TESİS PLANLAMA

Doç. Dr. Ramazan ŞAHİN

1
 TESİS DÜZENLEMESİ

Tanım: Üretim araçlarının, yardımcı tesislerin veya iş

istasyonlarının taşıma, depolama, kalite kontrol gibi
üretimle ilgili faaliyetlerinin fiziksel konumları açısından
bir bütün olarak koordinasyonuna tesis düzenlemesi denir.

Tanım: Teslim almadan itibaren parçanın işlenmesi ve

mamul haline gelinceye kadar, malzeme hareketleri ile
işgücü ve donatım araçları arasında en ekonomik ilişkilerin
elde edilebilmesi için bir mamulü oluşturan parçaların akış
yollarının bütünleştirilmesi ve planlanmasıdır.
 TESİS DÜZENLEMESİ

Amaç: Tesis düzenlemede esas amaç, tesis içinde üretime

yönelik faaliyetlerde yer alan canlı ve cansız varlıkların
tümünün hareket miktarlarını minimum düzeye
indirmektir.

Amaç: İster bölüm bölüm olsun, ister bir bütün olarak

tesis düşünülsün, işin ilerlemesinin hammaddeden
başlayarak tamamlanmış mamulün, müşteriye sevkine
kadar iş akışının sistematik olarak en az geri dönüşler, en
az taşıma, ağırlık, uzaklık ve en iyi maliyetle olmasını
temin etmektedir.
TESİS DÜZENLEMESİ TASARIMINI GEREKLİ KILAN NEDENLER

1.Üretim sistemine yeni bir ekipmanın ilave edilmesi,

2.Mamul tasarımında değişiklikler,
3.Bölümlerin küçültülmesi veya büyütülmesi,
4.Bir bölümün yerinin değiştirilmesi,
5.Üretime yeni bir mamul çeşidinin ilave edilmesi,
6.Sisteme yeni bir bölümün ilave edilmesi,
7.Tesisin yeni baştan planlanması,
8.Talep hacmindeki değişiklikleri
9.İş kazalarının sıklaşması,
10.Çalışma şartlarının kötüleşmesi,
11.Üretim maliyetlerinin minimizasyonudur.
 TESİS DÜZENLEME PROBLEMLERİ

1. Mevcut düzenlemede küçük değişikliklerin yapılması,

2. Mevcut düzenlemenin yeniden baştan yapılması,
3. Mevcut tesislere yenilerinin ilave edilmesi,
4. Yeni bir tesisin düzenlenmesidir.
TESİS DÜZENLEMESİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Bu faktörler temelde üretim sisteminin birer alt sistemi olup,

daima etkileşim içinde bulunurlar. Bu faktörler şunlardır.

1. Mamul ve mamul çeşitleri

2. Üretim kapasitesi
3. Kalite kontrol
4. Ekipman
5. İmalatın tipi
6. Tesis kuruluş yeri
7. Personel ve ergonomik şartlar
8. Materyal yönetimi
9. Binaların şekli
 BAŞARILI BİR DÜZENLEMENİN YARARLARI

Bir düzenlemenin etkinliğini ölçecek gerçek standartları belirlemek mümkün

değildir. Bu kriter ancak, seçenekli düzenleme planlarının karşılaştırılması olabilir.
En iyi planın seçiminde kriter olarak genellikle, belirli miktar ve kalitedeki bir
malın, belirli bir zaman periyodundaki üretim maliyeti alınmaktadır.

Başarılı bir düzenlemenin yararları sıralanırsa;

1.İşçilerin yararının artırılması
2.Direkt işçilik giderlerinin azaltılması
3.Diğer üretim giderlerinin azaltılması
4.Üretim devrinin (çevrim süresinin) kısaltılması
5.Üretim kontrolünde etkinliğin artırılması
6.Gözetim ve kontrol faaliyetlerinin iyileştirilmesi
7.Yatırım giderlerinin azaltılması
TESİS DÜZENLEMEDE TASARIM EVRELERİ

Konuya “bilimsel sorun çözme” şeklinde yaklaşmak daha doğrudur.

