ELEKTRİK AVADANLIQLARININ

DİAQNOSTİKASI VƏ SINAQ NORMALARI

BAKI - 2016
 HİKMƏT ƏLİYEV

ELEKTRİK AVADANLIQLARININ
DİAQNOSTİKASI VƏ SINAQ NORMALARI
DƏRS VƏSAITI

TƏKRAR NƏŞR

“AZƏRİŞIQ” ASC TƏDRIS MƏRKƏZİNİN MÜDAVİMLƏRİ

ÜÇÜN NƏZƏRDƏ TUTULUR

BAKI - 2016
UOT 621.325.2:621.396.029 və UOT 621.317 : 621.325

Elektrik avadanlıqlarının diaqnostikasi və sınaq normaları

Dərs vəsaiti. Hikmət Əliyev.Bakı,2016.,94 səh.

Elmi redaktor : t.e.d.,professor Akif Hüseynov

Rəy verənlər : “Azərişıq” ASC-nin Tədris Mərkəzinin Elmi Şurası

Təqdim olunan metodiki vəsaitdə müxtəlif izolyasiyalı güc kabellərinin çox aşağı tezliklərlə
sınaqları və diaqnostikası üçün inkişaf etmiş ölkələrdə istifadə olunan və son vaxtlar
Azərbaycanda da tətbiq olunmağa başlanmış yeni üsulların (ÇAT; və ya VLF – Very Low
Frequency) realizasiya olunduğu müasir avadanlıqlar və belə üsullar ilə kabel xətlərinin
sınaqları, diaqnostika olunması, kabellərdə zədəli yerlərin axtarılması və onlrın lokalizasiya
olunması üsullarının analizi və şərhi verilir.Bununla yanaşı,yüksək gərginlikli elektrik
avadanlıqlarının istilikvizion diaqnostikası, transformatorların sınaqları və diaqnostikası üçün
İDAX analizatoru, elektroizoləedici mayelərin elektrik xassələrinin və alışma temperaturunun
tədqiqi və elektroizoləedici mayelərin alişma temperaturunun müəyyən olunması kimi
məsələlərə də baxılmışdır.
 Ön söz

Hazırlanmış metodiki vəsaitdə son illərin layihələri olan müasir sınaq və diaqnostika
avadanlıqlarının iş prinsipləri və texniki xarakteristikaları,bu avadanlıqıarın istismar qaydaları
və onlarla işləmə qaydaları verilir.
Burada, Azərbaycan şəraitində istifadədə olan 35 kV gərginliyə qədər güc kabellərinin
dağıdıcı olmayan sınaq və diaqnostikası üçün uyğun olan daha effektiv üsullar seçilmişdir ki,
bu da təlabatçıların elektrik təchizatının etibarlığının yüksəldilməsinə və həmçinin kabel
xətlərinin onların faktiki vəziyyətinə görə təmirinin və əvəzlənməsinin effektiv
planlaşdırılmasına imkan verəcəkdir.
Təqdim olunan vəsaitdə , istismarda olan yüksək gərginlikli müxtəlif izolyasiyalı elektrik
avadanlıqlarının sınaq və diaqnostikası üçün istifadə olunan müasir üsullar verilmişdir ki, bu
da öz növbəsində elektrik təchizatının etibarlığına və ya etibarlı işinə zəmanət verir.
 MÜNDƏRİCAT
Səh

1.YÜKSƏKGƏRGINLİKLİ ELEKTRIK AVADANLIQLARININ

SINAQ VƏ DİAQNOSTİKASI..........................................................................................6
2.GÜC KABELLƏRNIN SINAQLARI...................................................................................9.
2.1. Sınaqlarının həcmi və normativ istinadlar.........................................................................9
2.2. Kabel xətlərinin sınaq normaları.......................................................................................10
2.3. 0,01......0,1 Hs çox aşağı tezlikli dəyişən gərginliyin yüksək sınaq gərginliyi
üçün istifadə olunması......................................................................................................13
2.4. Dəyişən gərginliklə izolyasiyanın sınağı...........................................................................17
2.5.Kabel xətlərinin zədələri....................................................................................................18
2.5.1.Kabel xətlərində zədələrin xarakteri...............................................................................18
2.5.2.Zədələrin növləri.............................................................................................................18
2.5.3.Kabelin damarlararası zədələnmələri və damarla- ekran arasında olan zədələnmələr...19
2.5.4.Kabellər və sonluq muftalari ilə yaranan problemlər......................................................19
2.5.5.Tikilmiş polietilen izolyasiyalı kabellərin əsas zədələnmələri........................................20
2.6.Kabel xətlərinin zədələnmə yerlərinin təyin olunmasi üsullari..........................................22
2.7.Sycompact sistemi ilə kabellərin kabel nasazlıqlarının müəyyən olunması
və diaqnostikası.................................................................................................................28
2.8.Kabellərin diaqnostikası....................................................................................................39
3.ENERJI SISTEMLƏRININ VƏ ENERJI MÜƏSSISƏLƏRININ YÜKSƏK
GƏRGINLIKLI ELEKTRIK AVADANLIQLARININ SINAQLARI VƏ
DIAQNOSTIKASI...............................................................................................................56
3.1. Yüksəkgərginlikli elektrik avadanlıqlarının istilikvizion diaqnostikası..........................56
3.2.Transformatorların sınaqları vədiaqnostikası üçün İDAX analizatoru.............................58
3.3.Elektroizoləedici mayelərin elektrik xassələrinin və alışma temperaturunun tədqiqi......61
3.4.Elektroizoləedici mayelərin alişma temperaturunun müəyyən olunması.........................78
Əlavələr...................................................................................................................................81
ƏDƏBİYYAT.........................................................................................................................94
 1.YÜKSƏKGƏRGINLİKLİ ELEKTRIK AVADANLIQLARININ
SINAQ VƏ DİAQNOSTİKASI
Bizim dövrümüzdə intelektual elektroenergetik sistemlərin yaradılması və işlənilməsinin
ümumdünya tendensiyası elektroenergetika sahəsində çalışan mütəxəssislər qarşısında yeni
məsələlər qoyur: etibarlığın təmin olunması, istismar xərclərini azaldılması, xidmət
olunmayan yarımstansiyalara keçid.
Yüksəkvoltlu avadanlıq istehsalçılarının, həm də onları istismara daxil edən müəssisələrin
və təşkilatların əsas məsələsi enerji effektivliyi, dayanmadan işləmə qabiliyyəti, qəza
hallarının xəbərdarlıq edilməsi və istismar xərclərinin azaldılmasıdır. Aktual məsələlərdən biri
də avadanlığın normativi keçən istismar müddətinin uzadılmasının mümkünlüyünün
qiymətləndirilməsi və enerji sistemlərin xidmət olunmayan yarımstansiyalara keçməsi üçün
gücün formalaşdırılmasıdır.
Beləliklə aşagıdakı məsələlər prioritet olur:
1) Elektrik avadanlıqlarında inkişaf edən defektləri elə ilkin inkişaf dövründə qeyd
etmə qabiliyyətinə malik , effektiv avtomatlaşdırılmış diaqnostika sistemlərinin
işlənməsi.
2) Periodik xidmət xərcləri sistemindən cari vəziyyətə görə xidmət sisteminə keçid.
3) İstismar rejimində alınan diaqnostik informasiya bazasında avadanlığın imtina
etməsinin proqnozlaşdırılmasının avtomatik sistemin yaradılması.
İntelektual elektroenergetik sistemlərin və xidmət olunmayan yüksəkvoltlu
yarımstansiyaların yaradılmasının əmələ gəlmiş ümumdünya tendensiyasında qoyulan
məsələlər əsas məsələlər hesab olunur. Qoyulan sualların həll olunması yarımstansiyanın əsas
avadanlığının vəziyyətinə fasiləsiz nəzarət sistemlərinin (monitorinq) istifadə olunması ilə
yerinə yetirilə bilər.
Planlı texniki dıaqnostika qüvvədə olan norma və qaydalara uyğun aparılır. Bundan başqa o
avadanlığın normativ xidmət müddəti bitəndən sonra onun sonrakı gələcək istismarı haqqında
mühakimə yürütməyə imkan verir.
Avadanlıgın plandan kənar texniki diaqnostikası onun texniki vəziyyətində pozulma halı
aşkara çıxdıqda aparılır. Əgər diaqnostika avadanlıgın işlədiyi zaman aparılırsa onda belə
diaqnostika funksional adlanır.
Diaqnostika sisteminin əsas kriteriyası diaqnostikanın dəqiqliyi və inandırıcı (mükəmməl)
olmasadır. Dəqiqlik və inandırıcı olma kriteriyaları praktiki olaraq istənilən ölçmənin
aparılması zamanı istifadə olunan cıhaz və üsulların analoji kriteriyalarının qiymətlərindən
fərqlənmir, lakin texniki – iqtisadi kriteriyalar ozünə birləşdirilmiş material və əmək sərfi,
diaqnostikanın aparılma müddəti və periodikliyini də qoşur.
Diaqnostik informasiyanın tərkibinə avadanlığın pasport göstəriciləri; istismarın
başlanğıcındakı texniki vəziyyəti haqqında verilənlər; ölçmə və müayinələrin nəticələri ilə cari
texniki vəziyyəti haqqında verilənlər; hesablamaların, qiymətləndirmələrin, əvvəlcədən verilən
proqnoz və qərarların nəticələri; avadanlıq parkı üzrə ümümləşdirilmış verilənlər daxil edilə
bilər və qorunub saxlanılmaq üçün verilə bilər.
Texniki diaqnostika – xüsusi aparılan sinaq, ölçmə, müşahidələrin nəticələrinə ğörə, tətbiq
olunan obyektin işə yararlı və saz vəziyyədtə olmasına nəzarətdir
Texniki diaqnostika vasitələri etibarlı ölçmələri yaxud avadanlığın konkret istismar
şəraitinda diaqnostika paramterlərinə nəzarəti təmin etməlidir.
Texniki diaqnostika vasitələrinə nəzarət (baxış) adətən müəssisənin metroloji
(metroloqiya) xidməti tərəfindən həyata keçirilir.
Diaqnostikanın nəticələri aşağıdakılardır:
1. Tətbiq olunan avadanlığın vəziyyətinin müəyyən edilməsi.
2. Zədələnmənin və yaxud defektlərin növünün, onun miqyasının, yerləşmə yerinin, yaranma
səbəblərinin aşkara çıxarılması. Bu da bərpa-təmir işlərinin (təmirin tərkibi, həcmi, aparılma
müddəti və s.) yaxudda avadanlığın tamamilə də-yişdırılməsı haqqinda qərar qəbul
edilməsinin əsasını təşkil edir.
3.Gələcək istismar müddətində işçi keyfiyyət və xassələrinin qorunub saxlanılması
(istismar müddəti) müddəti haqqında proqnoz. Proqnoz verilmədən diaqnostika tam qiymətli
(tam diaqnostika) hesab olunmur.
Transformator yarımstansiyasının texnoloji cəhətdən mürəkkəb avadanlığının diaqnostikası
avadanlığın hər bir funksional hissəsənin yaxud elementinin, hər bir sistemin iş qabiliyyətinə
nəzarəti bildirir.
Yüksək gərginlikli transformator yarımstansiyasının avadanlığının diaqnostikası aşağıdakı
formalarda realizə olunur.
- nəzarət olunan obyekti işdən ayırmaqla periodik nəzarət (off-line);
- işçi qərqinlik altında periodik nəzarət (on-line);
- fasiləsiz avtomatik (on-line) nəzarət (monitorinq);
- kompleks diaqnostik müayinə.
İşçi gərginlik altında periodik nəzarət daha az xərc aparılandır, az məsrəflidir,
lakin cəld inkişaf edən defektləri aşkara çıxarmağı təmin etmir.
Avadanlığı istismardan çıxarmaqla (işdən ayrılmaqla) nəzarət müayinə üçün daha böyük
imkanlar açır, lakin şəbəkənin işini pozur.
Avtomatik nəzarət personalın kvalifikasiyasından (ixtisas səviyyəsindən) aslı olmayaraq
nəticələr verir, real zamanda nəzarət olunan parametrlərin dəyişmə dinamikasının izləməyə
imkan verir, həmçinin müəyyən dəlillərlə riyazi modelin köməyilə avadanlığın ayrı-ayrı hissə
və sistemlərinin vəziyyətinə nəzarət etməyə imkan verir.
Kompleks diaqnostik müayinə deyəndə əvvəlki (yuxarıda ğöstərilən) üç diaqnostika
formasının əsasında nəticələrin formalaşdırılması başa düşülür. Avadanlığın vəziyyəti
haqqında qəbul edilmiş qərar daha dolğun olur, lakin nəticələrin formalaşdırılması dövrü
(müddəti) çox uzun çəkir və avadanlığın vəziyyətinin dəyişməsi dinamikasına vaxtında
reaksiya verməyə imkan vermir.
Diaqnostika formalarının effektivliyinin qiymətlləndirilməsi cədvəl 1-də verilir.
Yekun qiyməti diaqnostikaya qoyulan tələblərdən aslı olaraq orta hesblanmış qiymət kimi
formalaşdırılır.
Müqayisələrin nəticələrindən ğörünür ki, diaqnostikanın daha perspektiv forması fasiləsiz
(on-line) nəzarət yaxud da fəsiləsiz nəzarətdır.
Bununla birlikdə qeyd etmək lazımdır ki, defektlərinin inkişafının maksimal dəqiqlikdə və
effektiv olaraq müəyyən olunması üçün, verilmiş istismar şəraitində dayanıqsız işin
proqnozlaşdırılması üçün, nominal istismar xarakteristikalarını keçdikdə avadanlığın istifadə
olunma effektivliyi və riskinin hesablanması üçün diaqnostika formalarından heç biri mütləq
üstünlüyə malik deyildir.
Hazırda diaqnostikanın yerinə yetirilməsı reqlamentinin əsas sənədləri aşağıdakılardır.
-“Elektrik avadanlığının sınağının həcmi və normaları” -“Elektrik stansiya və şəbəkələrinin
texniki istismarı qaydaları” (hər ölkə
üçün) (2003-cü ildən etibarən)
-“Elektrik avadanlıqları qurğuları qaydaları”
-35-800kV gərginlikli hava elektrik veriliş xətlərinin istismarının instruksiyası.
-“Elektrik avadanlığının vəziyyətinə nəzarət üçün normativ texniki sənəd
-Əlaqəli istehsal proqramlarının ifa olunması və formalaşması zamanı diaqnostikanın
nəticələrinin istifadə olunması reqlamenti.
Elektrik avadanlığının vəziyyətinin qiymətləndirilməsinə iki yanaşma məlumdur ki, onları
da şərti olaraq “kənara qoyulmuş” (of-line) və “operativ” (on-line) kimi işarə etmək olar.
Birinci – müəyyən olunmuş zaman müddətində yığılmış tam informasiya spektrini diaqnozun
qoyulmasına cəlb etməyə imkan verir, ikinci – real zaman rejimində alınan cari
informasiyanın analizinə əsaslanmışdır. Birinci aparat xərcləri nöqteyi-nəzərdən çox ucuzdur,
ikinci bahalıdır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, əgər of-line- rejimi ancaq ləng yaranan
defektləri aşkara çıxarmağa imkan verirsə, prinsipcə, on-line – avadanlığın təcılı olaraq işdən
açılmasına yəni söndürülməsinə yaxud da, boşaldılmasına siqnal vermək vasitəsilə istənilən
defektin inkişafının qarşısının almağa imkan verir.
Tarixi olaraq əvvələr Sovetlər birliyində istehsal olunan avadanlıqların vəziyyətlərinin
qiymətləndirilməsi üçün off-line tətbiq edilirdi, sonralar isə on-line rejimidə istifadə olunmağa
başladı. Bu gün bir çoxları tərəfindən bu iki rejim bir-birinə qarşı qoyulur. Qeyd etmək
lazımdır ki, əksər mütəxəssislər operativ monitorinqə üstünlük verirlər.
Funksional diaqnostika sistemlərində izolyasiyada qızma halını müəyyən etməyə(onun
istilik destruksiyanın məhsulları,yaxud termohəssas örtüklərin parçalanma məhsullarına
görə), onun mexaniki yeyilmə dərəcəsini (mexaniki qarışıqları tərkib və miqdarına görə)
müəyyən etməyə imkan verən soyuducu qazda kimyəvi və mexaniki qarışıqlara nəzarət
qurğusu geniş tətbiq edilir.
Yuxarıda deyilənlərdən belə bir nəticə çıxarmaq olar:
Yüksəltvoltlu yarımstansiyanın avtomatik diaqnostika sistemləri qurularkən
iqtisadi və texniki cəhətdən yarımstansiyanın elektrik avadanlığına avtomatik fasiləsiz
nəzarətə kompleks yanaşmanı təmin etmək məqsədəuyğundur. Bu halda diaqnostikanın hər
obyektinə çəkilən xüsusi xərclər minimal olacaqdır. Yüksəltvoltlu yarımstansiyaların
avadanlığının monitorinqinin kompleks sistemlərin yaradılması və tətbiq edilməsi intellektual
elektroenergetika sistemlərin formalaşması üçün əsas götürülə bilər.
 2. GÜC KABELLƏRNIN SINAQLARI

2.1. Sınaqlarının həcmi və normativ istinadlar

Güc kabellərinin etibarlı işini təmin etmək üçün planlı-prafilaktik sınaqlar sistemi tətbiq
edilirki, bu zaman kabellər periodik olaraq kabel xətlərinin nominal gərginliyindən 4-5 dəfə
yüksək olan sabit gərginlik sınaqlarına məruz qalır.Lakin praktika göstərir ki, yüksək
gərginlikdə planlı-prafilaktik sınaqlar yalnız kabel xətlərinin qəzasız gələcək işinə qarant
vermir , bir çox hallarda kabel xətlərinin xidmət müddətlərini azaldır.Belə sınaqlar
uzunmüddətli istismar müddətinə malik kabel xətləri və köhnəlmiş izolyasiyaya malik kabel
xətləri üçün xüsusilə təhlükəlidir.
Kabel xətlərinin yüksək sınaq gərginliyi ilə dağıdıcı sınaqlarına (hal-hazırda bir çox sınaq
laboratoriyalarında aparılan sınaqlar) aşağıdakı əsas çatışmazlıqları aid etmək olar.
1. İzolyasiyanı dağıdan qismi boşalmalar.İonizasiya prosesi nəticəsində kabel xətlərinin
resurslarının qısalması.
2.Güc kabelllərinin istismar prosesində yüksək sabit gərginliklə izolyasiyanın sınağı
səbəbindən kabel xətlərinin vaxtından əvvəl sıradan çıxmasının mümkünlüyü.
Güc kabelləri xətlərinin dağıdıcı olamayan üsullarının əsl qiyməti bir neçə on illik əvvəl
texnoloji cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrdə verilmişdir.Ona görə də bu ölkələrdə kabel
xətlərinin yüksək sabit sınaq gərginliyi ilə sınaqdan keçirilməsinin əvəzinə kabel xətlərinin
dağıdııcı olmayan diqnostika üsulları daha effektiv olaraq geniş yayılmışdır.
Belə üsulların tətbiqi Almaniya, ABŞ, Yaponiya, və s. ölkələrdə daha uğurla həyata
keçirilmişdir.Bu ölkələrdə kifayət qədər kompakt diaqnostika sistemləri və cihazları
yaradılmış və tətbiq edilməyə başlamışdır.Belə diaqnostika sistemləri və cihazlarında 35 kV
gərginliyə qədər güc kabellərinin aşağıdakı dağıdıcı olmayan diaqnostikası üsulları realizə
olunur:
1.Kabel xətlərində qəzaların sayının azaldılmasına rəğmən elektrik təchizatının etibarlığının
yüksəldilməsi və ona uyğun olaraq qəzaların aradan qaldırılmasına çəkilən xərclərin azalması.
2.Kabel xətlərinin modernizasiyası və əsaslandırılmamış təmirinə görə xərclərin olmaması.
3.Kabel xətlərinin istismara verilməsi zamanı və ya kabel xətlərinin təmirindən sonra
diaqnostikanın aparılması nəticəsində montaj işlərinin keyfiyyətinin yüksəldilməsi
4.Kabel xətlərində defektlərin onların yaranmasının ilkin mərhələsində aşkara çıxarılması və
kənarlaşdırılması.
5.Güc kabellərinin izolyasiyasının vəziyyəti haqqında kifayət qədər inandırıcı informasiya
əldə etmək hesabına kabel xətlərinin istismar müddətinin artırılması
6.Kabel xətlərinin əsaslandırılmış müddətdə həqiqi lazimi təmirinin rasional
planlaşdırılması.
Yüksək sınaq gərginliyi ilə kabel xətlərinin izolyasiyasının periodik proflaktik sınaqlarının
aparılmasından fərqli olaraq yalnız belə diaqnostika az material və əmək sərfi ilə kabel
xətlərinin təmir müddətlərinin planlaşdırılmasının mürəkkəb problemlərini və onların
aparılması üçün tələb olunan vəsaitin problemlərini əsaslı həll etməyə imkan verir.
Sınaqlarının həcmi
1. Kabelin damarının bütövlüyünün və fazlaşdırılmasının yoxlanılması.
2. İzolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi .
3. Düzləndirilmiş yüksək gərginliklə sınaq.
4. Sənaye tezlikli yüksək gərginliklə sınaq.
5. Damarın aktiv müqavimətinin müəyyən olunması .
6. Damarın işçi elektrik tutumunun müəyyən olunması .
7.Birdamarlı kabel üzrə cərəyanın paylanmasının ölçülməsi .
8. Azan (gəzən) cərəyanlardan mühafizənin (qorunmanın) yoxlanılması .
9. Yağ kağız izolyasiyalı kabellərdə hopdurulma sınağı (qarışmayan havanın olmasının
yoxlanılması)
10. Yağ-kağız izolyasiyalı yüksək gərginlikli kabellərdə hopdurucu aqreqatların və sonluq
muftaların avtomatik qızdırılması qurğularının sınaqları .
11. Antikorroziya örtüyün vəziyyətinə nəzarət .
12. Yağ kağız izolyasiyalı kabellərdə yağın xarakteristikalarının yoxlanılması.
13. Torpaqlanmanın müqavimətinin ölçülməsi.
1 kV gərginliyə qədər güc kabelləri 1, 2, 7, 13 bəndlərinə görə sınaq olunurlar.
1 kV –dan yüksək 35 kV gərginliyə qədər güc kabelləri1-3, 6, 7, 11, 13 bəndlərinə görə 110
kV və daha yüksək gərginlikli yağ-kağız izolyasiyalı kabellər isə baxılan tam həcmdə sınaq
olunurlar.
Montajdan sonra kabellərin təhvil-təslim sınaqları üçün yeni AVROPA
STANDARTLARI
CENELEC HD 620 S1və 621S1) ; VDE 0276-620 və VDE0276-621 ; İEEE 400.2

Normativ istinadlar
Aşağıda göstərilən normativ sənədlərə mətndə istinad olunmuşdur.
BSEN 50191:2001 “Erection and operation of electrical test equipment”
IEEE Std 400 – 2001 “Guide for Field Testing and Evabaıation of Insulation of Shielded
Power Cable Systems”
IEEE Std 400.2 2004 “Guide for Field Testing of Shielded Power Cable Systems Using
Very Low Freqency(VLF)”
IEC 60840 “Power cables with extruded insulation and their accessories for raıed voıages
above 30 kV (Um = 36kV) up to 150 kV (Um = 170)kV – Test methods and requirements”

2.2. Kabel xətlərinin sınaq normaları

2.2.1. 6, 10,20, 35 кV gərginlikli kabel xətləri sınaq olunurlar:

x Yeni çəkilmiş və çəkilişdən sonra: üstünə torpaq səpilməzdən əvvəl və qoşulmazdan
əvvəl,
x Istismarda olanlar: qrafikə görə (planlı sınaqlar), təmirdən sonra,uzunmüddətli
açılmadan sonra və s. (plandan kənar sınaqlar) .
2.2.2. 1 кV gərginliyə qədər kabel xətləri sınaq olunurlar:
x Yenidən çəkilmiş-qoşulmadan əvvəl ,
x Təmirdən sonra, (plandan kənar sınaqlar) .

2.2.3. 6,10,20 və 35 kV gərginlikli kağız izolyasiyalı kabel xətləri kabel calaqları və hava
xətlərində kabel artırmaları (atmaları) da daxil olmaqla sınaq olunurlar:
x a) ildə 1 dəfə - xüsusi əhəmiyyətli təlabatçıları və şəhər üçünühüm obyektləri
qidalandıran yarımstansiyaa və paylayıcı kabel xətləri üçün ;
x b) 3 ildə 1 dəfə -yarımstansiyanın qalan kabel xətləri üçün ;
x c) 5 ildə 1 dəfə qalan paylayıcı kabel xətləri üçün;
x d) sınaq aparmamağa icazə verilir:
o paylayıcı məntəqədən və tranformator məntəqəsindən hava xətlərinə çıxış
olan(birləşdirilən) kabel xətləri,
o yaxın 5 ildə istismardan çıxarılacaq kabel xətləri,
2.2.4. 10, 20 və 35 kV gərginlikli tikilmiş polietilen izolyasiyalı kabel xətləri,kabel calaqları
da daxil olmaqla sınaq olunurlar :
x Kabel xətlərinin istismara daxil olunmasından əvvəl,
x Kabel xətlərinin təmirindən sonra,
2.2.5. 10, 20 kV gərginlikli tikilmiş polietilen izolyasiyalı kabellərin plastik kütlə mühafizə
örtüklərinin sınağı həyata keçirilir:
x Kabel xətlərinin istismara daxil olunmasından əvvəl,
x Kabel xəttinin əsas izolyasiyasının təmirindən sonra,
x Kabel xəttinin qorunma zonasında qazıntı işlərinin aparıldığı hallarda və bununla
əlaqadar örtüyün bütövlüyünün mümkün pozulması halında,
x Periodik olaraq-istismara daxil ediləndən 2,5 il sonra və qalan hallarda 5 ildə 1 dəfə
 2.2.6.Kabel xətlərinin damarlarına tətbiq olunan sınaq gərginliyinin qiyməti və müddəti
aşağıdakı cədvəldə verilir.

