EKOLOGIJA PESTICIDA I

SPECIFIČNOSTI DDDD-A
Prof dr Zarema Obradović

1
 Osnova, svha i cilj predmeta
Upoznati studente sa značajem provođenja mjera dezinfekcije,
dezinsekcije, deratizacije (i dezodoracije) kao mjera za sprječavanje
javljanja i suzbijanje širenja zaraznih oboljenja te stvaranje
povoljnijih uslova za život

Studenti trebaju ovladati znanjima koja će moći samostalno

primjenjivati u praksi

2
 Preporučena literatura:

Asaj A. Zdravstvena dezinsekcija u nastambama i okolišu, Zagreb 1999.

Krajcar D. Dezinfekcija, dezinsekcija i deratizacija, Zagreb, 2001.

Obradović Z. Primijenjena epidemiologija u okolinskom zdravlju, Sarajevo

2013.

Radovanović Z.Terenska epidemiologija, Beograd 2000.

Ropac D.Epidemiologija zaraznih bolesti, Zagreb 2003.

3
 DDDD
Dezinfekcija

Dezinsekcija

Deratizacija

Dezodoracija

4
 Dezinfekcija

Postupci i metode kojim se djelimično ili potpuno uništavaju

mikroorganizmi uzročnici zaraznih oboljenja
na tijelu
u vodu
na predmetima opće upotrebe
u vazduhu
u hrani
............

5
Dezinsekcija - metode kojim se smanjuje populacija insekata koji
mogu biti prenosioci, a nekada i izvori i rezervoari nekih oboljenja.

Globalne klimatske promjena povećaju rizik od vektorskih bolesti

Dezinsekcija postaje sve značajnija

6
Deratizacija - mjere koje se poduzimaju sa ciljem smanjenja
populacije štetnih glodara, prirodnih rezervoara i prenosilaca
uzročnika zaraznih bolesti ispod praga štetnosti

Sa spekta zaštite zdravlja posebno važni štakori (biološki i

mehanički vektori)

Osnovni cilj:

sprječavanje nastanka ili širenja zaraznih oboljenja

7
 Historijat dezinfekcije

Metode stare koliko i ljudski rod

Najprostija dezinfekcija: pranje tijela (ruku, lica)

Stari Egipćani koristili ulja i balzami (2000g p.n.e): za mumificiranje

(onemogućen razvoj mikroorganizama)

U Perziji (600 g p.n.e): iskorišteno nepovoljno djelovanje metala na

razmnožavanje mikroorganizama, čuvanje vode u bakrenim
posudama

Stara Grčka: upotrebljavaju sirće i vino kao konzervanse

8
Drastične mjere dezinfekcije:

izolacija oboljelog od okoline (kod kuge)- spaljivanje u kući u kojoj je

bolovao

- spaljivanje svih predmeta iz okoline bolesnika

korištenje zagušljivih dimova (da se “mikroorganizmi uguše“)

9
 Zakonski okvir za DDD mjere

„Zakon o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti FBiH“donio

Parlament FBiH, usvojen na Domu naroda 3.marta 2005 godine.

Sprječavanje i suzbijanje zaraznih bolesti od interesa za Federaciju

BiH

Zaštita od zaraznih bolesti dužnost jedinica lokalne samouprave

(općina), kantona, Federacije, zdravstvenih ustanova, zavoda
zdravstvenog osiguranja, nosilaca privatne prakse, privatnih
društava i drugih pravnih i fizičkih lica

10
Sva pravna i fizička lica MORAJU dozvoliti zdravstvene i higijenske
preglede i savjete kao i preliminarna medicinska ispitivanja i
superviziju, prikupljanje potrebnih nalaza i primjenu mjera za
zaštitu stanovništva od zaraznih bolesti navedenih u ovom Zakonu.

11
 Mjere za prevenciju zaraznih bolesti

Dvije grupe: opće i posebne

Opće mjere za sprječavanje nastanka različitih zaraznih oboljenja

(bez obzira na etiologiju)

Posebne mjere - imaju za cilj sprječavanje javljanja i suzbijanje

širenja tačno određenih oboljenja

12
Mjere dezinfekcije, dezinsekcije i deratizacije i opće i posebne

13
1.Opće DDD mjere: vršenje obavezne (preventivne) dezinfekcije,
dezinsekcije i deratizacije u određenim objektima

(za snabdjevanje vodom za piće, objektima za proizvodnju i promet

namirnica i predmeta opće upotrebe te sirovina za njihovu
proizvodnju, odnosno prevoznim sredstvima namijenjenim za njihov
prevoz; objektima, odnosno prostorima za uklanjanje otpadnih voda i
drugih otpadnih materija; objektima zdravstvenih ustanova i nosioca
privatne prakse; odgojno-obrazovnim objektima; objektima i sredstvima
javnog prevoza; stambenim objektima i dvorištima te ostalim objektima
privrednih društava (radnim prostorijama, na radnim površinama,
sredstvima rada i dr.) drugih pravnih i fizičkih lica. (Član 10, tačka 5)

14
2.Posebne DDD mjere se provode u cilju sprječavanja nastanka
određenih oboljenja. (Član 11. tačka 6 )

Primjer: dezinfekcija sa ciljem uništavanja Legionella

15
Protuepidemijske mjere - kod pojave nekih oboljenja da se spriječi
njihovo dalje širenje,da se spriječi javljanje u formi epidemije

16
 Izvođači DDD mjera

Obaveznu dezinfekciju, dezinsekciju i deratizaciju kao opće

preventivne mjere obavljaju zdravstvene ustanove, privredna društva
odnosno fizička lica-obrtnici (koji zadovoljavaju propisane uslove)

Neophodno je da se obavljaju u skladu sa utvrđenim programom i pod

nadzorom higijensko-epidemiološke službe

17
2.Protuepidemijske DDD mjere provode nadležne zdravstvene
ustanove

(higijensko-epidemiološka služba nadležnog doma zdravlja, kantonalni

zavod za javno zdravstvo pripadajućeg kantona ili Zavod za javno
zdravstvo Federacije BiH, zavisno od toga na kom području se
javila epidemija te kakva je osposobljenost zdravstvenih ustanova
na tom području)

18
 Uvođenje dezinfekcije u medicinu

IGNAZ SEMMELWEIS (1818.-1865.)

1847.- predložio metode za smanjenje umiranja zbog puerperalne

sepse:

uvođenje obaveznog pranja ruku sapunom i vodom prije pregleda

porodilja

nakon pregleda potapanje ruku u rastvor hlornog kreča

19
JOSEPH LISTER (1827-1912)
osnivač antisepse u medicini

prvi povezuje infekciju rana nakon operacije sa spoljašnjom

kontaminacijom

uvodi dezinfekciju prostora u operacionim salama

LOUIS PASTEUR (1822-1895)

• Otkriva osjetljivost mikroorganizama na povišenu toplotu

“pasterizacija “ – metode dezinfekcije

Postavio je temelje sterilizacije

20
ROBERT KOCH (1843- 1910) – uspostavlja dezinfekciju kao
posebnu metodu

ALEXANDER FLEMING - 1928 godine pronalazi PENICILIN –

revolucionarno otkriće

U početku negativni efekti na dezinfekciju - “nema potrebe za

prevencijom sve se može izliječiti”

21
 Definicije dezinfekcije (u zdravstvu)
Postupak uklanjanja ili uništavanja mikroorganizama uzročnika
zaraznih bolesti na tijelu, predmetima opće upotrebe, vodi ili u
prostoru

Smanjenje ukupnog broja, virulencije ili potpuno uništavanje raznih

mikroorganizama, uzročnika zaraznih bolesti na tijelu, u vodi, hrani,
na predmetima opće upotrebe sa ciljem sprječavanja nastanka ili
širenja zaraznih oboljenja

Pojam suprotan infekciji, a podrazumjeva postupke kojim se neka

osoba, predmet ili materijal oslobađa zaraznosti, odnosno postaje
nesposoban da širi infekciju

Uništavanje patogenih mikroorganizama, prisutnih ili vjerovatno

prisutnih u nekom prostoru ili u nekom mediju, na bilo koji način.

22
Hemijska dezinfekcija - uklanjanje (uništavanje) mikroorganizama s
opreme, radnih i drugih očišćenih (opranih) površina i ruku radnika
hemijskim sredstvom – dezificijensom

Za učinkovito djelovanje dezificijensa potrebno: kontakt dezinficijensa i

površine i kontaktno vrijeme

23
Hemijska dezinfekcija se provodi primjenom DEZINFICIJENSA

• Različiti mehanizmi djelovanja:

1.Mikrobicidno (baktericidno, germicidno, virucidno)- ubijaju,

uništavaju mikroorganizme

Mikrobiostatsko (bakteriostatsko, germistatsko, virostatsko)- zaustavljaju

rast mikroorganizama

Inhibitorno – usporavaju rast mikroorganizama

24
ASEPSA- postupci kojim se sprječava kontakt mikroorganizama sa
ranom ili drugim potencijalnim mjestima ulaska mikroorganizama u
živi organizam

ANTISEPSA –postupci koji se provode na živom tkivu s ciljem

sprječavanja razvoja infekcije, ili sa ciljem da se ograniči i izliječi
već postojeća infekcija na tkivu ili koži

PASTERIZACIJA – metoda primjenje povišene temperature za

reduciranje ili ubijanje većine bakterija u različitim tečnostima

Primjenjuje se u prehrambenoj industriji (pasterizacija mlijeka)

NE UNIŠTAVAJU SE SPORE

25
• STERILIZACIJA – postupak uništavanja svih mikroorganizama
(i patogenih i apatogenih), u svim oblicima

UNIŠTAVAJU SE I SPORE

• DEZODORACIJA – postupak uklanjanja neugodnih mirisa

- često se i uništavaju bakterije, ali to nije obavezno

26
 Vrste dezinfekcije

1. Profilaktička (preventivna)

2. Tekuća

3. Završna (konačna)

27
Profilaktička (preventivna) dezinfekcija- cilj je sprječavanje nastanka
zaraznih bolesti

Provodi se čišćenjem, pranjem i nanošenjem dezinfekcionih sredstava

naziva se i “rutinska”
na nekim mjestima se provodi svakodnevno (dio tehnološkog
procesa)
nekada periodično

28
Tekuća dezinfekcija se provodi za vrijeme trajanja neke zarazne
bolesti

Dezinfikuju se:
izlučevine oboljele osobe
predmeti opće upotrebe sa kojim je oboljela osoba u kontaktu
prostori u kojim boravi (ili se kreće)oboljela osoba

29
Sa aspekta vremena provođenja može biti:

dezinfekcija u toku (za vrijeme trajanja bolesti)

završna dezinfekcija (nakon prestanka oboljenja, ozdravljenja, smrti ili
premještaja na drugi odjel)

30
 Obavezna protuepidemijska dezinfekcija
Provodi se kod pojave oboljenja sa visokim indeksom kontagioznosti, velikim
morbiditetom, a neka od njih imaju i visok letalitet i imaju značajan uticaj na
ukupni morbiditet

To su:
Kolera
Kuga
virusne hemoragične groznice (Ebola, Lassa, Marburg)
bjesnilo
Difterija
Dizenterija
dječija paraliza
trbušni tifus
tuberkuloza (aktivna, odnosno u zaraznom stanju)
virusna žutica tipa A
legionarska bolest

