You are on page 1of 39

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI

TƏHSİL NAZİRLİYİ
Tərtib etdilər: t.e.n., dosent Həsənov M.M.
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ
t.e.n., b/m. İsmayılzadə M.
b/m. Cəfərov E.N.

Rəyçilər: profesor V.Hüseynov


dosent T.Əsədov

ƏMƏYİN
MÜHAFİZƏSİ Əməyin mühafizəsi. Dərs vəsaiti.
Bakı: “İqtisad Universiteti” nəşriyyatı, 2009

(Dərs vəsaiti)

Əmək fəaliyyətinin təhlükəsizliyində


elektrik cərəyanı ilə zədələnmələrdən
müdafiə vasitələri və mühafizə üsulları

Azərbaycan Respublikası təhsil nazirinin


06.02.2009-cu il tarixli 140 saylı əmri ilə
dərs vəsaiti kimi təsdiq edilmişdir.
© Həsənov M.M.,
İsmayılzadə M.H.,
Cəfərov E.N., 2009
© “İqtisad Universiteti”, 2009

Bakı - 2009

2
downloaded from KitabYurdu.org
GİRİŞ Elektrik cərəyanının insan
orqanizminə təsiri
Bu dərs vəsaiti, ümumilikdə, elektriklə əlaqədar təh-
lükəsizlik texnikasının əsas məsələlərini işıqlandırır. İnsanın elektrik cərəyanı ilə zədələnməsinin dörd
Məlumdur ki, elektrikdən sənayedə, kənd təsərrüfa- xüsusiyyəti vardır:
tında, nəqliyyatda və məişətdə geniş istifadə olunur. O cüm- Birinci xüsusiyyət –elektrik cərəyanı ilə zədələnmə təh-
lədən, texnoloji maşınlara, avadanlıqlara, cihazlara, xətlərlə lükəsi yaradan xarici əlamətlər yoxdur. İnsan elektrik
əlaqədar minlərlə insan məşğul olur. Ona görə də, bu in- cərəyanı ilə zədələnmə təhlükəsinin mümkünlüyünü görmür,
sanların elektrik cərəyanı ilə zədələnməsinin qarşısının alın- eşitmir, iyləyə bilmir, yaxud nədənsə vaxtından əvvəl aşkar
ması ciddi bir problem kimi qarşıda durur. edə bilmir.
Qoyulmuş məsələdən qaynaqlanaraq, dərs vəsaitində İkinci xüsusiyyət – elektrikdən insanın zədə almağının
ilk olaraq elektrik enerjisinin insan orqanizminə təsiri və ağırlığıdır. Bu zaman əmək qabiliyyətinin itirilməsi, bir qayda
elektrik cərəyanından mühafizə tədbirləri, daha sonra elektrik olaraq, uzun müddətli olur; hətta ölümlə nəticələnə bilər.
avadanlıqlarının istismarının təhlükəsizliyinin təşkili məsə- Üçüncü xüsusiyyət- ondan ibarətdir ki, sənaye tezlikdə
lələri, zədələnmiş adama ilk tibbi yardım göstərilməsi məsə- 10-25 mA qiymətində cərəyan insan əzələlərinin intensiv
lələri aydın və sadə şəkildə izah olunur. qıcolmasına səbəb ola bilər, bunun nəticəsində cərəyanapa-
Dərs vəsaitinin əsas məqsədi tələbələrə elektrik təhlükə- ran hissələrə insanın “yapışması” hadisəsi baş verir. Bu za-
sizliyinin mürəkkəb məsələlərini daha yaxşı başa düşməyə kö- man insan elektrik cərəyanının təsirindən özü xilas ola
mək göstərmək, elektrik cərəyanından mühafizə vasitələrinin bilməz.
quruluşu və iş prinsipi ilə onları yaxından tanış etməkdən Dördüncü xüsusiyyət –elektrik cərəyanının təsiri nə-
ibarətdir. Bundan başqa, dərs vəsaitində insanların elektrik ticəsində mexaniki zədə almaq olar.
cərəyanı ilə zədələnmələrinin qarşısının alınması yolları və Ümumiyyətlə, canlı orqanizmdən keçən elektrik cərə-
mühafizə üsulları ətraflı şəkildə izah edilmişdir. yanı orqanizmə texniki, elektrofiziki və bioloji təsir göstərir.
Beləliklə, dərs vəsaiti əmək fəaliyyətinin təhlükəsizliyi Texniki təsir özünü bədəndə yanıqların, isinmənin əmələ gəl-
baxımından elektrik zədələrinin azalması istiqamətində məsində və qan damarlarının zədələnməsində, ürəyin, beynin
yardımçı ola bilər. və başqa orqanların həddindən artıq qızmasında büruzə verir
ki, bunlar da həmin orqanlarda funksional pozuntuluqlara
səbəb olur.
Електроликтик тясир юзцнц цзвц майенин, о ъцмлядян
ганын парчаланмасында эюстярир, бу да онун тяркибинин,
щабеля, бцтювлцкдя тохуманын хейли дяряъядя позулмасына
сябяб олур.
Биоложи тясир юзцнц башлыъа олараг, нормал фяалиййят
эюстярян организмя хас олан вя онун щяйати функсийалары иля
сых баьлы дахили биоелектрик просеслярин позулмасында эюстярир.

3 4
downloaded from KitabYurdu.org
Мисал цчцн, хариъи ъяряйан организмин биоъяряйанлары дяряъяли йаныглар - ися дяриалты бирляшдириъи тохуманын, язя-
иля гаршылыглы тясирдя олараг, онларын тохумайа тясиринин нормал лялярин, дамарларын, ясяблярин сцмцклярин кюмцрляшмяси иля
характерини позар вя язялялярин гейри-иради йыьылмасына сябяб характеризя олунур.
ола биляр. Електрик ъяряйаны иля зядялянмянин ясас нювляри: Електрик ъяряйаны иля зядялянмиш адамын йаныьын дяря-
електрик травмалары, електрик зярбяляри вя електрик шокудур. ъясиндян чох, бядянин йанмыш сятщинин сащясиндян асылыдыр.
Електрик травмасы тохумаларын вя органларын електрик ъяряйаны Електрик ъяряйаны иля зядяляняркян баш верян механики
иля йерли зядялянмясидир башга ъцр десяк йаныгларын, електрик зядяляр адамын бядяниндян кечян ъяряйанын тясири иля
нишаняляринин, електрик гювсцнцн тясири иля эюзцн зядялян- язялялярин кяскин гейри-иради гыъолмадан йыьылмасы нятиъясин-
мяси, инсан дярисинин електрометаллашмасыдыр. дя баш верир, нятиъядя дяри, ган дамарлары вя ясяб тохумасы
Електрик йаныьы бядянин сятщинин вя йа дахили органларын гырыла биляр, щабеля ойнагларын чыхмасы вя щятта сцмцклярин
електрик гювсцнцн вя йахуд инсанын бядяниндян кечян сынмасы мцмкцндцр.
бюйцк ъяряйанларын тясири иля зядялянмясидир. Електрик зярбяси ися организмин тохумаларынын онлардан
Йаныглар ики нюв олур: ъяряйан йаныьы вя гювс йаныьы. кечян електрик ъяряйаны иля тясирлянмясидир, бу ися инсан язя-
Ъяряйан йаныьы ъяряйанапаран щиссяляря тохунмаг ляляринин гейри иради гыъолма йыьылмалары иля мцшайият олунур.
нятиъясиндя ъяряйанын билаваситя инсан бядяниндян кеч- Бу щадисялярин организмя мянфи тясиринин дяряъяси мцхтялиф
мясиндян баш верир. Ъяряйан йаныьы електрик енержисинин истилик ола биляр. Електрик зярбяси щяйат цчцн зярури органларын -
енержисиня чеврилмясинин нятиъясидир, бир гайда олараг бу аьъийяр вя цряйин фяалиййятинин позулмасына щятта тамамиля
дяринин йанмасыдыр, чцнки инсанын дярисинин електрик мцга- дайанмасына, демяли организмин щям дя юлмясиня сябяб
вимяти бядянин башга тохумаларынын мцгавимятиня нисбятян ола биляр. Бу щалда адам хариъи йерли зядяляр, йяни електрик
дяфялярля бюйцкдцр. травмасы алмайада биляр.
Ъяряйан йаныглары нисбятян кичик эярэинликли (ян чоху 1- Зядялянмянин нятиъясиндян асылы олараг електрик зяр-
2 кв) електрик гурьулары иля ишляйяркян баш верир вя яксяр бяляри шярти олараг дюрд дяряъяйя бюлцнцр, бу дяряъялярин
щалларда Ы вя ЫЫ дяряъяли йаныглар олур; бязян ися аьыр йаныг- щяр бири мцяййян тязащцр формасы иля характеризя олунур.
ларда баш верир. Ы-Щушу итирмядян, гыъолмадан язялялярин йыьылмасы.
Даща йцксяк эярэинликлярдя ъяряйанапаран щисся иля ЫЫ-Щушу итирмядян, лакин няфяс алма вя цряк ишлямякля
инсанын бядяни арасында йахуд ъяряйанапаран щиссяляр гыъолмадан язялялярин йыьылмасы.
арасында електрик гювсц ямяля эялир ки, бу да гювс йаныьынын ЫЫЫ-Щушун итирилмяси, няфясалма вя йахуд цряк фяалий-
баш вермясиня сябяб олур. Гювс йаныьы йцксяк (35000С-дян йятинин позулмасы.
йухары) температур вя бюйцк енержийя малик електрик гювсц- ЫВ-Клиник юлцм, йяни няфясалма вя ган дювраны
нцн бядяня тясириндян ямяля эялир. Беля йаныг аьыр харак- кясилмишдир.
тердя ЫЫЫ вя йа ЫВ дяряъяли олур. Ъяряйан йаныглары дюрд дяря- Яксяр щалларда клиники юлцм 4-5 дягигя, тясадцфи сябяб-
ъяйя айрылыр: дян хцсуси щалда електрик ъяряйанындан саьлам адамын
Ы - дяряъяли йаныглар - дяринин гызармасы иля, ЫЫ - дяряъяли юлцмцндя клиники юлцм 7-8 дягигя чякир.
йаныглар - сулугларын ямяля эялмяси иля, ЫЫЫ - дяряъяли йаныглар Цмумиййятля електрик ъяряйанындан юлцмцн сябябляри
- дяриалты бирляшдириъи тохуманын кюмцрляшмяси иля, ЫВ - цряйин ишинин дайанмасы, няфясалманын кясилмяси вя електрик

5 6
downloaded from KitabYurdu.org
шоку ола биляр. Електрик ъяряйанынын 20-25 мА гиймятиндя Инсан бядянинин електрик мцгавимяти
адам няфяс алмагда чятинлик чякир, бу ися ъяряйан артдыгъа
даща да эцълянир. Беля ъяряйанын тясири бир нечя дягигя Инсан бядяни електрик ъяряйаны кечириъисидир. Бядянин
давам етдикдя боьулма башлайыр. мцхтялиф тохумалары ъяряйаны мцхтялиф ъцр кечирир: електрик
Електрик шоку - електрик ъяряйаны иля эцълц гыъыгланаркян ъяряйанына ян бюйцк мцгавимяти хцсуси щяъми мцгавимяти
организмин ясяб системинин юзцнямяхсус реаксийасыдыр бу 3÷20 мин Ом-мя чата билян инсан дярисидир, язяля вя пий
заман ган дювранынын, няфяс алманын позулмасы, ган тохумалары, онурьа вя баш бейин, щабеля ганын хцсуси
тязйигинин йцксялмяси баш верир. Електрик шокунун ики фазасы мцгавимяти дяринин мцгавимятиня нисбятян олдугъа кичикдир.
вардыр. 1-ъи тясирлянмя фазасы, 2-ъи ясяб системинин тормоз- Беля щесаб етмяк олар ки, инсан бядянин ъяряйана
ланмасы вя зяифлянмяси. 2-ъи фазада инсанын нябзи артыр, мцгавимяти дяринин мцгавимяти иля тяйин едилир. Дяри ики ясас
няфясалма зяифляйир, рущ дцшэцнлцйц вя щушу сахланылмагла гатдан ибарятдир: хариъи вя дахили гатдан. Дяринин хариъи гаты
инсанда ятраф мцщитя гаршы там лагейдлик щалы йараныр. Шок юз нювбясиндя бир нечя гатдан ибарятдир. Ян галын цст гат
щалы бир суткайа гядяр давам едя биляр сонра организм юлцр. буйнуз гаты, онун алтындакы гат ися бой гаты адланыр. Буйнуз
гаты чирклянмямиш вязиййятдя олдугда она диелектрик кими
бахмаг олар, онун хцсуси мцгавимяти дяринин башга
гатларынын вя организмин дахили тохумаларынын мцгави-
мятиндян 1000 дяфя бюйцкдцр. Дахили гатын мцгавимяти ися
ъцзидир, бу мцгавимят буйнуз гатынын мцгавимятиндян гат-
гат кичикдир. Инсан бядянинин електрик мцгавимяти бядянин
сятщинин мцхтялиф йерляриндя ики електрод арасындан кечян
ъяряйана мцгавимятдир. Бу мцгавимят дяринин електродлара
тохунан ики назик тябягясинин, яллярин вя бядянин дахили
мцгавимятляриндян ибарятдир. Инсан бядянинин хариъи мцга-
вимяти дяринин електродлара сюйкянмиш ики хариъи гатынын
мцгавимятиндян ибарятдир. Башга сюзля, хариъи мцгавимят
актив мцгавимят (рях) вя тутум мцгавимятиндян (ъят) иба-
рятдир. Ашаьыдакы схемдя эюстярилдийи кими:

7 8
downloaded from KitabYurdu.org
вя ениня кясийинин сащясиндян асылыдыр, ъяряйанын тезлийиндян
ися асылы дейилдир.
Инсан бядянинин мицгавимятинин гиймяти дяринин буй-
нуз гатынын вязиййятиндян, онун сятщиндя рцтцбят вя чиркин
олуб-олмамасындан, щабеля електродларын йериндян, ъяря-
йанын тезлийиндян вя ъяряйанын кечдийи мцддятдян асылыдыр.
Буйнуз гатынын зядялянмяси (йара, сыйрынты, чапыг вя
Şək 1 yoxdur башга микротравмаларын олмасы), щабеля дяринин нямлийи,
тярлямяси вя чирклянмяси инсанын бядянинин мцгавимятини
азалдыр ки, бу да онун електрик ъяряйаны иля зядялянмяси
тящлцкясини артырыр.
Дяринин мцхтялиф маддялярля, хцсусян електрик ъяря-
йаныны йахшы кечирян маддялярля (метал вя йа кюмцр тозу
кюзцрмиш метал гырынтылары вя с.) чирклянмяси онун мцга-
вимятини азалдыр.
Бядянин мцхтялиф йерляриндя буйнуз гатынын галынлыьы вя
тяр вязляринин пайланмасы мцхтялифдир, буна эюря мцга-
вимятляри дя мцхтялифдир.
Sxem 1. İnsan bədəninin elektrik müqavimətləri Ъяряйанын тязлийинин артмасы иля инсанын бядянинин мц-
гавимяти дцшцр. Бу онунла изащ олунур ки, инсанын бядянинин
a) insan bədəninin elemеntlərinin real müqavimətləri: 1- elektrod- мцгавимятиня електрик тутуму дахилдир, бунун мцгавимятин
lar; 2- əllərin xarici (dırinin üct qatlarının) müqaviməti; rəd -əllərin ися тезлийин артмасы иля кичилир.
daxili müqaviməti;rkd bədənin daxili müqaviməti Ъяряйанын тезлийи бядянин мцгавимятиня кичик эяр-эин-
b) insan bədəninin elektrik sxemi: rəx- əllərin xarci müqaviməti; Cə- ликлярдя вя инсан бядянинин ъяряйанапаран щиссялярля тямас-
əllərin tutum müqaviməti: rd -əllərin və bədənin daxili müqa- да олдуьу сащялярин кичик гиймятляриндя тясир эюстярир.
vimətlərindən ibarət daxili müqavimət; Ub –insanın bədəninə
verilən gərginlik.
Ъяряйан шиддятинин гиймяти вя онун кечдийи мцддят артдыгъа
бядянин мцгавимяти дцшцр, чцнки бу щалда дяри наищяляринин
Тутум мцгавимятинин ямяля эялмяси цчцн електродла гызмасы эцълянир, нятиъядя ися дамарлар эенишлянир вя
инсан бядянинин контакт йериндя (схем 1а) бир нюв кон- демяли, щямин йерин ганла тяъщизи эцълянир вя тярлямя артыр.
денсатор йараныр, онун бир кюйняйи електрод, икинъиси дахили Эярэинлийин артмасы иля дяринин мцгавимяти он дяфялярля
ъяряйан кечирян тохумалар, диелектрик ися дяринин хариъи гаты азалыр, демяли, щям дя бцтювлцкдя инсанын бядянинин мц-
олур. гавимяти азалыр: бядянин мцгавимяти азалараг дахили тоху-
Инсан бядянинин дахили мцгавимяти ися дяринин дахили маларын мцгавимятиня йяни юзцнцн ян кичик гиймятиня (300-
гатларынын вя бядянин дахили тохумаларынын мцгавимяти олуб, 500 Ом) чатыр. Буну дяри гатынын 50÷200 В эярэинликдя баш
актив мцгавимят щесаб олунур бу, бядянин узунлуьундан верян електрик дешилмяси иля изащ етмяк олар.