Cədvəl 2.1.Kabel xətlərinin damarlarına tətbiq olunan sınaq gərginliyinin qiyməti və müddəti

0,1 Hs 0,1 Hs tezlikli

tezlikli dəyişən sınaq Düzləndirilmiş
Xəttin dəyişən gərginliyinin sınaq
işçi sınaq tətbiq Düzləndirilmiş gərginliyinin
Məqsəd və sınaq gərginliyi gərginliyi müddəti cərəyan sınaq tətbiq müddəti
obyektləri (kV) (kV) (dəqiqə) gərginliyi (kV) (dəqiqə)
1. Kağız izolyasiyalı kabel xətləri:
1kV-a
1.1. İstismara daxil qədər 6 10
olmazdan əvvəl 6 36 10
(kabel xətti tamamilə
və ya qismən yeni 10 60 10
kabellə çəkilib) 35 175 10
1.2. İstismarda:
1kV-a 2,5 kV
qədər (meqaommetrlə) -
6 12 20 30 5

- planlı qrafikə görə 10 18 20 50 5

və növbədən kənar, 35 100 5
- xüsusi əhəmiyyətli 6 12 20 30 5
obyektləri
qidalandıran kabel
xətləri üçün, 10 18 20 50 5
- 15 ildən çox 6 20 20 5
istismarda olan kabel
xətləri üçün,xüsusi
əhəmiyyətli
olanlardan başqa, 10 20 40 5
- 25 ildən çox 6 12 20 18 5
istismar müddəti olan
kabel xətləri
üçün,xüsusi
əhəmiyyətli
olanlardan başqa, 10 18 20 30 5
1.3. qoşulmadan
əvvəl,əgər kabel xətti
5 gündən çox açılmış
vəziyyətdə
olmuşdursa. 6 - 10 УПК-01М -
2. Plastik kütlə izolyasiyalı kabel xətləri:
0,66kV-a
qədər 3,5 5
- yeni çəkilmiş, 1 5,0 5
- təmirdən sonra 1kV- 2,5 kV -
 qədər (meqaommetr)
12 və ya
10,5 10
3. PM və TM –də 6 50Hs 10 20 10
yağ kağız 18 və ya
izolyasiyalı kabel 17,5 10
qarmaqları . 10 50Hs 10 30 10
1kV-a meqaommetr 2,5
qədər kV
12 və ya 30 (20
10,5 təmirdən
4. PM və TM –də 6 50 Hs sonra)
birdamarlı tikilmiş
polietilen 18 və ya 30 (20
izolyasiyalı kabel 17,5 təmirdən
xətləri və kabel 10 50 Hs sonra)
qarmaqları , yeni 35 və ya 30 (20
çəkilmiş,təmirdən 34,7 təmirdən
sonra və periodik . 20 50 Hs sonra)
5. Tikilmiş polietilen
izolyasiyalı
kabellərin plastik
kütlə örtüyü (şlanq),
yeni 10Kv və
çəkilmiş,təmirdən daha
sonra və periodik . yüksək 5 10

Cədvəl 2.2. VDE DIN 0276-620 qaydalarına uyğun olaraq Tikilmiş polietilen izolyasiyalı
kabellərin sınaq normaları

Kabel xəttinin gərginliyi, кV 0,1 Hs tezlikdə sınaq 0,1 Hs tezlikdə sınaq

gərginliyi gərginliyinin tətbiq(təsir)
3хUo*, кV müddəti

6 12
10 18
30 dəq.
20 35
35 60
*(Uo=√3*U)

Cədvəl 2.3. УП-Б-1 qaydalarına uyğun olaraq tikilmiş polietilen izolyasiyalı kabellərin
sınaq normaları
0,1 Hs tezlikdə sınaq
Kabel xəttinin 0,1 Hs tezlikdə sınaq 0,1 Hs tezlikdə sınaq gərginliyinin tətbiq(təsir)
gərginliyi, кV gərginliyi gərginliyinin müddəti
3хUo, кV tətbiq(təsir) müddəti Təmirdən sonra
6 12
10 18
30 dəq. 20 dəq.
20 35
35 60
*Tikilmiş polietilen izolyasiyalı kabellərin sınaq periodikliyi:
10, 20 и 35 кVTikilmiş polietilen izolyasiyalı kabel xətləri aşağıda göstərilən kimi sınaq
olunurlar :

x kabel xətlərinin istismara qoşulmasından əvvəl ;

x kabel xətlərinin təmirindən sonra.

Cədvəl 2.4. УП-Б-1 qaydalarına uyğun olaraq tikilmiş polietilen izolyasiyalı kabellərin
örtüklərinin sınaq normaları
Kabel xəttinin gərginliyi, Sabit cərəyan sınaq gərginliyi,kV Sınaq gərginliyinin
кV tətbiq(təsir) müddəti
10-20 5 10 dəq.
* Tikilmiş polietilen izolyasiyalı kabellərin sınaq periodikliyi:
10-20 кV tikilmiş polietilen izolyasiyalı kabellərin mühafizəedici plastik kütlə örtüklərinin
sınağı aşağıda göstərilən kimi həyata keçirilir :
x kabel xətlərinin istismara qoşulmasından əvvəl ;
x Kabel xətlərinin əsas izolyasiyasının təmirindən sonra ;
x Kabel xətlərinin mühafizə zonasında qazıntı işlərinin aparılmasından sonra,və bununla
əlaqədar olraq örtüyün bütövlüyü zədələndə ;
x Periodik olaraq - kabel xətlərinin istismara qoşulmasından 2,5 il sonra,bundan
sonrakı illərdə isə hər 5 ildən bir .

2.3. 0,01......0,1 Hs çox aşağı tezlikli dəyişən gərginliyin yüksək sınaq gərginliyi
üçün istifadə olunması

Çox aşağı tezliklərdə polyarlığın növbəli dəyişməsi ilə sınaq polietilen izolyasiyanın
quruluşunda həcmi yüklərin formalaşması olmadan izolyasiyada difektləri aşkara çıxarmağa
imkan verir.
ÇAT gərginliyin izolyasiyaya təsiri, güc kabellərinin işlədikləri sənaye tezlikli
gərginliyin izolyasiya təsirinə anolojidir.
IEC 60 840 – standartı 45 kV – dan başlayan sinifdə tikilmiş polietilin izolyasiyalı güc
kabel xətlərini və onların armaturlarını (məsələn – IGM, ventil boşaldıcılarını və s.) sənaye
tezlikli dəyişən gərginliklə sınaq etməyi tövsiyyə edir.
 Cədvəl 2.5.Sənaye tezlikli sinusoidal formalı dəyişən sınaq fərfinlikləri
(IEC 60840 Standart).
1 2 3 4 5 6 7 8 9
Obyektin İfrat Faza Sənaye Qismi tgࢾ Yüksək İldırım Çəkilişdən
gərginlik gərginlik gərginl tezlikli boşalm qiyməti gərginl impuls- sonra
sinfi nəzərə iyinin dəyişən aların nin iyin, ları ilə yüksək
alınmaqla qiyməti gərginliy ölçülm ölçülm əyilmə sınaq gərginliklə
maksimal in və əsi əsi nin və sınaq
xətt ildırım temper (İnstallation
gərginliyi impulsu aturun test)
nun un
təsiri ilə birgə
sınaq təsiri
ilə
sınaq
U U U0 2,5U0 1,5U0 U0 2U0
kV kV kV kV kV kV kV kV kV
45-47 52 26 65 39 26 52 250 52
60-69 72,5 36 90 54 36 72 325 72
110-115 123 64 160 96 64 128 550 128
132-138 145 76 790 114 76 152 650 132
150-161 170 87 218 131 87 174 750 150

Kabellər, generatorlar və mühərriklər kimi yüksək tutumlu obyektlərin çöl şəraitində

sənaye tezlikli dəyişən gərginliklə sınaqlarının aparılması üçün çox böyük güclü
(yüzlərlə kVA) qurğular lazımdır. Bu qurğuların çəkiləri hətta bir neçə tona çata da dilər.
Kabellər, generatorlar və mühərriklər kimi yüksək tutumlu obyektlərin çöl şəraitində
dəyişən gərginliklə sınağının aparılması üçün yeganə üsul çox aşağı tezlik realizə olunan
qurğuların istifadə olunmasıdır. Tezlik nə qədər aşağı olarsa, sınaq qurğusunun tələb olunan
gücü də bir o qədər az olacaqdır.
Çox aşağı tezlik (ÇAT) sınaq gərginliyinin bir neçə forması vardır.
DIN – VDE 0276 – 620 və 0276 – 1001 (Almaniya) standartı xətt – ekranda 3U0 qədər
gərginliklə 60 dəqiqə müddətində sınaq aparmağı tövsiyə edir. Sınaq gərginliyinin forması –
50 Hs tezlikli sinusoidal gərginliyə uyğun olan cəbhəli düzbucaqlı (kosinus düzbucaqlı), tezlik
– 0,1 Hs tezlikdir. Sınağın 60 dəqiqə davam etməsi ona görə mütləq lazımdır ki, istənilən
difekti onun əhəmiyyətindən aslı olmayaraq aşkara çıxarmaq olsun.
Qeyd: Bəzi analoji avadanlıq təmin ediciləri sınağın müddətinin 15 dəqiqə olmasını
məsləhət bilirlər. Nəzərə almaq lazımdır ki, DIN – VDE 0276 və 0276 – 1001 standartlarının
tövsiyyəsi ilə müqayisədə sınaq müddətinin belə azaldılması aparılan sınaqların nəticələrinin
inandırıcı olması məsələsini aşağı salır.
IEEE 400 və IEEE 400.2 (ABŞ) standartları sınaqları (2U0 – 3U0) qədər gərginliklə
(xətt -ekran) , 30 – 60 dəqiqə müddətində aparmağı tövsüyyə edir. Gərginliyin forması 0,01 –
0,1 Hs tezlikli sinosoidal gərginlikdir.
Sinusodial gərginlik istifadə olunduqda sınaq müddətinin daha az olması, kosinus
düzbucaqlı formada gərginliklə müqayisədə daha çox effektli olması ilə əlaqədardır:
zədələnmiş bərk izolyasiyada deşilmə kanalının artma sürəti təxminən 2 dəfə çoxdur.
 Cədvəl 4-də müxtəlif növdə sınaqlar üçün tikilmiş polietilen izolyasiyalı kabel
xətlərində deşilmənin şərtləndirən yüksək gərginliyin təsiri altında su trinqlərinin artması
sürəti verilir.

Cədvəl 2.6.Müxtəlif növdə sınaqlar üçün su trinqlərinin artması sürəti

( IEEE – 400 – standartından)
Su trinqlərinin artma sürəti (MM/saat)
0,1 Hs tezlikli
Sınaq gərginliyinin Dəyişən 0,1 Hs
kosinus –
dəfəliyi Sənaye tezlikli tezlikli sinusodial
düzbucaqlı formalı
Ut / U0 gərginliklə sınaq formalı dəyişən
dəyişən gərginliklə
gərginliklə sınaq
sınaq
2 1,7 – 2,4 2,3 1,4
3 2,2 – 5,9 10,9 – 12,6 3,4 – 7,8
4 175 - 611 58,3 – 64,2 22,2 – 30,3
5 336 125

0,1 Hs tezlikli kosinus düzbucaqlı formalı çox aşağı tezlikli sınaq gərginliyinin istifadə
olunmasının çatışmazlıqlarına aşağıda göstərilənləri aid etmək olar:
x 0,1 Hs sinusoidal gərginliklə müqayisədə daha az effektivlik, sınağın daha uzun
müddətdə aparılması tələb olunur. (30 – 60 dəqiqə tövsiyyə olunur);
x Keçirici mexanizmin işi kabeldə azan dalğalar və keçid prosesləri yarada bilər;
x Gərginliyin forması kabelin uzunluğundan asılıdır;
x tgߜ və qismi boşalmaların səviyyəsinin ölçülməsi üçün yaxşı istifadə oluna
bilmir.
Göstərilən üsulun üstün cəhəti sınaq müddətində qurğunun istifadə etdiyi enerji
sərfiyyatının çox az olmasıdır.
Kabel xətlərinin izolyasiyasının sınağının aparılması zamanı 0,1 Hs tezlikli sinusodial
sınaq gərginliyinin üstün cəhətləri aşağıdakılardır:
x Sınaq gərginliyinin normativ səviyyəsində U/U0 = 2 ÷ 3 olduqda deşilmə kanalı
daha tez fomalaşır;
x İzolyasiyada həcmi yüklər yaranmır;
x Gərginliyin forması kabelin uzunluğundan aslı deyil;
x Azan dalğaların olmaması;
x İstənilən növdə izolyasiyalı kabellərin sınağı üçün tətbiq edilə bilər;
x Tikilmiş polietilen izolyasiyalı kabel xətlərinin diaqnostikası zamanı istifadə
olunduqda tgߜvə qismi boşalmaların səviyyəsinin ölçülməsi üçün yararlıdır.
Üsulun çatışmayan cəhətlərinə əsasən çox aşağı tezlikli kosinus – düzbucaqlı formalı
gərginlik realizə edən qurğularla müqayisədə daha böyük enerji sərfiyyatının olmasını
göstərmək olar.
Çox aşağı tezlikli sinusoidal gərginliyin tətbiq edilməsi daha perspektivli üsul hesab
olunur.
Sınaq gərginliyinin qiymətinin və sınaq müddətinin seçilməsi.
Kabel xətləri çəkilişdən, montajdan sonra və istismar prosesində 0,01 – 0,1 Hs tezlikdə
sinusoidal formalı yüksək dəyişən gərginliklə cədvəl 5-də göstərilən kimi sınaq olunmalıdır.
Proflaktik sınaqların tövsiyyə olunan periodikliyi üç ildə 1 dəfədir.
 Qeyd: 5 – 35 kV gərginlikli kabellər üçün IEEE 400.2 standartı (2U0 – 3U0) gərginliklə
(xətt – ekran) sınaq aparmağı tövsiyyə edir.
Daha yüksək sinifli kabellər üçün sınaq gərginliyinin qiyməti approksimasiya üsulu və
əlavə tədqiqat işlərinin aparılması.
Cədvəl 2.7. 0,01 – 0,1 Hs siusoidal formalı dəyişən sınaq gərginliyi
(IEEE 400.2. VLF Standart)

Installation
Acceptance Maintenance
Kabelin sinifi (çəkilişdən sonrakı
(qəbul sınaqları) (Proflaktik sınaqlar)
sınaq)
kV Sınaq gərginliyinin Sınaq gərginliyinin Sınaq gərginliyinin
(Faza – faza) amplitud qiymətləri amplitud qiymətləri amplitud qiymətləri
Um, kV Um, kV Um , kV
(Faza – ekran) (Faza – ekran) Faza - ekran
5 14 12 10
6 16 13 11
8 18 16 14
10 21 18 16
15 28 25 22
20 36 31 27
25 44 38 33
35 62 55 47
69 117 104 91
110 176 154 138
115 184 160 144
138 204 187 162

Nümunə 2. Sınaq gərginliyinin hesablanması IEEE 400.2 standartlarına uyğun olaraq

sınaq gərginliyinin qiyməti (təsiredici qiyməti) aşağıdakı düsturla hesablanır.
௎
Usınaq = (2 ÷3) x
ξଷ
Sınaq gərginliyinin amplitudu
Um =Usınaq x ξʹ
Sınaq gərginliyinin daha yüksək dəfəliyi daha kiçik gərginliyə malik kabellər üçün
seçilir və əksinə
Çəkilişdən sonra 5 kV kabellərin sınağı üçün
ହ
Um = 3ή ή ξʹ =12,2
ξଷ
Çəkilişdən sonra 35 kV gərginlikli kabellərin sınağı üçün
ଷହ
Um = 2ή ή ξʹ =56,9
ξଷ
Praktiki olaraq hər hansı bir hesabatlar aparmaq lazım gəlmir. Sınaq gərginliyinin
qiymətini cədvəl 5 – dən götürmək lazımdır.
Sınaq müddətinin (sınağın davam etməsi müddəti) seçilməsi aşağıdakı kimi
şərtləndirilib.
x 68% qeydə alınan deşilmələr gərginlik tətbiq edildikdən sonra 12 dəqiqə ərzundə
baş vermişdir.
x 89% - isə 30 dəqiqə ərzində
x 95% - isə 45 dəqiqə ərzində
x 100% - isə 60 dəqiqə ərzində
 Sınağın aparılması üçün tövsiyə olunan müddət 30 dəqiqə qəbul olunmuşdur.
0,05; 0,02 və 0,01 Hs üçün sınaq müddətini 1 saata qədər artırmaq olar.
Bəzi hallarda sınaq müddəti və sınaq gərginliyinin qiyməti avadanlıq təminedicisi və
təlabatçısı tərəfindən kabelin izolyasiyasının vəziyyətindən və sınağın aparılması periodundan
asılı olaraq müəyyən edilə bilər.

2.4. Dəyişən gərginliklə izolyasiyanın sınağı

Tətbiq olunan dəyişən sınaq gərginliyi istehsalçı zavod və sifarişçi tərəfindən

razılaşdırılır. Dalğa forması praktiki olaraq sinusoidal olmalıdır, tezlik isə - 20 – 300Hs
diapazonunda. Gərginlik 1 saatdan az olmayaraq tətbiq olunmalıdır.Sınaq gərginliyinin
qiyməti cədvəl 4 – də verilir. Sınağı 24 saat müddətində U0 – gərginliklə aparmağa da icazə
verilir.
Qeyd: İstismarda olan kabel xətləri üçün daha aşağı gərginlik və/ və ya daha az sınaq
müddəti istifadə olunması tövsiyə olunur (icazə verilir). Sınaqların parametrləri istismar
müddəti, ətraf mühit şəraiti nəzərə alınmaqla qəbul edilir.

Cədvəl 2.8.Kabelin izolyasiyasının materialı

İzolyasiyanın materialı Damarda maksimum temperatur, ι S

Normal istismar şəraitində Müddəti 5 saniyədən çox
olmayan qısa qapanmalar
zamanı
Aşağı sıxlıqlı terpmoplastik
70 1301)
polietilen (ATPE) (PE)
Yüksək sıxlıqlı termoplastik
80 1601)
polietilen (YTPE) (HDPE)
Tikilmiş polietilen (TPE) –
90 250
(XLPE)
Etilen propilen rezini (EPR) 90 250
Yüksək modullu və ya
bərkliyi artırılmış etilen 90 250
propilen rezini

1) Sifarişçi ilə razılaşdırılmaya görə aşağı sıxlıqlı polietilen (ATPE) və yüksək sıxlıqlı
polietilen (YTPE) – (HDPE) üçün qısa qapanmanın cədvəldə göstərilən temperatur
qiyməti kabelin damarının və izolyasiyasının üzərinə elektrikkeçirici lay çəkilirsə
20ιS – qədər artırıla bilər.

Cədvəl 2.9.Kabelin xarici örtüyü üçün materiallar

Normal istismar
Materialın növünün şəraitində damarın
Xarici örtüyün materialı
işarəsi qızmasının maksimum
temperaturu, ιS
Polivinilxlorid plastikatı ST1 80
(PVC) ST2 90
ST3 80
Polietilen
ST7 90
 2.5. Kabel xətlərinin zədələri

2.5.1.Kabel xətlərində zədələrin xarakteri

Xarakterinə görə bütün zədələr dayanıqlı və dayanıqsiz,sadə və mürəkkəb olurlar.

Dayanıqlı zədələrə qısaqapanmalar (QQ),aşağıomlu (aşağı müqavimətli ) sızmalar və
qırılmalar aiddir.Dayanıqlı zədələrin xarakterik xüsusiyyəti zədələnmə yerlərində zaman
keçdikcə və müxtəlif destabilləşdirici faktorların təsirləri altında müqavimətin qiymətinin
dəyişməz qalmasıdır.
Dayanıqsız zədələrə müqavimətinin qiyməti böyük olan uzununa müqavimət və sızmalar ,güc
kabelləri xətlərində “gəzən (üzən) deşilmələr”,izolyasiyanın pozulduğu yerlərdə
nəmlənmələr və başqa amillər aid edilir.Dayanıqsız zədələr öz-özünə itə də bilər,dayanıqsız da
qala bilər və müəyyən şəraitdə dayanıqlı zədələrə keçə də bilər.Dayanıqsız zədə yerində
müqavimətin qiyməti həm zaman keçdikcə,həm də müxtəlif destabilləşdirici faktorların
(gərginliyin,cərəyanın, temperaturun və s.) təsiri altında dəyişə bilir.
Zədələrin dayanıqlığı izolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi vasitəsi ilə və destabilləşdirici
faktorların olduğu və olmadığı hallarda zədələnmiş kabellərdə siqnal verilməklə yoxlama ilə
müəyyən oluna bilər.Bu birinci əməliyyat güc kabelləri xətlərinin zədələnmə yerlərinin
müəyyən olunması üçün vacib əhəmiyyət kəsb edir.

2.5.2.Zədələrin növləri

İstismar rejimindən, izoyasiyanın işçi gərginliyindən və s. amillərdən asılı olaraq

kabellərin müxtəlif zədələnmələri vardır. Onlardan daha çox vacib bilinməsi olanları aşağıda
göstərilənlərdir:
a) İzolyasiyanın zədələnməsi – torpaqla qısa qapanma olmaqla, və ya torpaqla qısa
qapanma olmadan;
b) Qırılma (kəsilmə) yaxud da kabelin uzunluğu boyu omik zədələnmələr,
müqavimətlər fərqi;
c) İzolyasiyanın deşilməsi;
d) Örtüyün zədələnməsi ;
e) Birləşmə yerlərinin zədələnməsi.
Göstərilən zədələnmələrdən başqa , qarışıq - bir neçə növ zədələr birgə ola bilər.

Tikilmiş polietilen izolyasiyalı kabel xətlərinin zədələnməsinin bir neçə növünü

fərqləndirirlər.Onlardan əsasları aşağıdakılardır:Kabelin örtüyünə damarın birfazalı
qapanması; bir,iki, yaxud üç fazanın qırılması (kabel xəttinin örtyünə fazaların qapanması ilə
və qapanma olmadan).
Tikilmiş polietilen izolyasılı kabellərin ən çox həssas yeri bu kabellərin əsas izolyasıyası deyil,
onun mühafizə örtüyüdür.Mühafizə örtüyünün sıradan çıxması gec ya tez ekranın və əsas
izolyasiyanın dağılmasına gətirib çıxarır.Bunlara görə də kabel üçün nəzərdə tutluan 25-30 il
istismar müddəti qısalır.
Kabellərin zədələnmə yerlərinin müəyyən olunması üzrə iş aşağıdakı üç
mərhələyə bölünür:
- Zədələrin diaqnostikası-zədələrin xarakterinin müəyyən edilməsi,zədələnmə yerinə qədər
məsafədə əlavə ölçmələrin yerinə yetirilməsi;
-Nisbi üsullardan biri ilə (məsələn,gərginliyin düşməsi üsulu ilə) fərz olunan zədələr zonasının
müəyyən olunması;
-Mütləq üsullardan biri ilə (məsələn,impuls-kontakt, yaxud akustik üsulla) zədə yerlərinin
dəqiqləşdirilməsi;
Kabel örtüyünün zədəli yerinin axtarılması işinə başlamazdan əvvəl, xəttin pasport
göstəriciləri ilə və örtüyüyn gərginliklə sınağının nəticələri ilə tanış olmaq lazımdır.
Kabel xətti dövrədən açılandan sonra onun trasını gəzmək lazımdır və qazıntı işləri və yaxud
mexaniki zədələnmələrin olub –olmamasını yoxlamaq lazımdır.
Zədələrin xarakterini yüksək voltlu sınaq qurğusunun köməyilə müəyyən etmək olur.

2.5.3.Kabelin damarlararası zədələnmələri və damarla- ekran arasında olan

zədələnmələr

- Aşağı müqavimətli zədələnmələr (R൏ 100 Om).

- Yüksək müqavimətli zədələnmələr(R൐ 100 Om).
- Periodik olaraq yaranan zədələnmələr.
- Kabelin qırılması.

Xarici keçiricinin zədələnməsi:

- Kabelin örtüyünün zədələnməsi

2.5.4.Kabellər və sonluq muftalari ilə yaranan problemlər

PE/və VPE(XLPE)
MUFTALAR KABELLƏR
YAĞ-KAĞIZ Su trinqləri
İZOLYASİYALI İzolyasiyada (WATERTRESS),
KABELLƏR: çatlar,məsamələr Polietilenin
Kabellərdə su (nəyin Qaz qabarcıqları, köhnəlməsi
nəticəsində ola bilər) Kontaklarla olan Kabeldə su (örtüyün
-Kağızın dağılması problemlər, zədələnməsi)
-qurğuşun örtükdə (xlorvinil örtüyə
nöqtəvi korroziya Su diffuziya)
-muftanın flanesinin kobud mexaniki
qeyri-hermetikliyi zədələnmələr Elektrik
triinqləri
Yağın kimyəvi dəyişməsi

Yağın itgisi,quruması,

Dielektrik diaqnostika
Qismi boşalmaların diaqnostikası
2.5.5.Tikilmiş polietilen izolyasiyalı kabellərin əsas zədələnmələri

Tikilmiş polietilen izolyasiyalı kabellərin istismarı zamanı qismi boşalmaların səviyyəsinin

artmasının əsas səbəbi izolyasiyadan olan su triinqləridir.
Tikilmiş polietileninin köhnəlmə prosesində (destruksiya) onun istismar xarakteristikaları
aşağı düşür.Bunun əsas səbəbi izolyasiyanın texnoloji defektlərində elektrik sahəsinin və ətraf
mühitdən diffuziya olunan nəmliyin birgə təsiri nəticəsində yaranan- su trinqləridir.
İzolyasiyaya nəmliklə birlikdə aqressiv maddələr də daxil olur.Onlar polimer zəncirini dağıdır,
mikroboşluqların yaranmasına gətirib çıxarır, bu da öz növbəsində nəmliyin toplanması üçün
rezervuar rolunu oynayır.Elektrik sahəsinin təsiri altında suyun polyar molekulları elektrik
sahəsinin qüvvə xəttləri boyunca istiqamətlənən ağacşəkilli quruluş-su triinləri əmələ gətirir.
İki növ triinq fərqləndirirlər: “bant” (izolyasiyanın su olan həcmində, yaxud da yad cisimlər
olan yerlərdə yaranır) və “veer” (yelpək) elektrik keçirici ekranın səthindən başlayır.

Şəkil 2.1. Polietilen izolyasiyada «su ağacı» defekti (Sxematik təsvir)

Şəkil 2.2. Kabelin izolyasiyasında Şəkil 2.3. Elektrik trinqi kabeli

inkişaf edən su trinqi deşilməyə aparır.

a) b)
Şəkil 2.4. «su ağacı» defektivə onun inkişafı;a) “veer” (yelpək) tipli b) “bant” tipli
triinqlərin görünüşü
Şəkil 2.5.Yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin elektrik möhkəmliyi xidmət müddətinin göstəricisi
kimi.1-aşağı,2-orta , 3-yüksək keyfiyyətli hazırlanma.

Şəkil 2.6.Xarici örtüyün korroziyası və qurğuşunun nöqtəvi həcmi korroziyası

Quruma
Yağ kütləsinin axması və kifayət qədər hopdurulma olmayanda ,kabellərin həmin hissələrinin
qurumasına gətirib çıxarır və kabel izolyasiasında içi boş,qazla dolu oblastlar əmələ gəlir.

Şəkil 2.7.Kağızın aralıq laylarında qismi boşalmaların izləri

 Muftalarda və sonluq işləmələrdə problemlər.

Qismi boşalmalarla zədələnmələr

Şəkil.2.8.Pis quraşdırılmış mufta Şəkil.2.9.Düzgün quraşdırılmayan muftanın

qismi boşalmalarla zədələnməsi.

