ZAVRŠNI ISPIT MODERNIH KODFIKACIJA

1.NASTANAK MEDŽELE? U drugoj polovini 12.vijeka u Osmanskoj državi je ojačala ideja o potrebi
kodifikacije građanskog prava. Na to je uticalo više faktora. Prvi projekat moderizacije tanzimata
počeo je 1839.god proklomovao je kao jedan od ciljeva uspostavljanja principa jednakostiOsmanskih
podanika. Izrada jedne kodifikacije građanskog prava smatrala se korakom u tom pravcu. Drugo u
okviru tanzimatskih reformi osnovani su građasnki sudovi (mehakin i nizamije) koje su bile nadlžne da
presuđuju građanske stvari svih osmanskih podanika.Šerijatski sudovi postali su specijalni sudovi
nadležni samo za muslimane u stvarnim porodičnih nasljednih vakufskih poslova. Bilo je potrebno
osigurati zakonik građasnkog prava na koji se oslanjali svjetovni građanski sudovi. I treće evropski
saveznici Osmanske države tražili su da ona donese zakonik po uzoru na zakonik po uzoru na tadašnje
evropske kodifikacije,kojima će se osigurati jednak tretman svih podanika.Kada je u osmanskim
vladajućim krugovima postigunuta saglasnot u potrebi izrade građasnkog zakonika postavilo je
pitanje njegovih izvora. Jeda struja se zalagala za recepciju Francuskog građasnkog zakonika. Druga
grupa predlegala kodifikaciju šerijatskih propisa imovinskog prava koji su saglasni zahjtevima
vremena. Ova druga opcija je preovladavala. Godine 1867.carskom naredbom je formirana
sedmočlani odbor za izradu kodifikacije. Na čelu odbora bio je Ahmed Dževad-paša (1822-1895)
poznati pravnik i historičar i državnik. On je između ostalog 1864. Boravio u BIH i nadgledao
provođenje Tanzimata. Rad odbora za kodifikacije bio je zamišljen tako da se po unaprijed
zamišljenom planu izrade određene knjige zakonika i postupno podene na odborenje Visokom
Savjetu za reformu. Prve knjige su podnese na odobrenje 11. Aprila 1869. A posljednja kniga 17.
Septembra 1867 nakon toga je ozakonjena posljednje knjige su objavljene u službenom glasniku
Osmanske države „Dustur“. U konačnom obliku kodifikacije je dobila ime Medželle-i ahkani aduijje
(zbornik pravednih propisa) Izvor je bio na osmansko turskom jeziku.