1.Ürün, üretim planları ve üretim süreçlerinin incelenmesi ve ilgili verilerin düzenlenmesi,

2.Gerekli tesis birimlerinin tanımlanması, büyüklük ve sayılarının saptanması,
3.Tasarım amaçlarının saptanması,
4.Tesis birimlerinin bölümlere göre gruplandırılması (bölümleştirilmesi),
5.Bölümler arası materyal akımı ve diğer ilişkilerin yoğunluk ve uzaklıkla ilgili önemlerinin
saptanması (ilişki şemaları vb.),
6.Blok düzenleme tasarımı,
7.Blok düzeni için materyal akım sisteminin geliştirilmesi ve daha iyi düzenleme ve
materyal akım sistemi bileşim düzenlerinin araştırılması,
8.Bölüm içi düzenleme ve materyal akım sistemlerinin geliştirilmesi ve tasarımın endüstri
mühendisliği açısından sonuçlandırılması,
9.Uzmanlar arası iletişimle mimarlık ve inşaat projelerinin hazırlanması,
10.Tesisin kurulmasıdır.

Bu sıralamada sıra zorunluluğu yoktur.

TESİS TASARIM DÖNGÜSÜ
TESİS DÜZENLEME ŞEKİLLERİ

Bir tesiste, fabrikada veya büroda iş istasyonlarının veya

makinelerinin konumları şöyledir;

1. Prosese (işleme) göre düzenleme (Process layout)

2. Mamule göre düzenleme (Product layout)
3. Sabit pozisyonlu mamule göre düzenleme (Project/Fixed
product layout)
4. Grup teknolojisine göre düzenleme (Group technology layout).
5. Hibrit düzenlemeler (Hybrid layout)
 Prosese (işleme) göre düzenleme

Burada tezgahlar çeşitlerine veya fonksiyonlarına göre bir

bölüm altında gruplandırılarak düzenlenirler.
Milling
Lathe Department Department Drilling Department
L L M M D D D D

M M D D D D
L L

L L G G G P

G G G P
L L
Grinding Painting Department
Department
L L
Receiving and A A A
Shipping Assembly
Prosese göre düzenlemede malzeme akışı

Milling
Lathe Department Department Drilling Department
M M D D D D
L L

M M D D D D
L L

G G G P
L L

G G G P
L L
Grinding Painting Department
Department
L L
Receiving and A A A
Shipping Assembly

12
 Prosese göre düzenleme

Avantajları

1. Makinalardan daha iyi faydalanılır, daha az makinaya ihtiyaç

duyulur.
2. Belirli görevler için atanan ekipman veya iş gücüne bağlı yüksek
derecede esneklik vardır.
3. Makinalarda daha az yatırıma ihtiyaç duyulur.
4. Uzmanlaşmış denetim mümkündür.
5. Görevlerin çeşitliliği operatörler için ilginç ve tatmin edici işler
doğurur.
 Prosese göre düzenleme

Dezavantajları

1. Uzun akış hatları kullanıldığından, malzeme taşıma

pahalıdır.
2. Üretim planlama ve kontrol sistemi daha karmaşıktır.
3. Toplam üretim zamanı genellikle uzar.
4. İşlemde tutulan stok miktarı artar.
5. Belirli bölümlerde işlerin çeşitliliği nedeni ile yüksek
yetenekler gerekebilir.
 Ürüne (Mamule) göre düzenleme

Tezgahlar, bir mamulün hammadde halinden mamul haline gelinceye kadar

izlediği yol üzerinde işlemlerin gerektirdiği sıraya göre dizilirler.
Product A
Department

