar bu mecmuada nesretmig olmama gelince, evvela buna tenezziil etmem. Sonra ben senelerdenberi yazi negreden bir insanim. Yazilarmdan’ biri iktibas edilmek istenince, segilir de, kanunun yasak cercevesine giren bu yazi mi alimr? Mecmua sahibinin ve yaz isleri midird- nin bu durumu: bilmesi lam gelmez mi? Bana egen alettayin bu yazi haklanda sorsalardi, onu almaymz, giinki Kurucu Meclis hakkandadir, bu tarli yazilan son cikan kanun yasak etmistir, derdim. Mamafih kendileri- ne bir suintyet isnad edemem. Bu suf bir zuhul eseridir. Mecmuanin sahibini ve yazi isleri maddrdna tanmuyo- rum ama, Nedret Hamm tyi niyetli, dirdst bir hukukeu- dur. HATIRALAR 23 Hakim zapti baglayp tmzamu aldiktan sonra, Kurmay Bagkam odasina girdi. igeride bir hayli konusmalar oldu. ‘Tekrar gelerek, bir ifade daha alacagpz, dedi, Ikinci bir ifa- deye oturduk. HARBIYEDE ikinci irADE (Tevkif ve hiicre hapsi) Ikinct ifadede hakim, bana, yam muhteviyatindan baz seyler soracagim sdyledi ve sunlan sordu: ~ Yazmuzda, diger memleketleri misal olarak, bizim Ku- rucu Meclisin tesekkal taram, bugimka sartlan nazara almadan, kétdldyorsunuz, bu dogru mudur? - Ben yazida, devlete yent bir veche verecek olan Kuru- cu Meclis gibi bir memleket Meclisinin demokratik gekil- de nasil secilip tesekkal etmest lazimgeldigint gostermege cahgyorum. Ve, vatant bir vazife yaptiua inanryorum. 27 Mayis ferdasinda, radyolaria flan edildigine gore, tht!- Jalin gayelerinden biri de salut iktidarm yoldan cikardgi demokrat nizami yeniden yoluna koymaktir, Ben bu yohu anyor, bulmaya calisiyorum. Kurucu Meclis, sekil ve sartlan Esasiye Hukukunca malim, klasik bir miessese- dir. Eskileri bir tarafa birakahm, fkincl Dinya Harbinden sonra, Fransa‘da, italya ve Almanya’da, yilolan idarelerin yerine yenilerini kurmak icin Kurucu Meclisler topland.. Bunlar korporatif sekilde degil, hep halls segimtyle ve de- mokratik usullerle kuruldu. Kanaatimee, Tairktyemizin bugiinkii sartlan icinde Kurucu Meclisin memleket icin en hayiwh sekli, umumi halk secimine dayanmasidi. Bence birakmahdir. Tark Millet tabi olacagi Anayasa'y1 serbestce sececefi temsilcileri marifetiyle kendisi yapsin. Memleket halla gidecefi yolu herkesten tyi gorar. iste ben bu yazida bu kanaatiml belirtmek isttyorum. - Fakat aym zamanda, mefsuh Demokrat Parti men- suplarim hakamet aleyhine tabrik ediyor, partileri feshe- Seen COae HATIRALAR dilmis olan ve bu yiizden partisiz kalan vatandaslara par- ti kurma misaadest verilmelidir, diyorsunuz, - Asla tahrik maksadim yoktur. Ben yazamda demokra- st hukukunun icaplarin: gésterlyorum. Partilerin feshe- dilmestyle partisiz kalan vatandaslann sahip olduklan. haklan midafaa ediyorum. Vatandas icin bir partiye inti- sap etmek hem bir hak, hem de medeni bir vazifedir. Par- tisiz kalan vatandaslarn, bu vazifeyi yerine getirmelerine misaade edilmelidir, diyorym. Turk Silahh Kuvvetlerint temsil eden ve bu kuvvetler adina hareket eden Milli Bir- lik Hékimett, politikasinda, tarafsz olmabdr. Bir tarafi iitizam edip diger tarafi kisttirmemelidir. Tirk Milletinin birligini parcalayici gidislerden sakmmahdir. Eger boyle dastinmek bir sug ise, ben bugiin de bayle diigtiniyo- me, Bunlara benzer daha bazi sual ve cevaptan sonra, ha- kim ikinci zapti da bagladi, bana imza ettirdi. Ve, digarda beklememi séyledi. Bu swrada, sinirli bir halde yanmuza geen Kurmaybaskant ile aramuzda séyle bir konusma ol- lu: - Herseyden haberimiz var. Sizin evde odanzm sabah- lara kadar lambasi yamyor. _> Demek géz.altindayun. Iceride olup bitenden de habe- riniz var mu? Sabahlara kadar yazi yaziyor, memileketime faydah olmaya caligyorum. Holdeki iskemleye tekrar iligtim, bekledim. Yaz1 “naki- nesi ve daktilo han tekrar dniimden gecti. Biraz sonra, hakim gecerken Sniimde durdu ve bana; bir sivil polis ge- lecedint beni Merkez Kumandanhgina gotiirecegini sdyle- i. Bu séz dizerine, ben k6ta bir akibetin yaklastigim sezer gibi oldum ve derin bir azginlige kapildim, Sivil polis geldi, Holden Merkez Kumandanhgina = Girisi zincirli merdivenin éndinde polis, stingiiliye ke.