Obavezna protuepidemijska dezinfekcija se može provoditi i kod nekih drugih

zaraznih oboljenja ako za to postoje epidemiološke indikacije

31
Obavezna protuepidemijska dezinfekcija - cilj spriječiti dalji prenos
zaraznog oboljenja, djeluje se na potencijalne puteve prenošenja
oboljenja

Dezinfikuju se:
izlučevine oboljele osobe
lični i drugi predmeti koji se nalaze u okolini bolesnika
stambene i druge prostorije u kojim boravi ili je boravio oboljeli
prevozna sredstva u kojim je prevožena oboljela osoba ili osoba
umrla od naprijed navedenih zaraznih oboljenja

• U praksi se često provodi

32
 Protokol za izradu Plana provođenja dezinfekcije

1.Napraviti pregled površina i prostora

Odrediti stanje kontaminacije mikroorganizmima površina i prostora

Odrediti vrstu prisutnih mikroorganizama
Odrediti metode koje će se koristiti za njihovo eliminisanje ili
djelimično uklanjanje
Definisati kritične tačke

33
2. Izraditi dokumentaciju, odnosno napisati:

-jasne preporuke za provođenje dezinfekcije

-preporuke za edukaciju osoblja
-mjere za sanaciju okoliša, sa posebnim akcentom na kritične tačke

34
3. Napraviti PLAN PROVOĐENJA DEZINFEKCIJE

Elementi plana su:

popis dezinficijensa koji će se koristiti za dezinfekciju različitih
površina, opreme, prostora
detaljan prostorni raspored rada
precizni termini provođenja dezinfekcije
definisani načini obrade površina, predmeta, opreme (tačno
navođenje mjera)
definisane mjere opreza, zaštite osoblja, prostora, predmeta
prijedlog dodatnih mjera za eventualne korekcije i popravke

35
Ocijeniti provedenu dezinfekciju
sistematsko i kontinuirano praćenje (monitoring zasnovan na
uzimanju briseva sa dezinficiranih površina, predmeta, prostora)

36
Plan za provođenje dezinfekcije se pravi u dva primjerka :
po jedan za vlasnika i izvođača

Prije provođenja dezinfekcije važno je:

očistiti objekte, predmete ili površine koji će se dezinfikovati
utvrditi nivo mikrobiološke kontaminacije
utvrditi stepen učinkovitosti dezinficijensa, odnosno odrediti
optimalnu koncentraciju

- utvrditi dostupnost površina djelovanju dezinficijensa

utvrditi radnu temperaturu

osigurati zaštitu okolnog prostora

37
 Gdje se provodi dezinfekcija?

U SVIM OBJEKTIMA KOJI PODLIJEŽU SANITARNOM NADZORU:

zdravstvene ustanove
odgojno-obrazovne ustanove
ustanove za socijalno zbrinjavanje
objekti za proizvodnju, skladištenje i distribuciju hrane
ugostiteljski objekti
objekti za rekreaciju
objekti za vodosnabdjevanje
sredstva javnog prevoza
.........

38
Neki primjeri:

Dezinfekcija u ugostiteljskim i turističkim objektima

Dezinfekcija prevoznih sredstava

Dezinfekcija objekata za vodosnabdjevanje

Dezinfekcija zemljišta

39
 Objekti visokog rizika

Potencijalno najveći rizik od prenosa infekcije na mjestima koja

koristi veliki broj ljudi:

zdravstvene ustanove
ugostiteljski objekti (restorani, hoteli)
prodavnice(naročito prehrane)

40
Dezinfekcija u zdravstvenim ustanovama - dio medicinske
procedure

Provodi je educirani zdravstveni kadar

Bitan segment je prethodno čišćenje i adekvatno uklanjanje otpada

41
U prehrambenoj industriji i ugostiteljskim objektima dezinfekcija je
sastavni dio tehnološkog procesa

Važno je spriječiti kontaminacije hrane:

- adekvatna higijena osoblja, naročito higijena ruku
dezinfekcija svih uređaja, posuđa, pribora i površina koje dolaze u
kontakt sa hranom tokom skladištenja, pripreme i posluživanja

Dezinfekciju kao redovnu, kao dio tehnološkog procesa, obavljaju

zaposleni (uz dodatnu edukaciju)

U slučaju pojave trovanja hranom protuepidemijsku dezinfekciju

obavljaju ovlaštene zdravstvene ustanove

42
 Metode dezinfekcije

Mehaničke

Fizikalne

Hemijske

43
Mehaničke metode dezinfekcije
Preduslov za uspješnu dezinfekciju

Mehaničkim metodama se uklanja 25%-60% prisutnih

mikroorganizama

čišćenje (metenje, četkanje, pranje)

sedimentacija
ventilacija
filtriranje

44
 1.1.Pranje

Pranje obuhvata uklanjanje nečistoća organskog i neorganskog

porijekla s predmeta i površina uz upotrebu vodenih otopina
sredstava za čišćenje (deterdženata)

45
 Deterdženti
U izboru deterdženata treba imati na umu:

•vrstu nečistoće koju treba odstraniti

•vrstu površine koja se čisti

•Hloridi kao sastojak nekih deterdženata djeluju korozivno i

na nehrđajući čelik

•Alkalni deterdženti nagrizaju staklene, aluminijske, pocinčane i

obojene površine

•Negativni učinci deterdženata se mogu umanjiti, ali se ne

mogu potpuno odstraniti

46
Veoma je važna tvrdoća vode:

ako voda sadrži veće količine kalcija ili magnezija potrebno je dodati
sredstvo za omekšavanje vode (što poskupljuje upotrebu
deterdženata)

47
1.2.SEDIMENTACIJA – proces uz korištenje sile teže

Odvija se u zraku i tekućinama

Veoma spor proces

Najčešće u kombinaciji sa ostalim metodama

48
1.3. VENTILACIJA (provjetravanje)- korištenje strujanja zraka za
uklanjanje mikroorganizama

Adekvatnim provjetravanjem se može smanjiti količina

mikroorganizama za 60%
prirodna i vještačka ventilacija

Kod vještačke ventilacije česta upotreba različitih filtera

49
1.4.FILTRIRANJE: propuštanje tečnosti ili zraka kroz slabo propusne
materijale koji se nazivaju filteri

smanjuje se ukupan broj mikroorganizama

obično nije dovoljna metoda sama za sebe, često je prati

dezinfekcija

filtriranje vode

50
 Verifikacija postupaka sanitacije

uzimanje brisa prije čišćenja – ocjena stepena onečišćenja

čišćenje

ponoviti bris – testiranje

ako je potrebno, ponoviti čišćenje

dokumentacija
51
 Kontrola mjera sanitacije

Samokontrola: vizuelno, brzi testovi

Laboratorijski

52
 Dokumentacija

• Važno je čuvanje zapisa !!!

53
 2. Fizikalne metode dezinfekcije
1.Temperatura (visoka i niska)

Zračenje

Osmotski pritisak

54
 2.1. Temperatura

Visoka temperatura

20-42°C optimalna za razvoj mikroorganizama

37°C idealna temp za veliki broj mikroorganizama

Visoke i niske temperature

55
Najveći broj vegetativnih oblika mikroorganizama ugiba za 3 min na
50°C

Izuzetak bacil TB, ugiba nakon 30 minuta izloženosti temp.od 50°C

Povišena temp uzrokuje koagulaciju bjelančevina u protoplazmi

ćelija mikroorganizama

Posebno dobar efekat postiže vlažna toplota

56
1. Termalna tačka smrti – najniža povišena temp koja za 10 min ubija
sve bakterijske vrste u nekoj tečnosti

Temperatura na kojoj su sve bakterije ubijene

57
2. Termalno vrijeme smrti – najkraće potrebno vrijeme da uz
određenu temperaturu budu ubijene sve bakterije neke određene
vrste koje se nalaze u nekom suspstratu

58
 Metode korištenja visoke temperature

Suha toplota
Spaljivanje
Žarenje
Peglanje
Suhi zrak
Vlažna toplota
Kuhanje
Korištenje vodene pare

59
Spaljivanje- jedna od najstarijih metoda

Dezinfekcija toplinom, sagorjevanjem

Koristi se za:
predmete ili stvari male vrijednosti
uništavanje korištenog medicinskog pribora (medicinskog otpada)
uništavanje eutanaziranih životinja

60
Žarenje (opaljivanje)- primjena veoma visoke temperature (preko
500 °C)

Primjena :
u mikrobiologiji opaljivanje eza
kod uzorkovanja, opaljivanje slavina, čepova flaša

61
Peglanje- uništavanje mikroorganizama na odjeći

Važno u zimskom periodu

Estetka uloga

62
• Vrući zrak – koristi se za sterilizaciju

Temperatura izlaganja 160- 200°C

Važno vrijeme izlaganja - 1 sat

63
 Korištenje vlažne topline

Bolje i efikasnije od suhe

• Bolje prodiranje u dublje dijelove

KUHANJE

KORIŠTENJE VODENE PARE

64
Kuhanje – dostizanje tačke ključanja

Koristi se u domaćinstvu, industriji, zdravstvu

Važna dužina kuhanja (vrijeme od momenta ključanja)

Optimalno 30 minuta

65
Korištenje vodene pare- Kochov lonac

Autoklaviranje – korištenje vodene pare pod pritiskom

Koristi se za sterilizaciju:
sitnog laboratorijskog pribora
bakterioloških podloga

66
 U autoklavu se steriliziraju:

Podloge koje ne sadrže proteine

Destilirana voda
Slane otopine
Gumeni čepovi
Laboratorijsko posuđe od metala i stakla
Medicinski instrumenti
Hirurški pribor i oprema

67
Niska temperatura

•Mnogo manje efikasne

•Neke bakterije veoma otporne preme niskim temperaturama

(Salmonella typhi i -20°C )

•Liofilizacija- brzo hlađenje na veoma niskim temperaturama (ispod –

70°C)

•Koristi se za konzerviranje krvne plazme, vakcina isl.

68
 2.2.ZRAČENJE

Ultraljubičaste

Infracrvene zrake

Jonizujuće zračenje

69
Služi za obradu termolabilnih materijala (koji se ne mogu sterilisati
vlažnim postupkom)

Sterilizacija medicinskog pribora

UV zrake- dezinfekcija vode

Gama zrake – u industriji, kod proizvodnje medicinske opreme i

pribora za jednokratnu upotrebu

70
71
 2.3.Osmotski pritisak
Osmotski pritisak - hidrostatski pritisak u ćeliji nastao rastvorom
Osmoregulacija - proces u organizmu kojim se postiže da postigne
balans u osmotskom pritisku

Izotoničan rastvor je onaj rastvor koji ne dovodi do promjena u

volumenu ćelije

Ako je u ćelija u hipotoničnom rastvoru zbog izjednačavanja

osmotskog pritiska voda prodire u ćeliju, urokuje njeno širenj-
pucanje

Ako je ćelija u hipertoničnom rastvoru voda izlazi iz ćelije radi razlike

u koncentracijama, što dovodi do smanjenja volumena ćelije.