2. KARAKTER MEDŽELLE? Medžella predstavlja prvi službenu kodifikaciju šerijatskog prava u historiji.
Sve do tada je ovo pravo bilo predmet tumačenja i razvoja koji se odvijao u okvirima pravne nauke.
Uloga države bila da izvršnu sankciju tako formulisanom pravu a ne da izvršnu zakondavnu funkciju.
Ideja kodifikacija (tankin) daje državi ulogu u autorativnom formuliranju prava-izradi jedng zakonika
koji će biti glavni referenti okvir za odgovorajuće sudove i pravne subjekte. U osmanskom društvu su
takođe su takođe bile prisutne ideje prosvjetiteljstva i postojao je sloj prosvijećene inteligencije
(munevver) koja je bila nosilac kodifikacije. Ono što razlikuje Medželuu od evropskih kodifikacije jeste
nedostak uticaja modernih pravnih škola mišljenja. Te škole kao što je škola prirodnog prava i
historijska pravna škola uticale su na pravne kodifikacije, U doba nastanka Medželle pokret za
obnovu samostalnog tumačenja Šerijata (idžihad) koji je bio predstavljao muslimanski ekvivalenat
spomenut evropskim pravnim školama nije bio dovoljno jak u Osmanskoj državi. Zato Medžella
predstavlja kodfikaciju tradicionalnog Fikha a prilogođavanje modernom dobu izvršeno je putem
prakse redaktora da je slučaju razlika u mišljneju vodećih hanefijskih autoriteta izabru ono mišljenje
koje je u skladu sa potrebema vremenom i opštim intereosim. Medžella je slijedila evropske
kodifkacije, to je vidljivo iz njene podjele na kknjige poglavlja odsjeke paragrafe.Medžella je sadržala
kauzistički meto d navođenja primjera uz opšte navođenje propisa.
3.RECEPCIJA MEDŽELLA?Medžella je primjenjivala na cijeloj teritoriji tadašne Osmanke države.
Nakon proglašenja republike u Turskoj važila je sve do 1926. Kada je recepiran Švicarski građasnki
zakonik. -Medžella je nastavila da važi u Palestini, Siriji, Libanu,Transjordaniji i Iraku sve do
donošenjanacionalnih građ.zakonika nakon Drugog sv. rata u tim zemljama. U Izraelu je važila sve do
1972. kao "zemaljsko pravo",naslijeđeno iz vremena britanskog mandata i osmanske uprave nad
Palestinom. Takođe je važila i na Kipru, a uvažavali su je sudovi usultanatu Džohor (Malezija), Indiji i
Pakistanu. - Prevedena na farsi jezik, primjenjivana je i dalje se primjenjuje u Afganistanu. U BiH je
važila u vrijeme austro-ugarske uprave kao „zemaljskopravo“.- Međutim, nemogućnost sudskih
službenika da se služe izvornimtekstom Medželle i njenim komentarima, te tež-nja zaevropeizacijom
prava u Bosni i Hercegovini, doveli su do potiskivanja Medželle i do recepcije austrijskog Opšteg
građanskog zakonika. - O takvom stanju govorila je poslovica da u BiH kotarski sudovisude po
zdravom ljudskom razumu, okružni sudovi poaustrijskom Opštem granskom zakoniku, a vrhovni sud
po Medželli. - Šerijatski sudovi u Bosni i Hercegovini primjenjivali suMedžellu sve do njihovog
ukidanja 1946. Medžella je bila predmet brojnih komentara na turskom iarapskom jeziku-
Najpoznatiji komentar je onaj koji je napisao Ali Haydar pod naslovom Durer el-hukkam šerh
Medželleti l- ahkam (Istanbul,1330 H.). - Prevedena je na glavne svjetske jezike.- Prevod na bosanski
sačinio je Asim Škaljić - štampan je podnaslovom Medželle i ahkjami šerije (Otomanski građ. zakonik)
u Saraj. 1906. -Tisak i naklada Daniela A. Kajona. Prof. Mehmed Begović ukazao je na sličnosti
Medželle i Opšteg imovinskog zakonika za Knjaževinu Crnu Goru iz 1888., kako u pogledu nekih
instituta tako i u pogledu uključivanja pravnih pravila u zakoniku; Naime, Valtazar Bogišić je, slično
Medželli, uključio u Opštiimovinski zakonik 44 pravna pravila (od čl. 987 do č1.1031) podnaslovom
„Neke zakonjačke (pravničke) izreke i postavke koje, iakone mogu zakona ni preinačiti ni zamijeniti,
mogu mu, ipak, objasniti razum i smisao.“
4.IZVORI OIZ za CG? Bogišićeva osnovna ideja bila je da je za CG. opravdano izraditi zakonik
građanskog prava, koji bi izražavao prav-nu autentičnost ove zemlje i njenog narodaTime je Bogišić
nastojao da premosti razliku između:- Historijske škole prava, koja je naglašavala važnost obi-čajnog
pravapojedinih naroda, ali bila protiv kodifikacije I- Škole prirodnog prava, koja je naglašavala
univerzalnost prava i podržavala njegovu kodifikaciju.Običaj koje je redaktor ustanovio naučnom
metodom ankete koje su uključeni poznavao crnogrske tradicije, Upitnik za opisivanje pravnih običaja
kojim se Bogišić koristio objavljaen je i uticao je na slična iistraživanja u Rusiji,Austriji Rumuniji.
Koncept Opšteg imovinskog zakonika za Crnu Goru (OIZ), određen je Bogišićevim shvatanjem
građaskog prava, koje je ograničio na imovinsko pravo i iz zakonika isključio porodične odnose. -
Smatrao je da se porodični odnosi zasnivaju na različitim socijalnim i vjerskim razlikama, pa ih je
nemoguće unijeti u jedinstven zakon;- Kasnije se bavio idejom izrade zakona o braku i zakona o
nasljeđivanju, ali to nikada nije dobilo zakonsku formu.- Po svom konceptu građanskog prava, Bogišić
je bio sličanredaktorima Medželle, koji su takođe građansko pravo sveli na imovinsko pravo. -
Poglavlja: Državno pravo, Uža familija, Šira familija (zadruga),Rodstvo izvan kuće, Dioba familije i
zadruge, Nasljedstvo, Stvari,Obveze, Finansije, Građansko pravo, Zaštita sirota, Crkveniodnošaji,
Razredi i slojevi naroda, Odnošaji seljaka i gospodarazemlje, Čete-hajduci-uskoci, Kazneno pravo,
Krvna i uopćeosveta i mirenje, Postupak u sudu, Postupak izvan suda, Međunarodno pravo i Opaske o
Danilovom zakoniku.- Kao što se vidi, upitnik je bio namijenjen potencijalnoj kodifikaciji cjelokupnog
prava, ali je Bogišić praktično kodifikovao samo imovinsko pravo.