9 10
downloaded from KitabYurdu.org
Инсанын бядянинин мцхтялиф йерляринин мцгавимяти ейни Айаг – айаг
дейилдир. Бу, дяринин буйнуз гатынын галынлыьынын мцхтялиф Баш – айаглар
олмасы, бядянин сятщиндя тяр вязляринин гейри бярабяр пай- Баш – ялляр
ланмасы вя дяри дамарларынын ганла ейни дяряъядя долма- Инсанын бядяниндя бойуна (ял-айаг, баш-айаг) кечян
масы иля изащ олунур. Буна эюря бядянин мцгавимятинин ъяряйан ян чох тящлцкяли, ениня (ял-ял) кечян ъяряйан аз
гиймяти електродларын бядяндяки йериндян асылыдыр. Инсанын бя- тящлцкяли, айаг-айаг йолу иля кечян ъяряйан ися даща аз
дянинин мцгавимяти практики щесабламаларда 1000 Ом-а бя- тящлцкяли щесаб олунур.
рабяр эютцрцлцр. Реал шяраитдя инсанын бядянинин мцгавимяти Мцяййян едилмишдир ки, там саьлам вя физики ъящятдян
сабит кямиййят дейил вя бир сыра амиллярдян асылыдыр. мющкям адамлар електрик ъяряйанынын зярбяляриня хястя вя
зяиф адамлардан даща чох давамлыдырлар.
Инсанын електрик ъяряйаны иля зядялянмясиня Дяри-цряк-дамар системи, дахили органлары, аь чийяр ясяб
тясир эюстярян ясас амилляр хястяликляриня вя башга хястяликляря тутулмуш, адамлар
електрик ъяряйанына даща щяссас олур. Буна эюря тящлцкя-
Инсанын електрик ъяряйаны иля зядялянмясиня тясир эюс- сизлик техникасы гайдаларында електрик гурьуларынын истисма-
тярян ясас амилляр бунлардыр: бядяндян кечян ъяряйанын рында, ишляйян електрик гурьуларына хидмят цчцн щеййятин
гиймяти, ъяряйанын нювц, тезлийи, йолу, онун тясир етмя саьламлыьа эюря сечилмяси ясас эютцрцлцр.
мцддяти, ятраф мцщит (щаванын рцтцбяти вя температуру, ъяря-
йан кечирян тозун олмасы). Бунлардан ян ясасы ъяряйанын Ъяряйанла зядялянмянин ясас сябябляри
инсан бядяниндян кечдийи йол вя онун тясир мцддятидир.
Ъяряйанын инсан бядяниня тясиретмя мцддяти ня гядяр кичик Електрик ъяряйаны иля зядялянмянин ясас сябябляри
оларса онун тящлцкяси дя бир о гядяр аз олур. ашаьыдакылардыр:
Кичик эярэинликлярдя (100 в-а гядяр) сабит ъяряйан 50 1. Эярэинлик алтында олан ъяряйанапаран щиссяляря
щс тезликли дяйишян ъяряйана нисбятян тяхминян 3-4 дяфя аз тохунмаг.
тящлцкясидир, 400÷500 в эярэинликлярдя онларын тящлцкялилийи 2. Изолйасийасынын вя йахуд горуйуъу гурулушларынын
бири-бириня йахын олур, даща йцксяк эярэинликлярдя ися сабит насазлыьы цзцндян эярэинлик алтына дцшмцш електрик
ъяряйан дяйишян ъяряйандан даща тящлцкялидир. аваданлыьынын ъяряйанапармайан, лакин ъяряйан
Ъяряйанын тезлийи 50 щс-я гядяр артдыгъа зядялянмя кечирян щиссяляриня тохунмаг.
тящлцкяси бир о гядяр артыр, 50 щс-дян чох артдыгда ися зя- 3. Аддым эярэинлийи алтына дцшмяк.
дялянмя тящлцкяси азалыр. Йцксяк тезликли ъяряйанлар йаныг 4. Електрик гурьуларынын техники истисмар гайдаларынын вя
ямяля эятирмяк тящлцкясини сахлайыр. тящлцкясизлик техникасы гайдаларынын позулмасы.
Инсан бядяниндя ъяряйанын ян чох кечдийи йоллар
ашаьыдакылардыр:
Ял – ял
Саь ял – айаглар
Сол ял – айаглар

11 12
downloaded from KitabYurdu.org
Електрик ъяряйаны иля зядялянмядян мцщафизя изоля етмяк, щабеля адам електрик гурьуларынын ъяряйан-
тядбирляри вя цсуллары апаран щиссяляриня вя йа изолйасийасы зядялянмиш електрик
аваданлыьынын метал эювдяляриня тохунаркян електрик ъяря-
Електрик ъяряйаны иля зядялянмядян ашаьыдакы мцща- йаны иля зядялянмя тящлцкяси йарана билян щалларда ону издя
физя цсуллары вардыр: етмяк цчцндцр.
- Кичик эярэинликлярин тядбиги; Изоляедиъи мцщафизя васитяляриня ашаьыдакылар аиддир:
- Шябякялярин мцщафизя бюлэцсц; - бакелитдян, чининдян, аьаъдан вя йа пластик кцт-
- Изолйасийайа нязарят; лядян щазырланмыш изоляедиъи вя юлчц штанглары, мц-
- Ъяряйанапаран щиссяляря тохунулмазлыьын тямин вяггяти эяздилирян йерлябирляшдириъиляр гоймаг цчцн
едилмяси; штанглар;
- Мцщафизя йерлябирляшдирилмясинин тямини; - борушякилли горуйуъулары чыхартмаг вя тахмаг цчцн
- Мцщафизя сыфырланмасынын тямин едилмяси; кялбятинляр;
- эярэинлик эюстяриъиляринин вя ъяряйанюлчян кялбя-
Електрик ъяряйаны иля зядялянмянин гаршысыны тинлярин изоляедиъи щиссяси;
алмаг цчцн тятбиг олунан мцщафизя васитяляри - монтйор алятинин изоляедиъи дястякляри;
- диелектрик ялъякляр, галошлар вя айаггабылар, резин
Бу мцщафизя васитяляриня ашаьыдакы ъищазлар вя тяр- айагалтылар вя узун айагалтылар, чини изолйаторлар цс-
тибатлар дахилдир: тцндя аьаъ алтлыглар;
- изоляедиъи ямялиййат штанглары; - айырыъыларын бычагларына эейдирмяк цчцн изоляедиъи
- ярийян горуйуъуларла ямялиййатлар вахты изоляедиъи резин галпаглар;
кялбятинляр; - бакелит чяпярляр, електрик аваданлыьынын йахынлыьында
- эярэинлик эюстяриъиляри; иш эюрян заман айрылмамыш ъяряйанапаран щис-
- изоляедиъи юлчц штанглары; сялярин мцщафизя чяпяриня алынмасы цчцн юртцкляр;
- ъяряйан юлчян кялбятинляр; - изоляедиъи нярдиванлар, габаритляр, мейданчалар.
- изоляедиъи нярдиванлар; Изоляедиъи мцщафизя васитяляри ясас вя ялавя мцщафизя
- изоляедиъи дястякляри олан тутуъулар вя алятляр; васитяляриня бюлцнцр.
- резин диелектрик ялчякляр, айаггабылар, галошлар; Эярэинлийи 1000 В вя даща йцксяк олан електрик гур-
- эяздирилян йерлябирляшдириъиляр. ьуларында ясас изоляедиъи мцщафизя васитяляриня ашаьыдакылар
- Мцвяггяти мцщафизя чяпярляри, хябярдаредиъи аиддир:
плакатлар; - ямялиййат вя юлчмя штанглары;
- Изоляедиъи галпаклар вя юртцкляр - изоляедиъи вя ъяряйанюлчян кялбятинляр;
- Горуйуъу ейняк, брезент ялчякляр, ялейщгазлар, го- - эярэинлик эюстяриъиляри;
руйуъу кямярляр, тящлцкясизлик канатлары. тямир ишляри цчцн изоляедиъи гурулушлар вя васитяляр: изо-
Изоляедиъи мцщафизя васитяляри адам эярэинлик алтында ляедиъи нярдиванлар, мейданчалар, дартгылар, билаваситя мяф-
олан електрик аваданлыьынын ъяряйанапаран щиссяляриндян тилля тохунан сипяр габаритляри, эирлйандлары апармаг цчцн

13 14
downloaded from KitabYurdu.org
тутуъулар, сыхыъылары бяркитмяк вя габаритляри йерляшдирмяк Эярэинлийи юлчмяк цчцн кялбятинин цз тяряфиндя 600 Б
цчцн изоляедиъи штанглар, телескопик вышкаларын изоляедиъи эюстярилян сыхаъларыны шябякяйя гошурлар, беляки, чевирэяъ
бяндляри. 600 Б вязиййятиндя гойулур, ъищазын эюстяришлярин ися алтдакы
Эярэинлийи 1000 В-а гядяр олан електрик гурьуларында шкаладан щесабланыр.
тятбиг олунан ясас изоляедиъи мцщафищя васитяляриня аша-
ьыдакылар аиддир:
- диелектрик ялчякляр;
- дястякляри изоляедиъи алятляр;
- эярэинлик эюстяриъиляри, изоляедиъи кялбятинляр.
Эярэинлийи 1000 В-дан йцксяк олан електрик гурьула-
рында тятбиг олунан ялавя изоляедиъи васитяляря ашаьыдакылар
аиддир:
- диелектрик ялъякляр;
- диелектрик айаггабылар;
- диелектрик резин айагалтылар;
- изоляедиъи алтлыглар.
Эярэинлийи 1000 В-а гядяр олан електрик гурьуларында
тятбиг олунан ялавя изоляедиъи васитяляря ашаьыдакылар аиддир:
- диелектрик галошлар;
- диелектрик резин айагалтылар;
- изоляедиъи алтлыглар.
Ъяряйанюлчян кялбятин дювряни гырмадан ъяряйан шид-
дятинин гиймятини гыса мцддятя юлчмяк цчцн нязярдя
тутулмушдур. Онлар дяст щалында гурулуш олуб, сюкцлябилян
магнит кечириъили ъяряйан трансформатору бир икинъи долаг вя
юлчц ъищазындан ибарятдир. Щямин трасформаторун биринъи
долаьы ъяряйан шиддятинин гиймятини юлчяркян магнит кечи-
риъинин ящатя етдийи кечириъи олур. Магнит кечириъидя йерляш-
дирилмиш икинъи долаг амперметря гошулмушдур.
2-ъи шякилдя 600 В-а гядяр эярэинлик цчцн нязярдя
тутулмуш Ц-30 типли ъяряйанюлчян кялбятин тясвир едилмишдир. Шякил 2. Эянэинлийи 600 В-а гядяр олан електрик гурьулары
Онларын детектор системли чохщцдудлу амперметри (дцз- цчцн Ц-30 типли дяйишян ъяряйанюлчян кялбятин:
ляндириъи гурулушдан гидаланан магнит-електрик системли ъищаз)
вардыр, амперметрин 600 А-я гядяр ъяряйан шиддятини юлчмяк 1-кялбятинин дястяйи, 2-эювдя, 3-сюкцля билян магнит кечириъи,
цчцн беш щцдуду вардыр. 4-магнит кечириъини ачмаг цчцн линэ, 5-милли волметр,
6-юлчмя щцдудларынын чевирэяъи, 7-эярэинлийи юлчмяк цчцн сыхаълар.

15 16
downloaded from KitabYurdu.org
Ъяряйанюлчян кялбятинля щям изоляедилмиш кечириъилярдя,
щям дя изоляедилмямиш кечириъилярдя ъяряйанын гиймятини
юлчмяйя йол верилир. Ъяряйанюлчян кялбятинля юлчмя апаран
адам горуйуъу ейняк тахмалы, 1000 В вя даща йцксяк
эярэинликли гурьуларда ишлядикдя ися диелектрик ялъяк дя
эейинмялидир; о, изоляедиъи айагалтынын цстцндя дайанмалыдыр;
ишлянмиш амперметрляри эярэинлийи 1000 В вя даща йцксяк
олан електрик гурьуларында тятбиг етмяк гадаьандыр.
Эярэинлийи 1000 В вя даща йцксяк олан електрик гур-
ьуларында магнит кечириъи эярэинлик алтындакы ъяряйанапаран
щиссялярдян айрылмамышдырса, онда юлчц щцдудлары чевир-
эяъини гошмаг гадаьандыр.
Эярэинлик эюстяриъиляри (ъяряйанахтаранлар) айрылмыш
ъяряйанапаран щиссялярдя эярэинлийин олуб-олмамасыны тяйин
етмяк цчцн, щабеля 1000 В-а гядяр олан електрик гур-
ьуларынын сазлыьына нязарят едяркян тятбиг едилир. Эярэинлик
эюстяриъиляри биргцтблц вя икигцтблц ола биляр.
3-ъц шякилдя эюстярилян 220 В-дан 500 В-а гядяр
эярэинликляр цчцн нязярдя тутулмуш ТИ-2 типли икигцтблц ъяря-
йанахтаранын ики уълуьу вардыр: эярэинлийи олуб-олмамасыны
йохламагдан ютрц ъяряйанахтаранын уъларыны йа електрик Шякил 3. ТИ-2 типли икигцтблц ъяряйанахтаран:
гурьусунун ики ъяряйанапаран щиссясиня (ики фазайа) ейни
вахтда, йа да бир фазайа вя йеря тохундурмаг тяляб олунур. 1-ясас дястяк, 2-кюмякчи дястяк, 3-«Магнето» типли бирляшдириъи мяфтил,
4-уълуглар, 5-ишыг сигналыны мцшащидя етмяк цчцн дешик.
Эярэинлик 220 В-дан ашаьы олдугда ъяряйанэюстярян
йарамыр, чцнки лампа йанмайа биляр.
УНН-1 типли биргцтблц ъяряйанахтаранлар хариъи эюрц-
нцшляриня эюря автомат гялямляря охшайыр (шякил 4.)

17 18
downloaded from KitabYurdu.org
гурулушлары, айырыъыларын интигаллары вя ачарларла ямялиййатлары
йериня йетиряркян ишлядилир.
Изоляедиъи алтлыглар мющкям вя тамамиля дайаныглы ол-
малыдыр. Чыхарылабилян изолйаторлар тятбиг едилдикдя онун
дюшяняк дайаьындан сцрцшцб дцшмяси имканы олмамалыдыр.
Изоляедиъи алтлыьын йана сцрцшмясиндян ютрц дюшяняйин кя-
нарлары изолйаторларын дайаг сятщиндян габаьа чыхмамалыдыр.
Бцтцн мцщафизя васитяляринин дяст щалында олмасы вя-
зиййятини щяр цч айдан бир бу иш цчцн тящким олунмуш шяхс,
баш енерэетикин (механикин) йазылы сярянъамы иля йохлайыр.
Дюври йохламаларын вя бахышларын нятиъяляри хцсуси
Шякил 4. Эярэинлийи 120÷
÷500 В олан дяйишян ъярйан журналда гейд олунур, бахышы апаран шяхсин фамилийасыны вя
електрик гурьусу цчцн УНН-1 типли ъяряйанахтаран: тарих эюстярилир. Насазлыьы ашкар едилмиш мцщафизя васитяси
дярщал дювриййядян чыхарылмалыдыр.
1-эювдя, 2-уълуг, 3-йай, 4-ялавя эярэинлик, 5-неон лампасы, Мцщафизя васитясиндян фярди истифадя едилдикдя онун
6-метал контакт втулка, 7-сигналы мцшащидя етмяк цчцн дешик, сахланмасына, дцзэцн истифадя едилмясиня лазыми хидмят
8-санъаг, 9-щалга, 10-тутуъу. эюстярилмясиня, нювбяти сынаьа юз вахтында верилмясиня вя
насаз олдугда дяйишдирилмясиня мцщафизя васитяси верилян
шяхс мясулиййят дашыйыр.
Диелектрик материалдан щазырланмыш вя бахыш дешийи олан Истянилян эярэинликли електрик гурьуларынын алдыьы мцщафизя
эювдядя сигнал лампасы вя ялавя мцгавимят йерляшдирил- васитяляринин мигдары еля олмалыдыр ки, щямин гурьуда щям
мишдир; эювдянин ашаьы уъунда метал уълуг, йухары уъунда нормал иш режиминдя, щям дя аварийа вахты бцтцн мцмкцн
ися йасты метал контакт гурашдырылмышдыр, оператор ял иля щямин ола билян ямялиййатларын йериня йетирилмяси тямин едилсин.
контакта тохунур. Електрик гурьуларынын мцщафизя васитяляринин минимал
Биргцтблц ъяряйанахтаранла эярэинлийи йохламаг онун нормасы 1-ъи ялавядя верилмишдир.
уълуьуну ъяряйанапаран щиссяйя тохундурурлар; яэяр ъя-
ряйан варса, онда ъяряйанахтаранын лампасы йанаъагдыр.
Биргцтблц ъяряйанахтаранлар сынагдан кечирилян анъаг Мцщафизя васитяляринин сынагдан кечирилмяси
бир ъяряйанапаран щиссяйя тохундурмаьы тяляб едир. Йерля
ялагя ися адамын бядяни васитясиля йарадылыр адам ял Бцтцн изоляедиъи мцщафизя васитяляри дюври олараг ня-
бармаьы иля ъяряйанахтаранын дюврясиля контакт йарадыр. Бу зарят бахышындан вя сынагдан кечирилмялидир.
щалда адамын бядяниндян кечян ъярйан шиддяти 0,3 м А- Сынагдан кечирилмиш мцщафизя васитяляриндян сынаг
дян артыг олмур. апармыш лабораторийанын штампы олмалы вя штампда йол ве-
Изоляедиъи алтлыглар истянилян эярэинликли гапалы електрик рилян эярэинлик вя нювбяти сынагларын мцддяти эюстярилмялидир.
гурьуларында горуйуъулар, електрик мцщяррикляринин ишясалма Диелектрик ялъякляри алты айда бир дяфя 2,5 кВ эярэинликдя

19 20
downloaded from KitabYurdu.org
сынагдан кечирмяк, щяр дяфя истифадядян габаг ися бахыш- 3. Електрик аваданлыьыны, биналары вя гурьулары атмосфер
дан кечирмяк лазымдыр. електрикинин тясириндян горумаг цчцн йерлябирляшдирмя.
Дястяйи изоляедилмиш алят илдя бир дяфя 2 кВ эярэинликдя Аваданлыьын, ади шяраитдя эярэинлик алтында олмайан,
сынагдан кечирилмяли, щяр истифадя олунандан габаг ися лакин електрик гурьуларынын изолйасийасынын позулмасы няти-
бахышдан кечирилмялидир. ъясиндя эярэинлик алтына дцшя билян метал щиссяляринин билля-
500 В-а гядяр эярэинлик эюстяриъиляри илдя бир дяфя 1 кВ рякдян йерлябирляшдирилмясиня мцщафизя йерлябирляшдирмяси
эярэинликдя сынагдан кечирилмяли, щяр дяфя истифадя олунандан дейилир.
габаг ися бахышдан кечирилмялидир. Мцщафизя йерлябирляшдирмясинин тясири бундан ибарятдир
Диелектрик галошлар вя резин айагалтылар ики илдя бир дяфя ки, о, эярэинлик алтына дцшмцш аваданлыьын эювдяси иля йер
3,5 кВ эярэинликдя сынагдан кечирилмяли, илдя бир дяфядян аз (торпаг) арасындакы эярэинлийи тящлцкясиз гиймятя гядяр
олмамагла щяр дяфя истифадя олунандан габаг ися бахышдан азалдыр.
кечирилмялидир. Буну нейтралы изоляедилмиш шябякянин нцмунясиндя
Изоляедиъи алтлыглар щазырландыгдан вя ясаслы тямирдян изащ едяк (шякил 5).
сонра 40 кВ эярэинликдя вя 350 кг/м2 механики йцк алтында
сынагдан кечирилмялидир. Изоляедиъи алтлыглар ики илдя бир дяфя
дюври бахышдан кечирилмялидир.
Изоляедиъи кялбятин ики илдя бир дяфя 2 кВ эярэинликдя
сынагдан кечирилмяли, илдя бир дяфядян аз олмамагла щяр дяфя
истифадя олунандан габаг ися бахышдан кечирилмялидир.
Эярэинлийи 1000 В вя даща йцксяк олан електрик гурьу-
лары цчцн изоляедиъи мцщафизя васитяляринин сынагдан вя ба-
хышдан кечирилмяси мцддятляри, електрик гурьуларында истифадя
олунан мцщафизя васитяляриндян истифадя вя сынагдан кечи-
рилмяси гайдалары ясасында тяйин едилир.

