Τα Φατσέικα ωρ πεπίπηωζη παικηικήρ νεολογίαρ

ζηην ελληνική γλώζζα

Αζημάκηρ Φλιάηοςπαρ & Θεόδωπορ Κούκορ

Δεκνθξίηεην Παλεπηζηήκην Θξάθεο

afliatou@helit.duth.gr, theodor.ck@gmail.com

Abstract
Fatseika is a jokelang of the successful TV series To Kafe tis Ηαras. It is a hybrid
idiolect (natural and artificial) based on the Greek language. Lexical construction is
defined along a comic neology continuum, which encompasses (a) actual words
(usually internal loans from peripherical sociolects), possible words and nonsense
words, (b) semantic and construction neology and (c) learned/-learned variation and
register amalgamation. Furthermore, it uses a variety of natural language change
processes, which pertain to almost all linguistic levels (phonology, morphology,
semantics) as well as vocabulary, such as folk etymology, hypercorrection, blending,
analogical extension, re-structuring, pseudo-structuring, etc. Fatseika not only
confirms the theory of Attardo (2001) and shows that humor in the Greek language
may combine both synchrony and diachrony but also provides evidence for the claim
that folk etymology is different from ludic paretymology.

Λέξειρ-κλειδιά: θσκηθόγισζζα, ζίξηαι, παηθηηθή λενινγία, παηθηηθή παξεηπκνινγία

1 Ειζαγωγή

Δίλαη γεγνλόο όηη δύζθνια ππάξρεη Έιιελαο πνπ λα κε γλσξίδεη ηνλ πεξηβόεην
Φαηζέα, ηνλ ήξσα ηεο θσκηθήο ζεηξάο Τν θαθέ ηεο Χαξάο ηνπ Υάξε Ρώκα θαη ηεο
Άλλαο Υαηδεζνθηά, ην νπνίν παίδεηαη αλειιηπώο ζηελ ηειεόξαζε θάζε κεζεκέξη ηα
ηειεπηαία δεθαπέληε ρξόληα. Ο Φαηζέαο ρξεζηκνπνηεί σο γισζζηθό θώδηθα απηό πνπ


΢εκείσζε ησλ ζπγγξαθέσλ: Σν θείκελν θαη ε ζπλνιηθή επηκέιεηα ηεο εξγαζίαο είλαη ηνπ Αζεκάθε
Φιηάηνπξα, ελώ ηα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία είλαη ηνπ Θεόδσξνπ Κνύθνπ. ΢ηα παξαδείγκαηα ηίζεηαη ζε
παξέλζεζε ε βάζε ζρεκαηηζκνύ.

Selected Papers of ISTAL 23 (2019), 464-483, ISSN 2529-1114, © Α. Φιηάηνπξαο, Θ. Κνύθνο

doi: https://doi.org/10.26262/istal.v23i0.7361
 Τα ‘Φαηζέηθα’ σο πεξίπησζε θσκηθήο λενινγίαο ζηελ ειιεληθή γιώζζα

εκείο νλνκάδνπκε Φαηζέηθα, δειαδή κηα ηδηόηππε ηδηόιεθην σο ζήκα θαηαηεζέλ ηνπ
ήξσα, ε νπνία, αλ θαη βξίζεη ‘ζθαιεξώλ’ ζρεκαηηζκώλ ηεο ειιεληθήο γιώζζαο,
εληνύηνηο είλαη θαηαλνεηή ηόζν από ηνπο ζπγρσξηαλνύο όζν θαη από ηνπο
ηειεζεαηέο. Μάιηζηα, δελ είλαη ιίγεο νη αλαθνξέο νκηιεηώλ ηεο ειιεληθήο πνπ
ηαπηίδνπλ ηνπο ειιηπείο ρξήζηεο ηεο κε ηνλ Φαηζέα, ελώ απηό θαίλεηαη λα είλαη θαη
ην κνλαδηθό ζηνηρείν πνπ θαζηζηά ζπκπαζή ηνλ θαηά ηα άιια αληηπαζή ήξσα ηνπ
ζίξηαι.
Ο ζηόρνο ηεο εξγαζίαο είλαη λα κειεηήζεη ηα Φαηζέηθα σο κνξθή
θσκηθόγισζζαο ζηελ ειιεληθή γιώζζα ζε κηα πξσηίζησο δνκηζηηθή πξνζέγγηζε.
΢πγθεθξηκέλα, ζα δηεξεπλεζνύλ νη γισζζηθνί κεραληζκνί θαηαζθεπήο ιεμηθώλ
κνλάδσλ (θσλνινγηθνί, κνξθνινγηθνί, ζεκαζηνινγηθνί, ιεμηινγηθνί) θαη θαη’
επέθηαζε νη αξρέο ηεο παηθηηθήο λενινγίαο1 πνπ παξάγεη παηθηηθέο ιεμηθέο κνλάδεο
(ζρεκαηηζκνί γηα ρηνύκνξ), ν βαζκόο θπζηθόηεηαο/ηερλεηόηεηαο, ν ξόινο ηνπ ιόγηνπ
θαη ηνπ κε ιόγηνπ ρξεζηηθνύ επηπέδνπ, θαζώο θαη ε παηθηηθή παξεηπκνινγία 2 σο
βαζηθόο κεραληζκόο θσκηθόηεηαο.

2 Τα Φαηζέικα ωρ μοπθή κωμικόγλωζζαρ

Ζ θσκηθόγισζζα είλαη κηα ηερλεηή (artificial) ή θαηαζθεπαζκέλε (constructed) ή

ζρεδηαζκέλε (planned) γιώζζα κε ζηόρν ηελ θσκηθή πξαγκάησζε θπξίσο ζε
ινγνηερληθά βηβιία θαη ηειενπηηθά ζίξηαι. Αλήθεη ζηελ θαηεγνξία ηεο ηερλόγισζζαο
(artlang), πνπ είλαη είδνο θαηαζθεπόγισζζαο (conlang). Μηα θσκηθόγισζζα
πεξηιακβάλεη πεξηθεξεηαθά γισζζηθά, αληηγισζζηθά θαη ελ δπλάκεη ζηνηρεία, όπσο
εθ ηνπ κεδελόο θσλνινγηθνύο/κνξθνινγηθνύο ζρεκαηηζκνύο, ζνινηθηζκνύο,
κεηαβνιέο ιεμηθώλ κνλάδσλ, κε παξαγσγηθέο θαη/ή αδηαθαλείο δηαδηθαζίεο
θαηαζθεπήο ιέμεσλ (ι.ρ. ζύκθπξζε), εηδηθά θαη/ή πεξηθεξεηαθά ιεμηιόγηα,
κνξθνζπληαθηηθέο αζπκκεηξίεο/αζπκθσλίεο (βι. ζρεηηθά θαη Σζάθσλα 2013: 67-69
θαη ηηο εθεί αλαθνξέο). Γλσζηέο θσκηθόγισζζεο είλαη νη Zango (ή Penta ή Dengo)
ηνπ Rick Harrison κε εθ ηνπ κεδελόο ζρεκαηηζκνύο θαη ε Animalic κε αθαηαλόεην

1
Γηα πεξηζζόηεξεο πιεξνθνξίεο θαη παξαδείγκαηα γηα ηελ παηθηηθή (ή θσκηθή) λενινγία ζηελ
ειιεληθή, βι. Αλαζηαζηάδε-΢πκεσλίδε (1986: 105θε., 2015), Καηζνύδα & Νάθαο (2013) θαη ΢εηάηνο
(1997).
2
Ο όξνο παηθηηθή παξεηπκνινγία πξνέθπςε κε βάζε ηελ όξν παηθηηθή λενινγία ηεο Αλαζηαζηάδε-
΢πκεσλίδε (1986). Πβ. όκσο θαη ηνλ όξν παηγληώδεο από ηνλ ΢εηάην (1997).

465
Αζεκάθεο Φιηάηνπξαο, Θεόδσξνο Κνύθνο

ζπλδπαζκό ππαξθηώλ ιέμεσλ. ΢ηελ ειιεληθή άιια παξαδείγκαηα θσκηθόγισζζαο

εληνπίδνπκε ζε ηξαγνύδηα, όπσο ζην Ω ληίξια ληα, ζηε ζάηηξα ηνπ Υάξξπ Κιπλλ θαη
ηνπ Λάθε Λαδόπνπινπ, ζε εηδηθά πεξηθεξεηαθά ιεμηιόγηα, όπσο ζηα θνξαθίζηηθα,
αιιά θαη ζηελ εζνγξαθία, ι.ρ. ζε ειιεληθέο ηαηλίεο κε ηε ΢ηπιηαλνπνύινπ θαη ηνλ
Υαηδερξήζην, ζηε Μαληάκ ΢νπζνύ ηνπ Φαζά θιπ.
Σα Φαηζέηθα είλαη πξόζθνξα γηα κειέηε, δηόηη ελέρνπλ ηηο θαηάιιειεο
ζπλζήθεο γηα αζθαιή εξεπλεηηθά ζπκπεξάζκαηα. ΢ε ιεμηθνινγηθό επίπεδν είλαη έλα
πιήξεο απηόλνκν ζύζηεκα, κηα θιεηζηή θσκηθόγισζζα, πνπ κάιινλ δελ ζα
ππνδερηεί πνιιέο λέεο κνλάδεο (εθηόο αλ ηζρύζεη ε είδεζε ηεο ζπλέρεηαο ηνπ ζίξηαι,
πνπ ζα ηελ ηξνθνδνηήζεη κε θάπνηεο), παξαγσγηθή από ηε ζηηγκή πνπ δηαζέηεη
κεγάιν αξηζκό παηθηηθώλ κνλάδσλ, θαη ζπζηεκαηηθή κε λόκνπο θαη ηάζεηο
ιεηηνπξγίαο. ΢ε επίπεδν παξαγσγήο ρηνύκνξ έρεη αδηακθηζβήηεηε επηηπρία, όπσο
απνδεηθλύνπλ κεηαμύ άιισλ ν αμηνζεκείσηνο βαζκόο γλώζεο ηεο από ηνπο Έιιελεο,
ε πςειή ηειεζέαζε ηνπ ζίξηαι, πνπ ζε κεγάιν βαζκό νθείιεηαη ζε απηέο ηηο αηάθεο,
θαη ε επξεία δηάρπζε -έσο θσδηθνπνίεζε- νξηζκέλσλ ιεθηηθώλ ηύπσλ ζηε γισζζηθή
θνηλόηεηα, θπξίσο ζηε λενιαία κέζσ ηνπ δηαδηθηύνπ. Σν πιηθό ηεο κειέηεο
πεξηιακβάλεη 1014 αηάθεο από 78 (από ηα ζπλνιηθά 88) επεηζόδηα θαηόπηλ
απνκαγλεηνθώλεζεο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζην πιαίζην ηεο πξαθηηθήο άζθεζεο
ησλ πξνπηπρηαθώλ θνηηεηώλ ηνπ Σκήκαηνο Διιεληθήο Φηινινγίαο ηνπ Γεκνθξηηείνπ
Παλεπηζηεκίνπ Θξάθεο, ελώ γηα ηα ζηαηηζηηθά δεδνκέλα αμηνπνηήζεθαλ 256 αηάθεο
από 18 επεηζόδηα (10-15, 40-45, 72-77).