D D M G P D A

Department
Department

Product B

Shipping
Receiving

Department

L L M M D G P A

Product C
Department

L L L G G P A

15
Ürüne (Mamule) göre düzenleme
Ürüne (Mamule) göre düzenleme

Avantajları
1. Düzenleme operasyonların sırasına göre oluştuğundan düzgün ve
mantıksal akış hatları oluşur.,
2. İş bir prosesten direk diğerine geçtiği için işlemde küçük stoklar
oluşur.
3. Her birim için toplam üretim zamanı kısadır.
4. Makinalar birbirini takip eden operasyonlar arasındaki uzaklığı
minimize edecek şekilde konumlandığından malzeme hareketi
azalır.
5. Genellikle üretim hattındaki operatörler için az nitelik gereklidir,
yani eğitim basit, kısa ve ucuzdur.
6. Üretim planlama ve kontrol sistemi basittir.
7. Geçici depolama için daha az alana ihtiyaç duyulur.
Ürüne (Mamule) göre düzenleme

Dezavantajları
1. Bir makinanın durması tüm hattın durmasına yol açar.
2. Düzenleme ürün tarafından belirlendiğinden, ürün
tasarımındaki bir değişiklik düzenlemede büyük değişiklikler
gerektirir.
3. Üretim hızını en yavaş makine belirler.
4. Uzmanlaşmadan çok denetim yaygındır.
5. Bağımsız makinalar (çok azından tamamen yararlanılır)
genellikle hat boyunca dağıldığından yüksek yatırım
gerektirir.
 Sabit pozisyonlu ürüne göre düzenleme

Taşınamayacak büyüklükte malların üretiminin yapıldığı, uçak, gemi

vb sanayilerde uygulanır.

G G D D D
L
G
L
Storage

Storage
L
A
L
M P A

Receiving and Shipping

Sabit pozisyonlu ürüne göre düzenleme

Avantajları

1. Malzeme hareketi azalır.

2. Operasyonların ve sorumluluğun sürekliliği takımdan
kaynaklanır.
3. Yüksek esneklik; ürün tasarımı, ürün karışımı ve üretim
hacmindeki değişiklikleri uzlaştırabilir.
4. Üretim merkezlerinin bağımsızlığı minimum toplam üretim
zamanını elde edecek çizelgeye izin verir.
Sabit pozisyonlu ürüne göre düzenleme

Dezavantajları

1. Personel ve ekipmanın hareketlerinin artar.

2. Ekipman duplikasyonu oluşabilir.
3. Personel için daha fazla beceriye ihtiyaç duyulur.
4. Genel denetim gereklidir.
5. Malzeme ve makinanın konumlandırılması maliyetli ve kullanışsızdır.
6. Ekipmandan daha az yararlanılır.
 Grup teknolojisine göre düzenleme

Aynı üretim sırasında işlem gören parçalar bir grupta toplanır

ve bu parçalar için mamule göre bir düzenleme yapılır.
Grup teknolojisine göre düzenleme

DM
VMM
TM DM

TM BM
BM TM

VMM DM TM

23
 Grup teknolojisine göre düzenleme

Avantajları

1. Makine kullanım oranı artar.

2. Genel amaçlı ekipmanların kullanımı desteklenir.
3. Prosese göre düzenlemeden daha düzgün akış hatları ve daha
kısa dolaşım uzunlukları vardır.
4. Takım davranışı görevin gelişmesine eğilimlidir.
5. Ürün ve prosese göre düzenleme arasında olduğundan
birleşik avantajlara sahiptir.
 Grup teknolojisine göre düzenleme

Dezavantajları

1. Genel denetime ihtiyaç duyulur.

2. Mamule göre düzenlemeye göre çalışanların ihtiyaç duyulan
yetenek seviyeleri daha yüksektir.
3. Mamule ve prosese göre düzenleme arasında olduğundan,
birleşmiş dezavantajlarına sahiptir.
4. Hücre boyunca dengelenmiş malzeme akışına bağlıdır, aksi halde
depolar ve proses içi stoklarına ihtiyaç duyulur.
5. Prosese göre düzenlemeden daha az makine kullanımı vardır.
Düzenleme tiplerinin hacim/çeşitlilik karşılaştırması