Мцщафизя йерлябирляшдирмяси

Йерлябирляшдирмянин цч нювц вардыр: Шякил 5. Електрик гурьусунун йерлябирляшдириъи


1. Мцщафизя йерлябирляшдирмяси ъяряйанапаран щисся- иля бирляшдирмя схеми:
лярин изолйасийасы позулдугда адамларын тящлцкясизлийини 1,2,3-фазалар, Рж-йерлябирляшдириъинин мцгавимяти
тямин етмяк мягсядиля йериня йетирилир.
2. Ишчи йерлябирляшдирмяси гурьуларын нормал иш режимини Яэяр електрик аваданлыьынын эювдяси йер иля бирляшдирил-
тямин етмяк цчцн йериня йетирилир. мямишдирся вя о, фаза иля тямасда олмушса, онда адамын
беля эювдяйя тохунмасы бир гошулма иля ейниэцълцдцр, бу

21 22
downloaded from KitabYurdu.org
ися олдугъа тящлцкялидир. Яэяр эювдя йерля бирляшдирилмишся,
онда эювдянин йеря нисбятян потенсиалы тящлцкясиз кичик
гиймятя кими дцшцр.
Електрик гурьуларынын метал щиссялярини, електрик машынла-
рынын эювдялярини, трансформаторлары, апаратлары, ишыгланды-
рыъылары, електрик апаратларынын интигалларыны (ютцрцъцлярини),
юлчмя трансформаторларынын икинъи долагларыны, пайлашдырыъы
лювщяляринин каркасларыны, идаряетмя лювщялярини, шкафларыны вя
б. мцтляг бирляшдирмяк лазымдыр.
Ашаьыдакылар йерля бирляшдирилмир:
1) асма изолйаторларын арматуру вя дайаг изолйаторларын
чубуглары; атмосфер эярэинликляриндян мцщафизя шяраити тяляб
етмядикдя електрик вериши хятляринин аьаъ дирякляриндя вя ачыг
йарымстансийаларын аьаъ конструксийаларында гойулмуш Шякил 6. Мцщафизя йерлябирляшдирмясинин
кронштейнляр вя ишыгландырма арматуру; принсипиал схемляри:
2) йерлябирляшдирилмиш метал констурсийаларда гойулмуш
аваданлыг; а) эярэинлийи 1000 В-а гядяр шябякядя нейтралы изоляедилмиш;
3) лювщялярдя шкаф ичиндяки лювщялярдя, щабеля пайлаш- б) нейтралы йерлябирляшдирилмиш 1000 В вя даща йцксяк шябякядя;
дырыъы гурулушлар цчцн, хцсуси камераларын диварларында го- 1-йерлябирляшдирилмиш аваданлыг; 2-мцщафизя йерлябирляшдирмясинин
йулмуш електрик-юлчмя ъищазларынын, релелярин вя и.а. эювдяляри; йерлябирляшдириъиси; 3-ишчи йерлябирляшдирмянин йерлябирляшдириъиси;
рж-мцщафизя йерлябирляшмясинин мцгавимяти; ро-ишчи
4) икигат изолйасийалы електрик гябуледиъиляри; йерлябирляшмясинин мцгавимяти
5) електрик стансийаларынын, йарымстансийаларын, пайлаш-
дырыъы гурулушларын вя сянайе мцяссисяляринин яразисиндян Йерлябирляшдириъи гурулуш-йерлябирляшдириъи вя ону електрик
кянар кечян дямир йоллары; гурьуларынын йерлябирляшдирилмяли щиссяляри иля бирляшдирян йерля
6) йерлябирляшдирилмиш метал каркасларда вя пайлашдырыъы бирляшдириъи кечириъилярин топлусудур.
гурушларын камераларында чыхарылабилян вя йа ачылан щиссяляр. Тябии вя сцни йерлябирляшдириъиляр олур.
Мцщафизя йерлябирляшдирмяси нейтралы изоляедилмиш 1000 Сцни йерлябирляшдириъи олараг, йеря шагули басдырылмыш
В-а гядяр эярэинликли цчфазалы цчмяфтилли шябякялярдя,щабеля диаметри 3 см-дян 5 см-я кими, диварынын галынлыьы ян азы 3,5
нейтралы истянилян режимдя олан 1000 В вя даща йцксяк мм, узунлуьу 2,5-3 м олан полад борулар, диаметри 10-12
эянэинликли шябякялярдя тятбиг олунур (шякил 6). мм вя узунлуьу 10 м олан метал чубуглардан истифадя
едилир.
Агрессив (гяляви, туршу вя б.) торпагларда эцълц корро-
зийайа уьрайан сцни йерлябирляшдириъиляр цчцн мис вя йа синк
чякилмиш метал тятбиг олунур.

23 24
downloaded from KitabYurdu.org
Кабеллярин алцминиум юртцйцнц, щабеля чылпаг алцми- ъ) болтун (винтин, санъаьын) ятрафында йерлябирляшдириъи
ниум кечириъилярини сцни йерлябирляшдириъи кими ишлятмяк олмаз, кечириъини бирляшдирмякдян ютрц кичик контакт сащяси олмалыдыр.
чцнки онлар торпагда оксидляшир, алцминиум-оксид ися изол- Контакт сащяси ону коррозийадан горуйан металла юртцл-
йатордур. мялидир вя онун сятщиня бойа чякилмялидир.
Тябии йерлябирляшдириъи олараг торпагда салынмыш су Болтун (винтин, санъаьын) вя контакт сащясинин диаметри
кямяри, канализасийа вя башга метал бору кямярляри; метал електрик енержиси ишлядиъисинин номинал ъяряйанындан асылы
конструксийалар вя йерля бирляшдирилмиш дямир-бетон конструк- олараг сечирляр.
сийаларын арматуру, торпагда салынмыш кабеллярин гурьушун Електрик гурьусунун щяр бир эювдяси йерлябирляшдириъийя
юртцкляри истифадя олуна биляр. вя йа йерлябирляшдириъи маэистрала айрылыгда бирляшдирилмялидир.
Майе йанаъаг вя газ бору кямярляринин йерлябир- Електрик гурьуларынын йерля бирляшдирилян бир нечя эювдясинин йер-
ляшдириъи кими истифадя олунмасы гяти гадаьандыр. лябирляшдириъи кечириъийя ардыъыл гошулмасы гадаьандыр (шякил 7).
Биналарда йерлябирляшдириъи кечириъиляри еля йерляшдирмяк
лазымдыр ки, онлар бахыш цчцн ялверишли вя механики зядялян-
мялярдян горунмуш олсун. Биналарын дюшямясиндян йерля-
бирляшдириъи кечириъиляри хцсуси гановъуглардан чякирляр. Йейиъи
бухар вя газлар ола билян биналарда, щабеля йцксяк ням
отагларда йерлябирляшдириъи кечириъиляри дивар бойунъа дивардан
10 мм аралы бяндляр цзяриля чякирляр.
Йерлябирляшдириъи кечириъини йерлябирляшдириъийя цстя-цстя
салыб ян азы ики йердян гайнаг етмякля бирляшдирирляр. Цстя
салынан щиссянин узунлуьу кечириъинин ениня кясийи дцзбу-
ъаглы олдугда онун енинин ики мислиня, ениня кясийи даиря
олдугда ися диаметри алты мислиня бярабяр олмалыдыр. Цст-цстя
салынан щисся бцтцн периметри бойунъа гайнаг олунмалыдыр.
Йерлябирляшдириъи кечириъиляри електрик гурьусунун эюв-
дясиня болтларла вя йахуд гайнаг етмякля бирляшдирирляр. Шякил 7. Йерлябирляшдирилян обйектлярин йерлябирляшдириъи
Йерлябирляшдириъи кечириъини бяркитмяк цчцн болтлар (винт- маэистрала бирляшдирмя схеми:
ляр, санъаглар) ашаьыдакы тялябляри юдямялидир:
1-йерлябирляшдириъи маэистрал, 2-йерля бирляшдирилян аваданлыг,
а) болт (винт, санъаг) коррозийайа дюзцмлц металдан
3-йерлябирляшдириъи маэистрала бирляшдирилян кечириъи
щазырланмалы, йахуд коррозийадан горуйан металла юртцлмяли
вя сятщи рянэлянмямялидир;
Йанашы йерляшдирилмиш електрик аваданлыгларынын эюв-
б) ейни заманда бяркидиъи детал ролуну ойнайан
дялярини айрылыгда йерля бирляшдирмяк Олмаз! Бир фаза 1 эюв-
болтлары, винтляри, санъаглары йерлябирляшдирмя цчцн истифадя
дясиня, икинъиси ися 2 эювдясиня бирляшдирилярся, онда щяр ики
етмяк олмаз;
эювдя эярэинлик алтына дцшяр; щямин эярэинлик тяхминян
хяттдяки эярэинлийи йарысына бярабяр олур.

25 26
downloaded from KitabYurdu.org
Бу щалда ъяряйан кифайят гядяр олмадыьындан горуйу- а) йцксяк тящлцкяли олмайан биналарда –500 В вя даща
ъулар ишлямяйя биляр вя буна эюря дя эювдяляр узун мцддят йцксяк эярэинликдя дяйишян вя сабит ъяряйанларда;
тящлцкяли эярэинлик алтында олаъагдыр. б) йцксяк тящлцкяли, хцсуси (ялащиддя) тящлцкяли бина-
Електрик гурьуларынын эювдяляри бири-бириля кечириъи иля ларда вя хариъдя йерляшдирилмиш електрик гурьуларында-дяйишян
бирляшдирилярся (шякил 8), онда эювдялярля бирфазалы гапанма ъяряйан эярэинлийи 36 В вя сабит ъяряйанын эярэинлийи 110 В
икифазалы гыса гапанмайа чевриляр ки, бу да горуйуъуларын олдугда;
сцрятля ишлямясиня сябяб олар. ъ) партлайыш тящлцкяси олан биналарда-сабит вя дяйишян
ъяряйанларын эярэинлийинин истянилян гиймятиндя.
Партлайыш тящлцкяси олан електрик гурьулары мцстясна
олмагла, дяйишян ъяряйан цчцн эярэинлийин номинал гиймяти
36 В вя бундан кичик олдугда, сабит ъяряйан цчцн 110 В вя
бундан кичик олдугда електрик гурьуларынын йерлябирляш-
дирилмяси тяляб олунмур. Изолйасийасы икигат олан електрик
гурьулары да йерлябирляшдирилмялидир.
Йерлябирляшдириъи гурулушларын техники вязиййятини тяйин
етмяк цчцн ашаьыдакы йохламалар мцнтязям апарылмалыдыр:
а) йерлябирляшдириъи гурулушун эюрцнян щиссясинин цздян
бахышдан кечирилмяси;
б) йерлябирляшдириъи иля йерлябирляшдирилян елементляр
Шякил 8. Електрик гурьуларынын йанашы йерлябирляшдирилмиш арасында дюврянин олмасына бахыш вя йохланылмасы (апараты
а вя б эювдяляринин айрылыгда йерлябирляшдирилмяси: йерлябирляшдириъи гурулушла бирляшдирян кечириъидя гырылма вя
гейри-гянаятбяхш контактларын олуб-олмамасы ашкар едилир);
1, 2-електрик мцщяррикляри, 3-мцщяррикин бирляшдириъи кечириъиси, щабеля трансформаторларын дешик горуйуъулары да йохланылыр;
Рж-йерлябирляшдирмянин мцгавимяти ъ) «фаза-сыфыр» илэяйинин мцгавимятинин юлчцлмяси;
ч) тябии йерлябирляшдириъилярин бирляшдирилмясинин етибар-
Йерлябирляшдириъи кечириъинин ениня кясийи ашаьыдакы кими лылыьынын йохланылмасы;
олмалыдыр: д) йерлябирляшдириъи гурулушун торпагда олан елемент-
-чылпаг мис кечириъилчяр вя ачыг чякилянляр цчцн 4 мм2, лярини бахышдан кечирмякдян ютрц грунтун адда-будда
алцминиум кечириъиляр цчцн ися 6 мм2; ачылмасы;
-изоляедилмиш мис мяфтиллярин 1,5 мм2, алцминиум мяфтил- е) эярэинлийи 1000 В вя даща йцксяк олан електрик ве-
лярин 2,5 мм2; рилиши хятляринин дирякляри цчцн грунтун хцсуси мцгавимятинин
-горуйуъу юртцкдя кабеллярин фаза дамарлары цмуми юлчцлмяси.
олан йерлябирляшдириъи дамарлар: мис дамарлар цчцн 1 мм2, Истисмарда олан щяр бир йерлябирляшдириъи гурулушун пас-
алцминиум дамарлар цчцн 1,5 мм2. порту олмалыдыр; паспортда йерлябирляшмянин схеми, йерля-
Електрик гурьуларынын ашаьыдакы щалларда йерлябирляш- бирляшдириъи гурулушун вязиййятинин ахырынъы йохланмасынын
дирилмяси ваъибдир:

27 28
downloaded from KitabYurdu.org
нятиъяляри щаггында ясас техники мялумат, апарылмыш тямирля-
рин характери щаггында вя йерлябирляшмя гурулушунда едилмиш
дяйишикликляр щаггында мялумат олмалыдыр.
Йерлябирляшдириъилярин мцгавимятини, щабеля грунтун хц-
суси мцгавимятини, бир гайда олараг, торпаьын кечириъилийи ян
кичик олан дюврлярдя юлчмяк лазымдыр: йайда-торпаг ян чох
гуру олдугда, гышда-торпаг ян чох дондугда.
Йерлябирляшдириъи гурулушларын мцгавимятинин пландан-
кянар юлчцлмяси онлары йенидян гурдугдан вя ясаслы тямир
етдикдян сонра илин истянилян фяслиндя мцтляг апарылмалыдыр.
Гурьунун тямир едилян щиссясинин ъяряйанапаран
щиссяляринин фазаларын гыса гапанмасы цчцн кечириъидян вя
йерлябирляшдириъи гурулуша бирляшдирмя кечириъиляриндян ибарят
олан эяздирилян мцвяггяти йерлябирляшмяляр ениня кясийи гыса
гапанмаларда термики дайаныглыг тялябляриня уйьун, лакин ян
азы 25 мм2 олан чылпаг чохдамарлы еластики мис мяфтиллярдян
щазырланмалыдыр.
Эяздирилян йерлябирляшмяляр дюврядян ачылмыш електрик
аваданлыьында, кабел вя йа щава електрик вериши хятляриндя иш-
ляйяркян сящв олараг онлара эярэинлик верилян щалларда ъяря- Шякил 9. Эяздирилян йерлябирляшмя.
йандан зядялянмялярин гаршысыны алмаг мягсядиля тятбиг
едилир.
Эяздирилян йерлябирляшмяляр щямин ишлярин йериня йе- Бядбяхт щадисяляря вя аварийалара сябяб ола билян
тирилмясиндя ян етибарлы мцщафизя васитясидир. Эяздирилян сящвя йол вермямякдян ютрц йерлябирляшмяни ъяряйан-
йерлябирляшмянин цмуми эюрцнцшц (шякил 9). апаран щиссялярин цстцня, онларда эярэинлик олмадыьына ямин
олдугдан сонра дярщал гойурлар. Бу щалда ашаьыдакы гай-
дайа риайят олунмалыдыр:
-яввялъя йерлябирляшдириъи йеря бирляшдирилир;
-сонра йерлябирляшдирилян ъяряйанапаран щиссялярдя
эярэинлийин олмамасыны йохлайырлар;
бундан сонра гыса гапанмыш мяфтиллярин сыхаълары штан-
гын кюмяйиля ъяряйанапаран щиссянин цстцня салыныр вя
штангла, йахуд диелектрик ялъякдя ял иля щиссяйя бяркидилир.
1000 В-а гядяр олан гурьуларда штанг тятбиг едилмяйя
дя биляр вя эяздирилян йерлябирляшмя диелектрик ялъяклярдя ял
иля щазырланыр.
29 30
downloaded from KitabYurdu.org
Эяздирилян йерлябирляшмя якс ардыъыллыгда чыхарылыр.
Йерлябирляшмя електрик гурьусунун етибарлы мцщафизясини Аваданлыьын эювдясиндя эярэинлик йарандыгда эювдяйя
бцтцн щалларда тямин етмир. тохунан адам щяйат цчцн тящлцкяли олан эярэинлик алтына
Нейтрал йерля бирляшдирилмиш 1000 В-а гядяр эярэинликли дцшцр. Бу щалда ъяряйанын кечдийи йол белядир: мцщафизя
шябякялярдя мцщафизя йерлябирляшмяси сящв тятбиг едилдикдя йерлябирляшмяси мцгавимяти (Рж)-торпаг (йер)-нейтралын
(шякил 10, а) эювдядя фаза дешийи алынан щалда эювдя фаза йерлябирляшмяси мцгавимяти (Ро)-шябякянин нейтрал нюгтяси-
эярэинлийинин йарысына йахын эярэинлик алтына дцшцр ки, бу да йарымстансийанын трасформаторунун долаьы-фаза мяфтили-
тящлцкялидир. Буна эюря дя нейтралы йерля бирляшдирилмиш 1000 електрик гурьусунун эювдяси. Мцгавимятляр ардыъыл гошулду-
В-а гядяр эярэинликли шябякялярдя ишлядиъилярин эювдялярини ьундан фаза эярэинлийи (220 В) онларын гиймятляриня мц-
йерля бирляшдирмяк олмаз. тянасиб бюлцнцр; Рж вя Ро ейни оларса, онда эювдяйя дцшян
Щямин шябякялярдя щямчинин эювдялярин бир щиссясини эярэинлик 110 В олаъагдыр ки, бу да она тохунан адам цчцн
сыфыр мяфтилля, о бири щиссясини ися йерля бирляшдирмяк йол- олдугъа тящлцкялидир.
верилмяздир (шякил 10, б). Эювдянин йерлябирляшмяси мцгавимяти (Рж) нейтралы
йерлябирляшдириъисинин мцгавимятиндян (Ро), адятян бюйцк
олур, демяли, эювдяйя дцшян эярэинлик дя 110 В-дан йцксяк
олаъагдыр.
Аваданлыьын эювдясини 10,б шяклиндя эюстярилян кими
гошмаг (эювдялярин бир щиссяси сыфыр мяфтилиня бирляшдирилмиш,
галан щиссяси ися йерля бирляшдирилмишдир) ашаьыдакы сябябя
эюря йолверилмяздир. Яэяр фазалардан бири йерля бирляшдирилмиш
эювдяйя кечярся, онда щяр ики эювдядя йеря нязярян
тящлцкяли эярэинлик йарана биляр.
Ъяряйанын кечдийи йол беля олар: мцщафизя йерлябир-
ляшмяси (Рж)-йер-нейтралын йерлябирляшмяси (Ро)-сыфыр нюгтя-
йарымстансийанын трансформаторунун долаьы-фаза мяфтили-
електрик аваданлыьынын эювдяси Рж=Ро оларса, онда биринъи вя
икинъи эювдяляря дцшян эярэинликляр тягрибян ейни вя фаза
эярэинлийинин йарысына бярабяр (110 В) олаъагдыр ки, бу да
тящлцкялидир.
Шякил 10. Сящв щазырланмыш мцщафизя
йерлябирляшмясинин схеми:

а) нейтралы йерля бирляшдирилмиш шябякядя; б) нейтралы йерля


бирляшдирилмиш електрик гурьусунун бир щиссяси сыфырланыр, о бири щиссяси ися
йерлябирляшдирилмиш шябякядя (Ро-нейтрал нюгтянин мцгавимяти, Рж-
йерлябирляшмянин мцгавимятидир.