3 Μησανιζμοί καηαζκεςήρ λεξικών μονάδων

Οη γισζζηθνί κεραληζκνί πνπ αμηνπνηνύληαη ζηα Φαηζέηθα ζπλδένληαη ζρεδόλ κε

όια ηα επίπεδα γισζζηθήο αλάιπζεο (θσλνινγία, κνξθνινγία θαη ζεκαζηνινγία)
αιιά θαη κε ην ιεμηιόγην. ΢ηελ πξαγκαηηθόηεηα, όκσο, είλαη δηεπίπεδνη θαη
δηαβαζκίζηκνη, δηόηη ζπλήζσο ζπιιεηηνπξγνύλ σο απνηέιεζκα ζπλεπίδξαζεο ησλ
γισζζηθώλ επηπέδσλ. Ζ εθθίλεζή ηνπο είλαη ε ερεηηθή νκνηόηεηα, ε κνξθνινγηθή
αιιαγή (θπξίσο ε αλαινγία) θαη νη ζεκαζηνινγηθέο ζρέζεηο ησλ ιεμηθώλ κνλάδσλ. Ζ
παηθηηθή βάζε κπνξεί λα είλαη ιεθηηθή ή θξαζηηθή. Αθνινπζεί ε ελδειερήο
θαηαγξαθή ηνπο κε δεηγκαηνιεπηηθά παξαδείγκαηα:

466
 Τα ‘Φαηζέηθα’ σο πεξίπησζε θσκηθήο λενινγίαο ζηελ ειιεληθή γιώζζα

(1) Φσλνινγηθνί κεραληζκνί: Οη πξσηνγελείο θσλνινγηθνί κεραληζκνί πνπ

αμηνπνηνύληαη ζηα Φαηζέηθα είλαη ε νκσλπκία, ι.ρ. είκαη άξηζην κπνμεξάθη [κπόμεξ],
ε παξσλπκία, ι.ρ. ζα κείλσ κηα δσή αθιήξσηνο [άθιεξνο], θαη ε νκνερία, ι.ρ. ελ ηε
εξήκε ηνπ ιόγνπ [ξύκε] 3 . Δληνπίδνληαη, επηπιένλ, δεπηεξνγελείο θσλνινγηθνί
κεραληζκνί σο απνηέιεζκα ηεο παξεηπκνινγίαο. Χο πξνο ην είδνο ηνπο κπνξεί λα
νδεγνύλ ζε θσλνινγηθή πξνζζήθε, ι.ρ. αεδίνηο όκκαζη [ηδίνηο όκκαζη], απώιεηα, ι.ρ.
δηαδεκέλνο [δηαδεπγκέλνο], ηξνπή, ι.ρ. ζα θάλσ ππέξνρν [ππέξερν], θαη κεηαθίλεζε,
ι.ρ. ηελ είδε δηδάθηνξαο [δηθηάηνξαο], ελώ σο πξνο ηνλ βαζκό επελέξγεηαο ε
θσλνινγηθή αιιαγή κπνξεί λα είλαη θζνγγηθή, ι.ρ. εθ ησλ αζηέξσλ [πζηέξσλ],
ζπιιαβηθή, ι.ρ. ζρνιείν κε ηλζνπιίλεο [Οπξζνπιίλεο], ή πνιπηεκαρηαθή, ι.ρ. ηη
θαηλνύξηα αζηξαςηό καο θνπβάιεζεο; [αηξαμηόλ].

4
(2) Μνξθνινγηθνί κεραληζκνί : Σα Φαηζέηθα ρξεζηκνπνηνύλ κηα πιεζώξα
κνξθνινγηθώλ κεραληζκώλ: (α) Παξεηπκνινγία θξαζηηθή, ι.ρ. θάλεη κπέηκπη-ζπίηηλγθ
[κπέηκπη ζίηηλγθ], θαη ιεθηηθή, ι.ρ. λίθεζε θαηά ζηξάηνο [θαηά θξάηνο] 5 , (β)
΢ύκθπξζε, ι.ρ. είλαη παηδνθπιόθηινο [παηδόθηινο + νκνθπιόθηινο], ζα
6
παξεθηξαρπλζώ [παξεθηξαπώ + εθηξαρπλζώ] , (γ) Αλαινγηθή επέθηαζε/
εμνκάιπλζε7, πνπ πεξηιακβάλεη (i) ηελ αιινκνξθηθή ελαιιαγή, ε νπνία κπνξεί λα
είλαη ζεκαηηθή, ι.ρ. λα ηνλ πξνζιήςσ [πξνζιάβσ], ή πξνζθπκαηηθή (θιηηηθή ή
παξαγσγηθή), ι.ρ. είλαη ςπρνιόγα [ςπρνιόγνο], (ii) ηελ αιιαγή κνξθνινγηθνύ
ραξαθηεξηζηηθνύ, όπσο ηνπ γέλνπο, ι.ρ. πόζν ζα ζπλερηζηεί ν εκπάξγθνο! [εκπάξγθν],
ηνπ αξηζκνύ, ι.ρ. απηό εμππαθνύεζαη [εμππαθνύεηαη], ηεο πηώζεο, ι.ρ. θαη’ εμαίξεζηο
[θαη’ εμαίξεζηλ], ηεο θιηηηθήο ηάμεο, ι.ρ. ζα πάζσ καληνθαηάζιηςν
[καληνθαηάζιηςε], θαη ηεο γξακκαηηθήο θαηεγνξίαο, ι.ρ. εγώ είκαη ππεξάλνο
[ππεξάλσ], (δ) Πξνζαξκνγή δαλείνπ8, ι.ρ. ηα ηζέθηα [ηα ηζεθ], (ε) Τπεξδηόξζσζε9

3
Γηα ηνλ ξόιν ηεο νκσλπκίαο/παξσλπκίαο ζηε γισζζηθή αιιαγή, βι. Anastassiadis-Syméonidis
(2003).
4
Γηα πεξηζζόηεξεο πιεξνθνξίεο, βι. Φιηάηνπξαο (2018).
5
Γηα πεξηζζόηεξεο πιεξνθνξίεο γηα ηελ παξεηπκνινγία ζηελ ειιεληθή γιώζζα, βι. Φιηάηνπξαο
(2017) θαη ηηο εθεί αλαθνξέο.
6
Γηα πεξηζζόηεξεο πιεξνθνξίεο γηα ηε ζύκθπξζε ζηελ ειιεληθή γιώζζα, βι. Καηζνύδα & Νάθαο
(2013), Koutita-Kaimaki & Fliatouras (2001), Ralli & Xydopoulos (2011) θαη ηηο εθεί αλαθνξέο.
7
Γηα πεξηζζόηεξεο πιεξνθνξίεο γηα ηα θαηλόκελα αλαινγίαο ζηελ ειιεληθή, βι. Καξαληδόια &
Φιηάηνπξαο (2004: 81-95), Φιηάηνπξαο (2018) θαη ηηο εθεί αλαθνξέο.
8
Γηα πεξηζζόηεξεο πιεξνθνξίεο, βι. Αλαζηαζηάδε-΢πκεσλίδε (1994).
9
Γηα ηελ ππεξδηόξζσζε ζηελ ειιεληθή γιώζζα, βι. κεηαμύ άιισλ Joseph (2011) θαη Krimpas
(forthcoming) θαη ηηο εθεί αλαθνξέο.

467
Αζεκάθεο Φιηάηνπξαο, Θεόδσξνο Κνύθνο

θαη/ή ρξεζηηθή κεηαπήδεζε αλάκεζα ζην ιόγην/κε ιόγην10, ε νπνία πεξηιακβάλεη (i)
ηελ ςεπδν-ινγηνπνίεζε κε ηε κνξθή ηεο ιόγηαο ελίζρπζεο, ι.ρ. εθ ηνπ πνλεξόζελ [εθ
ηνπ πνλεξνύ], ή ηεο ακηγνύο ινγηνπνίεζεο, ι.ρ. ηελ απόδνζηο [απόδνζε], θαη (β) ηελ
ςεπδν-απνινγηνπνίεζε κε ηε κνξθή ηεο ελίζρπζεο ηεο ιατθόηεηαο, ι.ρ. κνπ άλαςε ηα
γινκπάθηα [ιακπάθηα], θαη ηεο ακηγνύο ιατθνπνίεζεο, ι.ρ. είλαη επηόξθα [ε επίνξθνο],
(ζη) Αληηθαηάζηαζε/Τπνθαηάζηαζε, πνπ κπνξεί λα είλαη κνξθεκαηηθή, ι.ρ. είλαη
αιεμίθαθνο άλζξσπνο [αλεμίθαθνο], αιινκνξθηθή, ι.ρ. κε ππνζθάβεηο [ππνζθάπηεηο],
ή λα πεξηιακβάλεη πξνζζήθε/αθαίξεζε πξνζθύκαηνο, ι.ρ. ηη ππνελλνείο; [ππνλλνείο],
έρνπκε κύηε [κίηηλγθ], (δ) Αιιαγή ιεμηθήο ππόζηαζεο κέζσ απνθξαζηηθήο
ιεμηθνπνίεζεο (θξάζε  ιέμε), ι.ρ. ζα ηα πνύκε ηεηαθέ; [ηεη α ηεη], ή
θξαζηηθνπνίεζεο (ιέμε  θξάζε), ι.ρ. αλ ζα θαο [αλθάο], θαη (ε) Αιιαγή
κνξθνινγηθήο ππόζηαζεο, πνπ πεξηιακβάλεη (i) ηελ κνξθνινγηθνπνίεζε
θξάζεο/παγησκέλεο έθθξαζεο (ζπληαθηηθή θξάζε  κνξθνινγηθώο δνκεκέλε ιέμε)
θαη επνκέλσο ηελ κεηαηξνπή ηεο ζε παξαγσγή ιέμε, ι.ρ. θαηαλνώο [είλαη
θαηαλνεηό], ή ζύλζεηε ιέμε, ι.ρ. ζα ζε δεκνζηνζρέζσ [ρέζσ δεκνζίσο], (ii) ηελ
αιιαγή γξακκαηηθήο θαηεγνξίαο (conversion), ι.ρ. είκαη ππεξάλνο [ππεξάλσ],
εγθξεκώ [εθθξεκώ], θαη (iii) ηελ αιιαγή δόκεζεο ιόγσ παξεηπκνινγίαο κε
απνηέιεζκα ηελ εκηδόκεζε (αλαγλώξηζε κόλν επηζήκαηνο ή βάζεο), ι.ρ. πξσθη-νιόο
ρξεκάησλ [παθησιόο], ηελ αλαδόκεζε (παξάγσγε/ζύλζεηε  ζύλζεηε/παξάγσγε),
ι.ρ. είζαη πξση-ό-ηππν [πξό-ηππν], θαη ηελ ςεπδνδόκεζε (απιή  παξάγσγε/
ζύλζεηε), ι.ρ. είκαη ζε θαξα-θαληίλα [θαξαληίλα].