2.6.Kabel xətlərinin zədələnmə yerlərinin təyin olunmasi üsullari

Güc kabellərinin zədə yerlərinin müəyyən olunması üçün mövcud üsulları iki qrupa
bölmək məqsədə uyğun sayılır: ölçmə yerindən zədələnmə yerinə qədər olan məsafəni (bütün
ölçmələr kabel xəttinin ya başlanğıcında, yada sonunda yerinə yetirilir) təyin etməyə imkan
verən nisbi (dolayı)üsullar; və mütləq (düz,birbaşa) üsullar-bu üsullar isə zədələnmə yerini
birbaşa trasda (coğrafi olaraq) göstərməyə imkan verir.Nisbi üsulların hətta yüksək
dəqiqliyində belə kabel xəttinin trasında qazıntı üçün yeri müəyyən ütmək olmur, yəni mütləq
üsullardan biri ilə yoxlama tələb olunur.
Yuxarıda qeyd olunanlara əsasən demək olar ki, kabellərin zədə yerlərinin müəyyən
olunması üçün əsasən iki üsuldan istifada olunur:nisbi və mütləq
Nisbi üsullar zədələnmə yerlərinin təxmini olaraq müəyyən olunmasını tez bir zamanda
müəyyən etməyi təmin edir və həmin yerlərdə ölçmələr aparılır və mütləq üsullardan biri ilə
qazıntı yeri müəyyən olunur.
Hazırda güc kabellərinin zədə yerlərinin müəyyən olunması üçün daha geniş yayılan
üsullar:
Nisbi və ya dolayı: ilgək,impuls,rəqsi boşalma, tutum
Mütləq üsullar: induksiya,akustik
İmpuls reflektometriya üsulu-həmçinin əks olunan (qayıdan) impulslar yaxud da lokasiya
adlanan üsul iki və daha çox keçiricili sistemlərdə (kabel xətlərində) impulsların yaylmasına
əsaslanmışdır.Göstərilən üsulları realizə edən cihazlar impuls reflektometrləri adlanır. İmpuls
reflektometriya üsulunun mahiyyəti aşağıda göstərilən əməliyyatların yerinə yetiriməsində
aydınlaşır.
1.Kabelin gərginlik impulsları ilə zondlandırılması.
2.Zədə yerindən əks olunan (qayıdan) impulsların qəbul olunması və dalğa müqavimətinin
qeyri-bircinsliyi.
3.Zədə yerindən əks olunmanın (qayıtmanın) maneələr fonunda seçilməsi (ayrılması).
4.Zədə yerinə qədər məsafənin əks olunan (qaiıdan) impulsların zondlayıcıya nisbətən
zamanla gecikməsinə görə müəyyən olunması.
 Şəkil 2.10.İmpuls reflektometrinin sadələşmiş struktur sxemi

İmpuls generatorundan zondlayıcı impulslar xəttə verilir.Əks olunan (qayıdan) impulslar

xətdən qəbulediciyə daxil olur.Orada onlar üzərində lazımi çevrilmələr aparılır.Qəbuledicinin
çıxışında çevrilmiş siqnallar qrafiki indikatora daxil olur.
İmpuls reflektometrinin bütün blokları idarəetmə blokunun siqnallarına görə fəaliyyət
göstəririr.Reflektometrin qrafiki indikatorunda xəttin reflektoqramı-yəni xəttin zondlayıcı
impulsun reaksiyası yaranır.
Xəttin reflektoqramının yaranmasını aşağıdakı şəkil 2.2-də göstərilən diaqram üzrə izləmək
olar.Burada ordinat oxunda məsafə,absis oxunda isə-zaman göstərilir.

Şəkil 2.11. Kabel xəttin reflektoqramının yaranması sxemi

Şəkilin sol hissəsində muftaya və qısa qapanmaya malik kabel xətti,aşağı hissəsində isə bu
kabel xəttinin reflektoqramı göstərilir.
Xəttin reflektoqramını analiz edərək operator onda zədələrin və qeyri bircinsliyin olub-
olmaması haqqında informasiya alır.
İmpuls reflektometriyası istifadə olunan zaman xəttə zondlayıcı impulslar göndərilir və t x
intervalı-bu impulsun zədə yerinə qədər ikiqat qaçış müddətini (dalğa müqavimətinin
qeyribircinsliyini) ölçürlər Belə ki,göndərilmiş impuls kabelin başlanğıcından zədə yerinə
kimi olan hissəsini iki dəfə keçir. Buna görə də əks olunma(qayıtma) yerinin müəyyən
௩
olunması üçün ifadəyə yalnız yayılma sürətinin yarısı qoyulur. Zədələnmə yerinə qədər
ଶ
məsafə aşağıdakı ifadə ilə tapılır.
 ࢜
ࡸ ࢞ ൌ ࢚࢞ ૛ , (2.1)
burada, v –impulsların xəttdə yayılma sürətidir. Burada zaman – mikrosaniyələrlə, yayılmanın
yarımsürəti – m/mikrosaniyə və uzunluq isə metrlə ölçülür. Müasir impulsun əks olunması
(qayıtması) ölçmə cihazlrında kabel sabiti v/2birbaşa ölçmədən əvvəl verilir. İmpulsun əks
olunması (qayıtması) ölçmə cihazı əks olunma(qayıtma) yerini birbaşa metrlə hesablayır və
rəqəm şəklində verir.
Əks olunan impulsun amplitudunun (U0) zondlayıcı impulsun amplituduna (Uz) nisbəti əks
olunma (qayıtma) əmsalı Kəks olunma adlanır.

ࢁ૙ ࢆ ିࢆ
ࡷᖠ࢑࢙࢕࢒ ൌ ࢁࢠ
ൌ ࢆ૛ ାࢆ૚, (2.1)
૛ ૚
burada - Z1- xəttin zədələnmə yerinə qədər dalğa müqavimətidir (qeyri bircinsliyidir),
Z2 - xəttin zədələnmə yerində dalğa müqavimətidir (qeyri bircinsliyidir) .
İlgək üsullu: (Murrey ilgəyi üsulu)-Bu üsul sabit cərəyan körpüsü prinsipinə asaslanır.
İlgək üsulu kabellərin plastik kütlə mühafizə örtülüyünün (şlanqının) zədələnmə yerinin
müəyyən olunması üçün istifadə olunur.İlgək üsulunun dəqiqliyi o qədər də böyük deyil,
Səhv ͳͲ ൊ ͳͷΨ qədər çata bilər.

Şəkil 2.12.İlgək üsulunun sxemi

Ilgək üsulu (şəkil 2.12)-əsasən o hallarda tətbiq olunur ki, zədənmiş izolyasiyalı damarın
qırığı olmur, zədələnməyən damarlardan biri yaxşı izolyasiyaya malik olur, zədələnmə yerində
keçid müqavimətinin qiyməti isə ͷܱ݇݉ െdan artıq olmur.Lazım gəldikdə keçid
müqavimətinin qiymətinin aşağı salınmasını kenetron və ya qazotron qurğular ilə həyata
keçirirlər.Sxemin qidalanması akumliyatordan olur, lakin böyük keçid müqavimətlərində isə
quru batareyalardan istifadə olunur.Zədə yerinin müəyyən olunması üçün kabelin bir
sonluğunda (ucunda) zədələnməyən damarı zədəli damar ilə birləşdirirlər,digər sonluqda
(ucda) isə, bu damarlara akkumlyatordan və ya batareyadan qidalanan qalvometrli ölçmə
körpüsü birləşdirirlər.
Körpünü tarazlaşdıraraq zədələnmə yerini aşağıdakı düsturla təyin edirlər.
ଶή௅ήோభ
݈௫ ൌ
ோభ ାோమ

Burada,݈௫ -ölçmə yerindən zədə yerinə qədər olan məsafədir,m; ‫ ܮ‬െkabel xəttinin
uzunluğudur (Əgər kabel xətti müxtəlif en kəsiyə malik kabellərədn
ibərətdirsə,uzunluğu,kabel xəttinin daha böyük en kəsiyi olan hissəsinin ekvivalnet en
kəsiyinə uyğun olan bir en kəsik sahəsinə gətirirlər) m; ݉Ǣ ܴଵ ǡ ܴଶ െkörpünün çiyinlərinin
müqavimətidir.Om

Cihazı kabelin damarlarına birləşdirən naqillərin siqnallarının (uclarının) dəyişdirilməsi

zamanı cihazın əqrəbinin əks istiqamətində meyletməsi göstərir ki, zədələnmə ölçmə yeri
tərəfindən kabelin başlanğıcında yerləşir.
 Tutum üsulu-Bu üsul ya sabit cərəyanda, və ya dəyişən cərəyanda kabelin damarının
tutumunun torpağa nəzərən ölçülməsinə əsaslanmışdır. Damarların qırılması olduğu hallarda
əsasən tətbiq olunur.

Şəkil.2.13.Kabelin damarının tutumunun ölçülməsi sxemi.

ܴ௫ െkeçid müqaviməti, ‫ܥ‬௫ െ zədələnmiş damarın tutumu,

ܶ െtelefon.Körpü tənzimlənən ܴ müqavimətinin və ‫ ܥ‬െtutumunun köməyilə
tarazlaşdırır.Əgər telefonda səs yoxdursa, bu o deməkdir ki, ܴ ൌ ܴ௫ ‫ݒ‬ᖠ‫ ܥ‬ൌ ‫ܥ‬௫ .
Tutum üsulu (şəkil 2.4) əsasən kabellərin damarlarının birləşdiricisi muftalarda qırılması
zamanı zədələnmə yerinin müəyyən olunması üçün istifadə olunur.Bir damarın qırılması
zamanı onun C1 tutumunu bir ucdan (sonluqdan), sonra isə elə bu damarın C2 tutumunu digər
tərəfdən,yəni digər sonluqdan (ucdan) ölçülər.Bundan sonra kabelin uzunluğunu alınmış
tutunlara mütənasib bölürlər və zədələnmə yerinə qədər məsafəni müəyyən edirlər.
‫ ܮ‬ή ‫ܥ‬ଵ
݈௫ ൌ
‫ܥ‬ଵ ൅ ‫ܥ‬ଶ

Zədələnmiş damarın dərin torpaqlanması zamanı, bir ucdan (sonluqdan) bir hissənin və
bütöv damarın tutumu ölçülür, sonra isə zədələnmə yerinə qədər olan məsafə aşağıdakı ifadə
ilə müəyyən olunur.
௅ή஼భ
݈௫ ൌ ஼

Əgər, qırılmış damarın ‫ܥ‬ଵ tutumunu yalnız bir tərəfdən ölçülürsə, qalan damarlar isə
bərk torpaqlanmaya malikdirsə,onda zədələnmə yeri aşağıdakı düsturla təyin edilə bilər.
ଵ଴଴଴ή஼భ
݈௫ ൌ ஼బ

Burada,‫ܥ‬଴ verilmiş kabel üçün xüsusi tutumdur, kabelin xarakteristikalarına aid cədvələ
uyğun qəbul edilir.Tutum üsulu ilə ölçmələr üçün 1000Hs tezlikli generator və sabit cərəyan
körpüləri (yalnız damarın təmiz qırılması halında) və dəyişən cərəyan körpüləri (damarların
təmiz qırılması halında və keçid müqaviməti ͷܱ݇݉ və daha yüksək olduqda) istifadə edirlər.

Akustik üsul- bu üsulun mahiyyəti kabelin zədələnmiş yeri üzərində səs rəqslərinin
(dalğalarının) eşidilməsindən (dinlənilməsindən) ibarətdir.Zədə yerində bu rəqslər (dalğalar)
impuls generatoru tərəfindən qığılcım boşalması vasitəsi ilə yaradılır.(şəkil 2.14).
 Şəkil.2.14.Akustik üsulun prinsipal sxemi
a) muftalarda “üzən”(gəzən) deşilmələr üçün,
b) toplanmış tutumun ifadə olunması,dayanıqlı deşilmə
c)kabelin tutumunun istifadə olunması,
P-kürəşəkilli boşaldıcı
Boşalma yerindən operatorun olduğu məsafənin müəyyən olunması üçün, səs
dalğalarının qəbuledicisi,elektromaqnit dalğaları qəbuledicisi ilə tamamlana bilər.Bu da
elektromaqnit siqnalına çatma momentinə nəzərən (nisbətən) səsin geçikmə müddətini
müəyyən etməyə imkan verir.
Akustik üsul kabel xətlərinin traslarında kabel xəttinin bütün növ zədələnməsinin
yerləşmə yerlərinin müəyyən olunması üçün istifadə olunur.Belə ki, həmin zədə yerlərində səs
zərbələri yaradılır və torpaq üstündə akustik qurğuların köməyilə bu səs zərbələri qəbul edilir,
tutulur.Kabelin zədələnmə yerində elektrik boşalmasının yaradılması üçün əsasən impuls
generatorlarından istifadə olunur,səs siqnalları isə səs dalğaları qəbulediciləri ilə qəbul olunur.
İnduksiya üsulu- səs tezlikli generatordan cərəyan verilən (buraxılan) keçiricinin (kabelin)
ətrafında dəyişən maqnit sahəsinin yaradılmasına,həmçinin bu maqnit sahəsinin tutulması
prinsipinə əsalanmışdır. Yəni,dəyişən cərəyan axan keçiricinin ətrafında dəyişən maqnit
sahəsinin yaradılmasına əsalanmışdır. Cərəyanın tezliyi 1000-dən 10000 Hs qədər olur.Üsul
yüksək dəqiqliyə malikdir və geniş istifadə olunur.Cərəyanlı vahid keçirici tərəfindən
yaradılan sahəni bu keçirici ətrafında konsentrik həlqələr şəklində təsəvvür etmək
olar.(şəkil.2.15). Bu sahəni xüsusi qəbuledici sayğacın-antennanın köməyi ilə ölçməklə kabel
xəttinin vəziyyətini onun istiqamətini və operatora qədər olan məsafəni qiymətləndirmək olar.

Şəkil.2.15.Kabelin maqnit sahəsində qəbuledici sarğac.

Qəbulediciyə yönəldilən siqnalın səviyyəsi kabel xəttinə qədər olan

məsafədən,antennanın və kabel xəttinin qarşılıqlı orijentasiyasından, onlar arasındakı
mühitdən, yaxında metal obyektlərin olması və s. Kimi bir neçə faktorlardan asılıdır.Cərəyan
olan keçiricinin maqnit sahəsi məsafəyə düz mütənasib olaraq zəifləyir,yəni,cərəyan olan
keçirici və qəbuledici arasındakı məsafənin ikiqat artımı zamanı,antennanın yerləşdiyi nöqtədə
sahə və demək olar ki, onun tərəfindən həyəcanlandırılan siqnal da iki dəfə zəifləyir.
Şəkil.2.15-da göstərilir ki, 1 sarğacında həyəcnlandırılan siqnal 2 sarğacındakı siqnala
nisbətən iki dəfə zəifdir.Qəbuledici sarğacda həyəcanlandırılan siqnal,bu sarğacın sarğıların
müstəvisini kəsən (deşən) maqnit induksiyası xətləri sayına düz mütənasibdir.(şəkil.2.16-da
konsentrik çevrələr)

Şəkil 2.16. a)maksimum; b)minimum üsullar

Sarğacı elə şəkildə çevirmək olar ki, onun oxu keçiriciyə dağru istiqamətlənməsinin
(şəkil 2.16.b), maqnit induksiyası xətləri sarğılar müstəvisinə toxunacaqdır,lakin onu
kəsməyəcəkdir və uyğun olaraq siqnal da minimum olacaqdır.
İnduksiya üsulu kabelin iki və ya üç damarları arasında izolyasiyanın deşilməsi və deşilmə
yerində az keçid müqaviməti olduğu zaman tətbiq edilir.Bu üsul kabeldən 800-1000Hs
tezlikdə 15-20A cərəyan buraxıldığı zaman yer səthində (üstündə)siqnalların tutulması
prinsipinə əsaslanmişdır.Kabel üzərində dinlənilmə (eşidilmə) zamanı xarakterik səslər eşidilir
(daha güclü səs-zədələnməyeri üstündə,zədələnmə yerinin arxasında isə qəfil dəyişən
səs).İnduksiya üsulu ilə kabel xıttinin trasını,kabelin yerləşmə dərinliyini və muftaların
qoyulma (yerləşdikləri) yerlərini müəyyən etmək olur.İnduksiya üsulu ilə aşağıdakıları təyin
etmək olar:
Kabel xəttinin trasını;
Kabel xəttinin çəkiliş dərinliyini;
Kabellər dəstində axtarılan kabeli;
Kabel xəttində fazalar arası zədələnmələri;
Kabelin bir fazalı zədələnməsini.
Rəqsi boşalma üsulu- əsasən izolyasiyada olan “üzən” (gəzən) deşilmələrin aşkara
çıxarılması üçün istifadə olunur. “Uzən”(gəzən) deşilmələr kabel muftalarında boşluqların
sınağı zamanı yaranır,qığılcım tarazlıqları rolunu oynayır.Deşilmə yerinin müəyyən olunması
üçün zədələnmiş damara kenotron qurğudan gərginlik verilir,səlis olaraq deşilmə gərginliyinə
qədər qaldırılır.Deşilmə anında kabeldə rəqs (dalğa) xarakterli boşalma yaranır.Rəqslərin
periodu zədələnmə nöqtəsinə qədər məsafəni müəyyən edir. Belə ki, elektromaqnit dalğasının
sürəti kabeldə sabit sürətdə yayılır.Ölçmələr reflektometrlə (məsələn PEVİS-tipli) həyata
keçirilir.Deşilmə yerinə qədər məsafə təyin edilir.
Cədvəl 2.10. Kabel xətlərinin zədələnməsi zamanı istifadə olunan üsullar

Zədələnmə növləri Keçid Zədələnmə yerində Tövsiyə olunan üsul

müqaviməti, deşilmə gərginliyi,kV
Om
Fazalar arasında qısa 0-100 0 1. İmpuls
qapanma 2. İnduksiya
Fazanın torpağa qısa 0-100 0 1.İmpuls
qapanması 2.İlgək
3.İnduksiya
Fazanın torpağa qısa 100-dən -500 Sıfıra yaxın 1.İmpuls
qapanması 2.İlgək
3.Akustik
Damarın qırılması 10 6 və daha Deşilmə yoxdur 1.İmpuls
çox (Sınaqdan böyük) 2.Tutum
Qırılma yerində torpağa 5000 –dən Sınaqdan kiçik 1.İmpuls
qeyri metal qısa çox 2.Tutum
qapanma ilə damarın 3.Akustik
qırılması
Muftada üzən (gəzən) 10 6 və daha Sınaqdan kiçik 1.Rəqsi boşalma
zədələr çox 2.Akustik

2.7.Sycompact sistemi ilə kabellərin kabel nasazlıqlarının müəyyən olunması və

diaqnostikası

Hal-hazırda tikilmiş polietilen izolyasiyalı kabellərin sınağı və zədələnmiş yerlərinin müəyyən

olunması çox aktual məsələdir (belə kabellər getdikcə bütün kabelləri əvəzləməyə başlayır).
Belə kabellərin spesifik xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, ənənəvi sınaq üsulları (yüksək
düzləndirilmiş gərginliklə sınaq) bu tip kabellər üçün qəbul edilməzdir.Belə ki, bu kabelin
örtüyündə qalıq yüklərinin formalaşmasına və izolyasiyada ağacşəkilli deşilmə baş verməsinə
gətirib çıxarır.Bütün bunlar isə kabelin müəyyən hissələrinin vaxtından əvvəl sıradan
çıxmasına gətirib çıxarır.
Belə kabellərin izolyasiyasının sınağı üçün çıxışında (0,1 Hs) çox aşağı tezlikli (ÇAT)
gərginlik formalaşdıran qurğuılar istifadə olunur. Sınaq gərginliyinin polyarlığının dəyişməsi
ağacşəkilli deşilmənin yaranmasının əsas səbəbindən –örtükdə qalıq yüklərinin yaranmasından
qaçmağa imkan verir.
Dünyanın əksər ölkələrində kabel elektrotexniki laboratoriyalarında BAUR firmasının
Syscompact sistemi avadanlığı istifadə olunur.
Cədvəl 2.11.Sycompact sisteminin köməyi ilə kabellərin diaqnostikası üsulları

S
Üsul Tətbiqi
№
1 Siqnalın əks olunması Aşağı müqavimətli dövrələrin qırılmasının axtarılması
(qayıtması) üsulu
2 İkinci (təkrar) impuls üsulu Yüksək müqavimətli dövrələrin qırlmasının axtarılması və
periodik olaraq meydana çıxan zədələnmələrin
müəyyənləşdirilməsi
3 Differensial üsul Yüksək müqavimətli dövrələrin qırılmasının axtarılması
4 İmpuls cərəyan üsulu Yüksək müqavimətli dövrələrin qırlmasının və periodik
olaraq əmələ gələn zədələnmələrin axtarılması
5 Sönən siqnalların analizi Periodik olaraq yaranan zədələrin aşkarlanması
üsulu (Desay)
6 Zədələnmiş kabelin Yüksək müqavimətli dövrələrin qırlmasının axtarılması və
yandırılması periodik olaraq əmələ gələn zədələrin axtarılması

Kabellərin istismarında və sınağında siqnalların və enerjinin ötürülməsi zamanı

zədələnmiş kabelin qeyri-bircinsliyi ilə əlaqədar olan maneələr yaxud zədələnmələr kabellərin
zədələri hesab olunur.
Zədələrin lokallaşdırılmasını(məhdudlaşdırılmasını, yayılmağa qoyulmamasını)
aparmaq üçün kabelin müxtəlif parametrlərini bilmək lazımdır. Bu zaman verilən
qiymətlərdən meyletmələr zədələnmə yerlərinin olmasını göstərir. Kabellərin zədə yerlərinin
müəyyən olunması zamanı məlum üsullarla sabit cərəyanla ölçmələrlə yanaşı, bir sıra dəyişən
cərəyan üsulları da tətbiq olunur. Sabit cərəyan üçün parametrlərlə yanaşı dəyişən cərəyan
üçün də parametrləri bilmək lazımdır.
Kabelin zədələnməsinin müəyyən olunması üçün daha bir çox vacib olan həlledici
kəmiyyət Z dalğa müqavimətidir, hansı ki, tam müqavimətin xassələrinə malikdir.
Onun qiyməti aşağıdakı şəkildə təyin olunur:
ோ ᇲ ା௝ఠ௅ᇲ
Z=ටீᇲ ା௝ఠ஼ ᇲ .
Aşağıdakı sadələşdirməni istifadə etmək olar:
௅ᇲ
Z = ට ᇲ.
஼
Dalğa müqaviməti Z naqilin hər yerində dalğa gərginliklərinin dalğa cərəyanına
nisbətini xarakterizə edir, bu kəmiyyət yerdən və zamandan aslı deyil. Naqilin həndəsi ölçüləri
və izolyasiyanın nisbi dielektrik nüfuzluğu ࢿ࢘ - ilə bu kəmiyyət müəyyən etmək olar.

Syscompact 2000 sisteminin təyinatı və kabel nasazlıqlarının müəyyən olunması

Tikilmiş polietilen izolyasiyalı kabellərin sınağnı sinusoidal gərginliklə çox aşağı

tezlikdə (ÇAT)aparmaq daha effektlidir.Belə ki, bu zaman,deşilmənin inkişafının maksimal
sürətinə nail olmaq olur,və yəqin ki,sınaq müddətində bütün defektlər aşkara çıxarılır.ÇAT
(VLF) sistemləri yeni və istismarda olan güc kabellərinin sınağı üçün, həmçinin 35 kV-a qədər
yağ-kağız izolyasiyalı kabellərin və tikilmiş polietilen izolyasiyalı kabellərin planlı sınağı
üçün istifadə olunur.
Bu sahədə əsas elmi yaradıcılardan biri, BAUR kompaniyasıdır.1995-ci ildə
Almaniyanın aparıcı universitetləri ilə birlikdə təşkil plunan bir sıra tədqiqatlar kabellərin çox
aşağıtezlikli gərginliklərdəyüksək gərginlikli sınaqlarının aparılması üçün müəyyən olunmuş
ilk sistemlərin işlənməsinə gətirib çıxardı.Verilən sistemin xüsusiliyi Baur firması tərəfindən
patentləşdirilmiş «truesinus®» (təmiz sinus) çıxış siqnalının formalaşmasının rəqəmsal
texnologiyasıdır.Bu, çox aşağı tezlikli yüksək gərginliyin generasiyasının ən müasir
texnologiyasından ibarətdir.
 SSG–Syscompact 2000– kompakt sistemi,aşağı və orta gərginlikli kabellərdə
(yüksəkomlu, aşağıomlu, növbə ilə olan) nasaz yerlərin dəqiq axtarılması və vaxtında
(qabaqcadan) lokalizasiyası üçün nəzərdə tutulmuşdur. Yeni üsulların istifadə olunduğu
cihazların effektiv kombinasiyası ikman verir ki, kabel şəbəkələrində çox tez və cəld
,həmçinin etibarlı şəkildə nasaz yerləri müəyyən etmək və aşkara çıxarmaq olsun.
Verilmiş sistemdə SSG 1100, SSG 1500 və ya SSG 2100 markalı impuls gərginlik
generatoru istifadə olunur.
SSG–500 markalı impuls gərginlik generatoru öz əyarları çərçivəsində əlverişlidir.
Avadablığın kompakt dizaynı sistemi bütün tip avtofurqonlarda quraşdırmağa imkan verir.
Aşağıdakı şəkillərdə SSG–Syscompact 2000– kompakt sistemi,bu sistemlə birgə istifadə
olunan İRG 2000 reflektometri və İRG 3000 reflektometrlərinin ümümi görünüşləri verilir.

Şəkil 2.17. SSG–Syscompact 2000–sisteminin ümümi görünüşü

Şəkil 2.18.Reflektometr IRG 3000 Şəkil 2.19. Reflektometr IRG 2000

Kabellərin nasazlıqlarının aşkarlanması

Bütün ölçmə üsulları üçün avtomatik iş rejimi nəzərdə tutulmuşdur ki, burada da
ölçmənin qabaqcadan verilmiş parametrləri istifadə olunur.Avtomatik rejimin
aktivləşməsindən sonra ekranda, kabel trasının tam analizi olan emal olunmuş exoqramma əks
olunur. Ölçmələrin adi qaydada, ölçmə aparan şəxs tərəfindən parametrlərin qoyulması və bu
şəkildə də ölçmənin aparılması da mümkündür.
Exoqrammanın və analizin verilənlərinin çapa verilməsi bilavasitə formalaşdırma və hesabatın
çapı(report) funksiyası ilə realizə olunur .
 Kabellərin nasazlıqlarının müəyyən olunması üsulları.
1. Əks olunan(qayıdan) impulsların analizi üsulu(TDR –reflektometriya)
(bir faza-üç ölçmə əyrisinə kimi müqayisə
2. İkinci(təkrarlanan) impuls üsulu (SIM) -SA 32 rabitə (əlaqə) qurğusunin istifadə
olunması ilə
3. Muftiimpuls üsulu (SIM-MİM) (İkinci(təkrarlanan) impuls üsulunin genişlənmiş
forması )- SA 32 rabitə (əlaqə) qurğusunin istifadə olunması ilə
4. İkinci(təkrarlanan) impulsun diferensial üsulu -SA 32 rabitə (əlaqə) qurğusunin
istifadə olunması ilə
5. İmpuls cərəyan üsulu (ICM)-SK 1D rabitə (əlaqə) qurğusunin istifadə olunması ilə
6. Sönən siqnalların analizi üsulu (Desay)-CC 1 rabitə (əlaqə) qurğusunin istifadə
olunması ilə

Relektometriya əks olunan(qayıdan) impulsların analizi

İRG 2000 reflektometri özündə praktikada sınaqdan çıxmış kabellərin defektlərinin

lokalizasiyası üsullarını və ən müasir avadanlıqlarını birləşdirir.Tətbiq edilən avtomatik ölçmə
prosesləri mikroprosessor ilə qiymətləndirilir.Seçilmiş ölçmənin bütün parametrləri avtomatik
olaraq tənzimlənir.İstifadəçiyə tamamailə analiz olunmuş ölçmə qrafiki təqdim
olunur.Ölçmənin parametrlərinin adi şəkildə əl ilə aparılan tənzimlənməsi də
mümkündür.Ölçmə qrafikfi və lazım olan bütün verilənləri uyğun proqram təminatının
köməyilə printerdə çap etmək olar.Ölçmələrin personal kompüterə verilməsi RS232 interfeysi
vasitəsi ilə və İRG-3000 üçün isə İRG-3000-
Replay-Software proqram təminatı ilə ötürmək olar.
Exoqramda təsvir olunur:
1.Kabelin sonunda pozitiv impulsun dəyişməsi
2.Zədələnmə yerindən əks olunan(qayıdan) impuls (qısa qapanma)
3.İmpedansın dəyişməsi (mufta)
Aşağıdakı şəkildə SSG–Syscompat 2000 – kompakt sistemininvə reflektometrin kabel
xəttinə qoşulmasının ümumi sxemi verilir.