31 32
downloaded from KitabYurdu.org
Мцщафизя сыфырланмасы да зядялянмиш електрик гурьусуну гидаландырыъы шябякядян
автоматик айыран бюйцк ъяряйан шиддяти йаратмагдыр.
Мцщафизя сыфырланмасы електрик аваданлыьынын эярэинлик Ашаьыдакылар беля мцщафизя щесаб олунур:
алтына дцшя билян ъяряйанапармайан метал щиссяляринин -ярийян горуйуъулар вя йа гыса гапанма ъяряйанла-
електрик шябякясинин бир нечя дяфя йерля бирляшдирилмиш сыфыр рындан мцщафизя цчцн гойулмуш максимал автоматлар;
мяфтилиня бирляшдирилмясидир (шякил 11). -истиликдян мцщафизя едилян магнит ишясалыъылары;
-истилик релеляри иля контакторлар вя башга ъищазлар.
Эювдяйя фаза дцшдцкдя ъяряйан ашаьыдакы йолла ахыр:
эювдя-сыфыр мяфтили вя трасформатор долаглары-фаза мяфтили-
горуйуъулары; гыса гапанмада мцгавимят кичик олдуьундан
ъяряйан шиддяти бюйцк олур вя горуйуъулар ишляйир.
Мцщафизя сыфырланмасы нейтралы бирбаша йерлябирляш-
дирилмиш эярэинлийи 1000 В-а гядяр олан дюрд-мяфтилли цчфазалы
електрик шябякяляриндя тятбиг едилир. Адятян 380/220 вя
220/127 В эярэинликли беля шябякяляр машынгайырма сяна-
йесиндя эениш тятбиг олунур.
Електрик шябякясиндя сыфыр мяфтил електрик гурьусунун
дюврядян ачылмасы цчцн лазым олан гыса гапанма ъяряйа-
ныны тямин етмякцчцн кичик мцгавимятли дювря йаратмагдан
ютрцдцр.
Цчфазалы дюрдмяфтилли шябякядя нейтрал ондан ютрц йерля
бирляшдирилир ки, фаза тясадцфи олараг йерля гапанмадыгда сыфыр
мяфтилин йеря нязярян эярэинлийи тящлцкясиз гиймятя гядяр
Шякил 11. Електрик мцщяррикинин сыфырланмасы схеми: азалсын (шякил 12).
У-фаза эярэинлийи, Ыгг-гыса сыфырланма ъяряйаны, 1,2,3-фазалар,
0-сыфыр мяфтили, Ро-нейтрал нюгтянин мцгавимяти.

Мцщафизя сыфырланмасынын тяйинаты еля мцщафизя йерлябир-


ляшмяси кимидир: эювдяйя эярэинлик дцшдцкдя адамларын
ъяряйандан зядялянмяси тящлцкясини арадан галдырмагдыр.
Бу мясяля зядялянмиш гурьунун електрик шябякясиндян
автоматик айрылмасы иля щялл едилир.
Сыфырламанын иш принсипи-эювдяйя дцшян эярэинлийи бирфа-
залы гыса гапанмайа чевирмякдян ибарятдир ки, бунун да
мягсяди мцщафизянин ишлямясини тямин едя билян вя бунунла

33 34
downloaded from KitabYurdu.org
Мцщафизя ачылмасы

Мцщафизя ачылмасы адамын електрик ъяряйаны иля зядя-


лянмя тящлцкяси баш веряркян електрик гурьусуну автоматик
ачан системдир.
Мцщафизя ачылмасына нцмуня 13-ъц шякилдя эюстярилян
гурулуш ола биляр; бурада вериъи эювдя иля кюмякчи йер-
лябирляшдириъи арасында гошулмуш ПЖ релесидир.
Шякил 12. Нейтрал нюгтянин йерлябирляшдирмя мяфтили
гырылдыгда мцщафизя йерлябирляшдирилмясинин йериня
йетирилмясиня йол верилмяйян щал

Нейтралы йерля бирляшдирмядян беля шябякя тящлцкялидир


вя ону тятбиг етмяк олмаз.
Тякрар йерлябирляшдирмя сыфыр мяфтили гырылдыгда вя ейни
заманда эювдяйя фаза дцшдцкдя адамларын зядялянмя
тящлцкясини азалтмаг мягсядиля едилир. Бу щалда тякрар
йерлябирляшдирмя олмадыгда эювдяйя дцшян эярэинлик фаза
эярэинлийиня бярабяр олур. Сыфыр мяфтилин тякрар йерлябирляшмяси
олдугда ися о, фазанын эювдя иля гапанмасы йериня кими
гырылмышса, ондакы эярэинлик хейли азалар.
Сыфыр мяфтил еля чякилмялидир ки, гырылма имканыны олмасын;
сыфыр мяфтилдя онун бцтювлцйцнц поза билян горуйуъулар,
Шякил 13. Йеря нязярян эювдяйя дцшян эярэинлийи
ачарлар вя башга ъищазлар гоймаг гадаьандыр. Сыфыр хяттин
мцщафизя ачылмасынын схеми:
кечириъилийи фаза мяфтилинин кечириъилийинин ян азы 50%-и гядяр
олмалыдыр. а) автоматик ачылмада, б) магнит ишясалыъысы иля
Електрик аваданлыьынын сыфырланмасына нязарят ону ис-
тисмара гябул етдикдя, щабеля истисмар просесиндя дюври Реленин долаьынын мцгавимяти кюмякчиси йерлябирляшди-
олараг апарылыр. Беш илдя бир дяфя ян узаг, щабеля ян эцълц риъинин мцгавимятиндян хейли бюйцк оларса, кюмякчи йерлябир-
електрик гябуледиъиляринин, онларын цмуми мигдарынын ян азы ляшдириъи ися мцщафизя йерлябирляшмясинин гойулдуьу сащянин
10%-и цчцн «фаза-сыфыр» илэяйинин там мцгавимяти юлчцлцр. щцдудларындан кянара чыхарылмышса, онда ПЖ релесинин
Шябякя ясаслы тямир едилдикдя вя йенидян гурулдугда макарасы эювдянин йеря нисбятян эярэинлийиня бярабяр олан
пландан кянар юлчмяляр мцтляг апарылыр. эярэинлик алтында олаъагдыр.
Эювдяйя дцшян щямин эярэинлик ПЖ релесинин ишлямя
эярэинлийиндян бюйцк оларса, реле ишя дцшцр вя АВ ачарынын
35 36
downloaded from KitabYurdu.org
макарасыны ачан дювряни гапайыр вя йа магнит ишясалыъысынын Мцщафизя ачылмасыны йерлябирляшдирмя вя йа сыфырлама
ОК макарасыны ачыр. Щяр ики щалда зядялянмиш ишлядиъи тятбиг етмяк мцмкцн олмайан йерлярдя, щабеля тякрар цчцн
шябякядян ачылыр. хцсуси тящлцкяли биналарда-мисал цчцн, шахталарда гойурлар;
Мцщафизя ачылмасы иш етибарлылыьына эюря хцсуси техники бу биналарда сыфырлама заманы гыса гапанма партлайыша
шяртляри юдяйян автоматларла йериня йетирилир. сябяб ола биляр.
Мцщафизя ачылмасы бцтцн мцщафизяни, йа да онун Аша- Ясас вя йеэаня мцщафизя тядбири шяклиндя тятбиг едилян
ьыдакы нювляриндян бязисини бир ъищазла йериня йетирмяк цчцн (йерлябирляшмя явязиня) мцщафизя ачылмасы гурулушу
нязярдя тутулмушдур: ашаьыдакы тялябляри юдямялидир:
-торпаг вя йа эярэинликдян нормал изоля едилмиш електрик -ъяряйанапаран щиссяляря биргцтблц тохундугда тящ-
аваданлыьынын елементляри иля бирфазалы гапанма; лцкясизлийи тямин етмяли;
-фазалардан биринин азалан изолйасийа сявиййяси адамын -юзцнянязарят;
зядялянмясиндян ютрц тящлцкя йаратдыгда натамам га- -кифайят гядяр етибарлы олмалы;
панма; -кифайят гядяр ъялд ишлямяли.
-ъищазын мцщафизя зонасында адамын електрик гурьусу- Мцщафизя ачылмасы башга мцщафизя прийомлары (йерля-
нун фазаларындан бириня тохундугда електрикдян зядялянмя. бирляшдирмя, сыфырлама, тутумун компенсасийасы вя и.а.) иля
Мцщафизя ачылмасы гурулушуну эярэинлийи 1000 В-а бирликдя ясас тядбир кими еля гурьуларда тятбиг олунур ки,
гядяр олан анъаг ашаьыдакы нюв електрик гурьуларында тятбиг щямин гурьуларда бу прийомлар етибарлы дейил вя мцщафизя
етмяк тювсийя олунур: ачылмасы олмадан тящлцкясизлийи тямин етмяк олмур.
-нейтралы изоля едилмиш сяййар електрик гурьуларында,
хцсусиля яэяр електрик гурьусу бцтцн зярури параметрляри Електрик гурьуларынын истисмарында тящлцкясизлик
нязяря алынан йерлябирляшдириъи гурулушун щазырланмасы чя- техникасынын цмуми гайдалары
тинляшмиш шяраитдя йерляшдирилдикдя. Беля шябякялярдя мцща-
физя ачылмасы, щям мцстягил мцщафизя, щям дя йерлябир- Електрик гурьуларынын тящлцкясиз истисмарынын тяшкилинин
ляшдирмя иля бирликдя мцщафизя шяклиндя тятбиг олуна биляр; ясасы хидмят щейятинин йцксяк техники савадлылыьы вя шцурлу
-йеэаня мцщафизя васитяси вя башгаларына ялавя кими интизамы, ишлярин йериня йетирилмясиндя тящлцкясизлийи тямин
нейтралы изоля едилмиш стасионар електрик гурьуларында електрик едян тяшкилати вя техники тядбирляря ъидди ямял едилмясиндян
машынларыны мцщафизя етмяк цчцн; ибарятдир.
-електрик ъяряйаны иля йцксяк зядялянмя тящлцкяси вя Ишляйян електротехники гурьулара хидмят ишиня дахил олан
партлайыш тящлцкяси олан шяраитдя нейтралы мцхтялиф режимли бцтцн шяхсляр сящиййя назиринин ямриня мцвафиг олараг га-
стасионар вя сяййар електрик гурьуларында; багъадан вя вахташыры (24 айда бир дяфя) тибби бахышдан
-сыфырлама мцщафизяси кифайят гядяр сямяряли олмайан кечмялидирляр.
ян узаг електрик енержиси ишлядиъиляриндя вя номинал эцъц Ишляйян електротехники гурьулара хидмят ишиня гябул
бюйцк олан ишлядиъилярдя нейтралы бирбаша йерля бирляшдирилмиш едилмясиня мане олан тибби якс-эюстяришлярин сийащысы 6-ъы
стасионар електрик гурьуларында. ялавядя верилмишдир.

37 38
downloaded from KitabYurdu.org
Електрик енержиси мянбяйи олуб, тамамиля вя йа гисмян 3-ъц ихтисас групу електрик монтйорларына, електрик
эярэинлик алтында олан, йахуд коммутасийа апаратларына чилинэярляриня, рабитячиляря; електрик йарымстансийаларында вя
гошмагла истянилян анда эярэинлик вериля билян електрик гур- електрик гурьуларында ихтисаслар цзря ян азы алты ай иш стажы олан
ьулары ишляйян електрик гурьусу щесаб олунур. оператив ишчиляря; йеддинъи вя даща йухары синиф тящсили олан
Електрик тящлцкясизлийи цзря беш ихтисас групу мюв- ТПМ-нин битирмиш, щабеля ян азы цч ай иш стажы олан шяхсляря;
ъуддур. институтларын вя техникумларын практикантларына, 2-ъи ихтисас
1-ъи ихтисас групу ЕТГ вя ТТГ биликляр йохламасындан групунда ян азы бир ай иш стажы олан йени башлайан мцщян-
кечмямиш ишчи щейятиня, мясялян, електротехники гурьулара дисляря вя техникляря верилир.
хидмят едян, електрик аляти иля ишляйян, юзцйерийян автомобил ТТ цзря 3-ъц ихтисас групунда оланлар:
машынларын вя автокранларынын сцрцъцляриня, електрик гурьулары -електрик гурьуларынын гурулушу вя онлара хидмятля
биналарынын сцрцъцляриня, електрик гурьулары биналарынын сцпцр- танышлыьы, електротехникадан елементар биликляри олмалы;
эячиляриня верилир. -електрик гурьуларында ишляйяркян тящлцкяни айдын тя-
1-ъи ихтисас групундан олан ишчилярин ТТ-дян хцсуси сяввцр етмяли;
електротехники щазырлыьы олмайа биляр, лакин електрик ъяряйа- -електрик гурьуларында цмуми тящлцкясизлик техникасы
нынын тящлцкяси щаггында вя хидмят етдикляри сащядя ишляйяр- гайдаларыны вя онларда ишлямяйян бурахылма гайдаларыны
кян тящлцкясизлик тядбирляри щаггында елементар тясяввцрляри билмяли;
олмалыдыр. 1-ъи ихтисас групундан оланлар илк йардым эюс- -щямин шяхсин вязифяляри даирясиндя дахил олан иш нювляри
тярмяк гайдалары вя прийомлары иля практики таныш олмалыдырлар. цзря хцсуси тящлцкясизлик техникасы гайдаларыны билмяли;
1-ъи ихтисас групунун верилмяси хцсуси журналда гейд -електрик гурьуларында ишляйян адамлара нязарят етмяйи
едилир, йохланылан вя йохлайан шяхсляр имзалайырлар. Бу щалда баъармалы;
биликлярин йохланылмасы щаггында вясигя верилмяси тяляб илк йардым эюстярмяк гайдаларыны билмяли вя зядя-
олунмур. лянмишляря ямяли илк йардым эюстярмяйи баъармалыдырлар.
2-ъи ихтисас групу практикантлара-институтларын, техникум- 4-ъц ихтисас групу електрик монтйорларына, електрик чилин-
ларын, техники мяктяблярин тялябяляриня; електрик монтйорларына, эярляриня, рабитячиляря, електрик йарымстансийаларына вя сех
електрик чилинэярляриня, рабитячиляря, електрик мцщяррикляри мо- електрик гурьуларынын щямин ихтисаслар цзря цмуми иш стажы ян
торчуларына, електрик няглиййаты машинистляриня, галдырыъы кран азы бир ил олан оператив ишчиляриня вериля биляр; йеддинъи вя даща
машинистляриня; електрик гурьуларында ян азы бир ай иш стажы олан йухары синиф тящсили олан вя хцсуси тялим кечмиш шяхсляр цчцн
електрик гайнагчыларына; електрик гурьуларында ян азы алты ай иш иш стажы алты айа кими азалдыла биляр; 3-ъц ихтисас групу олан вя
стажы олан практик-електрикляря верилир. електрик гурьуларында иш стажы ян азы ики ай олан фяалиййятя
2-ъи ихтисас групундан олан ишчилярин електрик гурьулары йениъя башламыш эянъ мцщяндисляря вя техникляря;
иля елементар техники танышлыьы, електрик ъяряйанынын вя електрик гурьуларында ян азы цч ил истещсалат иш стажы олан
ъяряйанапаран щиссяляря йахынлашмаьын тящлцкялилийи щаггын- тящлцкясизлик техникасы цзря мцщяндисляря верилир.
да айдын тясяввцрляри олмалыдыр; електрик гурьуларында ишля- ТТ-цзря 4-ъц ихтисас групундан оланлар:
йяркян ясас ещтийат тядбирлярини билмяли вя илк йардым -хцсуси техники пешя мяктяби щяъминдя електро-
эюстярмяк гайдалары иля практики танышлыьы олмалыдыр. техникадан мялуматы олмалы;

39 40
downloaded from KitabYurdu.org
-електрик гурьуларында иш тящлцкяси щаггында там ч) истянилян эярэинликли електрик гурьуларында ишлярин
тясяввцрц олмалы; тящлцкясиз эедишини тяшкил етмяйи вя онлара нязарят етмяйи
-електрик гурьуларынын техники истисмар гайдаларыны, баъармалы;
електрик гурьуларында тящлцкясизлик техникасы гайдаларыны, ща- д) илк йардым гайдаларыны билмяли вя зядялянмиш Адам-
беля електрик гурьуларында тятбиг олунан мцщафизя ва- лара практики илк йардым эюстярмяйи баъармалы;
ситяляриндян истифадя вя онларын сынанылмасы гайдаларыны там е) башга ихтисас групларындан олан ишчиляря тящлцкясизлик
билмяли; техникасы гайдаларыны вя илк йардым эюстярмяйи юйрятмяйи
-гурьуну о дяряъядя йахшы билмялидир ки, ишин тящлцкясиз баъармалыдырлар.
эюрцлмяси цчцн мящз щансы елементляри ачмаг лазым
олдуьуну мцстягил тяйин едя билсин, щямин елементляри цздян Ишчи щейятин щазырланмасы вя юйрядилмяси
тапа билсин, тящлцкясизлийя аид лазыми тядбирляри дягиг йериня
йетиря билсин; Ишя гябул олундугда вя йа башга ишя кечирилдикдя мц-
-эярэинлийи 1000 В-а гядяр олан електрик гурьуларында дириййят ишя гябул олунанлары илкин тялиматландырмалы, онлары тящ-
ишлярин тящлцкясиз апарылмасыны тяшкил етмяйи вя онлара лцкясиз иш прийомлары иля, дахили низам гайдалары иля, тящлцкя-
нязарят етмяйи баъармалы; сизлик техникасы гайдалары, сянайе санитарийасы вя йаньын
-илк тибби йардым эюстярмяк гайдаларыны билмяли вя зядя- ялейщиня мцщафизя гайдалары иля таныш етмялидир. Ишя тязя гя-
лянмиш адамлара илк тибби йардым эюстярмяйи практики баъар- бул олунан шяхсляр цчцн апарылан эириш тялиматландырмасындан
малыдыр. ялавя, башга ишя кечиряркян билаваситя иш йериндя тялимат-
5-ъи ихтисас групу ашаьыдакы шяхсляря вериля биляр: ландырма апарылмалыдыр.
-електрик гурьуларында цмуми иш стажы ян азы беш ил олан Иш йериндя тялиматландырма щямин иш йери цчцн електрик
електрик монтйорлары, електрик чилинэярляри, усталар, техникляр вя гурьулары гурулушдарынын мювъуд гайдаларына вя ишлядиъилярин
мцщяндис-практикляр; йедди вя даща йухары синиф тящсили олан, електрик гурьуларынын техники истисмары гайдаларына мцвафиг
хцсуси тялим кечмиш вя електрик гурьуларында ян азы цч ил хцсуси щазырланмыш тялиматларын бцтцн бяндляри цзря апарылыр.
цмуми иш стажы олан шяхсляр; Илкин тялиматландырманы мцяссисянин верилян гурьунун
-цмуми иш стажы ян азы алты ай олан усталар, техникляр, хцсусиййятляриня мцвафиг тяртиб едилмиш тялимат ясасында,
мцщяндисляр (там орта вя али техники тящсилли). хцсуси аваданлыглашдырылмыш тящлцкясизлик техникасы каби-
5-ъи ихтисас групундан олан шяхсляр: нетиндя тящлцкясизлик техникасы цзря мцщяндис апарыр. Мцяс-
а) юз сащясинин схемини вя аваданлыьыны билмяли; сисянин ишчиляринин илкин тялиматландырманы мянимсямя
б) цмуми вя хцсуси даирядя гайдалары вя ТТгГ-ни дяряъясини йохламаг вя гиймятляндирмяк цчцн бу ишя тящ-
мющкям билмяли, щабеля електрик гурьуларында тятбиг олунан лцкясизлик техникасы вя сянайе санитарийасы шюбясинин ряисини,
мцщафизя васитяляриндян истифадя вя онлары сынама гай- мцяссисянин сящиййя мянтягясинин вя йа поликлиникасынын
даларыны билмяли; щякимини, сынагдан кечирилянин ишя эюндярилдийи сехин нцма-
ъ) ЕТГ вя ТТГ гайдаларынын бу вя йа башга бяндинин йяндясини ъялб етмяк мягсядяуйьундур.
тялябляринин нядян иряли эялдийини айдын тясяввцр етмяли; Тящлцкясизлик техникасы вя електрик тящлцкясизлийи цзря
илкин тялиматландырманын кейфиййятиня мцяссисянин иътимаи