Volume
Product Layout
High
Product
Department

Group Technology Layout

Product
Medium Family
Department
Fixed Location Layout Process Layout

Fixed Materials
Process
Location
Department
Department

Low
Low Medium High
Variety
Üretim tiplerine göre karşılaştırma
Yerleşim Düzeni Türünün Üretim Miktarı ve Mamul
Çeşitliliğine Göre Değişimi (P;Q Diyagramı)
Mamule Karışık yerleşim Prosese (işleme) göre yerleşim
göre yer.
Üretim tiplerinin genel özellikleri

Özellik Ürün Süreç Ürün Aile Sabit

(Product) (Process) (Cellular) (Fixed)
Tamamlanma Zamanı Düşük Yüksek Düşük Orta
Ara Ürün Stoku Düşük Yüksek Düşük Orta
Beceri Düzeyi Seçilebilir Yüksek Orta - Yüksek Karışık
Ürün Esnekliği Düşük Yüksek Orta - Yüksek Yüksek
Talep Esnekliği Orta Yüksek Orta Orta
Makine Kullanımı Yüksek Orta - Düşük Orta - Yüksek Orta
İşgücü Kullanımı Yüksek Yüksek Yüksek Orta
Güvenlik Düşük olabilir Yüksek Yüksek Orta
Birim Üretim Maliyeti Düşük Yüksek Düşük Yüksek
Ürün ailesi (Hücresel) düzenleme

G
G G D D D
L L
D M G
D L
L
P
M G D L
Rotational
L Parts

P
M D L
Cell
Rectangular G L
L M Parts
Cell A Special
A Department

Receiving and
Shipping

30
Fonksiyonel yerleşim

2 2 2

Freze Matkap Zımpara

1 2
4 3
4

MONTAJ
3
1 3 1 2
3 4 1
1
1
Torna Tavlama Diş Açma
3 4

31
 Hücresel İmalat Yerleşimi

1 1
Torna Freze Matkap Tavlama Diş Açma

M O N T A J
2 2
Freze Matkap Tavlama Zımpara

3 3
Torna Freze Tavlama Zımpara

4 4
Freze Matkap Diş Açma

Parça aileleri olarak: 1, 2, 3, 4 verilmiştir.

32
 Hücresel İmalat

• Görüleceği üzere, Hücresel İmalat yerleşiminde makineler,

benzer parçaların grupları (aileleri) için gerekli işlemleri
yapabilecek şekilde bir araya getirilmişlerdir. Böylece,
parçaların tamamının aynı rotayı izlemeleri sağlanmıştır.

33
 Hücresel İmalat

• Hücresel imalatın etkin olabilmesi için, benzer işlem

karakteristiklerine sahip parçaların gruplandırılması yapılmalıdır.
Ayrıca parçaların tanımları da yapılmalıdır. Bu gruplandırma
işlemi, Grup Teknolojisi olarak bilinir ve gerek dizayn
karakteristikleri gerekse üretim karakteristiklerine göre parçaların
benzerliklerini tanımlamak ve bunları parça aileleri olarak
gruplandırmak esasına dayanır. Boyut, biçim ve fonksiyon dizayn
karakteristiklerini belirlerken, işlem tipi ve işlem sıraları ise üretim
karakteristiklerini belirler.
• Benzer parçaların tanımlamaları yapıldıktan sonra, bu parçaların
ailelerine göre sınıflandırmaları yapılabilir ve bir kodlama sistemi
geliştirilebilir. Kodlama sistemi de dizayn ve üretim aşamasında
bilgi akışını kolaylaştırır.

34
Esnek İmalat Sistemleri (Flexible Manufacturing System)

• Hücresel imalatın tamamen otomotize edilmiş versiyonudur.

Parçaların makineden makineye transferi ve her bir makinede
işlerin başlaması bir bilgisayar tarafından kontrol edilir. Ancak
bu sistemler oldukça pahalıdır. Buna rağmen, üretici açısından
üretimde insan faktörünü en aza indirgeyerek daha yüksek bir
esneklik sağlama ve ürün tipi yerleşimin avantajlarından
yararlanma gibi önemli kazanımlar sağlamaktadır.