72
najpoznatija metoda- korištenje soli (hipertonični rastvor)

73
 Hemijske metode
Hemijske metode se provode primjenom različitih hemijskih
dezinficijensa

74
 Dezinfekciona sredstva
GRUPA AKTIVNA SUPSTANCA STEPEN DJELOTVORNOSTI

visok srednji nizak

Alkoholi Etanol +
Isopropanol +

Aldehidi Formaldehid +
Glutaraldehid +

Anilidi Triklocarban +

Bigvamid Klorheksidin +

Bisfenoli Triklosan +
Heksaklorafen +
Halogeni klorni Na hipoklorit +
Klor dioksid +
Na dikloroizocijanorat +
Halogeni jodni jodofori Jodna tinktura +
Povidon jodid +

Derivati teških metala Spojevi srebra +

Spojevi žive +

Peroksidansi Peroksid (vodikov) +

Ozon +
Peroctena kiselina +
Fenoli i krezoli Fenol +
Krezol +

Kvarterni amonijevi Cetramid +

spojevi Benzakoniv klorid +

Plinoviti Etilen oksid +

Formaldehid +
Peroksid + 75
 Dobar dezificijens treba:

imati toksični, tj. letalni učinak na različite mikroorganizme i to u što

nižim koncentracijama

biti dobro topiv i stabilan

biti praktično neškodljiv za ljude i životinje u količinama u kojima se

primjenjuje za dezinfekciju

ne smije se vezati sa drugim organskim tvarima

ne smije djelovati korozivno i bojiti predmete koji se dezinficiraju

mora posjedovati dezodorirajuća svojstva, tj. apsorbovati

neugodne mirise

76
 Preporuke za dezinfekciju radnih površina:

Radne otopine trebaju biti svježe pripremljene (naročito hlorni

preparati)

Koristiti koncentracije koje se navode u uputstvu proizvođača

Treba ispoštovati kontaktno vrijeme koje navodi proizvođač

Površine se brišu odozgo-nadole i otpozadi –prema naprijed

77
U slučaju jake organske kontaminacije (krv, sekret, izlučevine) taj
materijal treba ukloniti ubrusom natopljenim u dezinficijens, zatim
površinu oprati i na kraju dezinfikovati

Poslije dezinfekcije površine se mogu sušiti kad su vidljivo suhe

78
Prema Zakonu o zaštiti stanovništva od zaraznih bolesti obavezna
dezinfekcija se vrši kod pojave:

Trbušnog tifusa
VHA
Dizenterije
Kolere
Kuge
Poliomijelitisa
Meningitisa
Legionarske bolesti
Ptičije gripe
Intrahospitalnih infekcija (MRSA)

79
 Hemijska sredstva koja se koriste za
dezinfekciju
1. Kiseline
Acidorezistentne bakterijske vrste-otporne na
djelovanje kiselina

Acidofilne vrste-odgovara im kiseli medij

Dezinfekciono djelovanje zavisi o koncentraciji H

iona

80
Jake kiseline: solna,sumporna, azotna-
snažno baktericidno djelovanje

Mana: razaraju tkiva i oštećuju materijale

Visoka toksičnost, opasna primjena

81
Slabe kiseline: sirćetna, limunska, mliječna

Baktericidno i snažno bakteriostatsko djelovanje

Ne razaraju materijale na koje djeluju

PRIMJENA U PREHRAMBENOJ INDUSTRIJI

82
2.Baze
dovode do hidrolize bjelančevina
rastvaraju ugljikohidrate
uzrokuju saponifikaciju masti

Dezinfekciono djelovanje zavisi o OH ionima

83
Mikroorganizmi su jako osjetljivi na djelovanje baza

Baze uništavaju vegetativne forme, djeluju i na spore i

viruse

Prisustvo organskim materija im smanjuje efikasnost

84
Jake baze – natrijeva,kalijeva
Služe za obradu otpadnih materija
često se primjenjuju u veterinarskoj praksi za
dezinfekciju vozila u kojim se prevozi stoka

Slabe baze-za pranje i ispiranje onečišćenih površina

Bolje djeluju pri povišenim temperaturama

85
Natrijev hidroksid (NaOH) natrijeva ili kaustična soda

1-2% koncentracija ubija sve vegetativne forme

bakterija

5% otopina ubija i najotpornije spore

86
Natrijev karbonat (obična, meka soda)
•Na temperaturi od 60 step C dobro djelovanje- koristi
se za dezinfekciju posuđa i pribora za jelo(dobro
otapa masnoće)
•Pri dezinfekciji medicinskog pribora kuhanjem dodaje
se u vodu da podigne temperaturu vrenja i
spriječi koroziju

87
Kalcijev hidroksid – obični kreč, koristi se za
dezinfekciju i dezodoraciju

Krečno mlijeko – 1kg gašenog kreča+ 3 l vode

Koristi se za dezinfekciju septičkih jama, štala

88
 Halogeni i njihova jedinjenja
Jod, hlor, brom, fluor- dobri dezinficijensi

Jod i hlor se koriste u praksi

Djeluju baktericidno

89
Jodna tinktura – poznata više od 100 godina

•Djeluje na sve bakterije, a i na viruse

•Ranije se koristio za dezinfekciju kože oko rana

•Danas se rjeđe primjenjuje, mana ostavlja trag na koži

i na materijalima s kojim dolazi u kontakt

90
Hlor – poznat više od 200 godina

Visoka učinkovitost

Koristi se za dezinfekciju voda (za piće i

otpadnih)
Najčešće se koriste hipohloriti i hloramini

91
Hipohlorit- klorni kreč, kalcijev hipohlorit, ima 30-35%
aktivnog hlora

Stajanjem na vlazi ili svjetlosti gubi djelovanje

Snažno dezinfekciono sredstvo

U formi praha ili hlornog krečnog mlijeka

koristi se za obradu otpadnih voda, fekalnih
materija, kontaminiranog tla

92
Hloramini – jedinjena hlora sa aminima

Veoma postojani hlorni preparati

Sadrže 30-35% aktivnog hlora

Postepeno otpuštaju hlor, manje su korozivni nego

hipohloriti, pa se češće koriste

93
U formi tableta se koriste za dezinfekciju vode za
piće na terenu

Nakon ubacivanja tablete u vodu treba sačekati pola

sata da voda postane dezinfikovana

94
Izosan G- 55-56% aktivnog hlora

Snažno baktericidno djelovanje

Djeluje i na gljivice, alge, protozoe, te VHA

95
Koristi se za dezinfekciju: -
posuđa i pribora za jelo
- vode za piće u cisternama, bunarima
- vode u bazenima
- raznih površina
- bolesničke odjeće

96
 Oksidacijska sredstva
U dodiru sa organskim materijama oslobađaju kisik
koji oksidira protoplazmu bakterija i ubija ih

Dobar su dezodorans

Mana- izbjeljivanje boja

97
Hlor, hlorni preparati

Vodikov peroksid (hidrogen)

Kalijev permanganat

Ozon

98
Hidrogen- 3% otopina se koristi za ispiranje zagnojenih
rana

U dodiru sa gnojem ili krvlju pjenuša- pjena

mehanički čisti ranu

U kiselom mediju djeluje bolje, ubija i spore antraxa

Koristi se za dezinfekciju četaka od prirodnih dlaka

99
Kalijev permanganat – tamnoljubičasti kristali

Dobar dezodorans

Mana- oboji kožu i materijale

100
Ozon- nestabilan spoj, snažno oksidaciono djelovanje

Mana: djeluje jako oksidativno na organske materije

Skup za širu primjenu (dezinfekcija vode)

101
Alkoholi
Oduzimaju vodu iz ćelija te dovode do grušanja
bjelančevina

Bakteriostatsko, inhibitorno djelovanje

Spore otporne

102
Etilni alkohol- etanol- 70% otopina se koristi u praksi

Slab dezinficijens, ali se često primjenjuje

Mehaničko djelovanje, uklanja nečistoće sa površine

kože, a sa nečistoćom i baterije

103
Etilen oksid- na temperaturi ispod 10,8 ° C tečnost, a
na višim temperaturama para

Baktericidno djelovanje na vegetativne oblike i

spore

Dobra moć prodiranja (npr. kroz papir, pvc foliju,

ljuske jajeta)

Koristi se za dezinfekciju upakovanih namirnica

104
Mane:

zapaljiv

eksplozivan

105
Izopropilni alkohol -98% koncentracija

Jak dezinficijens

Propilen i trietilen glikol- visoko baktericidno djelovanje

Koriste se za dezinfekciju zraka pomoću aerosola

106
Aldehidi (oksidacijski produkti metilnog alkohola

Formaldehid
Gas bez boje, jakog mirisa
Iritativan, nadražuje sluznicu nosa i oka, uzrokuje
glavobolju
Apsorbuje se brže od etilen oksida
Kod upotrebe rizik po zdravlje manji
Zbog neugodnog mirisa lako se prepoznaje njegovo
prisustvo

107
Za rad potrebno
temperatura preko 60 °C

posebna, skupa oprema

Neophodna ventilacija nakon provođenja procesa

108
Formalin- formol 40% otopina formaldehida

Koristi se za konzerviranje i čuvanje bioloških

preparata

Za dezinfekciju se koriste formalinske pare

Prostori moraju biti hermetički zatvoreni

109
Fenol i fenolna jedinjena
Fenol(karbolna kiselina) – kristalna struktura

Zagrijavanjem prelazi u tekući oblik

3-5% otopina za dezinfekciju materijala sa puno

organskih primjesa(krvi, gnoja, fekalija)

110
1% razrjeđenje ubija vegetativne forme bakterija za
5-10 minuta

Lister ga je prvi koristio

Mane: toksičan i kancerogen, jakog nadražujućeg

mirisa

111
Krezol- 2-3 x jače djelovanje od fenola

Vegetativne oblike bakterija ubija brzo

Manje toksičan, jeftiniji

Jedinjenja krezola djeluju i na bacil TB

112
 STERILIZACIJA

STERILIZACIJA JE POTPUNO UNIŠTAVANJE SVIH

ŽIVIH MIKROORGANIZAMA I NJIHOVIH RAZVOJNIH
OBLIKA

Neophodna stalna kontrola procesa sterilizacije

113
 Sterilizacija hemijskim gasovima

Etilen oksid

Formaldehid

Sterilizacija termolabilnog medicinskog pribora, materijala i lijekova

114
 Vrste kontrole sterilizacije

Fizikalna

Hemijska

Biološka

115
1. Fizikalna kontrola
Provjera da li su u svim dijelovima obrađivanog materijala
postignute željene temperature

Koriste se: maksimalni termometri, termostati, Sticherove cjevčice i

Merkeov aparat

116
Maksimalni termometri- postavljaju se na kritična mjesta i nakon
provedenog postupka se mjeri dostignuta temperatura

ako je niža od preporučene- rizik da su neki mikroorganizmi

preživjeli, tj. da nije postignuta sterilnost

117
b) termostati- sličan princip rada kao i maksimalni
termometar

Instrument sa bimetalom, isključuje se kad postigne željena

temperatura

118
c)Sticherove cjevčice – staklene cjevčine u kojim se nalazi materija
koja na određenoj temperaturi (temperaturi sterilizacije) mjenja
agregatno stanje i pada na dno cjevčice