<\ HATIRALAR 25 sini tamtt1, Zincir acild1. Ben 6nde, bitkin bir halde, ya- vag yavas merdiveni indim, Merkezin biyak cimle kapist holiine geldik, Bana holiin bir tarafindaki wzunca bir ka~ napeyi géstererek oturmamn igaret ettiler. Polis, ndbetci subay odasina girdi. Konustular, konustular.. Beni bekle- yen dlabeti artik iyice gordyordum, Reva griilen muame- leden sinirlerim gerilmis, maneviyatum kara bulut gibi bir hazin kaplamisu. Birden icimden bir ses yikseldi. HOLDEN HUCREYE fcimden yiikselen ses, bana dikkat! dedi: Bu iste basi- na geleceklerin en kafiri inmed. Beyin kanamasindan, kalb durmasindan seni Allah esirgesin. Metin ol! Sendeki iim ve trade sana suf baskalanna faydal olmak i¢in ve~ rilmig. nimetler degildir. Bu nimetlerden evela kendin faydalanacaksin, iradene sahip ol! ‘Sinirlerim yatismus, ferahlamistim. Ciinkti metin olma- ya karar vermistim. Nobetci subaylar odasindan cagirdilar. Beli tabancal: bir Yizbast: - Ustiintizde tabanea, bicak, yazih kagit, ne varsa guka- mp masanin fizerine koyun, arayacagum, dedi. Ceplerimde posta makbuzu, es dost adresi, kartvizit, yazih kagat parcasi.. hepsini cixardim, masanin tzerine koydum. Tabanca, biak tagimam, dedim. Yiizbasi bunla- n bir zarfa doldurdu ve, tamam, dedi. - Yizbasim, dedim, bu kagitlar geroi laymetsizdir ama, bilahare bana iade edilecektir. Ne verip aldigum: bilmem icin bunlari sayip koymany ve bana zarfi imza ettirmeniz 1azamanr. Sirin Yazbasi, ben! yukandan asagiya siizdikten son- ra: * Bun da yeni mi égreniyoruz, dedi. - Bfendim, usul béyledir. Maamafih siz bu usule uyma-| | | | 26 HATIRALAR yabilirsiniz, - Oyle olsun... Yizbasi kagitlan saydi. Tam otuzdort padi. imza ettim.) Pare. Zar hae Uzun boylu, enine boyuna bir siivari Binb: * 1 : as disti. Disanda karakisin azgin aksamlanndan bint Kes serplyor. Harbiyenin avlu merdiveni kar, buzla értilt... Kayip diismemek icin, merdivent ayaklanmia yoklayarak, yavas yavas indim. Merkez Kumandanhgmn, étedenberi ‘sittigim, fakat ilk defa gordigim meshur (Merdiven alti) hicrelerine dogru gidiyorduk. Durdum. Yanimdaki Bin basiya: + Cok rica ederim. Avlu kapisi di . isinda otomobilde refi- kam bent bekliyor. Kendisine latfe Jam bent bekiyer.| latfen haber veriniz. Bekle- - Merak etmeyin, bakarw. CMerdiven alt: hicrelerinin genis demir parmakhikh ka- pist agildi. Sa hacrelerden, tam yapmnin ‘ears hire kapisi da acid. Binbasi, bana: ~ Yeriniz burasidw. Yiyecek aldirmak ist lerseniz, biraz sonra posta gelir, dedi hiicre kapis: astoime kapamp de- mir mandah cevrildi. Yani benim riya gerceklesti. Hicrem, iki metre uzunlukta ve bir metre genislikte, disan lle irtibats yainz: kapisindaki sigara paketi biiyile. agande ite eetias ibarett!. iceride dar bir sedirden aska, oturacak, elbise, esya koyacak hicbir kt Zaten sirtmdaki elbise ve paltomd: irgejim de aly P: lan baska birgeyim de Boz bir asker battaniyesi serilt a aie nye: sedire oturdum, Dagin- ~ Meger ben ne kadar muar bir insanm: usm kd, atm besimden sonra bu muameleye layik géraldim. istanbul sabikahlarnm islah hiicresine konuldum. Halbuld kendt- min en zararsw insanlardan birt oldugumu sanyordum. HATIRALAR 27 Uzun boylu digtinceye zaman kalmadi, Hiicrenin kap1 mandah cevrildi. Bir posta: ~ Bakkaldan aldiracajin varsa, gidiyorum. - Su parayi al, zahmet olmazsa, bana biraz elma tle, bir iki portakal getir. - Olur, efendim. dedi, canum Mehmetgil. HUCREMDE HAYALLERLE BiR SOHBET Meyvalar geldi. Kendimin nerede oldugumu unutarak postaya sordum: - Ojlum, elma soymak icin bigak bulunur mu? - Yasaktr, efendim. - Yikamak icin musluk? Sol tarafta, dipte, kapisi arab, kigdk bir yiznumara- nm taharet muslugunu gésterdi, Bunu fcimin almadigin: goren posta bana hakimane bir 6git verdi: - Burada cok efendi yatti, Bir haftada ahstilar. Sen de ahgirsin, Hicrede fliklerime isleyen rutubetli bir soguk var. Ta- vandaki yiz mumluk