41 42
downloaded from KitabYurdu.org
тяшкилатларынын мцнтязям нязарят етмяляри ваъибдир. Биликляри щейятинин биликляринин дюври йохланылмасыны; ишчи щейятин тяли-
йохлайаркян тялиматландырылан шяхсин эярэинлик алтына дцшмя матларла тяъщизини; електрик тящлцкясизлийи цзря хцсуси тяд-
щалларында илк йардым эюстярмяйи баъарыб-баъармадыьыны бирлярин (мцщафизя васитяляринин, изолйасийанын вя и.а.) кечирил-
айдынлашдырмаг лазымдыр. мясини; йерлябирляшмянин вязиййятинин йохланылмасыны; паркда
Тялиматландырма тялиматландырыланын тящким олундуьу ян електрик аваданлыьынын, хцсусиля електрик гурьуларынын тящлц-
тяърцбяли ишчинин (устанын) рящбярлийи вя сех ряисинин нязаряти кясизлийиня тяминат верян електрик аваданлыьынын ещтийат щис-
алтында апарылыр. сяляринин артырылмасыны; електрик гурьуларынын няинки сямяряли,
Иш йериндя тялиматландырма дюври олараг тякрар едилир ки, щям дя тящлцкясиз ишиня кюмяк едян йени техники васитялярин
бу да щямин мцяссися цзря верилмиш ямрля мцяййянляш- тятбигини тямин етмялидир.
дирилир; иш йериндя тякрар тялиматландырманын дюврцнцн мцддяти Мцяссисялярин айры-айры истещсал сащяляриндя електрик
иш йеринин хцсусиййятляриндян асылыдыр. Хцсуси мясул сащя- гурьуларынын дцзэцн вя тящлцкясиз истисмарына мясулиййяти
лярдя (истещсалат сехляринин електрик гурьуларында) тялимат- щямин сащялярин енерэетикляри дашыйыр.
ландырма айда бир дяфя, галан сащялярдя (кюрпцлц кранларда) Мцяссисянин баш енерэетики, щабеля електрик тясяррцфа-
ися щяр цч айдан бир тякрар олунур. тынын истянилян сащясинин щяр бир рящбяри, нювбятчилийи вя тямир
Иш йериндя апарылан електрик тящлцкясизлийи цзря тяли- ишлярини тяшкил едяркян ишчи щейятинин щазырлыьыны, ихтисасыны вя
матландырманын кафилийини тялиматландырылан шяхся верилмиш практики вярдишлярини нязяря алмалы вя онун цчцн мясулиййят
тялимат ясасында ямяк мцщафизяси цзря сех инспекторунун дашымалыдыр.
иштиракы иля сех ряиси вя йа онун мцавини йохлайыр. Айры-айры щяр бир електрик гурьусу цчцн мцвафиг ихтисаслы
мясул шяхс тяйин олунмалыдыр; щямин шяхс хидмят етдийи
Сянайе мцяссисясиндя електрик гурьунун тящлцкясиз вязиййятиня нязарят етмялидир.
тящлцкясизлийи цчцн мясулиййят Електрик гурьусуна хидмятя билаваситя щеч бир аидиййяти
олмайан шяхсляр гурьунун олдуьу бинайа баш енерэетикин,
Мцяссисянин електрик тясяррцфатынын тящлцкясиз вязиййяти електрик сехинин ряисинин, йахуд щямин гурьуйа ъавабдещ
електрик гурьуларынын гурулушу вя техники истисмар гайдала- шяхсин иъазяси олмадан вя 3-ъц ихтисас групундан мцша-
рынын йериня йетирилмяси, хидмятин тящлцкясизлийи цчцн мясу- йиятчи шяхс олмадан гурьунун олдуьу бинайа бурахыла бил-
лиййят баш мцщяндися, баш енерэетикя (йахуд баш ме- мязляр.
ханикя), електрик сехинин ряисиня, сехин енерэетикиня вя мцяс- Бцтцн мцяссисянин (тяшкилатын) електрик тясяррцфатына,
сисянин истянилян сащясиня башчылыг едян истянилян ишчийя йахуд електрик тясяррцфатынын айрыъа сащясиня мясул олан
щяваля олунур. шяхс хидмят едилян вя тямир олунан електрик гурьусунун ишчи
Мцяссисянин баш енерэетики електрик аваданлыьынын ъари щейятинин дцзэцн сечилмяси цчцн мясулиййят дайышыр.
вя план-ещтийат тямириня вахташыры бахышларын кечирилмясини; Хырда мцяссисялярин вя тяшкилатларын (мяктяблярин, хяс-
ишыгландырыъы арматурун тямизлянмясини вя ятраф сятщлярин тяханаларын, маьазаларын, емалатханаларын, йемякханаларын
рянэлянмясини; електрик аваданлыьынын йейилмяси вя зядя- вя б.) мцдириййяти башга хырда мцяссисялярля (тяшкилатларла)
лянмясиндян електрик травмаларынын башвермя тящлцкясинин мцштяряк ясасларла мцвафиг ихтисаслы ишчи щейяти сахламалыдыр,
гаршысынын вахтында алынмасыны; електрик гурьусуна хидмят йахуд електрик гурьуларынын истисмарыны мцгавиля цзря

43 44
downloaded from KitabYurdu.org
ихтисаслашдырылмыш истисмар тяшкилатларына тапшырыб онлара мцщяррикляринин эювдяляриндя эярэинлийин олмасы вя и.а.)
хидмяти тяшкил етмялидир. Хырда мцяссисяляр (тяшкилатлар) насазлыьы ашкар етмиш шяхс тящлцкянин гаршысыны алмаг цчцн
групунун електрик гурьусуна хидмят едян щейятя бцтцн дярщал тядбир эюрмялидир; бу щалда нювбятчи тяъили вя тяк-
щалларда мцвафиг ихтисаслы, мцщяндис-техник ишчилярдян башына бцтцн гурьуну вя йа онун бир щиссясинин ача биляр,
електрик тясяррцфатына мясул шяхс башчылыг етмялидир. Мцвафиг тящлцкяли зонаны мцщафизя чяпяриня ала биляр вя и.а., бундан
електротехники щейят олмадан електрик гурьуларынын истисмары сонра о, йухары вязифяли шяхся хябяр вермялидир.
гадаьан олунур.
Хцсуси тяшкилатларын (гурашдырыъы, сазлайыъы, сынаг) мц- Електрик мцщяррикляри вя ял електрик машынлары
дириййяти вя ишляйян електрик гурьуларында чалышан мцщяндис-
техник ишчиляри мцяссисялярин (тяшкилатларын) електрик гур- Електрик мцщяррикинин етибарлы вя тящлцкясиз ишини щяр шей-
ьуларында ишлямяк цчцн щейятин бурахылмасы щаггында мц- дян яввял онун эювдясиндян эедян ъяряйанапаран щис-
гавиля вя нарйадлара мцвафиг олараг, тящлцкясизлик техникасы сялярин (мяфтиллярин) изолйасийасы мцяййян едир.
гайдаларынын йериня йетирилмясиня ъавабдещдирляр. Електрик мцщяррикляриндя вя ял електрик машынларында
Електрик гурьусунун ишиндя щяр бир аварийа вя щяр бир изолйасийанын ашаьыдакы нювляри тятбиг едилир: ишчи, йахуд
брак щалындан ютрц, щабеля хидмят олунан сащядя истянилян функсионал, ялавя, икигат вя эцъляндирилмиш.
аварийа вя бракын сящв ляьв едилмяси цчцн електрик гур- Машынын (гурулушун, апаратын, ъищазын вя и.а.) ишлямяси
ьусуна билаваситя хидмят едян ишчиляр шяхсян мясулиййят цчцн зярури олан вя оператору електрик ъяряйаны иля зядя-
дашыйырлар. лянмякдян мцщафизя едян ясас изолйасийайа ишчи, йахуд
Аваданлыьы тямир етмиш ишчиляр тямирин ашаьы кейфиййятдя функсионал изолйасийа дейилир. Емал, щопма лаклары вя ком-
апарылмасы цзцндян баш вермиш щяр бир аварийа вя брак паундлар, кабел дамарларынын вя дахили бирляшмялярин мяфтилляри
цчцн, мцяссисянин мцщяндис-техник ишчиляри ися онларын резин изолйасийасы ишчи изолйасийалардыр.
тягсири цзцндян тямирин вахтында апарылмамасы вя тямирдян Ишчи изолйасийайа ялавя едилян вя ондан асылы олмайыб
сонра аваданлыьын пис кейфиййятдя гябул едилмясиня эюря ишчи изолйасийа зядяляндикдя операторун мцщафизя цчцн ня-
ишдя баш вермиш аварийа вя бракдан ютрц мясулиййят да- зярдя тутулмуш изолйасийайа ялавя изолйасийа дейилир. Машынын
шыйырлар. пластик кцтлядян олан эювдяси, изоляедиъи втулка вя и.а. ялавя
Електрик гурьуларынын ишиндя баш верян аварийа вя бракын изолйасийа ола биляр.
щяр бир щалы електрик вя истилик енержиси ишлядиъиляринин енерэетика Ялавя изолйасийа цчцн хассяляриня эюря ишчи изолйасийа
тясяррцфаты обйектляринин ишиндя аварийаларын, бракын вя башга кими истифадя олунан материаллардан фяргли материаллар истифадя
позулмаларын тядгигиня вя учотуна даир нцмуня тялиматына олунмалыдыр ки, машынларын ян пис истисмар вя йа сахланма шя-
мцвафиг олараг тящгиг олунмалы вя нязяря алынмалыдыр. раитиндя ишчи вя ялавя изолйасийанын ейни вахтда зядялянмяси
Тящгигатын материаллары ясасында ишдя охшар аварийа вя ещтималы ян кичик олсун.
бракын баш вермясинин гаршысыны алан аварийа ялейщиня Икигат изолйасийа ишчи вя ялавя изолйасийадан ибарят
тядбирляр ишляниб щазырланмалыдыр. електрик изолйасийасыдыр.
Йаньын, партлайыш вя йа бядбяхт щадися иля нятиъяляня
билян (мясялян, мяфтиллярин гырылмасы, йерля гапанма, електрик

45 46
downloaded from KitabYurdu.org
Операторун електрик ъяряйанындан мцщафизя дяряъясини тябии вентилйасийаны, истилийин йахшы айрылмасыны вя демяли, актив
икигат изолйасийа кими тямин едян йахшылашдырылмыш ишчи материалын истифадя олунмасынын йцксяклийини тямин едир.
изолйасийайа эцъляндирилмиш изолйасийа дейилир. Ачыг електрик мцщярриклярини анъаг тозлу олмайан, туршу
Эцъляндирилмиш изолйасийа мящдуд щалда тятбиг едилир; бухарлары вя башга бухарлар олмайан гуру биналарда иш-
ондан анъаг икигат изолйасийаны йерляшдирмяк мцмкцн лятмяк олар. Ачыг ъяряйанапаран фырланан щиссялярин олмасы
олмайан йерлярдя истифадя олунур; мясялян, штепсел чян- тясадцфи тохунма щалларында ъяряйанла зядялянмя вя
эялиндя, шоткатутанларын гапагларында. травма алмаг тящлцкяси йарадыр; щабеля ъяряйанапаран
Електрик мцщяррикляринин истисмарынын тящлцкясизлийини щиссялярин цстцня метал йонгары вя йа ъяряйанапаран башга
йцксялтмяк цчцн щяр бир мцщяррикдя механизмин фырланма яшйалар дцшдцкдя гыса гапанманын башвермя имканы артыр.
истигамятини эюстярян ягряб гойулур; ишясалма гурулушунда, Ачыг щавада истифадя етмяк цчцн кянар яшйаларын
магнит ишясалыъыларда, кясян ачарларда вя и.а. онларын аид дцшмясиндян мцщафизя олунан електрик мцщяррикинин изол-
олдуьу агрегат эюстярилир; ишясалынма шяраити чятин олан йасийасы нямлик ялейщиня (рцтцбятя дюзцмлц) материалдан
електрик мцщяррикляри артыг йцклянмядян мцщафизя иля тяъщиз щазырлана биляр.
олунур. Юртцлц електрик мцщяррики ъяряйанапаран щиссяляри
Мяъбури йаьланан електрик мцщяррикляриндя йаь ве- мцщафизя чяпяриня алынмыш, йяни рцтцбят, тоз, щава чиркляринин
ришинин кясилдийи щаггында сигнал верян блоклама дцзялдилир. дцшмямяси цчцн хцсуси юртцйц олан електрик мцщяррикляриня
Електрик мцщяррикляринин фырланан бцтцн щиссяляри (вентилйа- дейилир.
торлар, гаснаглар, муфталар вя валларын ачыг щиссяляри) етибары Сойудулма цсулундан асылы олараг юртцлц електрик мц-
юртцклярля мцщафизя олунур. щяррикляри бору иля бирляшдирилмякля цч вариантда щазырланыр:
Електрик машынларынын вя ишясалма тянзимляйиъи апа- сойутма щавасыны эятирян вя апаран боруларын бирляшдирилмяси
ратларын эиришляри вя чыхышлары кипляшдирилир вя гапагла гапаныр. цчцн хцсуси йерляри олан електрик мцщяррикляри; эювдяси иля
Щямин гапаглар еля бяркидилир ки, онлары хцсуси тяртибат юртцйц арасында щава дювраны цчцн бошлуьу олан сойутма
олмадан ачмаг мцмкцн олмасын. Електрик мцщяррики ишляйян кюйнякли електрик мцщяррикляри; щава дювран етмяйян
вахт мцщафизя чяпярини эютцрмяк гадаьандыр. мющкям юртцклц електрик мцщяррикляри.
Бядбяхт щадися баш вердикдя, тцстц вя йа алов чых- Електрик мцщяррикляринин бцнювряси вя йа эювдяляри ара-
дыгда, щяддиндян артыг вибрасийа олдугда, йастыглар гыздыгда, сында, електрик мцщяррикляри вя бинанын щиссяляри, йахуд
мцщяррикин эцълц гызмасы иля мцшайият олунан дюврляр сайы аваданлыг арасындакы сярбяст «хидмят кечидляри» ян азы 1 м
азалдыгда, интигал механизми сындыгда електрик мцщярриклярини олмалыдыр; чятин щалларда електрик мцщяррикляринин габаьа
дярщал шябякядян айырырлар. Йерли тялиматда щямин мцясси- чыхан щиссяляри иля аваданлыг арасында кечидлярин 0,6 м-я
сядя ишин хцсусиййятини якс етдирян башга щаллар да эюстяриля гядяр даралмасына йол верилир. Електрик мцщяррикляри вя
биляр. бинанын диварлары, йахуд паралел гойулмуш електрик мцщяррик-
Ъяряйанапаран щиссяляринин мцщафизя чяпяри, йяни ляри арасындакы мясафя о бири тяряфдян кечид олдугда ян азы
хцсуси юртцйц олмайан електрик мцщяррикляри ачыг електрик 0,3 м олмалыдыр.
мцщяррикляри адланыр. Беля електрик мцщяррикляри ян уъуздур вя Ишляйян електрик мцщяррикиндя шоткалара гуллуг етмяк,
габаритляри ян кичикдир. Мцщафизя юртцйцнцн олмамасы йахшы онлары дяйишмяк ямялиййатларыны ямялиййат щейятиндян олан