119
Merkeov aparat- radi na principu opruge koja je blokirana
olovom ili kositrom

kad se dostigne tačka topljenja opruga se oslobađa i zatvara strujni

krug

javlja se zvučni ili svjetlosni signal- znak da je postignuta

željena temperatura

120
 2.Hemijska kontrola sterilizacije

Korištenje hemijskih materija koje na određenim temperaturama

mjenjaju svoje karakteristike

Najčešće se prati promjena boje

121
Mikulićev aparat-
Papirići se namoče u 3% škrob, te nakon sušenja u lugol, ili u jodnu
tinkturu (10%)- dobiju PLAVU BOJU

Temperatura preko 100 °C – gube boju POSVIJETLE

Postavljaju se na kritična mjesta i kontroliše boja

122
Korištenje traka sa različitim hemikalijama (za različite temperature)

Obmotaju se predmeti koji se steriliziraju i prati gubitak boje

- trake sa jodoformom gube boju na 120°C

123
 Biološka kontrola sterilizacije

Koriste se spore Bacillus subtilisa

Ubija ih temperatura od 120°C za 30 minuta

- ova vrsta kontrole pogodna za manje sterilizatore

- Vrećice ili cjevčice sa sporama se stavljaju na kritična mjesta

- Nakon provedene sterilizacije se zasijavaju na hranljive podloge

124
Porast kolonija ukazuje da:

- ili nije postignuta temperatura od 120°C

ili proces nije trajao 30 minuta

STERILIZACIJA NIJE USPJEŠNO PROVEDENA- MORA SE

PONOVITI

125
DEZINSEKCIJA

126
Dezinsekcija - metode uništavanja štetnih
insekata

U humanoj medicini dezinsekcija je skup metoda

kojim se uništavaju insekti koji dovode do
nastanka ili širenja nekih zaraznih oboljenja ili
koji smetaju ljudima

U privredi – dezinsekcijom se uništavaju insekti

koji nanose ekonomske štete

127
Insekti su najbrojnija živa vrsta na svijetu

Preko 750 000 vrsta

Entomologija

128
Štetna djelovanja insekata:

-prenose zarazne bolesti

-parazitiraju na ljudima
uzrokuju alergijske reakcije
imaju toksično djelovanje

129
 Insekti najvažniji za ljude
Žohari (Blattide)
Oko 2500 vrsta

Fosilni ostaci stari više od 250 miliona godina

Veoma prilagodljivi

Pljosnato tijelo – zavlače se u pukotine

Vole vlažnu i toplu sredinu

Aktivni su noću, rijetko se viđaju danju

130
Crni žohar – Blatta orientalis
Smeđi žohar- Blatta germanica

Američki žohar (Periplaneta americana)-nema ga kod nas

131
1.Crni žohar – orjentalni, masni žohar

Ženke za života prosječno polažu 8 kapsula sa po 16 jajašaca

Razvoj od jajašca do nimfe traje oko 60 dana

Razvoj nimfe do odraslog oblika traje oko 1 godinu

Žive u grupama
Omnivori su, jedu sve, često se hrane otpadom

132
Česti u stambenim i poslovnim prostorima

Najčešća staništa-prljavi, vlažni i topli prostori :

- podrumi i suterenski dijelovi zgrada -
kotlovnice
- smetljarnici -
kanalizacija

Uvijek blizu izvora hrane

133
Na otvorenom, izvan zgrada U toplim krajevim tokom cijele
godine
u hladnim krajevima u toku ljeta

Uvijek blizu smetljišta ili kanalizacije

134
 Smeđi žohar ( Blattela germanica)- njemački
žohar, ”bubašvaba”, rus
Živi u kućama, hotelima,
restoranima te drugim
objektima gdje je toplo,
vlažno i ima hrane

Smeđe su boje sa dvije

tamne pruge

135
Ženka nosi 4-8 ooteka (jajnih kapsula) sa po
30-40 jaja

Period sazrijevanja jaja u nimfu oko 28 dana

136
Aktivni su noću

Najčešća staništa:
kuhinje
prostori gdje se priprema ili čuva hrana

Ako se vide danju- prenamnožili su se

Lako se kreću i po glatkim površinama pa se mogu naći i na

stropovima pa čak i svjetiljkama

137
Ominori su, posebno vole:
ostatke pića (piva i sokova)
mrvice hljeba
nečistoću sa odjeće
ljepilo iz knjiga
madrace
kozmetiku

Zbog hrane mogu migrirati na veće udaljenosti

Često se prenose u ambalaži, namještaju, odjeći

138
139
140
 Značaj žohara
Rezervoari i prenosioci zaraznih bolesti

Njihova staništa (kanalizacija, smetljišta, ostali nečisti

prostori)- stalni kontakt sa zaraznim materijalom

U potrazi za hranom se kreću po površinama na kojim se čuva ili

priprema hrana te po namirnicama- kontaminiraju ih

141
Biološki vektori – jer se u njihovom crijevnom traktu mogu
naći:
salmonele
stafilokoki
streptokoki
šigele
mikobakterijum TB
ciste amebe

Mehanički vektori- prenose uzročnike oboljenja na nožicama

tijelu

142
Nalaz žohara ili tragova njihovog prisustva u objektima u
kojim se čuva, priprema ili poslužuje hrana znak loših
higijensko-sanitarnih uslova

Rizik od pojave oboljenja

143
 Utvrđivanje prisustva žohara

Važno utvrditi:

prisutne vrste

Brojnost

Provodi se anketiranjemi inspekcijom objekta

144
1.Anketiranje
zaposlenih u objektu
korisnika prostora

PROBLEMI:
često prikrivanje prisutnosti žohara (sramota)
strah od kazni (kod zaposlenih)

145
2.Inspekcija
-detaljan pregled prostora, traženje ooteka, dijelova tijela,
izmeta

-istjerivanje sa mjesta u kojim se skrivaju (najčešće se koriste

aerosoli)

-postavljanje mamaca, atraktanata (dobar atraktant

komadić hljeba namočen u pivo)

-feromonske lovke – privlače žohare

146
 Ocjene inspekcijskog nalaza:

1.Nizak stepen infestacije:

-prema anketi zaposleni u noćnoj smjeni viđaju žohare

-inspekcijskim nalazom se ne nalaze tragovi žohara, ali se

pomoću aerosola ili feromonskih lovki nađe 1-5 jedinki

147
2. Srednji stepen infestacije

Prema anketi žohare vide zaposleni koji rade noću, najčešće na

skrovitim mjestima

Inspekcijskim nalazom se nađu dijelovi tijela žohara, lako se

istjeruju manje grupe, na feromonskim lovkama se nalaze i
odrasli i razvojni oblici

148
3. Visok stepen infestacije
Prema anketi žohari se u prostoru viđaju tokom cijelog dana (i
danju i noću)

Inspekcijski nalaz – lako se pronalaze dijelovi tijela ili cijeli

žohari, na lovkama se uhvati veliki broj svih razvojnih oblika

149
 Mjere za suzbijanje žohara

Različite metode: mehaničke, biološke, hemijske

Najbolji efekat se postiže njihovom kombinacijom (integralni

metod)

Kritična mjesta: vlažni i topli prostori u kojim ima hrane

150
• Zavisno od vrste objekta, različita kritična mjesta

U restoranima kuhinje

U prehrambenoj industriji – magacini za čuvanje sirovina

MJESTA SA RASHLADNIM UREĐAJIMA POSEBNO VAŽNA

151
U stambenim zgradama- zajedničke prostorije (kotlovnice,
podrumi)

U bolnicama: praonice veša, kuhinje, noćni ormarići

pacijenata

152
Obavezna dezinsekcija sa ciljem uništavanja žohara:

svi prostori u kojim se čuva, priprema ili poslužuje hrana

stambeni prostori
poslovni prostori različitih namjena
bolnice i druge zdravstvene ustanove

153
Metode suzbijanja zavise o vrsti prisutnih žohara

CRNI ŽOHAR – živi na podovima

SMEĐI ŽOHAR – može se naći na svim površinama pa i

stropovima

154
Ako je prisutan crni žohar treba tretirati: kotlovnice,
smetljarnike, kanalizaciju

U stanovima i poslovnim prostorima tretirati podove i donje

dijelove prostorija

155
Suzbijanje smeđeg žohara je teže- tretman komplikovaniji i
sveobuhvatniji

Važno je tretirati sve pukotine: u pločicama, oko štokova

• Kod visoke infestacije pažnju obratiti na namještaj i aparate

( frižideri, aparati za kafu)

156
 Metode uništavanja žohara

Mehaničke

Biološke

Hemijske

157
1.Mehaničke metode – preduslov za uspješnu dezinsekciju:
ŠTO JE MOGUĆE BOLJA HIGIJENA PROSTORA
pravilna i pravovremena dispozicija otpada
kontrola svih namirnica koje se unose u prostor
poseban problem kod kartonske ambalaže

Feromonske lovke: ljepljive trake i tablete feromona

(privlači sve razvojne oblike)
Važno pravilno postavljanje lovki: na očekivanim
mjestima kretanja

158
Feromonske lovke se koriste:

za procjenu brojnosti žohara

za obradu mjesta gdje se ne mogu (ne smiju) koristiti insekticidi

159
2. Biološke metode

Ne koriste se prirodni neprijatelji

Mikroklimatski uslovi: snižavanje temperature od optimalne

Problem sa klimatizacijom- dobar efekat na prostor, ali

moguće zadržavanje žohara u klima uređajima

160
3. Hemijske metode

Primjena različitih insekticida:

kontaktni insekticidi
probavni insekticidi
respiratorni insekticidi

161
Kontaktni insekticidi- njima se tretiraju sve površine na kojim
se očekuje da žohari žive ili da se preko njih kreću

Koriste se različite metode, zavisno od stanja insekticida:

posipanje, prskanje, premazivanje

Posebna pažnja se treba posvetiti “putevima” kojim se žohari

kreću

Poželjno rezidualno djelovanje

162
Probavni insekticidi- pošto su žohari omnivore, često uzimaju i
zatrovane mamke

Postavljaju se u blizini mjesta na kojim žive žohari (na osnovu

inspekcijskog nalaza)

Ova metoda sama za sebe često nije dovoljna

163
Respiratorni insekticidi – koriste se u obliku aerosola

često se koristi u kombinaciji sa drugim metodama

Osnovna karakteristika je da istjeruju žohare iz svojih

skloništa, odnosno da ih natjeraju na kretanje

164
INSEKTICID TREBA OSTAVITI DA DJELUJE

POTREBNO VRIJEME ZAVISI OD VRSTE INSEKTICIDA

PREPORUKA - 12 SATI

165
Kod jakih infestacija: nakon primarne dezinsekcije potrebno
ponoviti tretman nakon 20-30 dana

Obavezna dobra higijenizacija prostora

NAKON PROVEDENE DEZINSEKCIJE SVE POVRŠINE OPRATI I

ODSTRANITI OSTATKE INSEKTICIDA

166
Dezinsekcija –eradikacija žohara ili svođenje na biološki
održivi nivo

Potrebno održavati stanje bez žohara

Cikličko ponavljanje:
obično dva puta godišnje u suhim i čistim prostorima
u vlažnim i toplim prostorijama – dezinsekcija se provodi 4
puta godišnje