Şəkil 2.20.SSG–Syscompact 2000–sistemininvə reflektometrin kabel

xəttinə qoşulmasının ümumi sxemi

Aşağıda göstərilən nümunədə sınaq naqilin uzunluğu artıq nəzərə alınıb. Ona görə sol
(sıfır- “нулевой”) kursor , sınaq olunan naqilin sonuna (= test olunan kabelin başlanğıcı)
qoyulur.
IRG reflektometri sınaq olunan kabelə aşağı voltlu impulslar göndərir. Kabelin sonu(ucu) və
ya kabelin qırılmış yeri müsbət polyarlıqlı əks olunan (qayıdan) impuls verir. Qısa
qapanma isə mənfi polyarlıqlı impuls verəcək.
Bu nümunədə müsbət əks olunan (qayıdan) impuls cərəyan keçirən damarın qırılmasına
qədər olan məsafəni göstərir.
 ࢜
l = ቀ૛ ቁ ή t

l – nasaz yerə qədər olan məsafə

v – siqnalın yayılma sürəti
t – zaman

Şəkil 2.21.Zədələnmə yerlərindən impulsların əks olunmasının sxematik təsviri.

Şəkil 2.22.İRG reflektometrinin ekranında zədələnmə yerlərindən impulsların

əks olunmasının görüntüsü.

İkinci impuls üsulu ilə kabel xətlərinin zədələnmə yerinə kimi məsafənin təyin olunması üsulu
kabel xətlərində 32 kV deşilmə gərginliyinə qədər yüksək müqavimətli zədələr olduqda özünü
çox yaxşı göstərmişdir.
௩ ௠
İkinci impuls üsulu-SİM və multiimpuls üsulu –MİM (yayılma sürəti ൌ ͺͲ
ଶ ௠௞௦௔௡
olduqda 1024 m –dən yüksək diapazonda SİM üsulunun genişləndirilmiş forması ) üsulları ilə
işləmək üçün,siqnalın qoşulması və açılması üçün rabitə (əlaqə) qurğusu
(məsələn,SA 32) lazımdır.Qeyd etmək lazımdır ki,(2.4) ifadəsindən göründüyü kimi yayılma
sürəti materialın dielektrik nüfuzlugündan (ε) aslı olaraq dəyişə bilər.Bu səbəbdən
hesabatlarda onu nəzərə almaq lazımdır.
Ölçmə prinsipi:
İRG 2000 reflektometri kabelə alçaq gərginlikli impuls göndərir,bu impulslar dövrədən
açılmış kabelin sonundan əks olunurlar.Test olunan kabelə göndərilən aşağı voltlu impulsun
kabelin sonundan əks olunması (qayıtması) müsbət polyarlığa malik olur. Cihaz bu ölçməni
kabelin uzunluğunu bildirən “sağlam təsvir (görüntü)” kimi saxlayır.
Birinci ölçmədə yüksək müqavimətli nasazlıq exoqrammada görünmür. SSG - impuls
generatorundan daxil olan yüksək voltlu impuls kabelin zədələnmiş yerində qövs əmələ
gətirir. Yüksək gərginlikli impulsun hesabına yüksək gərginlikli defekt bir tərəfdən aşağı
müqavimətli defektə transformasiya olunur,digər tərəfdən,bu impuls ikinci (təkrar) ölçməni
başlayır (işə salır). Bu aşağı voltlu impuls nasaz yerlərdə qövs ilə əks olunur. Ölçmə aşağı
müqavimətli defektlə “mənfi” işarə ilə əks olunur. Əks olunan(qayıdan) siqnal mənfi
polyarlığa malik olur. Bu zaman iki ölçmə eyni vaxtda əks olunur.Hər iki əyri reflektometrlə
uyğunlaşdırılır.Reflektoqramların müqayisəsindən görünür ki, nasazlıq mənfi polyarlıqlı
siqnal ilə əks olunan nöqtədə yerləşir. Mənfi əks olunmaya qədər olan məsafə defektdən
kabelin qoşulma nöqtəsinə kimi olan məsafəyə uyğun gəlir.

Şəkil 2.23.Reflektoqramların müqayisəsi vənasazlığın mənfi polyarlıqlı

siqnal ilə əksolunan nöqtədə yerləşməsinin təsviri.

a)
Şəkil 2.24. İRG 2000 reflektometrin (a) və ekranında reflektoqramların
müqayisəsi və nasazlığın mənfi polyarlıqlı siqnal ilə əks olunan
nöqtədə yerləşməsinin görüntüsü.Kabelin sonunda zondlayıcı
impuls-göy rənglə,zədələnmə yerində güclü əks olunma-qara rənglə.
 İmpuls Cərəyan Üsulu – ICM

İmpuls Cərəyan Üsulu ilə işləmək üçün İRG 2000 reflektometri , rabitə (əlaqə) bloku ilə
(məsələn,SK 1 D -ilə ) birləşdirilir Diapazon (Range) kabelin uzunluğundan iki-dörd dəfə
böyük olan qiymətə qoyulur.
Ölçmə prinsipi:
SSG-dən kabelə göndərilən yüksək gərginlikli impuls zədə yerində elektrik qövsü
generasiya edir.Yaranan keçid dalğaları İRG 2000 reflektometri tərəfindən qeydə alınır.İki
əmələ gələn və artan cəbhə arasındakı məsafə defektin kabelin qoşulma nöqtəsindən hansı
məsafədə olmasını göstərir. SSG – impuls generatorundan daxil olan yüksək voltlu impuls
kabelin zədəli yerində qövs yaradır. Bunun nəticəsində yaranan keçid proseslərinin dalğaları,
qövsün yaranma nöqtəsi ilə bu sistemə qoşulma nöqtəsi arasında yerləşir. Bu dalğalar SK1D
komutasiya qurğusu ilə tutulur və reflektometrə ötürülür.
Qonşu dalğaların pikləri arasındakı məsafə sistemə qoşulma nöqtəsindən (kabelin yaxın
sonluğu) nasazlıq olan yerə qədər məsafəyə uyğun gəlir.

Şəkil 2.25.Qonşu dalğaların pikləri arasındakı məsafənin sistemə qoşulma

nöqtəsindən nasazlıq olan yerə qədər məsafəyə uyğunlaşdırılması

Şəkil 2.26. İRG 2000 reflektometrin (a) və İRG3000reflektometrin (b) ekranında

keçid dalğalarınıntəsviri vəqonşu dalğaların pikləri arasındakı məsafənin
nasazlıq olan yerə qədər məsafəyə uyğunlaşdırılması
 Sönən siqnalların analizi üsulu (Desay)
Əgər deşilmə gərginliyi 32 kV-dan böyük olarsa cərəyan və ya gərginliyə görə ossilləedici
əks olunan (qayıdan) dalğa üsulu tətbiq olunur.Bu üsulun mahiyyəti deşilmə yerindən əks
olunan gərginlik dalğasının qayıtma müddətinin ölçülməsindən ibarətdir(şəkil4.29-4.30)
Sönən siqnallar üsulu ilə işləmək üçün İRG 2000 rabitə (əlaqə) bloku ilə
(məsələn,CC 1 -ilə ) birləşdirilir. Diapazon (Range) kabelin uzunluğundan iki-dörd dəfə böyük
olan qiymətə qoyulur.
Ölçmə prinsipi:
Kabel sabit gərginliklə yüklənir.Defektin yandırılma gərginliyi əldə olunduqda ,yəni
kifayət etdikdə elektrik qövsü yaranan qövsü generasiya edir.Əmələ gələn rəqslər
İRG 2000 reflektometri ilə yazılır.Artan iki pik arasındakı məsafə kabelin qoşulma yerindən
defektə qədər olan məsafəni verir.

a)

b)
Şəkil 2.27. İRG 2000 reflektometrin (a) və İRG3000reflektometrin (b) ekranında sönən
siqnallar üsulu ilə işlədikdə yaranan reflektoqramların təsviri.İki pikarasındakı
məsafə kabelin qoşulma yerindən defektə qədər olan məsafəni göstərir.

Syscompact 2000 sisteminin istifadə olunması

Vacib qeydlər

Syscompact 2000sistemi yalnız hər tərəfdən açılmış kabellərin test olunması üçün istifadə
oluna bilər.Sistemin qoşulmasından əvvəlkabel qidalnma mənbəyindən açılmalıdır və onun
boşalma/torpaqlanması yoxlanılmalıdır.Bu zaman bütün yerli tələblərə və texniki təhlükəsizlik
qaydalarına,həmçinin təhlükəsizliyin təmin olunması tədbirlərinə ciddi riayət
olunmalıdır.Potensial partlayış təhlükəsi olan atmosferdə sistemlə işləmək qadağan
olunur.Sınaq olunan obyektə (məsələn,kabelə) toxunmazdan əvvəl,o, komplektə daxil olan
boşaldıcı və torpaqlayıcı ştanqların köməyi iləboşaldılmalı və torpaqlanmalıdır.Aparılan
bütün işlər zamanı sınaq olunan obyekt torpaqlanmalıdır.
Boşaldıcı və torpaqlayıcı ştanqlar
Boşaldıcı və torpaqlayıcı ştanqların mühafizə torpaqlanmasının kabeli düzgün olaraq
(çox dəqiqliklə) stansiyanın torpaqlanmasına birləşdirilməlidir. Sınaq olunan obyektin
torpaqlanması üçün ştanqda boşaldıcı rezistorlar qısa qapadıla bilər.

Boşaldıcı ştanq Torpaqlayıcı ştanq

Şəkil 2.28. SSG–Syscompact 2000–sisteminin boşaldıcı və torpaqlayıcı ştanqları

Dəqiq aparılan işdən sonra sınaq olunan obyekt generatorun köməyi ilə boşaldılır.
İstənilən sınaq olunan obyektlə kontaktdan əvvəl onu torpaqlamaq lazımdır.
Kabeldə deşilmə olduqdan sonra, yaxud da sınağın kəsilməsindən sonra (məsələn qəza
açılması düyməsinin basılmasından sonra) sınaq olunan obyekt əvvəlcə boşaldılmalıdır, sonra
isə torpaqlanmalıdır. Yalnız bundan sonra onunla hər hansı bir manipulyasiya etmək olar.
Qalıq yükünün çox dəqiqliklə götürülməsi üçün boşaldıcı/torpaqlayıcı ştanq mühafizə
torpaqlanmasına/stansiyanın torpaqlanmasına düzgün birləşdirilmişdir. Ştanqı yalnız
dəstəyindən tutmaq lazımdır. Ştanqda göstərilən minimal boşalma müddətinə diqqət yetirmək
lazımdır.
Yüksək gərginlikli xəttə qoşulma.
Sistemin yüksək gərginlikli kabelinin örtüyünün mühafizə yuvası sınaqdan keçirilən
obyektin (kabelin) torpaqlanmış örtüyünə birləşdirilməlidir. Yüksək gərginlikli yuva sınaqdan
keçirilən obyektin(kabelin) daxili keçiricisinə birləşdirilməlidir.
Boşaldıcılara və torpaqlanmalara, həmçinin təhlükəsizlik texnikasının ümumi tələblərinə
aid olan bütün tədbirlərin yerinə yetirlməsinin təmin olunması vacibdir.
Syscompact 2000 sistemi yalnız vertikal vəziyyətdə istismar oluna bilər.
Yüksək gərginlikli kabel

Mühafizə torpaqlanması

Keçirici (damar)

Kabelin uc hissəsinin işlənməsi

Örtük

Müxtəlif tipli kabellərə birləşdirilmə Stasionar mühafizə

torpaqlanması,stansiya
torpaqlanması

Şəkil 2.29.Yüksək gərginlikli xəttə qoşulma sxemi

Yüksək gərginliyin qoşulması

 Elektrik qidalanma açaranın düyməsi basılır – yaşıl rəngli nəzarət lampası yanır.

Əmin olmaq lazımdır ki, gərginliyin tənzimləyicisinin dəstəyi sona qədər (axıra kimi) sol
tərəfə fırlanıb (dönüb) və qəza açılması düyməsi basılmayıb.
«Готовность к подаче высоково напряжения» (Yüksək gərginliyin verilməsinə
hazırlıq”)düyməsi basılır, qırmızı lampa yanır, yaşıl lampa sönür.

«Включение высокого напряжения» (Yüksək gərginliyin qoşulması”)düyməsi basılır.

Bu vəziyyətdə həmçinin qırmızı yoxlama lampası yanır.
 Yüksək gərginliyin açılması
x SSG generatorunun işçi rejimlərinin seçmə (selektor) dəyişdiricisini (переключатель)
“0” vəziyyətinə qoymalı (Tək impulsun əmələ gətirilməsi(veriməsi));
x Gərginlik tənzimləyicisinin dəstəyini sol tərəfə axıra kimi döndərmək;
x Kondensatorların boşalması üçün tək(bir-bir) impulsları verməli;
x SSG generatorunun panelində «Отключетие высокого напряжения» (Yüksək
gərginliyin açılması) düyməsini basmalı;
a) Yüksək gərginliyin qoşulması («Включение высокого нaпряжения») düyməsinin
indikator lampası sönür,
b) Qırmızı rəngli yoxlama (nəzarət) lampası sönür,
c) Yaşıl rəngli yoxlama (nəzarət) lampası yanır,
d) Sonra yüksək gərginlikli kabelin boşalması üçün qurğu avtomatik olaraq
aktivləşir(rezistordan keçməklə),
e) SSG generatorunun kilovoltmetrində boşalma prosesini müşahidə etmək olur,
f) Təxminən 3 saniyədən sonra, xarakterik səs eşidilir. Bu onu göstərir ki, yüksək
gərginlikli kabelin boşalması başa çatmışdır.
x 4 və 5 ştanqların “SSG – vəziyyətinə , pozisiyasına qoyulur (itələnmişyaxud da
basılmış) vəziyyət);
x Təhlükəsizlik nöqteyi-nəzərindən yüksək gərginlikli kabeli mütləq boşaltmaq
(kabeldə boşalma prosesini aparmaq), süni qısaqapamaq və torpaqlamaq lazımdır.
Yalnız bundan sonra ona toxunmaq olar.
SSG 1100, SG 1500 və SSG 2100 impuls generatorları, impuls kondensatorlarının və
sınaq olunan obyektin ayrılıqda boşalmasına malik boşaltma qurğuları ilə təchiz olunmuşdur.
Lakin daxili torpaqlanma qurğusu yoxdur. Əməliyyatları başa çatdırmazdan əvvəl
təhlükəsizlik texnikası baxımından mütləq bir də əməl olunmalıdır ki, gərginlik altında olan
komponentlər boşaldılsın, torpaqlansın və kənardan qapansın.Belə ki, onlar elektrik
təhcizatının mümkün pozulmaları hesabına qalıq yüklərinə malik ola bilərlər.Qeyd etmək
lazımdır ki, boşalma prosesi müxtəlif və sınaq olunan obyektin tutumundan və seçilmiş
boşalma çubuğundan asılı olaraq kifayət qədər yüksək boşalma müddəti ilə xarakterizə oluna
bilər.
Bu avadanlıq üçün “BAUR” firmasının boşaldıcısı və torpaqlayıcından istifadə etmək
daha məqsədəuyğun olardı.

Yüksək gərginliklə sınaq.

Yüksək gərginliklə sınaq əsasən zədə yerində deşilmə gərginliyinin müəyyən olunması və
zədə yerinin tapılması üçün istifadə olunur.
SA 32 blokundan 4-ştanqı çıxarılır, “Test” vəziyyətinə uyğunlaşdırılır (gətirilir).
SSG – impuls generatoru qoşulur və işçi rejimlərin selektor (seçim) dəyişdiricisi
“=” (sabit cərəyan rejimi) vəziyyətinə qoyulur.
Əgər, kabel düzgün qoşulmuşdursa, onda impuls gərginlik generatoru sabit cərəyan
rejimində işləyəcəkdir.
Cərəyan SA 32 blokunun milliampermetri vasitəsi ilə ölçülür.
Milliampermetrin həssaslığının uyğun seçimi üç diapazonda həyata keçirilir.
Əvvəlcə ən yuxarı diapazonu qoymaq tövsiyə olunur. Tələb olunan sınaq gərginliyi SSG
generatorunun gərginlik tənzimləyicisinin köməyi ilə verilir. Sızma cərayanları
milliampermetr vasitəsi ilə qeydə alınır. Maksimal çıxış cərəyanı 250 mA – dən çox
olmamalıdır.
Sınaq prosesində impuls kondensatorlarına güclü rezistorlar qoşulur.
 2.8.Kabellərin diaqnostikası

Kabellərin diaqnostikası niyə aparılır

Kabellərin diaqnostikasından hansı fayda var
Hansı problem üçün hansı üsul istifadə olunmalıdır
Bütün kabellər üçün universal üsul
Şərait və hazırlıq işləri
Kabellərin diaqnostikasının aparılması prinsipləri
Kabellərin diaqnostikası-kabel xətlərinin izolyasiyasının və qarniturunun vəziyyətinin
müəyyən edilməsidir.Bunun əsasında kabellərin istismarının istismarının davam
etdirilməsi,təmiri yaxud əzəz olunması haqqında qərar qəbul edilir.Kabellərin sınağı ilə
müqayisədə yüklərin təsirinə məruz qalmır,ona görədə kabelin mümkün zəif yerlərində
deşilmə yaranır.
Kabellərin diaqnostikası olunması hansı fayda verir?
-Kabelin vəziyyəti haqqında diaqnostikaya əsaslanan informasiya –onda,kabelin sıradan
çıxması zamanı olan xərclərdən azad olmaq olar.
-Kabel xətlərinin daha kğhnə hissələrinin qalıq xidmət müddətinin müəyyən edilməsi.Bütün
təcrübələr göstərir ki, daha uzunkabel xətlərində güclü və kritik köhnəlmə gedir.
-İstismarın və elektrik təchizatının etibarlılığı diaqnostika üsulları və uyğun kombinasiyada
sınaq zamanı müəyyən edilir.
-Muftaların və sonluq işləmələrinin yeni montajını və təmirinin keyfiyyətli yerinə
yetirilməsinə onların istismara buraxılması zamanı nəzarət etmək olar.

Şəkil 2.30.ÇAT sınaq və diaqnostika üçün BAUR qurğularının müxtəif variantları

Tikilmiş polietilen izolyasiyalı kabellərin sınağnı sinusoidal gərginliklə çox aşağı tezlikdə
(ÇAT) aparmaq daha effektlidir.Belə ki, bu zaman,deşilmənin inkişafının maksimal sürətinə
nail olmaq olur,və yəqin ki,sınaq müddətində bütün defektlər aşkara çıxarılır.Çıxış
gərginliyinin formasının simmetrik olması vacibdir.
Yük altında Yük altında
Yük altında

Sinusoid simmetrikdir Kosinus -düzbucaqlı Sinusoid qeyri

simmetrikdir
Şəkil.2.31. Çıxış gərginliyinin formalarının müqayisəsi

Siqnalın növü yükün qiymətindən çox aslıdır-bu o deməkdir ki,tsiklin müsbət və mənfi
yarıları(paraları) identik deyil.Buna görə də sabit təşkiledicinin toplanması baş verə bilər,və
həcmi yüklər yaranar,nəticədə də bu yüklər kabeli zədələyə bilərlər.(şəkil 3).Bu ,sınaq
gərginliyinin sinusoidinin tam simmetrik formasında baş vermir.
Bu sahədə əsas elmi yaradıcılardan biri, BAUR kompaniyasıdır.1995-ci ildə
Almaniyanın aparıcı universitetləri ilə birlikdə təşkil plunan bir sıra tədqiqatlar kabellərin ifrat
aşağıtezlikli gərginliklərdəyüksəkvoltlu sınaqlarının aparılması üçün müəyyən olunmuş ilk
sistemlərin işlənməsinə gətirib çıxardı.Verilən sistemin xüsusiliyi Baur firması tərəfindən
patentləşdirilmiş «truesinus®» (təmiz sinus) çıxış siqnalının formalaşmasının rəqəmsal
texnologiyasıdır.Bu, ifrataşağı tezlikli yüksək gərginliyin generasiyasının ən müasir
texnologiyasından ibarətdir.Belə texnologiya ilə Viola , Frida və Qismi boşalmaların
səviyyəsinin ölçülməsinin portativ sistemi (PD portable) çox aşağı tezlik qurğuları təchiz
olunurlar. Bu texnologiyanın əsas xüsusiliyyəti aşağıdakılardır :
x Kabelin uzunluğunun və sınaq gərginliyinin səviyyəsinin (həddinin) təsiri
olmadan, çıxış siqnalının mütləq simmetrikliyi;
x Sınaq zamanı simmetrik sinusoidal gərginlik zədələnmələrin yayılması
istiqamətlənməsini təmin edir.Bu da şox yüksək etibarlıq dərəcəsi ilə kabellərin
sinağını aparmağa və sınağın ilk 30 dəqiqəsi müddətində 90%-ə qədər potensial
deşilmələri aşkara çıxarmağa imkan verir.

Sınaq gərginliyinin proqramlaşdırılan forması

0,1 Hs sinusoidal gərginlik

0,1Hs Düzbucaqlı gərginlik

Sınaq gərginliyinin proqramlaşdırılan forması

Müsbət yaxud mənfi polyarlıqlı sabit gərginlik

Bütün formalı gərginliklər üçün proqramlaşdırılan pilləli dəyişmə

Şəkil 2.32. Sınaq gərginliklərinin proqramlaşdırılan formaları

Sınaqların gedişində defektlərin inkişafı,deşilmə prosesinin istiqamət olmadan və ya

istiqmətli olaraq inkişafı göstərilir.
 Şaxələnmə, artma
İstiqamət yoxdur

İstiqamətli

İstiqamət yoxdur

Şəkil 2.33.Tikilmiş polietilen izolyasiyalı kabellərin dəyişən gərginliklə sınağı zamanı

defektlərin aşkara çixarılması sürətlərinin və deşilmə kanallarının inkişafının müqayisəsi

Kabellərdə olan problemlərin diaqnostikası üçünşərtlər və hazırlıq işləri

Orta gərginlikli kabellərdə effektlərin çox obrazlılığını dielektrik diaqnostikanın və qismi

boşalmaların diaqnostikanın birləşdirilməsi sayəsində başa düşmək olar. Bütün problemlər
üçün bir universal üsul çox az informasiya verə bilər.
-Şərtlər və hazırlıq işləri
Diaqnostikanın başlanğıcına qədər verilən diaqnostikanın aparılması üçün texnikanı və,
kabel xətti haqqında mümkün qədər tam informasiyanı təqdim etmək, məsələn, ayrı-ayrı
hissələrin uzunluğunu, kabelin tipini,kabelin xidmət müddətini,muftaların yerləşdirilməsini və
onların montaj tarixini,həmçinin mümkün zədələnmələri təqdim etmək lazımdır.
-Diaqnostika
Kabellər açılmalı (ayrılmalı) və tamamilə boşalmalıdır.Diaqnostikanın başladılmasından
əvvəl torpaqlanma üçün nəzərdə tutulan kabelin, yaxudda ölçmə tərəfindən ölçmə kabelinin
köməyilə torpaqlanmanı təmin etmək lazımdır.Torpaqlanmanın və qisa qapanmanın minimal
müddəti 30 dəqiqə olmalıdır. O qədər də yaxşı olmayan şəraitdə qısa qapanmanın daha uzun
müddəti lazım ola bilər.Gərginlik çeviricilərini ayırmaq lazımdır,çirklənmiş sonluq işləmələri
təmizləmək lazımdır.Eleqaz açıb-bağlayan qurğular olduqda diaqnostika aparılana qədər
diaqnostika mərkəzi ilə şərtləri yaxud da lazım olan hazırlıq işlərini razılaşdırmaq lazımdır.
-PE/TPE(VPE və ya XLPE)-kabelləri.
PE-vəTPE(VPE və ya XLPE) kabellərinin hissələrindən qarışıq xətləri birlikdə diaqnostika
etmək olar.Diaqnostikanın aparılması üçün kabelin əsas damarı və erkanı hər iki uclardan
(sonlardan) paylayıcı qurğulardan açılmalıdır ki, paylayıcı qurğuların polyarizasiya effektini
və maneləri zəmanətli olaraq istisna etmək olsun.
-PE/TPE (VPE və ya XLPE)-kabellərinin yağ-kağız izolyasiyalı
kabellərlə qarışıq xətləri
Fiziki qanunlara uyğun olaraq qarışdırılmış (yağ kağız izolyasiyalı-PE/ TPE (VPE və ya
XLPE)-kabelləri) kabellərdə diaqnostika nəticəsində informasiya ancaq yağ-kağız izolyasiyalı
kabellər haqqında olur.Bu əsasən kabel xətlərinin böyük hissəsi yağ-kağız izolyasiyalı
kabellərdən ibarət olduqda,PE/VPE(XLPE) kabellər isə kabellərin bütün uzunluğunun
maksimum 20%-ni təşkil etdikdə doğru olur.Çox vaxt bunun yarımstansiyalarda ayrı-ayrı
hissələrinin və girimlərin təmiri zamanı yeri vardır.
 Yüksək gərginlikli “Viola TD”( BAUR ) qurğusunun tətbiqi
Çox alçaq tezliklə “Dielektrik itki bucağı”nın təyini

Orta gərginlikli güc kabellərinin laboratoriya-sınaq işləri üçün Avropada və dünyada

əsasən son nailiyyətlərdən sayılan, çox aşağı tezlikli, yeni BAUR “Viola TD” qurğusu tətbiq
edilir. “Viola TD” qurğusunun ümumi görünüşü aşağıdakı şəkildə verilir.
“Viola TD” qurğusunun 15 ədəd müxtəlif element və düymələri vardır.

