ВАЗОРАТИ МАОРИФИ ЖУМЬУРИИ ТОЖИКИСТОН

ДОНИШКАДАИ ПОЛИТЕХНИКИИ
ДОНИШГОЬИ ТЕХНИКИИ ТОЖИКИСТОН
Ба номи академик М. Осимц дар шаьри Хужанд

РЕФЕРАТ
МАВЗ+Ъ: «Наылиёт ва алоыа»

Ижрокунанда: донишж=и бахши 2,

гур=ьи 43.01.03 тб
Бойматов Баьодур

Ыабулкунанда: Аминжонова М.М.

Хужанд – 2021
 Наылиёт ва алоыа
Наклиёт сохаи махсусу мустакили хочагии халк мебошад. Бо ёрии ин соха
алокахои дохилию сохави ва байни сохахои гуногун, инчунин дохили нохияхои
иктисоди ва байни онхо ба амал оварда шуда, ташакулли алокахои байнидавлати
баркарор карда мешавад. Наклиёт давомдихандаи протсеси истехсоли буда,
махсулоти тайёрро ба истехсолкунандагон, бурда мерасонад. Таъсири наклиёт дар
тараккиёти иктисодиёт дар шакли харачотхои наклиёти ифода меёбад, ки
беназардошти ин харачотхои наклиёт чойгиршавии самараноки истехсолотро таъмин
кардан мумкин нест. Харачотхои наклиёти арзиши махсулотро баланд ё паст карда
метавонанд. Таносуби мачмуи харачотхои наклиётиро нисбат ба арзиши пурраи
махсулот коэфесенти наклиёти номида мешавад. Чи кадаре, ки ин коэфесент кам
бошад, хамон кадар махсулот кашондани он осон мебошад., аз ин чо бештар озодона
нисбат ба истеъмолкунанда наздик чойгир намудани истехсолот фоиданоктар
мебошад.
Барои хелхои гуногуни махсулот хиссаи харочотхои наклиёти дар арзиши
сузишвори ва масолеххои сохтмони бештар аз 50%, дар арзиши маъдани охан ва
масолеххои чубу тахта 20%-ро ташкил мекунад. Наклиёт аз дарачаи умумии
тараккиёти куввахои истехсолкунанда, аз инкишофи техники дар истехсолоти
чомъияти вобастаги дорад. Сохахои асосии наклиёт, рохи охан, бахри, дарёи,
автомобили, хавои, кубури (трубопроводи) мебошанд. Наклиёт, ба наклиёти
истифодаи умум ва гайри умум чудо мешавад. Наклиёти истифодаи умум он намуди
наклиётест, ки талаботи хамаи сохахои иктисодиёт ва ахолиро дар боркашони ва
мусофиркашони конеъ мегардонад. Намудхои гуногуни махсулотро байни
истехролкунандагон мекашонанд. Наклиёти истифодаи гайриумум (идорави) одатан
мусофирони корхонаю иттиходияхои (ассосиатсия, консерн ва гайра) худро
мекашонад.
1)бо назардошти кори ашхоси хусуси бо наклиёти автомобили Аз руи факту
ракамхои чадвал дида мешавад, намудхои асосии наклиёти Точикистон, дар
боркашони наклиёти рохи охан ва наклиёти автомобили мебошанд. Дар Точикистон
ба хазор километри мураббаъ 2,7 м рохи охани истифодаи умум рост меояд. Барои
мукоиса ин нишондиханда дар Руссия 5,1 км-ро ташкил мекунад. Ба воситаи хамаи
намудхои наклиёт дар мамлакат соли 2003 1788,1 млн тонн./км бор кашонида шуда
аст, аз он чумла ба воситаи наклиёти рохи охан 1085,5 млн тон/км (60,7%) ба воситаи
наклиёти автомобили 35,7 млн.тони/км (2,0%) ва ба воситаи наклиёти хавои – 8,1 млн
тонн./км (0,45%) бор кашонда шудааст. Мусофиркаши тавассути намудхои наклиёт
чунин аст: Хамаи наклиёт-265,3 млн нафар мусофир аз он чумла бо воситаи наклиёти
истифодаи умум-123,4 млн. нафар аз он онхр: бо автобусхр-99,0 млн. нафар
ботролейбусхр-21,1млн. нафар бо рохи охан-0,5 млн. нафар бо рохи хавои – 0,4 млн.
нафар бо таксомотори сабукрав-2,4 млн. нафар Ин нишондихандахо аз он гувохи