167
Mjere zaštite za:
izvođače
namirnice
radne površine

Dezinsekciju izvode 2 izvođača(rizik od trovanja)

Zaštitna odjeća i obuća
Kod aerosola- zaštitne maske

168
Sredstva za dezinsekciju:
permetrin
cipermetrin
tetrametrin

169
 Muhe (Muscidae)
Muhe koje žive u blizini ljudi:

Kućna muha- Musca domestica (95% svih muha)

Muha mesara- Sarcophaga carnaria (atraktant meso)

Štalska muha, Muha pecavica – Stomoxis calcitrans (agresivna vrsta i

mužjak i ženka bodu i sišu krv ljudi)

Muha zlatica- Lucillia sericata (najčešće na otpadu, truležu)

Voćna muha- Drosophila spp (na prezrelom voću)

170
171
 Različite podjele:

1.Muhe koje bodu i sišu krv – muha pecavica

2. Muhe koje ne bodu i ne sišu krv

172
Sinantropne muhe- žive i razmnožavaju se u blizini ljudi (u
stambenim objektima, poslovnim prostorima)

Peridomicilne muhe- žive oko kuća, a rjeđe u kućama

Slobodne muhe- žive u prirodi

173
174
 Karakteristike nekih vrsta muha

Kućna muha
dužina oko 7,5mm
boja prljavo siva, sa četiri pruge na tijelu
jajašca polaže u smeće, đubrišta
razvoj zavisi od mikroklimatskih uslova: kod povoljnih uslova
– samo 4 dana, kod nepovoljnih više sedmica (6-7)
Životni vijek 2-4 sedmice

175
Najčešće živi u stanovima i ustanovama u kojim rade ljudi

Često u prostorima za uzgoj stoke

176
Stomoxis calcitrans – najčešće živi u stajama i konjušnicama
(blizu stoke)

Jajašca najčešće polaže u stajsko đubrivo, rjeđe u raspadnuti

biljni otpad

Lucillia sericata najčešće živi na mjestima gdje se kolje stoka i

prodaje meso
Jajašca najčešće polaže u mesne otpatke, na leševe životinja ili
na ribu

177
Drosophila spp
Najčešće živi u proizvodnim pogonima u kojim se prerađuje
voće (prehrambena industrija, vinarije), a rjeđe stanovi

Jajašca polaže u zrelo voće ili u voće koje trune

178
 Zdravstveni značaj muha
Zavisno od način njihovog života i ishrane

Mehanički i biološki prenos

Mehanički prenos posebno značajan

Muhe su mobilne, dobro lete

Tjelo im je pokriveno dlačicama na koje se “lijepe”

mikroorganizmi - mehanički prenos

Oko 4 miliona bakterija na jednoj muhi

179
Biološki prenos:
u crijevnom traktu muha različiti mikroorganizmi
izbacuju se u okoliš izmetom i “povraćenim sadržajem”

patogene bakterije- preko 50 vrsta

crijevni protozoi
virusi

180
Najznačajniji prenos crijevnih zaraznih oboljenja

Prenos šigela direktno povezan za muhama

Sezonsko javljanje vezano uz brojnost muha:

kraj ljeta, početak jeseni- najveći broj oboljelih

181
 Mjere za suzbijanje muha

• Kritična mjesta – za domaću muhu sva mjesta u blizini čovjeka

U zatvorenim prostorima su kritična mjesta za skladištenje,

pripremu i distribuciju hrane (obavezna dezinsekcija u
restoranima, kuhinjama, magacinima)

Na otvorenom: deponije smeća, smetljišta, pijace i tržnice,

posebna vozila

182
 Metode za suzbijanje muha

Mehaničke:
higijenizacija prostora
adekvatno odlaganje i dispozicija otpada
stavljanje mehaničkih prepreka za ulazak muha u prostore
(mreže na prozorima, mreže za zaštitu namirnica i hrane)
postavljanje traka sa lovkama

183
184
Hemijske metode- korištenje insekticida

Probavni insekticidi-koriste se zatrovani mamci sa

atraktantima (šećer, melasa)

Kontaktni insekticidi- nanose se na površine prskanjem ili

premazivanjem

Respiratorni insekticidi-aerosol – u dobro zatvorenim

protorima

185
Dezinsekcija se mora ponavljati

U ljetnom periodu neophodno jednom sedmično dezinficirati:

mjesta za odlaganje otpada
kontejnere
kamione za prevoz smeća
tržnice

186
 Uši(Anoplura)

Mali, pljosnati insekti

Bodu i sisaju krv

Paraziti- hrane se krvlju domaćina

I mužjak i ženka sišu krv više puta dnevno

187
188
Pediculus humanus var.capitis – 2-3 mm
Živi na glavi ljudi
Jajaca (gnjide) polaže uz dlaku, zalijepljena, ne ispadaju
Najčešće na potiljku i iza uha

Uši glave su slabo pokretne

Sa osobe na osobu se prenosi direktnim kontaktom, ili preko

kapa, češljeva

Izvan ljudskog tijela brzo ugibaju

189
190
Uši glave su paraziti i molestanti

Ušljivost – pedikuloza, higijenski problem

Uši glave ne prenose oboljenja

Svrbež na mjestu gdje je uš, češanje, lediranje kože

Bakterijska superinfekcija

191
192
Pediculus humanus var.corporis 3-3.3mm

Jajašca polažu u šavove odjeće

Uš tijela je biološki vektor

Prenosi: pjegavi tifus (Rickettsia prowazekii)

povratna groznica ( Borrelia recurrentis)

Uši izbacuju rikecije izmetom

Izmet se utrljava u kožu

193
Phtirius pubis – stidna uš

194
Stidne uši su molestanti

Zbog svrbeža i češanja – bakterijske superinfekcije

Prenose se polnim kontaktom, često se javljaju uporedo sa

seksualno prenosivim bolestima

195
Depedikulacija – uništavanje ušiju

MEHANIČKE METODE - PRANJE

Važno istovremeno depedikulirati odjeću ušljive osobe i

osoba iz kontakta

Redovno presvlačenje i pranje veša je osnovna mjera za

sprječavanje ušljivosti tijela

196
Ušljivost tijela je često povezana sa siromaštvom

Povezanost pojave i širenja ušljivosti sa katastrofama i

vanrednim stanjima (bilo prirodnim ili od čovjeka izazvanim)

197
2. FIZIKALNE METODE
ušima odgovara temperatura tijela
nepovoljni uslovi su i povišene i snižene temperature

uši ugibaju na temperaturi preko 50 step C

u vanrednim stanjima korištenje zagrijane vodene pare
(partizansko bure)
- 1 sat - potrebno vrijeme izloženosti -

198
3. Hemijske metode

kontaktni insekticidi
potrebno obratiti pažnju na donje rublje te na unutrašnje
šavove na odjeći

199
Kućna buha (Pulex irritans)

Spljošteno tijelo, obraslo dlačicama

Ženke polažu jaja u prašinu (u stanovima,

skladištima, stajama)

Hrani se organskim otpacima

Brzina rasta zavisi od temperature,

vlažnosti i dostupne hrane

200
Ektoparazit

Ostale, za čovjeka važne vrste buha: -

Pseća buha
- Mačja buha
- Kokošija buha
- Štakorska buha (Xenopsylla cheopis)-prenosi kugu

Kućna buha – molestant

Štakorska buha prenos kuge, pseće trakavice

201
 Suzbijanje buha

Tretirati podove u kućama i okućnici

Buhe se ne suzbijaju na ljudima

Važan tretman kućnih ljubimaca- pasa i mačaka

202
 Komarci (Culicidae)
Oko 1400 vrsta komaraca

Jako prilagodljivi

Voda je osnovni uslov za razmnožavanje komaraca

Ženke polažu jajašca na površinu vode ili na vodene biljke uz

rub vode

Neke vrste polažu jajašca na privremeno plavna područja

203
Vrste se razlikuju po mjestima polaganja jajašaca:

Anophelesi- polažu jaja u čiste i bistre vode u kojim ima

vegetacije

Culexi – polažu jaja u stajaće vode različitih nivoa čistoće

Aedesi- za razvoj im trebaju veoma male količine vode (koje

ostanu nakon kiše, ili u posudama nakon zalijevanja cvijeća)

Ženke uzimaju krv- potrebna za razvoj jajašaca

204
205
206
 Prema staništu komarci se dijele na:

Domaće vrste:
u naseljima, blizu ljudi
agresivni, napadaju ljude
jajašca polažu u razne vrste voda

- U ovoj grupi dominira Culex

207
Pseudodomaće vrste:
žive na otvorenom
u potrazi za krvlju ulaze u naselja
bodu ljude i životinje

Najznačajniji Anopheles, rjeđe Culex, Aedes

208
Divlje vrste- žive isključivo u slobodnoj prirodi -
agresivni su ako ljudi uđu u njihovo stanište -
“šumski komarci”

- Najčešći predstavnik ove vrste - Aedes

209
• Vrste Culex i Anopheles najaktivnije na smjeni dana i noći

Aedes- aktivan cijeli dan

Poseban problem u močvarama

210
 Zdravstveni značaj komaraca

Zoofilne vrste- dominantno uzimaju krv od životinja

Antropofilne vrste – dominatno uzimaju krv od ljudi

Često mješavina, u situacijama kada nema dovoljno životinja

uzimaju krv od ljudi

211
Molestanti (Aedes i Culex)

Vektori – prenosioci oboljenja: malarija, žuta groznica, denga,

filarijaza, virusni encefalitisi, Zika virus

212
 Karakteristike anofelesa

preko 100 vrsta

Ženke polažu jaja u čiste stajaće vode, uz rubove potoka,

jezera, lokve

ali i mjesta za sakupljanje kišnice, bačve, saksije za cvjeće

213
Karakteristike anofelesa:

Larve položene paralelno sa površinom vode

4-8 generacija godišnje, zavisno od klimatskih uslova

Dijapazon kretanja 2-3km,maksimalno do 7km

214
U sumrak postaju aktivni, aktivni u toku noći

U toku dana se skrivaju u tamnim dijelovima stambenih

jedinica ili štala

Nakon uzimanja krvi odmaraju na zidovima

Prezimljuju kao odrasli insekti ( u kućama, štalama)

215
Anopheles maculipennis – najčešća vrsta na našem području

za razvoj neophodna ČISTA VODA

(planinski potoci)
Bio glavni prenosilac autohtone malarije

( do 1964 godine )

216
 Karakteristike Aedesa

Najčešće žive u slobodnoj prirodi

Ženke polažu 200-250 jajašaca direktno na površinu vode

Najčešće koriste vode nakon otapanja snijega, u kanalima, na

poplavljenim područjima- “komarac poplavnih livada”

217
Dobro lete, zona kretanja do 30 km

Dominantno su zoofilni

Napadaju ljude kad uđu u njihova staništa (lovci, šumski

radnici, izletnici)

218
• Najaktivniji su u periodu smjene dana i noći (jutro i sumrak)