lambay: kucaklayacagim geliyor. Disanda soba var mi diye hiicre kapisinm deliginden baktun. Genig ve nd acik koridorun dip tarafinda gézi- me bir soba ilist!. Kapidaki ndbetciye sordum: - Soba yamyor mu? ~ Tag kOmira cok tozlu. Kuvvetli yanmuyor. = Hayirs: olsun, dedim. Paltoma, boyun atkima sarndim, Boz battaniye serili sedire oturdum. Beyaz badanah hiicre duvarlanna gaskin saslan bakyyorum. Gézim saatte. Dakikalan say:yorum. Saat akgamin sekizi oldu. Hicremin demir mandah yine gacirtiyle cevrild!, kapt acildi. Bizim hamum, evden battantye, yastik, kuru meyve, beni otel odasinda sanarak, bir de pijama getirmig. Hepst makbule gectl.28 HATIRALAR Evden gelen battaniyeyt fisttimé ald i im. Yasigi da sedi- rin kum torbasi yastt fizerine koydum, Dissent deves yarak derin bir diiginceye daldim. * veiinin wledan levhasinda tht hayal belird. Birt, gers seytanhgm, digeri hayrn ve insanhgu i. 6 senda amin. igen! ayn ve insantgin hayal. Once ~ Sen, dedi, bitin, béyadan, ihti en, dedi, bittin, biytidan, ihtiyar oldun, gu hayat bir tala manasmu anlamadin, gittin, Birgeyler djrendin saniyorsun. Fakat hayats hie ogrenmediin, Bunu, bari ka- in mrinde Ofren. Hayatin manasi, yiyip, igip edlen. mektir, Mukaddes olan dmrit en keyifli bir sekilde vasa. maki. Bunun iin ne ieamsa yapmakt, ms t ve memleket meselest sana mi Kal Idi? Senden ev- vel goklan bu islerle ufrash, omiilerin!senin gibi ahr F i. Digtin biraz: Istanbul'un en nefis yerlerin. den birinde dayal: dogeli evin var. Baremin cn sting maasim alyorsun. Sifatin, mevkiin coklanm tmrendic yor. Ne istivorsun baska? Ye, 1g, keyfine bak. Insan din. ya iki defa gelmez, Akan i vaya é umaktan iki defa aym su iil ~ Peli, benim insan olarak vazifelerim ni yok mu? - Sen yat ke gape Yat Keyfine bak. O vazifelert bask insanlar g6r- Omrinén sonlannda olsu: Omran in, sOzlerimi dinle: Ok git dogru séziit olma. Sent yabana’atarlar. Yay gibt ert of ka seni elde tutsunlar. Muhitini kendine elbisen gibi giydir. alae Yalan style, oldugundan bask gortin. Distndd- len baska Konus. Millet islert dedigi iden basa sleri dedigin seylerle satrang Hatular misin? Gegen Tennuz'da, bir od . bir ole sonu, ziyare- tine gelen Ankaral bir profesor arkadagin, seni har ha. Calisir ve yazar gorimce, aranizda gu konusma oldu: = Ne o, yine neler yazyorsun? . + Slainiazsan, dinle okudugun, memleket isleri tizerinde ; werinde bir yaziyd. : sun, seni dinledikten sonra: fea Arde: HATIRALAR 29 - flahi Fuat bey, aklma sasayim. Yahu, basim kaldir da gu karsinda nefis bir tablo gibi acilan manzaraya bak. Rahat sokuyor mu seni? Sen mi kaldin ugrasacak bu is- lerle., Haydi kali, Kalamuga inelim. Bir kahve, gazinoda oturahm, keyfedelim. Sen o zaman, bu cok dogru size kms, giicenmistin. Simdi gu buz dolabt hiicrede diisiin ve titre. HAYRIN VE iNSANLIGIN BANA DEDIKLERL Bu sdzler birer zehirli ok gibi cigerime saplanmusti. Oy- le ya, énamde rahat bir hayatn imkanlan dururken ni- cin basuma dert ve diigman topluyordum. Coklan gibi, ben de: ihtilafatile ugrasmakta dehrin zevk yok. Zevk anin mirsadi ibaretten temasasindadir, deyip yangelebilirdim. Bunalmis ve icimi bir yefs ve pismanhk birtimaisti. Yo- lumdan caymak ve, kalan émrima serrin dedigi gibi, suf kendim icin yasamak istiyordum, Birdenbire hayrin ve insankigin hayali seslendi: - Dur, karar vermeden beni de dinle. Ben gerrin ve sey- tanbgin fikrinde degilim. Eger onlarin fikri dogru olsayd, insanhk bugiin hala magara hayats yasardi. insanhgm_ bugiinkii terakkisi, temiz trynetli insanlarm feragat ve fe- dakarhg: sayesinde olmustur. Onlar hedonizma ve egoizma edebiyati yapryorlar. Fera- gat ve fedakarhgm degerini inkar ediyorlar. Bu meztyetle- tin yiksek zevkinden séni mahrum birakmak istiyorlar. Vatana ve insanhga hizmet etmenin ve vazife duygusuna bagh yasamanin bir zevid vardir ki, bunun yerint fiziki zevklerden hicbiri tutmaz. Tu:madigm sen kendin nef- sinde duyuyor ve yasiyorsun. Uzinti ve keder gibi, raha- tu da Wafidir. Baskalarna