(3) ΢εκαζηνινγηθνί κεραληζκνί: ΢ηα Φαηζέηθα εληνπίδνληαη ηέζζεξηο θπξίσο

κεραληζκνί ζεκαζηνινγηθήο αιιαγήο11: (α) Αμηνινγηθή αιιαγή, πνπ πεξηιακβάλεη ηε
ζεκαζηνινγηθή βειηίσζε, ι.ρ. είζαη παξηζαίνο [Φαξηζαίνο], θαη ηε ζεκαζηνινγηθή
δείλσζε, ι.ρ. πξέπεη λα κνπ δώζεηο δηαζηξνθή [δηαηξνθή], (β) Δθθξαζηηθή αιιαγή κε
κεηαθνξά/θπξηνιεμία, ι.ρ. δελ είκαη αλνηρηνκάηεο [δελ άλνημα ηα κάηηα κνπ], θαη
ππεξβνιή, ι.ρ. ζα επαλέιζσ ηξηκύηεξνο [δξηκύηεξνο], (γ) Αιιαγή εκβέιεηαο, πνπ
πεξηιακβάλεη ηε ζεκαζηνινγηθή δηεύξπλζε, ι.ρ. μύπλεζαλ ηα κεηξηθά [ην κεηξηθό
έλζηηθην], θαη ηε ζεκαζηνινγηθή ζηέλσζε, ι.ρ. είκαη δπόγρεηξαο [εθαηόγρεηξαο], θαη
(δ) Πεξηγξαθηθή/Αλαθνξηθή αιιαγή κέζσ ζεκαζηνινγηθήο ελίζρπζεο, ι.ρ. είκαη

10
Γηα πεξηζζόηεξεο πιεξνθνξίεο γηα ην εηπκνινγηθό/ρξεζηηθό ραξαθηεξηζηηθό [+/- ιόγην], βι. κεηαμύ
άιισλ Αλαζηαζηάδε-΢πκεσλίδε & Φιηάηνπξαο (2004, 2018) θαη Κακειάθε (2009).
11
Γηα πεξηζζόηεξεο πιεξνθνξίεο γηα ηε ζεκαζηνινγηθή αιιαγή ζηελ ειιεληθή, βι. ΢εηάηνο (2001).
Βι. επίζεο Καξαληδόια & Φιηάηνπξαο (2004: 161θε.).

468
 Τα ‘Φαηζέηθα’ σο πεξίπησζε θσκηθήο λενινγίαο ζηελ ειιεληθή γιώζζα

κεζπζηάλαο [κεγηζηάλαο], ζεκαζηνινγηθήο ππνθαηάζηαζεο, ι.ρ. ζθελέο δεινθπηείαο

[δεινηππίαο], θαη αλαζεκαζηνδόηεζεο, ι.ρ. ζα δηανιίζσ ην είδνο κνπ [δηαησλίζσ].

(4) Λεμηινγηθνί κεραληζκνί: Ζ ιεμηινγηθή κεηαβνιή αθνξά ππαξθηέο ιεμηθέο

κνλάδεο, ελ δπλάκεη ιεμηινγηθά ζηνηρεία θαη αληηγισζζηθά ζηνηρεία (ζνινηθηζκνύο).
Οη ππαξθηέο ιεμηθέο κνλάδεο, ζπλήζσο ρακειήο ζπρλόηεηαο θαη θσδηθνπνίεζεο σο
απνηέιεζκα κεηαθίλεζεο/δαλεηζκνύ από πεξηθεξεηαθά ή εηδηθά ιεμηιόγηα, κπνξεί λα
είλαη ιατθόηξνπεο/δηαιεθηηθέο, ι.ρ. ηα επξά [ηα επξώ], θαιόθσλνο [θαιιίθσλνο],
εμαπαλέθαζελ [αλέθαζελ], παηδηθέο/παζνινγηθέο 12 , ι.ρ. ν έκβξπνο [ην έκβξπν],
παξεκβήθε [παξελέβε], θνηλσληνιεθηηθέο ζπλήζσο κε πβξηζηηθό ιεμηιόγην, ι.ρ. ηύπνο
θαη ππνγακόο [ππνγξακκόο], θαη θσκηθέο, ι.ρ. βιαθ ρηνύκνξ [κπιαθ ρηνύκνξ], ή
κπνξεί λα πξνθύπηνπλ κε ππνθαηάζηαζε κέζσ ζπλσλπκνπνίεζεο, ι.ρ.
παξαζπκπεξηθέξζεθα [παξαθέξζεθα], ή αλησλπκνπνίεζεο, ι.ρ. κπνξείο λα γίλεηο πην
αζαθήο; [ζαθήο]. Σα ελ δπλάκεη ιεμηθά ζηνηρεία 13 αθνξνύλ είηε ζεκαζηνινγηθνύο
λενινγηζκνύο, ι.ρ. είζαη γπαιηζηεξή! [κνπ γπάιηζεο], είηε δπλαηέο/πηζαλέο ιεμηθέο
κνλάδεο, νη νπνίεο κε βάζε ηε γξακκαηηθή θαηεγνξία πεξηιακβάλνπλ νπζηαζηηθά,
ι.ρ. βιέπσ εηδηθή ςπραλαιύζηξηα [ςπραλαιύηξηα], ξήκαηα, ι.ρ. ζα ζε θαρππνπηεπζώ
[ππνπηεπζώ], επίζεηα, ι.ρ. εγώ είκαη αλππόιεπηνο πνιίηεο [κε ππόιεςε], επηξξήκαηα,
ι.ρ. ήξζα λπρζίσο [ηε λύρηα], θαη κε βάζε ηε κνξθνινγηθή θαηεγνξία απνηεινύληαη
από ιεμηθέο κνλάδεο απιέο (κε θαηαζθεπαζκέλεο), ι.ρ. ν θόξηεο κνπ [ην θόξηε κνπ],
παξάγσγεο, ι.ρ. ην καγαδί είλαη αζθάλδαιν [ρσξίο ζθάλδαια], θαη ζύλζεηεο, ι.ρ.
εξγαζηνκαζήο [εξγαζηνκαλήο]. Σα αληηγισζζηθά ζηνηρεία πξνθύπηνπλ κε ζπληαθηηθή
αζπκκεηξία ζε παγησκέλε έθθξαζε ή ειεύζεξε θξάζε θαη’ αληηθαηάζηαζε, ι.ρ. κελ
θξίλεηο θίλα κελ θξηζείο [ίλα], ή θαη’ αληηκεηάζεζε, ι.ρ. ε γάηα ζθόησζε ηελ
πεξηέξγεηα [πεξηέξγεηα, γάηα], θαη κε κνξθνιεμηθή αζπκκεηξία ιόγσ ρξήζεο κε
δπλαηήο δόκεζεο, ι.ρ. ζα κε δηαζύξηεηο ζην ρσξηό; [δηαζύξεηο], κε ππαξθηήο ιέμεο,
ι.ρ. έθαλε κπνιθνηάδ [κπντθνηάδ], ή κε δπλαηήο αιινκνξθίαο, ι.ρ. δελ αληειήβελ
[αληειήθζελ]. ΢εκεηώλνπκε, επίζεο, όηη νη κε δπλαηνί ηύπνη ζρεκαηίδνληαη θπξίσο
κε άξζε ησλ πεξηνξηζκώλ ζπλδπαζκνύ ζηνηρείσλ θαη κεηαπήδεζεο ησλ

12
΢πλήζσο ππνδεηθλύνπλ ειιηπή θαηάθηεζε ή πξαγκάησζε ηεο γιώζζαο. Γηα ηελ παηδηθή γιώζζα, βι.
Μόηζηνπ (2015) θαη ηηο εθεί αλαθνξέο.
13
Γηα ηηο ελ δπλάκεη ιέμεηο, βι. κεηαμύ άιισλ Booij (2007), Booij et al. (2000: 832-840), Corbin
(1987), Kjellmer (2000), Rainer (2012), Scalise (1984), θαη γηα ηελ ειιεληθή Ράιιε (2005: 80, 89, 157)
θαη ηηο εθεί αλαθνξέο.

469
Αζεκάθεο Φιηάηνπξαο, Θεόδσξνο Κνύθνο

κνξθνινγηθώλ ραξαθηεξηζηηθώλ θαηά ηελ θαηαζθεπή ιέμεσλ 14 , ι.ρ. *[δηα- +

νπζηαζηηθό  ξήκα] ζην δηαζύξηεηο, ή κε άξζε ηεο έιμεο ιόγησλ θαη κε ιόγησλ
ζηνηρείσλ15, ι.ρ. αληειήβελ.

΢πκπεξαζκαηηθά, θαίλεηαη πσο ζηα Φαηζέηθα ε παηθηηθή λενινγία ιεηηνπξγεί κε

βάζε έλα ζπλερέο ηερλεηόηεηαο θαη απηό κάιινλ ζα πξέπεη λα ηζρύεη ζε θάζε
θσκηθόγισζζα πνπ δελ είλαη εθ ηνπ κεδελόο θαηαζθεπαζκέλε αιιά έρεη σο βάζε κηα
θπζηθή γιώζζα. ΢πγθεθξηκέλα, ζηνλ έλα πόιν εληάζζνληαη νη ππαξθηέο ιέμεηο ρσξίο
αλαζεκαζηνιόγεζε, πνπ πεξηιακβάλνπλ πεξηζσξηαθέο θαη ιατθόηξνπεο ιέμεηο16, ζηνλ
άιιν πόιν νη αληηγισζζηθέο ιέμεηο (ζνινηθηζκνί) θαη ζην θέληξν ηνπ ζπλερνύο νη
πηζαλέο/δπλαηέο ιέμεηο. Μεηαμύ ηνπ πξώηνπ πόινπ θαη ηνπ θέληξνπ ηνπνζεηνύληαη νη
παηθηηθνί ζεκαζηνινγηθνί λενινγηζκνί, πνπ πεξηιακβάλνπλ ππαξθηέο ιέμεηο κε ή
ρσξίο κνξθνινγηθή αιιαγή θαη αλαζεκαζηνδόηεζε γηα παηθηηθνύο ιόγνπο (ζπλήζσο
κε αληηθαηάζηαζε/ππνθαηάζηαζε), ελώ κεηαμύ ηνπ θέληξνπ θαη ηνπ δεύηεξνπ πόινπ
εληάζζνληαη νη παηθηηθέο θαηαζθεπέο, δειαδή νη κε ππαξθηέο ιέμεηο πνπ
ζρεκαηίδνληαη γηα παηθηηθνύο ιόγνπο, ι.ρ. αλαινγηθνί ζρεκαηηζκνί, παξεηπκνινγηθνί
ζρεκαηηζκνί θιπ. Δπνκέλσο, ε παηθηηθή ιεμηθή κνλάδα σο κνλάδα ηεο παηθηηθήο
λενινγίαο κπνξεί λα είλαη είηε άκεζε, όηαλ είλαη θαηαζθεπαζκέλε, είηε έκκεζε, όηαλ
είλαη εζσηεξηθώο δαλεηζκέλε από ηε γιώζζα. Ο βαζκόο παξαγσγηθόηεηαο θάζε
επηπέδνπ εμαξηάηαη από δηάθνξνπο γισζζηθνύο θαη εμσγισζζηθνύο παξάγνληεο, ι.ρ.
από ην πόζν πινύζηα είλαη ε κνξθνινγία ζε κηα γιώζζα, από ηηο
δπλαηόηεηεο/επηινγέο θαη ην πξνθίι ηνπ ζπγγξαθέα, αιιά θαη από ηελ αληίιεςε ηνπ
ρηνύκνξ ησλ νκηιεηώλ ζε ζρέζε κε ηνλ πνιηηηζκό θαη ηελ θνηλσλία ζηελ νπνία
απεπζύλεηαη. Σν πξνηεηλόκελν ζπλερέο ζα κπνξνύζε λα απνδνζεί σο εμήο17:

Τπαξθηέο ιεμηθέο κνλάδεο Δλ δπλάκεη ιεμηθέο κνλάδεο Αληηγισζζηθέο ιεμηθέο κνλάδεο

΢εκαζηνινγηθνί λενινγηζκνί Παηθηηθή θαηαζθεπαζηηθόηεηα

(Άκεζεο παηθηηθέο ιεμηθέο κνλάδεο) (Έκκεζεο παηθηηθέο ιεμηθέο κνλάδεο)

Δηάγξακκα 1. ΢πλερέο παηθηηθήο λενινγίαο

14
Βι. ζρεηηθά Ράιιε (2005).
15
Βι. ζρεηηθά Αλαζηαζηάδε-΢πκεσλίδε & Φιηάηνπξαο (2004).
16
Βι. ζρεηηθά Ξπδόπνπινο (2008: 233-260).
17
Πβ. ηε ζρεηηθή γισζζηθή ηξηρνηόκεζε ηνπ Rainer (2012).