5. KARAKTER OIZ U CR? (1) Kako je OIZ ocijenjen u nauci: - kao remek-djelo zakonodavstva kod
Južnih Slavena, a - visoku ocjenu ima i u uporednom pravu (2) U okviru uporedn. prava svrstava se u
red najcjenjenih zakonika modernog doba, zbog okolnosti da su u njegovoj izradi primijenjena
"najnovija učenja, načela i pravila, izgrađena upravnoj nauci onoga doba i oboga-ćena Bogišićevim
vlastitimkoncepcijama, što daje po-sebnu vrednost zakoniku" (prof. dr.Jelena Danilović). (1)
Formulacije zakonika su sažete, a jezik narodni; - Koristio je riječi iz naroda, a ako su neke riječi u
različitimkrajevima imale različito značenje, autor ih je izbjegavao; Tuđice je koristio ako su bile
uobičajene kod naroda;(2) Nekada je i sam kovao nove riječi, kao što su: docnja, imaonik,dužitelj,
dugovinski odnos, svojevlasnost imo-vinska, uzajamni ugovor;(3) Ostale karakteristike proizlaze iz dva
glavna cilja OIZ: da je uskladu sa odnosima u CG i da CG pravo uzdigne na evropski nivo; To
podrazumijeva:(1) poštovanje osnovnih normi običajnog prava kojima su biliregulisani imovinski
odnosi i društvena struktura većine stanovništva Crne Gore i (2) Ostavljanje porodičnog i nasljednog
prava izvan okvi-ra zakonika, te(3) prilagođavanje Zakonika ondašnjem stanju u sudstvu ipravničkom
obrazovanju u CG. (ovo posljednje je bilo vidljivo udijelu zakonika naslovljenom "Objašnjenja, od-
ređenja, dopune“) - Za to su postojale dvije osnovne pretpostavke: - (1) OIZ je sadržavao sve osnovne
institute i pravila gra-đanskogprava, suženog na imovinskopravne odnose, te - (2) OIZ je sadržavao i
odredbe međunarodnog privat-nog prava,koje su trebale da omoguće Crnoj G. pravni saobraćaj sa
Evropom.

6.RECEPCIJA OIZ ZA CG? OIZ je bio zakonik jedne male države na balkanu. Ona nije doživjela recepciju
izvan granica CG. Ali je privukao pažnju pravne nauke. Za prvi deset godina svog postojanja preveden
je na pet jezika: Francusku,Njemački, Italijanski,Španski, Ruski. Neki autori kao što je Karl Dikel opisali
su ga kao najorginalniji kodifikatorsko djelo.
7. IZOVRI EGIPATSKOG GRAĐANSKOG ZAKONIKA? U pogledu izvora Egipatski građasnki zakonik
zasniva se na:ranijem egipatskom zakonodavstvu i sudskj praksi. Riječ je propisima koji su porijeklom
iz šerijatskog prava ili muslimanskog savjetovnog zakonodavstva (kanuna) ili praksa Egipatski sudova.
Evropska kodifikacije građasnkog prava prvenstvo Francuskih građasnkih zakonika. Kriterijum za
prihvatanje pojedinih propisa iz ovih kodifikacija bio je saglasnot tih rješenja sa principa šerijeta. Na
taj način prihvaćeni su: objektvina teorija o nastanku obligacija teorija zloupotrebe prava, propis o
prenosu duga i slično. Treći izvor je šerijatsko pravo. Pojedini princip ili propisi šerijatskog prava
unijeti su u cjelini djelimično u zakonik. Npr i pravnoj sposobnosti zaključenju ugovora i dugoročnom
zakupu zemlje.

