TEMA 6

PROCESOS PSICOLÓXICOS NA APRENDIZAXE DA LECTURA

E DA ESCRITURA
 1. INTRODUCIÓN

PROCESOS
COMPLEXOS

Psicoloxía
cognitiva

Ensinar a ler e
escribir
Entender como
funcionan os
procesos
implicados Recuperación de
trastornos
 1. INTRODUCIÓN

PROCESOS AUTOMATIZACIÓN
COMPLEXOS

Psicoloxía
cognitiva

Ensinar a ler e
escribir
Entender como
funcionan os
procesos
implicados Recuperación de
trastornos
 2. HISTORIA DA PSICOLOXÍA DA LECTOESCRITURA

Orixe da Psicoloxía  Wundt,1879 (Leipzig)

Orixe Psicoloxía da Lectura  Huey, 1908

Huey & Javal

- Papel dos movementos oculares
- Capacidade perceptiva
- Recoñecemento de palabras
- Comprensión lectora

LECTURA = LECTURA =
SONORIZACIÓN COMPRENSIÓN
 2. HISTORIA DA PSICOLOXÍA DA LECTOESCRITURA

Perspectiva condutista  1920 -1960

- A conduta está guiada por estímulos
- A persoa non controla lectura  O
texto desencadea condutas
- Non se interesa por estratexias de
comprensión: manipulación texto
- Non se interesa por procesos de
escritura

Alternativas:

FUNCIONALISMO CONSTRUTIVISMO
 2. HISTORIA DA PSICOLOXÍA DA LECTOESCRITURA

Funcionalismo cognitivo  Noam Chomsky (1959)

- TEORÍA DA GRAMÁTICA UNIVERSAL
- As estruturas lingüísticas son coñecemento
- As persoas posúen coñecemento sobre
gramática  uso da linguaxe
- Adquisición linguaxe innata
- Estudo lingüística e mente vai ligado a teoría
da gramática
VOLTA A COGNITIVISMO
https://www.ted.com/talks/cameron_morin_what_do_all_langu
ages_have_in_common
 2. HISTORIA DA PSICOLOXÍA DA LECTOESCRITURA

Enfoque Construtivista

 Escola de Xenebra: Piaget

• Adquisición linguaxe non
preprogramada
• O suxeito é activo
• Depende de adquisición de
competencias simbólicas 
Desenvolvemento cognitivo
• Se relega o papel da
lectoescritura nas escolas
(anos 70)
2. HISTORIA DA PSICOLOXÍA DA LECTOESCRITURA

Enfoque Construtivista

 Escola de Moscú:
• Luria  neuropsicoloxía da
linguaxe
• Vygotsky  función simbólica
depende de cognición e
interación social
o Etapas escritura
o Anos 60: observación contextos
e interacións
 Influencia orientacións familiares
no éxito
 Influencia contexto sociocultural
 2. HISTORIA DA PSICOLOXÍA DA LECTOESCRITURA

Segunda metade do
s.XX  Cognitivismo

• Comprender procesos cognitivos e redes neurais

• Relación entre dominio lingüístico e capacidade lectoescritora
• Deseñar estratexias para axudar no proceso de lectoescritura
Enfoque do Procesamento da información (ou IA):
• Persoa = máquina (analoxía ordenador)
• Análise abstracta e en serie dos procesos cognitivos
• Importancia da memoria e organización da información
Conexionismo:
• Todo é froito da actividade neural, que se realiza en paralelo
• O sistema cognitivo é unitario, non se pode descompoñer
 2. HISTORIA DA PSICOLOXÍA DA LECTOESCRITURA

Enfoque do Procesamento da información (ou IA):

Modelos de representación simbólica
Fruta Plátano Rosa
Tiene piel
Jazmín
Animal Se mueve
Pera Cereza Amapol
Come a
Amamantan crías
Mamífer Verde
Ave o Sangre caliente Rojo
Tienen pelo Amarillo
Coche Moto
Carreter
Uñas afiladas a
Palom Camión
Perro Gato Ronronea
a
Barco
Carácter Agua
independiente

Conexionismo: Modelos conexionistas

 2. HISTORIA DA PSICOLOXÍA DA LECTOESCRITURA

Segunda metade do
s.XX  Cognitivismo

• Comprender procesos cognitivos e redes neurais

• Relación entre dominio lingüístico e capacidade lectoescritora
• Deseñar estratexias para axudar no proceso de lectoescritura
Enfoque do Procesamento da información (ou IA):
• Persoa = máquina (analoxía ordenador)
• Análise abstracta e en serie dos procesos cognitivos
• Importancia da memoria e organización da información
Conexionismo:
• Todo é froito da actividade neural, que se realiza en paralelo
• O sistema cognitivo é unitario, non se pode descompoñer
 2. HISTORIA DA PSICOLOXÍA DA LECTOESCRITURA

Automatización  Atención
• Atención: limitada
• Para comprender e elaborar contido: atención
• A solución  Automatización de procesos

VERMELLO AZUL VERMELLO VERDE AMARELO

AZUL VERDE AMARELO VERMELLO AZUL

 2. HISTORIA DA PSICOLOXÍA DA LECTOESCRITURA

Finais s. XX/principios s. XXI

Importantes avances técnicos e
metodolóxicos:
• Técnicas condutuais (TRs)
• Técnicas de seguimento de movementos oculares
• Técnica de EEG: potenciais evocados
• Técnicas de neuroimaxe
• Técnicas de estimulación transcraneal
 3. NEUROCIENCIA COGNITIVA E LECTOESCRITURA