rahat gelen bir hayat, sana z- dwap kaynagi olur. Insanlar hep aym suyun demiria HATIRALAR defildirler. Ve, bereket It, bdyledir. Herkes serrin égtitle- int dinleseydi, yer yazdinden rahat ve saadet kalkardh, insan diinyaya borclu gelir ve, bu bore, iglimat hayatta varife adi abr. Hak, vazifenin bir kargihgi ve makafatidhr Ewvela ana babamuz, sonra sayesinde ylyip yasadijumuz cemiyet ve mulletimize karst borclanmu ve vazifelerimiz var. Bunlari sadakatle édemek insan icin dlgailmez bir zevk ve meserret kaynagidir. Borg ve vazifelerinin inkar eden egoist, yasadyfi mantar hayatma hayat sanyor, Sana lim nimeti veren kudret, bunu suf kendin icin dedi, baskalannin da faydalanmasi icin vermistir, Gere, baskalanna faydalt olmak kolay bir ig degildir. Canki o baskalan Senden faydalandiklanm gol kere grmerler yundan iiziilir, waar: WZ . Bunu onlarin bilmesiiklerine oe Pekat mazur gr. Gittigin yol, hayrmn ve insanhgin yoludur. Ondan gas- ma. Uziilme, sen mazlumlann goniillerinde yasayacak- sm. Kaderine boyun eg. Kader levhasinin yazisma dedigti- Temezsin. Herkesin yolunun sonu ebediyettir. Ebediyette ise, erken gidenle ge¢ giden birdir, icime bir ferahhke dista, Uztntiim sona Akdyi geclyordu. Yorgun asabim dinlenmek thtyeemdayae Sanndigim palto ve battantye beni isitmis, uykuya hazir. Jamusti. Basima yastiguma koyarak, daldim, 1 HUCREDE HAYAL VE HATIRALAR RESMIGECIDI Kapidaki ndbetcinin sert ve sirekli. oksdrd uyandim, Saat ace geliyor. Sinirlerim yee ae Tekrar uyumak ne mimkin. Hayal ve hatiralara dala. yim, dedim. "Genglik amit ve arzulariyle, ihtiyarik hat ralariyle yasar” s6zi ne dogru, Hele hiiere hayatinda, Gézémiin dndne daha cok uzak mazinin, bilhassa Bl- rinei Dénya Harbinin sefalet levhalan geliyordu, Insan HATIRALAR 31 yaslaninca, yalanlardan cok, uzaklari hatrlamaktan hog- lamyor. Ciinké uzaklann acilan unutuluyor, tath bir ha- yali kahyyor. One giinler, ne senclerdt, Yarabbi! Korkung bir riya gl- bi gelip gecti. 1914 Agustos'u sonlannda, Carsamba ve Samsun'dan, ill kafile, onbes gent idik. Giile sdyleye yola ciktik. Erzin- can talimgahina gittik. 1919 basinda, o sen kafileden ya- ln tic kisi dénddk. Arkadaslarm kimi cephede sehit dist, kimt hastahk ve sefaletten ida. O senelerin hatiralan kafamda hep birden canlanmsts, Hangisi tizerinde duracagum sagirdim. Nihayet, 1917'nin kati kigim gecirdigim (Horon) kiya hatrrasim: sectim (Ho- ron), Refahiyenin dogusundaki (Cardakh) dag: bégriine sijinms bir koyda. Ateg hatt,, (Cardakh)jnm Refahiye'ye bakan yézinin eteklerinde (Bulgar Cayin)nda idi, Mensup oldugum fkin- ci Kafkas Kolordusu, Firka 10, Alay 88 hayli hrpalanmis, yorulmustu. Hem.dinlenmesi, hem de bosalan kadrolan- m doldurmast igin geriye cektiriimis, istirahate alnmusti. Benim taburum (Horon) kéydne yerlesmisti. Koy bosal- mus, koyliiden kimse kalmamustt. Kéy dersem, dyle yapih, binah bir mamure goz6niine gelmesin.. Koy, bir dagin bégrime géz g6z oyulmus maga- ra deliklerinden tbarettt. Bolitkte, takim subay1 olarak arkadagum Sith ile tkimi- ziz ve bu magaralardan birindeyiz. Magaramua disanya baglayan yalni astteki baca deligi. Iceride birer duvar di- binde portatif karyolalanmy. Aramuzda bir orta ocagi. Magarada giindiz, gece farksyz. Ortadaki ocak bizim hem atesimiz, hem 1sxgmz, Hillasa, bir sefalet yuvasi... Arkadasim Sitki -sag ise kulaklar: ¢mlasin, dldii ise Allah rahmet etsin- benden iki yas ki¢tik, minyon tip bir (zabit vekilizastegmen), narin yapih bir istanbul ¢ocu-co HATIRALAR gu. Kendisini (Idadi=Lise)nin ikinci smufindan alms. Kaf- kaslara siirmisler. istanbul'dan disanya ilk cilusi, Biz Anadolu'nun ¢ilekes cocuklan, sefalete cabuk aligiyor ve dayanryoruz, O zamani {stanbul gengleri dyle degillerdi, Onlann hayats, anne kucagi ile mektep arasinda gecerdi, Onun icin, Istanbul genglerine, alay olsun diye, muhalle- bicl, derlerdi. Sitia, tam bir ornek muhallebiei idi. Kulak- lan agirea isittigi icin hemen her sézit tekrar ettirirdi. Bo- Jak