U staništu aktivni cijeli dan

Prezimljuju kao jajašca položena na zemlju ili ispod opalog lišća

otporni na niske temperature

219
Aedes albopictus- azijski tigrasti komarac

Najčešće u automobilskim gumama

220
 Rod Culex
Najrasprostranjenija vrsta komaraca na svijetu

Agresivni, uzimaju krv i od ljudi i

od životinja

Mjesta za polaganje jaja mnogobrojna: potoci, jezera, bare,

septičke jame, bačve sa kišnicom

221
7-8 generacija godišnje

Prezimljuje kao odrasli u stanovima, štalama, podrumima

Mogu ostati aktivni cijele godine u podrumima u kojim je

0
temperatura veće od 15 C i ima vode neophodne za razvoj
(minimalne količine)

222
Culex pipiens – najrasprostranjenija vrsta

Na svim kontinentima, čak do 2000 m nadmorske visine

Ženka polaže 150-300 jaja tokom cijele sezone

Pogodne sve vrste voda

Često u odbačenim automobilskim gumama

Najčešće u gradskim područjima- URBANI komarac

223
Antropofilan

Aktivan i na nižim temperaturama

Slabi letači – do 300 metara od legla

Prezimljavaju oplođene ženke (u povoljnim uslovima)

Aktivni tokom cijele godine

224
 Utvrđivanje prisustva komaraca

1.Utvrđivanje staništa, vrste i brojnosti komaraca

a) traženje larvi u:
-uzorcima vode uz obalu, uz rastinje
-na mjestima gdje voda stoji ili slabo teče
-u bionerazgradivom otpadu: plastika, limenke,
automobilske gume

225
b) Procjena brojnosti odraslih oblika (adulta)

lovljenje – usisavanje gumenom cjevčicom u staklenu posudu

-izlaganje podlaktice ubodima u vrijeme najveće agresivnosti

komaraca

- postavljanje klopki za komarce sa atranktantima (npr.suhi led)

226
Identifikacija prisutnih vrsta – na licu mjesta i u entomološkim
laboratorijama

227
 Mjere za suzbijanje komaraca

Sprječavanje ulaska komaraca u prostoriju: mreže na

prozorima, komarnici

Mreže za krevete

Najčešće se uništavaju molestanti - svrha: poboljšanje uslova

življenja

Uništavanje vektora oboljenja-svrha: sprječavanje nastanka i

širenja oboljenja- epidemiološka indikacija

228
Korištenje repelenata- sredstava koja odbijaju komarce

Upotreba zvuka (zujalica)- djelotvornost upitna

Boravak u klimatizovanim prostorima

Nošenje odjeće koja prekriva tijelo (dugi rukavi i nogavice), i

zatvorene obuće

Neopitroid Premium, Pertrin ili neki drugi insekticid

229
 Uništavanje komaraca

Uništavanje larvi- LARVICIDNI TRETMAN

Uništavanje odraslih oblika- ADULTICIDNI TRETMAN

LARVICIDNI TRETMAN- metode

Isušivanje
Korištenje prirodnih neprijatelja (Gambusia affinis)
Biološki larvicid – Bacillus thurigiensis
Hemijski larvicidi – inhibitori i otrovi

230
Različiti larvicidi- zavisno od vrste komaraca

Culex – isključivo hemijski larvicidi (pošto žive u prljavim

vodama nepovoljnim za biološke larvicide)

231
ADULTICIDNI TRETMAN se provodi:
oko staništa komaraca
-mjesta gdje komarci molestiraju(šetališta, plaže)
plavna područja
rastinje uz vodu

232
Provodi se: prskanjem, orošavanjem, zamagljivanjem

prskanje (rezidualno): površina, zidova, zavjesa- kod prisustva

Anofelesa

Orošavanje- primjena aerosola kod dezinsekcije većih

prostora ili gustog rastinja

Zamagljivanje- primjena aerosola na otvorenim površinama u

vrijeme najveće aktivnosti komaraca

233
Larvicidni tretman- smanjuje se očekivana populacija za 50-
80%

Adulticidni tretman – smanjuje se trenutna aktivna

populacija (oko 10% ukupne populacije)

Znatno češće se primjenjuje adulticidni tretman??? ZAŠTO?

234
Uništavanje odraslih oblika

Prevencija polaganja novih jajašaca

Rezultati kratkoročni, dezinsekcija se treba često ponavljati

Kombinacija oba tretmana

235
Za uspješnost tretmana važno utvrditi:

kartografiju postojećih staništa komaraca

vrstu i brojnost

Neophodno je izraditi
program praćenja populacije
plan i program suzbijanja populacije

NEMA USPJEŠNE DEZINSEKCIJE BEZ DOBRE SANITACIJE !!!

236
 Phlebotominae- Nevidi

Mali insekti 1,3-3,5 mm (“ne vide se”)

0
Optimalna temperatura za razvoj 28 C

Stanište: vlažni prostori sa organskim materijalom koji je u fazi

raspadanja

Agresivni insekti, naročito u sumrak

Ubodi veoma bolni

237
Phlebotomus papatasi – prisutan kod nas

tijelo i krila pokriveni dlačicama

U stanju mirovanja krila pod uglom 45 stepeni

Jajašca polažu na vlažna i tamna mjesta, u pukotine u

zidovima(ruševine), štale, porušeno drveće

238
Imaju 4-5 generacija godišnje

Ženka polaže 50-70 jajašaca odjednom

Prezime u stadiju larve

Uzimaju krv od toplokrvnih životinja i čovjeka

239
 Podjela prema staništu

Domaće vrste – po kućama

Poludomaće vrste- oko kuća i povremeno u kućama

Divlje vrste – žive u stajama i kokošinjcima, rijetko ulaze u

kuće

Prirodni rezervoari: glodari, čagljevi, lisice, PSI

240
 Zdravstveni značaj

Prenosi: protozou – leishmaniu, viruse

Oboljenja:
lišmanijaza: kožna, visceralna
Trodnevna Papatači groznica (virusno oboljenje)

241
 Suzbijanje flebotomusa

Kritična mjesta: sve unutrašnje i vanjske površine unutar i oko

stambenih zgrada i prostora za rad, podruma, ruševina,
rastinja

Posebnu pažnju obratiti na mjesta sa organskim otpadom u

raspadanju (kompost, smetljišta, hrpe lišća)

242
Mjere provoditi 1- 2 km oko naselja

Važna adekvatna dispozicija i pravovremen odvoz smeća

Sanacija ruševina

Mreže na prozorima

243
Rezidualno prskanje- obrada svih površina na koje slijeću
“nevidi”: zidovi, zavjese, mreže

Orošavanje- obrada većih površina i gustog zelenila

Zamagljivanje- na otvorenim površinama u vrijeme najveće

aktivnosti – u sumrak

244
 Ixodide-Krpelji

Više vrsta

Ovalan oblik, dužina 2-3 mm

Ženka polaže oko 3000 jajašaca na tlo ili suho lišće

245
Ixodes ricinus – 3-4 mm, a nakon uzimanja krvi do 11 mm

tijelo vrećasto

Živi u šipražju i niskom grmlju, uz rubove šuma

Napada ovce, koze, konje, pse, LJUDE (čovjek je slučajni domaćin)

246
247
Krpelji prenose:
Q groznicu
Krpeljnu groznicu
Tularemiju
Lyme boreliozu
Krpeljni meningoencefalitis

248
Rhipicephalus sanguineus – pseći krpelj

Uzima krv životinja (rjeđe ljudi)

Živi na niskom grmlju, na livadama

Ženka polaže 1000-3000 jajašaca u slobodnoj prirodi (ili u kućama, ako

ih unesu psi)

U kućama – jajašca polaže tamo gdje se pas odmara (u pukotine

podova ili zidova)

Mogu prenijeti mediteransku pjegavu groznicu

249
Argasine – meki krpelji, veličine oko 13 mm

Najčešće žive u kokošinjcima, tavanima

Napadaju perad, ptice te rijetko ljude

250
 Acarina- Grinje

Insekt specifičnog oblika, torax i abdomen spojeni

Nema jasno odvojenu glavu od tijela

Opisano oko 9000 vrsta grinja

0.1 do 0.5 milimetara

potpuno bezopasne– ne ujedaju i ne prenose zaraze

Problem za ljude sa predispozicijom na alergije- inhalacioni alergen

251
Česta alergijska stanja na prisustvo grinja

Feces grinja je alergen

Rinitis, astma, dermatitis

252
Kućne grinje - nisu znak nehigijene u stanu

Vole topla, mračna i vlažna mesta, vlažnost od 70 – 80% i

0
temperature iznad 25 C

Preživljavaju u vlažnom okruženju, hidriraju se kroz vlagu iz

vazduha
Hrane se otpalim epitelnim ćelijama na mrtvoj koži ljudi i
životinja.
Naziv Dermatophagoides potiče iz grčkog jezika –
značenje: jedu kožu
Vole spavaće sobe, dušeke, jastuke i deke

253
Spavaća soba treba
biti hladna i suha
Optimalna vlažnost vazduha između 45 – 55%
optimalna temperatura sobe oko 18 stepeni

potrebno je redovno provetravanje prostorije nekoliko puta dnevno

U spavaćoj sobi nisu poželjne biljke

254
Izbor dušeka je veoma važan- dušek treba biti kvalitetan

preporučuje se češće okretanje dušeka

Ako se radi o osobama sa alergijom ili astmom, preporučuju se

antialergijski dušeci

Postoje i specijalne navlake protiv grinja

Dušek treba da bude dobro provjetren, što se omogućava adekvatnom

podlogaom na kojoj se nalazi dušek

ravna daska ili pod nisu poželjni, jer ne dozvoljavaju filtraciju

255
Pamučna posteljina, važno redovno mijenjanje posteljine

256
Democidae- male grinje, crvolikog oblika

Demodex cati – domaćin mačka

Demodex canis – domaćin pas

Demodex folliculorum – domaćin čovjek (živi u lojnim žlijezdama

lica, nosa, čela)

257
258
Tyroglyphidae – štetnici u domaćinstvu i skladištima

Mnogo vrsta

Hrane se organskim tvarima

Kod ljudi izazivaju upalne procese u želucu i dermatitis

259
Tyrophagus casei- sirna grinja (sir, žitarice, sijeno)

Gluciphagus domesticus – kućna grinja (šećer, brašno,

žito, tjestenina, duhan)

Tyrophagus farinae- brašnena grinja (žito, brašno, suho

voće)

260
Sarcoptidae - uzročnici svraba (šuge)

Sacoptes scabiei – kod čovjeka i domaćih životinja

261
Sarcoptes scabiei (šugarac)- 0,3-0,5 mm,

Okruglog tijela

Parazit čovjeka

Buši kanale u koži, uzrokuje svrab

Svrab češći zimi

262
Prenosi se kontaktom sa osobom koja ima svrab, ili preko
posteljine, odjeće

Važna mjera je pravovremeno otkrivanje oboljelih i njihov tretman

BITAN TRETMAN KONTAKATA

Visok nivo lične higijene i higijene prostora

263
DERATIZACIJA

264
Deratizacija –
“de – rat”- osloboditi od štakora

Deratizacija – mjere i postupci za suzbijanje,

odnosno smanjenje populacije štakora,
miševa i mišolikih glodara (štetnih glodara)

265
Glodari često uz ljudska naselja zbog velikih
količina hrane (otpad)

Nanose velike ekonomske štete:

grizu kablove, papir, odjeću, nagrizaju vreće sa
šećerom, brašnom, žitom....