35
Hibrit düzenleme

TM TM VMM BM

DM
TM TM

36
Hibrit düzenleme

• Combination of the layouts discussed.

• A sample hybrid layout that has characteristics of group, process and
product layout is shown in the following figure.
• A combination of group layout in manufacturing cells, product layout in
assembly area, and process layout in the general machining and finishing
section is used.

TM DM TM TM

BM TM TM

37
MAMULE GÖRE DÜZENLEME
 MAMULE GÖRE DÜZENLEME

3 mamul üretilmektedir. İşlem sıraları şöyledir;

Mamul İşlem sırası

A 1 2 Testere, freze, kontrol-1, torna-2, freze, matkap,
kontrol-2, paket

B 3 4 Matkap, torna-2, freze, kontrol1-2, paket

C 5 6 Testere, torna-1, matkap, freze, kontrol-2, paket

 MAMULE GÖRE DÜZENLEME

İşlem (Operation) Gecikme (Delay)

Kontrol (Inspection) Taşıma (Transport)

Ambar (Storage) İşlem - kontrol

X Bölüm merkezi (x,y)

 UZAKLIK HESAPLAMA YÖNTEMLERİ

İki nokta arasındaki uzaklığın ölçülmesi

1. Rectilinear (zigzaglı) uzaklık : l AB = X A − X B + Y A − Y B

2 2
2. Euclid uzaklık : l AB = X A − X B + Y A − Y B

2 2
3. Gravity uzaklık : l AB = X A − X B + Y A − Y B
 MAMULE GÖRE DÜZENLEME

• X1 (8,28)
• X2 (24,28)
• X3 (40,28)
• X4 (56,20)
• X5 (72,20)
• X6 (88,32)
• X7 (88,12)
• X8 (40,8)
• X9 (24,8)
• X10 (8,8)

• A : X1, X2, X5, X6, X7, X5, X4, X8, X9, X10
• B : X1, X4, X7, X5, X8, X9, X10
• C : X1, X2, X3, X4, X5, X8, X9, X10 yolları izleniyor.
 MAMULE GÖRE DÜZENLEME

• lA =16+0+48+8+16+12+0+20+16+8+16+0+16+12+
0+16+16+0 = 220 ft
• lB = 196 ft
• lC = 148 ft
• Toplam l = 564 ft
 AKIŞ ANALİZİ YAKLAŞIMLARI

Akışların analizinde en popüler yöntemler şema

(grafik) ve diyagramların kullanılmasıdır.

En çok kullanılan grafik ve diyagramlar şunlardır;

1. Akış işlem şemaları

2. Çok ürünlü işlem grafikleri
3. Akış diyagramları
4. From-to şemaları
 AKIŞ ANALİZİ YAKLAŞIMLARI
Tesis düzenleme tasarımcısının etkin çalışabilmesi için ürün,
proses ve çizelge hakkındaki mevcut bilgilere doğru ulaşması
önemlidir.
Ürün tasarım kararları dolaylı olarak düzenlemeyi etkiler.
Ürün tasarımı montaj operasyonlarının sırasını ve düzenlemeyi
etkiler.
Yeni ürünle ilgili elde edilebilir veriye ulaşmak önemlidir.
Temel ürün tasarım verisi; ürünün resmini, ayrıntılı teknik
çizimlerini, bir parçanın teknik çizimini ve montaj şemasını
içermelidir.
Ürünün Resmi
Ayrıntılı Teknik Çizim
Bir Parçanın Teknik Çizimi
Montaj Şeması
Operasyon Montaj Şeması
Montaj için Öncelik Diyagramı
Alternatif Montaj Şeması
Akış İşlem Şeması
Çok Ürünlü Proses Şeması
Akış Diyagramı
 Fabrika Binaları

Fabrika binaları iki şekilde dizayn edilir. Bunlar;

1. İş akışı belirlenir, bina ona göre tasarlanır.
2. Bina şekli verilir, iş akışı ona göre tasarlanır.