kumandanlanmiz, Manastrh Ustegmen Pertev efendi, onun afir isittigine inanmazdk. ise igendiginden sagurhga vuruyor, derdi. Pertev efendi iyi yetigmis, ciddi ve vazifesinas bir asker- di. Asker olarka tek kusuru, erlere karst cok hasin dav- ranmasi ve afi bozuk olmast idi. Iki derdi vardi: Biri, is- tanbul'da biraktigi genc esi ve cocugu, digeri de emsalinden geri kahp bir tirli Yiizbasihga terfi edeme- mesiydi. Umitlenir, bekler, terfiler cikar, o yine yok. Artike gelecek terfilere kadar her sohbeti, uzun bir sikayet silsi- esi olurdu. ‘Tembel diye Sitk'ya is vermez, bolagan hemen bitin sslerini bana gordirtirdii. Sitka hemen her iste yan cizer, bir hareket mi yapilacak, kolayim bulur, alay doktorun. dan bir istirahat kagidi kopanrdh. Bununla beraber, Sitla ¢ok ieli, ruhen iyi ve kibar bir gencti. Babasi Maliye Nezareti Katiplerinden imis. Canak- kale'de sehit olmus. Biydk kardesinden hic haber yok- mus. Evde bir annesi kalms. Ben bu kadarmdan da mahrum idim. Seferberlikte ikt kardes asker olduk. Yash babam. Harbin ikinci senesi basinda Hakkin rahmetine kavustu. Annem kederinden yataga diistti. Evde geng bir kuz kardesim kaldi, Sitka fle kimsesiziik arkadagi o gin olduk, Silla okumaya merakh idi, Magara -odamuzin alaca ka- ranhginda ben boyuna hatira yazardim, O okurdu. [stan- bul'dan yanmda getirdigi Natpinkerton'un bir tli roma- niyle, 0 zamanlar yeni cikan Sefiller ve Borjivalardan bir HATIRALAR 33 iger formayi okuya okuya adeta ezberlemisti. En cok aaa annesine uzun mektuplar yazmak ve ondan ge- Jen uzun mektuplan evirip cevirip saatlerce okumakt Haftada, onbes giinde bir postadan biiyticek bir cua alir- ah. Cilada neler yoktu? Bir ikt camagira sani kuru dizim, incir, sucuk.. Cilt bazan da i¢i bosaltuims, sade camagir gelirdi. Anneciginin bu kaymetlt hediyelerini yalnw Sith degil, ben de dért gozle beklerdim. Eli acik Sitka ile gelent paylagirdik. Ah! Gencligin ve hareketliligin verdigi istahn ne 0, ne de ben yenlyorduk. Her zaman a¢ ve istahh idik.Beylikten ole, aksam yedigimiz, salma suya tash bulgur pilaviyle haslanrmg peksimet idi, Nadiren etli pl- ring pilav: verildigi ganler yalnw erler defi, biz subaylar yayram ediyorduk. “a ogem varplerin bilhassa bizim gibi geri kalmg millet- ler igin bir felaket oldugu o zamanlar hentiz anlasilma- must, O zamanm, askerlikten thtilalellige dékiilmis, $1- mank kumandanlar, Almanya'dan tagman su ile ‘Tarkiye'de degirmen déndirmeye kalkigmuslard.. Defir- men dénmedi. 18-50 yas arasmdaki biitiin bir geng ve ding Tak nesli mahvolup gittl. Takiyemiz, yalnz bugin degil, dtedenberi ehliyetsiz ve smank idarecilerin elinde kahrolmustur. HAYAL GOLGELERI RESMIGECIDE DEVAMDA ev Efendi bir gin bent cagirttx: pole ostanbert aul kaldi. Askerlikte bu, dogru degil- dir. Hava yikselmisken, yarn karsi daa bir ydrdyig ya- pacagz. Sabah béliik hazir olsun, dedi. Sitka haberi alinca, erkenden doktora kostu, Onunla arasi pek iyi idi, Bermutat istirahat kopard: : ‘Sabah bolik hazar, yiriiydise guktik. Diz boyu kar, daga turmandik. Hava acik, fakat cok sert. Nedense ben cok terledim. Dagda zehir gibi bir rizgar- Sigimacak yer, 1s-34 nacak ates yok. Ter distiimde kurudu ti c ve bent bir ist ald: Déndste yolboyunca titredim. Odaya gelir gelmes, bitkin bir halde yataga serildim. Sankt ben! cocuklugu. mun isitmast tekrar tutmugtu, Ustiimdekt cifte battaniye az geliyordu. Ortada fersiz fersiz yanan ocaji kucakla- mak istiyordum. Hizmet neferimize: - Aman Mevlat, ne ¢ ae eu yap et, su ocaga kerpic, odun, ne Sabaha kadar titredim. Sitka, erkenden, alay doktorunu ald: . 