Şəkil 2.34.“Viola TD” qurğusunun görünüşü

1-Baş açar;
2-USB yuvası, Netvork şəbəkəsinə qoşulma;
3-İcazəsiz qoşulmalardan mühafizə üçün kilidlənən açarlı qəza düymasi, EMERCENSY;
4-Yüksək gərginliyin vəziyyət indikasiyası: Viola cihazının vəziyyəti yanıb-sönən və ya daimi yanan
siqnal işığı ilə bildirilir; bu işıqlar aşağıdakı məna daşıyır: Yaşıl – ölçmələrə hazırlıq; Yanıb-sönən
qırmızı işıq – qoşulmaya hazırlıq; Qırmızı–isə, işləmə rejimdə olduğunu bildirir.
5- Yüksək gərginliyin tənzimlənmə düyməsi (kabel və avadanlıqda əl ilə ölçmələrin aparılması
üçündür);
6- Yüksək gərginliyin qoşulma və açılma düymələri: burada düymələrin yanında sarı işıqlar
yanır. Onlar növbəti, hansı düymənin basılmalı olduğunu bildirir;
7-“Geri” düyməsi; əməliyatın bir addım geriyə alınmasınıı təmin edir;
8-“Kökləmə” düyməsi; menyunun bəndlərinə bir-bir keçilməsini yerinə yetirir və verilmiş
qiymətləri və ya vəziyyəti təsdiqləyir;
9-Xarici qəza blokunun qoşulması üçün yuva;
10- Şəbəkə yuvası;
11- Virtual torpaqlanma bloku VSE-Box (opsionunun) yuvası;
12- Rezin sıxaclar;
13- Torpaqlanmanın birləşmə vinti;
14- Yuxarı hissənin dəstəkləri (cəmi 2 ədəd)
15- Aşağı hissənin dəstəkləri (cəmi 2 ədəd). Bunlardan başqa qurğunun arxasında yüksək
gərginlik birləşdirici kabeli, sıxıcı rezin qulaqlar, yuxarı və aşağl dəstəklər vardır.

İtki əmsalının ölçülməsi üçün aşağıdakı opsiyalar mövcuddur:

 • Sızma cərəyanının qeyd olunmadığı standart ölçmələr;
• Virtual mühafizə torpaqlanması –VSE Box tətbiqi ilə sızma cərəyanının ölçülməsi ilə
aparılan sınaqlar. Bizim ölçmələrdə VSE Box tətbiq edilmir.

Şəkil 2.35.Dielektrik itki bucağının ölçülməsi zamanı avadanlıqların qoşulma sxemi

Menyudan “İtki əmsalının ölçülməsi” nə keçid.

Şəkil 2.36 .İtki əmsalının ölçülməsinin nəticələri

Ekranda “tənzımləmə”, “qiymətləndirmə”, “proqram”, “şablonlar”, “ölçmələr” və
“nəticələrin görüntüsü” kimi informasiyalar verlimişdir

Şəkil 2.37. tgδ ölçülməsinin “İşçi rejim pəncərəsi”

1-Yerinə yetirilən cari proqramlar;

Nö Yazılışları - qısa tərif və ya olan simvollardan
2- I – çıxış cərəyanı (sızma mA-lə);
3 - IVSE-Box - (virtual torpaqlama sistemi) qurğusu ilə
qeyd edilən sızma cərəyanı;
4 - tg δ : itki əmsalı;
5 - CP - itki əmsalının orta qiyməti;
6 - t: - sınaq müddəti;
7 - Ш: - gərginliyin dəyişmə addımları;
8 - L: - ölçü aparılan faza;
9 - M: - cari ölçmə;
10- Gərginliyin təsiredici qiyməti;
11- Umaks – maksimal gərginlik;
12- Ölçü nəticələrinin statusu, smaylikdə görünür:
Siqnal “Risk” həddindədir, tg δ qiyməti ilk verilən səviyyədədir;
Gərginliyin dəyişən (artan) qiymətində ölçülən tg δ “Risk” həddindədir;
Siqnal “Yüksək Risk” həddindədir.
tg δ –nın ölçülən qiyməti ilk verilən
“Yüksək Risk” həddinə çatmışdır;
Siqnal “Yüksək Risk” həddindədir.
tg δ - nın qiyməti ilkin verilən “Yüksək Risk” həddini keçmişdir.

13-Qiyməti: Seçilən qiymətlər arasında əlavə olaraq aşağıadkı parametrlərin indeksləri çıxır:
R : Müqavimət
C : Elektrik tutumu

0,1 Hs sinusoidal gərginlikdə itgi əmsalının ( tgδ) ölçülməsi

x Çox aşağı tezlikdə sınaq və kabellərin köhnəlməsinin itgi bucağının tangesinin

ölçülməsi you ilə diaqnostikası kabelin ümumi vəziyyətinin əsas
qiymətləndirilməsidir.
x 0,1 Hs tezlikli sinusoidal gərginlikdə dielektrik itgi bucağının ölçülməsi
polietilen izolyasiyalı kabellərin köhnəlməsi haqqında inteqral informasiya
almağa imkan verir.
x Fərq “su ağacları” ilə zədələnmiş təzə,azacıq və çox kabellər arasında edilir.Bu
üsulla kabelin əvəzlənməsinin lazım olması müəyyənləşdirilir.
Şəkil 2.38. 6-35 kV gərginlkli kabellərin təzə və köhnə izolyasiyası üçün
tgδ –nın test gərginliyindən aslılığı

Dielektrik itgi bucağının tangesinin qiyməti gərginliyin müxtəlif hədlərində 1×U0-

dan 2×U0 -kimi diapazonda ölçülür,sonra onların analizi aparılır.BAUR
kompaniyasının istehsalı olan PHG-TD qurğusu ilə dielektrik itgi bucağının tangesinin
ölçülməsinuməsində verilən prosesi nəzərdən keçirərək diapazonda hər müəyyən
olunmuş gərginlikdə 8 ölçmə proqramlaşdırmaq olar.bundan sonra sistem sızma
cərəyanlarını və dielektrik itgi bucağının tangesini ölçür,orta qiyməti müəyyən edir və
izolyasiyanın vəziyyəti haqqında hesabat formalaşdırır.Bütün ölçmələr aparılandan
sonra bütün göstərilən gərginliklərdə biz müəyyən olunmuş kriteriyalarda qrafiklər
alırıq.Bu qrafiklərdən kabelin vəziyyətini aydın görmək olar.
Bununla yanaşı, dielektrik itgi bucağının tangesinin qiymətinə kabeldə olan qismi
boşalmalar təsir göstərir.Ona görə də dielektrik itgi bucağının tangesininölşülməsində
qane edici nəticələr alınmadıqda,kabelin sonrakı istismara yararlı olub olmaması
haqqında dəqiq məlumat vermək olmaz..Verilən üsul kabelə neqativ təsir etmədən ,
izolyasiyanınvəziyyətinin ümumi şəklini əldə etməyə ,kabeligələcəkdə nəzarətdə
saxlamağa imkan verir.

TIKILMIŞ POLIETILEN IZOLYASIYALI KABELLƏRIN IZOLYASIYASININ

VƏZIYYƏTININ TÖVSIYƏ OLUNAN QIYMƏT NORMALARI
 İzolyasiyanın vəziyyəti yaxşı hesab olunur ( əvəzləmə tələb olunmur), əgər:
tg δ (2 Uo) < 1,2 % və / və ya
[tg δ (2 Uo) - tg δ(Uo)] < 0,6 %

Pis vəziyyət ( izolyasiyanın zəif yerlərinin aşkarlanması üçün xüsusi diqqət tələb
olunur), əgər:
tg δ (2 Uo) > 2,2 % və / və ya
[tg δ(2 Uo) - tg δ(Uo)] > 1,0 %

Hopdurulmuş kagız izolyasiyalı kabel xətlərinin izolyasiyasının vəziyyətinin tövsiyə

olunan qiymət normaları

İzolyasiyanın vəziyyəti yaxşı hesab olunur ( əvəzləmə tələb olunmur), əgər:

tg δ (2 Uo) < 3,5 % və / və ya
[tg δ (2 Uo) - tg δ(Uo)] < 1,2 %

Pis vəziyyət ( izolyasiyanın zəif yerlərinin aşkarlanması üçün xüsusi diqqət tələb
olunur), əgər:
tg δ (2 Uo) > 7,3 % və / və ya
[tg δ(2 Uo) - tg δ(Uo)] > 3,6 %

Şəkil 2.39. 6-35 kV gərginlikli kabellərin BAUR PHG-TD sistemi ilə diaqnostikası
 Şəkil 2.40. BAUR PHG-TD sistemi ilə diaqnostikanın nəticələri

Sınaq və diaqnostika üçün BAUR PHG. TD/ PD 80 kV gərginlikli ÇAT

qurğulu laboiratoriya

Qismi boşalmaların səviyyəsinin ölçülməsi

Qismi boşalmaların səviyyəsinin ölçülməsi – defektlərin izolyasiyanı sıradan çıxarmamışdan

əvvəl axtarılmasının etibarlı və dağıdıcı olmayan üsuludur. Qaydalara uyğun olaraq PE/ VPE
kabellər üçün qismi boşalmalar mənbəyi kabel izolyasiasında deyil,muftalarda və ya sonluq
işləmələrdə olur.
Qismi boşalmaların və onların mənbələrinin lokalizasiyası.
Qismi boşalmalar özlərinin təbiətinə görə mürəkkəb proses olub,əsas etibari ilə enerji,
köçürülən elektrik yükü ,aktiv qaz məhsulları , elektron –ion bombardmanı və ionlaşdırıcı
şüalara təsir göstərməklə xarakterizə olunurlar. Bütün təzə orta gərginlikli tikilmiş polietilen
izolyasilyalı kabellər istehsalçıları üçün kriteriya 5 pKl hesab olunur. Bu zaman kabelin bəzi
həssələrində qismi başalmaların səviyyəsi 100 pKl və yüksək olarsa onu istifadə etmək
olmaz.
Qismi boşalmaların əsas təhlükəliyi aşağıdaki faktorlarla əlaqədardır :
x Yüksək düzləndirilmiş gərginliklə adi sınaqlarla onların aşkara çıxarılmasının
mümkün olmaması.
x Onların cəld olaraq tez bir anda deşilməyə keçməsi riski ilə və nətəcədə kabeldə qəza
situasiyasının yaranması.
 Qismi boşalmalar kabel izolyasiyasını dağıdır, yavaş- yavaş və hiss olunmayacaq dərəcədə
kabeli sıradan çıxarır. Kabelin tamam dağılması isə zaman işidir, bu bir neçə saat , bir neçə
gün , və ya bir neçə il də olar bilər. Qismi boşalmaların daha çox rast gəlinən mənbələri
birləşdirici və sonluq muftalarının işləmələridir.
Qismi boşalmaların ölçülməsi üsulu öz növbəsində montaj işlərində olan səhvlər və ya
kabel izolyasiyaslnln hər hansı bir hissəsində ekektrik xassələrinin dəyişilməsi haqqında
informasiya əldə etməyə imkan verir.
Qismi boşalmaların yaranma yerlərini vaxtında müəyyən edərək, kabeli tamamilə yararsız
olmadan əvvəl təmir etmək olar və qəza vəziyyətindən, həmçinin elektrik təchizatının
dayandırılmasından qaçmaq olar.
Ona görə də bu tip kabellərin izolyasiyasının vəziyyətini kabel xətlərində qismi
boşalmalrın lokalizasiyası və ölçülməsi üsulu ilə və bu üsulun realizə olunduğu BAUR
istehsalı olan “PD portable“ diaqnostika ssistemindən istifadə etməklə qiymətləndirmək çox
effektivdir.
Qismi boşalmaların səviyyəsinin ölçülməsinin portativ sisteminin
(PD portable) təyinatı

İstismar yerlərində ölçülən qismi boşalmaların səviyyəsi kəmiyyət tərtibi (göstəricisi) kimi
məlum olmalıdır. Qismi boşalmaların impulsları kabellərdə yayılması zamanı manelərlə
rastlaşırlar (dəf olunurlar), buna görə də ölçülən səviyyə qismi boşalmanın mənbəyindən
ölçmə sisteminə kimi olan məsafədən asılı olur. Qismi boşalmaların yerləşmə yerlərinin
müəyyən olunması üçün vacib olan ölçülən birinci və ikinci impulslar arasındakı müddət olur.
Əksər hallarda qismi boşalmaların mənbəyi kabel izolyasiyasında deyil, kabel armaturlarında
lokalizasiya olunur. Əgər qismi boşalmalrın mənbəyi kabel izolyasiyasında olsaydı, onda qısa
bir müddət ərzində deşilməyə gətirib çıxarardı.. Kabel armaturlarından kənar hədlərdə qismi
boşalmalar nadir hallarda olur və əksər hallarda kabellərin örtüklərində olan defektlərlə
əlaqədar olur. Ona görə də istismar yerlərində qismi boşalmaların müəyyən olunması üçün
yalnız bir neçə 100pC diapozonda qismi boşalmaların səviyyəsi əhəmiyyət kəsb edir. Ən
vacibi isə bu qismi boşalmaların mənbələrinin lakolizasiyasıdır.

Şəkil 2.41. Qismi boşalmaların səviyyəsinin ölçülməsinin portativ

sisteminin (PD portable) ümumi görünüşü.
 Şəkil 2.42. Qismi boşalmaların daha tez-rez olduğu yerlərdə-kabel muftalarında
və sonluq işləmələrində qismi boşalmaların görüntülərinin təsviri.

Qismi boşalmaların səviyyəsinin ölçülməsinin portativ sisteminin

(PD portable) komponentləri

VLF- generator -Qismi boşalmaların səviyyəsinin ölçülməsinin potativ sistemi PD – potable

BAUR firmasının çıxış gərginliyi 40 kVeff yaxud da pik gərginliyi 60kV-a qədər olan bütün
VLF- generatorları ilə istifadə olunmaq üçün hesablanmışdır.
Rabitə (əlaqə) bloku- VLF genarator və sınaq olunan obyekt arasında üst tərəfdəolan iki
kontakt vasitəsilə qoşulur.Aşağı tərəfdə ölçmə bloku üçün siqnal ötürən (verən) kvadrupol
yerləşdirilmişdir. Rabitə blokunda (komutasiya qurğusunda) qismi boşalmaların yüksəktezlikli
siqnalları elə çevrilir ki, onların ölçmə bloku ilə emalı mümkün olur.
Ölçmə bloku- qismi boşalmaların yüksək tezlikli siqnallarını ölçür və onları yazır. Ölçmə
bloku rabitə blokunun kvadropolu ilə BNC birləşdiricisi vasitəsi ilə əlaqədə olur. İdarəetmə
bloku isə LAN kabellər vasitəsilə birləşdirilir.
İdarəetmə bloku – qismi boşalmaların səviyyəsinin ölçülmə sisteminin idarə olunması və
ölçülən siqnalların analizi üçün qrafiki interfeysdir. İdarəetmə bloku ölçməni qeydə almağa,
analiz etməyə, qoruyub saxlamağa və sənədləşməyə imkan verir. İdarəetmə bloku LAN
kabellər vasitəsilə ölçmə bloku ilə birləşdirilir.Avadanlığın qoşulma üçün xüsusi bir qoşulma
dəsti vardır və həmin dəst ayrı bir çantada yerləşdirilir.
 Birləşdirmə sxemi.

Şəkil 2.43.PD portable Diaqnostika sisteminin sınaq olunan kabelə birləşdirilmə sxemi.

1. VLF – generator
2. Qismi boşalmaların səviyyəsinin ölçmə sistemi
 3. Əlaqələndirici kondensator (Rabitə bloku)
4. Sınaq olunan obyekt
5. Stansiyanın torpaqlanması/torpaqlayıcı şin.
6. Sınaq olunan obyektin örtüyü hər iki tərəfdən mühafizə torpaqlanması ilə bərk
olaraq birləşdirilməlidir.(torpqlanmalıdır)
7. VLF – generatordan mühafizə torpaqlanması (sarı-yaşıl), torpaqlanma ilə/stansiyanın
torpaqlanması yaxşı birləşdirilməlidir.
8. VLF – generatorun kabelinin örtüyü stansiyanın torpaqlanması ilə (torpaqlanma ilə)
bərk olaraq yaxşı birləşdirilməlidir.
9. VLF – generatorun yüksək gərginlikli kabelini ayırma-kondensatorunun
yüksəkvoltlu girişinə (HV – in) birləşdirmək lazımdır.
10. Yüksək gərginlikli ekranlaşdırılmamış kabelin köməyi ilə ayırma kondensatorunun
yüksəkgərginlikli çıxışını (HV – out) sınaq olunan obyektin daxili keçiricisinə
birləşdirmək lazımdır.
11. Sınaq olunan obyektin birləşmə yerlərində qismi boşalmaların baş verməsinin
qarşısını almaq üçün, onun hər iki tərəfində tac boşalmasının qarşısının alınması
üçün olan ekranlardan istifadə etmək lazımdır.
12. Ayırma kondensatorunun mühafizə torpaqlanmasının sökülə bilən birləşdiricisi
(razyom) bərk və mümkün qədər çox yaxın olaraq sınaq olunan obyektin ekranı ilə
birləşdirmək lazımdır.
13. Əgər birləşmə kifayət qədər yaxşı deyilsə və uyğun olaraq yuxarıda 12-ci bənddə
göstərildiyi kimi qoşulma mümkün deyilsə, ayırma kondensatorunun mühafizə
torpaqlanmasının sökülə bilən birləşdiricisi (razyomu) stansiya torpaqlanması ilə
maksimum qısa naqillə bərk olaraq birləşdirilməlidir.
14. Qismi boşalmaların ölçülmə sistemindən olan (sarı-yaşıl rəngli) mühafizə
torpaqlanması kabeli stansiya torpaqlanması ilə yaxşı birləşdirilməlidir.
15. Ayırma kondensatoru və qismi boşalmaların ölçülmə sistemi arasındakı BNC
birləşdirici kabel qoşulmalıdır.
Qismi boşalmaların səviyyəsinin ölçülməsinin portativ sisteminin qoşulması:
- Rabitə blokunu (komutasiya qurğusunu) sınaq olunan obyektə daha yaxın qoymaq
lazımdır. Komutasiya qurğusunun torpaqlanmasını stansiyanın torpaqlanması ilə
birləşdirmək lazımdır. “HV – out” – sökülə bilən birləşdirici yuva (razyom) sınaq
olunan obyektlə ekranlaşdırılmamış yüksək gərginlikli kabel vasitəsi ilə birləşdirilir.
- Ölçmə blokunu torpaqlanmadan keçməklə stansiyanın torpaqlanması ilə birləşdirmək
lazımdır.
- Komutasiya qurğusunun siqnal çıxışı (kvadrupol) BNC kabellə ölçmə blokundan
birləşdirilir.
- VLF – generator istismar qaydalarına uyğun göstərilən təlimatatlara əsasən qoşulur.
VLF – generatorun yüksək gərginlikli birləşdirici kabelinin, yüksək gərginlik
qoşulduğu zaman (HV-in) komutasiya qurğusunda kontaktı olur, kabelin ekranı isə
stansiya torpaqlanmasına bərkidilir.
- Ölçmə zamanı komutasiya qurğusuna yüksək gərginlik verilir! Mütləq əmin olmaq
lazımdır ki, komitasiya qurğusu bütün yüksək voltlu birləşmələr (sınaq olunan
obyektlə birləşdirilmə, VLF – generatoruna qoşulmalar) bütün ətraf hissələrlə kifayət
qədər məsafədə yerləşir.
 Yüksək gərginlik naqilinin çıxışlara birləşdirilməsi:

Birləşdirici kabel olduqca, maksimum dərəcədə qısa olmalıdır!

- Kabelin sonluq işləmələrində tac boşalmasından mühafizə olunmaq üçün uyğun tac
boşalması mühafizəsi istifadə olunur. Bu tac boşalması mühafizəsini kabelin hər iki
sonunda kabel ucluqlarına birləşdirirlər.
- Uzaq sonluqda (kabelin o biri ucunda) ucluqlar tamamilə qoşulduğu yerlərdən
açılmalıdır və tac boşalması mühafizəsi ilə mühafizə olunmalıdır. Yarımstansiyanın
qismi boşalmalarının təsirini yalnız komutasiya aparatlarının açılması ilə istisna etmək
olar.
- Tətbiq olunan (verilən) gərginlikdən asılı olaraq kompakt stansiyaların bəzi tiplərində
(SF6 – izolyasiyalı, gövdədə və s.) ucluqları bəzən açmamaq da olar.

Şəkil 2.44. Yerüstü xəttin birləşdirilməsi

a) b)
Şəkil 2.45. Sistemin sınaq olunan kabelə birləşdirilmə sxeminin əyani görüntüləri.a)
Birləşdirici kabel maksimum dərəcədə qısa olmalıdır. b) Kabelin sonluq işləmələrində tac
boşalmasından mühafizə olunmaq üçün uyğun tac boşalması mühafizəsi .
 a) b)
Şəkil 2.46.Kabelin sonluq işləmələi ilə birləşdirilmə.Ümumi görünüş. a)Uzaq sonluqda
(kabelin o biri ucunda) ucluqlar tamamilə qoşulduğu yerlərdən açılmalıdır və tac boşalması
mühafizəsi ilə mühafizə olunmalıdır ; b) Tətbiq olunan (verilən) gərginlikdən asılı olaraq
kompakt stansiyaların bəzi tiplərində (SF6 – izolyasiyalı, gövdədə və s) ucluqları bəzən
açmamaq da olar
Kalibrləmə proseduru.
Kalibirləmə zamanı kabelə müəyyən kalibirləyici siqnal göndərirlər. Qismi boşalmaların
aşkara çıxarılması sistemi ilə qeydə alınan qayıdan siqnal, əhəmiyyətli dərəcədə dempferlənir
və uyğun olaraq enerjisinin bir hissəsini itirimiş olur. Müəyyən giriş siqnalı və qalıq kəmiyyəti
arasındakı nisbət müəyyənləşdirici faktor rolunu oynayır. Bu nisbət ölçmə prosesində qismi
boşalmaların səviyyəsinin müəyyən olunması zamanı istifadə edilir. Yalnız bu yolla qismi
boşalmaların səviyyəsinin qiymətini onların yarandığı nöqtədə təyin etmək olar. Belə
kalibrlənmə üsulu beynəlxalq IEC 60270 standartına uyğun gəlir.
Kalibirləyici qurğunu birbaşa kabelin sonluq işləməsinin qoşulduğu nöqtəyə qoşmaq lazımdır.

Kalibirləyici qiymət:
Kalibirləyici qiyməti kalibirləyici qurğuda elə vermək lazımdır ki ,
- ən uzaq sonluq görünmüş olsun.
-

Şəkil 2.47.Qoşulma zamanı diqqət yetirilməsi vacib olan yerlər. Kalibrləyici qurğunu birbaşa
kabelin sonluq işləməsindəki qoşulma nöqtəsinə birləşdirmək lazımdır.
 Şəkil 2.48. XLPE-kabeldə qismi boşalmaların siqnalları

Şəkil 2.49. XLPE kabellərdə qismi boşalmaların siqnallarının

ekranda təsviri.
Qrafikdəri piklər-qismi boşalmaların aktivliyinin sıçrayışlarıdır. Sonra hər aşkara çıxarılmış
qismi boşalmalardan daha qabarıq ifadə olunmuşlarının analizi aparılır. Bundan sonra kabeldə
onun mənbəyinə qədər olan məsafə müəyyən olunur.
Nəticə - kabeldə qismi boşalmaların miqdar-intensiv vəzuyyətlərinin qrafiki təsvirdir .