470
 Τα ‘Φαηζέηθα’ σο πεξίπησζε θσκηθήο λενινγίαο ζηελ ειιεληθή γιώζζα

4 Βαθμόρ ηεσνηηόηηηαρ

Με βάζε όζα πξναλαθέξζεθαλ ζηηο πξνεγνύκελεο ελόηεηεο πξνθύπηεη ην εξώηεκα

γηα ηνλ βαζκό ηερλεηόηεηαο ησλ Φαηζέηθσλ. Καηά ηελ άπνςε καο, ζπληζηνύλ κηα
πβξηδηθή κνξθή ηερλεηήο θσκηθόγισζζαο πνπ ραξαθηεξίδεηαη από θάπνηνλ βαζκό
θπζηθόηεηαο, δηόηη κπνξεί λα είλαη κηα θαηαζθεπαζκέλε γιώζζα ρσξίο θπζηθνύο
νκηιεηέο θαη ακάξηπξα γισζζηθά ζηνηρεία, αιιά δελ παύεη λα είλαη απνθύεκα ηεο
ειιεληθήο γιώζζαο, πνπ πξνθύπηεη θπξίσο κε αληηθαηαζηάζεηο ζε ππαξθηνύο ηύπνπο
θαη θπζηθέο γισζζηθέο δηαδηθαζίεο κε απνηέιεζκα ηελ επξεία θαηαλνεζηκόηεηα από
ηνπο νκηιεηέο. Παξάιιεια, είλαη νξγαλσκέλε σο πξντόλ αλζξώπηλνπ γισζζηθνύ λνπ
πνπ δελ μεθεύγεη από ηελ πξσηνγελή θαηαζθεπαζηηθή λόξκα θαη πνιπιεηηνπξγηθή,
εθόζνλ αμηνπνηεί έλαλ θακβά δπλαηνηήησλ κε πςειή πνηθηιία γισζζηθώλ
δηαδηθαζηώλ ζρεκαηηζκνύ ιέμεσλ.
΢πγθεθξηκέλα, είλαη ραξαθηεξηζηηθό όηη ην 3% ησλ παξαγόκελσλ είλαη
ππαξθηέο ιέμεηο (κεηαθνξά από ηε γιώζζα ζηελ θσκηθόγισζζα), ην 40.63% ησλ
αιιαγώλ αθνξά ππαξθηέο ιεμηθέο κνλάδεο, ρξεζηκνπνηνύληαη θπζηθνί κεραληζκνί
γισζζηθήο αιιαγήο/θαηαζθεπήο (παξεηπκνινγία, αλαινγία θιπ.) θαη εληνπίδνληαη
θπζηθά ‘ιάζε’ νκηιεηώλ ηεο ειιεληθήο γιώζζαο18 πνπ απιώο θσδηθνπνηνύληαη σο
ηκήκα ηνπ γξακκαηηθνύ ζπζηήκαηνο ηεο θσκηθόγισζζαο θαη αθνξνύλ θπξίσο ηα
ηξηγελή θαη δηθαηάιεθηα, ι.ρ. απηόο είλαη πξνζθηιέο [πξνζθηιήο], παγησκέλεο
εθθξάζεηο, ι.ρ. όζνλ αλαθνξά [όζνλ αθνξά], παξεηπκνινγίεο, ι.ρ. έηεξνλ επ’ άπεηξνλ
[έηεξνλ εθάηεξνλ], βξσκνινρία [βσκνινρία], ή ιεμηθέο αληηθαηαζηάζεηο, ι.ρ.
έιιεηκκα πξνζνρήο [έιιεηςε] (βι. ζρεηηθά θαη Σζάθσλα 2005). Παξάιιεια, ηα
Φαηζέηθα εκθαλίδνπλ, έζησ θαη κε έλαλ ηερλεηό ηξόπν, νξηζκέλα εγγελή
ραξαθηεξηζηηθά κηαο θπζηθήο γιώζζαο, όπσο:
 Πνηθηιία κνξθνινγηθή, ι.ρ. δελ θείδσ/θείδεηκαη ρξεκάησλ [θείδνκαη], θαη
ιεθηηθή, ι.ρ. θαη’ ηλδίαλ/θαη’ αηδνίαλ [θαη’ ηδίαλ].
 Υξεζηηθά επίπεδα, όπσο ιόγην, ι.ρ. λπρζίσο [ηε λύρηα], εθ ηνπ πνλεξόζελ [εθ
ηνπ πνλεξνύ], θαη κε ιόγην, ι.ρ. ε ςπρνιόγα [ε ςπρνιόγνο], ν θόξηεο [ην
θόξηε].
 ΢πρλόηεηα/Παγίσζε ζε ππαξθηνύο ηύπνπο, ι.ρ. ηα επξά [ηα επξώ] (έμη θνξέο),
θαη παξεηπκνινγίεο, ι.ρ. κεζπζηάλαο [κεγηζηάλαο] (δέθα θνξέο). Δπηπιένλ,

18
Βι. ζρεηηθά Ξπδόπνπινο (2004) θαη ηηο εθεί αλαθνξέο.

471
Αζεκάθεο Φιηάηνπξαο, Θεόδσξνο Κνύθνο

είλαη εκθαλήο ε πξνηίκεζε ζε ζπγθεθξηκέλεο ιέμεηο-ζηόρνπο, όπσο ζην ξήκα

θιάλσ, ι.ρ. θιαλάζαη θιάλελ νηθηξά [πιαλάζαη πιάλελ νηθηξάλ] (4 θνξέο),
είκαζηε θιαζκέλνη ν έλαο γηα ηνλ άιινλ [είκαζηε πιαζκέλνη ν έλαο γηα ηνλ
άιιν], είκαζηε πξσηόθιαζηνη [πξσηόπιαζηνη] (2 θνξέο), ε δηαζήθε είλαη
θιαζηή [πιαζηή], εζηθνθιάζηε [εζηθόπιαζηε], θαη ζην επίζεην άιαζνο, ι.ρ.
νπδείο άιαζνο [αιάλζαζηνο], ζηνλ άιαζν ησλ αρξήζησλ [θάιαζν].
 Μνξθνινγηθό ζύζηεκα θαηαζθεπήο ιέμεσλ κε δηαβαζκηζκέλε
παξαγσγηθόηεηα. Γηα παξάδεηγκα, όπσο είδακε ζηελ ελόηεηα 3, νη ιεμηθνί
ηύπνη ζρεκαηίδνληαη κε ζπγθεθξηκέλεο κνξθνινγηθέο, ζεκαζηνινγηθέο θαη
θαηαζθεπαζηηθέο δηαδηθαζίεο θαη εληνπίδεηαη κηα ηάζε πξνο ηελ ινγηόηεηα
θπξίσο κέζσ ηεο ρξήζεο ησλ επηξξεκαηηθώλ επηζεκάησλ -σο/-ζελ, ι.ρ. επ’
απηνθόξσο [επ’ απηνθόξσ], εθ ηνπ πνλεξόζελ [εθ ηνπ πνλεξνύ], θαη ηνπ
ιόγηνπ θιηηηθνύ επηζήκαηνο -όο, ι.ρ. ην πξνζσξηλόο δηάζηεκα [ην πξνζσξηλό
δηάζηεκα].
 Κνηλσληνγισζζηθή/ςπρνγισζζνινγηθή δηάζηαζε, δηόηη πεξηιακβάλεη
ζηνηρεία πνπ ζπλάδνπλ κε ηελ θνηλσληθή ηαπηόηεηα θαη ηελ πξνζσπηθόηεηα
ηνπ ήξσα, όπσο απηναλαθνξέο, πβξηζηηθό/εθρπδατζηηθό ιεμηιόγην, ζεμηζηηθό
ιόγν θιπ., θάηη πνπ ζπκβαίλεη ζπρλά ζηελ ηειεόξαζε θαη εηδηθά ζηα θσκηθά
ζίξηαι19. Γηα παξάδεηγκα, ρξεζηκνπνηνύληαη ζηνηρεία πνπ εθπξνζσπνύλ ζηνλ
ήξσα (α) ηνλ ζεμηζηηθό ραξαθηήξα, όηαλ αθνξνύλ ζειπθά όξγαλα, ι.ρ. αηδίνηο
όκκαζη [ηδίνηο όκκαζη], αηδήκσλ [εηδήκσλ], εκνύ ηνπ αηδνίνπ [εκνύ ηνπ ηδίνπ],
εκθαλίδνπλ καξθαξηζκέλα ζειπθά επηζήκαηα, ι.ρ. ςπρνιόγα/ ςπραλαιίζηξηα
[ςπρνιόγνο/ ςπραλαιύηξηα], ή αξζεληθνπνίεζε, ι.ρ. λα είζαη παξόληαο
[παξνύζα] (αλαθέξεηαη ζε γπλαίθα), ή ζρεηίδνληαη κε ηε ζεμνπαιηθή
πξάμε/ηδηόηεηα, ι.ρ. απήδερηνο καζήζεσο [αλεπίδεθηνο καζήζεσο], είζαη
επηγιύςηκε [επηιήςηκε], είκαη ηύπνο θαη ππνγακόο [ηύπνο θαη ππνγξακκόο],
θάλσ πνπζη-απο [πνπζ-απο], (β) ηελ θηινρξεκαηία, ι.ρ. πνζό κε ελδηαθέξεη
[πνζώο κε ελδηαθέξεη], είκαη εύξαζηνο [εύξσζηνο], θαη (γ) ηελ αληηθνηλσληθή
ζπκπεξηθνξά, όπσο ηελ εγσηζηηθή θύζε, ι.ρ. ζα ζε απηαζθαιίζσ
[εμαζθαιίζσ], θαη ηελ ηδηνξξπζκία, ι.ρ. κε ιόμα θαη ηηκή [δόμα θαη ηηκή], ζην
ιόμα παηξί [δόμα παηξί] θιπ.

19
Βι. κεηαμύ άιισλ Κεραγηά (1993), Stamou (2012, 2014), ΢ηάκνπ & Γεκνπνύινπ (2015) θαη
Σζάθσλα (2013: 119-171) θαη ηηο εθεί αλαθνξέο.