1, geldi. Doktor, ga- zel keman ¢alar, fakat he a Solace ekimlikten anlamazdi, Bakt1, ~ Mahim bir sey degil agitme: igstin, dedi. Aspirin, kinin verdi, O gin ve gece, ertesi git dinmed. Doktor tekrar geld. Bene EE Doktor, bu benim bildigim dsdtmelere b Kota bir hastalgin baslangie olmasin, Siz bent Kolo . Siz bent morneine. Tevire génderin, dedim. a oktor kagianms yapad emer ia yapadursun, ben, Keskinlt Al! Cavu- ‘Ali Cavug, Yemen'den baslam ; , Ammavutluk harekatin Balkan Harbint yapmis, seferberligin bagindan bert de afkaslarm karh cephelerinde.. Mert ve babayigit bir Anadolu Adami. Kendisine cok gtivenir, hiirmet ederdim, ~ All Cavus, dedim, doktor bent Refahiye'ye gOnderiyor. Bitkinim, ne yapacak, nasil gidecegiz? , ieee etme beyim, sen oi bana bral, i¢ ginlik titreme, uykusuzluk bent bitirmisti, Otura- cak, hayvana binecek halim yoktu. Ali Cavug Be EE cenaze sah hazirlamis, kuvveililerinden bir manga asker alms, Hergey haar. Tabur arkadaslar toplanhlar, Per ganda, i, bu le biraz da kendisi sebeb oldugu icin, iz. Sal, yatak, battaniye, donandh. Beni yati St te nen, as mt metgilder, el degistire degistire karl tepeleri indiler, Beni HATIRALAR, HATIRALAR 35 revire getirdiler. Revir, fig kath, metruk ve harap bir binann dst katin- da idi, Baba Ali Cavug bent sirtladi, Yukan giktuk, Genisce bir oda. iceride, birliklerine iltihak icin ayale sdrdiyen, nekahatli bes alt: subay. fddiah, giraltala dort kol iskambil oynuyor. Duvar gibi bir yere portatifi actik. Mevlat ben geliyorum, dedi, kayboldu. Epeyce sonra, Mevlat: ~ Beyim, buranm havast bana sarmadh. Karsida bos bir oda daha var sobasin: yaktim, gel seni oraya gotdreyim, dedi. (Odada bizden baska kimse yok, Meviit odun, tahta parcasi, eline ne gectiyse tagums. Sobay: kizartincaya ka- dar yakmus. Biitiin gece, iliklerime kadar kizindim. Ertesi sabah, iki doktor geldi. Biri, misafir bir musevi yedek subay, 6nce, o baktu. Hic tereddiitsiiz: - inkigaf halinde tipik bir @aturrie), dedi. Bunu duyunca gézlerim yasardi. Tifo ve tiftis gibi iki 61am hastahjindan sonra, bu ficinetsi, Buginkt anti- biyotiklerin bilinmedifi o devirde, zatiirrie 6lim hastahk- lanndan idi. Doktorlar beni teselliye cahstilar. Terler, kurtulursun, dediler. Syle oldu. On iki gin sonra, kendime geldim, Odada gezinmiye, pencere éniinde oturup disariy: seyretmeye basladim. Pencerenin énii, Kolordu hayvanlarmm yikletilip bosal- tildigi genigce bir meydan idi. Bir sir kadin; havadan firsat bulunca o meydana geliyor, bir seyler topluyordu. Ne topladiklarm géremiyor, merak ediyordum. Digart ¢1k- maya baslayinca ilk isim, bunu dgrenmek oldu. Ne gore- yim? Topladiklan, hayvan gibrelerindeki erimemis yem taneleri degil mt? Kadinlardan birine sordum: - Tavuklara mi topluyorsunuz? - Tavuk mu kaldi, hey oul! Onlan ogatap corba, ek-36 HATIRALAR mek yapryoruz, Nasil bir sefalet ve felake ei a hil DE etlet et iginde bulundugumuzu bir iste, bu memleketin evlatian, ce; : . cephelerde tash bu suya peksimet yerken, gerilerdeki analan da Eepeaniss sinden yem daneleri toplayip yediler. Ve, bugiinisit Tairki. ye perc bir milli fedakarhk ve mahrumiyet tizerine ku- lu. Bugiin o cilekes analann daha cil a hor bakip zulmetmek can iiktir, oe ee HUCREDEN NEZARET ALTINA Sabah saat dokuz Iendi: + Bakkaldan aldiacagin bir § ey var mi? alktm. Delige yaklastim. Yavasca postaya: ~ Oglum, sen bana sicak bir cay bul bule gecer. igim iisiiyor. eee Merhametl Mchmetcik, bana cabucak bir cay getirdl. Hiicrenin sogugu iliklerime Hucrentn sogug Asliyor. Hep palto ve sapka ile ralari, Kapx deliginden posta ses- Saat ona dogru hiicre kapisinin 6niinde ; sesler ve bas- Jar peyda oldu, Kap: acid. fkt subay, yanlannda bir ae uzunca boylu, ince, lark yaslar it ee yaslannda bir sivil. Beni gorar - Hocam, bu gazler sizi bu halde mi go: zi gorecekti?: Lhd re Saal Gézlerinin yasi, ellerimin istiine dam- h. Nerede oldugumu sanki di farl ‘bi, benim de gézlerim vepardt ame i - Ben sizi tamyamadim, admuz ne? - Adim Yavuz, Siz beni tammazsinw, fakat b is en Sut Cok {yi tamyorum. Siz, benim Yaksek fitisat ve Ticaret Men {ebinden en cok hirmet besledigim hocamsinz. Subay arkadaslar, sizi rahat ettirmek ‘izere, yukan gotdrecele, HATIRALAR o ler, Oteberinizi erler getirir. Siz buyurun hocam, Gece kar yagmug. Diganda sert hava devam ediyor. Har- biye’nin Nisantast tarafina bakan avlusunu gectik. Nbet- ol