kontaminiraju urinom i fesecom površine, hranu

Njihovo prisustvo – loša higijena

Estetski nedostatak u turizmu

266
Osnovni problem: REZERVOARI I PRENOSIOCI
ZARAZNIH OBOLJENJA

Glodari prenose zarazna oboljenja:

urinom, fecesom, slinom

Kontaminiraju namirnice, hranu, vodu,

površine

267
U X vijeku Avicena ukazuje na povezanost
ugibanja štakora i pojavu kuge

Unos štakora preko brodova u luke- prve

karantene (40 dana izolacije)

268
1397 godine Dubrovnik prvi uvodi karanten –
izolaciju robe i putnika koji su dolazili brodom

1805- Dubrovnik – odluka da se na svim

brodovima koji dolaze u luku Gruž provede
suzbijanje štakora paljenjem ugljena

269
1907- Danski zakon o uništavanju štakora – predlagač
Emil Zuschlag

PRVI zakon o organizovanom uništavanju štakora

Predviđa kontinuiranu borbu protiv štakora

Sve troškove plaća država

Građani su nagrađivani za donešeni rep štakora

Važno: prva faza je sanacija područja

270
Uz male revizije Zakon i danas na snazi

(Više se ne nagrađuju donosioci repova)

Obavezuju se vlasnici svih objekata da provode

mjere za smanjenje štakora - dva puta godišnje
provode deratizaciju

Deratizacija u objektu i oko objekta

271
Uobičajena praksa:

Prati se biološki ciklus glodara

provođenje preventivne sistematske

deratizacije u proljeće i jesen – vrijeme kada
je najveća koncentracija glodara u naseljima

- 272
 Osnovne karakteristike glodara
(Rodentia)
Sisari

Donose na svijet žive mlade

mladi se hrane majčinim mlijekom

Tijelo prekriveno krznom

273
Preko 2800 vrsta ( više od ½ svih sisara)

Specifična građa zuba- pralagođeni za

glođanje

Neki glodari se hrane biljnom hranom, a neki su

omnivori (svežderi)

274
Rasprostenjeni u cijelom svijetu

Na različitim područjima različite vrste

Redovni pratilac ljudi: miš, smeđi i crni štakor

275
 Neki mišoliki glodari
1. Puhovi:

sivi
šumski
orašar
vrtni

dugački desetak cm, zbijeno tijelo, glava uska, kitnjast rep

Nanose ekonomske štete uništavaju voće, sjemenke, koru

drveća

Aktivni su noću, rjeđe danju

276
2. Voluharice- zbijeno tijelo, oko 10 cm kratke
male uši, sitne oči, tupasta njuška

Šumska voluharica- aktivna i danju i noću

Poljska voluharica- aktivan noću
Podzemni voluharić- aktivna noću
Vodeni voluhar- aktivan danju (dobar plivač)

Hrane se biljkama i sitnim insektima

Nanosi velike štete u poljoprivredi

277
 Miševi (Muridae)
Manji do srednji sisari ( 7- 12 cm)

Patuljasti miš

Miš bodljaš

Šumski miš

278
Većinom aktivni i danju i noću

Dobro se penju

Uništavaju sjemenke, plodove, zeljaste biljke

279
 Kućni miš (Mus musculus)
- Mus musculus musculus- oko 8 cm, težak 14-
30 gr
Ima dug rep
Živi na otvorenim poljima, u rupama u zemlji,
ali i u skladištima, stanovima, mlinovima

Odličan je penjač, skakač

- Aktivan je u sumrak i noću 280

Pari se cijele godine, mlade nose 23 dana

Kote se 4-6 puta, okote po 4-8 mladih

Hrani se sjemenkama, otpacima hrane,

insektima

Prepoznaje se po tragovima grizenja,

mrvicama oko oštećene robe i izmetom(kao
zrnca čaja)
281
Mus musculus domesticum

Malo tijelo, 9 cm, rep dugačak kao tijelo

Aktivan u sumrak i noću

Živi uz ljude, u zgradama, skladištima hrane i

drugih roba

Ostale karakteristike kao kod mus musculus

musculus-a
282
 Karakteristike kućnih miševa
Kod povoljnih uslova ženke kote 4-8 mladih
4-6 puta godišnje

Mladi za 45 dana polno zreli

Teoretski - jedan par miševa može dati

populaciju od 20 000 jedinki/godinu

Najčešće 200 jedinki/par/godina

283
Žive uz ljude (u kućama, zgradama)

U proljeće i početkom ljeta izlaze u okoliš, a u

jesen se vraćaju

Legla grade na skrovitim mjestima od dlaka,

papira, sijena

U kućama – gnijezda u šupljinama pregradnih

zidova, u duplim podovima
Krug kretanja malen, oko 2-3 m
284
Proždrljivi su,hranu uzimaju više od 20 puta /dan

Omnivori su

Posebno vole: suho meso, ribu,razno zrnje, sir

Godišnje pojedu samo 1,8 kg hrane, ali uriniraju i

defeciraju i tako oštete ogromne količine hrane

285
 Štakori (Rattus)
Crni štakor (Rattus rattus) – štakor zrnja, tavanski štakor,
kućni štakor, brodski štakor

-dugačak oko 16 cm, rep oko 17

cm -težak oko 200 gr
prekriven crnim ili smeđim krznom, trbuh bijel
-vrlo pokretan, dobar penjač i skakač
-živi u naseljima, oko kuća, na tavanima
„pokriva teritoriju“ od 15X 50 metara

286
Uvijek u suhim dijelovima objekata (tavani, sjenice, staje)
NE KOPA RUPE U ZEMLJI
U južnim područjima često živi u prirodi oko naselja
Gnijezda u šupljini drveća, u kamenim zidovima

287
Ima loš vid, ali veoma izoštren sluh

Izoštreno čulo mirisa (ostavlja mirisni trag za prepoznavanje)

Dnevna potreba hrane oko 17 grama

Hrani se biljnom hranom (žitarice, sjemenke), nekad meso,

insekti

Uzima oko 20 ml vode dnevno

288
Pari se cijele godine

Koti se 3-5 puta, 5-10 mladih

Mlade nosi 20-24 dana

Polna zrelost sa dva mjeseca

289
Na prisustvo štakora ukazuju:
trag repa (kao slovo S)

tragovi glodanja

Svjež izmet u obliku košpice voća, crn, sjajan, krupan (8-12

mm)

Stari izmet siv (zbog stajanja)

dnevna količina izmeta oko 2 – 25 grama

290
2. Sivi štakor (Rattus norvegicus)
sivi štakor, smeđi štakor, štakor kanalizacije, štakor selac

Krupniji od crnog štakora

dugačak oko 19 cm, rep oko 16 cm

Težak 230- 470 grama

Boja krzna svijetla do tamno smeđa ili siv, trbuh svjetliji

Pokriva teritoriju 30X50 metara

291
Najaktivniji u sumrak i noću

veoma je brz
odličan skakač (do 70 cm u visinu i 2.4 m u dužinu)
dobar plivač i ronilac

Glođe sve (drvo, kablove), čak može proglođati i beton

292
Slabo vidi, vid prilagođen za mrak

Odličan sluh

Izoštreno čulo mirisa i okusa

Omnivor

Dnevna potreba: 25 g suhe ili 40g vlažne hrane

Dnevna količina vode 15-30 ml

293
Voli zrnje, ali i meso, ribu, orahe te otpad i leševe

U samoodbrani napada druge životinje

Nekada jede piliće, pačiće te male zečeve

294
Najčešće živi u naseljima
u kanalizaciji, na deponijama, u ruševinama, podrumima, na
brodovima

Voli vlažna područja

Kopa jazbine u raznim materijalima

Često legla imaju više ulaza i više hodnika

Potkopava stare objekte , čak dovodi i do rušenja

295
Pari se od marta do augusta

Koti se 5-7 puta, na svijet donosi 6-12 mladih

Mladi postaju polno zreli za 2-3 mjeseca

296
Na prisustvo sivog štakora ukazuju:

otisci šapica
otisak repa (kao slovo S)
tragovi glodanja na tvrdim predmetima
ako su rupe u zemlji, na ulazu hrpe iskopane zemlje
izmet u obliku koštice masline (10-15 mm)
dnevna količina izmeta 10-15 grama

Svjež izmet je crne boje, a stari izmet posivi

297
Kreću se po zaklonjenim mjestima

U objektima se kreću uz zidove, rubove predmeta,

kanalizacione cijevi, otvore za instalacije

Na otvorenom se kreću zaklonjenim mjestima

Izbjegavaju osvjetljena mjesta i brisani prostor

298
299
 Neke bitne činjenice

Štakori su inteligentne životinje

Razmišljaju, pamte, brzo uče

Znatiželjni su, nepovjerljivi prema nepoznatom

Veoma izdržljivi

Prilagodljivi na sve uslove

300
ŽIVE ISKLJUČIVO U BLIZINI LJUDI

Najčešće se hrane otpadom koji ljudi odbacuju

„Štakora uvijek ima toliko koliko im čovjek svojim neredom i

postupcima omogućuje“

Nemoguće (i nepotrebno) uništavanje svih štakora

Svođenje na „biološki održivi nivo“ – broj koji ne bi trebao

smetati ljudima

301
Primarno su biljožderi, po potrebi omnivore

Potreba za hranom veoma izražena

Hrane se dva puta: u jutro i u sumrak

Bez hrane ne mogu duže od 3 dana

302
Kad nemaju hrane postaju agresivni ( pa i krvoločni)

Napadaju mladunčad malih životinja (nekada i ljudi)

Kanibalizam u slučaju nedostatka hrane, ali i kod eliminacije

oboljelih ili uginulih članova zajednice

303
Imaju slabu termoregulaciju, zbog čega jedu različitu hranu u
raznim periodima godine

U proljeće preferiraju ugljične hidrate i vitamine (podižu tjel.

temperaturu i pomažu proces razmnožavanja)

Ljeti vole hlarnu bogatu vodom i bjelančevinama

Zimi uzimaju hranu bogatu masnoćama ( smanjuju aktivnosti)

304
 0
Tjelesna temperatura (30-40 C ) ovisna o spoljašnjoj

Čuvaju tjelesnu temperaturu na sljedeće načine:

kopaju rupe u zemlji ( a ne na površini)- temperatura
konstantna
žive u gnijezdima, griju se tijelima
Zimi rijetko izlaze iz skloništa jer imaju zalihe hrane
U ljetnom periodu izbjegavaju kretanje po danu zbog sunčevih
zraka, iz skloništa izlaze noću

305
Štakori se većinom kreću noću – imaju dobru orjentaciju u
prostoru

Dobro pamte, obično koriste već isprobane puteve koje

obilježavaju izmetom i urinom

306
 Procjena infestacije štakorima
1-100 jedinki- štakori se ne vide, ali su uočljivi njihovi tragovi i
štete koje su oni napravili