472
 Τα ‘Φαηζέηθα’ σο πεξίπησζε θσκηθήο λενινγίαο ζηελ ειιεληθή γιώζζα

5 Σηαηιζηική ανάλςζη

Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε ζηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ Φαηζέηθσλ γηα ηελ

θαιύηεξε απνηύπσζε ηνπ ηξόπνπ ιεηηνπξγίαο ηνπο.
(1) Γισζζηθνί κεραληζκνί: ΢ηνλ πίλαθα 1 παξαηεξνύκε όηη ζρεδόλ ε κηζή
θσκηθόγισζζα βαζίδεηαη ζηελ παηθηηθή παξεηπκνινγία. Απηό δείρλεη ηελ πςειή
παξαγσγηθόηεηα θαη ηελ ηδηαίηεξε δπλακηθή πνπ έρεη ν ζπγθεθξηκέλνο
κεραληζκόο ζηελ παηθηηθή λενινγία. Αμηνζεκείσην είλαη θαη ην πνζνζηό ηεο
αλαινγηθήο επέθηαζεο, πνπ απνηειεί βαζηθό κεραληζκό γισζζηθήο αιιαγήο θαη
κάιηζηα κε πςειό βαζκό θσδηθνπνίεζεο ησλ παξαγόκελσλ, απνδεηθλύνληαο
πόζν θσκηθό -θαη επνκέλσο ελνριεηηθό- απνηέιεζκα κπνξεί λα έρεη ζε έλα
αξρηθό ηνπιάρηζηνλ ζηάδην ιεηηνπξγίαο. Δπίζεο, είλαη ζαθέο όηη πξνθξίλνληαη νη
πεξηζζόηεξν θπζηθνί κεραληζκνί γισζζηθήο αιιαγήο (παξεηπκνινγία,
αλαινγηθή επέθηαζε) απ’ ό,ηη νη ηερλεηνί (αληηθαηάζηαζε, ζπλσλπκνπνίεζε,
αλησλπκνπνίεζε), γεγνλόο πνπ εληζρύεη ηελ άπνςε πεξί βαζκνύ θπζηθόηεηαο.

Παξεηπκνινγία 51,17%
Αλαινγηθή Δπέθηαζε 19,92%
΢εκαζηνινγηθόο Νενινγηζκόο 8,99%
΢πλσλπκνπνίεζε 5,86%
Τπεξδηόξζσζε 4,69%
Αληηθαηάζηαζε 3,13%
Λεμηθνπνίεζε 1,95%
Αλησλπκνπνίεζε 1,95%
Πξνζαξκνγή Γαλείνπ 1,17%
Οκσλπκία 0,39%
Παξσλπκία 0,39%
Οπηηθό Γάλεην 0,39%
Πίλαθαο 1. Γισζζηθνί κεραληζκνί

(2) Υξεζηηθά επίπεδα: ΢ηελ εκπινθή ησλ ρξεζηηθώλ επηπέδσλ ππεξηεξεί ε ρξεζηηθή
εθθίλεζε από ηε λόξκα (62,11%) θαη ε ρξεζηηθή κεηαπήδεζε κε ηε κνξθή
(απν)-ινγηνπνίεζεο/ιατθνπνίεζεο (πεξίπνπ 60%) θαη κάιηζηα θπξίσο πξνο ηα
πεξηθεξεηαθά επίπεδα ηνπ ιόγηνπ/κε ιόγηνπ (πεξίπνπ 42%). Σν ελδηαθέξνλ
ζηνηρείν είλαη ε πςειή εκπινθή ηεο ινγηόηεηαο ζε επίπεδν εθθίλεζεο (36,72%),
θπξίσο όκσο ζε επίπεδν θσκηθνύ ζηόρνπ (22,66%). Απηό απνδεηθλύεη όηη ην

473
Αζεκάθεο Φιηάηνπξαο, Θεόδσξνο Κνύθνο

ιόγην επίπεδν αθελόο είλαη πξόζθνξν γηα θσκηθή ιεηηνπξγία θαη ηδαληθό γηα
παξαγσγή ρηνύκνξ (βι. θαη Kamilaki 2012), πηζαλόλ ιόγσ ηεο
πεξηθεξεηαθόηεηαο θαη ηεο ζηαδηαθήο απνκάθξπλζεο από ηελ πξνηππνπνίεζε
ηεο θαζαξεύνπζαο κεηά ηελ θαζηέξσζε ηεο δεκνηηθήο, θαη αθεηέξνπ όηη δελ
είλαη αθξηβώο απνιηζσκαηηθό ζηε λέα ειιεληθή αιιά ιεηηνπξγηθό, ηνπιάρηζηνλ
ζε επίπεδν παηθηηθήο λενινγίαο. Φπζηθά, ζηε ζπγθεθξηκέλε θσκηθόγισζζα ε
πςειή εκπινθή ηνπ ιόγηνπ απνξξέεη από ηνπο δεκηνπξγνύο ηνπ ζίξηαι, νη νπνίνη
έρνπλ όρη κόλν επηβεβαησκέλε κόξθσζε, αιιά θαη ‘επαηζζεζία’ ζε ζέκαηα
ιόγηαο παηθηηθόηεηαο. Αξθεί κόλν λα ζπκεζνύκε ηνλ Κσλζηαληίλν
Καληαθνπδελό ζην ζίξηαι Κσλζηαληίλνπ θαη Ειέλεο κε ηηο επηθέο αηάθεο εκηόλα
αληί κνπιάξα, γηανπξηνζθόξδηνλ αληί ηδαηδίθη, ή ην επίπιαζην δηθαληθό ύθνο ηνπ
Γάγθα ζην ζίξηαι Οη Μελ θαη νη Δελ, επίζεο ησλ ίδησλ ζπγγξαθέσλ. Δπίζεο, έρεη
θσκηθό αληίθξηζκα ζην επξύ θνηλό, όπσο απνδεηθλύεηαη από ηελ επηηπρία ησλ
ζίξηαι, θαη ε ρξήζε ηνπ ζηα Φαηζέηθα κνηάδεη λα ζπλάδεη κε ηε ζεσξία ηνπ
Attardo (2001) όηη ην ρηνύκνξ απνξξέεη από ην απξνζδόθεην εμαηηίαο ηεο
αλαληηζηνηρίαο θνηλσληθήο ηαπηόηεηαο θαη γισζζηθήο ρξήζεο.20

Νόξκα  Νόξκα 39,45%

Νόξκα 62,11% Λνγηνπνίεζε 22,66%
Λόγην 36,72% Λατθνπνίεζε 19,14%
Λατθό 1,17% Απνινγηνπνίεζε 18,75%
Απνιατθνπνίεζε 0%

Πίλαθαο 2: Χξεζηηθή εθθίλεζε Πίλαθαο 3: Χξεζηηθή κεηαπήδεζε

(3) Δίδε παηθηηθώλ κνλάδσλ: Τπεξηεξεί ε ιεθηηθή εθθίλεζε (71,48%) θαη ε

δηαηήξεζε ηεο ιεμηινγηθήο ππόζηαζεο, ιεμηθήο ή θξαζηηθήο (πεξίπνπ 90%). Ζ
ήπηα δνκηθή παξέκβαζε δηεπθνιύλεη ηελ θαηαλόεζε ησλ ηύπσλ θαη ηε
δηαηήξεζε ηεο γιώζζαο-βάζε. Οη θξάζεηο έρνπλ αξθεηή θαηαλνκή, δηόηη είλαη
εύθνινη ζηόρνη (εηδηθά νη ιόγηεο θξάζεηο), εθόζνλ κε ηελ αιιαγή ελόο θαη κόλν
ζηνηρείνπ είλαη δπλαηή ε ζπλεηξκηθή αλάθιεζε ηεο θξαζηηθήο βάζεο.

20
Να ζεκεηώζνπκε όηη ν Attardo (2001) εμεηάδεη ην απξνζδόθεην ησλ νξγαλνζρεκάησλ (scripts) σο
γελεζηνπξγώλ ζηνηρείσλ ρηνύκνξ ζε κεγαιύηεξα θείκελα.

474
 Τα ‘Φαηζέηθα’ σο πεξίπησζε θσκηθήο λενινγίαο ζηελ ειιεληθή γιώζζα

Λεθηηθή: 71,48%
Λέμε  Λέμε 71,09%
Λέμε  Φξάζε 0,39%
Φξαζηηθή: 28,51%
Φξάζε  Φξάζε 19,92%
Φξάζε  Λέμε 8,59%
Πίλαθαο 4. Λεμηινγηθή ππόζηαζε

(4) Γόκεζε: Τπεξηεξεί ε δηαηήξεζε ηεο δόκεζεο (86,81%), ε νπνία επηηξέπεη ηελ
επίδξαζε ζε έλα κόλν ζπζηαηηθό θαη επνκέλσο ηε ζπλεηξκηθή αλάθιεζε ηεο
ιέμεο-ζηόρνπ, θαζώο θαη ε ρξήζε ή θαηαζθεπή δνκεκέλσλ ιέμεσλ (παξάγσγσλ
θαη ζύλζεησλ), δηόηη ε πνιπκνξθεκαηηθόηεηα θαη ε ζπλζεηηθή ζεκαζία
επηηξέπνπλ ηε δηαθάλεηα θαη ηελ παξαγσγηθόηεηα (κε άιια ιόγηα ‘ε παηθηηθή
ηζρύο ελ ηε κνξθνινγηθή ελώζεη’).

Υσξίο αλαδόκεζε: 86,81%

Παξάγσγε  Παξάγσγε 47,25%
Απιή ιέμε  Απιή ιέμε 25,82%
΢ύλζεηε  ΢ύλζεηε 13,74%
Με ςεπδνδόκεζε: 8,79%
Απιή  Παξάγσγε 6,04%
Απιή  ΢ύλζεηε 2,75%
Με απνδόκεζε: 3,30%
Παξάγσγε  Απιή 3,30%
΢ύλζεηε  Απιή 0%
Πίλαθαο 5. Γνκηθή ιεηηνπξγία

(5) ΢εκαζηνινγηθή αιιαγή: Τπεξηεξεί ε αμηνινγηθή αιιαγή (πεξίπνπ 63%) θαη

θπξίσο ε ζεκαζηνινγηθή δείλσζε κε πνζνζηό 51,17%. Δπνκέλσο, ε θσκηθόηεηα
πξνηηκά ηελ εζηίαζε ζε αξλεηηθά ραξαθηεξηζηηθά, πηζαλόλ δηόηη δεκηνπξγεί
αξλεηηθέο αλαθνξέο/ζπλππνδειώζεηο πνπ ζπλάδνπλ κε ην ζθώκκα θαη ηελ
πεξηπαηθηηθόηεηα.

Με ζεκαζηνινγηθή δείλσζε 51,17%

Υσξίο αμηνινγηθή αιιαγή 37,5%
Με ζεκαζηνινγηθή βειηίσζε 11,33%
Πίλαθαο 6. Δίδε αμηνινγηθήο αιιαγήο

475
Αζεκάθεο Φιηάηνπξαο, Θεόδσξνο Κνύθνο

(6) Νενινγηθόηεηα: Τπεξηεξνύλ νη κε ππαξθηνί ζρεκαηηζκνί, ρσξίο όκσο ε

θαηαλνκή λα είλαη ζπληξηπηηθή (59,37%), αιιά θαη νη θπζηθνί ζρεκαηηζκνί,
δειαδή νη ππαξθηέο θαη νη ελ δπλάκεη ιέμεηο (πεξίπνπ 73%). Δπνκέλσο, ε
παηθηηθή θαηαζθεπαζηηθόηεηα ζηε ζπγθεθξηκέλε θσκηθόγισζζα είλαη ν βαζηθόο
λενινγηνγόλνο κεραληζκόο (αιιά όρη ν ζπληξηπηηθά βαζηθόο), όπσο θαη ε
θπζηθόηεηα ησλ κεραληζκώλ, γεγνλόο πνπ γηα αθόκα κηα θνξά απνδεηθλύεη ηελ
πξνζπάζεηα λα δηαηεξεζεί ε γιώζζα-βάζε θαη λα δηαζθαιηζηεί ε δηαθάλεηα θαη
ε θαηαλόεζε.