İş akışının sade ve kolay olması için tek katlı bina şekli

tercih edilir. Yerçekiminden yararlanmak için de genellikle
çok katlı binalar tercih edilir.
 Bina Şekilleri

Düz Çatı Kubbe Çatı Üçgen Çatı Testere dişli çatı

Ortası yüksek düz çatı Ortası yüksek üçgen çatı

 Temel Yatay Akış Türleri

(a) Düz akış (b) L tipi akış

(c) U tipi akış

(d) O tipi akış

(e) S tipi akış

 Temel Yatay Akış Türleri

(a) Düz akış en basit iş akış türüdür.

(b) Eğer akış düze yakın değilse veya maliyeti artıyorsa L tipi
akış tercih edilir.
(c) U tipi akış popülerdir, basittir ve yükleme - teslim alma
faaliyetlerini kolaylaştırır.
(d) Akışın başladığı yere çok yakın bir yerde bitiyorsa O tipi
veya dairesel akış tercih edilir.
(e) Üretim hattı zigzag çizecek şekilde uzun olduğu zaman
genellikle S tipi veya kıvrımlı akış kullanılır.
 Temel Dikey Akış Türleri

(a) Katlar arasında birbirini (b) Akış giriş katında

takip eden akış varsa başlıyor ve bitiyorsa
 Temel Dikey Akış Türleri

(c) Giriş katının aynı yönünde (d) Katlar arasında dolaşım binanın
giriş ve çıkış oluyorsa aynı tarafında oluşuyorsa, aynı
katta 2 yönlü akış
 Temel Dikey Akış Türleri

(e) Bazı malzeme taşıma (f) Geri dönüşlü akış

ekipmanlarından dolayı
eğik bir akış oluşursa
 DÜZENLEME PROSEDÜRLERİ
Nadler’in İdeal Sistem Yaklaşımı
• “Teorik ideal sistemi” hedefle.
• “Son ideal sistemi” kavramsallaştır.
• “Teorik olarak çalışabilir ideal sistemi” tasarla.
• “Önerilen sistemi” kur.

İdeal sistem
hiyerarşisi
 Immer’in Temel Adımları

1. Problemi kağıt üstünde göster.

2. Akış hatlarını oluştur.
3. Akış hatlarını makine hatlarına çevir.
 Apple’ın Tesis Düzenleme Prosedürü

1. Temel veriyi üret.

2. Temel veriyi analiz et.
3. Verimli prosesi tasarla.
4. Malzeme akışlarını planla.
5. Genel malzeme taşıma planını düşün.
6. Ekipman ihtiyaçlarını hesapla.
7. Bağımsız iş istasyonlarını planla.
8. Özel malzeme taşıma ekipmanını seç.
9. İlişkili operasyonları gruplar halinde düzenle.
10.Aktivite ilişkilerini tasarla.
 Apple’ın Tesis Düzenleme Prosedürü

11. Depolama ihtiyaçlarını sapta.

12. Servis ve yardımcı faaliyetleri planla.
13. Alan ihtiyaçlarını belirle.
14. Faaliyetleri toplam alana tahsis et.
15. Bina tiplerini düşün.
16. Ana düzenlemeyi kur.
17. Düzenlemeyi uygun personel ile
değerlendir, kontrol et ve düzenle.
18. Onayları sağla.
19. Düzenlemeyi kur.
20. Düzenlemeyi uygula.
 Reed’in Tesis Düzenleme Prosedürü

1. Üretim veya prosesi analiz et.

2. Üretim için gerekli operasyonları belirle.
3. Düzenleme planlama şemasını hazırla.
4. İş istasyonlarını belirle.
5. Depolama alan ihtiyaçlarını analiz et.
6. Minimum koridor genişliklerini sapta.
7. Ofis ihtiyaçlarını sapta.
8. Tesis ve servis personelini belirle.
9. Tesis servislerini araştır.
10. Gelecek genişleme ihtiyaçlarını sağla.