Şəkil 2.50. XLPE-kabeldə qismi boşalmaların qrafiki lokalizasiyası

 QİSMİ BOŞALMALARIN SƏVİYYƏSİNİN
(HƏDLƏRİNİ) KRİTİK QİYMƏTLƏRİ

Tikilmiş polietilen izolyasiyalı kabellər üçün qismi boşalmaların səviyyəsinin (hədlərinin)

kritik qiymətləri:
Tikilmiş polietilen izolyasiyalı təzə kabellər:
Yeni kabellərin istismara daxil edilməsi zamanı heç bir qismi
boşalmanın olmasına yol verilə bilməz.
100 pKl – 1,7 U0 - qədər qismi boşalmaların səviyyəsi ൏ 100 pKl aşağı
olmalıdır.
Tikilmiş polietilen izolyasiyalı köhnəlmiş kabellər:
PDIV ൐ U0: 500 pKl - Hesabatda öz yerini saxlamalı, təcili tədbirlər lazım deyil,
2 ildən sonra təkrar ölçmələr aparmaq lazımdır.
2000pKl - Yerləşmə yerini diqqətlə saxlamaq lazımdır, orta
prspektivdə əvəzləməni planlaşdırmaq lazımdır. Bir ildən
sonra təkrar ölçmələr aparmaq lazımdır.
PDIV ൏ ଴ ǣ 500 pKl - Hər 6 aydan sonra həmin hissələr yoxlanılmalıdır.
2000 pKl - İmtina etmə riski böyükdür:əvəzləməni planlaşdırmaq lazımdır.
4000 pKl - İstismar zamanı imtina riski çox yüksəkdir, təcili
olaraq əvəzləmə aparmaq lazımdır.
Kağız izolyasiyalı kabellər üçün qismi boşalmaların səviyyəsinin (hədlərinin) kritik
qiymətləri:
Kabeldə qismi boşalmalar (qurumuş seksiyalar) - 9000 pKl.
Kabel armaturlrında (sonluq işləmələrdə / birləşmələrdə) qismi boşalmalar:
PDIV൐ U0: 20.000 pKl - Hesabatda öz yerini saxlamalı, təcili tədbirlər lazım gəlmir,
2 ildən sonra ölçmələri təkrar aparmaq lazımdır.
50.000pKl - Yerləşmə yerlərini diqqətlə saxlamaq lazımdır, orta
perspektivdə əvəzləmə planlaşdırmaq lazımdır.
1 ildən sonra təkrar ölçmələr aparmaq lazımdır.
PDIV൏ U0 :10.000 pKl - Həmin hissləri 6 aydan bir yoxlamalı.
20.000pKl- İmtina riski böyükdür, əvəzləmə planlaşdırmaq lazımdır.
40.000 pKl- İstismar zamanı imtina riski çox yüksəkdir,
təcili olaraq olaraq əvəzləmə aparmaq lazımdır
 3.ENERJI SISTEMLƏRININ VƏ ENERJI MÜƏSSISƏLƏRININ
YÜKSƏKGƏRGINLIKLI ELEKTRIK AVADANLIQLARININ
SINAQLARI VƏ DIAQNOSTIKASI

3.1. Yüksəkgərginlikli elektrik avadanlıqlarının istilikvizion diaqnostikası.

x 1998-ci ildən “Elektrik avadanlığının sınaqlarının norması və həcmi” daxil

edilmişdir və bu onun bütün enerjisistemlərində istifadə olunmasına imkan verir.
• İstilikvizion diaqnostikanın effektivliyinin təmin olunması üçün mütləq üç
tərkibin olması vacibdir.
x Avadanlığın vəziyyətini inandırıcı və etibarlı şəkildə qiymətləndirməyə imkan
verən metodiki baza;
x avadanlığı çox dəqiq bilən və diaqnostikanın aparılması metodikasını və onun
nəticələrin emalını yaxşı mənimsəyən texniki personal;
x diaqnostikanın aparılması üçün lazimi xarakteristikalara malik olan texniki
vəsait.
• İnfraqırmızı diaqnostika – elektrik avadanlığının diaqnostikasında daha
perspektivli və effektiv inkişaf istiqamətlərindəndir ki , bu da ənənəvi sınaq
üsulları ilə müqayisədə bir sıra üstünlük və naliyyətlərə malikdir. Xüsusilə:
• -Alınan məlumatların inandırıcı, odyektiv və dəqiqliyi,
• - İnformasiyanın vaxtında alına bilməsi,
• -Avadanlığın müayinəsinin aparılması zamanı personalın təhlükəsizlıyı.
• a)Avadanlığın söndürülməsi tələb olunmur.
• b)İş yerinin hazırlığı tələb olunur.
• c)Vahid zaman ərzində yerinə yetirilən işin böyük həcmi (2-3 iş günündə
• təxminən 50-60 ədəd 110/ 0,4 kV gərginlikli transformator yarımstansiyaları).
• d) Defektlərin yaranmasının ilkin mərhələsində müəyyən olunmasının mümkün
olması
• e)Yarımstansiyaların bütün tipdə elektrik avadanlaqlarının diaqnostika olunması
• j)Hər avadanlığın öıçülməsinə az əmək sərfi.
x Mütəxəssislər tərəfindən ən çox P – 60 tipli Flir Systems (İsveç), İnframetrics –
740 (ABŞ), TH 9100ML/WL tipli NEC (ABŞ - Yaponiya) firmalarının
teplovizorları (istilikvizion aparatları) istifadə olunur.
x Istilikvizion diaqnostika yarimstansiyanın elektrik avadanlığının defektlərini,
onların yaranmasınən ilkin mərhələsində, avadanləğın zədələnməsinə təxminən 8
– 12 ay qalmış aşkara çıxarmağa imkan verir.
Müayinə olunan elektrik avadanlıqları;
- Açıq paylayıcı qurğuların (АРQ), aparatların xətti çıxışına birləşən bütün tip kontakt
birləşmələri ,ayrıcıların aralana bilən kontakt birləşmələri, hava və azyağlı açarların
kameralarının daxili kontakt birləşmələri.
-Generator gərginliyinin ekranlaşdırılmış cərəyan daşıyan hissələrinin izolyatorları;
avtotransformator və transformatorların şin körpüləri; şin körpülərin metal konstruksiyaları.
- Asma və dayaq farfor izolyatorlar.
- Güc transformatorlarının çəni, girimləri və soyutma sistemləri.
- Yağ açarlarının girimləri və keçid girimləri.
- Ventil boşaldıcıları və ifrat gərginlik məhdudlaşdırıcıları (İGM)
- Cərəyan olçü transformatorları.
- Gərginlik olçü transformatorları-elektromaqnit və tutum
- Rabitə kondensatorları.
- Yüksəktezlikli çəpərlər
• 6 kV gərginlik transformatorunun çəninin qəza vəziyyətində qızması .
0
Temperatur duşgüsü 10,8 S-dir. (şəkil 3.1. – termoqram, şəkil 4 - foto).
 Şəkil 3.1. 6 kV gərginlik transformatorunun çəninin qəza vəziyyətində qızması

TDH 10000/110 tipli güc transformatoru.Bərk izolyasiyalı 110 kV-luq girimin partlayışı baş
vermişdir. a)-termoqram b)- foto

Şəkil 3.2. TDH 10000/110 tipli güc transformatoru.Bərk izolyasiyalı 110 kV-luq girimin partlayışı

• Cərəyan transformatoru və yarımstansiyada ona uyğun bütün cərəyan

transformatorları, həmçinin verilənlər bazasında onların minimal temperatur fərqi
0
......0,3 S ilə qizmışdırsa və yaxud qizirlarsa “sağlam” hesab olunurlar. Əgər
cərəyan transformatorunun səthində qızmalar aşkar olunursa və bu qizma halı
0
digər işlək vəziyyətdə olan transformatorlardan ... 0,3 S temperatur fərqi ilə
farqlənirsə, onda həmin cərəyan transformatoru nasaz yənu “xəstə” hesab olunur.
• Aşağıda TT 110 markalı transformatorlarının istilikvizion diaqnostikasının bəzi
görüntüləri verilir.

Şəkil 3.3. TT 110 markalı transformatorlarının istilikvizion diaqnostikasının bəzi görüntüləri

110 kV – luq yarımstansiyanın istilikvizion diaqnostikası təxminən 2 saat; 330 kV – luq

yarımstansiyanın isə təxminən 4 saat çəkir.İstilikvizion diaqnostikanın çoxsaylı nəticələrinə
0
görə 110 kV – luq cərəyan transformatoru üçün Dtkr ...0,7... 0,8 S olur.

3.2.Transformatorların sınaqları vədiaqnostikası üçün İDAX analizatoru

 İDAX izolyatorlar və digər dielektrik gövdəli izolyasiya konstruksiyalarının
vəziyyətinə nəzarət etmə, tədqiqatlar və analiz üçün tətbiq olunan diaqnostika sistemidir.
İstifadə edilən ölçü metodu - dielektrik spektroskopiyasıdır. İDAX sistemində, materialın
dielektrik xassələrinin tezlik və gərginlikdən asılılığı ölçülür. Bizim sistemdə yüksək gərginlik
mənbəyi və belə asılılıq çıxaran VAX qurğusu yoxdur. Lakin, materialın dielektrik xassələri
tezlik funksiyası kimi öyrənildikdə də, müxtəlif tip hadisələri fərqləndirmək olur.
Transformatorlar, girimlər, kabel və generatorların izolyasiyasının yoxlanması mümkündür.
Bu zaman, polyarizasiya itkilərini, sızma cərəyan itkilərindən fərqləndirmək mümkündür.
Xüsusi ilə cihaz güc transformatorlarının nəmlənməsini dəqiq və tez təyin edir. Transformator
izolyasiyasında həll olmuş su buxarlarını təyin etmək çətindir, çünki temperatur dəyişməsi ilə
nəmlik yağdan kağız izolyasiyasına və əksinə kağızdan yağa keçir. . İDAX cihazı ilə, sınaq
olunan nümunəyə verilmiş tezlikli gərginlik tədbiq edilir, nümunədə verilmiş gərginliyə uyğun
cərəyan yaranır. Cərəyan və gərginliyin ölçülməsindən, dəqiq impedans (tam müqavimət) və
onun tutum təşkilediciləri hesablanır.
İDAX sistemi ilə ölçmələr tamamilə kompüterlə aparılır və bir çox sınaqlar avtomatik
yerinə yetirilir. İDAX 300 diaqnostika sistemi ilə, həmçinin yağ-kağız və TPE izolyasiyalı
yüksək gərginlik kabellərinin tutum və dielektrik itkilərini ölçməklə vəziyyətlərinə nəzarət
etmək olur.

Transformatorların vəziyyətinin qiymətləndirilməsi üçün IDAX

analizatoru və MODS proqrqam təminatı

Şəkil 3.4. İDAX 300 diaqnostika sistemi

IDAX cihazının şəbəkəyə qoşulması sxemi

Şəkil 3.5. İDAX 300 diaqnostika sisteminin şəbəkəyə qoşulma sxemi

Ungrounded Specimen Test -ölçülməsi(UST – torpaqlanmamış nümunənin testi)

Şəkil 3.6.Torpaqlanmamış nümunənin testi

 Grounded Specimen Test- ölçülməsi(GST – torpaqlanmış nümunənin testi )

Şəkil 3.7.Torpaqlanmış nümunənin testi

İDAX ölçü-nəzarət sistemi – Ölçü-nəzarət sistemi verilən komandalara uyğun

şəkildə ölçmələr aparır. Sintaksis proqramı C komanda faylında (Command və Variable
References, komandalara baxış və dəyişənlər olaraq) İDAX bölməsində yazılmışdır. Ölçü
planı Results-Measurement pəncərəsindən çıxır.
Rezults pəncərəsinin funksiyaları - Ölçü planlarının redaktəsi və
nəticələrin ekrana verilməsi. Bu pəncərə komputer işləyəndə aktivləşir.
Comments (Komentariyalar) – Ölçmələrə əlavə komentariyalar verilir.
Messages (Xəbərlər) – Ölçü zamanı proqramm təmnatının məlumatlarını əks
etdirir.
İDAX aşağı tezlik diapazonları və gərginliyin kiçik qiymətlərində uğurlu diaqnostika
aparan ən müasir cihazdır. Nümunənin tipinə uyğun olaraq alınan impedansa əsasən
izolyasiyanın digər parametrləri: - tutum, itkilər, müqavimət, tgδ və bu kimi xassələr təyin
edilir. Bu proseduralar sonra başqa tezliklərlə və gərginliklərlə təkrar edilə və nümunə
haqqında daha geniş məlumat toplana bilər.
 Şəkil 3.8.1000 hstezlik diapazonunda tgδ-nın dəyişməsi

3.3.Elektroizoləedici mayelərin elektrik xassələrinin və alışma temperaturunun tədqiqi

Transformator yağının testeri DPA 75 C (Transformator yağının elektrik

möhkəmliyinin tədqiqi)

Transformator yağından transformatorlarda yağdoldurulmuş yüksək gərginlik

çıxışlarında və yağ açarlarında istifadə edilir.Bu qurğularda yağın əsas funksiyalardan biri
izolyasiyanın etibarlılığını artırmaq olduğu üçün onun elektrikmöhkəmliyinin təyin edilməsi
vacib məsələlərdən biri sayılır.Elektroizolyasiyaedici yağların elektrik möhkəmliyi bir çox
faktorlardan asılıdır(temperatura,təzyiq,elektrik sahəsinin forması,tezliyi,elektrodların
forması və materialı).Lakin kənar qarışıqların,xüsusi ilə suyun yağın elektrik möhkəmliyinə
təsiri daha çoxdur.Transformator yağının elektrik möhkəmliyinə nəmliyin təsiri şəkil 1-də
göstərilmişdir.Suyun miqdarının azacıq artması ilə yağın elektrik möhkəmliyinin kəskin
azalmasına səbəb suyun dielektrik nüfuzluğunun (ε = 80) yağınkına nisbətən (ε = 2,2 : 2,4 )
çox böyük olmasıdır.
Şəkil 3.9. Transformator yağının elektrik möhkəmliyinin nəmlikdən asılılığı.

Transformator yağının elektrik möhkəmliyinin təyin olunması üçün müasir avadanlıqlardan

BAUR istehsalı olan Transformator yağının testeri DPA 75 C geniş istifadə olunur.

Şəkil 3.10.Transformator yağının testeri DPA 75 C- ümumi görünüş

1. Mühafizə qapağının açılması və bağlanması üçün element

2. Mühafizə qapağı
3. Məcburi açılmasnın qoruyucu açarı
4. Elektrodlara malik yoxlama qabı
5. Yağ toplayıcı (təmizləyici)
6. Yağa davamlı membran laviatura
7. Rəngli displeyin idarəetmə düymələri
8. Standart kağız üçün quraşdırılmış printer
9. İdarəetmə bloku
İdaretmə paneli və funksional düymələr

Şəkil3.11. İdaretmə paneli və funksional düymələr

1. “Normalara görə” ölçmə menyusu

2. “Ölçmə protokolu” menyusu
3.”İnformasiya” menyusu
4. “Enter” düyməsi
5. “Delete” düyməsi simvolları və kursorun pozisiyasını silir
6. Rəngli displey
7. İdarəetmə düymələr

Baş menyu
________________________________________________________________

Bütün fuksiyalar və tənzimləmələr baş münyudan işə salınır

Menyu bəndləri Təsviri

Normalara görə ölçmə
Ayrı-ayrı ölçmələr
Təqdim olunmuş verilənlərə
görə ölçmələr
Normalara görə ölçmənin tənzimlənməsi və ölçmənin işə
salınması
Ayrı-ayrı ölçmələrin işə salınması
Təqdim olunan verilənlərə görə ölçmənin tənzimlənməsi və
ölçmələrin aparılması
Cihazların tənzimlənməsi:
dəyişdirilməsinin mümkünlüyü:
Əlavə:
Ölçmə protokolu: Ölçmə protokoluna baxış, onun çap edilməsi və ya pozulması
Cihazların ümumi tənzimlənməsinin müəyyən olunması və
x Displeyin işıqlandırılmasının dəyişdirilməsi
x Dil sistemi
x Printerin qoşulması və söndürülməsi
x Yeni ölçmələrin aparılması üçün ölçmə protokollarının
doldurulması zamanı seçimin aparılması
x IEC 60156: 1995 standartı və ona əsaslanan standartlar
üçün tənzimlənmənin aparılması
x Ölçmə vaxtının tənzimlənməsi
x Ölçmə vaxtının tənzimlənməsi
x USB - port haqqında məlumatlara baxış
x Elektrodların tənzimlənməsi
x Transformator yağının testeri haqqında informasiyanın
nəzərdən keçirilməsi; seriya nömrəsi, axırıncı
kalibirləmənin aparıldığı tarix
x Parametrlərin aktivləşdirilməsi
x Transformator yağının testerinin ölçmə dəqiqliyinin
yoxlanılması KA DPA/DTA C (opsiya)

Təcrübə aparılan qabın doldurulması və quraşdırılması

_____________________________________________________________________
Diqqət! Sınaq olunacaq yağ nümunəsinin düzgün götürülməməsi nəticəsində ölçmələrdə
səhv ola bilər.
¾ Sınaq olunacaq yağ nümunəsini yalnız təcrübəli mütəxəssislər götürə bilər.
¾ Yağda olan nəmlik və çirklənmə ölçmələrin nəticələrini təhrif edir.
_____________________________________________________________________
Sınaq olunan yağ nümunəsinin götürülməsi üzrə göstərişlər
¾ Sınaq olunan yağ nümunəsi üçün uyğun olan qabın və ya elektrik cihazlarının
götürülməsi üçün istehsalçı tərəfindən qoyulan texniki təhlükəsizlik qaydalarına və
göstərişlərə əməl olunmalıdır.
¾ Hər bir növ yağ üçün sınaq götürüləcək yağ üçün ayrı qab götürmək lazımdır.
¾ Yağ elektrik avadanlığının standart iş rejimləri vaxtı götürülməlidir.
¾ Yağ havanın nəmliyi az olduqda götürülməlidir.
¾ Götürülmüş yağ nümunəsi işığın təsirinə məruz qalmamalıdır.

Kondensasiya ölçmələrin nəticələrini təhrif edir! Kondensasiyanın qarşısını almaq üçün

aşağıdakı qaydalara əməl olunmalıdır:
¾ Yoxlanılan yağın temperaturu ətraf mühitin temperaturuna uyğun olmalıdır.
¾ Yağ nümunəsinin götürülməsi üçün nəzərdə tutulan qabı ətraf mühitin
temperaturundan yüksək temperatura kimi qızdırmaq lazımdır.

Yağ nümunəsinin götürülməsi, emalı və təmizlənməsi üzrə sonrakı informasiyalar aşağıdakı

standartlarda verilir:

IEC 475 / VDE0370, hissə 3/2.80

IEC 156 / VDE0370, , hissə 5
ASTM D 923
ASTM D 877
ASTM D 1816
Normalara görə ölçmə

Əsas (Baş) menyu൐ Normalara görə ölçmə

1. Göstərilən ox işarələri ilə menyunun lazımi bəndi seçilir.

2. Təsdiq üçün «Дальше» yəni davam düyməsi basılır.

3. Göstərilən ox işarələri ilə siyahıdan lazım olan standart seçilir.

4. Təsdiq üçün “Daha sonra” (menyuda rus dilində - «Дальше») düyməsi basılır.
Elektrodların forması və elektrodlar arasındakı məsafə standartlara görə müəyyən olunur
(standart müəyyən edir)
Ekrana seçilmiş standartlara uyğun olan elektrodlar arasındakı məsafənin qoyulması
tələbi çıxır. Elektrodların tələb olunan forması sxematik olaraq əksv (təsvir) olunur.

5. Əmin olmaq lazımdır ki, istifadə olunan elektrodlar seçilmiş standartlara uyğun
gəlir.
Düzgün olmayan elektrodları dəyişdirmək lazımdır.
6. Elektrodlar arasında müəyyən olunmuş məsafə qoyulur
7. “İşəsalma”( rus dilində - «Пуск») düyməsi basılır.
Ekrana yağ nümunəsinin nömrələnməsi tələbi çıxarılır. Cihaz ayın tarixindən, vaxtdan
ibarət GGAAİİssdd formatında nömrə verilir. Lazım gəldikdə yağ nümunəsinin bu nömrəsini
genişləndirmək olar.

8. Əgər təklif olunan yağ nümunəsinin nömrəsinin genişləndirilməsi lazım gəlirsə,

onda klaviaturadan əlavə informasiya və ya ixtiyarı nömrə daxil edilir.
9. Təsdiq üçün “Yaddaşda saxlama” (rus dilində - «Сохранить») düyməsi basılır.
Ölçmə başlayır. Ekranda ölçmə prosesi haqqında verilənlər olan pəncərə əmələ gəlir.

- işarəsi onu göstərir ki, elektrodlar yüksək gərginlik altındadır.

Ölçmə qurtardıqdan sonra ölçmə protokolu ekranda təsvir (əks) olunur və avtomatik olaraq
nəşr olunmaq üçün verilir.
Ölçmə nəticələrini ətraflı nəzərdən keçirmək üçün menyunun aşağı sətrində “Ətraflı
mahiyyəti” (rus dilində - «Подробности») bəndi seçilir.
10. Sonrakı ölçmələrin aparılması üçün “Geri” (rus dilində - «Назад») seçilir.
Cihaz əsas menyuya keçir.
Ölçmənin fərdi qaydada (əl ilə) dayandırılması:
¾ Menyunun aşağı sətrində “Stop” seçilir.
Ölçmə protokolları displeydə
Əsas menyu ൐ ölçmə protokolu (Протоколы измерений) Göstərmək

¾ Mətnlərə keçmək üçün ox işarələrindən istifadə edilir.

Ölçmə protokollarının çap edilməsi.

Əsas menyu ൐ ölçmə protokolu൐ («Протоколы измерений») Çap etmək.

Elektroizoləedici mayelərin dielektrik xassələrinin ölçülməsi

 (Transformator yağının testeri DTL C )

Cədvəl 3.1.Transformator yağğının keyfiyyət göstəricilərinin buraxıla bilən qiymət hədləri

Avadanlığa tökülməzdən əvvəl təzə,

Avadanlığa tökülmüş yağ
quru yağ
ГОСТ ГОСТ
ГОСТ ГОСТ ГОСТ ТУ
Yağ keyfiyyətinin göstəriciləri 982-80 ГОСТ ГОСТ ТУ
ТУ 38- ТУ 38- 982-80 38-1-
marka 10121- 10121- 38-1-
1-182- 1-239- TКп 182-68
TКп 76 görə 76 görə 239-69
68 görə 69 görə görə görə
görə görə
1 2 3 4 5 6 7 8 9
1.Yağın elektrik möhkəmliyi, kV,
transformator və izolyatorlar üçün
30 30 30 - 25 25 25 -
gərginiliyi:
35 35 35 - 30 30 30 -
15kV-la qədər
45 45 45 - 40 40 40 -
15kV-dan yüksək 35kV-qədər
55 - 55 55 50 50 50 50
60kV-dan – 220kV qədər
330kV-dan 500kV qədər
2.Mexaniki qarışıqlıqların miqdarı Viziual
3.Transformator və açarlarda çəkilmiş
Olmur
kömürün miqdarı
1 2 3 4 5 6 7 8 9
4.Turşu ədədi,mq, 1q yağ üçün KON, çox
0,02 0,02 0,03 0,01 0,02 0,02 0,03 0,01
olmayaraq
5.Su sovrulması reaksiyası Neytral
6.Alışma temperaturu,S, aşağı olmayaraq 135 150 135 135 135 150 135 135
7.Kinematik özülülük, çox olmayaraq
20°S – də - 28 30 - - - - -
50°S – də 9,0 9,0 9,0 9,0 - - - -
8.Donma temperaturu 1-dən yüksək
-45 -45 -45 -53 - - - -
olmayaraq
9. 1 1 1 1 - - - -
10.Şəffaqlıq +50°S – də Şəffaf
11.Oksidləşməyə qarşı ümumi dayanıqlıq: 0,01 Olmur 0,03 Olmur - - -
- oksidləşmədən sonra çöküntülərin 0,1 0,1 0,3 0,03 - - -
-
miqdarı, %, çox olmayaraq
-
-oksidləşmiş yağın turşu ədədi,1q yağın
KON, çox olmayaraq
12.Dielektrik itgi bucağının tangesi % ,
çox olmayaraq:
20° S 0,2 0,2 0,05 - 0,4 0,4 0,1 -
70° S 1,5 2,0 0,7 0,3 2,0 2,5 1,0 0,5
90° S - - 1,5 0,5 - - 2,0 0,7
Cədvəl 3.2.Transformator yağları üçün normalar

Markalar üçün norma

ТК
ОКП Т-750 ОКП Т-1500 ОКП 02 Sınaq
Göstəricinin adı ПТ
02 02 5376 5376 normaları
5376 0104 0105
0101
1. Kinematik özülülük
-6 -6 -6 -6
50S - də 810 (8) 810 (8) 810 (8) 910 (9)
-6
20S - də 3010 (30) - - -
- -6 - ГОСТ 33 görə
Mənfi 30S - 160010 110010 (1100) 120010
6 6
(1600) (1200)
2.Turşu ədədi, mq,
ГОСТ 5985
KON 1q yağ, çox 0,05 0,01 0,01 0,01
görə
olmayaraq
3.Alıışma
temperature(qapalı
ГОСТ
tiqildə müəyyən 135 135 135 135
12.1.044 görə
olunur S, aşağı
olmayaraq
4. Suda həll olan
ГОСТ 6307
turşu və qələvilərin Olmur
görə
miqdarı
5. Mexaniki
ГОСТ 6307
qarışıqlıqların Olmur
görə
miqdarı
6. Donma
ГОСТ 20287
temperaturu S, Mənfi 45 Mənfi55 Mənfi45 Mənfi 45
görə
yüksək olmayaraq
7. Natriumlu
ГОСТ 19296
sınaq,optiki sıxlıq, 1,8 0,4 0,4 0,4
görə
çox olmayaraq
8. 5S - də şəffaflıq ГОСТ 5.3
Saxlayır
görə
9.Mis markalarını
ГОСТ 2917
korroziya təsirinin - Saxlayır - Saxlayır
görə
sınağı
10.Oksidləşməyə qarşı stabillik, çox olmayaraq
Uçucu aşağı
malekullu
turşuların 0,005 0,04 0,04 0,02 ГОСТ 981
kütləvi,mq standartına
KON,1q yağa görə
Çöküntünün çəki
0,1 Olmur
payı, %
Kisidləşmiş yağın
turşu ədədi, 0,35 0,15 0,2 0,1
mq,KON 1q yağa
Oksidləşmənin ГОСТ 2917
induksion periodu - - - 120 standartına
görə
11.Dielektrik itgi bucağının tangesi,%, çox olmayaraq
70°S - də 2,5 - - - ГОСТ 6381
90°S - də standartına
- 0,5 0,5 0,5
görə
20°S - də sıxlıq
3 ГОСТ 3900
q/sm , çox 0,900 0,895 0,885 0,895
görə
olmayaraq

Transformator yağının avtomatik testeri (BAUR DTL C) elektroizoləedici mayelərin

dielektrik itgi bucağının tangesinin xüsusi elektrik müqavimətinin və dielektrik nüfuzluğunun
ölçülməsi üçün təyin edilmişdir.

Transformator yağının avtomatik testeri aşağıda göstərilən üstünlüklərə və texniki

göstəricilərə malikdir.
- Elektroizoləedici yağların dielektrik itgi bucağının tangesinin, xüsusi elektrik
müqavimətinin və dielektrik nüfuzluğunun tam avtomatlaşdırılmış ölçülməsi.
- Praktikada tez və geniş analiz üçün 8 proqramlaşdırılmış standarta görə sadə olaraq
istifadə oluna bilməsi
- Fərdi olaraq proqramlaşdırılan ölçmə prosesləri əlavə diaqnostikanın aparılmasını
təmin edir.
- tgG - ölçülmənin yüksək dəqiqliyi 1x 10-6
Xarakteristikaları
• Dielektrik itgi bucağının tangesinin ölçülməsi diapazonu 4,0÷1x10-6
• Xüsusi elektrik müqavimətinin ölçülməsi 100 TOm qədər (hər iki polyarlıqla)
• Dielektrik nüfuzluğunun ölçülməsi E r
• Ölçmə yuvasının dəqiq idarə olunan temperaturla yüksək tezlikli indoksion
qızdırılması
• Erqonomik konstruksiya az bir yer tutmaqla yüksək iş məhsuldarlığı, idarəetmədə
əlverişliiyi və təhlükəsizliyi təmin edir.
• Üç elektroddan, kvars həlqədən qoruyucu həlqədən ibarət ölçü yuvası
• IEC60247 standartına cavab verən ölçü yuvası
• Boş ölçmə yuvasının kalibirləndirilməsi
• Demintaj aparılmadan ölçü yuvalarının təmizlənməsi
• Ölçü elektrodunun daxilində yerləşdirilən verici qurğunun(datçikin) istifadə olunması
ilə temperaturun birbaşa ölçülməsi
• 12 proqramlaşdırılmış sınaq standartları və 10 sərbəst proqramlaşdırılan ölçmə prosesi
ilə tam avtomatik ölçmə tsikili
• 12 dildə istifadəçi interfeysi
• Yağa davamlı membran klaviaturalı erqonomik idarəetmə pultu, asan oxuna bilən
maye kristalı displey və quraşdırılmış printer.
 • PK – interfeys, ölçmə proseslərinin idarə olunması üçün proqram təminatı,
protokolların yaradılması və arxivləşdirilməsi (opsiya)

Şəkil 3.12. Transformator yağının avtomatik testeri (BAUR DTL C)

1. Mühafizə qapağı
2. Ölçmə yuvası
3. Məcburi açılmada qoruyucu açar
4. Temperatur qeyd edici (datçiki)
5. Temperatur qeydedicisinin (datçikinin) qoşulması üçün yuva (razyom)
6. Yağ toplayıcısı
7. Yağa davamlı membran klaviatura
8. Rəngli displey
9. Rəngli displeyin idarəetmə düymələri
10.Standart kağız üçün quraşdırılan printer
Ölçü yuvası

Şəkil 3.13.Ölçmə yuvası

1-yüklənmə qıfının baxış şüşəsi

2-havalığın baxış şüşəsi
3-temperatur datçiki
4-temperaturdatçikinin ayrıcı

Şəkil3.14. İdaretmə paneli və funksional düymələr

1. Menyu “Normalara görə ölçmələr”

2. Prosesin indikatoru
3. Axıtma klapanının düyməsi
4. Menyu “İnformasiya”
5. Enter düyməsi
6. “Delete” düyməsi: kursor pozisiyasında simvolları silir
7. Rəngli displey
 Bütün funksiyalar və istifadəçi tənzimləmələri əsas menyuda işə salınır.