Τπαξθηέο ιέμεηο: 40,63%

Πηζαλέο/δπλεηηθέο: 32,81%
Με ππαξθηέο ιέμεηο: 59,37%
΢νινηθηζκνί: 26,56%
Πίλαθαο 7. Βαζκόο θπζηθόηεηαο/θαηαζθεπαζηηθόηεηαο

(7) Παξαγσγηθόηεηα: ΢ε γεληθέο γξακκέο παξαηεξείηαη απμεηηθή ηάζε ζηελ

παξαγσγή ζε αηάθεο, ε νπνία απνδεηθλύεη ηελ επηηπρία ηεο θσκηθόγισζζαο θαη
ην ζεηηθό αληίθξηζκα ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ είδνπο θσκηθώλ ζρεκαηηζκώλ ζηε
γισζζηθή θνηλόηεηα.

016%
014% 015%
012% 013%
010%
008%
006%
007%
004% 006%

002%
002%
000%
Επ. 1-6 Επ. 13-18 Επ. 19-24 Επ. 49-54 Επ. 74-49

Δηάγξακκα 2. Πνζνζηά παξαγσγηθόηεηαο

(8) Γηαρξνληθή αιιαγή: ΢ηνλ πίλαθα 8 παξαηεξνύκε ελαιιαγέο ζηνλ βαζκό ρξήζεο
ησλ κεραληζκώλ. ΢πγθεθξηκέλα, δηαπηζηώλνπκε αξρηθά πηώζε θαη ζηε ζπλέρεηα
ζεκαληηθή άλνδν ηεο παξεηπκνινγίαο, δηαηήξεζε ηεο αλαινγίαο ζηα ίδηα επίπεδα
θαη ζεκαληηθή κείσζε ησλ ππόινηπσλ κεραληζκώλ. Απηό δείρλεη όρη κόλν ηε

476
 Τα ‘Φαηζέηθα’ σο πεξίπησζε θσκηθήο λενινγίαο ζηελ ειιεληθή γιώζζα

ζαθή κείσζε ηεο ηερλεηόηεηαο, αιιά θαη ηελ δπλακηθή ηεο παξεηπκνινγίαο, πνπ
θαίλεηαη λα είλαη θαη πάιη ν πην απνδνηηθόο θαη εμ απνηειέζκαηνο ν πην επηηπρήο
κεραληζκόο, ηνπιάρηζηνλ ζηελ πεξίπησζε ηεο θσκηθήο θαηαζθεπαζηηθόηεηαο
ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ζπγγξαθέσλ, αλ όρη ελ γέλεη.

Δπ. 10-15 Δπ. 40-45 Δπ. 72-77

Παξεηπκνινγία 51,72% 38,81% 57,25%
Αλαινγία 25,86% 25,37% 23,67%
Τπεξδηόξζσζε 22,42% 35,82% 19,08%
Πίλαθαο 8. Πίλαθαο δηαρξνληθήο ηερλεηόηεηαο

Ο πίλαθαο 9 απνηππώλεη κηα ηάζε κείσζεο ησλ ζνινηθηζκώλ θαη αύμεζεο ησλ ελ
δπλάκεη ιέμεσλ θαη επνκέλσο ηελ αύμεζε ηεο θπζηθήο θαηαζθεπαζηηθόηεηαο
έλαληη ηεο ηερλεηήο αληηγξακκαηηθόηεηαο.

Δπ. 10-15 Δπ. 40-45 Δπ. 72-77

Τπαξθηέο ι.κ. 34,48% 47,76% 39,69%
Γπλεηηθέο ι.κ. 29,31% 35,82% 32,82%
Αληηγισζζηθέο ι.κ. 36,21% 16,42% 27,48%
Πίλαθαο 9. Πίλαθαο δηαρξνληθήο θαηαζθεπαζηηθόηεηαο

Σέινο, ν πίλαθαο 10 δείρλεη ηελ αύμεζε ηνπ κεραληζκνύ ηεο ρξεζηηθήο

κεηαπήδεζεο ζε πεξηθεξεηαθό (ιόγην/κε ιόγην) ρξεζηηθό επίπεδν σο απνηέιεζκα
ηεο ζεκαληηθήο αύμεζεο ηεο ινγηνπνίεζεο θαη ηεο κηθξήο αύμεζεο ηεο
απνινγηνπνίεζεο (ή ιατθνπνίεζεο) ζε αληίζεζε κε ηελ πηώζε ηεο
θαηαζθεπαζηηθόηεηαο ζε επίπεδν λόξκαο. Δπνκέλσο, ε ρξήζε ηνπ πεξηθεξεηαθνύ
(ιόγηνπ/κε ιόγηνπ) ρξεζηηθνύ επηπέδνπ, πξσηίζησο ηνπ ιόγηνπ θαη
δεπηεξεπόλησο ηνπ κε ιόγηνπ, απνδεηθλύεηαη απνδνηηθή.

Δπ. 10-15 Δπ. 40-45 Δπ. 72-77

 Λόγην 6,89% 22,39% 29,77%
 Νόξκα 73,96% 61,2% 49,61%
 Λατθό 18,96% 16,41% 20,61%
Πίλαθαο 10. Πίλαθαο δηαρξνληθήο ρξεζηηθόηεηαο

477
Αζεκάθεο Φιηάηνπξαο, Θεόδσξνο Κνύθνο

Σα γεληθόηεξα ζπκπεξάζκαηα πνπ ζπλάγνληαη από ηελ παξαπάλσ ζηαηηζηηθή έξεπλα

γηα ηε ζπγθεθξηκέλε θσκηθόγισζζα, ηα νπνία, όκσο, κπνξεί λα είλαη ελδεηθηηθά γηα
ηνλ ηξόπν πνπ ιεηηνπξγεί ε παηθηηθή λενινγία ζηελ ειιεληθή γηα ηελ παξαγσγή
ρηνύκνξ, αλ αλαινγηζηνύκε ηελ επηηπρία ηεο, είλαη ηα εμήο:
 ΢ε επίπεδν δνκηθήο εθαξκνγήο αθνινπζνύληαη ηξεηο βαζηθέο αξρέο: (α) Ζ
δνκηθή πξνθύιαμε, εθόζνλ ε γισζζηθή παξέκβαζε είλαη ήπηα ζε βαζκό πνπ
δελ αιινηώλεη δξαζηηθά ηελ αξρηθή ιεμηθή κνλάδα θαη δηαηεξείηαη ζπλήζσο
ην είδνο θαηαζθεπήο ηεο ιέμεο, (β) Ζ θαηαζθεπαζηκόηεηα, θαζώο
πξνηηκώληαη νη δνκεκέλνη ηύπνη (παξάγσγνη θαη ζύλζεηνη) ζε ζρέζε κε ηνπο
απινύο ιόγσ κνξθνζεκαζηνινγηθήο ζπλζεηόηεηαο θαη δηαθξηηόηεηαο πνπ
εμππεξεηεί ηελ θαιύηεξε αλαθνξηθόηεηα, θαη (γ) Ζ γισζζηθόηεηα, από ηε
ζηηγκή πνπ βαζίδεηαη θπξίσο ζε γξακκαηηθά ζηνηρεία, θπζηθέο δηαδηθαζίεο,
ππαξθηέο ή δπλαηέο κνλάδεο θαη όρη ηόζν ζε ηερλεηέο δηαδηθαζίεο. Οη ηξεηο
παξαπάλσ αξρέο νπζηαζηηθά εμππεξεηνύλ ηελ αξρή ηεο δηαθάλεηαο, δειαδή
ηε ζπλεηξκηθή αλάθιεζε ηεο ιέμεο-ζηόρνπ θαη ηεο ιέμεο-πεγήο, θαζώο θαη
ηελ θαηαλόεζε ηνπ θσκηθνύ ζηόρνπ. Απηό ζίγνπξα εμεγείηαη θαη κε βάζε ηε
θύζε ηεο θσκηθόγισζζαο, πνπ επηηάζζεη ν Φαηζέαο λα είλαη απόιπηα
θαηαλνεηόο από ηνπο ζπγρσξηαλνύο θαη ηνπο ηειεζεαηέο θαη νη αηάθεο λα
είλαη θπζηθά εληαγκέλεο ζην θείκελν21.
 Οη βαζηθνί κεραληζκνί γισζζηθήο αιιαγήο πνπ αμηνπνηνύληαη ζε γισζζηθό
επίπεδν είλαη ε αλαινγία κε θπξηόηεξεο κνξθέο ηελ παξεηπκνινγία θαη ηελ
αλαινγηθή επέθηαζε θαη θαηά ζπλέπεηα ε κνξθνινγηθή αιιαγή, ελώ ζε
επίπεδν ρξεζηηθήο ιεηηνπξγίαο εληνπίδεηαη κηα ηάζε γηα ρξεζηηθή
κεηαπήδεζε πξνο πεξηθεξεηαθά ιεμηιόγηα θαη/ή ρξεζηηθή κείμε/ελαιιαγή.

6 Η παικηική παπεηςμολογία ωρ μησανιζμόρ παικηικήρ νεολογίαρ

Ζ παξεηπκνινγία είλαη ν κεραληζκόο αλαινγηθήο αιιαγήο κε θνηλσληνγισζζηθέο

/ςπρνγισζζνινγηθέο δηαζηάζεηο πνπ νδεγεί ζηελ παξαζύλδεζε κε άιιε ιεμηθή

21
Γελ απνθιείεηαη βέβαηα ε ζπγθεθξηκέλε πνζνηηθή θαη πνηνηηθή ζύλζεζε κεραληζκώλ θσκηθόηεηαο
(βι. ελόηεηα 5) λα είλαη πην επηηπρήο ζηνπο απνδέθηεο ηεο ειιεληθήο απ’ όηη ζε αληίζηνηρνπο
απνδέθηεο άιισλ γισζζώλ ή ζε ζπγθεθξηκέλεο θαηεγνξίεο νκηιεηώλ ηεο ειιεληθήο γιώζζαο αιιά κηα
ηέηνηα δηαπίζησζε απαηηεί εηδηθή έξεπλα, ε νπνία είλαη καθξάλ πέξα ησλ ζηόρσλ ηεο παξνύζαο
εξγαζίαο.