subaylar holtinden yukanya ciktik. Merdiven basinda Sevimli bir albay beni giler yiizle kargilad.. - Geemig olsun, hocam, ‘isiicintiz.. insamn ekmege, suya thtlyact oldugu gibi, giiler yiize de ihtiyact var. Albaym birkac tath sézi bir anda bana geceyl unutturdu. Odaya girdik. Bir kahve, bir sigara.. Yanda oturan Mehmed Yavuz'un gagkanhgi hala tizerinde. Bir aralk ku- laguma epildi: Merkez Kumandan Muavini Halil Beydir de- di. Halil bey: - Kumandanlanmdan sizi rahat ettirme vazifesi aldim. Size, kargimudaki oday: hazirlatacagim. Bak, oglum ismet: - Kargiki oday1 hazirlaym, Sobasim yakun, Hocammn her hizmetini gor. - Sa olun, efendim, Bent minnettar ettiniz, Bu sirada odaya, Yassiada save1 ekibinden, eski bir kay- metli talebem Avni bey girdi. Avni bey, askerlikten sivile gecmis, cok zeki ve anlayish bir geng. Beni goriince adeta sagirdi: - Hayir ola, hocam, bu saatte, burada? - Danden beri buralardayim, Basa gelen cekiliyor. Emir biiydik yerdendi. Kimsenin beni teselliden baska yapacak: bir isi yoktu. Oda haar, Temiz, bir karyola, yatak, battaniye. Bir ma- sa, koltuk. Muavin odasindakilere veda ederek yeni ikametgahima gectim. Oda genis ve sicak. Ismet'i bakkala génderdim. + Ben de yataga uzandim, . bagini uzatts, Disanda ayak sesleri, Kapidaki siingiili Kurmay Baskam geliyor, dedi.38 HATIRALAR Albay Aytekin beyle karst karstyayy. Yash ve yorgunsu- nuz, oturun, demedi, Ill sozii gu oldu: - Simdi yeriniz, din gecekinden daha rahat degil mi? - Albayim, ben diin geceki yerimi pek fazia yadirgama- dim. Bitiin geceyi, lurk alt: sene ewelki, Harbi umumi hatiralanmla basbasa getirdim. Harbi Umumide daha zor bir hayat yasadim. §u var ki, o zaman genctim. Vatani bir vazife gérdigiime inamyordum. Diin gece sug tohmeti alunda idim. Benim yasumda bu, cok agn bir yk. - Ya! Birinet Diya Harbinde bulundunuz, demek, ne- rede? - Basindan sonuna kadar, Kafkaslarda, Albaym, ban: tatbik edilen cezay1 isnad edifen sugla miitenasip bulma. dim. Bana acikea hoca, sen artik otur ve sus, deseydiniz, bu ceza kafl gelirdi. , - Unutmayin, ihtilal devrindeyiz, ~ Evet, ihtilal, fakat inargi devrinde defiliz, saniyorum, HARBIYE'DE NEZARET ALTINDA Albay Halll bey, bir aralik, kapidan: - Hocam, gazete gormek ister misiniz, sizden de bahi: var, diyerek bana bir it gazete uzatt _ fazetelerde Orfi idare Kumandanhgmun tevkifim d e ait Tesmi tebligi vardh. ‘Tebligde, tevkifim{ hakh gdstermek ‘cin, hakikate uymayan ‘beyanlara tenezziil ediimist jundan baska asil, parti faaliyetlerine misaade ¢iktigs, yeni partilerin, bir ay icinde kurulmasmn emredildigi ha- ber veriliyordu. Tabii bu miisaade, Halk Partisinden bas- kalanna aitti, Cinkti 0, daima misaadelt, daima faaliyet- te Idi. Acaba partilerin kurulus ve faaliyet misaadesiyle Ean _{evistin, arasinda bir baglhk var‘m idi? Cok dimkiin, Yeni kurulacak partilerden beni uzakl: icin tevkif etmig olabilirlerdi, aro Odamda hem gezintyor, hem de genis ve yiksek pence- HATIRALAR oe remin énéinde ucusan kar parcalanm seyrediyordum. Ogleden sonra ziyaretler basladt. Ziyaretcilerim eg dost degil, Universite ve yiiksek mektep gencleri. Her fakiilte ve mektepten bilhassa Teknik Universiteden tevkifimi ha- ber alan gencler, karakag demiyor ellerinde cicek demetle- rifle gurup gurup ziyaretime geliyorlardi, thtilattan mem- nu oldugum icin, beni gremiyorlar, asagida ndbetgi subay odasinda, tath sézlii birkac salir yazarak, imzala- yip yukanya bana gonderiyorlardh, Ben de kendilerine benzeri tath ciimlelerle mukabele ederek cevap veriyor- dum. Merkez Kumandanhginda kaldigim yirmi ag gandin her gid, dgleden evel ve sonra, bu gurupea ziyaretler devam etti. Her gelen grubun genclerin{ sanki karsimda goriiyormusum gibi sevinirdim. Téhmet altindaki insan, ese dosta ve bir sahibe kendisini herzamandan ¢ok muh- tag hissediyor. Eg dosttan da gelenler olmadi degil. Fakat o sirada her- kes Harbiye'nin avlusuna bile girmekten cekiniyordu. ‘Arslan gencler hic cekinmedi. Geldiler. Beni