Neurociencia
cognitiva
Estudo dos procesos cognitivos
e as súas bases neurais 
Método científico

• Aprendizaxe  PLASTICIDADE
• Implica cambios estructurais e funcionais
• Estudos neuroimaxe:
-Taxistas Londres (Maguire et al. 2000)
-Malabaristas (Draganski et al. Nature, 2004)
 3. NEUROCIENCIA COGNITIVA E LECTOESCRITURA

Neurociencia
cognitiva
Estudo dos procesos cognitivos
e as súas bases neurais 
Método científico

LECTURA:
Identificación letras: occipito-temporais
Léxico: parieto-temporais
Sintácticos: perisilvianas
Semánticos: redes distribuidas, sobre todo frontais
 3. NEUROCIENCIA COGNITIVA E LECTOESCRITURA

Neurociencia
cognitiva
Estudo dos procesos cognitivos
e as súas bases neurais 
Método científico

• Procesos cognitivos  Actividade cerebral

• Actividade cerebral  Redes neurais
Fonolóxica
DISLEXIAS De acceso semántico
...

Superficial (ortografía)
DISGRAFÍAS Apráxica (motora)
...
HABILIDADES PREVIAS Á
ADQUISICIÓN DA LECTOESCRITURA
 Capacidades básicas de cara a lectoescritura
 Adquírense entre os 3 e os 6 anos
 PRERREQUISITOS COGNITIVOS
 Percepción sensorial
 Razoamento
 Capacidade de abstracción
 Orientación
 Memoria
 Atención
 ...

 DESTREZAS LINGÜÍSTICAS

 CONSCIENCIA FONOLÓXICA
 4. INTRODUCIÓN AOS PROCESOS DE LECTURA

Sistema de procesamento da lectura

Formado por varios procesos con funcións distintas.

4 niveis que inclúen varios procesos cognitivos:

• PERCEPTIVOS: Identificación de letras

• LÉXICOS: Recoñecemento de palabras
• SINTÁCTICOS: Estrutura das oracións (relacións entre
palabras)
• SEMÁNTICOS: Comprensión da mensaxe
 5. INTRODUCIÓN AOS PROCESOS DE ESCRITURA

Sistema de procesamento da escritura

Formado por varios procesos con funcións distintas.

4 niveis que inclúen varios procesos cognitivos:

• DE PLANIFICACIÓN: Decisión da mensaxe a

transmitir
• SINTÁCTICOS: Construción das estruturas
• LÉXICOS: Escolla das palabras
• MOTORES: Produción dos signos gráficos
 6. RELACIÓNS ENTRE LECTURA E ESCRITURA

Lectura + Escritura  Inseparables?

• Lemos algo escrito
• Escribimos pensando no lector

A nivel cognitivo son iguais pero á inversa

 6. RELACIÓNS ENTRE LECTURA E ESCRITURA

Lectura + Escritura  Inseparables?

• Lemos algo escrito
• Escribimos pensando no lector

A nivel cognitivo son iguais pero á inversa  NON

• Boas escritoras/es, malas lectoras/es, e á inversa
Por isto, o estudo se realiza de forma separada.
Procesos comúns.
 6. RELACIÓNS ENTRE LECTURA E ESCRITURA

A aprendizaxe:
actividades conxuntas + actividades específicas
• Exemplo: regras grafema-fonema e fonema-
grafema

c...a... CA..b..a...z..a...ZA
CABAZA

!
!
 6. RELACIÓNS ENTRE LECTURA E ESCRITURA

Lectura máis investigada que escritura:

• A lectura é máis importante que a escritura?

• Dificultades metodolóxicas para estudo escritura.

 7. RELACIÓNS ENTRE FALA E ESCRITURA

https://www.ted.com/talks/andreea_s_calud
e_does_grammar_matter
 7. RELACIÓNS ENTRE FALA E ESCRITURA

DIFERENZAS
• Presencia/ausencia de audiencia
• Contexto existente/por construír

 A fala é fragmentaria, con estreita

relación social
 A escritura é máis completa, pero
socialmente distante
 7. RELACIÓNS ENTRE FALA E ESCRITURA

DIFERENZAS
• Vocabulario
• Estruturas gramaticais
• Cohesión do discurso

 Quen escribe pode revisar

 7. RELACIÓNS ENTRE FALA E ESCRITURA

DIFERENZAS: Rubin (1980)

 Referentes ao medio:
• A modalidade
• A interacción
• A implicación do receptor
• O contexto

 Referentes á mensaxe:
• O tema
• A estrutura
• A función
 7. RELACIÓNS ENTRE FALA E ESCRITURA

DIFERENZAS
• Disociacións en persoas sás:
-Bo discurso, mal escritor
-Bo escritor, mala conversa
• Lesión cerebral
-Incapacidade escribir, manten fala
-Incapacidade falar, mantén
escritura
 7. RELACIÓNS ENTRE FALA E ESCRITURA

SEMELLANZAS
• Memoria de traballo: mantemento da
información
• Sistema léxico-semántico

 Alteracións temperás na linguaxe oral +

dificultades de escritura
SOBRE AS DIFERENZAS LINGUAXE
ORAL vs. ESCRITA E A LINGUAXE
USADA NA MENSAXERÍA DIXITAL

 https://www.ted.com/talks/john_mcwhorter_txtng_is_k
illing_language_jk/up-next
TEMA 6
PROCESOS PSICOLÓXICOS NA APRENDIZAXE DA LECTURA
E DA ESCRITURA