478
 Τα ‘Φαηζέηθα’ σο πεξίπησζε θσκηθήο λενινγίαο ζηελ ειιεληθή γιώζζα

κνλάδα κε απνηέιεζκα ηε κεηαβνιή ζηε κνξθή θαη/ή ζηε ζεκαζία θαη έρεη σο ζηόρν
ηε κνξθνζεκαζηνινγηθή δηαθάλεηα, ι.ρ. ηνπξθηθό yuvarlak > λενειιεληθό
γηνπβαξειάθη θαηά ην βαξέιη, κεζαησληθό ειιεληθό αἰγόθιεκα > λενειιεληθό
αγηόθιεκα θαηά ην άγηνο. Πεξηιακβάλεη ηε ζπλεηδεηή παξεηπκνινγία, δειαδή ηε
ξπζκηζηηθή θαη ηελ παηθηηθή, θαη ηε κε ζπλεηδεηή, δειαδή ηελ ιατθή εηπκνινγία (βι.
Φιηάηνπξαο 2017 θαη ηηο εθεί αλαθνξέο). Σα Φαηζέηθα απνηεινύλ κηα πξώηεο ηάμεσο
επθαηξία λα κειεηεζεί ε παηθηηθή παξεηπκνινγία ζηελ ειιεληθή γιώζζα, εθόζνλ
είλαη ν βαζηθόηεξνο κεραληζκόο ηεο θαη κάιηζηα ηδηαίηεξα παξαγσγηθόο.
΢πγθξίλνληαο ζε κηα πξώηε θάζε ηνλ ηξόπν πνπ ιεηηνπξγεί ε ιατθή εηπκνινγία (βι.
Φιηάηνπξαο 2017· Fliatouras 2018 θαη ηηο εθεί αλαθνξέο) κε ηελ παηθηηθή
παξεηπκνινγία ζηα Φαηζέηθα αιιά θαη γεληθόηεξα (βι. Καηζνύδα & Νάθαο 2013·
Φιηάηνπξαο ππό έθδνζε), πξνθεηκέλνπ λα ζέζνπκε απιά θαη κόλν ηε βάζε κηαο
ηέηνηαο ζπδήηεζεο, παξαηεξνύκε όηη ε ιατθή εηπκνινγία θαη ε παηθηηθή
παξεηπκνινγία έρνπλ νκνηόηεηεο ζε γισζζηθό/δνκηθό επίπεδν, δειαδή σο πξνο ηνλ
ηξόπν ιεηηνπξγίαο θαη ηνλ ζρεκαηηζκό ησλ ιέμεσλ, ι.ρ. έρνπλ ζπζηεκαηηθόηεηα,
δηεπηπεδηθόηεηα θαη δηαβάζκηζε, αιιά νπζηώδεηο δηαθνξέο ζε ρξεζηηθό επίπεδν,
δειαδή σο πξνο ηελ παγίσζε, ηελ θσδηθνπνίεζε, ηελ αηηία ζρεκαηηζκνύ θαη ηελ
εθθίλεζε ησλ ηύπσλ. Γηα παξάδεηγκα είλαη εκθαλέο όηη ε παηθηηθή παξεηπκνινγία ζε
αληηπαξαβνιή κε ηελ ιατθή εηπκνινγία έρεη:
 Μεγαιύηεξε ζρέζε κε ηε ινγηόηεηα.
 Υακειό βαζκό παγίσζεο, δειαδή κηθξόηεξν βαζκό θσδηθνπνίεζεο ηνπ
παξεηπκνινγεκέλνπ ηύπνπ αθόκα θαη σο παηθηηθή πνηθηιία, ελώ είλαη ζρεδόλ
αδύλαηε ε απώιεηα ηεο παξεηπκνινγηθήο βάζεο.
 ΢πγρξνληθή δηάζηαζε, εθόζνλ ηα παξαγόκελα δύζθνια θιεξνδνηνύληαη ιόγσ
ρακειήο θσδηθνπνίεζεο θαη ζύλδεζεο ζε δνκηθό θαη πξαγκαηνινγηθό επίπεδν
θπξίσο κε ηελ επνρή ζρεκαηηζκνύ ηνπο.
 Δθθίλεζε πεξηζζόηεξν θσλνινγηθή παξά ζεκαζηνινγηθή, δηόηη ζπρλά νη
ηύπνη δελ έρνπλ θαλέλα ζεκαζηνινγηθό αληίθξηζκα, ι.ρ. ν αλακάξηεηνο
πξώηνο ηνλ ιίζν κπαιέην [βαιέησ].
 Τςειόηεξε θνηλσληνγισζζηθή εθθίλεζε θαη ζεηηθό αληίθξηζκα από ηε ζηηγκή
πνπ εθθηλεί από ‘κνξθσκέλν’ εγθέθαιν θαη απνιακβάλεη ηε ζεηηθή ζηάζε ηεο
γισζζηθήο θνηλόηεηαο.

479
Αζεκάθεο Φιηάηνπξαο, Θεόδσξνο Κνύθνο

7 Σςμπεπάζμαηα

Σα Φαηζέηθα απνηεινύλ κηα νξγαλσκέλε, παξαγσγηθή θαη ζπζηεκαηηθή κνξθή

θσκηθόγισζζαο πνπ δηέπεηαη από θπζηθέο γισζζηθέο ιεηηνπξγίεο θαη βαζίδεηαη ζε
ζπγθεθξηκέλνπο θαλόλεο ιεηηνπξγίαο. Δθθηλνύλ από ηελ ειιεληθή γιώζζα νδεγώληαο
ζε ήπηεο αιιαγέο, πνπ δελ επεξεάδνπλ ηελ θαηαλόεζε θαη δηαθπιάζζνπλ ηε
δηαθάλεηα κε απνηέιεζκα ηνλ κεησκέλν βαζκό ηερλεηόηεηαο. Αλαδεηθλύνπλ ηνλ
πινύην ηεο ειιεληθήο γιώζζαο ηόζν ζε επίπεδν δηαρξνλίαο κέζσ ηνπ εζσηεξηθνύ
δαλεηζκνύ θαη ηεο απμεκέλεο ιόγηαο παξαγσγηθόηεηαο όζν θαη ζε επίπεδν
κνξθνινγηθήο πιαζηηθόηεηαο θαη ιεμηινγηθήο πνηθηιίαο, ελεξγνπνηώληαο ην δπλεηηθό
ιεμηιόγην θαη αλαζύξνληαο ην πεξηζσξηαθό/ιατθόηξνπν ιεμηιόγην. Δπηπιένλ, έρνπλ
πβξηδηθό ραξαθηήξα σο απνηέιεζκα ηεο ζπγρώλεπζεο ηεο εκηκάζεηαο ηνπ ήξσα γηα
λα επηδείμεη θνηλσληθό γόεηξν (ινγηνπνίεζε) ή γηα λα πξνζαξκόζεη ηε γιώζζα θαηά
ηελ αληίιεςή ηνπ (ιατθνπνίεζε) θαη ηεο γισζζηθήο επξπκάζεηαο ησλ δεκηνπξγώλ.
Απηό έρεη σο απνηέιεζκα ηνλ ζπλαγσληζκό ζηα ρξεζηηθά επίπεδα θαηά απξνζδόθεην
γηα ηελ θνηλσληθή ηαπηόηεηα ηνπ ήξσα ηξόπν (βι. ζρεηηθά Αttardo 2001), κε βάζε
ηελ ελαιιαγή θώδηθα, ηελ άξζε ηεο έιμεο ιόγησλ θαη κε ιόγησλ ζηνηρείσλ, ηελ
θαηαζθεπή λενινγηζκώλ, ηε ρξεζηηθή κεηαπήδεζε ηεο παηθηηθήο βάζεο αιιά θαη ηελ
απμεκέλε αζπκκεηξία.
Σέινο, ηα ζεσξεηηθά ζπκπεξάζκαηα πνπ κπνξνύλ λα εμαρζνύλ από ηε κειέηε
ηεο ζπγθεθξηκέλεο θσκηθόγισζζαο είλαη ηα εμήο:
 Ζ παηθηηθή λενινγία ζπλδέεηαη ζηελά κε ηελ αλαινγία σο κνξθνινγηθή
αιιαγή, κε ηα ρξεζηηθά επίπεδα, κε ηε δηαρξνλία θαη ηε γισζζνπιαζία,
θαζώο θαη κε ηα αληίξξνπα γισζζηθά ζηνηρεία πνπ ζπλππάξρνπλ ή
αλακεηγλύνληαη, όπσο (α) ππαξθηά, ελ δπλάκεη θαη αληηγισζζηθά, (β) ιόγηα
θαη ιατθά, (γ) ζηνηρεία πνπ πξνέθπςαλ κε αλαζεκαζηνδόηεζε, θαηαζθεπή
θαη άξζε ησλ γισζζηθώλ πεξηνξηζκώλ (βι. π.ρ. θαη Canakis 1994· Kamilaki
2012· ΢εηάηνο 1997).
 Ζ παηθηηθή λενινγία ιεηηνπξγεί κε βάζε έλα ζπλερέο δεκηνπξγηθόηεηαο/
ηερλεηόηεηαο πνπ μεθηλά από ηνπο ππαξθηνύο ηύπνπο κέζσ δαλεηζκνύ από
πεξηζσξηαθά ιεμηιόγηα θαη ζεκαζηνινγηθώλ λενινγηζκώλ θαη ζπλερίδεη κε

480
 Τα ‘Φαηζέηθα’ σο πεξίπησζε θσκηθήο λενινγίαο ζηελ ειιεληθή γιώζζα

ηνπο θαηαζθεπαζκέλνπο πνπ κπνξεί λα είλαη ελ δπλάκεη ή αληηγξακκαηηθνί

(βι. π.ρ. θαη Αλαζηαζηάδε-΢πκεσλίδε 1986: 105θε., 2015).
 ΢ρεηηθά κε ηελ ςπρνγισζζνινγηθή/θνηλσληνγισζζηθή δηάζηαζε ηεο
θσκηθόηεηαο απνδεηθλύεηαη όηη νη κεραληζκνί ηεο γισζζηθήο αιιαγήο/
θαηαζθεπήο είλαη παξαγσγηθό ηκήκα ηνπ γισζζηθνύ ελζηίθηνπ θαη κπνξνύλ
λα ρξεζηκνπνηεζνύλ γηα ηελ παηθηηθόηεηα ζε ζρέζε κε ηε κεηάδνζε
κελπκάησλ θαη ηελ απνηύπσζε ηνπ θνηλσληθνύ πξνθίι ηνπ ήξσα θαη ηνπ
δεκηνπξγνύ (βι. ζρεηηθά Γαιίηε 1996· Attardo 2001· Σζάθσλα 2004, 2013·
Archakis & Tsakona 2005).
 Όζνλ αθνξά ηελ παξεηπκνινγία, επηβεβαηώλεηαη ε άπνςε ηνπ Φιηάηνπξα
(2017) όηη ν όξνο ιατθή εηπκνινγία είλαη παξαπεηζηηθόο ζε ζρέζε κε ηνλ όξν
παξεηπκνινγία πνπ είλαη ππεξσλπκηθόο θαη επνκέλσο πεξηζζόηεξν
θαηάιιεινο, εθόζνλ ε παηθηηθή παξεηπκνινγία σο ζπλεηδεηή δηαδηθαζία
ζπλδέεηαη αξθεηά κε ην ιόγην επίπεδν. Δπίζεο, ε παηθηηθή παξεηπκνινγία
δηαθνξνπνηείηαη από ηελ ιατθή από ηε ζηηγκή πνπ νη νκνηόηεηεο
εληνπίδνληαη κόλν ζε γισζζηθό/δνκηθό επίπεδν θαη όρη ζε επίπεδν ρξεζηηθό,
εθθίλεζεο θαη απνδνρήο/θσδηθνπνίεζεο ησλ παξαγόκελσλ από ηε γισζζηθή
θνηλόηεηα.

Εςσαπιζηίερ
Δπραξηζηνύκε ζεξκά ηελ Α. Αλαζηαζηάδε-΢πκεσλίδε θαη ηε Ε. Γαβξηειίδνπ γηα ηηο
παξαηεξήζεηο ηνπο. Δπίζεο, επραξηζηνύκε ζεξκά ηνλ Υ. Ρώκα γηα ηε ζπλέληεπμε πνπ
καο παξαρώξεζε θαηά ηε δηάξθεηα πεξηνδείαο ζηελ Κνκνηελή.