Menyu bəndi Mahiyyəti

Normalara görə Ölçmələr üçün normalara görə tənzimləmələr və ölçmələrin işə salınması
ölçmələr mümkündür
Təqdim olunan Təqdim olunan verilənlərə görə ölçmələrin tənzimlənməsi və ölçmələrin
verilənlərə görə işə salınması mümkündür
ölçmələr
Ölçü yuvalarının idarə olunması mümkündür:
x Ölçü yuvasının əlavə olunması
x Ölçmə üçün ölçü yuvasının seçilməsi
Ölçmə yuvaları
x Ölçü yuvasının kalibirlənməsi
x Ölçü yuvasının silinməsi

Cihazın ümumi tənzimləmələrini müəyyən etmək və ya dəyişmək imkanı:

x Displeyin işıqlanmasının tənzimlənməsi
x Dil seçimi
x Printerin qoşulması və ya söndürülməsi
x Tarixin tənzimlənməsi
x Zamanın tənzimlənməsi
x Hər ölçmə addımından sonra aralıq nəticələrə baxış
x Yaddaşda ölçmə protokolları olduqda ölçmə protokollarının
Cihazın tənzimlənməsi silinməsi üçün tənzimləmə(ölçmə protokollarının yenidən
yazılması)
x Temperatur vahidinin müəyyən edilməsi(faranqeyt və ya
selsi)
x Müəyyən etmək lazımdır ki, xüsusi elektrik müqaviməti
ölçülməlidir ya yox
x Müəyyən olunmalıdır ki, ölçmədən əvvəl qızma müddətinin
azaldılması üçün cihazın əlavə qızdırılması aparılmalıdır ya
yox
x USB port haqqında məlumatlar baxış
Menyunun bu bəndində aşağıdakı funksiyalar vardır:
x Transformator yağının testeri (seriya nömrəsi, axırıncı
kalibirlənmənin aparıldığı tarix, proqram təminatının
versiyası haqqında və ölçü yuvasının(yuvanın işarəsi və
tutumu) haqqında verilənlərə baxış
x “ITS ilə rabitə” parametrlərinin aktivləşdirilməsi. Bu zaman
Əlavə ITS yağlarının sınaqları üçün proqram təminatı üçün
istismarı üzrə verilən göstəriciləri nəzərə almaq lazımdır
x Dielektrik itgi bucağının tangesinin ölçmə sisteminin və
xüsusi elektrik müqavimətinin Rho ölçülməsinin
dəqiqliyinin KA TD C(opsiya) kalibratoru ilə yoxlanılması

Ölçmə protokollarına baxmaq, onları çap etmək və ya silmək mümkündür

Ölçmə protokolu
Normalara görə ölçmələr.

IEC 61620:1998-11- standartlara görə ölçmələr.

1. Əmin olmaq lazımdır ki, temperatur qeydedicisi (datçiki) transformatr yağının testerinin
uyğun yuvasına birləşmişdir.

2. Əsas menyu > “Normalara görə ölşmələr “(«Измерение по нормам») bəndi ox işarəsi olə
seçilir.

3. Təsdiq üçün “Daha sonra” («Дальше») basılır.

4. Ox işarəsi ilə siyahıdan standart seçilir.
Qeyd: Əgər seçilmiş standart mənfi xüsusi müqaviməti ölçməyə imkan verirsə, cihaz müsbət
və mənfi xüsusi müqavimət təyin edir. Mənfi xüsusi müqavimətin müəyyən olunması üçün
menyunun “ Cihazın tənzimlənməsi”(«Настройка прибора») bəndində uyğun işarə (
bayraqcıq) qoyulur.
5.Təsdiq üçün “Daha sonra”(«Дальше») basılır.

Ölçmə təmizlənməsi və doldurulması tələbi olan pəncərə əmələ gəlir.

7. Əgər ölçmə yuvası təmizlənmişdirsə, onda 10-cu addıma keçilir.

8. Təmizlənmədən sonra ölçmə yuvası yenidən yığılır və cihaza quraşdırılır.
9. Ölçmə yuvasının təmizlənməsi üçün axma yerinə şlanq birləşdirilir.
10. Ölçmə yuvası havalığın baxış şüşəsinə qədər doldurulur. Yüksək özlülüyə malik yağlar
üçün birdəfəlik şpris istifadə olunur.
11. Axma klapanının düyməsinə basılır. Ölçmə yuvası açılır. Qısa sakit səs eşidilir. Proses
indikatoru yanır və ölmə yuvası boşalır.
12. Parazit faktorların ölçmə nəticələrinə təsiri minimum endirmək üçün “ Ölçmə yuvasının
yüksəlməsi və növbəti təmizlənməsi” («Загурузка и последующая очистка») prosesini 3
dəfə təkrar etmək lazımdır.
13. Ölçmə yuvası dördüncü dəfə doldurulur. Bu doldurulma ilə ölçmə aparılır.
14. Mühafizə qapağı bağlanır.
15. Təsdiq üçün “Daha sonra” («Дальше») basılır.

Əgər “Ölçmə yuvasının seçilməsi” («Выбор измерительной ячейки») opsiyası aktivdirsə

ekrana ölçmə yuvasını seçilməsi tələbi çıxır.

a) Ölçmə üçün istifadə ölçmə yuvası seçilir.

b) Təsdiq üçün “Yaddaşda saxla”(«Сохранить» ) seçilir

Əgər cari ölçmələr üçün “Ölçmə yuvasını seçilməsi” opsiyası («Выбор измерительной
ячейки») aktiv deyilsdirsə, onda əsas menyuda >ölçmə yuvası («Измерительные ячейки»)
opsiyasından ölçmə yuvası seçilir. Ölçmə yuvasının düzgün seçilməsi yoxlanır və 18-ci addıma
keçilir.

Diqqət! Hər bir ölçmədən əvvəl, cihazda qoyulan ölçmə yuvasının menyuda seçilən
ölçmə yuvası ilə üst-üstə düşməsi yoxlanılmalıdır. Burada üst-üstə düşməmə ölçmə xətası
yaradır.

Yağ nümunəsini nömrələnməsini daxil edilməsi tələbi ekrana çıxır. Cihaz tarixdən və
zamandan ibarət GGAAIIssdd formatında nömrə verir. Lazım gəldikdə yağ nümunəsinin bu
nömrəsinə əlavələ də etmək olar.
16. Əgər yağ nümunəsini təklif olunan nömrəsinə əlavələr etməkm lazım gəlirsə, əlavə
informasiya və ya yağ nümunəsinin ixtiyari nömrəsi klaviyaturadan daxil edilir.
17. Təsdiq üçün “Yadda saxla” («Сохранить» ) seçilir.
Ölçmə başlayır, Displeydə ölçmə prosesinin verilənləri olan pəncərə əmələ gəlir.

IEC 61620:1998-11 görə ölçmələr

IEC 61620-1998 STANDART: “ Dielektrik mayelər. Dielektrik itgi bucağının
keçiriciliyi və tutumu ölçmək yolu ilə müəyyən olunması. Sınaq üsulu”.
Transformator yağının testeri DTLC, IEC61620 standarta uyğun olaraq ölçmələr
aparmağa imkan verir.
IEC61620 Beynəlxalq standartı keçiricilik G və tutumu C eyni vaxtda ölçülməsi üsulunu
təsvir edir. Bu da eletroizoləedici mayelərin dielektrik itgilərini yəni, tg - nı müəyyən
etməyə imkan verir. Təklif olunan üsul həm istifadə olunmayan və ya digər elektrik
avandıqlarında istismarda olmuş elektroizoləedici mayelər üçün istifadə olunur.
Bu nöqteyi –nəzərdən bu standarta IEC 60247 standartına əlavə kimi baxmaq olar. Belə ki, o
xüsusi hallarda izoləedici mayelər üçün yararlıdır və bu üsulu belə mayelər üçün tövsiyə edir.
Termodinamiki tarazlığa təsirdə uzaqlaşdırmaq üçün düzbucaqlı daha aşağı gərginlikli
və teliklə alternativ ölçmə üsulu tətbiq olunur. Bu da imkan verir ki, şəbəkə tezliyində
-6
dielektrik itgi bucağının daha kiçik qiymətini maksimum 10 - qədər dəqiq müəyyən etmək
olsun.
ߪ
‫ ߜ݃ݐ‬ൌ
ܿ߱
ϭ -izoləedici mayenin keçiriciliyi,
C-tutum,
ω=2π f ; f-tezlikidr.
 Ölçmə protokolunun çap olunması

Əsas menyu > Ölçmə protokolu. >Çap etmək

 3.4.Elektroizoləedici mayelərin alişma temperaturunun müəyyən olunması

Temperaturun dielektriklərin müxtəlif xassələrinə (elektrik parametrləri, mexaniki

möhkəmliyi, bərklik, özlülük, elastiklik, kimyəvi və s.) təsiri böyükdür. Elektrik
izolyasiyasının əsas keyfiyyət göstəriciləri temperatur artdıqca pisləşir. Ona görə də istismar
etibarlığı ciddi şəkildə azalmadan elektrik izolyasiyasının yüksək temperatura davamlığı, yəni
izolyasiyanın buraxılabilən yuxarı işçi temperatur həddi mühüm əhəmiyyətə kəsb edir.
Elektrik izolyasiyasının işçi temperaturunun artırılmasının praktiki əhəmiyyəti çox
böyükdür. Elektrik maşınları və aparatlarının işçi temperaturunun artırılmasına çox vaxt
elektrik izolyasiyası materialları hədd qoyur. İşçi temperaturu artırmaqla elektrik maşınının
həmin qabaritdə olan gücünü artırmaq və ya həmin gücü saxlamaqla maşının qabaritini, yəni
onun kütləsini və qiymətini, ona sərf olunan bütün materialların xüsusi sərfini azaltmaq olar.
Temperatur artdıqca elektroizolyasiya materiallarında onların xassələrinin dəyişdirən bir
sıra proseslər gedir. Bu proseslər çox müxtəlifdir və əsasən izolyasiyanın kimyəvi tərkibi və iş
şəraiti ilə təyin olunur.
Müəyyən həcmdə maye dielektrikin qızdırılması zamanı yaranan buxar və qazlar açıq odla
təmasda olduqda alışırlar.
Maye dielektriklərin çoxu tez alışan olduğundan onlar yanğın təhlükəsizliyi cəhətcə
təhlükəlidir. Yağ bağlı qabda qızdırıldıqda onun buxarı hava ilə qarışaraq müəyyən
temperaturda alova yaxınlaşdıqda alışıb yana bilər. Bu temperatur yağın alışma temperaturu
adlanır. Transformator yağı üçün bu temperatur 135°S - dır.
Alışma temperaturu azaldıqda yağın buxarlanma intensivliyi artır bu isə onun tərkibini
dəyişdirir və partlayıcı qazların yaranmasına səbəb olur. Qəzaların qarşısını almaq üçün
elektrotexnika avadanlıqlarında yağın alışma temperaturu periodik olaraq yoxlanmalıdır.

Şəkil 3.15. Вспышка-А Registaratorunun ümumi görünüşü

Neft məhsullarının və elektroizoləedicı mayelərin alışma temperatururnun avtomatik

qeydedicisi (registratoru) «Вспышка»,neft məhsullarının və elektroirolzoləedici mayelərin
açıq və qapalı tiqllərdə alışma temperaturlarının müəyyən olunması üçün təyinatlıdır.
 Cihaz, ГОСТ 4333-87, ГОСТ 6356-75, ГОСТ 22261-94, ГОСТ 4333-87, ТУ РБ
14789681.001-95,həmçinin СТБ ИСо 2719-2002, EN ISO 2592-2000, EN ISO 2719-2002
standartlarına cavab verir.
Neft məhsullarının və elektroizoləedicı mayelərin ölçmə temperatur diapazonu 00S-dən
+3400S-qədər.
Açıq tiqldə alışma temperaturunun müəyyən olunma diapazonu +700S-dən 2800S-qədər.
Qapalı tiqldə alışma temperaturunun müəyyən olunma diapazonu +300S-dən +2600S-
qədər.
Qapalı tiql üçün əsas mütləq xəta: 1040S-qədər temperaturlar üçün-20S;1040S-dən yuxarı
temperaturlar üçün -60 S.Alışma temperaturunun açıq tiqllə müəyyən olunması ilə nəticələrin
uyğunluğu (oxşarlığı)-50 S.
Sınaq üçün nümunənin həcmi-16ml.
Alışma temperaturunun avtomatik qeydedicisi qızdırılmanın sürətinin avtomatik
qoyuluşunu və yandırılmanın başlanğıcını seçilmiş iş rejimindən asılı olaraq həyata keçirir.
Alışma temperaturunun avtomatik qeydedicisi hərfli-rəqəmli indikatorun tablosunda
cari temperaturu və alışma temperaturunun indikasiyasına həyata keçirir (göstərir).
Alışma tempertaurunun avtomatik qeydedicisini seçilmiş rejimin indikasiyasını tabloda
əks etdirir.
Alışma temperaturunun avtomatik qeydedicisi qızdırılmanın işinin indikasiyasını həyata
keçirir.
Alışma temperaturunun avtomatik qeydedicisi səs siqnalizasiyası ilə təcrübənin
qurtardığını bildirir.
Alışma temperaturunun təcili müəyyən olunmasını həyata keçirir.
Alışma temperaturunun avtomatik qeydedicisinin konstruksiyası
Alışma temperaturunun avtomatik qeydedicisi, qapalı çıxarıla bilən örtükdə və gövdə
(korpus) daxilində yerləşdirilmiş;qızdırılma və yandırılma bloklarından (QYB) (),
transformatordan və platadan ibarətdir. Transformator gövdənin arxa panelində bərkidilir.
Hərf-rəqəmli indikator (HRI) və klaviatura (KLV) ön paneldə yerləşdirilir.AMİ-QM platası
rezistorunun şassisində yerləşdirilir.GGMİ,YGBP və YGQMP plataları qızdırılma bloklarına
bərkidilmişdir.

Şəkil 3.16. Вспышка-А Registaratorunun struktur sxemi

Tiql yağsızlaşdırılır və qurudulur.Tədqiq olunan maye ümimi həcmin 2/3 hisəsindən az
olmayaraq doldurulmaqla sınaqdan əvvəl 5 dəqiqə müddətində silkələməklə qarışdırılır.
 Tədqiq olunan mayenin alışma temperaturu 37 °S-dən aşağı olduqda, onu,fərz olunan
alışma temperaturundan 17-dən az olmayan temperatura kimi soytmaq lazımdır.
Tiqli tədqiq olunan maddə ilə yuxarı riskiyə kimi elə doldurmaq lazımdır ki, yuxarı hədd
riska ilə üst-üstə düşsün.Tiqli yuxarı riskadan çox doldurduqda neft məhsullarının artıqlarını
pipetka (damcıladıcı) vasitəsilə və ya digər uyğun alətlə kənarlaşdırmaq (götürmək)
lazımdır.Tiqlin divarlarının mayedən yuxarı həddə islanılmasına yol verilmir.
Tiql registratorun qızdırıcısına qoyulur.
Toksik məhsulların yanma ,yaxud da parçalanması zamanı toksik maddələr ayrılan
sınaqlar zamanı, sınaq toksik maddələrlə işləmək üçün qəbul olunmuş təhlükəsizlik texnikası
qaydaları gözlənilməklə aparılmalıdır.Bu halda, registratoru sovurucu şkafda qoymaq lazımdır
və ya xüsusi qaz əleyhinə və qazsızlaşdırıcı qurğulardan istifadə etmək lazımdır.Elektrik
izolyaiyası 1350 V-qədər orta kvadratik qiymətə malik dəyişən cərəyan gərginliyinə davam
gətirməlidir (gərginlik mühafizə ekranı ilə birləşdirilmiş qidalanma və gövdə dövrələri
arasında tətbiq olunur.)
Mühafizə torpaqlanması sıxacları və əl çatan cərəyan keçirən hissələr arasında
müqavimət 0,1 Om-dan artıq olmamalıdır.
 ƏLAVƏLƏR

Elektrik avadanliqlarinin sinaq normalari

Elektrik avadanlıqlarının sınaq normaları elektrik qurğu və avadanlıqlarının istismara

daxil edilməsi zamanı və onların istismarı prosesinde əldə rəhbər tutulur.
Sınaq normaları ilə yanaşı uyğun təlimatlandırıcı və əsas götürülən sənədlər, həmçinin
avadanlıqların zavod təlimatları da vacib hesab olunur.
Normalarda həm özünü uzun illər yaxşı, müsbət cəhətdən göstərmiş ənənəvi sınaqlar,
həm də son illərin nailiyyətləri olan və özünün effektivliyini hərtərəfli təsdiq edən sınaqlar
(məsələn, qazların xromotoqrafik analizi, Çox Aşağı Tezliklərdə yüksək gərginliklə sınaq,
infraqırmızı diaqnostika, istilikvizion müayinə və s.) nəzərdə tutulur.
Normalarda nəzarət kateqoriyası üçün də şərti işarələr qəbul olunur.
Iə -elektrik avadanlıqlarının istismara daxil olunmasından əvvəl və ya bərpa, yaxud da
rekonstruksiya olunmuş avadanlıqların istismara daxl edilməsi zamanı aparılan sınaqlar
K-enerji müəssisələrində kapital təmir zamanı
C-elektrik avadanlıqlarının cari təmiri zamanı
T-təmirlərarası sınaq zamanı
Proflaktik sınaqların məqsədi- istismar prosesində və avadanlığın resurslarının qısalması
zamanı müxtəlif və təsadüfi səbəblərə görə izolyasiyada yaranan, və yaxud da olan defektlərin
vaxtında aşkara çıxarılması, həmçinin, izolyasiyanın normal köhnəlməsi nəticəsində inkişaf
edən defektlərin aşkarlanmasıdır.
Müasir proflaktik sınaq sistemlərində istifadə olunur:
-Yüksək gərginliyin tətbiq olunması ilə sınaq;
-Dağıdıcı olmayan elektrik sınaq üsulları;
-İşçi gərginlik altında nəzarətin elektrik üsulları.

Elektrik avadanlıqlarının sınaq normaları və planlı proflaktik sınaqlar haqqında sorğu

verilənləri aşağıdakı cədvəllərdə təqdim olunur.
 Cədvəl. (Əlavə). Elektrik avadanliqlarinin sinaq normalari və proflaktik sınaqların həcmi

№ Avadanlığın adı Avadanlığın Period Proflaktik sınaqların həcmi Qeyd

s\n sınaq növü
a) İzolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi; (9.1) EİTİQ
İə (İstismara daxil b) Dielektrik itgi bucağının tangesinin tgδ ölçülməsi; (9.2) Əlavə 3 b.9
olunmasından əvvəl) c) Yüksəldilmiş tezliklərdə yüksək gərginliklə sınaq; (9.3)
Yağ doldurulmuş d) Transformator yağının sınağı (9.5)
1
girimlər Ta (Təmirlərarası 4 il ərzində İə. Ə. а); d)
sınaq) 1dəfə
К (Kapital təmir İə. Ə. а); b); c);
8 ildə 1dəfə
zamanı)
а) İzolyatorlara nəzarət ; (7.8)
b) Dayaq və trosların müqavimətinin,həmçinin nol naqilinin təkrar EİTİQ
İə (İstismara daxil
topaqlanmasının ölçülməsi; (7.10) Əlavə 3 b.7
olunmasından əvvəl)
2 Hava EVX c) neytralı torpaqlanmış 1000 V gərginliyə qədər xətlərin
mühafizəsinin işləməsinin yoxlanılması
Ta (Təmirlərarası 6 il ərzində İə. Ə. а); b);
sınaq) 1dəfə
а) İzolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi; (10.1) EİTİQ
b)Sənaye tezlikli yüksək gərginliklə sınaq; (10.2) Əlavə 3 b.10
c) Girimlərin sınağı (10.3)
d) İzolyasiyanın müqavimətinin sabi cərəyanda ölçülməsi; (10.5)
İə (İstismara daxil e) Sərbəst açılma (aralanma) mexanizminin hərəkətinin
olunmasından əvvəl) yoxlanılması ; (10.8)
Yağ və elektromaqnit f) Alçaldılmış gərginliklərdə intiqlın işləməsinin yoxlanılması;
3
açarları (10.10)
g) Çoxsaylı qoşulma və açılma ilə sınaq (10.11)
h) Transformator yağının sınağı; (10.12)
Ta (Təmirlərarası 4 ildə1dəfə İə. Ə. а), d), e), h)
sınaq)
К (Kapital təmir 8 ildə1dəfə İə. Ə. а), b), c), d), e), f), g), h)
zamanı)
а) İzolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi; (11.1) EİTİQ
b) Sənaye tezlikli yüksək gərginliklə sınaq; (11.2) Əlavə 3 b.11
c) İzolyasiyanın müqavimətinin sabi cərəyanda ölçülməsi; (11.3)
İə (İstismara daxil d) Alçaldılmış gərginliklərdə intiqlın işləməsinin yoxlanılması;
4 Hava açarları olunmasından əvvəl) (11.4)
e) Açarın xarakteristikalarının yoxlanılması (11.5)
f) Çoxsaylı qoşulma və açılma ilə sınaq (11.6)
g) Gərginlik bölücülərinin kondensatorlarının sınağı (11.7)
Ta (Təmirlərarası 4 ildə 1dəfə İə. İə... а), c), d), e)
 № Avadanlığın adı Avadanlığın Period Proflaktik sınaqların həcmi Qeyd
s\n sınaq növü
sınaq)
К (Kapital təmir 8 ildə 1dəfə İə. Ə. а), b), c), d), e), f), g)
zamanı)
а) İzolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi; (12.1) EİTİQ
b) İzolyasiyanın sənaye tezlikli yüksək gərginliklə sınaq; (12.2) Əlavə 3 b.12
İə (İstismara daxil c) Sabit cərəyana müqavimətin ölçülməsi (12.3)
olunmasından əvvəl) d)Açarların minimal işləmə gərginliyinin yoxlanılması (12.4)
e) Gərginlik bölücülərinin kondensatorlarının sınağı (12.5)
110 kV Eleqaz
5 g) Quraşdırılmış cərəyan transformatorlarının sınağı (12.9)
açarlar
Ta (Təmirlərarası 4 ildə 1dəfə İə. Ə. а), b), c) g)
sınaq)
К (Kapital təmir 8 ildə 1dəfə İə. Ə. а), b), c), d), e), g)
zamanı)

а) İzolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi; (13.1) EİTİQ

b) Sənaye tezlikli yüksək gərginliklə sınaq; (13.2) Əlavə 3 b.13
İə (İstismara daxil
c) Açarların minimal işləmə gərginliyinin yoxlanılması (13.3)
olunmasından əvvəl)
d) Çoxsaylı yoxlamalarla sınaq (13.4)
10 kV vakuum e) Açarın xarakteristikalarının yoxlanılması (13.5)
6 açarlar Ta (Təmirlərarası 5 ildə 1dəfə İə. Ə.. а) Birinci
sınaq) sınaq-2 ildən
sonra
К (Kapital təmir 10 ildə1dəfə İə. Ə. а), b), c), d), e)
zamanı)
а) İzolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi; (14.1) EİTİQ
b) Sənaye tezlikli yüksək gərginliklə sınaq; (14.2) Əlavə 3 b.14
c) Sabit cərəyana müqavimətin ölçülməsi (14.3)
d) Qövs söndürücü qoşmaların köhnəlmə dərəcəsinin yoxlanılması;
(14.4)
İə (İstismara daxil e) Kontaktların qarsalanma (yanma) dərəcəsinin yoxlanılması;
olunmasından əvvəl) (14.5)
7 Yük açarları f) Sərbəst açılma (aralanma) mexanizminin hərəkətinin
yoxlanılması ; (14.6)
g) Alçaldılmış gərginliklərdə intiqlın işləməsinin yoxlanılması ;
(14.7)
h) Çoxsaylı qoşulma və açılma ilə sınaq (14.8)
Ta (Təmirlərarası 4 ildə1dəfə İə. Ə. а)
sınaq)
К (Kapital təmir 8 ildə 1dəfə İə. Ə. а), b), c), d), e), f), g), h)
 № Avadanlığın adı Avadanlığın Period Proflaktik sınaqların həcmi Qeyd
s\n sınaq növü
zamanı)

а) İzolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi;

b) Sənaye tezlikli yüksək gərginliklə sınaq;
c) Açarın xarakteristikalarının yoxlanılması
d) Qövs söndürücü qoşmaların köhnəlmə dərəcəsinin yoxlanılması;
İə (İstismara daxil e) Kontaktların qarsalanma (yanma) dərəcəsinin yoxlanılması;
olunmasından əvvəl) f) Sərbəst açılma (aralanma) mexanizminin hərəkətinin
yoxlanılması ;
7.1 Avtomatik açarlar g) Alçaldılmış gərginliklərdə intiqlın işləməsinin yoxlanılması ;
h) Çoxsaylı qoşulma və açılma ilə sınaq ;

Ta (Təmirlərarası 4 ildə 1dəfə İə. Ə. а), b)

sınaq)

К (Kapital təmir 8 ildə 1dəfə İə. Ə. а), b), c), d), e), f), g), h)
zamanı)
c) bəndi EİTİQ
а)Torpaqlanan elementlərlə torpaqlayıcıların birləşməsinin 1000V qədər Əlavə 3 b.26
yoxlanılması; (26.1) qurğularda Yanğın təhlükəli
İə (İstismara daxil b) Torpaqlayıcı qurğuların müqavimətinin ölçülməsi; (26.4) 6 ildə 1 zonalarda
olunmasından əvvəl) c) «FAZA-NOL»ilgəyinin tam müqaviməti ; dəfədən az a) 3 ildə 1 dəfə
olmayaraq b) ildə 1 dəfə
c) 2 ildə 1 dəfə
Torpaqlayıcı
8 Ta (Təmirlərarası İə. Ə. а); b)
qurğular 12 ildə 1dəfə
sınaq)
İə. b)
6 ildə 1dəfə

К (Kapital təmir İə. Ə. а), b), c)

zamanı)
12 ildə1dəfə
 № Avadanlığın adı Avadanlığın Period Proflaktik sınaqların həcmi Qeyd
s\n sınaq növü

Ildə 1dəfə а) Torpaqlayıcı qurğuların müqavimətinin ölçülməsi;

İldırımdan mühafizə ildırımlı b)İzolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi;
9
qurğuları perioddan
əvvəl

а) yüksək gərginliklə sınaq; Mühafizə vasitələrinin

10 Mühafizə vasitələri istifadəsi və sınağı
qaydaları
Ta (Təmirlərarası İə.а) Əlavə №5
10.1 Dielektrik botlar sınaq) 3 ildə 1dəfə

Ta (Təmirlərarası İə.а)
10.2 Dielektrik qaloşlar sınaq) ildə 1dəfə

Ta (Təmirlərarası İə.а)
10.3 İzoləedici kleşlər sınaq) 2 ildə 1dəfə

Ta (Təmirlərarası İə.а)
10.4 Izoləedici qapaqlar sınaq) ildə 1dəfə

Изолирующие Ta (Təmirlərarası İə.а)