minnet bore lusu yapip kendilerine bagladilar. Gencligin bu feragati de olmasa, millet yolunda fedakérligin ne kaymett kal? ismet beni disittmemeye calisnyor, sik sik sobamla meg- gul oluyordu. Sordum: izmirli imig. Dirt kardes imisler. ‘Askerecagina geleli dokuz ay olmus. Sebir cocugu oldu- gu belli, ‘Akgam, su dibine cOken bir kursun kiilcesi gibl, erken- den serildim yattum. Ertesi sabah, gazeteler geldi. Vatan, Cumhuriyet, Diin- ya... Bermutat yalan ve iftira dolu. O suralarda resmi dai- relerde,elierinde bunlardan baskas: gériilenler, stpheli eshastan sayihyordu, Sanki vatan ilgist Babiali'yi haraca kesen bu birkag gazeteye inhisar etmisti. Hepsine birer gz atti. Vatan'da Yalman’n mutat bir arsmlik makalesi. Sabr-40 HATIRALAR ny varsa, fukaranin aksam corbasi gibi, isitip ssitip, 6ne siirdigd elli senelik fikir ve cimleleri okuyunuz, Baktm, makalede birseyler geveliyor. Hamuru soyu- Bun suyw ile yogrulmus olan bu adam, yine ne tavizler arkasindadir, dedim, merak edip okudum. Sézleri evirip sevirip bana getirmiyor mu? Beni hilafet ve saltanat ta- raftarhgi ile itham etmiyor mu? Omriinde bir giin olsun igine hakikat sevgisi dismeyen bu thtiyar, seksenine yaldast, hala zehiri aganda bir yilan, Bunu da nereden ikanp uydurmustu, bu kota gin firsatcsi! Tabanina memleket camuru degmemis, thtiyar zibbe! > Oturdum, kendisine bir cevap mektubu yazdim, na- muslu bir insan iseniz, isnadinuz1 isbat ediniz: Ne zaman, nerede Hilafet ve saltanat taraftarhgi yapugua dair bir yaa bir beyan gésteriniz, dedim. Mektubu taahhiitli posta ile gonderdim. Marifeti ya- lancibktan ibaret, 0 adamdan ne ses, ne cevap... Talihsiz Tark Milleti! Baska bir yerde ekmek parasina muhtag olarak yasamiyla mahkam olan selilleri sinende besler prens gibi yasatirsin da, 6z evlatlarm hiicre ve ne- zaret alt: hapislerinde sirindardrsin? Bu da‘senin bir kaderin! HARBIYE'DE SORGULAR Merkez Kumandanhgi subaylarmdan Karadenizli bir hemsehrim, ndbetc! kaldigi geceler, bana ugrar, hal hatr sorar, gonkima alirdh. Bir gece yine ugradi, Soba basin- da, ayakta, bir iki konustuk. Hemsehrim, dedim: - O merdivenalti hiicreler, nasil geyler dyle... bu devir- de, ingizisyon figulan gibi... - Bundan ewelki Merkez Kumandam General Binath, sizin kaldiginw hiicrede yirmi gin yatta, Size yine acidilar da cabuk cikardilar, - Acidilar m, yoksa, yashdir, dayanamaz 6dr de bast- mu derde girer, diye mi diigiindiller, orasini Allah bilir, HATIRALAR oa Giilistiik... - Saka bir tarafa, zannedersem, sizi yarn sorguya ¢eke- cekler. Hem isittigime gore, sizin kdtiphaneden Orfi ida- reye cok seyler tasinmis. - Yarast olan gocunur. Ben hiicrede iken, o gece bizim evi basmuslar, kiittipha- nemde dort dénmisler, aldiklan kitap, yazih kagit, mek- tup, bir tomar olmug. Bizim evin silsilesi boyunca gérme- digi bir layamet... Yashlar biter kdseye sinmig, bizim hanm, sitma tutmug gibi, titremis, Hamm sonradan an- lauyor: Ben hayatumda bu kadar iri adamlar gormedim. Nere- den de bulup yollamislar. Bereket versin kiitdiphaneden bagka taraflari delik desik etmediler. Buna da sikiir.. Sabah saat on. Kapidan bir Yizbast: ~ Orfi idareye gideceksiniz, Hazirlanm. Agagida cip bek- liyor. (Onl Kdare Harbiyede. Cip de ne oluyor, dive diigindtim Birde cisanya cikar bakanm ki, Harbiye'nin avlusu bir kang kar. Yiizbasinn hakla varmig, dedim. Orfi idareye geldik. Sorgu Hakimi odast. Hakim masada beni bekliyor. - Oturunuz efendim, Evinizde arama yapilms, baz ev- rak ele gecirilmis., Bunlar dizerinde sorgunuz yapilacak- ur. Hakimin Ondnde iki yizin kitap, kagit, mektup.. - Ewela, gu kagit pargast iizerindeki eskt harfll yazi si- zin midir, ne yaziyor, okur musunwz? - Benimdir, efendim. "Gilistamt kargalar istila edine biilbilller. siner ve susar” yaziyor. Mevlana'nn Mesne sinden meshur bir beytin terciimesidir. Ziyaretime gelen bir zattan yazmishm. Bir yazimda kullanmak tizere ma- samm tizerine koymustum. - Yandaki kargalardan kastinw, kimlerdir? Milli Birlik