47 48
downloaded from KitabYurdu.org
шяхс вя йахуд ян азы 3-ъц ихтисас групундан хцсуси тялим ЫЫ мцщафизя синфиня 42 В-дан йцксяк эярэинликли вя
эюрмцш шяхсляр ашаьыдакы ещтийат тядбирлярини эюзлямякля тохунмаг мцмкцн олан бцтцн метал деталлары эярэинлик
апармалыдырлар: алтындакы щиссялярдян икигат вя йа эцъляндирилмиш изолйасийа иля
а) ишляйян шяхсляр палтарынын вя йахуд силэи материалынын изоля едилмиш ял електрик машынлары аиддир.
машынын фырланан щиссяляриня илишмясиндян юз тящлцкясизлийини ЫЫЫ мцщафизя синфиня 42 В-дан гядяр эярэинлийя щесаб-
тямин етмялидир; ланмыш вя мухтар ъяряйан мянбяйиндян (эенератор гурьусу
б) иш апарыларкян дирсяклярдян кип баьланан голчаглар мцщяррикиндян, аккумулйатордан, галваник елементлярдян
вя йахуд биляклярдян кип дцймялянян ялъяк эеймяк лазым- вя и.а.), трансформатордан (автотрансформатордан йох!) вя йа
дыр; икинъи долаьы (трансформаторун, чевириъинин) ня биринъи до-
ъ) коллекторлар тяряфдя тясирляндириъиляр йанында вя ро- лагларла, ня дя йерля щеч бир електрик ялагяси олмайан че-
торун щалгалары йанында резин диелектрик айагалты салынмалы, вириъилярдян гидаланан ял електрик машынлары аиддир.
йахуд диелектрик галош эейиб ишлямяк лазымдыр; Ял електрик машынларынын эярэинлийи ашаьыдакы кими
ч) ял иля машынын мцхтялиф гцтблц ъяряйанапаран щисся- олмалыдыр:
ляриня, йахуд ъяряйанапаран щиссяляря вя йерля бирляшдирилмиш -ян чоху 220 В тящлцкялилийи йцксяк олмайан биналарын
щиссяляря тохунмаг гадаьандыр; анъаг дястякляри изоля дахилиндяки ишлярдя;
едилмиш алятлярдян истифадя етмяйя иъазя верилир. -ян чоху 36 В тящлцкялилийи йцксяк олан биналарын
380/220 В эярэинликли електрик мцщяррикляринин мяфтилля дахилиндя вя биналарын хариъиндя.
бирбаша йерля бирляшдирилмиш, изолйасийасынын позулмасы няти- Мцстясна щалларда мцщафизя васитяляриндян (диелектрик
ъясиндя эярэинлик алтына дцшя билян метал щиссяляри шябякянин ялъякляр, галош, айагалтылардан) мяъбури истифадя етмякля ял
сыфыр мяфтили иля бирляшдирмяк йолу иля йерля бирляшдирилмялидир електрик машынынын мцщафизя айрылмасы гурулушу, йахуд
(сыфырланмалыдыр). Щямин електрик мцщяррикляринин эювдяляринин эювдясинин етибарлы йерлябирляшдирилмяси олдугда 220 В-а
шябякянин сыфыр мяфтили иля бирляшдирилмядян йерля бирляшди- гядяр эярэинликли ял електрик машынынын ишлядилмясиня йол верилир.
рилмяси гадаьандыр. Хцсуси тящлцкяли биналарда вя ялверишсиз шяраитлярдя
Ял електрик машынларыны електрик мцщяррики иля тяъщиз (газанларын, бакларын ичярисиндя вя и.а.) мцщафизя Васитя-
олунмуш, кичик кцтляли машынлара ял машыны дейилир. Ял ляриндян (диелектрик ялъякляр, айагалты вя и.а.) мяъбури истифадя
машынына нцмуня ял електрик бурьулама машыны, ял електрик етмякля ян чоху 36 В эярэинлийя щесабланмыш ял електрик
гайчысы, ял електрик гайкаачанлары вя и.а. ола биляр. машынларынын ишлятмяйя иъазя верилир.
Операторун електрик ъяряйаны иля зядялянмядян мц- Ял електрик машынлары иля ишлямяйя ян азы 2-ъи ихтисас
щафизя методундан асылы олараг ял електрик машынлары цч синфя групу олуб, ял електрик машынлары иля тящлцкясиз иш методларыны,
айрылыр: Ы, ЫЫ, ЫЫЫ синифляр. щямин ишляри йериня йетиряркян мцщафизя тядбирлярини вя илк
Ы мцщафизя синфиня эярэинлийи 42 В-дан йцксяк олан йардым эюстярмяк прийомларыны юйрянмиш шяхсляр бурахылыр.
(бунлара тохунмаг мцмкцн олан щеч олмаса бир метал Ял електрик машынларындан истифадя едян шяхсляря
деталы эярэинлик алтында олан щиссялярдян анъаг ишчи изолйасийа ашаьыдакы эюстярилянляр гадаьан олунур:
иля изоля едилир) вя йерля бирляшдирмяк цчцн гурулушу олан ял -ял електрик машыныны гыса мцддятя олса беля башга
електрик машынлары аиддир. шяхсляря вермяк;

49 50
downloaded from KitabYurdu.org
-ял електрик машыныны сюкмяк вя щяр щансы бир тямир щазырланмалыдыр. Машынын изолйасысийа 1 дяг. мцддятиня 50
етмяк (истяр ял електрик машынынын юзцнц, истярся дя мяфтил- Щс тезликли эярэинликли електрик мющкямлийиня сынаныр: 100 В
лярини, штепсел бирляшмялярини вя и.а.). ишчи изолйасийа цчцн, 1500 В ялавя изолйасийа цчцн, 2500 В
-ял електрик машынынын мяфтилиндян тутмаг, йахуд фырла- икигат вя йа эцъляндирилмиш изолйасийа цчцн. Нювбяти
нан кясиъи алятиня тохунмаг; йохламанын тарихи машында эюстярилмялидир. Машынларын тямири,
-машын ишляйян вахт вя йа там дайандырылмамыш тяфтиш вя техники хидмятини анъаг хцсуси щейят апармалыдыр.
вязиййятдя йонгар вя овунтуну ял иля кянар етмяк; Йохланма мцддяти ютмцш, эювдя деталы, шоткатутуъу-
-2,5 м-дян чох йцксякликдя сюйкямя нярдивандан сунун дястяйи, йахуд гапаьы сындыгда вя йа онларда чатлар
истифадя едиб ишлямяк; ямяля эялдикдя; кабелин юртцйц вя йа онун мцщафизя
-газан барабанларынын, метал резервуарларын вя и.а боруъуьу зядяляндикдя; юртцйц гойулмамыш вя йа насаз
ичярисиня эяздирилян трансформаторлары вя тезлик чевириъилярини олдугда, гошан ачар дягиг ишлямядикдя, шоткалар гыьылъым
дахил етмяк. вердикдя (коллекторда даиряви аловла мцшайият олунур), йанан
Ял електрик машынлары диггятля хариъи бахышдан кечири- изолйасийа цчцн характерик тцстц вя йа ий олдугда; йцксяк
ляъяк йохланылыр, йерлябирляшмянин вя мяфтиллярин изолйасийа- сяс-кцй, таггылты, вибрасийа баш вердикдя ЫЫ мцщафизя синфин-
сынын сазлыьына, чылпаглашмыш ъяряйанапаран щиссялярин олуб- дян олан ял електрик машынларындан истифадя етмяк га-
олмамасына вя машынын иш шяраитиня уйьун олмасына диггят даьандыр.
верилир.
Ишчийя вермямишдян габаг ял електрик машыны стенддя Аккумулйатор вя гайнаг гурьулары
вя йа ъищазла (мисал цчцн, нормометр типиндя) йерлябир- ишляриндя тящлцкясизлик
ляшдириъи мяфтилин сазлыьына вя эювдя иля гапанманын олма-
масына йохланылыр. Гцсурлу ял електрик машыныны ишчийя вермяк Аккумулйаторчуларын ян ашаьысы 3-ъц ихтисас групу ол-
гадаьандыр. малыдыр. Аккумулйатор батарейаларынын хариъдян бахышдан
Эювдя иля гапанманын олмамасы вя мяфтиллярин изолйа- кечирилмяси вя истисмарына даир ямялиййат ишлярини аккумул-
сийасынын вязиййяти, щабеля машынын йерлябирляшдириъи дама- йатор батарейаларына нязарят цзря хцсуси щазырлыг кечмиш
рынын (мяфтилинин) гырылыб-гырылмамасыны вя онун изолйасийасыны щейят апарыр.
яз азы 3-ъц ихтисас групундан олан ишчиляр айда бир дяфядян Щяр бир гурьунун аккумулйатор батарейасы журналы ол-
аз олмайараг йохлайырлар. малыдыр, щямин журналы хидмят едян електрик монтйору дол-
Машынын тящлцкясизлик тялябляриня уйьунлуьуна нязарят дурур.
цчцн мцтляг вахташыры йохламаг лазымдыр (алты айда ян азы бир Стасионал аккумулйатор батарейалары онлар цчцн хцсуси
дяфя, щабеля яэяр шоткалара, коллектора, долаглара, дахили айрылмыш вя тамбура чыхышы олан биналарда гойулур. 24-28 В
бирляшмялярин мяфтилляриня, ачара вя и.а. ялчатмасы мцмкцн эярэинликли батарейалар щавасы вентилйасийа олунан шкафларда,
оларса, щяр дяфя сюкяндян сонра). Йохламаг щцгугу йахуд тамбур олмайан биналарда гойула биляр.
електрик тящлцкясизлийи цзря ян азы 3-ъц ихтисас групу олан Туршу вя гяляви батарейаларыны ейни бир бинада сах-
шяхсляря верилир. Йохлама заманы машынын тозу, чирки тямиз- ламаг гадаьан олунур.
лянмяли вя бахышдан кечирилмяйя вя ишлядиб йохланылмайа

51 52
downloaded from KitabYurdu.org
Аккумулйатор гурьусу ашаьыдакыларла тяъщиз олун- Ачарлар, штепсел розеткалары вя горуйуъулар аккумул-
малыдыр: йатор бинасындан хариъдя гойулмалыдыр. Ишыгландырма електрик
-денсиметрляр (ареометрляр) вя термометрляр електролитин мяфтилляри туршуйа дюзцмлц (гялявийя дюзцмлц) юртцклц
сыхлыьыны вя температуруну юлчмяк цчцн; юлчц щцдуду 0-3 В мяфтиллярдян олмалыдыр.
олан эяздирилян сабит ъяряйан волтметри; Аккумулйатор батарейасыны нювбятчи щейят суткада бир
-горуйуъу тору вя йа аккумулйатор фанары олан эяз- дяфя вя уста, йахуд йарымстансийанын ряиси ики щяфтядя бир
дирилян щерметик лампа; дяфя (даими нювбятчи олмайан йарымстансийаларда аваданлыьы
-тутуму 1,5-2 л олан лцляли шцшя бирялли (йахуд долча) бахышдан кечирилмяси иля ейни вахтда), щабеля айрылмыш вя
електролит щазырламаг вя ону габлара тюкмяк цчцн; мцяссисянин баш енерэетикинин тясдиг етдийи график цзря
-горуйуъу шцшяляря елементлярин цстцнц юртмяк цчцн; хцсуси айрылмыш шяхс бахышдан кечирир. Аккумулйатор бата-
-габа йун костйум, резин юнлцк, резин узунбоьаз рейасыны уста, йахуд йарымстансийанын ряиси аккумулйаторчу
чякмяляр вя ялъякляр, мцщафизя ейнякляри; иля бирликдя ян азы айда бир дяфя мцфяссял бахышдан кечирир.
-сода мящлулу туршулу батарейалар цчцн, борат туршусу Аккумулйатору бахышдан кечиряркян ъяряйанапаран
мящлулу вя йа сиркя туршусу мящлулу гялявили батарейалар щиссяляря тохунмаг, щяр щансы ишляри апармаг, папирос
цчцн; чякмяк, од йандырмаг гадаьан олунур.
-эяздирилян бянд батарейа елементлярини шунтламаг Бахышдан кечирмядя ашаьыдакылар хцсуси диггятля
цчцн. йохланылыр:
Даими ямялиййат щейяти олмадан ишляйян гурьулар дясти -вентилйасийанын етибарлылыьы вя еффективлийи, хцсусиля
эюндяриляркян онда йухарыда садаланан бцтцн васитяляр ола аккумулйатору долдураркян;
биляр. -ачарларын, штепсел розеткаларынын вя юз конструксийа-
Аккумулйатор биналары калорифер гурулушунун кюмяйиля сына эюря партлайыш тящлцкяси олан вя ачыг гыьылъым веря
исидилмялидир, щямин гурулуш аккумулйатор бинасындан хариъдя билмяйян башга електрик аваданлыьы;
йерляшдирилир вя вентилйасийа каналына исти щаваны вурур. -стеллажларда вя изоляедиъи кюрпцлярдя рцтцбятин вя тозун
Аккумулйатор бинасынын дахилиндя фланс вя вентиллярсиз олуб-олмамасы;
бцтюв гайнаг олунмуш борулар шяклиндя бухар вя су исидилмя -гапыларда «Папирос чякмяк олмаз-йаньын тящлцкяси
гурулушларынын гойулмасына йол верилир. вар!» плакатынын асылылб-асылмадыьыны;
Аккумулйатор биналарында електрик собаларынын -диелектрик резин ялъяклярин, мцщафизя ейняйинин, юн-
гойулмасы гадаьан олунур. Електрик гыздырылмасындан истифадя лцкляринин, електролит, дистилля едилмиш су тюкмяк цчцн габын,
етдикдя каналдан гыьылъым чыхмасы ялейщиня тядбирляр сода вя борат туршусу мящлулларынын олуб-олмамасыны.
эюрцлмялидир. Туршу иля бинада сахланылмалыдыр ки, орада ондан башга
Сойуг щаваларда аккумулйатор бинасында температур анъаг дистилля олунмуш су сахланыла билсин. Туршу шябякяйя
0
+10 Ъ-дян ашаьы олмамалыдыр. алынмыш, йахуд гулплары олан тохунма зянбиллярдя кип гапалы
Аккумулйатор батарейаларыны долдурмаг вя ялавя шцшя бутулкаларда сахлама зянбиллярдя кип гапалы шцшя
долдурмаг цчцн тятбиг олунан дцзляндириъи гурьулар бюлцъц бутулкаларда сахланылмалыдыр.
трансформатордан дяйишян ъяряйанла гидаландырылмалыдыр.

53 54
downloaded from KitabYurdu.org
Туршу тюкцлмцш бутулканын ортасында ичярисиня бутулка эятирмяк, електрик гыздырыъы ъищазлардан истифадя етмяк,
2 эярэинлик алтында олан ъяряйанапаран щиссяляря вя мяфтилляря
юз щцндцрлцйцнцн щиссяси гядяр йерляшян шябякяли ойуьу
3 тохунмаг, йалын ялля гурьушун оксидиня тохунмаг, туршуну
олан хцсуси хярякдя ики фящля апармалыдыр. Туршу бутулканын билаваситя бюйцк бутулкадан суйа тюкмяк, йалын ялля йейиъи
аьзындан тюкцлдцкдя бутулканы бяркитмяк вя яймяк цчцн калиуму эютцрмяк, туршу долдурулмуш бутулканы чийиндя вя
хцсуси тяртибатлардан истифадя олунмалыдыр. йа бойунда апармаг.
Мящлулу тюкян вя щазырлайан ишчиляр ейняк, резин ялъяк- Ял гювс гайнаьы, йахуд мцщафизя газлары мцщитиндя
ляр вя юнлцкляр эеймякля йаныглардан мцщафизя олун- мцнтязям апарылан гайнаг ишляри хцсуси, йахшы вентилйасийа
малыдырлар. Ишляйян вахт йахынлыгда ичярисиндя 5%-ли сода олунмуш диварлары йанмайан ишыгкечирян материалдан щазыр-
мящлулу олан 2-3 литрлик бутулка олмалыдыр ки, цзя, ялляря вя ланмыш кабинялярдя эюрцлмялидир. Мцнтязям апарылмайан,
палтара туршу сычрантылары дцшян щалларда онлары йумаг щабеля иригабаритли деталлар апарылан щямин нюв гайнаг
мцмкцн олсун. ишляриндя иш йери ишыг нцфуз етмяйян сипярлярля, йахуд йан-
Мящлулу щазырлайаркян туршунун сычрамамасы цчцн ону майан материалдан щазырланмыш пярдялярля мцщафизя чяпя-
суйа (суйа, туршуйа йох!) тутуму 2 л олан шцшя габдан риня алынмалыдыр.
назик шырнагла тюкцрляр. Суйу туршуйа тюкмяк гяти Флцс алтында апарылан гайнаг вя електрик-шлак гайнаг
гадаьандыр, бу олдугъа тящлцкялидир. ишиндя мцщафизя чяпяри тяляб олунмур.
Гялявили аккумулйаторлар цчцн електролит щазырлайаркян Електрик гайнаьы гурьулары цчцн айрылмыш биналарда
сон дяряъя ещтийатлы олмаг, йейиъи калиума ял иля ишляйяркян вя гайнаг ишляри апарылан йеря мямулатын данышыб-
тохунмамаг, ону маша вя йа пинсетля эютцрмяк лазымдыр; апарылмасында ращатлыьы вя тящлцкясизлийи тямин едян кифайят
бу щалда ял алтында мцтляг борат туршусу мящлулу вя тязя су гядяр енли (ян азы 0,8 м) кечид йоллары нязярдя тутулмалыдыр.
олмалыдыр. Йейиъи калиумун парчаларыны хырдалайаркян онларын Гайнаг ишляри биналарында тезалышан маддя вя
цстцнц тямиз яски иля юртмяк лазымдыр ки, гопан гялпялярдян материалларын сахланылмасы гадаьандыр.
ола биляъяк йаныгларын гаршысы алынсын. Емалатханаларда, кабинялярдя, гайнагчыларын иш йерля-
Аккумулйаторларын лювщялярини вя башга гурулушун риндя ишчилярин эюзляринин вя дяринин шцаланмасы тящлцкясинин
щиссялярини тямизляйяркян, йаранмыш гурьушун тозунун олдуьу щаггында мцтляг хябярдарлыг плакаты асылмалыдыр.
интенсив сорулмасыны тямин етмяк ваъибдир. Эярэинлик алтында Ачыг щавада гойулмуш гайнаг гурьулары, щабеля бцтцн
ишлямяк тяляб олунарса, онда мцтляг дястякляри изоля едилмиш кюмякчи ъищазлар вя онлара аид апаратлар сычранты-тоздан
алятдян истифадя етмяк, йахуд изоляедиъи диелектрик ялъякляр мцщафизя едилмиш щалда олмалыдыр.
эеймяк лазымдыр; бу щалда эярэинлик алтында олан ики мцхтялиф Ачыг щавада олуб мцщафизя едилмяйян вязиййятдя олан
груп батарейалара ейни заманда тохунмаьын мцмкцнлцйц гайнаг гурьуларынын цзяриндя йанмайан материалдан талвар
арадан галдырылмалыдыр. щазырланмалыдыр, бу, гайнагчыларын иш йериня, йахуд гайнаг
Бундан башга, резин айагалты васитясиля дюшямядян аваданлыьынын цстцня йаьынтынын дцшмясинин гаршысыны алыр.
ялавя изоля олунмаг нязярдя тутулмалыдыр. Беля талварлар олмадыгда йаьыш вя гар йаьан вахтларда
Аккумулйатор биналарында гадаьан олунур: папирос електрик гайнаьы ишляри дайандырылмалыдыр. Йаьышдан вя гардан
чякмяк, од йандырмаг, гыьылъым веря билян електрик апаратлары