10.5 sınaq) 2 ildə 1dəfə
накладки
Rezin əlcəklər Ta (Təmirlərarası İə.а)
10.6 sınaq) 6 ayda 1dəfə
(dielektrik)
Ta (Təmirlərarası İə.а)
10.7 kontaktsız tipli УВН sınaq) 2 ildə 1dəfə

Qazboşaldıcı lampalı Ta (Təmirlərarası İə.а)

10.8 sınaq) ildə 1dəfə
УВН
1000 V qədər Ta (Təmirlərarası İə.а)
10.9 sınaq) ildə 1dəfə
gərginlik göstəriciləri
Fazaların biri-birinə Ta (Təmirlərarası İə.а)
uyğun olmasının sınaq)
10.10 ildə 1dəfə
yoxlanılması üçün
gərginlik göstəriciləri
Kabelin zədələnməsinin Ta (Təmirlərarası İə.а)
10.11 göstəricisi (işıq siqnallı))
ildə 1dəfə
sınaq)
Kabelin deşilməsi Ta (Təmirlərarası İə. а)
10.12 ildə 1dəfə
üçün qurğu sınaq)
 № Avadanlığın adı Avadanlığın Period Proflaktik sınaqların həcmi Qeyd
s\n sınaq növü

Ta (Təmirlərarası İə.а)
10.13 İzoləedici ştanqlar 2 ildə 1dəfə
sınaq)
Ta (Təmirlərarası İə.а)
10.14 Ölçmə ştanqları ildə 1dəfə
sınaq)
Ta (Təmirlərarası İə.а)
10.15 Elektrik ölçü kleşləri sınaq) 2 ildə 1dəfə

Digər mühafizə İə.а)

vasitələri, 100 кV və
daha yüksək gərginlikli
Ta (Təmirlərarası
10.16 elektrik qurğularında ildə 1dəfə
gərginlik altında təmir sınaq)
işləri üçün izoləedici
qurğular
İə (İstismara daxil а) İzolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi; (8.1) EİTİQ
Asma və dayaq olunmasından əvvəl) b) yüksək gərginliklə sınaq; (8.2) Əlavə 3 b.8
10.17
izolyatorları К (Kapital təmir İə. Ə. а), b)
8 ildə 1dəfə
zamanı)
İə (İstismara daxil а) İzolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi; (28.1) EİTİQ
olunmasından əvvəl) b) İzolyasiyanın yüksək gərginliklə sınağı; (28.2) Əlavə 3 b.28
Elektrifisirlənmiş Ta (Təmirlərarası 6 ayda 1dəfə İə. а) boş gedişdə işin yoxlanılmsı ilə (mümkün olan halda) Alət
daşınan alət və sınaq)
10.18
alçaldıcı təhlükəsizlik 1 dəfəildə İə. b) Transformat
transformatorları orlar
К (Kapital təmir Lazım İə. Ə. а); b)
zamanı) olduqda
а) İzolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi; (27.1) EİTİQ
b) yüksək gərginliklə sınaq; ; (27.2) Əlavə 3 b.27
İə (İstismara daxil c)Ölçü qurğularının və sınaq avadanlıqlarının yaxşı işlək
Stasionar,hərəkətdə
olunmasından əvvəl) vəziyyətdə olmalarının yoxlanılması ; (27.3)
10.19 olan,səyyar sınaq
d) Torpaqlayıcı və bloklayıcı qurğuların ,siqnalizasiya
avadanlıqları
vasitələrinin yoxlanılması ; (27.4)
Ta (Təmirlərarası İə.d)
Ayda 1 dəfə
sınaq)
 № Avadanlığın adı Avadanlığın Period Proflaktik sınaqların həcmi Qeyd
s\n sınaq növü
1 dəfə 6 İə. Ə. а); b); c); d)
ildə,stasionar
qurğular
К (Kapital təmir üçün,
zamanı) 2 ildə 1 dəfə
qalan
qurğular üçün

а)Kabelin damarının bütövlüyünün yoxlanılması (6.1) EİTİQ

İə (İstismara daxil
b) İzolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi; (6.2) Əlavə 3 b.6
olunmasından əvvəl)
c) Yüksək gərginliklə sınaq; (6.3)
Ta (Təmirlərarası İə. Ə. а); b); c)
3 ildə 1dəfə
11 Kabel xətləri (güc) sınaq)
К (Kapital təmir 6 ildə1 dəfə və İə. Ə. а); b); c)
zamanı) kabelin
deşilməsi
zamanı
İə (İstismara daxil а) İzolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi; (22.1) EİTİQ
olunmasından əvvəl b) Sənaye tezlikli yüksək gərginliklə sınaq; ; (22.2) Əlavə 3 b.22
c) Hərəkətdə olan kontaktların hərəkətsizə eyni ox üzrə olması və
Komplekt paylayıcı girməsinin yoxlanılması (22.3)
12 qurğular ( КРУ və d) Sabit cərəyana müqavimətin ölçülməsi ; (22.4)
КРУН) Ta (Təmirlərarası İə. Ə. а); c)
3 ildə 1dəfə
sınaq)
К (Kapital təmir İə. Ə. а); b); c); d)
6 ildə 1dəfə
zamanı)
а) Xarici görkəmin və ölçülərin yoxlanılması; (4.1) EİTİQ
b) İzolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi; (4.2) Əlavə 3 b.4
İə (İstismara daxil c) Sənaye tezlikli yüksək gərginliklə sınaq; (4.3)
olunmasından əvvəl) d)Ayrılıqda elementlərin hər birinin tutumunun ölçülməsiа; (4.4)
e) Dielektrik itgi bucağının tangesinin tgδ ölçülməsi; (4.5)

13 Güc kondensatorları Ct (Cari təmir İə. Ə. а); b); d);

zamanı sınaq) ildə 1dəfə

К (Kapital təmir İə. Ə. а); b); c); d); e)

zamanı)
8 ildə 1dəfə

14 Transformator yağı «Elektrik

 № Avadanlığın adı Avadanlığın Period Proflaktik sınaqların həcmi Qeyd
s\n sınaq növü
avadanlıqlarının sınaq
İə (İstismara daxil а) Deşilmə gərginliyinin ölçülməsi; İə. b) 220 кV normaları və
olunmasından əvvəl) b) Dielektrik itgi bucağının tangesinin tgδ ölçülməsi;; transformat həcmləri»
orlar üçün
İə. Ə. а) İə. b) 220 кV
3 ildə 1dəfə transformat
Güc orlar üçün
14.1 Ta (Təmirlərarası
transformatorları Qaz İə. Ə. а) və qaz analizi
sınaq)
mühafizəsinin
işləməsi
zamanı
К (Kapital təmir 1bölməyə İə. Ə. а); b)
zamanı) uyğun olaraq
Ta (Təmirlərarası а) Deşilmə gərginliyinin ölçülməsi; İə. b) İə. b)
sınaq) b) Dielektrik itgi bucağının tangesinin tgδ ölçülməsi; 220 кV
3 ildə 1dəfə cərəyan
transformat
Ölçü
14.2 orları üçün
transformatorları
Dolaqların İə. b) İə. b) 220 кV
izolyasiyasının transformat
tg çoxalması orlar üçün
zamanı
Kapital, cari və а) Deşilmə gərginliyinin ölçülməsi;
plandan kənar təmir
14.3 Yağ açarları zamanı açılma
(ayrılma) həddi 7 və
> olduqda
İə (İstismara daxil а) İzolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi; обмоток; EİTİQ
olunmasından əvvəl) b) Sənaye tezlikli yüksək gərginliklə sınaq; Əlavə 3 b.24
c) Sabit cərəyana müqavimətin ölçülməsi ;
d) Maşının işinin boş gedişə yoxlanılması
Sabit cərəyan Ct (Cari təmir İə.а)
14.4 ildə 1dəfə
maşınları zamanı sınaq)
К (Kapital təmir İə. Ə. а); b); c); d)
zamanı)
2 ildə 1dəfə

ÖLÇÜ TRANSFOR-
15
MATORLARI
15.1 Cərəyan İə (İstismara daxil а) Dolaqların izolyasiyasının müqavimətinin ölçülməsi;; (20.1) b) bəndi. EİTİQ
 № Avadanlığın adı Avadanlığın Period Proflaktik sınaqların həcmi Qeyd
s\n sınaq növü
transformatorları olunmasından əvvəl) b) Dolaqların izolyasiyasının dielektrik itgi bucağının tangesinin Əsas kağız Əlavə 3 b.20
tgδ ölçülməsi; (20.2) bakelit
c) Sənaye tezlikli yüksək gərginliklə sınaq; (20.3) izolyasiyalı
d) Maqnitlənmə xarakteristikalarının çıxarılması; (20.4) cərəyan
e) Transformasiya əmsalının yoxlanılması (20.5) transformat
f) Sabit cərəyana dolaqların müqavimətin ölçülməsi ; (20.6) orlarında
g) Transformator yağının sınağı (20.7) aparılır

İstismarın ilk iki İə. Ə. а); b); c); g)

ildə 1dəfə
ilində
3 ildə 1 dəfə İə. Ə. а); b); c); g)
İstismarınsonrakı mühafizənin
illərində sınğı ilə
birlikdə
К (Kapital təmir Sınağın İə. Ə. а); b); c); d); e); f); g);
zamanı) nəticələrinə
görə

а) İzolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi; (21.1) EİTİQ

b) Sənaye tezlikli yüksək gərginliklə sınaq; Əlavə 3 b.21
İə (İstismara daxil c) Sabit cərəyana dolaqların müqavimətin ölçülməsi
olunmasından əvvəl) d) Transformator yağının sınağı (22.2)
e) boş gediş cərəyanlarının ölçülməsi

Ct (Cari təmir İə. Ə. а); b); c); d); e) d)bəndi 3

zamanı sınaq) 6 ildə 1dəfə ildə 1 dəfə
Gərginlik
15.2
transformatorları Lazım İə. Ə. а); b); c); d); e)
olduqda və
sınağın
nəticələrinə
К (Kapital təmir
görə
zamanı)

GÜC TRANSFOR-
MATORLARI VƏ EİTİQ
16
AVTOTRANSFOR- Əlavə 3 b.2
MATORLAR
 № Avadanlığın adı Avadanlığın Period Proflaktik sınaqların həcmi Qeyd
s\n sınaq növü
а) Dolaqların izolyasiyasının müqavimətinin ölçülməsi;; (2.2)
b) Dolaqların izolyasiyasının dielektrik itgi bucağının tangesinin
tgδ ölçülməsi; (2.3)
c) Dolaqların izolyasiyasının sabit cərəyana müqavimətinin
ölçülməsi; (2.5)
d) Transformasiya əmsalının yoxlanılması; (2.6)
e) Dolaqların birləşmə qruplarının yoxlanılması; (2.7)
g) Transformator yağının sınağı; (2.13)
h) Boş gediş cərəyanlarının və itgilərin ölçülməsi; (2.8)
İə (İstismara daxil i) Sənaye tezlikli yüksək gərginliyin tətbiq olunması
olunmasından əvvəl) iləizolyasiyanın sınağı; (2.4)
j) Nominal gərginliyə təkanla qoşulmaqla transformatorların
sınağı; (2.14)
k) İstilikvizion müayinə; (2.21)
l) dəyişdirilmə (keçirilmə) qurğusunun vəziyyətinin
qiymətləndirilməsi; (2.9)
YSt. əsas
16.1 m) Çənin sixlığa sınağı; (2.10)
transformatorları
n) İndikator selikaqelinin yoxlanılması;
o) Transformatorun fazalaşdırılması (фазировка )

Ta (Təmirlərarası İə. а) 4 ildə 1

sınaq) İə. Ə. а); b); c); g); n) dəfə
2 ildə 1dəfə

İə.Ə.а); b);
c); f); g); h);
-kapital
Texniki təmirə
К (Kapital təmir
vəziyyətdən İə. Ə. а); b); c); d); e); g); h); i); j); k); l); m); n); o) çıxarmazdan
zamanı sınaq)
aslı olaraq əvvəl
yoxlamalı

İə (İstismara daxil İə. Ə. а); c); d); e); g); h); i); j); l); n); o)
olunmasından əvvəl)
Qalan
Ta (Təmirlərarası İə. Ə. а); c); l); n)
16.2 transformatorlar 4 ildə 1dəfə
sınaq)
(10/0,4)
К (Kapital təmir Texniki İə. Ə. а); c); d); e); g); h); i); j); l); n); o) а); c); f); g);
zamanı) vəziyyətdən h);bəndləri -
 № Avadanlığın adı Avadanlığın Period Proflaktik sınaqların həcmi Qeyd
s\n sınaq növü
aslı olaraq kapital
lazım olduqda təmirə
çıxarmazdan
əvvəl
yoxlamalı
а) Yüksəldilmiş gərginliklə dayaq izolyasiyasının sınağı (15.1) EİTİQ
b) Əriyən qoyulmaların bütövlüyünün yoxlanılması (15.2) Əlavə 3 b.15
c) Qoruyucuların patronunun cərəyandaşıyan hissələrinin sabit
İə (İstismara daxil
Qoruyucular,qoruyu cərəyana müqavimətinin ölçülməsi; (15.3)
olunmasından əvvəl)
17 cu-ayrıcılar d) Qoruyucu-ayrıcının 5 dəfəli qoşulması və açılması ilə
yoxlanılması (15.6)

К (Kapital təmir İə. Ə. а), b), c), d)

8 ildə 1dəfə
zamanı)
а) müqavimətin ölçülməsi; (17.1) EİTİQ
İə (İstismara daxil b) Boşaldıcıların elementlərinin keçiricilik cərəyanının ölçülməsi; Əlavə 3 b.17
olunmasından əvvəl) (17.3)
c) boşaldıcıların deşilmə gərginliyinin ölçülməsi (17.6)
Ventil boşaldıcıları və Ildə 1 dəfə İə. Ə. а), b)
18
İGM (ОПН) Ta (Təmirlərarası (ildırımlı
sınaq) perioddan
əvvəl)
К (Kapital təmir İə. Ə. а), b), c)
8 ildə 1dəfə
zamanı)
а) İzolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi; (16.1) EİTİQ
b) yüksək gərginliklə sınaq; (16.2) Əlavə 3 b16
İə (İstismara daxil c) Sabit cərəyana müqavimətin ölçülməsi ; (16.3)
Ayricilar,aralayıcılar, olunmasından əvvəl) d) 5 dəfəli qoşulma və açılma ilə yoxlanılma (16.5)
19
və qısaqapayıcılar e) zaman xarakteristikalarının müəyyən olunması (16.6)
f) mexaniki bloklamanın işinin yoxlanılması (16.7)
К (Kapital təmir İə. Ə. а), b), c), d), e), f)
8 ildə 1dəfə
zamanı)
Yığma və birləşdirici İə (İstismara daxil а) İzolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi;; (8.1) EİTİQ
şinlər,PQ yuvaları olunmasından əvvəl) b) yüksək gərginliklə sınaq; (8.2) Əlavə 3 b.8
20
К (Kapital təmir 6 ildə 1dəfə İə. Ə. а), b)
zamanı)
а) elektrik mühərriklərinin izolyasiyasının müqavimətinin EİTİQ
Dəyişən cərəyan İə (İstismara daxil ölçülməsi; (23.1) Əlavə 3 b.23
21
elektrik mühərrikləri olunmasından əvvəl) b) Sənaye tezlikli yüksək gərginliklə sınaq; (23.3)
c) Sabit cərəyana müqavimətin ölçülməsi ; (23.4)
 № Avadanlığın adı Avadanlığın Period Proflaktik sınaqların həcmi Qeyd
s\n sınaq növü
d) stator və rotor poladı arasında ara məsafəsinin ölçülməsi; (23.5)
e)elektrik mühərrikinin boş gedişdə işinin yoxlanılması; (23.7)
f) elektrik mühərrikinin yük altında işinin yoxlanılması; (23.10)
g) torpaqlanmış neytrallı sistemdən qidalanma zamanı 1000V
qədər maşınların mühafizəsinin işləməsinin yoxlanılması
Ta (Təmirlərarası İə. Ə. а); b); g); c); e)
3 ildə 1dəfə
sınaq)
К (Kapital təmir İə. Ə. а); b); c); d); e); f); g)
zamanı)
а) İzolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi; (28.1) EİTİQ
İə (İstismara daxil
b) izolyasiyanın yüksəldilmiş gərginliklə sınağı; (28.2) Əlavə 3 b.28
olunmasından əvvəl )
c) «faza-nol» ilgəyinin müqavimətinin ölçülməsi (28.4)
1000 V qədər elektrik
22 Ct (Cari təmir İə. Ə. а)
naqilləri 6 ildə 1dəfə
zamanı sınaq)
К (Kapital təmir İə. Ə. а); b)
12 ildə 1dəfə
zamanı)
Faza-nol ilgəyinin İə (İstismara daxil а) İzolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi; (28.1) EİTİQ
müqavimətinin və 0,4 olunmasından əvvəl) b) ) «faza-nol» ilgəyinin müqavimətinin ölçülməsi; (28.4) Əlavə 3 b.28
kV, (yanğından mü- Ta (Təmirlərarası İə. Ə. а); b)
2 ildə 1dəfə
23 hafizəyə malik) sınaq)
avadanlığın izolyasi- İə. Ə. а); b)
К (Kapital təmir
yasının müqavimə- 8 ildə 1dəfə
zamanı sınaq)
tinin ölçülməsi
Faza-nol ilgəyinin İə (İstismara daxil а) İzolyasiyanın müqavimətinin ölçülməsi; (28.1) EİTİQ
müqavimətinin və olunmasından əvvəl) b) ) «faza-nol» ilgəyinin müqavimətinin ölçülməsi; (28.4) Əlavə 3 b.28
normal avadanlığın Ta (Təmirlərarası İə. Ə. а); b)
4 ildə 1dəfə
24 (yanğın mühafizəsi sınaq)
olmayan) izolyasiya- İə. Ə. а); b)
К (Kapital təmir
sının müqavimətinin 8 ildə 1dəfə
zamanı sınaq)
ölçülməsi
 ƏDƏBİYYAT

1.Həsənov Qara Əbdüləzim oğlu. Yüksək gərginliklər və elektrik izolyasiya texnikası : dərslik /
Q. Ə. Həsənov. - Bakı : n. y., 2009. - 337 s.
2.Силовые кабельные линии напряжением до 35 кВ.Неразрушающая диагностика и
техническое обслуживание.Привалов И.Н., (Санкт-Петербург). CтройПРОФИль № 2/1
2009 www.stroy-press.ru
3. Привалов И.Н. Неразрушающая диагностика силовых кабельных
линий номинальным напряжением 6 – 35 кВ / И.Н. Привалов // Электротехнический
рынок.– 2008. – №2. (20) март-апрель 2008 /
4. Привалов И. Н. «Методы испытаний и диагностики силовых кабельных линий
напряжением до 35 кВ».//«Известия НИИПТ», № 60, 2004 г.
5.Юртин И.И.Неразрушающая диагностика силовых кабельныхлиний.Журнал Электрик.-
2009 № 11-12.,с 22-26.
6. Канискин В. А., Коцур С. А., Привалов И. Н. «Кабели 10 кВ с бумажно-пропитанной
изоляцией. Неразрушающий метод диагностики». // «Новости электротехники», № 5(35),
2005 г.
7. IEEE 400.2, Guide for Field Testing of Shielded Power Cable Systems UsingVery Low
Frequency (VLF); The Institute of Electrical and Electronics Engineers,Inc.; Sep 23, 2004
8.http://rudocs.exdat.com/docs/index-42637.html?page=8
9. Прокладка, эксплуатация и диагностика силовых кабелей с изоляцией из сшитого
полиэтилена на напряжение 1–10 кВ. Европейский опыт // Рынок Электротехники. – 2006.
– № 2.
10. Канискин В.А., Коцур С.А., Привалов И.Н., Таджибаев А.И. Неразрушающие методы
испытаний и диагностики кабельных линий с бумажно-пропитанной изоляцией //
Материалы Международной научно-технической конференции “Перенапряжения и
надежность эксплуатации электрооборудования” (Будапешт), 2005.
11.И.Н. Привалов.Современные методы и технические средства для испытаний и
диагностики силовых кабельных линий номинальным напряжением до 35 кВ
включительно Учебное пособие Санкт-Петербург ,2008.82.c.
12. Анисимова C.Ю., Канискин В.А., Коцур С.А., Привалов И.Н. Опыт диагностики
кабельных линий с бумажно-пропитанной изоляцией с применением щадящих и
неразрушающих методов// Труды Четвертой Международной научно-технической
конференции "Электрическая изоляция - 2006” (C.-Петербург), 2006.
13. Канискин В.А., Коцур С.А., Привалов И.Н. Кабели 10 кВ с бумажно-пропитанной
изоляцией. Неразрушающий метод диагностики // Новости электротехники. – 2005. – №
5(35).
14. Анисимова C.Ю., Привалов И.Н., Канискин В.А., Коцур С.А. Опыт неразрушающей
диагностики кабельных линий 6 и 10 кВ с бумажно-пропитанной изоляцией // Известия
НИИПТ. 2006. № 61.
15. Ларионов В.Н. Мониторинг перенапряжений и диагностика изоляции городских
кабельных сетей. Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата
технических наук. Новосибирск, 2000.
16 Козлов Д.Е. Неразрушающий контроль и диагностика кабелей с полиэтиленовой
изоляцией // Электрические станции. – 2003. – № 11.
17. Канискин В.А., Костенко Э.М., Таджибаев А.И. Неразрушающий метод определения
ресурса электрических кабелей с полимерной изоляцией в условиях эксплуатации //
Электричество. – 1995. – № 5.
18. Cажин Б.И., Канискин В.А., Костенко Э.М. и др. Экспресс-метод определения ресурса
кабелей с полимерной изоляцией // Электричество. – 1997. – № 7
19. Кадомская К.П., Качесов В.Е., Лавров Ю.А. и др. Диагностика и мониторинг
кабельных сетей средних классов напряжения // Электротехника. – 2000. – № 11.
20.Руководство по эксплуатации .Портативная система измерения уровня частичных
разрядов PD Portable.BAUR Prüf- und Messtechnik GmbH,Raiffeisenstrasse 8, A-6832
Sulz/Austria
21. Инструкция по диагностике кабелей методом измерения уровня частичных разрядов
BAUR PD. BAUR Prüf- und Messtechnik GmbH,Raiffeisenstrasse 8, A-6832 Sulz/Austria
22.Oпределения мест повреждений в кабельных линиях.
http://www.baur.at/ru/produkty/izmeritelnaja-peredvizhnaja-ehlektrotekhnicheskaja-laboratorija-
sistema/kompaktnye-mobilnye-sistemy/syscompact-3000.html
23.Современные методы поиска мест повреждения в кабельных линиях.Журнал
«Энергетик» №7/2005)http://www.radiodetection.ru/articles_8.htm
24.Система поиска и локализациинеисправностей кабелейSyscompact 2000.Руководство по
эксплуатации № 892-165-30 стр.BAUR Prüf- und Messtechnik GmbH© BAUR Copyright
2010
25.Руководство по эксплуатации рефлектометра IRG 2000 ©BAUR Prüf- und Messtechnik
GmbH, © A-6832 Sulz / Austria
26. Тарасов Н.А.,Использование метода импульсной рефлектометрии для определения
повреждений кабельных линий. http://www.reis205.narod.ru/metod.htm
27. Тарасов Е.В., эксплуатация и ремонт кабельных линий. Кафедра электроснабжения
Томского политехнического университета..2008 -41 c.
10. Г.М. Шалыт Определение мест повреждения в электрических сетях.- М.: Энергоиздат,
1982.- 312 е., ил.
28.Виды повреждений кабельных линий, краткая характеристика методов их обнаружения
http://ref.rushkolnik.ru/v35301/
29.М.В. Молоканов .Методические указания по определению места повреждения силовых
кабелей напряжением до 10 кВ.1991 ,20 c.
30. ГОСТ 18410-73 "Кабели силовые с пропитанной бумажной изоляцией. Технические
условия".
31. ГОСТ 16442-80 "Кабели силовые с пластмассовой изоляцией. Технические условия".
32. ТУ 16.К71-335-2004 "Кабели силовые с изоляцией из сшитого полиэтилена на
напряжение 10, 20 и 35 кВ".
33. МЭК 60502-2. Силовые кабели с экструдированной изоляцией и арматура к ним на
номинальное напряжение от 1 до 30 кВ.
34. РД 34.45-51.300-97. Объем и нормы испытаний электрооборудования. Издание 6-ое.
М.: ЭНАС, 1998.
35. Правила технической эксплуатации электроустановок потребителей (ПТЭ ЭП).
Утверждены Министерством энергетики РФ 13 января 2003 г.
36. Инструкция по эксплуатации силовых кабельных линий. Часть 1. Кабельные линии
напряжением до 35 кВ. М.: СПО Союзтехэнерго, 1980.
95
37. Сборник методических пособий по контролю состояния электрооборудования. М.: АО
“ОРГРЭС”, 1999.
38. Qara Həsənov ,Çox alçaq tezliklə “Dielektrik itki bucağı”nın təyini, BAUR - yüksək
gərginlikli “Viola TD” qurğusunun tətbiqi, Laboratoriya dərs vəsaiti, Bakı 2013
39. Qara Həsənov .,Megger” tipli İDAX 300 diaqnostika sisteminin tətbiqinə aid laboratoriya
dərs vəsaiti , Bakı, 2013 il
40. Бажанов С.А. Инфракрасная диагностика электрооборудования распределительных
устройств. ИТФ «Энергопрогресс», приложение к журналу «Энергетик». М. - 2000. - 75 с.
41. Поляков В. С. Применение тепловизионных приемников для выявления дефектов
высоковольтного оборудования / Методические указания по контролю оборудования
тепловизорами. - Л.: ПЭИПК, 1990. - 57 с.
42. Соболь И. М. Метод «Монте-Карло» // М: Наука, 1985 г.
43. Хренников А. Ю., Сидоренко М. Г. Инфракрасная диагностика состояния
электрооборудования высокого напряжения // Энергетик. - №10. - 2006 год.
44. Поляков В. С. Методы и средства оценки состояния энергетического оборудования //
Сборник докладов научно-технического семинара «Методы и средства оценки состояния
энергетического оборудования», Выпуск 11. ПЭИПК, Екатеринбург - С.Петербург - 2000
г., с. 195-200, с. 272-287.
45. Хренников А. Ю., Петров А. С., Цыгикало Г. В., Щербаков В. В., Языков С. А.
Системы мониторинга и опыт диагностики состояния электротехнического оборудования
в ОАО «САМАРАЭНЕРГО» // «ЭЛЕКТРО» № 2. - 2004.
46.Овсянников А.Г., Лазарев Е.А., Живодерников С.В. Система контроля изоляции
высоковольтных вводов под рабочим напряжением. В сб. «Методы и средства оценки
состояния энергетического оборудования», С.-Пб, 2000.
47.Методы и средства диагностики высоковольтного коммутационного оборудования под
рабочим напряжением.Русов Валерий Александрович, к. т. н.
ПВФ «Вибро-Центр», ООО «ДИМРУС», г. Пермь.