Βιβλιογπαθία

Αλαζηαζηάδε-΢πκεσλίδε, Α. (1986). Η Νενινγία ζηελ Κνηλή Νενειιεληθή. Θεζζαινλίθε: Δπεηεξίο

Φηινζνθηθήο ΢ρνιήο Παλεπηζηεκίνπ Θεζζαινλίθεο 65.
Αλαζηαζηάδε-΢πκεσλίδε, Α. (1994). Νενινγηθόο δαλεηζκόο - Άκεζα δάλεηα από ηε γαιιηθή θαη ηελ
αγγινακεξηθαληθή - Μνξθνθσλνινγηθή αλάιπζε. Θεζζαινλίθε: Δζηία.
Αλαζηαζηάδε-΢πκεσλίδε, Α. (2015). Οη λενινγηζκνί: Καηάξα ή επρή γηα ηελ ειιεληθή γιώζζα;
Φαηλόκελν. Λνπμεκβνύξγν: Διιεληθή Παξνηθία.
Αλαζηαζηάδε-΢πκεσλίδε, Α. & Α. Φιηάηνπξαο (2004). Ζ δηάθξηζε ιόγην/ιατθό ζηελ ειιεληθή
γιώζζα: Οξηζκόο θαη ηαμηλόκεζε. ΢ηα Πξαθηηθά ηνπ 6νπ Δηεζλνύο Σπλεδξίνπ Ειιεληθήο
Γισζζνινγίαο (ICGL6). Ρέζπκλν: Παλεπηζηήκην Κξήηεο. Γηαζέζηκν:
http://www.philology.uoc.gr/conferences/6thICGL/ gr.htm

481
Αζεκάθεο Φιηάηνπξαο, Θεόδσξνο Κνύθνο

Αλαζηαζηάδε-΢πκεσλίδε, Α. & Α. Φιηάηνπξαο (2018). Από ην ιόγην επίπεδν ηεο Νέαο Διιεληθήο
ζηελ Αξραία Διιεληθή. ΢ηελ 38ε Εηήζηα Σπλάληεζε ηνπ Τνκέα Γισζζνινγίαο ηνπ Τκήκαηνο
Φηινινγίαο ηνπ ΑΠΘ, Απξίιηνο 2017. Θεζζαινλίθε: ΑΠΘ, 37-50. Γηαζέζηκν: http://ins.web.auth.gr/
images/MEG_PLIRI/MEG_38_37_50.pdf
Anastassiadis-Syméonidis, A. (2003). Que peut-il arriver à une expression figée? Cahiers de
Lexicologie 82(1): 51-59.
Αrchakis, A. & V. Tsakona (2005). Analyzing conversational data in GTVH terms: A new approach to
the issue of identity construction via humor. Humor: International Journal of Humor Research
18(1): 41-68.
Αttardo, S. (2001). Humorous texts: A semantic and pragmatic analysis. Berlin: Mouton de Gruyter.
Booij G. (2007). The Grammar of words (2nd ed.). New York: Oxford University Press.
Booij G., C. Lehmann & J. Mugdan (eds.) (2000). An international handbook on inflection and word
formation. Berlin/New York: Mouton de Gruyter.
Γαιίηε, Λ.Γ. (1996). Ζ γιώζζα ηνπ αζηείνπ: Υαξαθηεξηζηηθά ηνπ ρηνπκνξηζηηθνύ ιόγνπ. Μειέηεο γηα
ηελ ειιεληθή γιώζζα 24: 102-110.
Canakis, C. (1994). Diglossia as an agent in the writings of Helena Akrita. Journal of Modern Greek
Studies 12(2): 221-237.
Corbin, D. (1987). Morphologie dérivationnelle et structuration du lexique. Thèse de doctorat d'État
soutenue le 7 janvier à l'Université de Paris VIII.
Fliatouras, Α. (2018). The folk etymology in Greek dialects: Α first approach. In I. Kappa & M.
Tzakosta (eds.), Proceedings of Modern Greek Dialects and Linguistic Theory 7(1). Rethymno:
University of Crete, 59-71. Available:
http://electra.lis.upatras.gr/index.php/mgdlt/article/view/3033/3347
Joseph, B.D. (2011). On some hyperadaptations in Greek and in Greece. Ηn M. Janse, B. Joseph, P.
Pavlou, A. Ralli & S. Armosti (eds.), Studies in Modern Greek dialects and linguistic theory.
Nicosia: Research Centre of Kykkos Monastery, 27-35.
Κακειάθε, Μ. (2009). Τα ιόγηα ζηνηρεία ζηε λεαληθή επηθνηλσλία: Κνηλσληνπξαγκαηνινγηθή
δηεξεύλεζε ηεο πνηθηιίαο [±ΛΟΓΙΟ]. Γηδαθηνξηθή Γηαηξηβή, Δζληθό θαη Καπνδηζηξηαθό
Παλεπηζηήκην Αζελώλ. Γηαζέζηκν: https://www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/21332
Kamilaki, M. (2012). Learned elements as a strategy of verbal humor: Evidence from young speakers
of Standard Modern Greek. In G. Fragaki, T. Georgakopoulos & C. Themistocleous (eds.), Current
trends in Greek linguistics. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing, 124-147.
Καξαληδόια, Δ. & A. Φιηάηνπξαο (2004). Γισζζηθή αιιαγή. Αζήλα: Δθδόζεηο Νήζνο.
Καηζνύδα, Γ. & Θ. Νάθαο (2013). Όςεηο ηεο λενινγίαο: Σύκθπξζε θαη επαλεηπκνιόγεζε. Αζήλα:
Παηάθεο.
Κεραγηά, Α. (1993). Λεμηινγηθή αλάιπζε ελόο ρηνπκνξηζηηθνύ θεηκέλνπ. Μηα πξώηε πξνζέγγηζε.
Μειέηεο γηα ηελ ειιεληθή γιώζζα 14: 207-221.
Kjellmer, G. (2000). Potential Words. Word 51(2): 205-228.
Koutita-Kaimaki, M. & A. Fliatouras (2001). Blends in Greek dialects: A morphosemantic analysis. In
A. Ralli, B. Joseph & M. Janse (eds.), Studies of Modern Greek dialects and linguistic theory.
Patras: University of Patras, 117-130.
Krimpas, P. (forthcoming). Pseudo-learned forms and hypercorrection in Modern Greek: A linguistic
level-based analysis. Proceedings of the 13th International Conference on Greek Linguistics
(ICGL13), 6 -10 September 2017. London.
Μόηζηνπ, Δ. (2015). Παξεηπκνινγία θαη παηδηθή γιώζζα. Παηδαγσγηθή Επηζεώξεζε 60: 100-119.
Ξπδόπνπινο, Γ. (2004). Ση είλαη ηειηθά ηα γισζζηθά ιάζε; Μειέηεο γηα ηελ ειιεληθή γιώζζα 24: 519-
530.
Ξπδόπνπινο, Γ. (2008). Λεμηθνινγία: Εηζαγσγή ζηελ αλάιπζε ηεο ιέμεο θαη ηνπ ιεμηθνύ. Αζήλα:
Παηάθεο.
Rainer, F. (2012). Morphological metaphysics: Virtual, potential and actual words. Word Structure
5(2): 165-182.
Ράιιε, Α. (2005). Μνξθνινγία. Αζήλα: Παηάθεο.
Ralli, A. & G. Xydopoulos (2011). Blend formation in Modern Greek. In V. Renner, F. Maniez & P.
Arnaud (eds.), Trends in Linguistics Series. Cross-disciplinary perspectives on lexical blending.
Berlin: Mouton de Gruyter.
Scalise, S. (1984). Generative morphology. Dordrecht: Foris.
΢εηάηνο, Μ. (1997). Ζ παηγληώδεο ρξήζε ηεο γιώζζαο. Εθαξκνζκέλε Γισζζνινγία 13: 85-98.
΢εηάηνο, Μ. (2001). Ζ ζεκαζηαθή αιιαγή. ΢ην Φ. Υξηζηίδεο (επηκ.), Ιζηνξία ειιεληθήο γιώζζαο.
Θεζζαινλίθε: Κέληξν Διιεληθήο Γιώζζαο θαη Ηλζηηηνύην Νενειιεληθώλ ΢πνπδώλ, 545-551.

482
 Τα ‘Φαηζέηθα’ σο πεξίπησζε θσκηθήο λενινγίαο ζηελ ειιεληθή γιώζζα

΢ηάκνπ, Α. & Α. Γεκνπνύινπ (2015). Κνηλσληνγισζζηθέο αλαπαξαζηάζεηο ηεο θαηαζθεπήο ηνπ

θύινπ ζηνλ ηειενπηηθό ιόγν: Ζ πεξίπησζε ηεο ζεηξάο Δξγαδόµελε Γπλαίθα. Γισζζνινγία 23: 23-
44.
Stamou, A.G. (2012). Speech style and the construction of social division: Evidence from Greek
television. Language & Communication 31(4): 329-344.
Stamou, A.G. (2014). A literature review on the mediation of sociolinguistic style in television and
cinematic fiction: Sustaining the ideology of authenticity. Language & Literature 23(2): 118-140.
Σζάθσλα, Β. (2004). Τν ρηνύκνξ ζηνλ γξαπηό αθεγεκαηηθό ιόγν: Γισζζνινγηθή πξνζέγγηζε.
Γηδαθηνξηθή δηαηξηβή, Παλεπηζηήκην Αζελώλ.
Σζάθσλα, Β. (2005). Σα καξγαξηηάξηα είλαη παληνηηλά: Ζ ρηνπκνξηζηηθή πιεπξά ηνπ γισζζηθνύ
ιάζνπο. ΢ηα Πξαθηηθά ηεο 2εο Σπλάληεζεο Εξγαζίαο Μεηαπηπρηαθώλ Φνηηεηώλ ηνπ Τκήκαηνο
Φηινινγίαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελώλ. Αζήλα: ΔΚΠΑ, 187-198.
Σζάθσλα, Β. (2013). Η θνηλσληνγισζζνινγία ηνπ ρηνύκνξ. Αζήλα: Δθδόζεηο Γξεγόξε.
Φιηάηνπξαο, Α. (2017). Παξεηπκνινγία θαη κνξθνινγία: Μύζνο θαη πξαγκαηηθόηεηα. Γισζζνινγία
25: 43-57. Γηαζέζηκν: http://glossologia.phil.uoa.gr/node/137
Φιηάηνπξαο, Α. (2018). Η κνξθνινγηθή αιιαγή ζηελ ειιεληθή γιώζζα. Μηα ζύγρξνλε θαη ζπλνπηηθή
παξνπζίαζε. Αζήλα: Παηάθεο.
Φιηάηνπξαο, Α. (ππό έθδνζε). Ζ παξεηπκνινγία ζηε Mεζαησληθή Eιιεληθή. ΢ην Δηεζλέο Σπλέδξην
«Δηαζηαπξώζεηο θαη ζπλνκηιίεο κε ην έξγν ηνπ Σηπιηαλνύ Αιεμίνπ: Zεηήκαηα ειιεληθήο θηινινγίαο
θαη αλζξσπηζηηθώλ επηζηεκώλ», 4-6 Ννεκβξίνπ 2016. Κνκνηελή: Σκήκα Διιεληθήο Φηινινγίαο.

483