100-500 jedinki-štakori se viđaju najčešće noću i rijetko danju

500- 1000 jedinki- štakori se redovno viđaju noću, a

povremeno i danju

1000- 5000 jedinki-noću se vidi mnogo štakora, a viđaju se i

danju

307
 Procjena populacije glodara
(po Hrgoviću):
Zasniva se na činjenici da štakor pojede oko 28 gr /dan

Metoda izlaganja pokusnih mamaca

Poznata količina mamaca se izlaže 5-8 dana, ostatak se vaga

Formula:
Pojedena količina mamaca/dani izlaganja x 28

308
Procjena infestacije bitna prije planiranja provođenja
deratizacije

Pošto je infestacija na različitim područjima različita potrebno je

testirati 10-20% područja koje se namjerava deratizirati

309
 Zdravstveni značaj glodara

Glodari su:
Prirodni rezervoari za neka oboljenja

Učestvuju u prenosu oboljenja:

direktno na čovjeka
indirektno na čovjeka preko hrane, vode ili predmeta opće
upotrebe
na drugu životinju ( npr. svinju) pa na čovjeka

310
 Patogeni povezani sa glodarima:

1. Bakterije: salmonele, leptospire, Yersinija pestis, borrelia,

Francisella tularensis
2.Virusi: hanta virus, virus limfocitnog horiomeningitisa, virus
lassa groznice, virus bjesnila,
3. Rikettsia typhi
4.Protozoi: Leishmania, Trypanosoma cruzi
5. Helminiti: Trichinella

311
Putevi prenošenja uzročnika su:

urinom, fecesom, salivom kontaminiraju vodu, hranu,

površine

ugrizom

preko ektoparazita (buhe, stjenice, krpelji)

312
 SUZBIJANJE ŠTETNIH GLODARA

Zbog bioloških karakteristika glodara, velikih ekonomskih šteta

koje izazivaju te zbog opasnosti po zdravlje ljudi:
VAŽNO ORGANIZOVANO SUZBIJANJE ŠTETNIH GLODARA

Akcija suzbijanja glodara treba biti sveobuhvatna (i tamo gdje ih

ima i tamo gdje ih nema)

Potrebno obuhvatiti što veći teritorij

313
Smanjenje populacije glodara na biološki održivi nivo ( kad
neće imati štetnog uticaja na zdravlje ljudi)

Preventivne mjere suzbijanja- cilj održavanje biološkog

minimuma

Protuepidemijske mjere (kod pojave oboljenja koja se

povezuju sa glodarima)

314
 Mjere
1. Preventivne mjere

Građevinske – sprječavaju ulazak glodara u prostore:

- pravilna i kvalitetna izrada temelja
adekvatno zatvaranje svih otvora instalacija (dovodnih i
odvodnih)
zaštita slivnika
ugradnja sifona
zaštitne mreže na prozorima

315
2. Adekvatna dispozicija otpada – kako bi se smanjila
potencijalna staništa i hrana za glodare

3. Poštivanje režima proizvodnje i skladištenja-

cilj je onemogućavanje ulaska, zadržavanja, hranjenja i
razmnožavanja glodara

Skladištenje na police
Pregled robe koja se unosi u skladište

316
 2.Mjere za uništavanje glodara

1.Biološke

Mehaničke

Hemijske

317
Biološke mjere – prirodni neprijatelji: zmije, mungosi, mačke,
ptice, ravnoteža u prirodi

Ciljano korištenje prirodnih neprijatelja:

najčešće mačka, a rjeđe pas

Eksperimenti sa salmonelama zbog rizika za ljude napušteni

318
319
Mehaničke metode - dobre za pojedinačno ubijanje
Prepreke: kolutovi na brodskoj užadi, metalna zaštita na
donjem dijelu vrata

Klopke za hvatanje- mišolovke, sa mamcima

Ljepljive trake
Zvuk i zvučne naprave – najlošiji efekti, brzo se na njih
naviknu

320
Hemijske metode – hemijska sredstva-rodenticidi

Probavni otrovi

Gasovi

Hemosterilizanti

321
 Rodenticidi
Sredstva za uništavanje glodara

Za rodenticide je važno:

da koncentracije koje su štetne za glodare nisu štetne za

ljude i domaće životinje
efikasni u niskim koncentarcijama
kod glodara uzrokuju smrt sličnu prirodnoj
ne izazivaju rezistenciju
laki za upotrebu
jeftini

322
Vrste rodenticida:

Akutni otrovi
Antikoagulanti
Hemosterilizanti
Gasovi

323
Akutni otrovi: cink fosfid, talijev sulfat, natrijev fluoroacetat

Djeluju brzo, nakon jednokratnog uzimanja

Visoka otrovnost, primjenjuju se pod strogom kontrolom

Glodari brzo prepoznaju rizik i prestanu uzimati mamke

324
Uginule glodare i ostatke mamaca treba ukloniti

ZBOG OTROVNOSTI I OPASNOSTI ZA ČOVJEKA I

DOMAĆE ŽIVOTINJE, U VEĆINI ZEMALJA ZABRANJENI

Ne koriste se rutinski, najčešće u protuepidemijskoj

deratizaciji ( npr. kod kuge)

325
Antikoagulanti – poznati od 1984 g (Warfarin)

Moraju biti unešeni u probavni trakt glodara

Poremećaj grušanja krvi

Smrt kao prirodna

326
Antikoagulanti I generacije- višekratno uzimanje
(djeluju kumulativno)

Antikoagulanti II generacije – jednokratno uzimanje

327
Antikoagulanti I generacije:

zahtjevaju višekratno uzimanje (5-6 dana)

Zbog kumulativnog djelovanja smrt nastupa nakon 5-

7 dana
Dobra kombinacija: mamci i antikoagulantni prah za
posipanje puteva kojim idu glodari

Glodari često ližu krzno

328
Warfarin (kumafen)-prah ili gotovi mamci
Topiv u vodi

Koriste se samo na ograđenim površinama- opasnost

za domaće (i druge) životinje

Važno spriječiti kontaminaciju vodotoka,

prehrambenih proizvoda

329
Kumahlor - 1% prah topiv u vodi
-mamci stabilni i dugo djelotvorni

Kumatetralil – 0,75% prah ili mamci – netopiv u vodi

Pogodan za vlažne prostore

330
Hlorfacinon – mamci ili koncentrat za izradu mamaca

Faciron uljni koncentrat (0,25%)

Faciron vodotopivi koncentrat

Izložene meke ne smiju biti dostupne životinjama

Spriječiti kontakt sa otvorenim vodotocima

331
Antikoagulanti II generacije:

Veoma efikasni nakon jednokratnog uzimanja

Smrt nastupa nakon 5-6 dana od uzimanja

Bromadiolon
Brodifacum
Flokumafen
Difenakum

332
Hemosterilizanti
Izazivaju sterilitet mužjaka
Akutni otrovi- nisu dobri

Gasovi – rijetko se koriste

Uslov – hermetički zatvoreni prostori
(brodovi, hladnjače)
Sumporni dioksid, ugljični dioksid, cijanovodonik,
fosforovodonik

333
 Vrste meka
Meka- mješavina rodenticida i hrane
Otrovi učinkoviti, ali neke meke neprihvatljive

Meke sa svježom ili pokvarljivom hranom: sa

mesom, ribom, povrćem, voćem, sirom

-crni štakor:koštice i ulje od bundeve,

suncokreta, kikirikija, voće
-sivi štakor:riba,riblje brašno, slanina,sir, čokolada
miševi:riba iz konzerve, hljeb, pšenica, čokolada
334
2.Meke sa žitaricama- rasute meke
Nosači: pšenica, kukuruz, zob, hljeb, šećer
Ulje je vezivo otrova i hrane

3. Parafinizirane ili krute meke

-rasute meke obrađene sa 40-45% parafina
-meke krute, pogodne za glodanje
-stabilnije u vlažnim medijima od rasutih

335
4. Tekuće meke
Zatrovane tekućine
Malo se koriste u praksi (glodari često potrebe za
vodom nadoknađuju kroz hranu)
Pogodne ljeti, kod velikih žega

5.Prah
Koristi se za posipanje puteva kojim se kreću glodari i
rupa u kojim žive
Rizik od kontaminacije okoliša

336
 Postavljanje - izlaganje meka
Važno napraviti plan izlaganja meka
Meke postavljati na mjesta najveće koncentracije
glodara i na puteve kojim se kreću
Mjesta izlaganja trebaju biti zaklonjena
Meke trebaju biti nedostupne za ostale životinje
Ne smiju kontaminirati namirnice
Meke u kanalizaciji trebaju biti vodootporne

337
 Vrste deratizacije
Preventivna ( u ustanovama, objektima,
naseljima)

Protuepidemijska (kod pojave oboljenja za

koja su glodari rezervoari ili prenosioci)

338
Preventivna sistematska deratizacija je skup mjera i
postupaka kojim se u što je moguće kraćem
vremenskom periodu deratizira što je moguće veći
dio teritorije radeći po istoj metodologiji i istim
preparatima.

339
Preventivna sistematska deratizacija se treba provoditi
u naseljenim mjestima dva puta godišnje (u vrijeme
najveće aktivnosti glodara)

Proljeće i jesen

340
Prije provođenja deratizacije, a naročito preventivne
sistematske, neohodno je obavjestiti građanstvo o
vremenu provođenja aktivnosti (javno oglašavanje)

Potrebno prethodno čišćenje svih površina –

preduslov da dlodari uzimaju mamke

341
 Deratizacija naseljenih mjesta

•Preventivna sistematska deratizacija se treba raditi po

određenom metodu, prilagođenom uslovima na
terenu:

1.Sistem otvaranja lepeze- izlaganje mamaca od

centra prema periferiji, u obliku lepeze

Sistem zatvaranja lepeze- sa periferije prema centru u

obliku lepeze

342
Sistem koncentričnih krugova- od centra prema
periferiji ( u naseljima sa definisanim centrom)

4.Sistem blokova-obuhvataju se blokovi zgrada,

ovaj metod je primjenjiv u gradskim četvrtima

343
Obrađuju se:
•stambeni prostori
•dvorišta
•javne površine (parkovi, vodotoci)
•smetljišta
•kanalizaciona mreža

•Važna procjena potrebnih količina mamaca

•Različiti načini kod antikoagulanata I i II generacije

344
Orjentacione količine potrebnih sredstava za deratizaciju:

Stambene zgrade: 1-5 stanova i okućnica- 1kg/20 mjesta

Stambene zgrade sa više stanova-2 kg/40 mjesta
Poslovne zgrade: 1kg/100m2/20 mjesta
Objekti sa namiricama-1kg/50m/20 mjesta

345
Kanalizaciona mreža:
glavni kolektor 1kg/500m/20 mjesta
Priključci: 1kg/250m/20 mjesta

Obale vodotokova-1kg/100m/20mjesta
Parkovi- 1kg/500m/20mjesta

346
Najbolji efekti se postižu tzv. pulsirajućom
metodom izlaganja:
1.počinje se sa izlaganje minimalnih količina
antikoag. II generacije na strogo određena mjesta

2.postupak se ponavlja nakon 7, a po potrebi i

14 dana

347
Važna dobra evidencija svih obavljenih poslova

Evidencija o:
radu pojedinih ekipa
obrađenim površinama
utrošenim količinama mamaka

348
Obavezno je obezbjediti kontinuirani nadzor nad
provođenjem deratizacije

Upravni nadzor: sanitarni inspektori

Stručni nadzor: epidemiolozi, sanitarni inžinjeri i

sanitarni tehničari iz Zavoda za javno zdravstvo
kantona ili H-E službe doma zdravlja

349
HVALA!

350