8.RECEPCIJA EGIPATSKOG GRAĐSNKOG ZAKONIKA? Egipatski građasnki zakonik bio je pogodan za

recepciju u drugim arapskim zemljama koji su odlučili za put modernizacije. Sa neznatnim izmjenama
prihvaćen je u Siriji 1949. Uticao je na pravne reforme u protektoru zapadnih Aden proglašen
1949.god 1953.god recpiran je u tadašnij kraljevini Libiji sa izmjenama u pogledu popunjavanja
pravnih praznina. U Sudanu 1970 uveden je građasnki zakonik izrađen po uzoru njega. Međutim
slabljenje političkih veza između dvije zemlje kao i okolnosti da se Egipatski zakonik nastao u duhu
evropskog kontinetalnog prava nije mogao primjenjivati u Sudanu koji je bio pod uticajem tradicije
commmon law doveli su 1973 do napuštanja ove kodifikacije. Izradom Egipatskog zakonika
Abdurrezak Senhuri je koristio u svom kasnijem kodifikatorskom radu u Arapskim zemljama bliskog
istoka. On je na poziv Iračke vlade izradio Irački zakonik koji je usvje 1951. I tako je zamijenio
Medžellu. Za razliku od Egipatskog građasnkog zakonika Irački zakonik se više oslanja na Šerijatsko
pravo Egipatski zakonik korišten je kao uzor za zakonike Jordana 1952. Izmijenjen 1976,Somalije 1973
Kuvajta 1980. I drugi Arapskih zemalja.

9. BUDUĆNOST KODIFIKACIJA? Kako smo vidjeli kodifikacija je poseban historisjki fenomen koji ima
dugu historiju a koji je poseban prisutan u Evropi od kasnog 17 i 18 vijeka. Od tada pa do naših dana
ideja kodifikacije uspjela da nastavi neizbirisivi pečat na pravnim kulturama kontinetalne Evrope.
Širenje ideje kodifikacije daleko izvan evr. kontinenta: više od 50 zem. u svij. od 1945. kodifik. svoje
priv.pravo. b) Kritika kodifikacije kao pravno-tehničke metode te pesimizam u pogledu buduć.
kodifikacije kao fenomena (greške, nesaglasnosti, tumačenje),c) Dekodifikacija – ili napuštanje ideje
da se cijeli aspek. društv. odnosa mogu obuhvat. pojedinač. kodeksima;d) Određeni pesimizam u
pogledu budućnosti kodifikac. proizlazio je iz pretjeranih i nerealističnih očekivanja (sve-obuhvatnost,
dostpnost građanima.) Uočene su, dakle, greške u pojedinim kodeksima, unu-trašnje nesaglasnosti,
problem tumačenja odredaba za-konika, prilagođavanje apstraktnih odredaba konkretnoj stvarnosti i
sl. - Razvoj ekonomskog i društvenog života zahtijevao je nova rješenja koja se nisu mogla naći u
kodeksima donijetim decenijama, pa i stotinama godina u prošlosti. Kompleksnost društv. života
dovela je u pitanje i samu ideju kodifikacijeU nauci se čak javio i termin "dekodifikacija", koji je uveo
Natalino Irti, da označi tendenciju napuštanja kodeksa koja bi mogla prevladati u savremeno doba.
Detaljno sagledavanje argumentacije, ponuđene da os-naži ideju "dekodifikacije" pokazalo je, kao što
je to ura-dio Reinhard Zimmermann, da kodifikacija, ipak, nije istrošena pravna tehnika.