55 56
downloaded from KitabYurdu.org
сонра гайнаг ишлярини ъавабдещ олан шяхсин иъазяси иля Гайнаг гурьусуну бирляшдирмямишдян габаг бцтцн
давам етдирмяк олар. гурьуну хариъи бахышдан кечирмяк вя онун сазлыьына архайын
Електрик гайнаьы ишляриня тящдцкясизлик техникасы цзря олмаг лазымдыр. Бу щалда контактларын вя йерлябирляшдириъи
ян азы 2-ъи ихтисас групу олан електрик гайнагчылары бурахылыр. кечириъилярин вязиййятиня, ишчи мяфтиллярин изолйасийасынын саз
Електрик гайнаьы ишляриндя мцтляг иш палтары (эюдякъя, олмасына, мцщафизя васитяляринин варлыьына вя саз олмасына
шалвар, ичи дярин айаггабы, ялъяк, дюшлцклц юнлцк вя папаг) хцсуси диггят верилмялидир. Щяр щансы бир насазлыг ашкар
эеймяк лазымдыр. Таван гайнаьында бунлардан башга гай- едилдикдя гайнаг гурьусуна гошмаг гадаьандыр.
нагчы азбест, йахуд брезент голчаглар эеймялидир; ялван ме- Хцсуси тящлцкяли шяраитлярдя гайнаг ишляри (мисал цчцн,
таллары вя тяркибиндя синк, мис, гурьушун олан яринтиляри гай- гапалы тутумларын ичярисиндя, гуйуларда, тунеллярдя, понтон-
наг етдикдя ися сцзцъц респираторлардан истифадя олунмалыдыр. ларда, газанларын ичярисиндя, эямилярин бюлмяляриндя, байыр
Метал конструксийаларын, газанларын, резервуарларын, ишляриндя) цчцн нязярдя тутулмуш дяйишян вя сабит ъяряйан
щабеля хариъи гурьуларын ичярисиндя (йаьыш вя гардан сонра) мянбяляриндян гидаланан бцтцн електрик гайнаьы гурьулары
гайнаг ишлярини апараркян гайнагчы ялавя олараг диелектрик бошуна эедиш эярэинлийини автоматик айыран, йахуд ону ян
ялъяк, галош вя айагалтыдан истифадя етмялидир. чоху 0,5 сан. мцддятиндя 12 В эярэинлийя кими мящ-
Гапалы тутумларда ишляйяркян дя полиетилен каска дудлашдыран гурулушларла тяъщиз олунмалыдыр.
эеймяк лазымдыр, бу заман метал сипярлярдян истифадя етмяк Йцксяк тящлцкяли биналарда ишлямяк цчцн нязярдя
гадаьандыр. тутулмуш вя бошуна эедиш эярэинлийи 36 В-дан артыг олан
Гапалы тутумларда ишляри ейни вахтда ян азы ики няфяр бцтцн електрик гайнаг гурьулары да щямчинин бошуна эедиш
эюрмялидир, беля ки, онлардан биринин 1-ъи вя даща йцксяк эярэинлийини автоматик айыран, йахуд ону щямин шяраитдя
ихтисас групу олмалы вя о, гайнагчынын ишляри тящлцкясиз тящлцкясиз гиймятя гядяр мящдудлашдыран гурулушларла
йериня йетирмясиня нязарят етмяк мягсядиля гайнаг олунан тяъщиз олунмалыдыр.
тутумдан байырда олмалыдыр. Тутумун ичярисиндя ишйялян Гайнаг ишляриндя фящляляря ашаьыдакылар гадаьан едилир:
електрик гайнагчысы бир уъу тутумдан байырдакы икинъи шяхсин -гайнаг гурьуларыны эярэинлик алтында тямир етмяк;
тутдуьу ипи олан горуйуъу гуршагла тяъщиз олунмалыдыр. -тязйиг алтында олан тутумларда (газанларда, балон-
Гайнаг башъыьынын дяйишян ъяряйан електрик мцщяррики ларда, бору кямярляриндя вя и.а.), йахуд ичярисиндя алышан вя
икинъи эярэинлийи 36 В-дан йцксяк олмайан алчалдыъы транс- йа партлайыш тящлцкяли маддяляр олан тутумларда гайнаг ишляри
форматордан гидаландырылмалыдыр. Беля трансформаторун икинъи апармаг.
дюврясинин чыхышларындан бири бирбаша йерля бирляшдирилмялидир. Йанаъаг вя партлайыш тящлцкяли майеляр цчцн, щабеля
Бу вахт ишляр хцсуси тящлцкяли биналарда апарылан щаллар йанаъаг вя партлайыш тящлцкяли газлар цчцн олан систернляри,
мцстясна олмагла гайнаг башъыьынын електрик мцщяррикинин бочкалары, резервуарлары вя башга тутумлары яввялъядян
эювдяси йерля бирляшдирилмир. диггятля тямизлямядян, бухара вермядян вя щавасыны дя-
Електрик гайнаьы гурьуларыны шябякяйя гошуб-айырмаг йишмякля газлардан тямизлямядян електрикля гайнаг етмяйя
ишлярини, щабеля онларын истисмар просесиндя вязиййятинин саз вя кясмяйя йол верилмир.
олмасына нязарят ишлярини щямин мцяссисянин електротехника Эюстярилян щямин тутумларда гайнаг ишляринин апарыл-
щейяти апармалыдыр. масына ишлярин тящлцкясиз йериня йетирилмясиня ъавабдещ олан

57 58
downloaded from KitabYurdu.org
шяхс анъаг тутумларын тямизлянмяси кейфиййятини шяхсян юзц Краны идаряетмя механизмляри вя апаратлары йерляш-
йохладыгда сонра иъазя веря биляр. дирилмиш кабинялярдя ишыгландырма еля схем цзря гурулмалыдыр
ки, бу, краны шябякядян айырдыгдан сонра кабинядя ишыг
Електрик кранлары вя галдырыъы механизмлярдя олмасыны тямин етсин.
тящлцкясизлик Кранчынын кабинясиндян чыхыш лйукунун кюрпцйя ачылан
гапысы лйуку ачаркян кюрпцнцн троллей хятляриндя эярэинлийи
Щямин щейятя електрик монтйорлары, електрик чилинэярляри, автоматик ачан блоклама гурулушу иля аваданлыглаш-
електрик механикляри вя електрик аваданлыьынын, кюмякчи дырылмалыдыр.
гурулушларын вя електрик хятляринин тямири, сазланмасы вя Електрик енержиси вериши дайандырылдыгдан вя йа фасиля
сынагдан кечирилмяси ишлярини йериня йетирян башга шяхсляр, верилдикдян сонра краны анъаг кабинядяки идаряетмя
щабеля онларын саз вязиййятиня ъавабдещ олан шяхсляр аиддир. йериндян ишя салмаг олар; бу щалда яввялъядян бцтцн конт-
Эюстярилян шяхсляря онларын билик вя вярдишляриня мцвафиг роллерлярин дястяйини вя йа назимчархларыны сыфыр вязиййятиня
олараг, електрик тящлцкясизлийи цзря ян азы 3-ъц ихтисас групу эятирмяк лазымдыр.
верилир. Тящлцкясизлийи тямин етмяк цчцн гурулмуш ъищазларын
Йцкгалдыран машынларын електрик аваданлыьына хидмят вя апаратларын контактлары анъаг дюврялярин гырылмасына
щейяти йериня йетирилян ишя даир гайдалары, йерли тялиматы ишлямялидир.
юйрянмяли, йцкгалдыран машынын гурулушуну вя електрик Йцкгалдыран машынларда тятбиг олунан дюшямядян ял
схемини билмялидир. иля идаря едилян ишясалма апаратларынын (контроллерляр, кясян
Кранларын идаря едилмясиня 2-ъи ихтисас групу олан ма- ачарларын) юз-юзцня сыфыр вязиййятиня гайытмасы цчцн гу-
шинистляр бурахылыр, кранларын електрик аваданлыьынын истисмар рулушу олмалыдыр. Бу мягсяддян ютрц контакторлардан исти-
едилмясиня бурахылмыш машинистлярин ися ян азы 3-ъц ихтисас фадя етдикдя онлары анъаг ишясалма дцймясини даими (ара-
групу олмалыдыр. сыкясилмядян) басмагла гошулмуш вязиййятдя сахламаг
Кран електрик мцщяррикляринин ишчи эярэинлийи дяйишян мцмкцндцр.
ъяряйан цчцн ян чоху 660 В, сабит ъяряйан цчцн ися ян Ачыг щавада ишляйян кранлар цчцн кран йолларынын
чоху 440 В олмалыдыр. Кранын кабинясиндя, кюрпцсцндя вя релсляри бири-бириля вя ялавя олараг йерлябирляшдириъи иля бирляш-
фермасында ишчи ишыгландырылмасы цчцн ишыгландырыъыларын дирилмялидир.
эярэинлийи 220 В-дан йцксяк олмамалыдыр. Дяйишян ъяряйан Дюшямядян идаря етдикдя дцймяли стансийанын эювдяси
эярэинлийи 380 В олдугда ишыгландырыъылары «улдуз» бирляш- изолйасийа материалындан щазырланмалы, йахуд, ики кечириъи иля
мясиндя вя сабит ъяряйан эярэинлийи 500 В олдугда ардыъыл йерля бирляшдирилмялидир; беляки онлардан бири дцймяли ида-
бирляшмясиндя онлары эцъ шябякясиня гошмаьа иъазя верилир. ряетмянин йерля бирляшдирилмиш эювдяси бяркидилмиш кичик трос
Эцъ шябякясинин эярэинлийи йцксяк олдугда ишыгландырыъылар олур.
алчадыъы трансформатордан гидаландырылыр. Ишыгландырма вя сигнализасийа шябякяляриндя эярэинлик
Тямир ишыгландырмасы цчцн эярэинлик дяйишян ъяряйанла 36 В-дан артыг олдугда кранын метал конструксийасындан якс
гидаландырмада ян чоху 36 В олмалы, сабит ъяряйанда ися ишчи мяфтил кими истифадя етмяк гадаьандыр.
трансформатордан гидаландырылмалыдыр.

59 60
downloaded from KitabYurdu.org
Кабинядян, йахуд идаряетмя пултундан (мясафядян) истифадя етмялидирляр. Анъаг дястяйи изоля едилмиш алятдян
идаря олунан йцкгалдыран кранлар йцкцн галдырылдыьы вя истифадя етмяк олар. Эяздирилян мцщафизя васитяляри хцсуси
гойулдуьу йерлярдя йахшы ешидилян сяс сигналы ъищазлары иля айрылмыш йерлярдя сахланылмалыдыр.
тяъщиз олунмалыдыр. Йцкгалдыран машынларын механизмляри ишляйян вахт
Йерлябирляшдириъи гурулушла кран арасында дюврянин онларда щяр-щансы бир ишин (бяркитмя, йаьлама, тянзимлямя
бцтювлцйц аваданлыьы илдя бир дяфядян аз олмайараг щяр дяфя вя и.а.) апарылмасы гадаьан олунур.
тямир етдикдя, щабеля краны йени йердя гурашдырдыгдан сонра Мцвафиг йухары вязифяли шяхсдян иъазя алмадан електрик
йохланылыр. аваданлыьыны гошмаьа вя айырмаьа ихтийары вардыр, лакин
Електрик мяфтилляринин, троллей мяфтилляринин вя електрик бундан сонра дярщал щямин шяхся мялумат верилмялидир.
апаратларынын изолйасийасынын мцгавимяти ян азы илдя бир дяфя
юлчцлцр. Ишыгландырма гурьуларынын тящлцкясизлийи
Изолйасийанын мцгавимятинин гиймяти 0,5 Мом-дан
кичик олмамалыдыр. Щава хятляринин (Щ Х) дирякялриндя сыфыр мяфтил фаза
Йцкгалдыран машынларын електрик аваданлыьыны бахышдан мяфтилляриндян ашаьыда олмалыдыр. Дирякляр цзяриндя чякилмиш
кечирдикдя вя йохладыгда ашаьыдакыларын сазлыьыны йохламаг хятлярин хариъи ишыгландырма мяфтилляри сыфыр мяфтилдян ашаьыда
лазымдыр: чякилир. Щава хятляри еля чякилмялидир ки, мяфтилляр евлярин дамы
а) кранларын мцщафизя чяпярляриндя лйукларын вя га- цзяриндян кечмясин. Йер сятщиня гядяр ян кичик мясафянин
пыларын блокланмасы; бунлар ишчи щейятин кранын галерейасына 110 кВ-а гядяр эярэинликли ЩХ цчцн ян азы 6 м, эярэинлийи
дахил олдугда тясадцфян онлара тохунмасы иля баьлы олан 150 кВ олан ЩХ цчцн ися 6,5 м олмасына йол верилир.
тящлцкянин гаршысыны алмаг цчцн мцщафизя олунмайан хятти Аьаъдан дайаглары олан диряклярин йыхылмасынын гаршысыны
мяфтилляри айырмалыдыр (ачмалыдыр); алмаг мягсядиля вахташыры онларын чцрцйцб-чцрцмямясини
б) тящлцкясизлик ъищазлары (уъ ачарлары, йцкгалдырма йохлайырлар. Бу щалда грунта басдырылмыш щисся 0,3-0,5 м
габилиййятинин йцксяклик мящдудлашдырыъылары), блоклама дяринликдя цзя чыхарылыр. Диаметри 25 см вя даща бюйцк олан
гурулушлары вя сигнализасийа; тирин чцрцмя дяринлийи радиус цзря 3 см-дян артыг ола билмяз.
ъ) тохунмаг мцмкцн олан бцтцн ъяряйанапаран Ишыгландырыъыларын эювдялярини сыфыр хяттиня йерлябирляш-
мцщафизя чяпярляри; дирилмяси ваъиб олан шябякялярдя лампалар цчцн патронларын
ч) даими мцщафизя васитяляри (айагалтылар, мцщафизя винтли эилизляри фаза мяфтилиня йох, сыфыр мяфтиля бирляшдирилмялидир.
чяпярляри, плакатлар вя и.а.) Бу тялябляр штепсел бирляшмяси иля гошулан эяздирилян вя
тямирдян сонра кранын ишя салынмасына анъаг онун саз столцстц лампалара аид дейилдир.
вязиййятдя олмасына ъавабдещ олан шяхс иъазя веря биляр, Нювбятчи щейятин мцяссисяляриндя тятбиг едилян ярийян
бу щагда нювбянин гябул вя тящвил едилмяси журналында гейд калибрлянмиш тахмалар, ишыгландырыъылар вя бцтцн типлярдян
едилмялидир. лампаларын ещтийат дясти олмалыдыр. Нювбятчи вя ямялиййат-
Кранларда електрик аваданлыьыны бахышдан кечирдикдя, тямир щейяти аварийа ишыгландырылмасынын олуб-олмамасындан
тянзимлядикдя вя тямир етдикдя ишчи щейят фярди мцщафизя асылы олмайараг, мухтар гидаланан эяздирилян електрик
васитяляриндян (диелектрик ялъяк, галош, айагалты, алтлыг вя б.) ишыгландырыъылар иля тяъщиз олунмалыдыр.

61 62
downloaded from KitabYurdu.org
Хараб олмуш лцминессент лампалары, ДРЛ лампалары вя
ичярисиндя ъивя олан башга ишыг мянбяляри хцсуси бинада
габлашдырылмыш щалда сахланмалы вя мящв едилмяк вя деак-
тивасийа цчцн хцсуси айрылмыш йеря вахташыры дашыныр.
Бцтцн ишыгландырыъы аваданлыглар (пайлашдырыъы лювщяляр,
горуйуъулар, ачарлар, штепсел розеткалары) механики
зядялянмялярдян вя чиркдян мцщафизя етмяк цчцн мцвафиг
йерлярдя, габларда тямиз вя саз сахланылмалыдыр. Тясадцфян
тохунула билян ъяряйанапаран щиссяляри олан пайлашдырыъы
мянтягялярдян, горуйуъулардан, кясян ачарлардан, штепсел
розеткалардан истифадя етмяк гадаьан олунур.
Лампа патронлары юлчцляриня вя конструксийасына эюря
еля олмалыдыр ки, онларын ъяряйанапаран щиссяляриня тохунмаг
мцмкцн олмасын. Патронларын хариъи юртцйц изоляедиъи
материалдан щазырланмалыдыр.
Дязэащларда вя башга истещсалат машынларында 36 В
эярэинликли йерли ишыгландырмада гидаландырыъы шябякядян йерли
ишыгландырма трансформаторуна эялян електрик хятляри кифайят
гядяр щерметик вя етибарлы йерлябирляшдирилмиш (сыфырланмыш)
метал борулардан кечирилмялидир.
Цъмяфтилли шябякялярдя лампа патрону шябякяйя ики-
гцтблц ачарла бирляшдирилир. Дюрдмяфтилли шябякялярдя патронун Шякил 14. Лампа патронунун шябякя мяфтилиня
йивли эилизини сыфыр мяфтиля, икинъи контакты ися ачардан кечмякля бирляшдирилмяси схеми:
фазайа бирляшдирмяк ваъибдир (шякил 14). 1-лампа патрону, 2-ачар, 3-патронларын йиви, 4-дахили
щисся

Шябякянин нейтралы йерля бирляшдирилмиш олдугда ишыглан-


дырыъыларын эювдяляри ашаьыдакы кими йерля бирляшдирилир: мяфтилляр
ачыг чякилдикдя ишыгландырыъынын йерлябирляшдириъи контакты иля
ишыгландырыъыйа йахын тярпянмяз дайаг цзяриндя йерляш-
дирилмиш сыфыр мяфтил арасында еластик бяндин кюмяйиля, изо-
ляедилмиш мяфтилляр, кабелляр вя йа ишыгландырыъынын эювдясиня
кечирилмиш полад борулардан чякилмиш мяфтилляр чякилдикдя ися

