Struktura, pojam i tipovi moći

Odnosi moći javljaju se redovno među svim živim bićima, posmatranja pokazuju da takav odnos
postoji čak i kod životinja. Kod ljudi taj odnos počinje da se javlja već u periodu najranijeg
detinjstva, kod dece u zabavištu. Deca sama primećuju ko se ističe kao vođa i počinju da
prihvataju vođstvo drugih. Ali nije u svim situacijama uvek isto dete vođa; u različitim
situacijama različita deca su vođe. Po mišljenju nekih autora samo neka deca postaju vođe, a
neka od njih nikad i ne prestaju to da budu.

Struktura moći se javlja u svim vrstama grupa. Ona se, po pravilu, svesno i namerno uspostavlja
jer je korisna za grupu. Hijerarhija moći se javlja, ne samo u porodici, već i u ostalim malim
grupama a postoji i u velikim grupama, naročito organizacijama. Pojavljuje se kao odnos među
pojedincima koji su članovi grupe, kao odnos među podgrupama koje se obrazuju u okviru grupa
i kao odnos među grupama koje čine organizaciju.

Levin je moć jedne osobe nad drugom definisao kao kvocijent snage koju može manifestovati
osoba A koja ima moć nad drugom osobom i maksimum otpora koji ta druga osoba B može da
pruži. Moć je veća što je snaga osobe A veća a otpor osobe B manji.

Moć se, takođe, definiše kao sposobnost donošenja odluka ili kao mogućnost da se ostvari
vlastita volja ili kao sposobnost da se kontroliše ponašanje drugih.

Moć ne dolazi do izražaja samo u odnosu jedne osobe sa drugom već i u odnosu grupe prema
nekoj osobi ili jedne grupe prema nekoj drugoj grupi. Zato je potpunije određenje pojma
socijalne moći da ona predstavlja sposobnost pojedinca ili grupe na utiču na ponašanje drugih
pojedinaca i drugih grupa. Osobe, podgrupe ili grupe koje imaju mogućnost uticaja nazivaju se
centrima moći. Jedna grupa može imati više centara moći i tada se o odnosu moći koji poseduje
svaki od centara moći govori kao o distribuciji ili raspodeli moći.

U stručnoj literaturi se često u vezi sa terminom moć koriste i drugi termini kao što su uticaj,
kontrola, autoritet, rukovođenje i slično. Oni se nekad koriste kao sinonimi a nekad, što je i
opravdanije, kao termini koji su povezani sa terminom moći ali svaki od njih ima svoje,
drugačije značenje.

Moć može da se razlikuje prema tome da li predstavlja odnos među osobama ili među grupama,
mogu da se razlikuju formalna moć (kada su predviđeni položaj, obim moći i sredstva pomoću
kojih se ostvaruje) i neformalna moć, međutim najčešće se u vezi sa odnosima moći govori o
razlici na osnovu sredstava ili izvora moći.

Da bi se realizovala moć potreban je, pored izvora moći još jedan uslov: neke karakteristike
osobe nad kojom se ostvaruje moć ili neke odlike situacije u kojoj se ona nalazi a što dovodi do
toga da se ona povinuje nečijoj moći. Da bi neko nagrađujući ili kažnjavajući uticao na nečije

1
ponašanje, drugoj osobi mora biti veoma stalo do te nagrade ili mora biti u velikom strahu od
takvog kažnjavanja. Kod osobe nad kojom se upražnjava moć mora postojati neki motiv da
prihvati uticaj druge osobe.

Izvori moći mogu biti mnogobrojni: znanje i informisanost, mogućnost da se nagrađuje ili
kažnjava, privlačnost ličnosti, položaj ili drugo. Prema izvorima moći (koje u daljem tekstu
primenjuje osoba O prema osobi P) moguće je razlikovati šest tipova moći: moć nagrađivanja,
moć prisile, referentna moć,stručnjačka moć, legitimna moć i moć informisanja.

Moć nagrađivanja je mogućnost osobe O da osigura neku korist ili zadovoljstvo za osobu P.
Sredstva nagrađivanja mogu da budu različita: plata ali i pokazivanje naklonosti. Ovakvom
vrstom moći raspolažu, na primer poslovođe i profesori. Nagrađivanje je trajno i doprinosi
razvoju ličnosti. I u brojnim međuljudskim odnosima se koristi manifestovanje naklonosti ili
nenaklonosti kao sredstvo ostvarivanja uticaja: u odnosu roditelja i dece, među prijateljima, u
partnerskim odnosima pre braka i u braku.

Moć prisile se zasniva na tome da osoba O poseduje mogućnost da nanese štetu i neprijatnost
osobi P, da poseduje mogućnost da je kazni. Korišćenjem ovog tipa moći više se kontroliše
spoljašnje ponašanje nego stavovi i uverenja. Moć prisile je veoma efikasna moć, posebno u
uslovima kada je, osoba na koju se primenjuje, nezaštićena i ne može da se brani od opasnosti
koju ta moć može da donese. U autoritarnim društvima ovakva moć je veoma korišćeno sredstvo
vladanja. Prisila izaziva averziju i njenim korišćenjem može se doći samo do suzdržavanja ali ne
i do trajnog usvajanja nekog oblika ponašanja.

Referentna moć počiva na pozitivnom odnosu osobe P prema osobi O ili prema određenom
ponašanju osobe O prema osobi P. Odražava se u nastojanju da se osoba ponaša na način koji
želi osoba O po svojoj volji i zato što želi tako da se ponaša. Može se govoriti o negativnom
referentnom uticaju kada osoba P sebe ne ocenjuje sličnom sa osobom O pa se osoba P ponaša
suprotno od osobe O. Osoba O ne mora znati da osoba P postoji, O nema nameru da utiče na
osobu P i osoba P ne očekuje nagradu.

Stručnjačka moć počiva na oceni osobe P da osoba O za koju kažemo da poseduje stručnjačku
moć, poseduje znanja i kompetentnost koji su važni za nju. Tu vrstu moći imamo, na primer kada
članovi radne grupe prihvataju savete poslovođe o tome kako da obave određeni posao jer
smatraju da je njegovo znanje veće od njihovog. Nastavnički uticaj trebao bi da počiva više na
ovoj vrsti moći nego na moći nagrađivanja i prisile. Ova moć ne zavisi samo od količine znanja
koju osoba O poseduje nego i od načina na koji svoje stručno znanje iznosi.

Legitimna moć počiva na priznatom i prihvaćenom od strane osobe P, pravu osobe O da

određuje način ponašanja. To je najvažniji osnov moći u organizacijama. Osoba sa tom vrstom
moći ima ovlašćenje, pa i obavezu da utiče na određene ćlanove grupe, a to pravo članovi grupe
prihvataju. To pravo može počivati i na tradicijama kao što je na primer da se prihvata da u
porodici o svemu odlučuje otac.

2
Moć informisanosti je uticanje na druge osobe na osnovu obaveštenosti i na osnovu ubedljivosti
i argumentovanosti podataka koji se saopštavaju. One se od ostalih tipova moći razlikuju po
relativnoj stabilnosti i nezavisnosti od raznih uslova. Saopštavanjem određenih sadržaja može se
promeniti ponašanje neke osobe.