медиханд, ки хар як намуди наклиёт дар мусофиркашони дар микёси мамлакат чигуна
мавкеро ишгол мекунад. Хачми гардиши бор аз дарачаи тараккиёти иктисодии
мамлакат ва ё нохия, чойгиршавии куввахои истехсолкунанда, тараккиёти
комплексии нохия, консентратсияи истехсолот, мувозинати байнинохиявии
истехсолот вобастаги дорад. Чи хеле, ки факту ракамхои дар боло оварда шуда нишон
медиханд, дар гардиши бори мамлакат мавкеи асосиро наклиёти рохи охан мебозад
ва дар мусофиркашони бошад, наклиёти автомобили чои аввалро ишгол мекунад.
Таркиби гардиши бор аз тахассуси нохияхои иктисоди, таносуби сохахои хочагии
халк дар нохия чойгиршавии сарчашмахои мухимтарини ашёи хом ва сузишвори,
дарачаи тараккиёти сохахои саноати коркардабарор дар асоси сузишвори ва ашёи
хоми аз дигар чойхо оварда шуда вобастаги дорад.
Наклиёти рохи охан. Дар чумхурии мо рохи охан дар хачми умумии гардиши бор
чои аввалро ишгол мекунад. Рохи охан бо харакати мунтазами худ новобаста аз
фаслхои сол, бо суръати баланд, хачми зиёди бор ва шумораи зиёди мусофиронро, бо
арзиши аслии нисбатан пасти боркашони аз дигар намудхои наклиёт афзалият дорад.
Ин афзалиятхо ахамияти наклиёти рохи оханро дар кашондани хамаи намудхри
борхои дар алокахои байни нохияви ва дохилинохияви, инчунин мусофиркашонии
наздишахои, махалли ва алокахои дур хаматарафа зиёд мегардонад.
Наклиёти автомобили
.Ин шакли наклиёт бо суръати тараккиёти худ нисбат ба дигар намудхои наклиё
т фарк мекунад. Хусусияти асосии наклиёти автомобили аз он иборат аст, ки бор ва
мусофиринро (таксихои сабукравии хизмати) аз “дар” ба “дар” мекашонанд. Аз
чихати мусофиркашони дар мамлакат чои якумро ишгол мекунад. Бо сабаби он, ки
хачми борхое, ки ба воситаи наклиёти автомобили кашонда мешавад, вазни на он
кадар зиёдеро ташкил намедиханд ва ба масофахои на он кадар дур кашонда
мешаванд, бинобарон дар гардиши умумии боркашони хиссаи наклиёти автомобили
нисбат ба наклиёти рохи охан он кадар зиёд нест. Ин намуди наклиёт бо боздихии
фонд, мабларрунчриши ва истифодаи зиёди захирахои сузишвори фарк мекунад.
Наклиёти автомобили борхоро, ба масофахри наздик, байни шахрхо, байни дехртхр,
байни нохияхо аз истехсолкунанда бевосита ба истеъмолкунанда бурда мерасонад. Аз
баски хачми кашондани борхо ва масохати боркашони нисбат ба дигар намудхои
наклиёт камтар мебошанд, бинобар арзиши аслии боркашони ба воситаи наклиёти
автомобили нисбатан (ба гайр аз наклиёти хавои) кимматар мебошад. Наклиёти оби.
Ба ин намуди наклиёт наклиёти бахри ва дарёи дохил мешаванд.
Точкистон аз бахрхо хеле дур аст, бинобар набудани бахр дар территорияи
Точикистон, ин намуди наклиёт амал намекунад. Наклиёти дарёи низ дар Точикистон
ахамияти мухим надорад, чунки дарёхои Точикистон ин дарёхои куххи мебошанд ва
одатан дар чунин дарёхои куххи боркашони ва мусофиркашони аз имкон берун аст.
Дар дарёхои кисми чанубии мамлакат: Аму-Дарё ва дарёи Панч дар солхои
Хокимияти Шурави борхои гуногун, аз чумла галла, нурихои минерали, маснуотхои
сохтмон ва дигар борхо кашонда мешуд. Алхол, бо сабабхои бархам хурдани
Иттиходи Шурави дар ин дарёхо харакати боркашони кариб, ки катъ шудааст.