63 64
downloaded from KitabYurdu.org
билаваситя ишыгландырыъынын юзцндя онун эювдясини сыфыр мяфтиля Зядялянмиш адама бцтцн щалларда йардым эюстярмяк
бирляшдирмякля хцсуси детал васитясиля. лазымдыр, чцнки онун няфяси кясилдийиня, цряйи дюйцнмядийиня
Ишлярин апарылмасы цчцн лазым олан аварийа ишыгландырма эюря, нябзи вурмадыьына эюря юлмцш щесаб етмяк олмаз.
ишыгландырыъылары асылы олмайан гидаландырма мянбяйиня Електрик ъяряйаны иля зядяляндикдя юлцм чох вахт защири олур,
бирляшдирилмялидир. буна эюря дя зядялянмиш адамын ъана эятирилмяси ъящд-
Адамларын кючцрцлмяси цчцн лазым олан аварийа ляринин давам етдирилмясинин мягсядяуйьун вя йа файдасыз
ишыгландырмасы ишынландырыъылары йарымстансийанын лювщясиндян олмасы мясялясини щялл етмяк вя онун юлцмц щаггында
башлайараг, йахуд анъаг бир эириш (бинайа вя йахуд ачыг нятиъя чыхармаьа анъаг щякимин щцгугу вардыр.
щавада иш зонасына) олдугда щямин эиришдян башлайараг, Бир чох щаллар мялумдур ки, електрик ъяряйанындан зя-
ишчи ишыгландырмадан асылы олмайан шябякяйя гошулмалыдыр. дялянмиш вя клиники юлцм вязиййятиндя олан адамлар мцвафиг
тядбирляр эюрцлдцкдян сонра ъана эялмиш, саьалмыш вя юз ади
Електрик ъяряйанындан зядялянмишляря ишляриня гайытмышлар.
илк йардым Електрик гурьусуна хидмят едян бцтцн щейят зядя-
лянмиш шяхсляря илк йардым эюстярмяк цсулларыны, щабеля елек-
Електрик ъяряйанындан зядялянмиш адамын хилас едил- трик ъяряйанындан хилас етмяйин практики прийомларыны, сцни
мяси яксяр щалларда онун ъяряйандан азад едилмясинин няфяс вермяк вя цряйи хариъдян массаж етмяк цсулларыны
ъялдлийиндян, щабеля илк йардымын тез вя кейфиййятли эюстярил- билмялидир.
мясиндян асылыдыр. Астаэяллик, щазырлыг ишинин узадылмасы Мцяссисянин ашаьыдакы васитяляри олмалыдыр:
зядялянмиш адамын юлцмцня сябяб ола биляр. а) илк йардым эюстярилмяси цчцн ваъиб олан тяртибатлар вя
Иш йолдашынын, йахуд бядбяхт щадисянин шащиди олмуш вясаитляр топлусу (аптекчя);
адамын эюстярдийи кюмяк, ялбяття, щякимин кюмяйиндян аз б) мцяссисянин эюрцнян йерляриндя асылмыш илк йардым
кейфиййятлидир, лакин онун цстцнлцйц бундадыр ки, тяхи- эюстярмяк, сцни няфясвермя вя цряйин массаж едилмяси
рясалынмадан, бядбяхт щадися баш вердикдя сонра дярщал гайдалары щаггында плакатлар.
эюстярилир вя буна эюря дя клиники юлцм щалынын инкишафынын Зярури алятлярля бирликдя сцни няфясвермя апаратынын,
гаршысы алына биляр. Беля кюмяйин хястянин тезликля ъана щямчинин зядялянмиш шяхси эютцрмяк цчцн хяряйин олмасы
эялмясиня сябяб олдуьу щаллар аз олмур. Даща аьыр щалларда дя тювсийя олунур.
щяким эяляня кими илк йардым юзцндян эетмиш организмин Юзцндян эетмиш шяхся йардым эюстярилмясиндя щяр бир
йашамаг габилиййятинин сахланылмасыны тямин едир. Бцтцн санийянин дя ящямиййяти вардыр, буна эюря дя илк йардым дяр-
щалларда, щятта саатларла давам ется дя, илк йардым арасыкя- щал вя мцмкцн олдугъа щадися йериндя эюстярилмялидир.
силмядян эюстярилмялидир. Електрик ъяряйаны иля зядялянмиш Зядялянмиш шяхси башга йеря анъаг о щалларда апармаг
адамларын сцни няфясвермя вя хариъдян массаж етмяк лазымдыр ки, онун цчцн, йахуд она йардым эюстярян адам
методларыны дцзэцн йериня йетирмякля 3-4 саатдан сонра, цчцн тящлцкя йараныр, йа да щямин йердя йардым эюстярмяк
айры-айры щалларда ися, щятта 10-20 саатдан сонра ъана мцмкцн дейилдир.
эялмяси щаллары чох олмушдур. Илк йардым эюстяриляня кими ашаьыдакы тядбирляр йериня
йетирилмялидир:

65 66
downloaded from KitabYurdu.org
а) зядялянмиш шяхси дцз йердя архасы цстя узатмаг; електрик ъяряйанынын тясириндян азад олунмасы онун йеря
б) онун няфясинин эялиб-эялмядийини йохламаг (дюш дцшмясиня сябяб ола биляр; беля щалларда зядялянмиш ада-
гяфясинин ениб-галхмасы иля, эцзэц иля, йахуд щяр щансы мын йеря дцшмясинин тящлцкясизлийини тямин едян тядбирляр
башга цсулла мцяййянляшдирилир); эюрцлмялидир;
ъ) билякдя мил артерийасында, йахуд бойунун габаг йан б) гурьу електрик шябякясиндян айрылдыгда ейни за-
сятщиндя йуху артерийасында нябзин олуб-олмамасыны манда електрик ишыглары да айрыла биляр, буна эюря башга мян-
йохламаг; бядян ишыгландырылманын тямин едилмяси ваъибдир (фанар,
ч) эюз бябяйинин вязиййятини айдынлашдырмаг (дар, йа- мяшял, шам, аварийа ишыгландырылмасы, аккумулйатор фанарлары
худ эениш олур); эюз бябяйинин эениш ачылмасы бейинин ганла вя б. иля), ейни вахтда йубанмадан гурьу шябякядян
тяъщизинин писляшдийини эюстярир. айрылмалы вя зядялянмиш адама йардым давам етдирилмялидир.
Яэяр зядялянмиш шяхсин шцуру юзцндядирся, лакин бу Йадда сахламаг лазымдыр ки, шябякядян ачылмыш гурьу
вахта кими юзцндян эетмишся, онда ону ращат вязиййятдя мцяййян мцддят ярзиндя кифайят гядяр бюйцк тутум
узандырмаг (онун алтына палтарлардан няся салмаг вя цс- олмасына эюря (мясялян, кабелляр олдугда) щяйат цчцн
тцнц юртмяк) вя щяким эяляня кими там сакитлийини сахламаг тящлцкяли олан йцк сахлайа биляр. Буна эюря гурьуну шябя-
лазымдыр. Няфясалма вя нябзин вурмасыны даима мцшащидя кядян айырдыгдан сонра дярщал йерля бирляшдирмяк лазымдыр.
етмяк ваъибдир. Зядялянмиш шяхсин тярпянмясиня, щятта иши Хилас едян шяхси зядялянмиш адамын бядяниндян изоля
давам етдирмяйя ъящд эюстярмясиня щеч вяъщля иъазя етмяк цчцн мцтляг диелектрик ялъяк эеймяк, йахуд яллярин
верилмямялидир, чцнки електрик ъяряйаны иля зядяляндикдян цстцня гуру палтар (резинляшдирилмиш плаш) салмаг, юз
сонра айдын ифадя олунмуш симптомларын олмамасы зядя- палтарынын голларыны габаьа узатмаг, мащуд папагдан
лянмиш шяхсин вязиййятинин писляшмясиня сябяб ола биляр. истифадя етмяк вя и.а. лазымдыр; йердян изоля олунмагдан
Щякими тез чаьырмаг мцмкцн дейился, онда няглиййат ютрц диелектрик галош эеймяк, йахуд айагалты салмаг, йа
васитяси вя йа хяряк тапыб зядялянмиш шяхси тезмцалиъя тахта атмаг, щямин шяраитдя нядян истифадя етмяк асандырса
мцяссисясиня чатдырмаг лазымдыр. ону етмяк лазымдыр.

Зядялянмиш шяхсин ъяряйанын тясириндян


азад едилмяси

Эярэинлик алтында олан адама тохунмаг тящлцкялидир вя


мцяййян олунмуш ещтийат тядбирляриня риайят олунмасыны
тяляб едир. Щяр шейдян яввял гурьунун вя аваданлыьын
зядялянмиш адамын тохундуьу щиссясини шябякядян ъялд
ачмаг лазымдыр.
Бу заман ашаьыдакылар нязяря алынмалыдыр:
а) яэяр зядялянмиш адам йцксякликдядирся (шякил 15),
онда гурьунун шябякядян ачылмасы вя зядялянмиш адамын

67 68
downloaded from KitabYurdu.org
Бирфазалы (биргцтблц) гошулмаларда зядялянмиш адамын
яли гыъ олараг ъяряйанапаран щиссяни тутдугда ону гал-
дырмаг, тахта иля йердян изоля етмяк вя бунунла ъяряйаны
кясиб, ону ъяряйанапаран щиссялярдян азад етмяк лазымдыр.
Яэяр мяфтил йердя, йахуд дюшямя цзяриндядирся, онда
йадда сахламаг лазымдыр ки, онун ятрафында аддым эярэинлийи
ола биляр. Буна эюря зядялянмиш адамы ъяряйанапаран щис-
сялярдян айырдыгдан сонра ону аддым эярэинлийи зонасында
10-15 м мясафяйя апармаг лазымдыр.
Яэяр зядялянмиш адам електрик мяфтилини вяйа шини еля
эцъля сыхыр ки, палтарындан чякдикдя ону ъидди зядялямя
тящлцкяси йарана биляр, онда онун щяр бир бармаьыны айрылыгда
гатлайыб ялини ачмаг лазымдыр. Бу ямялиййат цчцн диелектрик
ялъяк эеймяк, йахуд юзцнц йердян изоля етмяк ваъибдир.
Електрик вериши хятляриндя йухарыда эюстярилмиш цсулларла
адамы ъяряйандан ъялд азад етмяк кифайят гядяр мцмкцн
олмадыгда хяттин бцтцн мяфтилляриндян онлары яввялъядян
етибарлы йерля бирляшдириб гыса гапанма йаратмаг ваъибдир.
Бу щалда ещтийат тядбирляри эюрцлмялидир ки, цстя атылан
мяфтил хилас едян шяхся вя зядялянмиш адама тохунмасын.
Бундан башга, ашаьыдакылар да мцтляг нязяря
алынмалыдыр:
Шякил 15. Йцксякликдя ъяряйандан зядялянмиш а) яэяр зядялянмиш шяхс йцксякликдядирся, онда онун
адамын азад едилмяси. йеря дцшмясинин гаршысыны алмаг, йахуд тящлцкясизлийини
тямин етмяк лазымдыр;
Эярэинлийи 1000 В-а гядяр олан гурьуларда зядялянмиш б) яэяр зядялянмиш адам бир мяфтиля тохунмушса, чох
адамы ъяряйанапаран щиссялярдян азад етмякдян ютрц вахт анъаг щямин мяфтили йерля бирляшдирмяк кифайятдир;
гуру, ъяряйан кечирмяйян щяр щансы яшйадан (мисал цчцн, ъ) йерлябирляшдирмя, йахуд гыса гапанма цчцн истифадя
гуру палтар, канат, тахта парчасы вя и.а.) истифадя етмяк олунан мяфтили яввялъя йерля бирляшдирмяк, сонра ися йерля
тювсийя олунур. Щямин ишдян ютрц метал, йахуд йаш яшйа- бирляшдириляъяк хятт мяфтилинин цстцня атмаг лазымдыр.
лардан истифадя етмяк олмаз.
Мяфтили тахта дястякли балта иля гырмаг вя йа дястякляри Илк тибби йардым тядбирляри
изоля олунмуш кясян кялбятинля, пассатижляр вя и.а. иля кясмяк
олар. Яввялъя диелектрик ялъяк эейиб, метал дястякли ади Зядялянмиш адамы електрик ъяряйанынын тясириндян азад
алятдян дя истифадя етмяк олар. етдикдян сонра дярщал она илк йардым эюстярилмялидир. Йардым

69 70
downloaded from KitabYurdu.org
эюстярилмяси тядбирляри зядялянмиш шяхсин зядялянмя Əlavə
дяряъясиндян вя вязиййятиндян асылыдыр. İstismarda olan mühafizə vasitələrinin elektrik sınaqlarının
Зядялянмиш адам електрик ъяряйанынын тясириндян азад norma və müddətləri
олдугдан сонра няфяс алмырса, йахуд гыъ олмуш щалда няфяс
алырса, дярщал ашаьыдакы тядбирляр эюрцлмялидир: Sıra Mühafizə Elektrik Sınaq Dava Ən çox Dövri
-зядялянмиш адамын ону сыхан бцтцн палтарларыны No- vasitəsi qurğusu- gərginli etmə cərəyan sınaq-
si nun yi, kV müd- itkisi, ların
чыхартмаг, йахасыны, гайышыны, шярфини ачмаг; gərginliyi, dəti mA müd-
-аьзыны гандан, селикдян тямизлямяк; сцни (салма) kV dəq. dəti, ay
дишляри варса, онлары чыхартмаг; 1 2 3 4 5 6 7
-зядялянмиш адама тямиз щава верилмясини тямин 1 Dialektrik rezin 1-ə 2.5 1 3 6
етмяк; əlcək qədər
-артыг адамлары бинадан чыхартмаг; 2 » » » 1-dən çox 6 1 7 6
3 Dialektrik rezin 1-ə qədər 3.5 1 2 12
-сцни няфяс вермяк вя цряйини массаж етмяк. qaloş
Яэяр зядялянмиш адам щушсуз щалдадырса, лакин 4 -“- » -“- İstənilən 15 1 7.5 36
нормао няфяс алыр вя нябзи йахшы вурурса, онда ону дюшя- 5 Dialektrik rezin 1-ə qədər 3 Bax: 3 24
няк цстцндя ращат узандырмаг, палтарларынын дцймялярини ayaqaltı qeyd
ачмаг, гайышыны ачмаг, она тямиз щава эялмясини тямин 1
6 -“- « - 1-dən çox 15 Eyni 15 24
етмяк, бурнуна нашатыр спиртиндя исладылмыш памбыг тутмаг
“-
вя цзцня сойуг су чилямяк лазымдыр. Щяким эяляня кими 7 Dəstəyi izolə 1-ə qədər 2 1 - 12
зядялянмиш адам цчцн там сакитлик йарадылмалыдыр. edilmiş çilingər –
Яэяр зядялянмиш адам ъан верян адам кими олдугъа quraşdırma aləti
эеъ-эеъ, гыъ ола-ола пис няфяс алырса, онда она мцтляг сцни 8 1000 B-a qədər 0.5-ə 1 1 - 12
няфяс вермяк вя цряйини массаж етмяк лазымдыр. gərginlik göstərcisi qədər
9 » » 0.66-ya 2 1 - 12
Зядялянмиш адам сярбяст вя мцнтязям няфяс алмаьа » qədər
башладыгдан сонра она сцни няфяс вермяк лазым дейил, чцнки 10 Neon lampa 1000 2-35 3l 5 - 12
бу щалда сцни няфяс верилмясинин давам етдирилмяси она B-dan yuxarı 2-10 az olmaz
зяряр веря биляр. gərginlik 6-20 40 1 - 12
göstəriciləri:izoləed 40 1 - 12
ici hissə işçi hissə 70 1 - 12
Ъяряйандан зядялянмиш адамы юзцня эятир- 11 1000 B-dan yüksək
мяк цчцн ону торпаьа басдырмаг ъящдляри гяти kontaksız tipli 10-35
gərginlik
гадаьандыр.
göstəriciləri
Бу цсул няинки тамамиля файдасыздыр, щям дя (UVNB- 6-35 105 5 - 24
олдугъа зярярлидир. 35):izoləedici hissə 6-10 20 1 - 24
çıxarılan elektrod

71 72
downloaded from KitabYurdu.org
20 Izoləedici kəlbətin 2-35 3l, 40-
12 Fazalama üçün dan az 5 - 24
gərginlik olmaz 2
göstəriciləri: 2-10 40 5 - 12 21 » » » 1-ə qədər 5 - 24
göstəricinin 22 Elektrik ölçü 0.04-ə 0.5 5 - 12
izoləedici 2-10 20 1 - 12 kəlbətini qədər
hissələri və əlavə 23 » » » 0.04-066 2 5 - 12
borucunun 6 6 1 2.4 12 24 » » » 0.66-1,10 3 5 - 12
göstəricinin işçi 10 10 2 1.7 12 25 » » » 2-10 40 5 - 12
hissəsi əlavə 26 Izoləedici üstüklər:
borucunun 2-10 20 1 20 12 10-a qədər 20 5 - 24
cərəyan sərt 1,5-ə 30 5 - 24
məhdudlaşdıran qədər
müqaviməti rezin 5 1 6 36
birləşdirici 1-ə qədər
məftilin
13 Izoləedici 3l, 40-
ştanqlar(ölçü 100-dan dan 5 - 24
ştanqlarından aşağı az
başqa) olmaz
14 Həmin şey 110-500 3f. 5 - 24
110-dan 3l, 40-
15 Ölçü ştanqları aşağı dan az 5 - bax:
olmaz Qeyd 2
16 » » » 110-500 3f 5 - “
17 Ölçü ştanqlarının
başcıqları 35-500 30 5 - “
18 Sürüngəc
başcıqlarının
boyuna və eninə 220-500 2.2 5 - “
plankaları və ölçü
ştanqlarının
izoləedici kapron
kanatı
19 Yerləbirləşdirməni
330-500 kV
gərginliyi hava 300-50 100 5 - 24
xətlərinin üstünə
salmaq metal
bəndlərlə
düzəldilmiş
izoləedici ştaqnlar

73 74
downloaded from KitabYurdu.org
ƏDƏBİYYAT MÜNDƏRİCAT

1. A.K. Marenqo, N.A. Tilkunov Elektrik Elektrik cərəyanının insan orqanizminə təsiri….. 4
təhlükəsizliyinə dair məlumat kitabı . Bakı, 1986 il İnsan bədəninin elektrik müqaviməti ………….. 8
2. Dolin P. A. Действие электрического тока на İnsan elektrik cərəyanı ilə zədələnməsinə təsir
человека и первая помощ пострадавшему М. göstərən əsas amillər…………………………….. 11
«Энергия» , 1976 Cərəyanla zədələnmənin əsas səbəbləri………… 12
3. Князевский Б.А. Органа труда в Elektrik cərəyanı ilə zədələnmədən mühafizə
электроустановках. М. «Энергия» , 1970 tədbirləri və üsulları…………………………….. 13
4. Матуско Ф.А. Защитные устройства в Elektrik cərəyanı ilə zədələnmənin qarşısını
электроустановках almaq üçün tətbiq olunan mühafizə vasitələri…… 13
М. «Энергия», 1973 Mühafizə vasitələrinin sınaqdan keçirilməsi…….. 20
5. Əmək mühafizəsi. Bakı Maarif nəşriyyatı, 1986 il Mühafizə yerbirləşdirilməsi………………….…. 21
Mühafizə sıfırlanması…………………………… 33
Mühafizə açılması………………………………. 36
Elektrik qurğularının istismarında təhlükəsizlik
ümumi qaydaları………………………………… 38
İşçi heyətini hazırlanması və öyrədilməsi…..….. 42
Sənaye müəssisələrində elektrik təhlükəsizliyi
üçün məsuliyyət………………………………… 43
Elektrik mühərrikləri və əı elektrik maşınları…… 46
Akkumlyator və qaynaq qurğuları işlərində
təhlükəsizlik…………………………………….. 52
Elektrik kranları və qaldırıcı mexanizmlərdə
təhlükəsizlik……………………………………… 59
İşıqlandırma qurğularının təhlükəsizliyi ……….. 62
Elektrik cərəyanından zədələnmişlərə ilk yardım.. 65
Zədələnmiş şəxsin cərəyanın təsirindən azad
edilməsi………………………………………… 67
İlk tibbi yardım tədbirləri……………………….. 70
Əlavələr………………………………………… 72
Ədəbiyyat ……………………………………… 75

75 76
downloaded from KitabYurdu.org
Чапа имзаланыб . 04. 2009. Каьыз форматы 60х84 1/16.
Щяжми ч.в. Сифариш . Сайы .
---------------------------------------------------------------------------
" Игтисад Университети " няшриййаты.
АЗ 1001, Бакы, Истиглалиййят кцчяси, 6
_____________________________________________________

77
downloaded from KitabYurdu.org

You might also like